Teoria polityki - profesor Zbigniew Blok

• na ogół docenia się role teorii w każdej nauce

• różne stanowiska na temat roli teorii - przecenianie, bagatelizowanie, itp.

• brak teorii w dziedzinie obniża rangę dziedziny

• jaka jest rola teorii wobec nauk politologicznych?? Co nam daje znajomość teorii? Czy możemy liczyć na jakieś korzyści ? - TAK, bo pozwala zdefiniować problem badawczy - a bez tego proces badawczy jest niemożliwy

• źle zdefiniowany problem badawczy → badania do d….

• teoria polityki dokonuje analizy źródeł

• rola politologa - rozszyfrowanie - co jest adresowane do przeciwników, co do zwolenników, wahających się, przyszłych pokoleń

• teoria polityki - daje podstawę, teorie źródła

• teoria polityki - wypracowuje, definiuje też pojęcia, kategorie teoretyczne → tworzy język, siatkę kategorialną ( która jest sprawa badacza - musimy jednak wiedzieć, co dane pojęcia oznaczają), która w badaniach jest użyteczna, wybór pojęć - niesamowicie ważny, bo możemy wypaczyć rzeczywistość (rewolucja, wielki skok, transformacja)

• teoria polityki - wypowiada się na temat tego, c jest przedmiotem badań politologicznych, definiuje ten podmiot

MITYCZNY CZY REALNY WYMIAR POLITOLOGII

• podatność polityki na mityzację

• nasze życzenie by polityka, nauka znajdowała się jak najdalej od mitu

• mit ↔ prawda naukowa, teoria

• działalność polityczna - najbardziej podatna na mityzację, kreuje mity

• podatni - rządzący, rządzeni, instytucje polityczne, decyzje, elektorat itp.

• mity zawierają w sobie i propagują różne wizje, modele przyszłości (państw itp.), lansują pewne koncepcje (dobra, wolności, sprawiedliwości)

• są nośnikami wartości społecznej, kreują tożsamość jednostki, wspólnoty, stanowią ilustrację ważnych więzi, interesów, patriotyzmu - jako takie staja się elementami ideologii, doktryn politycznych, programów

• są elementem wielkich sprawczych przemian, wszystkie wielkie zmiany historyczne byłyby nie do wystąpienia gdyby nie mity, które ukierunkowują działania ludzkie → oddziałują na czas teraźniejszy, odzwierciedlają dążenia ludu, są narzędziem walki - uzbrajają, odnoszą się tez do przyszłości

• odgrywają dużą rolę w kształtowaniu ruchów społecznych - są ruchotwórcze

• rola mitu jest nie do zastąpienia

• ruch społeczny - stan umysłu wspólny dla jakiejś grupy ludzi i wspólne poczucie identyfikacji społecznej → umożliwienie wspólnego działania w ruchu nawet bez możliwości komunikowania się (def. Roberta Johnsona)

• polityka - bardzo emocjonalna, irracjonalna

• wiele definicji jest tworzonych na podstawie takich pojęć jak konflikt - na bazie konfliktu

• konfliktogenny charakter działalności politycznej - inaczej naród, społeczeństwo by się rozpadło - musi się zajmować rozwiązywaniem konfliktów, by przetrwać

• polityka - nastawiona na godzenie, rozwiązywanie sprzecznych celów, interesów integracji, ciągle niejednorodnego społeczeństwa, a skoro społeczeństwo jest niejednorodne to konflikty są

• nie jest to działalność racjonalna bo musza tworzyć autorytety, personifikować instytucje (np. głupia partia), musi lansować pewne idee, oddziaływać na emocje → w tej sferze nabiera mitycznego charakteru, nie może zrezygnować z mitów, symboli,

• racjonalność polityki polega na wykorzystywaniu mitu, symboli, stereotypów i innych irracjonalnych elementów dla realizacji własnych celów, interesów

• inaczej jest jednak przy uzasadnianiu działania - przy uzasadnianiu odwołujemy się do racjonalności a nie do mitów, udowadniamy, że to co robimy jest racjonalne

• w tej sferze dominuje pozór racjonalności

• zapotrzebowanie polityki na uzasadnienie racjonalności jest ogromne, ale pod względem przymiotnikowym - by stworzyć pozór, że zależy im na uzasadnieniu racjonalnym

• pozór naukowości - różne metody → nadawanie uzasadnieniom formy komunikatu naukowego, tak aby treści i lansowane oceny wydawały się naturalne i logiczne (wersje popularno-naukowe)

• relatywizowanie treści

• wszystkie pozory naukowości są z natury rzeczy mitogenne, są źródłem mitów kreowanych i spontanicznych

• polityka - często sprowadzana do podejmowania decyzji

• przy szerokiej interpretacji tego co polityczne, decyzje polityczne obejmują wszystkie decyzje kolektywne dotyczące społeczeństwa - konfliktogenne

• podatność politycznych procesów decyzyjnych na mitologizacje - duża

• procesy decyzji politycznych - wydłużone, wielofazowe

• w proc4sie podejmowania decyzji politycznych uczestniczy wiele uczestników, organizacji, instytucji, lobby - trudno więc przypisać role jaką on miał w podejmowaniu decyzji

• ostateczny kształt decyzji nie może być przypisany jednoznacznie do żadnego z decydentów

• decyzje polityczne - odnoszą się często bezpośrednio do interesów poszczególnych grup społecznych, władzy politycznej, podwładnych, ogółu, jednostek

• uczestnictwo w procesie podejmowania decyzji - konieczne dla zaspokajania własnych interesów, powstają wtedy grupy jawnych, półukrytych, ukrytych decydentów, rodzi to grupy nacisku, wpływu - chcą zapewnić sobie mniej lub bardziej sformalizowany wpływ na podjęcie decyzji, bo nikt nie zadba o swoje interesy niż ja sam

• najlepszy sposób zabezpieczenia swoich interesów grupowych - możliwość stanowienia prawa (wpływ, rola poszczególnych grup nacisku nigdy nie jest jednakowy)

• niejasność i nieprecyzyjność procedur decyzyjnych - tez jest mitogenne, im bardziej proces dłuższy i nieformalny

• mitogenny charakter polityki wynika tez z jej instrumentalno - realizacyjnego programu

• realizacja programu przy pomocy instrumentów → przymus, przemoc, perswazja, manipulacja, autorytet

• realizacja polityki również przy pomocy potencjalizacji (uzyskanie efektu politycznego bez działania np. defilady niby na rocznice ale tak naprawdę demonstracja siły, manewry USA w pobliżu rejonu konfliktu)

• w polityce - częste stosowanie tych metod

• mit i mityczne myślenie są ważnym komponentem zarówno perswazji jak i manipulacji politycznej

Tezy

1. przedmiot badań politologii jest z natury mitogenny

• polityka wyjątkowo (niż inne dziedziny) jest uwikłana w mity i mityczne myślenie

2. politologia - nauka badająca politykę

• w myśleniu potocznym nauka = prawda, adekwatne odbicie rzeczywistości - przeciwstawiana jest mitowi

• myślenie filozoficzne - podważenie tej opozycji

• Werner Heisenberg (?) z zasadniczego punktu widzenia zupełnie błędny jest zamiar oparcia teorii tylko na wielkościach obserwowalnych w rzeczywistości jest odwrotnie, dopiero teoria rozstrzyga o tym co można obserwować

• Główne płaszczyzny sporów

1. dotyczy stanowiska wobec wartości wiedzy teoretycznej - 2 poglądy skrajne

1. idealizujący wiedze naukową

2. kwestionujący wiedze naukową - teoria = bezwartościowe spekulacje

2. dotyczy różnic zachodzących miedzy naukami społecznymi a przyrodniczymi w zakresie możliwości stwarzania adekwatnych do rzeczywistości teorii - kto ma lepszą teorię - nauki przyrodnicze czy społeczne?

1. Kwestionowanie możliwości sformułowania praw uniwersalnych na gruncie nauk społecznych

• Karl Popper - zjawiska społeczne mają charakter bibliograficzny dlatego można szukać trendów a nie praw

• Weber - kwestionowanie - moc wyjaśniania i przewidywania praw historycznych, jego typ idealny nie wykraczał poza ramy czasowo- przestrzenne

• Ktoś tam (uciekło mi ) - ludzie tworzą historię, ale nie im pełnego autorstwa w kreowaniu rzeczywistości, bo to jest uzależnione od wielu czynników, których to ludzie nie ustanawiają

2. Kwestionowanie możliwości stworzenia teorii w ramach nauk przyrodniczych

• Wille - świat przyrody - bardziej skomplikowany niż świat społeczny i stąd jest nieprzewidywalny

• Świat społeczny - twór człowieka - nie zawiera nic więcej poza tym, co ludzie weń włożyli

• Świat fizyczny - wykreowany niezależnie od ludzi, jest on nieograniczony, zawiera tak dużo informacji, że utrudniają one proces wyjaśniania i przewidywania, bo laboratorium badacza przyrody nie może być oddzielone od świata przyrody → mała użyteczność teorii wobec obserwowalnych zjawisk przyrody

3. Dyskurs - ocena stanowisk metodologicznych - 3 stanowiska

1. realizm - możliwe jest mniej lub bardzie uproszczone odbicie rzeczywistości (możliwe jest bezpośrednie poznanie społ. mniej lub bardziej adekwatne)

2. konstruktywizm - kwestionuje możliwość odbicia rzeczywistości, ale zakłada możliwość uproszczonego wyobrażenia; rzeczywistość - skomplikowana, niedostępna naszemu badaniu; teoria na wzór typów idealnych Maksia Webera

3. instrumentalizm - zakłada, że nie można oceniać teorii naukowej w kategoriach prawda - fałsz; zakłada, że pytanie czy teoria jest P czy F jest pytaniem złym, teoria to intelektualne urządzenia porządkowania i opanowania danych doświadczalnych, teoria - reguły wnioskowania

warsztat badawczy politologa- by uzyskać metody, które relatywizują wiedze politologiczną

A B

Gdzie możemy nasza teorie umieścić?? - przesuwa się ona bądź w kierunku punktu A bądź B

A - mityczne wyobrażenia rzeczywistości

B - odbicie rzeczywiste rzeczywistości

• Jerzy Topolski - świadomość nie jest wiernym przekaźnikiem treści płynących do niej z zewnątrz → pełna przeciwstawność mitu i politologii nie jest możliwa

• mitologizacja każdej wiedzy naukowej, w szczególności politologicznej

• wiedza politologiczna zawsze jest w mniejszym lub większym stopniu zmitologizowana

• badania polit. - dotyczą świadomości społecznej, grupowej, jednostkowe, tylko w niewielkiej części rzeczywistości politycznej (1)

• nie badamy np. zachowań wyborczych - tylko stany świadomości - to co nam mówią - a czasem mówią nie to co zrobili, tylko to co wydawałoby się słuszne zrobić

• nie badamy zachowań wprost, ale zachowania planowe, chciane, zrealizowane lub nie, zapamiętane przez jednostkę

• metody obserwacji wydające się najbardziej nastawione na badanie rzeczywistości społecznej też nie są wolne od skażenia mitycznego myśli badacza - bo każdy badacz ma swoja świadomość, system wartości itp.

