1 Jama ustna. Zmiany w narządzie żucia związane z wiekiem. Utrata zębów, a zwyczaje żywieniowe.

2 Układ zębowy. Funkcje tkanek zęba. Kolor zębów.

3 Przyzębie. Metody oceny żywotności miazgi.

4 Mięśnie narządu żucia. Zgryz.

5 Staw skroniowo-żuchwowy.

6 Żucie.

7 Flora bakteryjna jamy ustnej. Płytka nazębna.

8 Gruczoły ślinowe. Wydzielanie śliny.

9 Funkcje śliny. Jama ustna u kobiet w ciąży.

10 Fizjologiczne podstawy żywienia

11 Błona śluzowa jamy ustnej. Zapach z ust.

12 Ssanie, połykanie, oddychanie. Narząd żucia a artykulacja dźwięków

1 Jama ustna. Zmiany w narządzie żucia związane z wiekiem. Utrata zębów a zwyczaje żywieniowe.

Jama ustna

• narząd przeszedł olbrzymią ewolucje począwszy od pojedynczego otworu, który służył do pobierania i usuwania pokarmu u prymitywnych organizmów do wysoce wyspecjalizowanego organu o złożonej strukturze i wielorakiej funkcji.

• Wysoka specjalizacja poszczególnych narządów człowieka, w tym także jamy ustnej, wskazuje na ich przystosowanie się zmieniających się warunków życia.

Funkcje jamy ustnej

związana z pracą mięśni - gryzienie, żucie, połykanie, ssanie, oddychanie

związane z odbiorem wrażeń czuciowych - czucie smaku, temperatury, bólu, dotyku

funkcje ważne społecznie - mowa, śpiew, gra na instrumentach dętych, uśmiech

związane z seksem - całowanie

Zęby

nie wszystkie zwierzęta potrzebują zębów, te które ich nie wykształciły lub utraciły je w procesie ewolucji połykają pokarm w formie niepodzielonej albo jak ptaki dzielą go przed połknięciem posługując się dziobem, zwierzęta drapieżne, które wykorzystują zęby do zdobywania pokarmy w przypadku ich utraty giną z głodu.

Funkcje zębów

główną funkja zebow jest pobieranie i przygotowanie pokarmow do dalszej obrobki w przewodzie pokarmowym

siekacze - odcinaja kesy pokarmu o konsystencji twardej na czesci mogace być dalej rozdrabniane

kły - sluza do rozrywania kesow pokarmowych, u ludzi funkcja ta nie na ma takiego duzego znaczenia

przedtrzonowce - kesy o konystencji ziarnistej i wloknistej oraz wyciskaja z nich soki

trzonowce - rozdrabniaja kes pokarmowy zwiekszajac tym samym powierzchnie kontaktu pokarmu z enzymami trawiennymi

Czy zeby są ludziom potrzebne?

Spozywany pokarm jest wczesniej przetwarzany [gotowanie, smazenie]

pokarm wstepnie rozdrabniany na talerzu

znaczna ilosc potraw nie wymaga żucia

Zmiana funkcji zębów u człowieka

funkcja tradycyjna, estetyczna, spoleczna

Starzenie się narzadu żucia

stan zdrowia jamy ustnej oceniany jest na podstawie wystepowania prochnicy i jej skutkow wsrod osob naszego kraju w wieku podeszlym jest zly i pogarsza się w miare przybywania lat [zla higiena, starzenie się narzadu żucia]

Zmiany narzadu żucia zwiazane z wiekiem

kryterium kliniczne zachowania funkcji n.ż. - wg WHO o zachowaniu funkcji n.ż. Można mówić jeśli istnieje kontakt zwarciowy min. 20 zebow przeciwstawnych naturalnych lub sztucznych

utrata funkcji n.ż. - utrata zebow wlasnych nie jest nalezycie kompensowana przez ruchome uzupelnienia protetyczne - zdolnosc do rozdrabnianiapokarmow z ich pomoca jest mniejsza niż w uzebienu wlasnym

zmiany dot.slinianek - część gruczolowa zmniejsza się o 20 - 40 % miejsce tkanki gruczolowej zajmuje tkanka łączna i tluszczowa, nie obserwuje się zmian w przewodach wyprowadzajacych gruczolow slinowych

funkcja gruczolow slinowych - zmniejszenie wydzielania sliny i zmiana jej skladu prowadzi do gorszego oczyszczania jamy ustnej z resztek pokarmowych, wzrostu procesow fermentacyjnych i obnizenia pH jamy ustnej

blona sluzowa - nablonek blony sluzowej pokrywajace wyrostki zebodolowe oraz podniebienie twarde często rogowacieje, zmniejsza się liczba brodawek i kubkow smakowych języka, wzrasta odczuwanie smaku gorzkiego, zmniejsza się odczuwanie smaku kwasnego i slodkiego, zmniejszenie grubosci i elastycznosci, bledniecie, gorsze odzywienie komorek nablonka powoduje zmniejszenie jej odpornosci na uszkodzenia

uklad kostno - miesniowy - zanik podloza kostnegoczesci zebodolowej trzonu zuchwy i szczeki, skraca się część kurczliwa miesni, wudluzaja sciegna, zmniejsza się sila misni w tym także miesni języka

zeby - scieranie się guzkow na powierzchniach zyjacych zebow przedtrzonowych i trzonowych oraz brzegow siecznych zebow przednich, prochnica oolicy przyszyjkowej i korzenia, zwiekszone odkladanie plytki bakteryjnej, zmniejszenie liczby zebow, zmniejszenie komor zebow w wyniku odkladania zebiny wtornej, zwezanie się kanalow korzeniowych, zmniejszenie się w mazdze liczby komorek i zwiekszenie ilosci wlokien kolagenowych, zmiana barwy zebow

przyzebie - utrata kosci wyrostka zebodolowego, zanik dziasla, zwiekszenie ruchomosci zebow - oslabienie mechanizmow mozujacych zab w zebodole

zmniejszenie skutecznosci zucia - utrata funkcji zucia prowadzi do selekcji pokarmow, w miejsce produktow naturalnych wprowadzone są produkty przetworzone, wzrasta liczba potraw przygotowywanych w warunkach domowych często poddawanych dlugiemu gotowaniu

2 Układ zębowy. Funkcje tkanek zęba. Kolor zębów.

Rozwój układu zębowego

• Około 40 dnia żvcia zarodkowego, w miejscu przyszłych luków zębowych, tworzą się fałdy nabłonkowe zwane listewkami zębowymi.

• Namnażanie się komórek na bocznych powierzchniach listewek tworzy zgrubienia zwane narządami szkl iwotwórczymi

Rozwój układu zębowego

• Narząd szkliwotwórczy wpuklając się w tkankę podścieliskową tworzy tzw. brodawkę zęba, a następnie woreczek zęba.

Narząd szkliwotwórczy

Nabłonek wewnętrzny - (ameloblasty) tworzenie szkliwa
Nabłonek zewnętrzny - odżywianie narządu szkhwotwórczego
Miazga narządu szkhwotwórczego -odżywianie narządu szkhwotwórczego
Pochewka Hertwiga -formowanie korzeni zębów

Brodawka Zęba

• Funkcją brodawki jest wytwarzanie zębiny przez komórki zębinotwórcze (odontoblasty) oraz odżywianie zawiązka zęba.

Rozwój zębów mlecznych

• Zawiązki 20 zębów mlecznych rozwijają się pod koniec 2 miesiąca życia płodowego z listewki pierwotnej

Wyrzynanie się zębów

Czynniki ogólnoustrojowe wpływające przebieg wyrzynania się zębów:

- Ogólny stan rozwoju organizmu

- Czynność gruczołów wewnętrznego wydzielania

- Odżywianie kobiety w ciąży i podczas karmienia

- Żywienie dziecka, płeć, klimat

Rozwój zębów mlecznych po wyrżnięciu

• Po wyrżnięciu się koron rozwój korzeni i mineralizacja twardych tkanek trwa 2-3 lata W pełni ukształtowane zęby mleczne pozostają w jamie ustnej 2-5 lat Resorpcja korzenia rozpoczyna się 2-4 lata przed wyrżnięciem się zębów stałych.

Resorpcja korzeni zębów mlecznych Komórki wiotkiej tkanki łącznej

1/ ozebnej w części okołowierzcholkowej,

2/ miazgi kanałowej w okolicy wierzchołka

3/ mieszka zawiązka zęba stałego przekształcają się w komórki resorbującc prowadząc stopniowo do całkowitej resorpcji korzeni iwypadania zębów mlecznych.

Rozwój zębów stałych Życie płodowe:

Około 17 tygodnia tworzą się zawiązki zębów pierwszych trzonowych Około 24-30 tygodnia życia formują się zawiązki siekaczy, kłów i zębów przedtrzonowych

Rozwój zębów stałych Życie pozapłodowe;

Około 24tygodnia życia dziecka tworzą się zawiązki drogich zębów trzonowych Około 5roku życia dziecka tworzą giczawiązki trzecich zębów trzonowych

Wyrzynanie się zębów stałych

Żuchwa Szczęka

• Siekacze p. 6-7 7-8

• I trzonowe 6-7 6-7

• Siekacze b. 7-8 8-9

•Kly 9-10 11-12

Przedtrzonowe 10-12 10-12

•II trzonowe 11-13 12-13

III trzonowe 17-21 17-21

Zęby stale

Zęby wyrżnięte znajdują się w stadium nie zakończonego rozwoju. Dojrzewanie zębów trwa kilka lat i kończy się około 18 roku życia.

Funkcje tkanek zęba
Szkliwo

Substancje nieorganiczne (98%): fosforany wapnia, węglany wapnia, fluorki wapnia, fosforany magnezu Substancje organiczne (2%): nierozpuszczalne białka

Nadaje zębom dużą twardość konieczną do prawidłowego wypełniania funkcji rozdrabniania pokarmów Stanowi oclironę zębiny i miazgi przed czynnikami uszkadzającymi

• Najgrubsza warstwa szkliwa pokrywa zębinę na guzkach powierzchni żujących zębów trzonowych i przedtrzonowych, na brzegach siecznych i na powierzchniach zgryzowych. Grubość szkliwa zmniejsza się w kierunku szyjki zęba.

• Jest tkanką żywą. Wymiana pewnych substancji odbywa się zarówno pomiędzy miazgą a szkliwem, pośredniczy w tym zębina, jak też pomiędzy środowiskiem jamy ustnej a szkliwem.

Jest tkanką żywą. Wymiana pewnych substancji odbywa się zarówno pomiędzy miazgą a szkliwem, pośrednicz}' w tym zębina, jak też pomiędzy środowiskiem jamy ustnej a szkliwem.
Zębina

Dojrzała zębina zawiera 72-74% substancji nieorganicznych (fosforany, węglany i chlorki wapnia oraz fosforany magnezu) i 26-28% substancji organicznych (głównie kolagen).

• Posiada kanaliki biegnące przez całą jej grubość; część kanalików winka na niewielką głębokość w szkliwo. W kanalikach znajdują się zębinotwórcze włókna Thomesa, włókna nerwowe i płyn tkankowy.

unkcją zębiny jest osłona miazgi zęba przed czynnikami szkodliwymi i pośredniczenie w przemianie materii szkliwa i cementu.

Zębina pierwotna

• Powstaje w tracie rozwoju zęba do mementu całkowitego uformowania korzenia Struktura kanalikowa z wypustkami odontoblastów wewnątrz kanalików.

Główna masa struktury zęba. Barwa kości słoniowej, połyskliwa, o wysokim stopniu twardości

Zębina wtórna

• Powstaje po zakończeniu rozwoju zęba. W wyniku jej odkładania na obwodzie miazgi zmniejsza się światło komory zęba

Mniej regularna budowa niż zębiny pierwotnej

Silniej zmineralizowana Barwa od miodowej do ciemnobrązowej, polyikliwa, twarda* nawet bardziej niż zębina

pierwotna.

• Mniej regularna budowa niż zębiny pierwotnej

• Silniej zmineralizowana

• Barwa od miodowej do ciemnobrązowej, połyskliwa, twarda, nawet bardziej niż zębina pierwotna.

Zębina trzeciorzędowa

• Powstaje pod wpływem podrażnień związanych z pogłębianiem się procesu próchnicowego, począwszy od momentu przekroczenia przez ten proces granicy szkliwowo-zębinowej

• Budowa nieregularna; stopień

nie regularności zależy od dynamiki procesu próchnicowego. W procesach ostrych bardziej nieregularna niż w procesach przewlekłych.

• Tworzenie nierównomierne w stosunku do ogniska próclinicy

Cement

• Twarda tkanka pokrywająca zębinę korzeni; 65% substancje nieorganiczne (fosforan wapnia i magnezu, węglan wapnia, fluorek wapnia), 35 % organiczne (kolagen). Najcieńsza warstwa cementu występuje na granicy ze szkliwem.

Funkcje cementu

• Oclirona zębiny

• 1 trzymanie prawidłowej szerokości szpary otębnej

• Reparacja uszkodzeń powstałych na korzeniu Utrzymanie zęba w zebodole

Miazga zęba
Jest to wiotka tkanka łączna wypełniająca jamę zęba i łącząca się przez otwór wierzchołkowy korzenia z ozębną. Jej utkanie tworzy sieć delikatnych włókien, w której znajdują się liczne komórki.

