PROCESY ZEWNĘTRZNE - EGZOGENICZNE

WIETRZENIE - to rozpad (wietrzenie fizyczne/mechaniczne) lub rozkład (wietrzenie chemiczne) skał pod wpływem działania czynników zewnętrznych; w wyniku zmian temperatury powietrza skała najpierw się nagrzewa (wówczas zwiększa swoją objętość), a potem ochładza (kurczy się); taki cykl, powtarzany regularnie, prowadzi do kruszenia się (rozpadu)  skały i powstania zwietrzeliny.
Szczególnym przypadkiem WIETRZENIA fizycznego jest WIETRZENIE mrozowe (tzw. zamróz); zachodzi ono przy udziale wody zawartej w szczelinach skalnych; na skutek spadku temperatury poniżej 0°C woda krzepnie, zwiększając przy tym swoją objętość (zgodnie z prawami fizyki); w efekcie prowadzi to do rozsadzania skał.

Przykładem WIETRZENIA chemicznego są zjawiska krasowe; skały węglanowe (np. wapień), wchodząc w reakcję z wodą, ulegają rozpuszczaniu (rozkład); powstają w ten sposób przeróżne formy krasowe, np. jaskinie z szatą naciekową (stalaktyty, stalagmity i stalagnaty), wywierzyska (źródła krasowe), lejki krasowe i inne.

RUCHY MASOWE - to procesy przemieszczania się skał po powierzchniach nachylonych, pod wpływem działania sił grawitacji; zaliczają się do nich m. in.:

	spełzywanie - to powolne przemieszczanie się zwietrzeliny w dół stoku, na przykład w wyniku zamarzania i rozmarzania gruntu; często występuje na obszarach objętych wieloletnią zmarzliną (soliflukcja);
	spływy błotne - bywają tragiczne w skutkach, powstają na stokach o dużym nachyleniu w wyniku nasiąknięcia gruntu wodą po obfitych opadach lub roztopach;
	osuwisko - tworzy się na skutek ześlizgiwania wzdłuż powierzchni stoku zewnętrznej warstwy gruntu w wyniku zmniejszenia tarcia; wystąpienie osuwiska może być spowodowane np. trzęsieniem ziemi lub podcięciem stoku (osuwanie klifu).

EROZJA rzeczna - polega na niszczeniu przez transportowany materiał skalny dna koryta (erozja wgłębna/denna) oraz podcinania brzegów doliny przez nurt (erozja boczna); skutkiem działania erozji bocznej są meandry (zakola) i starorzecza.

EROZJA wiatrowa (eoliczna) - szczególnie widoczna na obszarach suchych pozbawionych zwartej szaty roślinnej; niesiona wiatrem zwietrzelina uderza w napotkane przeszkody (występy skalne) niszcząc je; taki proces nosi nazwę korazji; skutkiem tego zjawiska są tzw. grzyby skalne.

EROZJA morska - to niszcząca działalność fal morskich na brzeg; stale atakowany przez wodę wysoki brzeg morski ulega podcinaniu u podstawy i osuwaniu; w ten sposób tworzy się klif; niszcząca działalność wody morskiej nosi nazwę abrazji.

EROZJA lodowcowa - przykładem niszczącej działalności lodu są doliny rzeczne, które jęzor lodowca górskiego przekształca z V-kształtnych na U-kształtne; działalność lodowców i lądolodów była szczególnie nasilona w epoce plejstocenu i odcisnęła duże piętno na wielkich obszarach naszego globu (także na terenie Polski).

AKUMULACJA - to osadzanie i gromadzenie, najczęściej w zagłębieniach terenu, materiału skalnego transportowanego przez wodę, wiatr i lodowiec.

Proces AKUMULACJI rzecznej szczególnie dobrze widoczny jest u ujścia rzeki, czyli tam gdzie traci ona swoją moc transportową i usypuje niesiony materiał; w osadach rzeka dzieli się na odnogi i uchodzi do morza kilkoma ramionami; w ten sposób powstaje ujście rzeki zwane deltą (np. delta Wisły - Żuławy Wiślane).

Efektem AKUMULACJI wiatrowej są m.in. wydmy, np. pustynne barchany, czy wydmy podłużne (na Saharze zwane seifami) oraz spotykane w Polsce wydmy paraboliczne.

barchan

wydmy podłużne

wydma paraboliczna

W sprzyjających warunkach, tam gdzie linia brzegowa ulega załamaniu, prądy morskie mogą utworzyć piaszczystą mierzeję (np. Mierzeja Helska) - taki proces nosi nazwę AKUMULACJI morskiej.

Do form AKUMULACJI lodowcowej należą m.in. wzniesienia morenowe, głazy narzutowe, ozy, równiny sandrowe.

---