• mitem skażone są też źródła badań polit. jakimi są dokumenty (ruchów politycznych) (2)

• charakter wtórny a nie pierwotny dokumentów - bo maja charakter propagandowy itp.

• te źródła o charakterze pierwotnym - statut, program partii, scenograf z obrad - łatwo jest wykazać, że są zróżnicowane pod względem wartości poznawczych

• produkt wysiłku intelektualnego ludzi - nastawione na projektowanie przyszłych ale i bieżących działań politycznych, ich wartościowanie i ocena i jak takie nie mogą się obyć bez elementów mitycznych

• specyfika dokumentu jak źródła badań naukowych wynika z jego specyficznej cechy - chęci przekształcenia rzeczywistości społecznej w określonym kierunku, zgodnie z życzeniem danej partii

• obraz rzeczywistości jest modelowany przez nadawców materiałów źródłowych

• dokumenty programowe - źródło pośrednie, bo zawierają charakterystykę i ocenę przyszłości, ale tez są adresowane do własnego elektoratu, by go utrzymać, ale również wrogiego i obcego elektoratu - by go osłabić, neutralnego - by pozyskać bądź przeszkodzić w jego przejęciu przez inne siły polityczne; badacza - by wpłynąć na jego opis i ocenę, do przyszłych pokoleń - by obraz ruchu zachować jak najlepiej w pamięci

• czynnikiem mitologizacji jest sam proces badawczy (3)

• punktem wyjścia procesu badawczego jest sformułowanie problemu badawczego

• Stefan Nowak - zbiór pytań, który pojawia się w świadomości badacza w sposób bezrefleksyjny, ale jest to też często świadomy wybór

• Gdy świadomy wybór problematyki badawczej - 2 motywy

1. polityczno-społeczne - praktyczne, wynikają z chęci ulepszenia otaczającego nas świata, rzeczywistości społecznej zgodnie z preferencjami danej grupy społecznej

2. naukowo-poznawcze

• badacz dokonuje wyboru problemu badawczego - robi to mniej lub bardziej świadomie, dokonując wyboru - nobilituje problem, bo skoro się nim zajmuje to znaczy, że jest ważny, doniosły

• wybór - związany z interesem określonych grup, wsparcie wartości

• świadomość badacza, jego system wartości - wysoko ważący czynnik decydujący o wyborze problemu badawczego, bo dany problem jest ważniejszy od innych, które mogą ulec zatarciu

• jak nie zostaną wyartykułowane sytuacje problemowe - to ma to istotne znaczenie

• kolejnym ważnym etapem jest wybór siatki pojęciowej, ważny jest odpowiedni wybór pojęć

• Topolski - każdy opis pojedynczych stanów rzeczy jest ich interpretacją, interpretacja ta jest świadoma, ale również nie do końca uświadomiona przez badacza

↓

• nie ma pewności czy odbiorcy komunikatu naukowego odbiorą go zgodnie z zamierzeniem badacza

• pewne znamienia (?) są immanentnie związane z danym pojęciem czy kategorią, są w niej od dawna zakorzenione np. przez kulturę

• pojęcia czy kategorie jako twórcy naszej wyobraźni nie koniecznie służą opisowi

• często z uwagi na zakodowane w nich treści mogą prowadzić do mylnej klasyfikacji zjawisk czy procesów społecznych ( w zależności jaką siatkę pojęciowa wybiorę będzie ona cos sugerowała)

• język nonacji jest istotnym czynnikiem wskazującym na zgodność czy niezgodność opisu z danym zjawiskiem

• zjawisko, procesy, rzeczy, którymi zajmują się nauki społeczne stanowią przedmiot tych nauk jako korelaty rzeczywistości, bo zarówno instytucje, ruchy polityczne, społeczne nie dadzą się rozważyć jako korelaty rzeczywistości

• możliwość mitologizowania wiedzy polit. - w procedurze przyjmowania paradygmatów, wzorów, modeli (4)

• model dla politologa = uproszczona, wyidealizowana interpretacja jakiegoś wycinka rzeczywistości np. określonego typu zachowania - sposób interpretacji modelu - typ idealny Wezera (np. modelami - homo oeconomicus, politicus, kapitalizm, rynek gospodarczy)

• nie jest ważna istota modelu, ważne są jego funkcje - oddziaływanie na świadomość badacza, świadomość społeczna ( a nie wyjaśnianie)

• model musi odbiegać od rzeczywistości, im bardzie wyraźnie i jasno skonstruowane są typy idealne, tym lepiej pełnia swoja funkcję - pojęciową, klasyfikacyjną, herudystyczną

• niektóre modele - duża popularność, wykorzystywane w komunikowaniu się ze społeczeństwem, bo modele są społecznie nośne

• z czasem modele - traktowane jako mity samoistne, bo tak często są używane; przestają pełnić funkcję badawcze, pełnia funkcje polityczne

• model - substytut rzeczywistości, bo łatwiej sobie wyobrazić np. rynek doskonały niż rynek realny

• w świadomości badaczy rzeczywistości społecznej - modele zastępują rzeczywistość, stają się substytutami, w kolejnym etapie model uzyskuje priorytet nad rzeczywistością → zaczyna wypierać realne procesy i zjawiska

TEORIE POLITOLOGICZNE

Teorie w warunkach społecznych

• wg pozytywistów - nie ma szansy na sformułowanie teorii w politologii i innych naukach empirycznych, bo wymagają one aksjomatyzacji - tworów aksjomatów, którego zdania sa logicznymi konsekwencjami wydedukowanymi z podanych aksjomatów; tak rozumiane teorie nie są spotykane w naukach empirycznych o społeczeństwie

• Dąbrowski - teorie empiryczne występują w nauce, ale są to luźne zbiory zdań powiązane treściowo i wyrażonymi w języku niewiele odbiegającym od języka potocznego, na którym same są oparte

• Sztopmka - 5 typów definicji teorii w zależności, jakie warunki nakłada się na twierdzenie teoretyczne

1. twierdzenia o zależnościach miedzy zjawiskami czy zmiennymi a nie twierdzenia o faktach → zdanie faktograficzne nie jest teorią (np. tapicerka krzesła jest czarna jest zdaniem faktograficznym, nie teorią)

2. twierdzenia mające formę implikacji A→B (przyp. Jeżeli A to B )

3. twierdzenia o dużym stopniu ogólności

4. twierdzenia o ścisłej ogólności - nie zawierają wyznaczników czasu i przestrzeni

5. twierdzenia teoretyczne to takie, które zawierają terminy teoretyczne w odróżnieniu od twierdzeń nieteoretycznych zawierających tylko twierdzenia obserwacyjne (boskie co ?? )

↓

teoria to:

• dowolny zbiór twierdzeń teoretycznych

• treściowo usystematyzowany zbiór twierdzeń teoretycznych

• formalnie -II- -II- -II- tworzących całość spójną logicznie

• politolodzy odwołują się do 4 typów teorii

1. do teorii formalnych o charakterze uniwersalnym, które są zinterpretowane w sposób abstrakcyjny np. teorie decyzji, gier, systemów

2. ogólne teorie dotyczące procesu dziejowego, rzeczywistości lub człowieka, np. materializm historyczny, strukturalizm, psychoanaliza

3. bardziej szczegółowe teorie dotyczące bądź pewnych systemów bądź faktów, klas np. teoria feudalizmu, kapitalizmu, wzrostu gospodarczego, demokracji

4. określone konstrukty (pojęcia) teoretyczne ułatwiające konceptualizację bardziej złożonych faktów politycznych, historycznych, np. rewolucje, klasa, transformacja, tranzycja, grupa społeczna itp.