Miazga zęba - warstwy Zewnętrzna - 2-3 szeregi komórek zębinotwórczych (odontoblastów). zakończenia włókien nerwowych, sploty naczyń włosowatych

Bezkomórkowa - sieć włókien nerwowych Miazga właściwa - fibroblasty, fibrocyty, komórki plazmatyczne, makrofagi

Miazga zęba-funkcje Wytwórcze - wytwarzanie zębiny Odżywcze - odżywianie zębiny. Za pośrednictwem zębiny odżywianie szkliwa i cementu

Czuciowe - zakończenia czuciowe włókien nerwowych odbierają bodźce bólowe z miazgi i zębiny Obronne - w odpowiedzi na czynniki uszkadzające przyśpiesza tworzenie zębiny, w odpowiedzi na czynnik bakteryjny reaguje odczynem zapalnym

Walory estetyczne zębów Kobiety zwracają na nie większą uwagę niż mężczyźni Dla osób młodszych są one ważniejsze niż dla osób starszych Kobiety przykładają większa wagę niż mężczyźni do tego aby ich zęby były białe.

Ocena koloru zębów W praktyce klinicznej kolor zębów ocenia się przyrównując go standard skali kolorów zębów.

Kolor zębów Kolor zębów jest uwarunkowany genetycznie Przednie zęby szczęki są bardziej żółte niż przednie zęby żuchwy Nie ma różnic w kolorze zębów naturalnych w zależności od pici i rasy » Wraz z wekiem zęby stają się bardziej żółte i przyjmują ciemniejszy odcień

Kolor zębów a wiek Jony organiczne i nieorganiczne przenikają przez szkliwo, które z wiekiem staje się coraz cieńsze, i gromadzą się albo między szkliwem i zębiną albo penetrają w głąb zębiny.

Naturalny kolor zębów jest odzwierciedleniem koloru zębiny przeświecającego przez przezroczystą zewnętrzną warstwę szkliwa

Kolor zębów Zmiana kolom zębów jest wynikiem pojawiania się na powierzchni lub wewnątrz tkanek zęba barwników. Przebarwienia mogą obejmować pojedyncze zęby lub cale uzębienie.

Przebarwienia zębów W zależności od umiejscowienia barwników w zębie dzielimy je na przebarwienia wewnętrzne i zewnętrzne.

Przebarwienia wewnętrzne Obecność wewnątrz tkanek zęba mocno zabarwionych obszarów, które powstają w okresie tworzenia się zawiązków zębów lub po ich wyrżnięciu i całkowitym irformowaniu.

Przebarwienia wewnętrzne przyczyny Stosowanie tetracyklin przez kobiety ciąży i dzieci Choroby ogólnoustrojowe (fenyloketonuria) Nadmierna podaż fluoru Starzenie się

Przebarwienia zewnętrzne

Wynik odkładania się na powierzchni zębów barwników pochodzących głównie ze składników chemicznych produktów spożywczych (kawa, herbata, coca-cola, czerwone wino) lub wypalanego tytoniu.

Metody usuwania przebarwi zębów Wykonywanie codziennych zabiegów higienicznych jest stosunkowo skuteczną metodą usuwania przebarwień zewnętrznych

Wybielanie zębów z żywą miazgą Stosując różne preparaty nadtlenku wodoru (H202) usuwa się skutecznie nawet znacznego stopnia przebarwienia zębów zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Wybielanie zębów jest metodą poprawiającą głownie walory estetyczne uzębienia.

3 Przyzębie. Metody oceny żywotności miazgi.

Przyzebie aparat utrzyma jacy zab po utracie zebow przyzebie przestaj istnieć

Ozębna Kość wyrostka zębodołowego Błona śluzowa wyrostka zębodołowego z przyczepem nabłonkowym

Ozębna

Wypełnia przestrzeń między korzeniem zęba a zbitą blaszką zębodołu. Tworzy ją zespół elementów łącznotkankowych, włóknistych i komórkowych, naczynia krwionośne i chłonne oraz włókna nerwowe. Przestrzeń ozębnową wypełnia płyn tkankowy.

Pęczki więzadłowe ozębnej

Składają się z włókien kolagenowych biorących początek w cemencie i zbitej blaszce zębodołu. Biegną promieniście w różnych kierunkach zabezpieczając przed wciśnięciem zęba w głąb zębodołu. Na przekroju poziomym przebieg włókien jest prostopadły i skośny.

Pierścień włóknisty

Zamyka hermetycznie przestrzeń ozębnową od strony jamy ustnej.

Zabezpiecza przed przesuwaniem się w kierunku korzenia przyczepu nabłonkowego.

Jest współodpowiedzialny za napięcie dziąsłowe.

Układ adaptacyjno-hydrauliczny ozębnej

Włókna ozębnej

Naczynia krwionośne

Płyn tkankowy wypełniający przestrzeń ozębnową

Układ chłonny ozębnej

Tuż poniżej szyjki zęba znajduje się skupisko limfocytów tworzące rodzaj węzła chłonnego. Chłonka z naczyń chłonnych ozębnej podąża do węzłów chłonnych podbródkowych i podżuchwowych.

Receptory przyzębia

Rozmieszczone wzdłuż cementu korzeniowego i zbitej blaszki zębodołu. Odbierają czucie dotyku, ucisku i bólu. Są drażnione przez zmiany położenia zęba w przestrzeni ozębnowej.

Ząb ze swoim antagonistą jest w stanie odczuć konsystencję pokarmu i odpowiednio dostosować kierunek i silę żucia. Najmniejsze różnice grubości odbierane przez narząd zębowy wynoszą 0,2-03 mm.

Zakończenia bólowe

Odpowiadają na bodziec mechaniczny chemiczny i termiczny o stosownie dużym natężeniu. Maksymalne obciążenie zęba jest ograniczone progiem bólu; z chwilą jego osiągnięcia następuje rozwarcie szczęk.

Kość wyrostka zębodołowego

Składa się z warstwy korowej wewnętrznej i zewnętrznej; łączą się one na brzegu wyrostka zębodołowego. Pomiędzy warstwami korowymi znajduje się część gąbczasta.

Wyrostek zębodołowy znajduje się w ciągłej przebudowie uwarunkowanej wzrostem szczęk, wyrzynaniem i wymianą zębów, pracą uzębienia, zawartością wapnia we krwi oraz fizjologicznym zanikiem kości.

Wyrostek zębodołowy zanika gdy:

Przyczepy więzadeł ozębnowych ulegną zniszczeniu

Siły działające na kość przekraczają granice fizjologiczne

Nie jest używany (bezczynność)

Błona śluzowa wyrostka zębodołowego

• I. Część dziąslowa

Al dziąsło wolne

• dziąsło brzeżne,

• brodawki międzyzębowe

BI dziąsło właściwe

• II. Luźna błona śluzowa

Dziąsło brzeżne

Tworzy miękki fałd dookoła szyjki zęba, który stanowi zewnętrzną ścianę kieszonki dziąsłowej. Głębokość kieszonek dziąsłowych wynosi 0,5-1,5 mm. W dnie kieszonek stwierdza się dyskretny naciek z limfocytów i plazmocytów.

Przyczep nabłonkowy

Składa się i kilku warstw nabłonka płaskiego nierogowaciejącego, który przyrasta do twardych tkanek zęba: szkliwa, cementu lub obu jednocześnie.

Ma tendencję do przemieszczania się w kierunku wierzchołka korzenia zęba jako następstwo zaniku z wiekiem wyrostka zębowego i obniżania się pierścienia włóknistego wraz z ozębna.

Do stomatologa należy- decyzja, czy miazgę można zachować przy życiu, czy usunąć

Metody oceny żywotności miazgi zęba

Badanie podmiotowe (analiza objawów)

Badanie przedmiotowe (ocena barwy korony zęba)

Testy diagnostyczne oceniające wrażliwość miazgi na bodźce

Testy diagnostyczne

Testy mechaniczne

Testy elektryczne

Testy termiczne

Badanie przepływów naczyniowych

Termografia (termowizjografia)

Pulsoksymetria

Badanie rentgenowskie

Inne

Żwotność miazgi nie jest jednoznaczna z funkcją czućiowa i jej nerwów

Po urazie zęba wrażliwość miazgi może na krótki czas zaniknąć, choć miazga nadal pozostaje żywa

Przewodzenie w miazdze

Włókna typu A- delta (ból ostry)

Włókna typu C (ból tępy)

Odbiór wrażeń czuciowych

W miazdze znajdują się receptory dotyku, bólu i temperatury. Prawidłową reakcją zdrowej miazgi na bodźce fizyczne jest bói nasilający się w miarę wzrastania siły bodźca i zanikający po jego ustąpieniu.

Ocena żywotności miazgi

Test diagnostyczny jest niezbędny w przypadku rozległych ubytków próchniczych, rozchwiania zębów, głębokich kieszeni przyzębnych, dużych wypełnień lub koron protetycznych

Test w pełni wiarygodny do oceny żywotności miazgi

Rzeczywistą ocenę stanu miazgi daje jedynie badanie histopatologiczne

Testy termiczne

Reakcja na zimno (chlorek etylu) Reakcja na ciepło (rozgrzany instrument) Termowizjografia

Tradycyjne testy termiczne

Jedynie zapalenia ropne z rozległymi ogniskami martwicy można zdiagnozować na podstawie wzmożonej reakcji na gorąco przy braku lub słabej reakcji na zimno

Prawidłowa reakcja na bodźce termiczne częściej występuje w przypadku badania zębów z miazgą prawidłową niż z miazgą z rozległymi ogniskami martwicy

Termowizjografia

Do badania tą metodą wykorzystuje się kamery termowizyjne. Ocenia się szybkość powrotu temperatury powierzchni korony zęba, po uprzednim 20-sekundowym jej schłodzeniu strumieniem powietrza o temp. 20 stopni C.

Testy elektryczne

Stosuje się prąd faradyczny o niskim natężeniu (20-200 mA). Istotą badania jest porównywanie otrzymanego wyniku z zębem jednoimiennym strony przeciwnej u tego samego pacjenta.

Zęby ze zdrową miazgą mają stosunkowi wysoki próg pobudliwości (reakcja bólowa występuje przy bodźcu o dużym natężeniu). Stopniowe zmniejszanie się progu pobudliwości obserwuje się kolejno w zębach: wypełnionych, z ubytkami pochodzenia próchniczego, z ubytkami o charakterze abrazji.

Najniższy próg pobudliwości mają zęby z miazgą w ostrym stanie zapalnym. Zęby z miazgą w stanie zapalenia przewlekłego mają podwyższony próg pobudliwości w porównaniu z zębami zdrowymi. Martwica miazgi charakteryzuje się całkowitym brakiem reakcji na bodźce.

Badanie reakcji na bodźce elektryczne jest miarodajne jedynie w zębach stałych z zakończonym rozwojem korzenia. U dzieci istnieje ryzyko otrzymania wyników fałszywie pozytywnych lub fałszywie negatywnych.

Ostrożność w interpretacji testów elektrycznych zaleca się u pacjentów w trakcie leczenia ortodontycznego (obniżona reakcja na testy stymulacji), w zębach po urazach (prawidłowa reakcja miazgi powraca po kilkunastu dniach od urazu) oraz w zębach z wypełnieniami amalgamatowymi.

Testy mechaniczne

Najbardziej wiarygodną oznaką żywotności miazgi jest ból odczuwany przez pacjenta podczas nawiercania zębiny. Zdrowy nieleczony ząb nie może być jednak obiektem tego testu; jest możliwy do przeprowadzenia tylko w zębach dotkniętych próchnicą lub w zębach z wypełnieniami, które kwalifikują się do wymiany.

Test zgłębnikowania pozwala określić reakcję miazgi na bodźce mechaniczne w przypadku istnienia ubytku. Martwa miazga nie reaguje na bodźce mechaniczne, stąd pozytywny wynik badania nie określa nic ponad to, że miazga jest żywa.

Badanie przepływów naczyniowych

Opiera się na efekcie Dopplera; wykorzystuje zjawisko odbicia fali od struktury będącej w ruchu w stosunku do źródła emitującego falę. Obecność krążenia krwi w miazdze stanowi najbardziej obiektywną ocenę jej żywotności. Badanie wymaga zastosowania laserowej głowicy.

Pulsoksymetria

Pulsoksymetr jest urządzeniem do pomiaru tętna i wysycenia hemoglobiny tlenem; metoda wykorzystuje fakt odmiennego odbijania światła w dwóch zakresach (660 nm i 940 nm) przez hemoglobinę utlenowaną (Hb02) i odtlenowaną (Hb). Z zębów leczonych kanałowo nie odbiera się żadnego sygnału.