• ten podział nie jest jedynym, bo zależy jakie przyjmiemy kryterium - wtedy mamy inna klasyfikację

• różne kryteria - różny podział

• kryterium roli jaka teoria przypisuje teoria widzeniu genetycznemu, dynamicznemu bądź strukturalnemu funkcjonalnemu rzeczywistości społecznej (albo kryterium sformułuje inaczej - kryterium - role jaka przypisuje - działania ludzkie w procesie historii - jaki model człowieka lansują) → teorie i modele fatalistyczne i woluntarystyczne

Teoria fatalistyczna

MODEL FATALISTYCZNY - w uproszczeniu 3 elementy

1. w każdych teoriach mamy zbiór czynników, których oddziaływanie na człowieka przyjmowane jest niezależnie od jego woli

różne czynniki A₁,A₂,A₃,A……………..A_n

np. od losu, boga, horoskopu, z fusów

teoria fatalistyczna opiera się na czynnikach determinujących nasze działania, skutki naszych działań

2. możemy wyodrębnić w tych teoriach zbiór działań ludzkich

B₁,B₂,B₃……………………..B_n

3. w tych teoriach mamy zawsze relacje warunkowania jednoznacznego (między A i B)

• czynniki, które warunkują działania ludzkie - różnej natury, ale możemy wyodrębnić grupę czynników, które:

1. są poza człowiekiem - środowisko geograficzne, obiektywne prawa, duch obiektywny np. typu hendlowskiego, opatrzność

2. są związane z człowiekiem, jednostką, ale działają poza jego wolą, np. trwałe struktury umysłu ludzkiego - archetypy

3. czynniki a i b powiązane ze sobą np. nieuświadomione kompleksy

• do tej grupy zaliczamy koncepcje pozytywistyczne, w których idea opatrzności zamieniana na ideę postępu

• koncepty freudowskie, psychoanalityczne ( człowiek - jednostka irracjonalna, powodowana nieuświadomionymi przez niego siłami psychicznymi)

• również niektóre koncepcje, interpretacje marksistowskie ( marksizm - krytykowany za determinizm ekonomiczny, którym wszystko tłumaczy, również prawami społecznego rozwoju)

• w tych wszystkich teoriach jest tak, że albo człowiek nie uświadamia sobie działających na niego sił zewnętrznych lub tkwiących w nim lub też w takim czy innym stopniu jest ich świadomy, ale nie może ich wyeliminować z procesu dziejowego

• model fatalistyczny zatem w stopniu mniej lub bardziej radykalnym ogranicza role świadomej i celowej działalności ludzkiej w procesie historycznym

TEORIE WOLUNTARYSTYCZNE

• sytuacja odwrotna do modelu fatalistycznego

• wszystkie teorie przypisujące wyłącznie jednostce role kształtowania procesu dziejowego (działalność ludzka), nawet jeśli przymierzymy pewne ograniczenia to i tak decydujący wpływ na historie dziejów ma jednostka ludzka i ludzka świadomość

• główna siła sprawcza- świadomie działający człowiek, decyduje o procesie dziejowym - liczy się głównie wola człowieka

• nie wszystkie jednostki mają jednakowy wpływ na proces dziejowy, tylko jednostki wybitne - władcy, przywódcy, elity

• założenie modelu woluntarystycznego - heroistyczne koncepcje dziejów

• wg Hooka - jak by nie było Lenina, to żaden inny przywódca rewolucyjny nie zastąpiłby go (wg deterministycznej byłoby wielu „innych” Leniów ??)

• wg innych koncepcji woluntarystycznych rola wybitnych jednostek w historii polega na tym, że pojawienie się takich jednostek jest powodowane koniecznością historyczną - nie koniecznie dana jednostka jest ważna, bo inne jednostki mogą spełnić to samo zadanie choć w inny sposób - Plechanov

• inne koncepcje - w działaniu wybitnych jednostek nie ma żadnego woluntaryzmu, po prostu w jej działaniu uwidacznia się szczególnie głębokie poznanie historyczne, niedostępne innym jednostkom

• model woluntarystyczny - skrajna forma - elementy:

1. zbiór działań ludzkich świadomych i celowych D₁ ….D_n

2. proces dziejowy (historyczny) P₁………….P_n

3. relacja warunkowania jednoznacznego procesu dziejowego przez działania ludzkie

(działania ludzkie determinują proces dziejowy )

skrajny model woluntaryzmu - ma identyczne założenia co skrajny model fatalistyczny

BUDOWA TEORII

• cele poznania naukowego - budowa i weryfikacja teorii

• teoria - wiele znaczeń, wiedza teoretyczna - różnie pojmowana, co to jest teoria ??

1. teoria lub wiedza teoretyczna - przeciwstawia się praktyce (politologia - wiedza teoretyczna - podręcznikowa, polityk - ma umiejętności praktyczne)

2. teorie przeciwstawia się faktom (zdarzeniom, właściwościom), teoria ma fakty uogólniać, wyjaśniać → teoria = uogólnienie, generalizacja

3. teoria będziemy nazywać nie pojedyncze prawa nauki, ale ich uporządkowany zbiór, system

• czy każdy wewnętrznie uporządkowany system twierdzeń ogólnych jest teorią ??

• nie każdy sposób systematyzacji twierdzeń = systematyzacja teoretyczna, bo twierdzenia dotyczą pewne klasy zjawisk - pewien typ polityczny - uporządkowane ze względu na ideologię → systematyzacja ideologiczna

• twierdzenia uporządkowane z punktu widzenia potrzeb praktycznych - systematyzacja praktyczna

• takich systematyzacji można tworzyć wiele, ale nie zawsze są one teorią

• TEORIA - pewne spójne systemy praw nauki - zintegrowane wg jednolitej zasady dla wyjaśniania ewentualnie przewidywania zjawisk określonej kategorii

• teorie będą składać się głównie z praw oraz innych twierdzeń o charakterze pomocniczym

• teorie - służą do wyjaśniania, podstawowa funkcja - wyjaśniająca

• teoria, która nie wyjaśnia jest bezużyteczna, nie jest teorią, w nauce mamy przykłady teorii wysokocenionych - darwinowska teoria ewolucji bo mamy dużą moc wyjaśniającą, ale jej wartość prognostyczna - niewielka

• ideał teorii - gdy wyjaśnia i pozwala przewidywać (przydatność teorii do przewidywania podnosi jej walor poznawczy), żadne prawo nauki nie wystarcza do wyjaśnienia zajścia, konieczne jest przyjęcie pewnego typu założeń faktycznych, owe warunki początkowe „uruchamiają” bądź warunkują działania praw danej teorii, bez których wyjaśnianie danego zjawiska nie jest możliwe

• zasady teoriotwórcze:

• prawa należące do jakiejś teorii wyjaśniają zjawiska wg pewnej jednolitej zasady np. darwinowska teoria ewolucji - najważniejsza zasada doboru materialnego; psychoanaliza Freuda - nieuświadomione potrzeby odgrywają doniosła rolę w motywacji ludzkich działań (każda teoria ma cos co ja wyróżnia)

• zasady te to zasady merytoryczne, mogą tez być zasadami strukturalno-formalnymi - relacja między mechanizmami bądź elementami - taki charakter maja założenia funkcjonalistyczne

• mogą tez być założenia o redukcji jednej teorii do drugiej → wyjaśnianie jednej teorii przez inną

(te zasady maja wpływ na budowę teorii, mogą być stosowane jako zasada generująca)

• założenia weryfikacji teorii mogą mieć postać mniej lub bardziej mglistej wizji zjawisk badanych, polegająca na spojrzeniu na nie w zasadniczo różny sposób

• ta wizja i wynikłe z niej hipotezy dadzą się czasem oprzeć, wyrazić w dotychczasowym języku, lecz częściej się nie dają i trzeba skonstruować nowe pojęcia

• w ramach nowej specyficznej struktury poznawczej, przy pomocy nowej podstawy pojęć, możemy sformułować hipotezy nowej teorii

• czasami założeniem teorii jest przeświadczenie o doniosłości danego zjawiska, procesu

• wizje czy koncepcje zjawisk pełnią funkcje herutystyczne (herutystyka - pobudzenie konstruktywnego myślenia) → nasuwają badaczowi pomysły nowych pojęć, hipotez

• wiele założeń tkwiących u podstaw nowych teorii i tworzących się hipotez to zweryfikowane wcześniej uogólnienia i teorie naukowe

• założenia teoriotówrcze nie mogą zastąpić empirii - to ona decyduje o prawdziwości praw nauki, a prawdziwość twierdzeń w warunkach empirycznych rozstrzyga doświadczenie

• jeśli z praw teorii w sposób logiczny wynika zajście pewnego zdarzenia, czy istnienie pewnego stanu rzeczy, to wyjaśnianie dokonane przez teorię → wyjaśnianie pozorne

• różne teorie i podejścia teoretyczne - są potencjalnie względem siebie komplementarne → musimy studiować wiele teorii, bo one wspólnie pozwolą nam wiele rzeczy wyjaśnić

• różne teorie bowiem wyjaśniają różne aspekty tego samego typu zjawisk

Podział teorii na synkretyczne, dedukcyjne i niededukcyjne

Z punktu widzenia jakości pytań na jakie teoria udziela odpowiedzi teorie dzielimy na:

a) synchroniczne - abstrahujące od czasowego przebiegu i następstwa zdarzeń

b) diachroniczne - koncentrują na prostych następstwach zdarzeń, bądź rozciągłych w czasie

złożonych wieloelementowych procesach, one uwzględniają jedynie same następstwa zdarzeń

bądź mechanizmy przyczynowe

Teorie dedukcyjne - to teorie, w których twierdzenia wiążą relacje wynikania, relacje wynikania mogą zachodzić między różnymi prawami lub ich zespołami w ramach danej teorii

Teorie niededukcyjne - to takie, których poszczególne twierdzenia nie są połączone stosunkiem logicznego wynikania, poszczególne twierdzenia są od siebie logicznie niezależne

Merton (?)

Wydziela teorię - kryterium - poziom ogólności

1. ogólne - wyjaśniają, opisują społeczeństwo jako całość

2. średniego zasięgu - o ograniczonej stosowalności, np. teoria konfliktu itp.

3. odnoszące się do ludzi i ich właściwości zachowań

Nowak

• Merton pomylił poziomy ogólności z poziomami analizy

• kwestionuje fakt, że teorie opisujące społeczeństwo są bardziej ogólne niż teorie dotyczące grupy społecznej, czy teorie opisujące indywidualne zachowania ludzi

↓

żadna z tych teorii nie jest bardziej ogólna od drugiej

TEORIA A MODEL - MODELE TEORETYCZNE ZJAWISK I PROCESÓW SPOŁECZNYCH

Jak modele są rozumiane na gruncie politologii

MODEL - to normatywny wzorzec jakiegoś zachowania czy układu stosunków rozpowszechniony w

zbiorowości, uznany i zalecany dla jej członków (np. model rodziny, studenta, prezydenta,

posła, senatora itp.)

• w powyższym ujęciu pojecie to nie zostało właściwie użyte, bardziej adekwatne jest pojęcie „wzoru”, powinniśmy mówić o wzorze - wzór rodziny, posła, senatora, studenta, prezydenta, wzór dobrego pracownika itp.