Badanie rentgenowskie

Ograniczenia metody: 1/ zmiany patologiczne dotyczące zębów z żywą miazgą tworzą na radiogramach podobne obrazy jak zęby z martwą miazgą, 21 miazga w stanie zapalenia lub zgorzelinowego rozpadu może nie dawać zmian w obrazie rentgenowskim

Podsumowanie

Wszystkie dostępne metody oceniające stan miazgi są niedoskonałe

Badanie rentgenowskie i wywiad stomatologiczny są ciągle najczęstszym sposobem oceny jej żywotności

4 Mięśnie narządu żucia. Zgryz.

Mięśnie narządu żucia

• Żwaczowe

• Nadgnykowe

• Podgnykowe

• Mimiczne

• Języka

• Podniebienia miękkiego

Mięśnie żwaczowe

Mięsień skroniowy

Mięsień żwacz

Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy

Mięsień skrzydłowy boczny

Mięsień skroniowy

Przyczepy: kość skroniowa - wyrostek dziobiasty żuchwy

Włókna poziome cofają wysuniętą żuchwę

Skurcz obustronny unosi żuchwę ku górze

Skurcz jednostronny przesuwa żuchwę na zewnątrz, w stronę kurczącego się mięśnia

Mięsień żwacz

Przyczepy: kość jarzmowa, wyrostek jarzmowy szczęki - kąt żuchwy

Skurcz obustronny unosi żuchwę ku górze

Skurcz jednostronny przemieszcza żuchwę na zewnątrz w stronę kurczącego się mięśnia

Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy

Przyczepy: przyśrodkowa powierzchnia kąta żuchwy- kość klinowa, podniebienna, częściowo szczęka

Skurcz obustronny unosi żuchwę

Skurcz jednostronny przesuwa żuchwę na zewnątrz w stronę kurczącego się mięśnia

Mięsień skrzydłowy boczny

Przyczepy: wyrostek kłykciowy żuchwy -kość klinowa, szczęka

Skurcz obustronny przemieszcza żuchwę ku przodowi

Skurcz jednostronny powoduje ruch boczny żuchwy w stronę przeciwną

Mięsnie nadgnykowe

Dwubrzuścowy

Żuchwowo-gnykowy

Bródkowo-gnykowy

Rylcowo-gnykowy

Mięsnie nadgnykowe

Przyczepy: kość gnykowa - żuchwa

Gdy położenie żuchwy jest ustalone, mięśnie podnoszą kość gnykową, język i krtań do góry (ma znaczenie przy połykaniu)

Gdy położenie kości gnykowej jest ustalone, mięśnie odwodzą żuchwę

Warstwa powierzchowna - mięśnie mostkowo-gnykowy i łopatkowo-gnykowy

Warstwa głęboka - mostkowo-tarczowy tarczowo-gnykowy

Mięśnie podgnykowe

Ich działanie polega na ustalaniu kości gnykowej, która staje się wówczas punktem podparcia w pracy mięśni języka lub mięśni nadgnykowych odwodzących żuchwę.

Mięśnie mimiczne

Otoczenia szpary ustnej

Policzkowy

Bródkowy

Odzwierciedlają stany emocjonalne. Działają na skórę twarzy przyczepiając się do niej przynajmniej jednym przyczepem

Mięśnie otoczenia szpary ustnej

Tworzą je mięśnie okrężne i biegnące promienisto. Mięsień okrężny przyciska wargi do zębów lub wysuwa wargi (gwizdanie). Jest antagonistą wszystkich mięśni biegnących promienisto do warg (głównie obniżacza wargi dolnej i dźwigacza wargi górnej). Uczestniczą w czynności ssania, mowy, połykania i żucia

Mięsień policzkowy

Znajduje się w ścianie policzka między szczęką a żuchwą

Wydmuchuje powietrze skupione w przedsionku jamy ustnej (mięsień trębaczy), przyciska policzki do zębów i zapobiega w ten sposób dostawaniu się pokarmu do przedsionka jamy ustnej

Mięśnie języka zewnętrzne

Zaczynają się na sąsiednich kościach a kończą na języku

Bródkowo-językowy: wysuwa język

Gnykowo-językowy: pociąga język ku tyłowi i dołowi

Rylcowo-językowy: pociąga język ku tyłowi i górze

Mięśnie języka wewnętrzne

Zaczynają i kończą się w obrębie języka

Podłużny języka górny i dolny: skracają język

Poprzeczny języka: zwęża i pogrubia język

Pionowy języka: poszerza i wydłuża język

Mięśnie języka

Biorą udział we wszystkich czynnościach odbywających się w jamie ustnej: ssanie, żucie, połykanie, mowa. Język przemieszcza pokarm na zęby, miesza ze śliną, a następnie przesuwa go do gardła.

Mięśnie podniebienia miękkiego

Ograniczają od góry i tyłu jamę ustną. Ograniczają czasowo nosową część gardła od gardła środkowego i jamy ustnej; mają znaczenie dla czynności wymagających ujemnego ciśnienia w jamie ustnej, np. przy ssaniu czy połykaniu

Dźwigacz podniebienia: unosi podniebienie

Napinacz podniebienia: unosi i napina podniebienie

Podniebienno-językowy: obniża podniebienie

Podniebienno-gardłowy: zbliża łuki podniebienne do siebie

Mięsień języczka: unosi i skraca

Udział mięsni w ruchach żuchwy

Odwodzenie: mięśnie skrzydłowe boczne, mięśnie nadgnykowe

Przywodzenie: mięśnie skroniowe, żwacze, mięśnie skrzydłowe przyśrodkowe

Wysuwanie: mięśnie skrzydłowe boczne

Cofanie: mięśnie skroniowe

Ruchy boczne: skurcz jednostronny mięśni żwaczowych

Zgryz (occlusio)

Terminem określa się wzajemne stosunki przestrzenne tuków zębowych szczęki i żuchwy w zwarciu centralnym. O zgryzie można mówić dopiero od momentu wyrzynania się zębów.

Okres płodowy

Od 4 miesiąca życia płodowego żuchwa jest cofnięta w stosunku do szczęki; takie stosunki anatomiczne utrzymują się do urodzenia

Okres bezzębia niemowlęcego

W dalszym ciągu utrzymuje się dotylne położenie żuchwy w stosunku do szczęki: przy zwarciu obu walów dztąsłowych dolny jest cofnięty w stosunku do górnego 3-6 mm.

Okres rozwoju uzębienia mlecznego

Po wyrośnięciu grupy siekaczy występuje zwiększony tzw. nagryz pionowy -siekacze górne zachodzą na dolne pokrywając % wysokości ich koron.

Po wyrośnięciu zębów trzonowych nagryz pionowy ulega zmniejszeniu -siekacze górne pokrywają tylko 1/3 wysokości koron siekaczy dolnych

Kształt łuków zębowych jest zbliżony do półkola

Nagryz pionowy siekaczy: górne pokrywają 1/3 wysokości koron siekaczy dolnych

Linia pośrodkowa twarzy przebiega pomiędzy siekaczami przyśrodkowymi obu łuków

Okres pełnego uzębienia mlecznego

Przeciwstawne zęby spotykają się ze sobą w triadach, tzn. że każdy ząb kontaktuje się z dwoma zębami przeciwstawnymi; wyjątek stanowią siekacze przyśrodkowe dolne i drugie zęby trzonowe górne

Odśrodkowe powierzchnie drugich zębów trzonowych dolnych i górnych leżą w jednej płaszczyźnie

Okres poprzedzający wyrzynanie się zębów trzonowych stałych

Pojawienie się szpar między siekaczami w dolnym i górnym tuku zębowym

Zęby przednie ulegają starciu, przez co zmniejsza się nagryz pionowy w obrębie siekaczy

Przesunięcie żuchwy ku przodowi - płaszczyzna styczna do odśrodkowych powierzchni drugich zębów trzonowych załamuje się do przodu tworząc tzw. schodek

Okres wyrzynania się pierwszych zębów trzonowych stałych

i wymiany siekaczy

Nagryz pionowy siekaczy jest zwiększony i sięga do 2/3 wysokości koron siekaczy dolnych

Okres wymiany pozostałych zębów mlecznych na stałe

Po wyrośnięciu zębów przedtrzonowych następuje podwyższenie bocznych odcinków łuków zębowych, w związku z tym zmniejsza się stopień nagryzu pionowego siekaczy

Zgryz w uzębieniu stałym

Nagryz pionowy siekaczy sięga 1/3 wysokości koron siekaczy dolnych

Linia środkowa obu tuków zębowych przechodząca między siekaczami przyśrodkowymi pokrywa się z linia pośrodkową twarzy

W zwarciu każdy ząb styka się z dwoma zębami przeciwstawnymi z wyjątkiem siekaczy przyśrodkowych dolnych i ostatnich zębów trzonowych górnych

Zmiany w zgryzie związane z wiekiem

Znaczne starcie guzków zębów trzonowych i przedtrzonowych powoduje obniżenie się ich koron. W mniejszym stopniu ścierają się brzegi sieczne siekaczy i guzki kłów

Ścieranie się powierzchni stycznych zębów sąsiadujących ze sobą prowadzi do skrócenia łuku zębowego o ok. 1 cm

5 Staw skroniowo-żuchwowy.

Staw skroniowo-żuchwy

Dół żuchwowy,

guzek stawowy

Wyrostek kłykciowy żuchwy

Powierzchnie stawowe, krążek stawowy 1 orebka stawowa z błoną maziową

Mięsień skrzydłowy boczny

Więzadla

Powierzchnie stawowe

W odróżnieniu od innych stawów pokrywa je zbita tkanka łączna włóknista, która wyściela dół żuchwowy i guzek stawowy oraz jest obecna na wyrostku kłykciowym żuchwy.

Krążek stawowy

Tworzy je zbita tkanka łączna włóknista zawierająca liczne wiązki włókien kolagenowych. Z tyłu krążek łączy się z torebką stawową, z przodu z mięśniem skrzydłowym bocznym i torebką. Ponadto w wielu miejscach z błoną maziową poprzez rodzaj kosmków odchodzącvch od maziówki.

Dzięki budowie nadającej im elastyczność i możliwość zmiany kształtu krążki mogą dopasowywać sie do powierzchni stawowych - zmnieiszają w ten sposób tarcie i przeciwstawiają sie duzvm siłom działającym na powierzchnie stawowe.

Torebka stawowa

• Obejmuje część skroniową i żuchwową stawu. W części przedniej łączy się z krążkiem stawowym i włóknami mięśnia skrzydłowego bocznego. Torebka jest zbudowana z tkanki łącznej o różnej grubości.

Błona maziowa

• Wyściela wewnętrzną powierzchnię torebki stawowej. Jamę stawową wypełnia płyn maziowy bogaty w białko i glikoproteiny; ułatwia i uch\ i stanowi źródło składników odżvwczvch.

Wiezadła

Skroniowow-żuchwowe

klinowo-żuchwowe

skrzy dłowo-żuchwowe

rylcowo-żuchwowe

Rola więzadet nie jest dostatecznie wyjaśniona

Miesień skrzydłowy boczny

Do sprawnej funkcji stawów skroniowo-żuchwowych jest konieczne dokładne skoordynowanie ruchów głów żuchwy i kiążków stawowych. Koordynację zapewniają m.in. mięśnie skrzydłowe boczne: głowa górna związana z krążkiem stawowym, głowa dolna połączona z głową żuchwy.

Cechy różniące staw skroniowo-żuchwowy od innych stawow

Sprzężone działanie

Lącznotkankowy krążek stawowy

Lącznotkankowe pokrycie powierzchni stawowych

Ruchy w stawie skroniowo-żuchwowym

Odwodzenie

Przywodzenie

Ruchy na boki

Wysuwanie żuchwy

Cofanie żuchwv

Mięsożerne - odwodzenie, przywodzenie

Gryzonie - wysuwanie, cofanie

Przeżuwacze - ruchy boczne

Człowiek- odwodzenie, przywodzenie, wysuwanie, cofanie, ruchy boczne.

Piętro dolne (staw żuchwowo-krążkowy)

- staw zawiasowy. Ruch zawiasowy polega na obrocie żuchwy wokół osi poprzecznej.

Piętro górne (staw krążkowo-skroniowy)

- staw siodełkowaty. Duże możliwości ruchu ślizgowego wobec kości skroniowej, mniejsze w zakresie ruchów obrotowych wokół osi pionowej i strzałkowej

Przy fizjologicznych ruchach żuchwy w stawach skroniowo-żuchw owych odbywają się na ogół równocześnie ruchy głów żuchwy i krążków a wiec ruchy w obu piętrach stawów.

Odwodzenie zuchwy

Obie głowy żuchwy przesuwają się wraz z krążkami z dołów żuchwowych wzdłuż

Inych stoków guzków stawowych w Kierunku ich szczytów, wykonując równocześnie wokół osi poprzecznej ruch obrotowy w stosunku do krążka.

Przy pełnym otwarciu ust głowy żuchwy ustawiają się na ogół naprzeciw szczytów guzków stawowych, pochylając się nieco ku przodowi. Krążki stawowe, przy maksymalnym odwiedzeniu żuchwy, układają się swoją najcieńszą środkową częścią na szczycie guzków.

W pierwszym etapie ma miejsce tylko ruch zawiasowy. Bardzo szvbko dołącza do niego ruch ślizgowy. W ostatniej fazie dominuje znowu ruch zawiasowy.

Wysuwanie żuchwy

Dominuje ruch ślizgowy ku dołowi i przodowi w kierunku szczytów guzków stawowych. Często towarzyszy mu niewielkie odwiedzenie w celu pokonania przeszkody jaką stanowią siekacze (nagryz pionowy).

Cofanie żuchwy

Z pozycji wysuniętej rodzaj ruchów w obrębie stawu skroniowo-żuchw owego jest taki sam jak przy wysuwaniu, natomiast kierunek ich zmienia się na przeciwny.

Ruchy boczne żuchwy

Kazdv z dwóch stawów pracuje inaczej po stronie, w którą kieruje się żuchwa, głowa żuchwy pozostaje w dole żuchwowym i jako ruch podstawowy wykonuje obrót wokół osi pionowej w kierunku zgodnym z ruchem żuchwy

Obrót głowy żuchwy wokół osi pionowej odbywa się przy współudziale krążka, a więc ruch ma miejsce w obu piętrach stawu.

Po stronie przeciwnej do kierunku ruchu żuchwy, głowa żuchwy wraz z krążkiem wysuwa się z dołu żuchwowego w kierunku guzka stawowego, wykonując ruch ku przodowi i dołowi z równoczesny m obrotem wokół osi pionowej w kierunku ruchu żuchwy (w kierunku dośrodkowym).

Rola układu nerwowego

w koordynacji ruchow w stawie

Receptory stawowe dostarczają informacji o płożeniu, kierunku i szybkości ruchu głów żuchwy. Informacje z receptorów mogą być przenoszone do neuronów ruchowych mięśni kierujących ruchami żuchwy

Metoda badania stawów skroniowo-zuchwowych

Analiza ruchów żuchwy (oglądanie)

Badanie palcami

Osłuchiwanie

Badanie radiologiczne

Analiza ruchów żuchwy

Przy ruchu odwodzenia i przywodzenia

Przy wysuwaniu i cofaniu

Przy ruchach bocznvch

Amplituda rozwarcia łuku

Mierzvmv za pomocą cyrkla lub innego narzędzia między brzegami siecznymi jednoimiennych zębów przednich górnych i dolnych. Amplituda maksymalnego rozwarcia wvnosi średnio 35-55 mm (zależy od wieku, płci i różnic osobniczych).

Metoda palpacyjna

Badanie wykonuje się obustronnie:

przez powłoki zewnętrzne

przez przewód słuchowy zewnętrzny

od strony przedsionka jamy ustnej

Metoda osłuchowa

• W warunkach prawidłowych ruchy żuchwy nie wywołują żadnych zjawisk akustycznych. W warunkach chorobowych mogą bvc one słyszalne „gołym" uchem lub po przyłożeniu stetoskopu w okolicę stawu.

badanie radiologiczne pozwala stwierdzic

Zwężenie szpan stawowej

Poszerzenie szpary stawowej

Przemieszczenie głowy żuchwy do tyłu i ku dołowi

Przemieszczenie głowy żuchwy do przodu i poszerzeniem tylnej części szpary stawowej

6 Żucie.

Terminem tym określa się mechaniczne rozdrabnianie pokarmów w jamie ustnej. Jest ono wynikiem skurczów mięśni szkieletowych powodujących naprzemienne odwodzenie i przywodzenie żuchwy połączone z niewielkimi ruchami żuchwy ku przodowi, do tyłu i boku

Cykl żucia

W celu rozdrobnienia kęsa pokarmowego żuchwa musi wykonać pewną liczbę cykli żucia; na cykl żucia składa się ruch odwodzenia i przywodzenia żuchwy oraz ruchy boczne.

Żucie

Wzór ruchów żucia zależy od stanu mięśni regulujących ruchy żuchwy i języka, nawyków żucia, rodzaju diety oraz liczby zachowanych zębów własnych.

Fazy żucia

Przy odwodzeniu żuchwy język i policzki wprowadzają kęs pokarmowy na powierzchnie żujące. Przy przywodzeniu pokarm znajdujący się między przeciwstawnymi zębami jest rozdrabniany.

Kontaku okluzyjne zębów żucia

• W miarę rozmiękczania kęsa zaczynają występować coraz większe kontakty okluzyjne zębów.

Szybkość ruchów żuchwy

Szybkość ruchów żuchwy zmienia się w kolejnych fazach cyklu żucia. Od chwili kontaktu zębów z kęsem tempo przywodzenia żuchwy zmniejsza się.

Ruch ten zwalnia się jeszcze bardziej podczas miażdżenia kęsa. Szybkość ruchów żuchwy zmienia się w kolejnych fazach cyklu żucia. Od chwili kontaktu zębów z kęsem tempo przywodzenia żuchwy zmniejsza się. Ruch ten zwalnia się jeszcze bardziej podczas miażdżenia kęsa. Po osiągnięciu okluzji następuje przerwa w ruchu żuchwy wynosząca 0,1-0,2 sekundy.

• Szybkość ruchów żuchwy podczas żucia wynosi 60-80 mm/sek i zależy od rodzaju pokarmu. Liczba cykli żucia w ciągu minuty jest indywidualnie zmienna i wynosi średnio 80 cykli.

Siły wytwarzane podczas żucia

• Są one cechą indywidualną i zależą od: płci, wieku, rozwoju mięśni, stanu uzębienia, rodzaju zgryzu i konsystencji kęsa. • Nacisk wywierany na kęs przez mięśnie za pośrednictwem zębów nie jest jednakowy w różnych odcinkach luków zębowych. Siła docisku żuchwy na wysokości zębów trzonowych sięga 150 kg, siekaczy 40 kg.

Mięsnie języka zewnętrzne

Zaczynają się na sąsiednich kościach a kończą na języku

Bródkowo-językowy: wysuwa język
Gnykowo-językowy: pociąga język ku tyłowi i dołowi

Rylcowo-językowy: pociąga język ku tyłowi i górze

Rola języka

Odbiera informacje czuciowe

Rozdrabnia pokarm rozcierając go grzbietową powierzchnią o podniebienie twarde;

funkcja częściowo zaburzona u osób użytkujących ruchomą protezę szczęki

przykrywającą swą płytą całe podniebienie twarde

Miesza pokarm ze śliną

Sortuje cząsteczki pokarmu, które nadają się już do połknięcia

Formuje kęs pokarmowy do połknięcia

Ułatwia oczyszczanie jamy ustnej i zębów z pokarmów, które były spożywane

Udział zębów

• Siekacze i kły służą głównie do dzielenia pokarmu, który następnie ma być rozdrabniany. Zęby przedtrzonowe i trzonowe rozdrabniają pokarm.

funkcji żucia

Wg WHO o zachowaniu funkcji żucia można mówić wówczas, jeśli istnieje kontakt zwarciowy co najmniej 20 zębów przeciwstawnych, naturalnych lub sztucznych

Rozróżnianie wielkości cząstek kęsa

Teoretycznie żucie powinno trwać tak długo jak długo osoba żująca jest w stanie jeszcze wykrywać w kęsie cząsteczki twarde; osoby starsze wykrywają mniejsze cząsteczki niż osoby młode (prawdopodobnie ma to związek z docieraniem się powierzchni żujących zębów).

Dane epidemiologiczne dotyczące braków uzębienia

Wiek liczba zębów usuniętych 35-44 10,5 50-55 17,2 >6 5 22,5

Odsetek osób bezzębnych

Dotyczy osób wieku 65-75 lat

Francja 16,9 %

Niemcy 24,8 %

USA 28.5 %

Polska 41.6%

Żucie przy pomocy protez stałych

• Protezy stałe (korony, mosty) w sposób istotny poprawiają funkcję żucia, ponieważ wypełniają ubytki powstałe w łukach zębowych po usuniętych zębach i zapewniają lepszy kontakt zwarciowy.

Utrata funkcji żucia
Utrata zębów własnych nie jest w stopniu należytym kompensowana przez ruchome uzupełnienia protetyczne; zdolność do rozdrabniania pokarmów z ich udziałem jest zmniejszona w porównaniu do uzębienia naturalnego.

Żucie przy pomocy protez całkowitych

Po wykonaniu określonej liczby ruchów żujących u pacjentów z kompletem protez całkowitych wydolność żucia pogarsza się nawet o 60% w stosunku do osób z pełnym uzębieniem. Żucie określonej wielkości kęsa pokarmowego wydłuża się Wielkość rozdrobnionych cząstek pokarmowych jest większa w porównaniu z pacjentami z uzębieniem naturalnym Próby poprawienia wydolności żucia u użytkowników protez całkowitych:

1/ ustawienie zębów w protezie typu ząb-ząb (przedtrzonowce, trzonowce)

21 lepsze dopasowanie kształtów zębów sztucznych do naturalnych (wysokie guzki, odpowiednio nachylone stoki, głębokie bruzdy, zwiększona twardość akrylu),

Rola śliny

• Rozdrabnianie pokarmu i mieszanie go ze śliną nadaje mu konsystencję papkowatą ułatwiając połykanie. Osoby z małym wydzielaniem śliny lub osoby stare kompensują to zaburzenie pijąc dużo płynów podczas żucia

Żucie

• U osób z pełnym uzębieniem 78% badanych wykazuje zmieniający się dwustronny wzór żucia, 10% żuje jednocześnie obustronnie, 12% tylko jednej stronie łuku zębowego

Najkorzystniejszy model żucia

Najkorzystniejszy dli narządu żucia jest model żucia dwustronnego. Zapewnia on powolne i równomierne starcie zębó* po obu stronach luku zębowego

Ruchy żucia

• Ruchy żucia nie są odruchem bezwarunkowym, lecz nabytym. Rozwijają się stopniowo wraz z wyrzynaniem się zębów mlecznych.

Żucie w wieku dziecięcym

Dziecko zaczyna posługiwać się zębami po ukazaniu się górnych i dolnych siekaczy, wówczas wykonując ruchy żuchwy doprowadza zęby do zwarcia.

Regulacja ruchów żucia

• Z czasem ruchy żuchwy stają się sterowane przez układ propriocepcji ozębnej, mięśni i stawu skroniowo-żuchwowego, jak również zakończenia czuciowe w języku i błonie śluzowej jamy ustnej. Wzajemne położenie zębów i części miękkich (język, błona śluzowa policzków) jest kontrolowane odruchowo co zapobiega samouszkodzeniu.

Efektywność żucia

• Stopień rozdrobnienia pokarmu u osób o jednakowej sprawności aparatu żucia (liczba zębów własnych) jest indywidualnie zmienny.

• Efektywnością żucia określa się zdolność rozdrabniania określonej wielkości kęsa pokarmowego w ciągu określonej liczby cykli żucia.

• Czas żucia jest indywidualnym nawykiem. Oznacza to, że po utracie pewnej liczby zębów nie występuje kompensacja żucia przez zwiększenie czasu żucia lub liczby cykli żucia. Stąd też po utracie zębów obniża się efektywność żucia.

Samoocena (kwestionariusz)

Osoba badana określa swoją zdolność do rozdrabniania pokarmów jako: dobrą, umiarkowaną, zlą.

Osoba badana ocenia pokarmy pod kątem możliwości ich rozdrabniania jako: łatwe do żucia, względnie łatwe do żucia, trudne lub bardzo trudne do żucia

Test z gumą do żucia

Osoba badana żując cukrową gumę przez określony czas uwalnia z niej cukier do śliny. Ślina podlega zbiórce, a efektywność żucia ocenia się na podstawie ilości uwolnionego cukru

Metody instrumentalne

* Większość jest stosunkowo trudna do wykonania, wymaga drogiego sprzętu i dużego doświadczenia osoby badającej (np. elektromiografia czy pomiar siły docisku zębów). Metody te nie nadają się do badań masowych.

Metoda oparta o kryteria anatomiczne

Liczba zębów własnych Liczba zębów w kontakcie zwarciowym tworzące tzw. jednostki czynnościowe żucia. Modele statyczne nie uwzględniają dodatkowych czynników wpływających na funkcję żucia takich jak np. wydzielanie śliny, siła mięśni żwaezowych czy ruchomość języka.

Jednostki czynnościowe żucia

Jednostką czynnościową określa się parę przeciwstawnych zębów: ząb naturalny/ ząb naturalny, ząb naturalny/ ząb sztuczny, ząb sztuczny/ ząb sztuczny. Ponieważ trzecie zęby trzonowe pomija się w szacunkach, maksymalna możliwa liczba jednostek żucia wynosi 14.

Jednostki czynnościowe żucia

• W zależności od miejsca zajmowanego w łuku zębowym jednostki czynnościowe żucia zostały podzielone na: trzonowe (maksymalna liczba 4), przedtrzonowe (maksymalna liczba 4), przednie (maksymalna liczba 6).

Jednostki czynnościowe żucia

W celu dokładniejszego zilustrowania funkcji żucia w oparciu o jednostki czynnościowe podaje się dodatkowo procent zębów sztucznych wchodzących w ich skład. Np. w 10 jednostkach 25% stanowią zęby sztuczne (tzn 5 zębów w jednostkach to zęby sztuczne).

Ocena stanu narządu żucia

• Statyczny współczynnik żucia wg Agapowa; każdy ząb ma przypisany określony procentowy udział w żuciu.

• Statyczny współczynnik żucia dla danego pacjenta otrzymuje się sumując poszczególne wartości.

Statyczny współczynnik żucia według Agapowa

Ząb 1 2 3 4 5 6 7 8

% 2 1 3 4 4 6 5-

Współczynnik żucia

Zdolność rozdrabniania pokarmu jest zniesiona, jeżeli współczynnik żucia jest mniejszy niż 15%. W przedziale 15-50% rozdrabnianie pokarmu jest możliwe poprzez zwiększenie liczby cykli żucia.

Metoda przesiewania

Pokarm testowy jest żuty przez określony czas, albo jest wykonywana określona liczba cykli żucia Rozdrobniony pokarm jest odpluw any, suszony i przesiewany przez sita o różnej gęstości Wysuszony i przesiany pokarm waży się i określa % udział przesianych frakcji

Test kliniczny

Osoba badana żuje pokarm testowy (np. masa silikonowa w formie sześcianów o długości krawędzi 5,6 mm, w ilości 17 sześcianów na porcję) przy ustalonej liczbie cyklów żucia (20, 40, 60, 80). Po każdej próbie pacjent wypluwa przerzutą masę do naczynia. Masę płucze się, suszy i segreguje wielkość cząsteczek przesiewając przez sita. Liczba sit od 3-11. Średnica oczek sita od 5,6 mm do 0,5 mm. Po przesianiu ilość uzyskanej masy waży się przy użyciu wagi laboratoryjnej. Przy gorszej efektywności żucia więcej jest dużych cząsteczek, przy lepszej więcej jest małych cząsteczek.

7 Flora bakteryjna jamy ustnej. Płytka nazębna.

Znaczenie flory bakteryjnej

Uzasadnieniem badań nad florą bakteryjną jamy ustnej jest udokumentowany związek bakterii z występowaniem szeregu schorzeń i nieprawidłowości w jamie ustnej, np. próchnicy, zapalenia przyzębia, nieprzyjemnego zapachu z ust.