• ponieważ budowa modeli to pewien określony sposób budowy/ uprawiania teorii - rodzaj teorii, najlepiej to widać w przypadku teorii systemów - buduje modele różnych rodzajów dla różnych fragmentów rzeczywistości organicznej

• dużo zastosowań

• model ma być odzwierciedleniem rzeczywistości

• model - szczególny typ teorii, muszą być zespołami/ systemami twierdzeń sformułowanych przy użyciu pojęć uniwersalnych i zakładających ogólne związki miedzy desygnatami tych pojęć

• wg teoretyków skłonność uznawania modeli jako teorie układów empirycznych o większym stopniu złożoności, np. model atomu

• z innym typem złożoności rzeczywistości odzwierciedlonej w modelu mamy do czynienia gdy pewne zjawisko, proces społ. charakteryzuje nam wiele zmiennych powiązanych ze sobą bogatym systemem wzajemnych sprzężeń i zależności, wtedy lepiej jest rozważać czy rzeczy tak się maja w opisywanym układzie jak to przedstawia model teoretyczny i czy ze względu na funkcje danego modelu opis można uznać za zadowalający, czy jest on prawdziwy

• od modelu wymaga się by cos wyjaśniał - podstawowa funkcja modelu

• cecha wyjaśniana - własność ewentualnie zbiór własności modelowanego przedmiotu lub zjawiska

• modelem pewnego zjawiska (klasy zjawisk, przedmiotów), ze względu na pewną rozważaną własność czy zbiór własności tego zjawiska jest więc jego opis w terminach pewnych elementów składowych i związków miedzy nimi lub układy sprzężeń i zależności między właściwościami tego przedmiotu spełniającymi wymóg adekwatnego wyjaśniania badanej właściwości czy ich zespołu

• ten postulat adekwatnego wyjaśniania lub podania adekwatnej przyczyny określonej własności dostarcza kryteriów selekcji elementów i łączących je związków występujących w zjawisku, które winny się znaleźć w modelach

• nie można budować modelu zjawiska, przedmiotu bez określenia jakiemu celowi model ma służyć

• wyróżniamy modele strukturalne i funkcjonalne

• modele strukturalne - mogą same stanowić cel naszych dążeń, mogą też być etapem w drodze do budowy modelu funkcjonalnego, gdyż warunkiem analizy funkcji w ramach układu jest wcześniejsze rozpoznanie jego wewnętrznej struktury

• eksplanacyjne funkcjonowania pewnego systemu - opis w terminach ( ogólnie zdefiniowanych) jego składników i relacji miedzy nimi, który został sformułowany w celu wyjaśnienia pewnych zaobserwowanych własności tego systemu jako całości

• prognostyczne - takie, które pozwalają przewidywać zajęcie w tym systemie pewnych zdarzeń przyszłych

• badacz może tez konstruować modele sytuacyjni pomyślanych lub modele hipotetyczne, nie sa one jeszcze zbiorem twierdzeń empirycznych, nie oczekujemy od nich empirycznej prawdziwości lecz jedynie wewnętrznej spójności → tego by konsekwencje rzeczywiście wynikały z przyjętych w nich założeń

• modelami empirycznymi staja się gdy, odpowiedzą na pytanie - jakie zjawiska, przedmioty w rzeczywistości maja taka strukturę, że z niej wynika własność będąca konotacją modelu

POLITOLOGIA TRADYCYJNA I EMPIRYCZNA

Politologia tradycyjna:

• pozostaje w perspektywie potocznego doświadczenia politycznego - osobistego i zbiorowego

• to tzw. etap przedteoretyczny (proteoretyczny)

• porządkowała doświadczenia polityczne ludzi

• granica między przedmiotem poznania politologicznego a doświadczeniem - nikła, płynna

• w perspektywie potocznego doświadczenia politycznego - polityka = sztuka osiągania pewnych celów (sztuka kierowania, sztuka dochodzenia do kompromisu, sztuka kolektywnego tworzenia stosunków społ.)

• składnikami teorii politycznych na gruncie politologii tradycyjnej - zespól imperatyw zachowań (jak podejmować skuteczne działania polityczne), dyrektywy optymalizujące sposoby osiągania celów, ideałów

• za pomocą jakich środków kształtować pożądane zachowania rządzonych - zasady skutecznego rządzenia

• `Książę” - maksyma - „cel uświęca środki” - została mu przypisana

• to były rady do zjednoczenia Włoch

• należy poświęcić dobro niższego rzędu, dla dobra wyższego rzędu - o to chodziło

• to najbardziej klasyczna, ekspresyjna teoria na gruncie politologii tradycyjnej

• w języku naturalnym, który utrwala potoczną wiedze politologiczną - inne pojęcie polityki - państwa, partii, gospodarczej, zagranicznej, społecznej, handlowej, socjalnej itp.

• poszukuje własnej tożsamości posługując się kryterium przedmiotowym i teorii badania

• próba wyodrębnienia przedmiotu badania o polityce, kierunki tych usiłowań:

1. etatystyczne - nawiązanie do tradycji Greków Staroż. - polityka - sztuka rządzenia państwem

2. kratologiczny - kratos =władza - nawiązanie do walki o władzę, bez względu na zakładane przez nią modele społeczeństwa, czy to konfliktowe, czy integracyjne

3. systemowy - łączy politykę z funkcjonowaniem całości społecznej funkcjami społecznymi w społeczeństwie, z utrzymywaniem równowagi w społeczeństwie, z funkcjami dystrybucyjnymi; przykładem jest koncepcja Eastona

• próby znalezienia przedmiotu badań politologii - nieudane

• bo trudno wyodrębnić zjawiska politologiczne ze zjawisk społecznych, bo te wszystkie są społeczne, my patrzymy na te zjawiska w aspekcie politologicznym

• tożsamość określa przedmiot i metoda

• współcześnie - nauki - szereg kryteriów np.

• przyrodnicze i społeczne

• przyrodnicze - badają przyrodę ożywioną i nieożywioną, badają człowieka z jego fizykalnymi i metabolicznymi procesami

• nauki społeczne - badanie człowieka w interakcji z innymi ludźmi + wytwory tej działalności (?) - kultura (nauki humanistyczne w tym politologia)

• ale czy można rozumieć politykę bez badania człowieka

• nauki formalne i empiryczne

• formalne - analityczne lub aprioryczne - przyjmują pewne aksjomaty jako niepowtarzalne, a następnie nowe twierdzenia, dedukcja - matematyka, logika

• empiryczne - syntetyczne, posteriori - bo twierdzenia uzasadnia się poprzez odwołanie do doświadczenia - indukcja - od twierdzeń szczegółowych do ogółu, podstawa - rozumowanie

• kryterium celu badań - rodzaj stawianych problemów

• teoretyczne (czyste) - to np. fizyka, chemia, biologia; ich ambicją jest tworzenie teorii

• stosowane - np. medycyna, budowa naszych ciał (?)

• wdrożeniowe - technologia produkcji

• czyste - chemia, fizyka, biologia - ich ambicja tworzenie teorii

• polityka jest we wszystkich naukach - stworzenie teorii, stosowanie jej

• stopień zgodności prostoty twierdzeń

1. wysoki stopień ogólności

2. średni -II-

3. niski -II-

↓

poszukiwanie własnego przedmiotu z góry skazane na nieporozumienie

• swoistość metodologiczna - oznaczają się całe dziedziny nauki

• osobliwa metoda nauk o człowieku - interpretacja humanistyczna , stosowana przez wszystkie dyscypliny społeczne, inne dziedziny mogą się różnic technikami badawczymi

(wybaczcie zapuściła takie tempo, że mam wątpliwości co nabazgrałam )

• słabość politologii tradycyjnej - poszukiwała swej tożsamości - droga do nikąd, sukces niemożliwy

• największa słabość - politologia nie potrafiła wyodrębnić jednoznacznej klasy zjawisk → trudno dokonać niebanalnych rozróżnień

Politologia teoretyczna:

• w centrum uwagi - wyjaśnianie zdarzeń jednostkowych jak i prawidłowości życia politycznego

• twierdzenia powinny się odnosić do całej klasy zjawisk spełniających warunki:

1) klasa zjawisk jednorodnych

2) klasa ta powinna być wyodrębniona na podstawie cech istotnych czyli takich, od których zależą

inne właściwości przedmiotów, te cechy istotnościowe tworzą treść znaczeniową głównych

pojęć i kategorii badawczych teorii

(teoria jest adekwatna jeśli opisuje to zjawisko jako całość i tylko to zjawisko - kiedy opisuje całość i tylko ta całość to jakby ktoś nie wiedział )

• można sformułować adekwatne teorie polityki - ale gdy się będzie odpowiednio pojmowało politykę → gdy objaśnia się role środków publicznej regulacji w życiu społecznym, kiedy przedmiotem - ogół państw istniejących w historii ludzkiej, badanych przez pryzmat różnic w ich badaniu i funkcjonowaniu

• rozwija się pozostając w związku z ogólna teorią ( teoretyczna refleksją) społeczeństwa jako całości

• ogólna teoria społeczna - określa wstępnie miejsce i funkcję wszystkich podstruktur w życiu danego społeczeństwa, określa też jego związki z innymi społeczeństwami istniejącymi teraz lub dawniej

• miejsce i funkcje państwa w społeczeństwie globalnym

• teoretycznej charakterystyki działań publicznych - kategoria publicznej przemocy materialnej = przymusu

• działania polityczne - działania ludzi polegające na wyznaczanie sfery stosowania przemocy publicznej w społeczeństwie, na kierowaniu sposobem ich stosowania przez stanowienie i egzekwowanie prawa, ponadto działania ludzi bezpośrednio obsługujących środki przymusu oraz działania osób określających rodzaj i wymiar określonego przymusu, ponadto przemoc materialna ma charakter publiczny miedzy innymi dlatego, że jest kolektywna własnością danego narodu, że ma charakter monopolistyczny tzn. kieruje nią i obsługuje specjalna grupa ludzi, która czerpie z tego środki utrzymania

• zakres i sposób stosowania tej przemocy - uregulowany prawnie

↓

• uznanie przemocy materialnej za konstruktywną cechę państwa jest znakiem rozpoznawczym wielkiej tradycji myślenia teoretycznego o polityce

• to podejście ma swoich prekursorów np.:

• Jon Locke - polityczną władzą jest ta, która może stosować prawa zagrożone kara śmierci

• Florian Znamiecki - państwo zmonopolizowało najpierwotniejszą, najbezpośredniejszą metodę działania społecznego, metodę przymusu

• J. Locke - tym co odróżnia zjawiska polityczne od zjawisk społecznych jest element przymusu

Politologia empiryczna:

• badania empiryczne mają na celu zarówno cele praktyczne i poznawcze ( w 1 rozdziale jego książki )

• badania empiryczne w politologii są coraz ważniejsze, bez nich nasza wiedza jest niewystarczająca, sa potrzebne bo taka jest istota politologii

• wiedza polityczna - musi wyprzedzać wszystkie inne, musi być bieżąca

• politolog żeby istnieć musi być użyteczny, a żeby być użytecznym musi mieć wiedzę → badania kultury politycznej, stosunków międzynar., procesów socjalizacji, nad ludzkim komunikowaniem się itp.