Substraty energetyczne bakterii

Zdecydowana większość bakterii wykorzystuje wodorowęglany zawarte w diecie.

W przypadku diety białkowej następuje zmniejszenie populacji bakterii produkujących kwasy

Skład diety nie ma istotnego znaczenia na florę poddziąsłową

Zdecydowana większość bakterii wykorzystuje wodorowęglany zawarte w diecie. W przypadku diety białkowej następuje zmniejszenie populacji bakterii produkujących kwasy. Skład dietv nie ma istotnego znaczenia na florę poddziąsłową.

Flora bakteryjna jamy ustnej:

Bakterie związane z nabłonkiem

Bakterie zawieszone w ślinie

Bakterie związane z komórkami złuszczonego nabłonka pływającego w ślinie

Bakterie kieszonek dziąsłowych

Bakterie płytki nazębnej

Liczba szczepów bakteryjnych

W jamie ustnej przebywa od 350 do 500 szczepów bakterii

Powierzchnia jamy ustnej

U osoby dorosłej wynosi ok. 215 cm² z czego 20% przypada na zęby, 80 % na błonę śluzową.

Bakterie jamy ustnej

- Z jedną komórką nabłonka wiąże się ok. 100 bakterii. Wszystkich komórek nabłonka jest 1,54 x 10⁷. Stąd z nabłonkiem jest związanych 1,54 x 10⁹ bakterii.

- W ślinie jest zawieszonych 1,33 x 10⁷ wolnych bakterii, zaś związanych z komórkami złuszczonego nabłonka 3,44 x 10⁷ bakterii.

- W jamie ustnej stale znajduje się ok. 0,8 ml śliny. W niej jest 2,6 razy więcej bakterii związanych z komórkami złuszczonego nabłonka niż „pływających" wolno. Całkowita liczba bakterii jamy ustnej wynosi 1,58 x 10⁹ bakterii (znaczna część z nich jest jednak martwa)

- Jednoimienne powierzchnie jamy ustnej mają podobną florę bakteryjną. Różnice mogą występować pomiędzy poszczególnymi okolicami jamy ustnej, ale generalnie różnice te nie są duże.

- Skład bakteryjny śliny jest najbardziej podobny do składu bakteryjnego grzbietowej i bocznej powierzchni języka. Może to oznaczać, że podstawowym źródłem bakterii śliny jest język.

Ślina jako pożywka

Ślina stanowi doskonałą pożywkę; w ciągu 1,5 godziny liczba znajdujących się w niej bakterii ulega podwojeniu. Dla porównania czas potrzebny do podwojenia liczby bakterii w płytce nazębnej wynosi 3-14 godzin.

Bakterie jamy ustnej

Bakterie znajdujące się w płytce nazębnej w niewielkim stopniu przedostają się do śliny. Stąd też staranna higiena jamy ustnej (regularne szczotkowanie zębów) nie wpływa na zmniejszenie liczby bakterii w ślinie. Pacjenci z pełnym uzębieniem naturalnym mają taką samą liczbę bakterii w ślinie co pacjenci bezzębni.

Odkładanie płytki

Odkładaniu się płytki nazębnej sprzyja:

dieta bogata w węglowodany, porowatość podłoża, zła higiena jamy ustnej (zaniedbania dotyczące zabiegów higienicznych, np. szczotkowania zębów, używania nici stomatologicznych, czy wykałaczek), stan zapalny dziąsła.

Płytka nazębna

Karmienie sondą do żołądkową zmniejsza powstawanie płytek nazębnych

Żucie pokarmu twardego (jabłko, marchew, brukiew, rzodkiewka) usuwa częściowo złogi nazębne.

Bakterie płytki stosunkowo łatwo mogą ją opuszczać, gdy płytka jest młoda. Stare płytki nie uwalniają lub uwalniają w niewielkim stopniu bakterie do śliny.

Odkładanie się płytki nazębnej

Płytka nazębna odkłada się szybciej na zębach, których okoliczna błona śluzowa jest zmieniona zapalnie. Początek kolonizacji zębów przez bakterie rozpoczyna się po 3 godzinach przy zdrowych dziąsłach i po 5 minutach, gdy dziąsła są zmienione zapalnie

Na odkładanie się płytki nazębnej ma większe znaczenie stan zapalny dziąsła niż liczba bakterii występujących w ślinie

Z powodu stanu zapalnego dziąsła wzrasta objętość płynu kieszonki dziąsłowej osiągającego jamę ustną. Białka osocza tworzące wraz z białkami glikoproteinami śliny na powierzchni zębów błonkę ślinową zwiększają zdolność bakterii do przylegania.

Tworzenie się płytki nazębnej

• Białka wchodzące w skład błonki ślinowej mają receptory wiążące swoiste adhezyny bakterii

• Najwcześniej zasiedlają błonkę G-dodatnie ziarniniaki i pałeczki, potem bakterie G-ujemne oraz bakterie beztlenowe.

Płytka nazębna

• Płytka powstaje szybko (kilkanaście godzin- kilka dni). Skład błonki ślinowej tworzącej się na zębach określa rodzaj bakterii, które będą mogły ją kolonizować. Ponieważ bakterie nie posiadają zdolności ruchu, ich transport w kierunku błonki ślinowej jest bierny.

• Na zasadzie interakcji adhezyna-receptor szereg różnych bakterii łączy się z sobą. Powoduje to wytworzenie się między bakteryjnych zależności w wykorzystywaniu substratów pokarmowych (łańcuchy pokarmowe) oraz tlenu (bakterie tlenowe-bakterie beztlenowe)

• Dojrzała płytka składa się w 54% z Gram-dodatnich paciorkowców, w 36% z pałeczek, a około 9% stanowią bakterie Gram-ujemne. Bakterie stanowią 70% masy płytki.

• Najwcześniej zasiedlają płytkę bakterie z grupy Steptococcus: St mutans i St. sanguis. W dalszej kolejności Actinomyces oraz pałeczki kwasu mlekowego (Lactobacillus).

• Szczególne znaczenie ma Streptococcus mutans wytwarzający rozpuszczalne i nierozpuszczalne wielocukry i przekształcający je w kwasy (sprzyja to tworzeniu płytki bakteryjnej).

• Nierozpuszczalne wielocukry zewnątrzkomórkowe nadają płytce lepkość, chronią drobnoustroje przed szkodliwym wpływem środowiska jamy ustnej, dostarczają bakteriom substratu i nie dopuszczają do przenikania ze śliny substancji, które mogłyby zobojętnić kwasy wytwarzane we wnętrzu płytki.

• W płytce powstałej w określonym miejscu jamy ustnej flora bakteryjna wykazuje dużą jednorodność, niezależnie od perturbacji związanych z niewielkimi zmianami w diecie, w higienie jamy ustnej, czy też ekspozycji na egzogenne bakterie.

Bakterie jamy ustnej

• Bakterie kolonizujące płytkę nazębna nie różnią się pomiędzy poszczególnymi płytkami na różnych zębach, natomiast różnią się od flory bakteryjnej błony śluzowej i śliny.

Płytka nazębna

• Dojrzała płytka nazębna składa się z organicznej matrycy (białka śliny i zewnątrzkomórkowe produkty przemiany bakteryjnej), a także z bakterii, złuszczonych komórek nabłonka i leukocytów. Płytka nazębna może ulegać mineralizacji i powstaje wówczas tzw. kamień nazębny.

Kamień nazębny

Powyżej 30 roku życia kamień nazębny występuje u 80-100% osób.

W wieku 9-14 lat tylko u 30% osób.

U dzieci młodszych nie występuje prawie wcale.

Płytka nazębna protez ruchomych

Porowate i niehomogenne tworzywo akrylowe protez wchłania wodę w środowisku jamy ustnej, co powoduje powstanie dodatkowych sił adhezyjnych i zwiększenie przylegania bakterii do jego powierzchni.

Płytka nazębna

Uważa się, że choroby związane z obecnością płytki nazębnej są wynikiem zachwiania równowagi w ekosystemie płytki poprzez np. częste obniżanie jej pH w następstwie wzrostu spożywania węglowodanów.

Niskie pH płytki nazębnej

• Produkcja kwasu mlekowego leży u podstaw teorii kwasowej demineralizacj szkliwa i zębiny.

• Rozpuszczalność fosforanu wapnia zwiększa się w środowisku kwaśnym; przy pH 4,5 jest szesnaście razy wyższa niż przy pH 6,0.

pH płytki nazębnej

• Stężenia glukozy w wydzielinie gruczołów ślinowych są zbyt niskie, aby mogły odgrywać istotną rolę w obniżaniu pH płytki nazębnej i dalej w demineralizacji szkliwa.

Bakterie wytwarzające kwasy

• Jako substrat do produkcji kwasów przez florę bakteryjną płytki nazębnej są wykorzystywane polisacharydy bakteryjne i pokarmowe.

• U osób będących na diecie bogatej w cukry stwierdza się w płytce bardzo duży wzrost paciorkowców wytwarzających kwasy

Rola enzymów proteolitycznych

• Jon wodorowy powstający w płytce nazębnej jest wykorzystywany do redukcji wiązań dwusiarczkowych białek

• W konsekwencji zmienia się struktura łańcucha polipeptydowego i zwiększa się dostęp enzymów proteolitycznych bakterii do wiązań peptydowych białek zębiny

Płytka a próchnica

• Wzrost stężenia jonów wodorowych płytki nazębnej oraz redukcja wiązań dwusiarczkowych w białkach strukturalnych zęba odgrywa istotną rolę w powstawaniu próchnicy zębów.

Płytka nazębna

Płytka nazębna zapoczątkowuje lub sprzyja rozwojowi stanów zapalnym przyzębia

Płytka, a zapalenie przyzębia

• Bakterie płytki nazębnej uwalniając hialuronidazę powodują rozkład niektórych kwaśnych mukopolisacharydów w przestrzeni międzykomórkowej nabłonka dziąsła i torują drogę innym enzymom proteolitycznym bakterii (kolagenazie, B-glukuronidazie) degradującym tkankę łączną.

Płytka, a Helicobacter pylori

• H. pylori poza żołądkiem występuje także w płytce nazębnej. Aby bakterię usunąć z żołądka należy jednocześnie zniszczyć ją w jamie ustnej.

• Zabiegi usuwania płytki nazębnej (z zębów własnych i protez ruchomych) nie zwiększają jednak skuteczności eliminacji bakterii z żołądka

Korzyści z obecności płytki

Wszystkie powierzchnie ciała kontaktujące się ze środowiskiem zewnętrznym są kolonizowane przez mikroorganizmy, które odgrywają istotną rolę w prawidłowym rozwoju organizmu, np. zmniejszają one

ryzyko zasiedlenia jamy ustnej przez patologiczne drobnoustroje.

Czy zwalczać płytkę nazębna ?

Działanie przeciw bakteryjne w obrębie jamy ustnej powinno mieć na celu ograniczanie wzrostu płytki (okresowo mechaniczne jej usuwanie) nie zaś całkowitą jej eliminację.

8 Gruczoły ślinowe. Wydzielanie śliny.

Gruczoły ślinowe

Przy uszne

Podżucbwowe

Podjezykowe

Małe gruczoły błony śluzowej policzków podniebienia, warg i jeżyka

Wydzielanie śliny

Wydzielanie podstawowe wynosi ml/min.

• W ciągu 24 godzin powstaje 1500 ml śliny i czego połowa przypada na okres około posiłkowy

• Nieco niniejsze wydzielanie śliny u kobiet

• Wydzielanie śliny maleje z wiekiem

Zmiany związane z wiekiem

• Część gruczołowa ślinianek zmniejsza się o 20 - 40%. Miejsce tkanki gruczołowej zajmuje tkanka tłuszczowa i łączna. Nie obserwuje się zmian w przewodach wyprowadzających gruczołów ślinowych.

Wydzielanie śliny

W warunkach podstawowych ślinianka podzuchwowa dostarcza 60% śKny, przy uszna 25%, podjezykowa 5%.

Podczas stymulacji wydzielniczej (posiłek) maleje udział ślinianek podzuchwowych do 50%, wzrasta przyusznych do 35%.

Objętość śliny

• Czynność wydzielnicza dużych gruczołów ślinowych ustaje w godzinach nocnych; wytwarzają one w tym czasie tylko 10 ml śliny, małe gruczoły ślinowe 20 ml

Rodzaj wydzieliny

Ślinianka przyuszna - surowicza

Ślinianka podżuchwowa - mieszana

Ślinianka pod języków a - śluzowa

Małe gruczoły błony śluzowej jamy ustnej - śluzowa

Etapy wydzielania śliny

I - komórki pęcherzykowe wytwarzają ślinę pierwotną o składzie elektrolitowym podobnym jak w osoczu

II - ślina pierwotna przepływając przez układ kanalików ślinowych zmienia swój skład elektrolitowy

Skład wydzieliny gruczołów ślinowych

• 99,5% woda

• Składniki nieorganiczne: sód, potas, wapń, chlor, wodorowęglany

• Składniki organiczne: białko, glukoza, tłuszcze

Składniki nieorganiczne śliny

• Ich stężenie zależy od objętości śliny.

• Ze wzrostem objętości śliny wzrasta stężenie sodu (nigdy nie przekracza stężenia w osoczu), a maleje potasu, wzrasta także stężenie wodorowęglanów (może przewyższać 2-3- krotnie stężenie w osoczu)

Składniki organiczne śliny

Białka surowicy krwi - albuminy, gama globuliny

Glikoproteiny

Enzymy - amylaza

Niebiałkowe substancje azotowe -mocznik, aminokwasy, kwas moczowy, kreatynina

Cukier, tłuszcze

Wydzielanie śliny

Wydzielanie śliny pod wpływem pokarmu w jamie ustnej (drażnienie receptorów dotykowych i smakowych) jest odruchem bezwarunkowym.

Po wielokrotnym czasowym kojarzeniu bodźców bezwarunkowych z obojętnymi, te ostatnie mogą wywoływać takie wydzielanie śliny - odruch warunkowy.

Bodźce słuchowe Bodźce wizualne Bodźce zapachowe Bodźce wyobrażeniowe Bodźce mechaniczne Bodźce chemiczne Bodźce farmakologiczne

Czynniki hormonalne

Testosteron Tvroksvna Gastryna - wzrost wydzielania

Somatostatyna Wazopresyna Cholecystokinina Aldosteron - spadek wydzielania

Wydzielanie śliny

• Wielkość odpowiedzi wydzielniczej na pobudzenie zależy od możliwości wydzielniczych ślinianek, rodzaju, czasu i sity działającego bodźca.

Regulacja wydzielania śliny

Pozazwojowe nerwy przywspólczulne mają głównie charakter cholinergiczny, w znacznie mniejszym stopniu peptydergiczny.

Pozazwojowe włókna współczulne są typu adrenergicznego

Mediatory układu autonomicznego

Układ przywspólczulny: acetylocholina, VIP, SP, NO - ślina wodnista

Układ wspólczulny: noradrenalina, dopamina - ślina gęsta

Regulacja nerwowa wydzielania

• W śliniankach obie części mtfadu autonomicznego, współczulna i przywspółczulna, nie działają antagonistycznie.

Wydzielanie śliny

Pobudzenie nerwowe - wydzielanie szybkie

Pobudzenie hormonalne - reakcja wolna

Unerwienie autonomiczne

• Podwójna regulacja autonomiczna czynności ślinianek dotyczy nie tylko wydzielania, ale także efektów metabolicznych, troficznych i krążeniowych.

Mechanizmy wydzielnicze śliny

• Wzrost uwalniania acetylocholiny aktywuje receptory muskarynowe i zwiększa tworzenie inozytolotrifosforanu i dalej wzrost uwalniania wapnia

• Wzrost uwalniania amin katecholowych aktywuje receptory adrenergiczne typu alfa i beta i związaną z nimi cyklazę adenylową. Prowadzi to do wzrostu w komórkach gruczołowych cyklicznego AMP

Odruch przełykowo-śliniankowy

• Obniżenie pH do 2,2 w przywpustowej części przełyku powoduje wzrost wydzielania śliny; regulacja powyższa odpowiada maksimum za 1/4 spoczynkowego wydzielania śliny.

Skład śliny mieszanej

Wydzielina gruczołów ślinowych

Płyn kieszonki dziąsłowej (stanowi 0, objętości śliny mieszanej niestymulowanej)

Zniszczone komórki nabłonka

Leukocyty

Drobnoustroje

.Kserostomia" - suchość w jamieustnej

Dotyczy osób, u których podstawowe wydzielanie śliny jest niższe od 0,1 ml/min

> Około 10-20% osób ma takie wydzielanie

> Nie wszystkie osoby z niskim wydzielaniem śliny muszą odczuwać suchość w jamie ustnej

Przyczyny kserostomii

Przyczyna nieznana

Odwodnienie(wymioty,biegunka,gorączka)

Stres (zwiększona aktywność układu współczulnego)

Niektóre schorzenia (cukrzyca, AIDS, autoimmunologiczne) i zabiegi (radioterapia

Niektóre leki

Leki-jako przyczyna kserostomii

Antycholinergiczne

Antydepresyjne i uspokajające

Diuretyczne

Hipotensyjne

Przeciwbólowe

Przeciwhistaminowe

Inne

Kserostomia - postępowanie

Unikanie napojów alkoholowych i płynów do płukania ust na alkoholu- środki wysuszające

Nawilżacze powietrza (szczególnie w nocy)

Środki pobudzające wydzielanie śliny (np. guma do żucia)

Sztuczna ślina

Błonka ślinowa na powierzchni zębów

• Osłonka utworzona z białek i glikoprotein grubości 0,1-2 firn, mogąca penetrować szkliwo na głębokość 3 um. Warunkiem powstawania błonki ślinowej jest duże powinowactwo białek śliny do hydroksy apatytu szkliwa zębów.

Metody pobierania śliny mieszanej

• Drenaż

• Odpluwanie

• Odsysanie

• Absorpcja

Określenie warunków pobierania śliny

• Wydzielanie podstawowe czy stymulowane

• Ślina mieszana, czy gruczołowa (gruczoły ślinowe duże lub małe)

Stymulacja wydzielania śliny

• Do żucia podaje się plastyczną substancję o masie l-2g ( np. parafinę) i poddaje się ją żuciu z częstością 70 cykli na minutę.

• 1% roztwór pilokarpiny podawany domięśniowo (zwiększa wydzielanie śliny do 50 razy)

9 Funkcje śliny. Jama ustna u kobiet w ciąży.

Funkcja śliny

Związaniz przyjmowaniem pokarmów (odbiór wrażeń smakowych, trawienie, połykanie)

Związana z niszczeniem drobnoustrojów (bakterii, grzybów, wirusów).

Związana z ochroną zębów (stałość pH-bufory śliny, remineralizacja, ochrona przed demineralizacją i uszkodzeniami)

Związana z przyjmowaniem pokarmów (odbiór wrażeń smakowych, trawienie, połykanie)

Związana z niszczeniem drobnoustrojów (bakterii, grzybów, wirusów).

Związana z ochroną zębów (stałość pH-bufory śliny, remineralizacja, ochrona przed demineralizacją i uszkodzeniami)

związana z mową

Wydalnicza?

Bufory śliny

Wodorowęglany (60% zdolności buforujących śliny niestymulówanej) Fosforany (40% zdolności buforujących śliny niestymulówanej) Białczany (udział minimalny)

Wodorowęglany

• Stężenie w ślinie zależy od jej wydzielania; im większe wydzielanie śliny tym większe stężenie wodorowęglanów. W ślinie stymulowanej wodorowęglany stanowią najważniejszy układ buforujący (80-90 % zdolności buforującej śliny).

Fosforany nieorganiczne

• Stężenie ich w ślinie zmniejsza się w następstwie pobudzenia wydziel ni czego, stad teiich stężenie w ślinie stymulowanej jest dwukrotnie niższe niż niestymulowanej i jej udział w całkowitej zdolności buforowej śliny

wynosi wówczas tylko 10%. • Ich udział w procesach buforowaniaj jest mały, całkowite odbiałczenie iliny nie zmienia jej zdolności buforującej.

Niektóre niemucvnowe białka śliny

Cystatyny Stateryna Histatyny Kwaśne białka bogate w prolinę Czynnik wzrostowy naskórka (EGF)

Cystatyny

• Inhibitory proteaz cvsteinowych lizosomalnych (katepsyny) i cytosolowych (kalpaina). Są syntetyzowane w śliniankach przyusznych i podżuchw owych. Proteazy w ślinie pochodzą z bakterii lub uszkodzonych komórek

własnych. Cystatyny łagodzą przebieg zapaleń w jamie ustnej (np. zapaleń przyzębia).

Stateryna

• Wytwarzana w śliniankach przyusznych podżuchw owych; jej obecność można stwierdzić tylko w ślinie stymulowanej. Stateryna może łączyć się z powierzchnią szkliwa i uczestniczyć w procesach remineralizacji i

hamowania tworzenia kamienia nazębnego.

Błonka ślinowa wytworzona z udziałem stateryny ogranicza szkodliwe skutki patologicznej siły żucia, min.

starcia zębów, uszkodzenia guzków zębowych i powstawania mikropęknięć szkliwa

Ilościowy lub jakościowy niedobór stateryny w ślinie powoduje, że twarde miękkie tkanki jamy ustnej stają się

podatne na wysuszenie i wpływy środowiska. Może to w konsekwencji prowadzić do kolonizacji jamy ustnej przez florę patologiczną

Histatyny

Białka bogate w histydynę syntetyzowane w śliniance przyusznej i podźuchwowej. Wykazują działanie przeciw grzybicze (uszkadzają błony komórkowe, hamują namnażanie się komórek), przeciwbakteryjne (hamują działanie bakteryjnych proteaz) oraz przeciwwirusowe.

Kwaśne białka bogate w prolinę

• Wytwarzane w śliniance przyusznej i podźuchwowej. Wykazują zdolność interakcji z powierzchnią szkliwa, hamują tworzenie złogów nazębnych

• Stateryna i kwaśne białka bogate w prolinę są rezerwuarem jonów Ca iT, umożliwiającym naprawę początkowych uszkodzeń szkliwa zębów (proces remineralizacji szkliwa)

Stateryna. kwaśne białka śliny

• Niedobór białek śliny kontrolujących homeostazę wapniowo-fosforanową w jamie ustnej przejawia się nasileniem próchnicy w miejscach atypowych (brzegi sieczne, guzki zębowe), a także w okolicy przyszyjkowej i

cementu korzeniowego

Czynnik wzrostowy naskórka EGF Przyśpiesza gojenie ran powstałych w jamie ustnej i przełyku poprzez przyśpieszenie odnowy nabłonka błony

śluzowej. Poprawia właściwości ochronne śluzu Jest wytwarzany w śliniance przy usznej; u zwierząt laboratoryjnych podstawowe źródło związku w ustroju (EGF)

Glikoproteiny śliny

• Glikoproteiny to białka z dołączonymi łańcuchami cukrowymi. Obecność łańcuchów oligocukrowych ochrania

łańcuch białkowy przed wpływem niskiego pH i przed rozpadem proteolitycznym

Glikoproteiny śliny - funkcje

Zlepianie bakterii

Działanie bakteriostatyczne i bakteriobójcze

Zwilżanie błony śluzowej jamy ustnej

Udział w trawieniu (amylaza ślinowa)

Udział w buforowaniu śliny (anhydraza węglanowa)

Udział w mechanizmach obronnych i procesach gojenia

Zlepianie bakterii

Glikoproteiny zaadsorbowane na powierzchni nabłonka i zębów ułatwiają kolonizację. Glikoproteiny zawieszone

w roztworze wodnym śliny powodują aglutynację drobnoustrojów, a w dalszej kolejności indukują proces ich

fagocytozy przez makrofagi i monocyty.

Działanie bakteriostatvczne i bakteriobójcze

Laktoferyna wykazuje działanie bakteriostatyczne poprzez wiązanie żelaza niezbędnego do wzrostu organizmów

Lizozym przyczynia się do niszczenia bakterii poprzez katalizowanie reakcji hydrolizy polisacharydów ściany

Immunoglobuliny śliny

Klasy: Ig A - 20 mg/100 ml,

I g G - 10 mg/lOOml,

IgM - 2mg/100ml

Ig D - ilości śladowe.

Immunoglobuliny śliny

Immunoglobuliny klasy Ig A i Ig M są syntetyzowane w śliniance przyusznej, Ig G w błonie śluzowej jamy ustnej. Niewielkie ilości immunoglobulin dostają się do śliny drogą kieszonek dziąsłowych

Udział w procesach gojenia

• Fibronektyna powoduje adhezję komórek nabłonka do podłoża lącznotkankowego, pobudza proliferację

fibroblastów.

Zastosowanie śliny w diagnostyce

Związki, które możemy oznaczać w ślinie zamiast w surowicy przechodzą do śliny na zasadzie dyfuzji. Związki, które są wytwarzane w gruczołach ślinowych odgrywają niewielką rolę jako materiał diagnostyczny (wyjątek sekrecyjna Ig A).

Zastosowanie śliny w diagnostyce laboratoryjnej

Leki: fenytoina, salicylany, metotreksat, metoprolol, lit.

Hormony: kortyzol, estradiol, progesteron, estriol

Swoiste przeciwciała (Helicobacter pylori)-

Alkohol

Jama ustna u kobiet w ciąży - fizjologia czy patologia?

Zapalenie dziąseł

Zmiana flory bakteryjnej

Zmiana w wydzielaniu i składzie śliny

Nasilenie próchnicy

Osłabienie mechanizmów utrzymujących ząb w zebodole

Zapalenie dziąseł u kobiet w ciąży

Główną ich przyczyna jest wzrost stężenia hormonów płciowych, zmiany w układzie immunologicznym oraz metabolizmie tkanki łącznej.

• Ciąży towarzyszy wzrost sieci naczyniowej dziąseł i łatwiejsze przechodzenie krwinek czerwonych poza naczynia krwionośne. W konsekwencji dziąsła stają się sino czerwone i łatwo krwawią.

• Największe zmiany zapalne występują w 3-8 miesiącu ciąży i dotyczą okolic zębów przednich. Są one dużo

mniejsze w okolicy zębów trzonowych i przedtrzonowych. Stan zapalny dziąseł jest największy u kobiet, u których już przed ciążą istniało zapalenie.

Flora bakteryjna jamy ustnej u kobiet w ciąży

Wzrasta liczba bakterii w płytce poddziąsłowej; dotyczy to głównie bakterii beztlenowych Gram ujemnych. Szereg bakterii jest w stanie przetwarzać hormony płciowe na własne czynniki wzrostowe.

• Rozwojowi bakterii sprzyja lepsze zaopatrzenie w pokarm (krew z dziąseł stanowi dodatkową pożywkę) oraz

zaburzenia odpowiedzi immunologicznej.

Wydzielanie i skład śliny u kobiet w ciąży

• Wydzielanie śliny zmienia się nieznacznie.