• metoda indukcyjna - pożyteczna - ale i nie jedyna i główna metoda doświadczalna umożliwiająca dochodzenie do nowych praw

• doświadczenie - teoria - zależność obustronna, ponieważ nie ,ma zbioru danych doświadczalnych, które miałyby postać absolutnie pierwotnych składników wiedzy

↓

• empiryczne fundamenty nauki uzależnione od wiedzy teoretycznej uprzednio akceptowanej (zaadaptowanej), ale należy przyjąć, że w praktyce badawczej twierdzenia obserwacyjne, sprawozdawcze maja względnie większy wpływ na przyjęcie bądź odrzucenie teorii niż odwrotnie

• teorie uznaje się za potwierdzona w doświadczeniu gdy sprawdzają się jej prognozy, doświadczenie jest zarazem źródłem wiedzy, ale równocześnie jest je sprawdzianem, bowiem doświadczenie w naukach empirycznych są nadal instancją rozstrzygającą o teorii, losach systemów teoretycznych

• politologia empiryczna - bazuje na 2 podstawowych grupach metody i technik badawczych

1. metody wypracowane przez nauki ekonomiczne i socjologiczne

• metoda badań ilościowych - wywiad, ankiety

• metody badań jakościowych - socjogramy

• eksperyment

• socjometria

2. wyprowadzone przez nauki historyczne

• z nieznajomości czasów minionych wypływa niezrozumienie teraźniejszości - Bloch

↓

• imperatyw badawczy - aby łączyć historie rozpatrywania z badaniem nowych faktów i tendencji rozwojowych (łączyć warsztat badawczy politologa z warsztatem badawczym politologa historycznego)

• ten sposób badania → politologia historyczna i wyróżnia się uwzględnieniem szerokiej wiedzy o minionej rzeczywistości - w tym wiedzy o przyczynach bieżącej sytuacji politycznej

ZWIĄZKI TEORII POLITYKI Z INNYMI DZIEDZIAMI

• są bardzo ścisłe

• politologia i politologia historyczna - opisują współczesną rzeczywistość polityczną

• współczesność - parę a nawet kilka dziesięcioleci ( ale trudno określić kiedy początek współczesności) - bo współczesność to pojęcie relatywne, zależy od przedmiotu badania

• każdy proces/zjawisko ma swoja cenzurę, którą wyznaczamy współczesnością → to badacz o tym rozstrzyga

• nie należy, zdaniem Bloka, wyodrębniać politologii historycznej - jest to raczej imperatyw badawczy uzupełniający warsztat politologa o warsztat historyka

• można wyodrębnić politologie historyczną - bada wtedy te klasy zjawisk, które są otwarte; historia polityczna bada natomiast te, które są zamknięte i znane są ich skutki; istnieje jednak problem czy dane zjawisko jest już zamknięte np. czy znane są już wszystkie skutki II wojny światowej

• miedzy politologami a historykami - różnice zdań, pretensje

• wg niektórych poglądów - tendencja heroistyczna - historia ma większe możliwości krytycznej analizy dziejów bieżących niż nader często pozbawiony dostatecznej wiedzy o procesie historycznym politolog.

• politologowi zarzuca się, że tłumaczy teraźniejszość teraźniejszością, historycy - za bardzo opierają się na faktografii

• nastąpiło zbliżenie warsztatów politologa i historyka

• współczesna historia politologiczna odeszła od modelu historii wydarzeniowej, powierzchni zjawisk, nastąpiło teoretyczne rozbrojenie badań historycznych oraz krytycznej analizy dziejów bieżących niż nader często pozbawiony dostatecznej wiedzy o procesie historycznym politolog.

• politologia coraz powszechniej akceptuje historyczny punkt widzenia w analizie socjologicznej

• prace badawcze - w rekonstrukcji minionej rzeczywistości politycznej → duże znaczenie, bo:

1. formułowanie warstwy faktograficznej syntezy

2. zrozumienie życia politycznego i jego ukierunkowań np. poprzez wysuwanie wyjaśnień racjonalnych i przyczynowych

3. formułowanie przynajmniej próbnego zamysłu teorii historycznej opisującego formę i dzieje państwa w danej epoce

STRUKTURA WIEDZY POLITYCZNEJ

• teoria polityki ≠ teoria nauk przyrodniczych, bo ogromna rola świadomości człowieka, która indywidualizuje zjawiska i procesy socjologiczne

• przeplatanie się teorii i empirii

• teoria - konieczny składni strategii (badania) konkretnych jednostkowych zdań

• badania empiryczne - czynnik weryfikujący teorię

• bez teorii polityki - badanie faktograficzne politologa byłoby ślepe, bez faktografii refleksja teoretyczna o świecie byłaby pusta

• konieczny osobny język teoretyczny

• twierdzenia - o różnej zawartości teoretycznej

• wiedza teoretyczna = wiedza o prawidłowościach, o różnym zakresie występowania, w teorii - prawa, o różnym stopniu ogólności, mamy:

• generalizacje - twierdzenia, których faktyczny zasięg ograniczony od określonego układu historycznego

• prawa w szerszym sensie - prawa historyczne powstające w wyniku ujednoznacznienia odpowiedniej formy nomologicznej - przypisanie parametrów czasu w wyniku uwzględnienia konkretnych warunków, w jakich zrealizowała się w danej epoce historycznej określona prawidłowość ramowa

• formuły nomologiczne - nie wskazujące obiektów, do których odnoszą się w sposób jednoznaczny, odzwierciedlają konieczny związek między elementami wszystkich znanych dotąd w historii społeczeństw; potencjalnym zakresem ich stosowania są całe dzieje społeczeństw ludzkich; stając się uniwersalnymi tracą zarazem moc wyjaśniającą

• politolog musi posługiwać się pojęciem ogólności - ogólność historyczna

↓

• ogólne w sensie historycznym - odnoszą się do ogółu społeczeństw kiedykolwiek istniejących na kuli ziemskiej lecz zarazem uwzględniają różnice miedzy społeczeństwami

• z formuł nomologicznych i odpowiadających im praw historycznych składają się ogólne teorie społeczeństwa, państwa, rodziny

• ogólność nomologiczna - właściwa dla nauk przyrodniczych

• gmach wiedzy politologicznej - 4 poziomy

1. najwyższa spójność historyczna - formuły nomologiczne wraz z odpowiadającymi im prawami historycznymi są składnikiem ogólnej teorii społeczeństwa ludzkiego → obejmuje wszystkie typy społeczeństw

2. teorie poszczególnych typów społeczeństw - np. teoria społeczeństwa feudalnego - pokazuje indywidualne cechy epoki, składają się z praw i generalizacji historycznych ( teoria typu społeczeństwa)

3. syntezy historyczne - ich przedmiotem - dzieje poszczególnych wspólnot narodowych zorganizowanych historycznie

4. u podstaw - wyniki badań faktograficznych, empirycznych, konkretnohistorycznych - dostarczających materiału potrzebnego do syntez

TEORIA POLITOLOGICZNE - CHARAKTERYSTYKA

Szkoła instytucjonalna

• orientacja tradycyjna - lata 80-90-te XIX wieku do pocz. XX - lata 20-ste

• charakterystyczna dla politologii anglosaskiej

• główne problemy - formalno-prawne struktury życia politycznego

• bazowała na badaniach historycznych i prawniczych

• unikanie badań empirycznych

• polityka uprawiana wg zasady - historia stanowi przeszła politykę, polityka stanowi bieżącą historię

• z czasem ustąpiła miejsca szkole instytucjonalnej - pierwsza typowo politologiczna analiza

• cecha wyróżniająca - realistyczne badanie instytucji i ich działania (najważniejsze są instytucje)

• polityka oparta na kategorii rządu → formalna instytucja władzy państwowej

• polityka - sfera funkcjonowania państwowych centrów władzy lub instytucji rządowych → krytykowana za zbyt wąskie pojmowanie polityki + gubienie z obszaru badań wielu ważnych elementów istotnych dla badań politologicznych

• ważna jest konstytucja - przede wszystkim to, jak jest realizowana w życiu

• w USA do lat 50-tych XX wieku, lata 60-te marginalizowana → szkoła behawioralna, w Anglii - do teraz

Szkoła Chicago

• powstała w latach 30-tych XX wieku, założycielem Charles Meriam i Herold Lasswell

• Meriam

• władza - centralna kategoria politologiczna - najważniejszą sprawa w politologii - ustalenie roli władzy politycznej w procesie kontroli społecznej (główny przedmiot dociekań - władza, przekonany, że politologia powinna badać rolę władzy politycznej w procesie kontroli)

• w swej pracy - analiza sposobów zdobywania władzy, jej sprawowania i okoliczności utraty

• rozróżnienie miedzy władza a autorytetem, którego cechami są słuszność i legitymizacja

• władza i polityka - traktowane szeroko -dostrzega i analizuje ich znaczenie, funkcjonowanie w instytucjach publicznych i prywatnych, rodzinie, szkole itp.