• Istotnie obniża się pH śliny (z 6,8 do 4,8). Najniższe pH jest w ostatnich miesiącach ciąży, powrót do normy następuje wkrótce po porodzie.

• Obniża się stężenie jonów wapniowych i fosforanowych w ślinie.

Próchnica u kobiet w ciąży

Skład mineralny zębów u kobiet w ciąży jest taki sam jak u kobiet nieciężarnych

Demineralizacji zębów sprzyja obniżone stężenie wodorowęglanów w ślinie (niższe pH).

Remineralizacja jest zaburzona w związku z niskim stężeniem jonów wapnia i fosforu w ślinie

Niskie pH śliny a szkliwo

• Rozpuszczalność fosforanu wapnia zwiększa się w środowisku kwaśnym; przy pH 4,5 jest szesnaście razy

wyższa niż przy pH 6,0.

Próchnica u kobiet w ciąży

Wzrasta odkładanie się płytki nazębnej, szczególnie na zębach trzonowych i przedtrzo nowych

W płytce i ślinie wzrasta populacja bakterii próchnicogennych.

• Próchnicy sprzyja niższe pH śliny, częstsze przyjmowanie posiłków przez ciężarną, większe złuszczanie się komórek nabłonka błony śluzowej dziąseł, lepszy dostęp do substratów pochodzących z krwi (płyn kieszonki

dziąsłowej, wynaczyniona krew)

Umocowanie zębów w zębodołach

U kobiet w ciąży ruchomość zębów zwiększa się wraz ze wzrostem zapalenia dziąsła.

Największą ruchomość nabywają siekacze.

Ruchomość zębów jest największa w ostatnim trymestrze ciąży.

Jama ustna u kobiet w ciąży

• Większości niekorzystnych zmian występujących w jamie ustnej u kobiet w ciąży można zapobiec lub przynajmniej złagodzić poprzez większą troskę o higienę.

10 Fizjologiczne podstawy żywienia

Człowiek w swojej niedoskonałości musi stale uzupełniać powstający deficyt w zasobach wodnych, elektrolitowych i energetycznych. Naturalnym sposobem wyrównywania powstałego deficytu jest regularne odżywianie siei

j W normalnej diecie znajdują się związki bardzo łatwe do wykorzystania (np. woda) oraz także takie, które aby mogły być wykorzystane muszą najpierw przejść w świetle przewodu pokarmowego szereg przemian enzymatycznych. Należy do nich większość białek węglowodanów i tłuszczów.

Człowiek poza określoną Ilością wody potrzebuje ok. 60 składników odżywczych: 10 egzogennych aminokwasów, 2-5 WNKT, 1-3 cukrów, 21 składników mineralnych i mikroelementów, 18 witamin.

Podstawowe funkcje składników odżywczych

• Budulcowe

• Energetyczne

• Regulacyjne

Zapotrzebowanie człowieka na energię

Podstawowa przemiana materii (60 -75%)

Aktywność fizyczna (15-30%)

Termogeneza poposiłkowa (5-15%)

Zapotrzebowanie na energię

Wiek

Płeć

Stan fizjologiczny

Wymiary ciała (masa, wzrost)

Podstawowa przemiana materii

• Funkcja narządów wewnętrznych

• Aktywny transport przez błony biologiczne

• Synteza składników ciała

• Utrzymanie ciepłoty ciała

Jednostki przeliczeniowe

• 1 kcal = 4,184 kJ

• 1 kJ = 0,239 kcal

Zapotrzebowanie węglowodany

Całkowita zawartość węglowodanów w ustroju człowieka jest bardzo mała; glukoza we krwi 20 g, glikogen mięśniowy i wątrobowy 500 g. Zapas tan wystarcza zaledwie na kilka godzin intensywnej pracy.

Węglowodany przyiwsjalne: jednocukry (glukoza, fruktoza),

dwucukry (sacharoza laktoza, maltoza), wielocukry (skrobia,glikogen)

Węglowodany nieprzyswajalne (błonnik): celuloza, hemiceluloza, pektyny.

Skład energetyczny diety

• Węglowodanyf 60%

• Tłuszcze 30%

• Białka 10%

Spożycie węglowodanów w § Polsce (1990-1995)

• Skrobia (ziemniaki, zboże) 62 %

• Cukier buraczany, miód 23 %

Źródła węglowodanów w żywieniu

• Produkty zbożowe 60-80 % węglowodanów

• Świeże owoce i warzywa 6-20 % węglowodanów

• Owoce suche do 80 % węglowodanów

Najkorzystniejszą formą węglowodanów jest skrobia; spożywana nawet w większych ilościach nie powoduje gwałtownego wzrostu we krwi stężenia glukozy i triacylogliceroli

Węglowodany nieprzyswajalne - błonnik

•Zwiększają wypełnienie jelit

• Pobudzają aktywność motoryczną jelit

•Zwiększają masę stolca i zapobiegają jego nadmiernemu odwodnieniu

• Warunkują rozwój prawidłowej flory bakteryjnej jelit i w świetle jelita wiążą wiele substancji (cholesterol, sole kwasów żółciowych, związki rakotwórcze)

• Wpływają na metabolizm bakterii jelitowych

• Zmniejszają ciśnienie wewnątrz jelita

Normy żywienia na włókno

pokarmowe 30-40 g /dobę

Wegetarianie spożywają na dobę 60 g błonnika (czasami nawet więcej). Nadmiar włókna pokarmowego może powodować trwałe wiązanie niektórych metali, np. Ca, Fe, Cu, Zn f

Zapotrzebowanie na tłuszcze

• Kwasy nasycone i jednonienasycone, podobnie jak cholesterol, mogą być syntetyzowane w ustroju. WNKT nie ulegają syntezie w ustroju, muszą wiec być dostarczane z pożywieniem

WNKT (linolowy C18:2 i alfa

Linolenowy C 18:3)

•Integralne składniki tkanek

• Prekursory prostaglandyn

• Regulatory prawidłowego transportu lipidów (obniżają stężenie cholesterolu w surowicy krwi i zapobiegają zakrzepom i

miażdżycy)

WNKT

Są niezbędne do prawidłowej syntezy lipidów komórkowych, szczególnie w ośrodkowym układzie nerwowym w okresie organogenezy (życie płodowe)

Mleko kobiet karmiących zawiera WNKT, stąd nie może ich zabraknąć w ich diecie.

Zawartosc tłuszczach w produktach pochodzenia

zwierzęcego

• Mięso 3-55%

• Ryby 0,1-13% • Mleko pełne 3-5 %

• Sery twarogowe 1-9%

• Sery podpuszczkowe 17-30%

• Jaja kurze 11%

Tłuszcz pochodzenia roślinnego w diecie pochodzi z:

• Produkty zbożowe §20-25 %

• Margaryny 60%

• Ciekle oleje 15-20%

Cholesterol

• Zapotrzebowanie dobowe 300 mg

• Około 40% pochodzi z pożywienia

• Wykorzystywany do syntezy kwasów żółciowych, witaminy D, hormonów

steroidowych, budowy błon komórkowych

Wchłanianie cholesterolu

• W świetle jelita cienkiego występuje cholesterol egzogenny 33 % (pokarmowy)

i endogenny 66 % (wydzielany z żółcią)

Przemiany cholesterolu

Krążenie wątrobowo-jelitowe I cholesterolu; synteza de novo 1-2 % (1,5- 3,0 g/ dobę)

z całkowitej puli cholesterolu w ustroju wynoszącej 140,0g

Zapotrzebowanie na tłuszcz

(zalecenia)

• Dzieci 1-3 lat - 35% energii pożywienia

• Dzieci 4-9 lat - 32% energii pożywienia

• Dzieci 10-12 lat - 31% energii pożywienia

• Młodzież - 30% energii pożywienia

• Dorośli! 30% energii pożywienia

• Emeryci - 28% energii pożywienia

Zalecenia dotyczące zawartości

grup kwasów tłuszczowych

• Kwasy nasycone 10% energii

• Kwasy jednonienasycone |14 % energii

• Kwasy wielonienasycone 6 % energii

Zalecenia specjalne dotyczące

WNKT

• Kobieta karmiąca wydziela z mlekiem 3-5 g WNKT, stąd do 7 % całkowitej

energii dziennej racji pokarmowej powinno pochodzić z WNKT

Zapotrzebowanie na białko

• Z około 10 kg białka występującego w ciele człowieka 3 % ulega w ciągu doby rozpadowi. Ponad 2/3 ilości aminokwasów uwolnionych w ten sposób z białek podlega ponownemu wykorzystaniu, reszta musi być dostarczona 'Wg pożywieniem lub zsyntetyzowana od nowa.

• Białko jest wykorzystywane to celów energetycznych tylko w sytuacji niedoboru węglowodanów i tłuszczów

• Brak możliwości gromadzenia białka w organizmie sprawia, że w przypadku nadmiernej podaży jest ono rozkładane do aminokwasów i wykorzystywane jako źródło energii

Witamina A

-Proces widzenia

-Różnicowanie się komórek nabłonka

-Metabolizm białek (stymuluje wzrost)

-Ochrona przed działaniem wolnych rodników i ich pochodnych

-Działanie przeciwnowotworowe

Witamina E

- działanie antyoksydacyjne, przeciwnowotworowe, przeciwmiażdżycowe, zmniejsza ryzyko powstania zaćmy

Witamina C

- działanie antyoksydacyjne

- zwiększa odporność swoistą i nieswoistą
- zapewnia prawidłowy metabolizm tkanki łącznej
- zwiększa wchłanianie żelaza niehemowego
Witamina K

- niezbędna do syntezy wątrobowych czynników krzepnięcia grupy protrombiny [II, VII, IX,X]
Podsumowanie
Zbalansowana dieta jest kluczem do zdrowia i długowieczności. Występowanie niewielkich odchyleń +/- w składzie sięgających 10-20% nie ma większego znaczenia o ile będą one krótkotrwałe. Nie powinny natomiast mieć miejsca u dzieci, kobiet w ciąży i kobiet karmiących.

11 Błona śluzowa jamy ustnej. Zapach z ust.

Błona śluzowa jamy ustnej

Żująca- pokrywa dziąsła i podniebienie twarde

Wyścielaj ąca- pokrywa policzki, wargi, zachyłki przedsionków, dno jamy ustnej, dolną powierzchnię języka, podniebienie

Specjalna-pokrywa grzbietową powierzchnię języka

Funkcje

Osłaniająca Wydzielnicza Obronna Smakowa i czuciowa Chłonna (dotyczy zdolności wchłaniania)

Funkcja osłaniająca

Nabłonek wielowarstwowy plaski pokrywający błonę śluzową stanowi skuteczną zaporę dla drobnoustrojów. Przeszkodą dla wnikania bakterii jest stałe złuszczanie się nabłonka.

Funkcja osłaniająca

* Nabłonek ma 20-40 warstw komórek. Zewnętrzna warstwa komórek złuszcza się co 2-4 godziny (cały nabłonek wymienia się w ciągu 4-5 dni). Dwie godziny to zbyt krótki czas, aby bakteria mogła zniszczyć komórkę nabłonka i zaatakować kolejną komórkę warstwy leżącej głębiej.

Bakterie jamy ustnej

Z jedną komórką nabłonka wiąże się ok. 100 bakterii. Wszystkich komórek nabłonka jest 1,54 x 10*7. Stąd z nabłonkiem jest związanych 1,54 x 10*9 bakterii.

Funkcja osłaniająca

Dodatkowo błonę śluzową jamy ustnej pokrywa cienka warstewka śl uzu (wytwór gruczołów śluzowych), zaś tkanka łączna tworząca zrąb błony śluzowej i podśluzowej nadaje jej dużą elastyczność (podatność na rozciąganie napinanie) zapewniając pełną ochronę przed urazami mechanicznymi

Funkcja wydzielnicza

* W błonie podśluzowej jamy ustnej znajdują się liczne drobne gruczoły śluzowe, surowiczo-śluzowe, i śluzowo-surowicze, które zwilżają błonę śluzową, ułatwiaj ą formowanie kęsa i połykanie, jak również ułatwiają odbieranie wrażeń smakowych.

Czynność obronna

• Układ siateczko-śródbłonkowy, bogato rozbudowany w jamie ustnej, fagocytuje drobnoustroje i wytwarza ciała odpornościowe w stosunku do drobnoustrojów pokonujących barierę śluzówkową.

Funkcja czuciowa

Receptory czucia powierzchownego (dotyk, ucisk, ból, temperatura) nie są rozmieszczone równomiernie w błonie śluzowej jamy ustnej. Duża liczba receptorów występuje w podniebieniu twardym, wargach, końcu jeżyka, przedniej części jamy ustnej, mała w podniebieniu miękkim.

Błona śluzowa jamy ustnej jest mniej wrażliwa na zmianę temperatury; dopiero temperatura poniżej 0 i powyżej 70° C jest odczuwana jako nieprzyjemna.

Czucie smaku

* Narządem receptorowym jest kubek smakowy. Kubki smakowe znajdują się m.in. w nabłonku tzw. brodawek okolonych i grzybowatych języka. W błonie śluzowej jamy ustnej człowieka znajduje się około 10000 kubków smakowych.

Czucie smaku- drogi nerwowe

Każdy kubek smakowy posiada około 50 włókien nerwowych. Każde włókno odbiera pobudzenie średnio z 5 kubków smakowych. Włókna czuciowe z kubków smakowych 2/3 przedniej części języka biegną w strunie bębenkowej (n. twarzowy), 1/3 tylnej w nerwie językowo-gardłowym. I

Podstawowe rodzaje smaku

•f Słodki, gorzki, kwaśny, słony.