• zbyt szerokie ujęcie

• Lasswell

• badanie elit politycznych i ich władzą

• definicja polityki w oparciu o kategorię wpływu

• studia nad polityką to studia na wpływem i wpływowymi ludźmi (dzielą się na tych co maja wpływ i tych, którzy są go pozbawieni), elitami

• wpływowi to ci, którzy mogą otrzymać większość tego, co w danych warunkach można otrzymać - prestiż, władza, dochód, bezpieczeństwo; pozostali to masa

• definicja polityki także zbyt szeroka, bo rozszerza badania poza obszar publicznej sfery życia społecznego, bo objęła stosunki wszelkiej władzy, także w grupach i organizacjach prywatnych szersza od Meriama

Szkoła procesu grupowego/ Teoria grup i pluralistycznych modeli polityki

• przedstawiciel - Artur Bentley - nawiązał do Jamesa Harringtona (filozof angielski XVII w.), którego zasługa było powiązanie kategorii rządu z kategoria interesu; rząd jest niczym innym jak uosobieniem interesów, dominujący interes stanowi podstawę władzy państwowej; chodzi przede wszystkim o interesy grup posiadających własność

• Bentley rozwija - początek nowej teorii grup i pluralistycznych modeli polityki - polityka - obszar działania grup interesów bądź proces rządzenia rozumiany jako wzajemne dostosowywanie się interesów grupowych w określonym systemie

• W.T.Bluhm - polityka to proces charakteryzujący się aktywnością polegająca na rywalizacji i współdziałaniu na obszarze sprawowania władzy, której rezultatem jest podejmowanie decyzji grupowych; ta definicja oznacza, że polityka ma miejsce wszędzie tam, gdzie występuje stosunek władzy i konflikty, niezależnie od organizacji społecznej

• akcent na aktywność a nie na rodzaj instytucji, gdzie aktywność realizuje się

• polityka to obszar dostosowywania się interesów do wymogów jakie stawia interes nadrzędny, którym jest formułowanie uzgodnionych działań grupy w stosunkach zewnętrznych

• u podstaw procesu politycznego leży konfliktowość a zarazem możliwość kooperacji działań grupowych w dowolnej społeczności zainteresowanej kontynuacja swojego istnienia

• proces rozwiązywania konfliktów stanowi sedno polityki; musi istnieć zdolność do kooperacji

• nie wszystkie procesy rozwiązywania konfliktów należą do klasy konfliktów politycznych - tu tylko proces podejmowania decyzji dotyczących wszystkich członków zbiorowości, czyli publiczna sfera działań wewnątrzgrupowych

• politolodzy, którzy definiują przedmiot badań politologicznych przy pomocy uniwersalnych kryteriów władza, rząd są krytykowani za zbyt szerokie pojmowanie polityki

Szkoła behawioralna

• początek XX wieku - John Watson, jako kierunek psychologii

• nazwa dla programu badawczego - nauki behawioralne

• ilościowe badani zachowań społecznych

• stawia na obserwację, pomiar obiektu - zmysłowo postrzegalnych działań oraz na przewidywanie

• David Easton - krytyk nauk behawioralnych, wykluczenie danych subiektywnych jako zmiennych w analizie naukowej jest tym elementem psychologii Watsona, który nie jest akceptowany w metodologii nauki o polityce

↓

propozycje terminu behawioralizm - w odróżnieniu od pojęcia behawioryzmu

• Adam Malewski - teoria zachowań - dobry, łagodny termin, ale się nie przyjął w języku polskim

• Behawioralizm - nawiązuje do osiągnięć Meriama (Chicago school) - postulował konieczność koncentracji nad rzeczywistością polityczną

• Podstawa metodologii prowadzonych badań - statystyka i metody obiektywizujące

• Meriam - uznanie „zachowania politycznego” za kluczowy obok władzy element analizy

• Podstawowe wymiary behawioralizmu

1. regoryzm w empiryczny prowadzeniu badań + rygorystyczne przestrzeganie wymogów metodologicznych

2. nie normatywność nauk o polityce

3. maksymalne zbliżenie politologii do nauk przyrodniczych, bo nikt nie kwestionuje naukowości tych nauk

• Zadanie behawioralnej teorii polityki - stworzenie teorii ogólnej będącej dedukcyjnym systemem pozwalającym z ograniczonej liczny założeń i aksjomatów wydedukować szeroki zakres empirycznie weryfikowalnych uogólnień

↓

system taki pozwoliłby na wyjaśnienie i prognozowanie zachowań w sferze polityki

Szkoła funkcjonalna

• Wyraz kompromisu pomiędzy zwolennikami szerokiego i wąskiego pojmowania zakresu polityki

• Polityka - jedna z funkcji systemu społecznego - sfera mająca służyć realizacji określonych celów społecznie ważnych

• Polityka - różne funkcje np. rozwiązywanie konfliktów, utrzymywanie porządku publicznego

• We współczesnej politologii empirycznej, która stara się unikać kwestii etymologicznych i moralności czy powinności → zostaje aspekt instrumentalny, skuteczność

• Zastąpione przez funkcję, wynikające z potrzeby stabilizacji lub utrzymania równowagi systemu społecznego

• D. Easton - polityka realizuje 2 funkcje :

1. dokonuje alokacji/ podziału wartości cenności, których zawsze jest za mało → podział konfliktogenny

2. pozyskanie społecznego poparcia dla tak dokonanej alokacji

↓

system polityczny - to mechanizm realizujący te funkcje

• Bardzo poszerza pole polityki poza nieformalne pole

• To koncepcja realistyczna, bo nie ogranicza się tylko do instytucji

• Unika zarzutu nieoznaczalności polityki - bo wyznaczają je te 2 funkcje

• System polityczny - obejmuje nie wszystkie sytuacje i grupy, w których przejawia się władza i konflikt

• Istotne politycznie są tylko te sytuacje konfliktowe, które sa źródłem decyzji autorytatywnych dla społeczeństwa jako całości → im członkowie społeczeństwa muszą się podporządkować, są wiążące dla społeczeństwa

• Decyzje podejmowane w małych grupach nie są decyzjami politycznymi, należą do sfery prywatnej bo dotyczą niewielkiej sfery ludzi

• Konstrukcje modelu system,u politycznego - (szkoła systemowa) - którego osia jest proces decyzyjny polegający na przetwarzaniu informacji pochodzących z otoczenia w decyzje będące wytworem aktywności politycznej różnych aktorów - zbiorowych, indywidualnych, instytucjonalnych itp.

• Była mowa o 2 funkcjach, ale można je rozbić na mniejsze (dezagregacja)

Szkoła decyzyjna

• Prekursorem w nauce amerykanin - Charles Lindblum - proponuje skoncentrować uwagę na kategorii podejmowania decyzji

• wyrosła z krytyki rozumowania, w myśl którego ośrodek decyzji rządzących działa o oparciu o procedurę racjonalnego wytyczania i osiągania celów

• podejmowanie decyzji - proces, który nie ma określonych granic, początku ani końca, centralny element - władza, gra o władzę

• władza - zawsze realizowana przez grupę ludzi a nie przez pojedyncze osoby

• uczestnicy posługują się władzą i wpływem we wzajemnym oddziaływaniu

• wg Hilsmana - mechanizm podejmowania decyzji grupowych stanowi układ pokojowych, mniej lub bardziej uporządkowanych procedur, za pomocą których zbiorowość społeczna może wybrać kierunki wspólnych działań oraz cel, który warto osiągnąć

• polityka - to już nie tylko podejmowanie decyzji racjonalnych, tylko podejmowanie decyzji mogących liczyć na społeczna akceptacje !!!!!

• to problem polityczny a nie techniczny

Teoria kontraktu społecznego

• problem znalezienia logicznego powiązania w historii nauki 2 racjonalności - mikro- i makropolit. → dylemat Hobbse'a → polega na znalezieniu odpowiedzi na pytanie - jakie motywy skłoniły ludzi, żyjących niegdyś w stanie natury, do rezygnacji z tego stanu i przejścia do tzw. stanu cywilizacji? 2 czynniki odpowiadają za te zmianę:

1. instynktowny strach przed śmiercią

2. siła rozumu - bo rozum podpowiedział ludziom, że nie będą mogli prowadzić bezpiecznego i dostatniego życia jeśli nie zawrą umowy, zawrze ograniczenia tych elementów które przynoszą im szkodę

• ostatnie lata - ta teoria na nowo w kręgu zainteresowań dzięki pracom Johna Rawls'a

• główne problemy - warunki dobrowolnej kooperacji racjonalnych jednostek w skali społeczeństwa politycznego

• różne odpowiedzi na to pytanie

• Buchanan, Bullock - najważniejszy jest racjonalny wybór konstytucyjny

• Rawls - najważniejszy sprawiedliwy porządek społeczny,( i dalej ↓ )

• Stara się pogodzić ideał sprawiedliwego ładu społecznego z tym co racjonalne

• Teza - sprawiedliwe te zasady ładu społecznego, które są rezultatem kontraktu zawartego przez racjonalne jednostki, w dodatku działające w idealnie bezstronnej sytuacji → to taka, w której uczestnicy kontraktu, nie wiedzą jaka pozycję społeczna zajmują w projektowaniu systemu, w nowym ładzie społecznym

• Jednostka kierując się racjonalnością indywidualistyczną wyrazi zgodę na powstanie systemu nierówności społ. wówczas, gdy uzna, że życie w warunkach nierówności będzie dla niej korzystniejsze niż życie w społeczeństwie egalitarnym

• Ponieważ żaden człowiek nie wie w jakim położeniu się znajdzie w nowym układzie → gwarancje korzyści muszą uzyskać wszyscy jego członkowie

• Jednostka musi być pewna odniesienia korzyści, tylko gdy gwarancja, że wszyscy członkowie maja cos zagwarantowane

• Z twego wynika zasada usprawiedliwionej nierówności - nie równy podział jest sprawiedliwy, gdy dla wszystkich bez wyjątku jest korzystniejszy niż stan większej równości, oznacza to, że wzrost nierówności dochodów będzie uzasadniony, gdy będzie stanowił czynniki pomnożenia bogactwa narodowego, który będzie wykorzystywany dla poprawy bytu najbiedniejszych

• Zasady/ twierdzenia Rawls'a - odnosi się do społeczeństwa o znacznym stopniu uprzemysłowienia

1. wszyscy powinni mieć możliwość równego korzystania z podstawowych wartości demokratycznych, chyba że nierówny podział poprawi udział korzystania z nich, przez tych którzy mają do niego najbardziej utrudniony dostęp

2. dynamika nierówności społecznych i ekonomicznych powinna być tak zaprojektowana, aby przyniosła największe korzyści najmniej uprzywilejowanym, aby wyższe pozycje społeczne dostępne były dla wszystkich w warunkach uczciwej równości szans, chyba że nierówny dostęp pomaga korzystać z nich przez najmniej uprzywilejowanych

• teoria sprawiedliwości Rawls'a - uzupełnia teorię racjonalnego wyboru społecznego o kryterium słuszności moralnej.

• Rawls - opowiada się za tym, że działania jednostek, realizacja ich interesów ekonomicznych, politycznych powinna podlegać kryterium ocen moralnych

↓

• Możliwe jest stworzenie takich systemów społecznych, ekonomicznych, w których kryteria racjonalności ekonomicznej i ładu moralnego mogą się wzajemnie uzupełniać

TEORIA WŁADZY POLITYCZNEJ

Przedakademickie ujęcie władzy - dominacja normatywnych - definiowanie władzy na gruncie filozofii polityki

* Platon - Władza to możliwość czynienia co się chce i jak się chce

* Arystoteles - Władza - działanie w imię i dla dobra wspólnoty

* Hobbes - Władza - aktualny środek do osiągania przyszłego dobra

* Rosseau - Władza oznacza zdolność do... (tu tak miało być ) w oparciu o umowę społeczną

* Russel - Władza - to osiąganie określonych efektów

• Najbardziej dominujące obecnie - opierają się na filozofii analitycznej - traktują teorie jako system pojęciowy, władza to :

1. typ zachowania dający możliwości modyfikowania zachowań innych ludzi, np. Dahl - A ma władze nad B wtedy , gdy może powodować, że B zrobi to czego by nie zrobił bez oddziaływania A

2. władza jako szansa na zrealizowanie woli, np. Weber - Władza to szansa, że jednostka lub pewna grupa jednostek przeprowadzi swoja wolę we wspólnym działaniu nawet wobec oporowi innych

3. władza jako rodzaj stosunku miedzy elementami struktury, np. Maurice jakiś tam (), Dawid Whiller

4. władza jako środek do spełniania celów wyznaczany funkcja nadawcy w ramach systemu, np. Talkot Parsons (zaczynam mieć go dość ) - władza przyrównana do pieniądza jest środkiem wymiany ułatwiającym i maksymalizującym realizację celów zbiorowych krążąc między podsystemami całości systemu politycznego

5. władza - instrument dający możliwość stosowania szczególnych środków, Laswell, Kaplan -

G ma władzę nad H w odniesieniu do wartości K, jeśli G bierze udział w podejmowaniu decyzji zawiązanych z K a dotyczących H

• etymologia

• Starożytna Grecja - 2 podstawowe źródła - czasownik i rzeczownik - każde z nich ma podwójne znaczenie

• Archein - czas., rządzić, zaczynać

• Arche - rzecz., suwerenność, poczatek

• Łacina - potere - słowo oznaczające władzę - znaczy tyle co móc, być w stanie

• Angielski - power - najbardziej adekwatne, authority - władza legitymizowana, rule - panowanie

• Niemiecki - Weber - Macht = power = władza, Herrschaft - najczęściej porównywane do authority ( inni twierdzą, że najbardziej zbliżone do power - i tu się skłania Blok , jeszcze inni - rule - Klegg)

• elementy konstrukcyjne pojęcia władzy

1. władza a konflikt (gra o sumie zerowej )

• zdecydowana większość uczonych uznaje, że władza jest powiązana z konfliktem, który jest warunkiem istnienia władzy

• Ujęcie konfliktowe sprowadza władzę do zdolności pokonywania oporu innych poprzez wywieranie wpływu albo poprzez autorytet

• Max Weber mówi, iż władzę będzie miał ten, kto będzie mógł zrealizować swoją wolę mimo oporu.

• Karl Bins - za posiadających władzę uważa się tych, co potrafią zrealizować swoją wole, nawet jeśli inni się temu opierają

• O.M. Blohm - władza - zdolność osób/ grup do narzucania swojej woli innym mimo oporu

• Największy konsensus w pojmowaniu władzy dotyczy tego, że władza jest ściśle powiązana z konfliktem.

2. władza - konsensus, zgoda

• Parsons - odrzuca konieczność występowania konfliktu w wymiarze systemowym, podstawowy układ władzy - consensus, jest też najbardziej konsekwentnym zwolennikiem tezy uznającym władze, za grę o sumie niezerowej

• Władzę można tworzyć, produkować

• Podobnie Karl Deutsch - władza o sumienie niezerowej jest do pewnego pułapu rozszerzalna, ale w stopniu ograniczonym, można wskazać pułap po przekroczeniu którego wzrost władzy u jednego skutkuje utratą części władzy u partnera (po przekroczeniu pułapu staje się grą o sumie zerowej)

• jak wyznaczyć ten punkt krytyczny - regulowanie adaptacji układy systemowego zgodnie ze zmieniającym się układem jego uczestników, ale bez przesileń

• praktyka - jak daleko można ograniczać demokracje na rzecz innej władzy, tak aby przełożyło się to na skuteczna realizacje celów

• Hannah Arendt - podkreślenie mocne konsensualnej ( zbyt idealistyczne - wg Bloka)

• Wg niej u źródeł władzy - zgoda uczestników życia społecznego, co do tego jak regulować wzajemne relacje

• Sama władza - rodzaj siły napędzającej harmonijny rozwój życia społecznego, charakter pozytywny władzy

• Arendt - łączenie władzy z dominacją lub przemocą oznacza uwypuklenie efektów ubocznych, a pomijanie podstawowego efektu tego zjawiska jakim jest integracja

• Analiza bardziej dla analizy filozoficznej a nie empirii

• Teoria społeczna wg Arendt - społeczeństwo - zespół jednostek świadomie i racjonalnie regulujących swoje relacje w drodze umów, żmudnego kształtowania norm współdziałania - gwarantują maksymalizacje korzyści przy poszanowaniu podmiotowości jednostek, bez drogi przemocy

3. Intencjonalność

• Czy za władze można uznać jedynie wywieranie zamierzonego wpływu

• Wrong, McFarland

• Zachowanie osoby C realizuje władzę w stosunku do zachowania osoby R, wtedy i tylko wtedy, gdy zachowanie C powoduje w zachowaniu R zmiany, które są zgodne z zamierzeniami C

• Intencja - istotna cecha konstruująca władzę, definiujących ją

• Wg Leimana - włączenie w zakres władzy także skutków niezamierzonych zbliżyłoby nadmiernie pojęcie władzy do znaczenia słowa interakcja

• W badaniach empirycznych kilka problemów :

• B fałszywie odczytuje intencje A w stosunku do własnego zachowania i działa zgodnie z tym, co sam uważa za te intencje - czy wtedy mamy do czynienia z władzą ??

• B przypisuje A intencje i działa zgodnie z własnych tych intencji obrazem, w czasie gdy A nie ma żadnych intencji wpływania na B

• B odczytuje intencje A co do własnego zachowania i postępuje zgodnie z ta antycypacją w sytuacji kiedy nie można jeszcze nic powiedzieć o preferencjach A, bo nie ujawniły się one

• B postępuje zawsze odwrotnie w stosunku do preferencji wyrażanej przez A - władza negatywna

4. Przymus

• Bierstedt - władza to możność stosowania siły

• Jeżeli mamy do czynienia z bezpośrednim stosowaniem przymusu fizycznego ???? to czy byłby to stosunek władczy (np. ktoś zarzuca mnie sobie na ramie i wynosi z sali ) - nie - ponieważ podmiotowość drugiej strony jest zerowa = przemoc lub „naga władza”, stosunek władczy to stosunek między dwoma podmiotami, co prawda nierównomiernymi np. groźba że albo wyjdziesz z sali, albo cos ci się stanie

• O władzy można mówić o tyle, o ile aktor poddany jej oddziaływaniu świadomie wiem, czego się od niego oczekuje - świadomość alternatywnych skutków podporządkowywania się czy nie

• Nie można mówić o władzy, jeśli nie ma mowy o wyborze

• Władza - stosunek między dwoma podmiotami, jeśli podmiotowość jednej ze stron zlikwidowana = przemoc

• W relacjach władzy to Y decyduje czy podporządkować się X

• Przemoc - X sam dokonuje wyboru dalszych losów Y - „naga władza”

• Można przy jej pomocy opisać model przemocy zinstytucjonalizowanej, jak i stosunek zbrodnia - ofiara

• Władza ze stosowaniem przymusu to możliwość skłonienia B do zachowania zgodnego z preferencjami A a przeciwnego pragnieniom B poprzez uczynienie rzeczy nieprzyjemnej dla B lub zagrożenia uczynienia takich rzeczy w sytuacji, kiedy B się nie podporządkuje ; B gdy się podporządkowuje to dlatego, że uznaje to za najbardziej korzystne

TYPY WŁADZY (typologii jest wiele, my poznamy 1 )

• Bierze pod uwagę podstawy władzy = podstawowe kryterium

• władza nagradzająca - podstawa - zdolność A do nagradzania B; władza cos ci daje, a ty w zamian uznasz ta władzę; możliwość ograniczenia nagradzania - nagroda jest jednorazowa; na dłuższa metę nie do stosowania