•f Bodowa histologiczna kubków if smakowych występujących w różnych okolicach jamy ustnej jest jednakowa, I jednak niektóre są pobudzane silniej przez substancje gorzkie, inne przez substancje słone, kwaśne czy słodkie.

Funkcja chłonna

* W ja miel ustnej sąjwchłaniane niektóre leki, na przykład nitrogliceryna

• W jamie ustnej wchłania się także alkohol

Zmiany związane z wiekiem

Zjawiają się w błonie śluzowej jamy ustnej zazwyczaj po 50 roku żyda

W większym stopniu dotyczą kobiet niż mężczyzn

Błona śluzowa staje cienka, łatwo ulega uszkodzeniom, często występuje jej suchość

Gorsze unaczynienie błony śluzowej prowadzi do wydłużenia procesów gojenia

Pacjenci często skarżą się na pieczenie w jamie ustnej - wynik zaburzeń czucia

Zmiany histologiczne związane z wiekiem

• Zmniejsza się liczba komórek w błonie śluzowej i podśluzowej

Wzrasta liczba włókien kolagenowych i elastycznych

• W nabłonku pojawiają się cechy rogowacenia

• Zmniejsza się liczba brodawek aa języku

Zmiany związane z wiekiem

* Wraz ze zmniejszeniem się liczby brodawek i kubków smakowych oa jeżyku wzrasta odczuwanie smaku gorzkiego, zmniejsza słodkiego i

kwaśnego

Zapach z ust

Nieprzyjemny zapach z ust

Halitosis

Fetor ex ore

Oral maladour

Bad breath

Foul breath

80-90% są w jamie ustnej

10-20% są poza jamą ustną

Halitosis

Za nieprzyjemny zapach z ust aą odpowiedzialne głównie lotne związki siarki powstające z rozpadu aminokwasów zawierających siarkę (cystyna, cysteina, metionina) przez bakterie beztlenowe jamy ustnej

• zla higiena jamy ustnej

• obecność phi ki nazębnej

• próchnica

• zapalenie dziąseł

• zapalenie błony śluzowej jamy ustnej

• zapalenie przyzębia

• obłożenie języka

• nowotwory jamy ustnej

U osób zdrowych za nieprzyjemny zapach z ust odpowiada:

1/ obłożenie jeżyka (głównie jego powierzchni grzbietowo-tylnej)

2/ małe wydzielanie śliny

Halitosis

Największy problem ma miejsce w

godzinach rannych, ponieważ w godzinach nocnych wydzielanie śliny|jest niewielkie. U 10-30 % osób, które

zgłaszają nieprzyjemny zapach z ust w

godzinach rannych, boryka sie z t> m problemem także przez cały dzień

Nieprzyjemny zapach z ust niezwiązany z jamą ustną

Układ oddechowy (schorzenia wiążą się obecnością drobnoustrojów produkujących lotne związki siarki)

Substancje lotne pochodzące z krwi, a tylko wydalane przez płuca:

Leki

Pokarmy

Inne

Układ oddechowy

• Przewlekle zapalenie zatok obocznych nosa

• Ropień okolicy nosowo-gardłowej

• Rak krtani

• Zapalenie oskrzeli

• Roztrzenie oskrzeli

• Zapalenie phic

• Ropień płuc

• Nowotwór płuc

Substancje pochodzące z krwi

• W przebiegu marskości wątroby

• Związane z połączeniem żyły wrotnej z żyłą główną dolną (w marskości wątroby)

• Podczas głodzenia - aceton

• W niewyrównanej cukrzycy (zakwaszenie) - aceton

• W niewydolności nerek (mocznica)

Leki

Obniżające wydzielanie śliny

Disulfiram

Róźnicowanie przyczyny zapachu

próba oddychania przez nos próba i plastykową łyżeczką: zbieranie wydzieliny z tylnej części grzbietowej

powierzchni języka i jej ocena za pomocą węchu

Metoda diagnostyczna

Dokładną ocenę wydychanych gazów umożliwia chromatografia gazowa

Przeciwdziałanie zapachowi z ust

• guma do żucia

• mechaniczne usuwania nalotu z języka

• Ptyny do płukania jamy ustnej zawierające chlor hexydyne (zmniejsza liczbę bakterii)

• sole cynku (wiążą lotne związki siarki)

• związki oksydacyjne (H202, 002)

• pryny do picia, posiłek

• pastyliki odświeżające oddech

12 Ssanie, połykanie, oddychanie. Narząd żucia a artykulacja dźwięków

Odruch ssania

■ Bodźce czuciowe z obszaru jamy ustnej i środka mózgowego przewodzi o V • Ośrodek ssania jest zlokalizowany w rdzeniu przedłużonym a Odśrodkowe włókna ruchowe do nerwów V VII. XII

Odruch ssania

Odruch ssania można łatwo wywołać za pomocą bodźców dotykowych i smakowych skierowanych na okolicę

ust

Odruch ssania

Pod wpływem stosownych bodźców usta noworodka lub niemowlęcia przyjmują charakterystyczny układ i

wykonują mchy rytmiczne z częstotliwością 40-90 razy na minutę

Mechanizm ssania

Jeżyk przylegając do dolnej powierzchni brodawki wykonuje ruch falisty od przodu ku tyłowi, przyciskając

brodawkę do podniebienia twardego. Z brodawki wypływa mleko, a jej grubość zmniejsza się o połowę.

Ssanie płynu przez rurkę

Nasada języka Ściśle przylega do podniebienia miękkiego zaś obniżenie żuchwy i przedniej części języka

prowadzi do wytworzenia podciśnienia w

jamie ustnej.

Połykanie

Połykanie jest czynnością odruchową, która występuje u płodu ludzkiego począwszy od 4 miesiąca ciąży.

Płód połyka pewną ilość wody płodowej. Posiadając zdolność wchłaniania Jej w przewodzie pokarmowym

reguluje utrzymanie właściwej objętości wody płodowej w jamie owodni

Wiek liczba/dobe

3-7 lat 2500 5-121at 1000 >181at600

Połykanie

Regulacja tylko odruchowa występuje we wczesnym dzieciństwie, później mamy do czynienia z regulacją podwójną: dowolną (inicjacja potykania) i odruchową (faza gardłowa i przełykowa)

Typy połykania

Trzewny (noworodek, niemowlę) Dojrzały (dzieci starsze, osoby dorosłe) Zmiana typu połykania trzewnego na dojrzały odbywa się stopniowo wraz z rozwojem dziecka. T

yp trzewny połykania W czasie połykania: Żuchwa jest oddalona od szczeki Występuje zwiększone napięcie mięśnia okrężnego ust. mięśni policzkowych i bródko wy eh

Język tezy między wałami dziąsło wy mi dotykając błony śluzowej policzków i wargi dolnej.

Typ dorosły połykania

W czassie połykania: Żuchwa znajduje jie w położeniu zwarcia centralnego lub nawykowego stabilizowanego przez mięśnie żw acz owe Koniec jeżyka opiera się o błonę śluzową podniebienia

Poza językiem udział innych mięśni narządu żucia w akcie połykania nie jest duży

Pewne znaczenie {stabilizacja żuchtuy) ma Mięsień skrzydłowy boczny Mięsień skrzydłowy przy środkowy Mięsień skroniowy (włókna środkowe) Żwacz

Oddychanie a połykanie

Skrzyżowanie drogi oddechowej z pokarmową na wysokości gardła uniemożliwia wykorzystywanie obu z nich jednocześnie.

Integracja narządu żucia z obwodowym narządem mowy

W przeciwieństwie do innych czynności, w których uczestniczy jama ustna takich jak ssanie, oddychanie czy połykanie (odruchy bezwarunkowe) mowa polega na powstawaniu i utrwalaniu szeregu odruchów warunkowych. Czynności iej człowiek uczy się drogą ćwiczeń i naśladowania otoczenia

Rozwój mowy zależy od:

Rozwoju kory mózgowej (element

Rozwoju obwodowego nar/ądu mowy Sprawności analizatorów (słuch, wzrok, dotyk) Dojrzałości i sprawności dróg nerwowych przewodzących bodźce do kory i od kory do elektorów w obwodowych narządach

Rozwój mowy

■ Rozwój i doskonalenie mowy dziecka trwa kilka lat. U dziewczynek rozpoczyna się na ogól wcześniej i przebiega szybciej niż u chłopców. W rozwoju mowy występują indywidualne różnice związane z poziomem inteligencji oraz wpływem środowiska. Oddychanie

Spoczynkowe odbywa się przez nos; objętość wdychanego powietrza wynosi 500 ml W czasie mowy odbywa się przez nos i przez usta; fasa wdechu ulega skróceniu, faza wydechu wydłuża się. Objętość wdychanego powietrza wynosi 1500-2500 ml

Narząd żucia a mowa

Fonacja - wymawianie dźwięku krtaniowego wyniku wibracji strun głosowych

Artykulacja - czynność głosotwórcza obwodowego narządu mowy. tj. warg, języka podniebienia miękkiego i żuchwy
Emisja głosu -czynność fonacyjno - artykulacyjna połączona z funkcja rezonacyjną komór części twarzawej czaszki
Krtań - narząd fonacyjny

Czynność zwierania i rozwierania więzadeł głosowych odbywa się naprzemiennie. Wysokość wypowiadanego dźwięku zależy od częstości drgań strun głosowych, a siła dźwięku od ciśnienia powietrza i amplitudy drgań.

Czynność fonacyjna krtani

Na podstawie udziału krtani w -tonacji zostały wyodrębnione głoski dźwięczne i głoski bezdźwięczne. Głoski dźwięczne powstają podczas wibracji strun głosowych, bezdźwięczne bez ich udziału (więzadła głosowe są wówczas rozsunięte i powietrze przechodzi swobodnie między nimi)

Jama ustna- narząd artykulacyjny

W jamie ustnej dźwięk krtaniowy ulega przekształceniu w konkretny dźwięk mimy. Wypowiadanie

poszczególnych głosek zależy od wzajemnego położenia mięśni warg, języka, podniebienia miękkiego, języczka i żuchwy.

Mięśnie „artykulacyjne"

■ Okrężny ust, brodkowo-językowy, gnykowo-językowy, rytcowo-językowy, podłużny języ ka górny i dolny, pionowy poprzeczny jeżyka, napinacz i dźwiga cz podniebienia miękkiego, języczka, żuchwowo-gnykowy. dwubrztlścowy. żwacz, skroniowy, skrzydłowy przy środkowy i boczny

jrefy artykulacyjne jamy ustnej - spółgłoski

Sire/apierwsza obejmuje wargi oraz powierzchnie wargową zębów przednich (siecznych). Uczestniczy w artykulacji spółgłosek dwu wargowych p. b. m i spółgłosek wargowo-zębowych w, f.

Strefy artykulacyjne jamy ustnej - spółgłoski

Strefa druga obejmuje koniec i trzon jeżyka oraz podniebienie Artykulacja głosek d, t - kon języka dotyka górnych siekaczy: s, z - kon języka doty ka siekaczy bocznych. sz, ż, cz, dz - kon. języka dotyka dziąsła tuż za siekaczami: ś, i dź - przednia i środkowa część języka doty ka podniebienia twardego

Strefy artykulacyjne jamy - spółgłoski

• W strefie drugiej powstają także zgłoski r. I, ł,j

• Strefa trzecia obejmuje podniebienie miękkie i nasadę języka. Powstają w niej zgłoski k.g.h

Udział strun głosowych w fonacji

Spółgłoski dźwięczne

I strefa - b, m, w

II stefa- d,n,ń,z,ż,ź,dz,dź,dżr,i,l j
III strefa - g, h

Udział strun głosowych w fonacji

» Spółgłoski bezdźwięczne

• I strefa-p.f

■ II strefa -1, s, ś. sz. c, ć, cz -
III strefa -k, ch

Udział jam rezonacyjnych

Spółgłoski nosowe: m, n, ń

Spółgłoski ustne: p, b, w, C, d, t, s, i. sz, z, ż, ż, c, ć, cz, dz, dż, dź, r, L i, j, g, k. h. ch

Zwarcie narządu artykulacyjnego

Całkowite (głoski wybuchowe) p. b. m, t. n, k, g.; fala głosów a rozwiera narząd arty kułacy jny nagle i na krotko Niepełne (w obrębie narządu artykulacyjnego utrzymuje sic wąska szczelina): tzw głoski szczelinowe lub trące w f. s. sz, ś. z. ź.

Samogłoski stanowią głoski dźwięczne

Głoski ustne; a, o, u, e, i, y. Przy ich wymawianiu powietrze uchodzi przez jamę ustną, która w tym czasie zostaje odzielona od jamy nosowej. Głoski nosowe: ą, ę Przy ich wymawianiu podniebienie miękkie opada ku dołowi, a powietrze uchodzi przez nos

Wymowa samogłosek

Przy wymawianiu e, i,y język jest przesunięty ku przodowi Przy wymawianiu o, u, a język jest cofnięty ku tyłowi Przy wymawianiu a język leży nisko na dnie jamy ustnej, przy i. y układa się wysoko

Wymowa samogłosek

• Przy wymawianiu samogłosek o,u wargi są zaokrąglone i wysunięte ku przodowi

• Przy wymawianiu samogłosek e,i wargi ulegają spłaszczeniu

Nieprawidłowa artykulacja

Uszkodzenie warg

Brak siekaczy - seplenienie

(nieprawidłowe wymawianie zgłoski „S")

Mały łub duły język,

skrócenie wędzidelka języka,

upośledzenie ruchomości języka,

uszkodzenia podniebienia miękkiego i twardego

---