• przymus - oczekiwanie ze strony B, że zostanie ukarany w przypadku, gdy nie podporządkuje się A

• władza legitymizowana - taka, której podstawą jest internalizacja przez B wartości dających A prawo wpływania na B i nakazujących B zaakceptować ten wpływ (wpoić społeczeństwu taki system wartości, który będzie im kazał się podporządkować )

• władza przypisywana - podstawa chęć identyfikacji B z A (rodzaj utożsamiania się )

• władza ekspercka - podstawą - wiedza, wiarygodność, kompetencje przypisywane A przez B w określonej dziedzinie

Władza a inne kategorie

1. władza a przywództwo

• władza - działania podejmowane są w imię realizowania celów władających niezależnie od tego, czy pokrywają się z celami podwładnych

• w czystej postaci władzy nie ma mowy o zaangażowaniu się podwładnych

• przywództwo - prawdziwi przywódcy dbają o to, by były realizowane cele wspólne zarówno dla nich jak i dla zwolenników

• przyw. - w sytuacji konfliktu, jak i współzawodnictwa

• zasięg, zakres władzy - szersze niż przywództwa - związane z tym, że jednostki są traktowane przez władców przedmiotowo, minimalizują podmiotowość podwładnych

• przywódcy swych zwolenników uznają za podmiot stosunków społecznych, pełnowartościowych obywateli

2. władza a panowanie (Weber, Marks)

• Weber - panowanie - specyficzny przypadek władzy społecznej w ogóle → można stwierdzić, że każde panowanie to szczególny rodzaj władzy, ale nie każda władza jest panowaniem → niekonsekwentny bo używał tych pojęć (Macht, Herrschaft) zamiennie

• Analizując kategorie panowania pod względem struktury społecznej - określił autorytarna siłę rozkazodawczą grupy panującej, wymagającej realizację sankcjonowanego różnymi sposobami - (…) - od przymusu i przemoc

• Herrschaft - ma wiele znaczeń u Webera

• faktyczne granice między H. a M. - płynne, praktycznie niezauważalne

• władza u Wezera - panowanie potencjalne

• panowanie - władza realizowana, szansa która się urealnia

• panowanie - to akt władzy sprawowanej, która jest również uprawomocniona

• wyraźnie 3 czyste typy panowania oparte na prawomocności, różnią się struktura społeczną grup panujących oraz środkami realizacji władzy (przypomnijcie sobie charakterystykę z socjologii polityki )

• legalne

• charyzmatyczne

• tradycyjne

• Marks - panowanie klasowe wynikało z:

1. Panowanie w sferze ekonomicznej wynikało z własności środków produkcji

2. Panowanie w sferze politycznej - (z panowania ekonomicznego), z możliwości stanowienia prawa

3. Panowanie ideologiczne - możliwość narzucania systemów wartości, przekonań

• {Nowak - trójpanowanie}

• władza - sprawowana w imieniu panujących przez grupę osób ( nawet spoza klasy panującej, ale zgodnie z jej interesem)

3. władza a zarządzanie

• zarządzanie - realizacyjna forma panowania, choć często myli się te pojęcia, twierdzi on, że istnienie wyodrębnionego i ustabilizowanego aparatu zarządzania jest symptomem i warunkiem panowania

• zarządzanie sprawowane na linii zarządzający i poddani - aparat zarządzający - pośrednik między zarządzającymi a wykonującymi ich wolę

• w ten sposób powstaje system organizacji panowania

• również przywódca potrzebuje aparatu zarządzającego, by sprawnie działać i utrzymywać łączność z grupą

• niezbędna - dyscyplina - wykonywanie przez określoną liczbę osób w sposób automatyczny decyzji sztabu zarządzającego

• głównie w systemie ekonomicznym i innych systemach społecznych

4. władza a autorytet

• przeciwieństwem przymusu, wpływu - autorytet

• władza jest zawarta miedzy przymusem a autorytetem

• czy każda władza ma autorytet - tak, z samego faktu, że zdobyła władzę, choć możemy ocenić ją podle, to swój autorytet ma

• nie ma władzy, która się posługuje tylko autorytetem lub tylko przymusem - bo eskalacja przymusu

• nie ma możliwości posługiwania się na dłuższą metę tylko przymusem

MODELE WŁADZY

1. MARKS

• władza wyprowadzana z gospodarki, marksizm wskazuje na czynniki materialne jako składniki kształtujące władzę (własność daje panowanie w sferze ekonomicznej, i dalej - było już wcześniej)

• władza - większe możliwości narzucenia własnego systemu własności

• gospodarka decyduje o podziale społeczeństwa, bo jednolity stosunek do środków produkcji

• klasa najwyższa - władająca środkami produkcji, dzięki temu możliwość panowania w sferze ideologicznej

• poprzez opanowanie instytucji państwowych, władza panuje nad materialnymi środkami przymusu

• materialnie uwarunkowany jest tez konflikt miedzy klasami → walka klas

• cecha gospodarki - maksymalizacja zysku

• sfera polityczna - maksymalne władanie materialnymi środkami przymusu

• 2-wojaki charakter władzy

1. jako środek przymusu do ciemiężenia większości przez mniejszość jest wpisane w konflikty klasowe → jako taka jest antagonistyczna,

2. ale marksizm - możliwość władzy większości nad mniejszością → władza nabiera cech solidarystycznych

1. LESZEK NOWAK (nasz ulubieniec ) - niemarksistowski materializm historyczny

• władza wyprowadzona z polityki

• najbardziej istotne znaczenie mają instytucje oraz świadomość

• wskazuje równocześnie jej uwarunkowania determinowane przez czynniki materialne - dysponowanie materialnymi środkami przymusu i na to, że ma wpływ na instytucje i świadomość

• interes władzy - realizowany - maksymalizacja władzy - nieustanne rozszerzanie zakresu regulacji władczej kosztem sfery autonomii obywatelskiej

• obywatele bronią swojej autonomii, stawiają opór

• [władza dąży do maksymalizacji władzy, obywatele - do maksymalizacji autonomii obywatelskiej ]

• władcy dysponują środkami przymusu - instytucje i możliwość etatyzacji życia społecznego

• władza przejawia się w asymetrycznym stosunku społecznym , ta dysproporcja - widoczna w podziale na władców i poddanych → sprzeczność celów między nimi

• władza - uwikłana w konflikt, ale zarazem możliwy jest consensus

• antagonizm - istota stosunków władzy, które równoważą się w consensusie, który jest możliwy, bo obywatele przyjmują system wartości władców i uznają go za własny ( internalizują go )

• istota władzy nie jest przymus, choć władza może się nim wspierać

• osiągnięcie władzy - polega na zniewoleniu - przyjęciu preferencji władców przez poddanych jako własnych, to możliwe - bo władza ma monopol na środki przymusu - podstawa materialnej nierównowagi

1. COOK, WHILLER - model władzy w teorii elementarnej

• opierają się na paradygmacie wymiany, wyjaśniają władze teoria elementarną

• władza - nie jest produktem psychicznym, nie jest zinstytucjonalizowanym wzorem zachowań - lecz jest wytworem układu strukturalnego

• to struktura kształtuje władzę i uzależnienia

• czynniki główne dla władzy tkwią w strukturze społecznej, a nie w zachowaniu wynikającym ze świadomości

• wyjaśnienia władzy poszukuje się w transakcjach wymiany, przymusu i dominacji, które są warunkowane przez struktury społeczne, które wpływają na rozkład władzy

• maksymalizacja korzyści z wymiany i chęć uniknięcia niekorzystnych wpływów z wymiany, nie kieruje się wzorami zachowań, karami, nagrodami

• struktura tworzy sieci wymian, w których aktorzy relacji władczych postrzegani są jako aktorzy uczestniczący, a ich pozycja w wymianie zależna jest od pozycji w danej strukturze

• pozycja dająca przewagę umożliwia sterowanie procesem władczym przez zasoby władzy i przez kanały informacyjne

• informacja to władza i bogactwo

• dokonywany przez poddanych wybór postępowania jest o tyle racjonalny i świadomy, o ile opiera się na wiedzy możliwości działań → monopol władzy, bo oni determinują informacje

• stąd władza oparta na przymusie polega na podporządkowywaniu się podmiotowi przez wybór wskazany - czyli możliwej drogi działania minimalizującej negatywne skutki dla poddanego

• kalkulacja - co mogę uzyskać postępując tak a nie inaczej

• kalkulacja skłania poddanych do porozumienia niż do konfrontacji - bo ona mniej korzystna dla poddanych

• władza ujawnia się poprzez przymus, ale i dobrowolne porozumienie, wywodzi się z przewagi jednej ze stron przede wszystkim o podłożu ekonomicznym, ale zasoby władzy nie są ani jednostkowe ani grupowe tylko strukturalne ( wynikają ze struktury) - rosną gdy przemieszczamy się w górę struktury, maleją gdy przemieszczamy się w dół struktury

1. MAX WEBER

• władza - rozumiana idealistycznie, wyprowadza ja ze świadomościowych przesłanek w izolacji od gospodarki ( z polityki izolowanej od gospodarki )

• władza nie jest przymusem ani przemocą, choć możliwe są takie formy jej działania, ale pod warunkiem że władza jest legitymizowana (obywatelska legitymizacja = akceptacja)

• w efekcie - rozpatruje władzę w izolacji od własności

• zasada jest to, że rządzący i rządzeni internalizują panowanie

• podejmują panowanie poprzez odwołanie się do podstaw prawnych, do podstaw prawomocności

• wymienia 3 podstawy prawomocności - prawo, tradycja, charyzma

• tym co je łączy - wiara w legalność porządku społecznego, zarówno ze strony rządzących jak i rządzonych

• na tych ideowych podstawach kształtują się instytucjonalne formy realizowania woli władczej

• władza - wyprowadzana ze świadomości, idealistyczna i solidarystyczna, bo w efekcie realizuje cele całego społeczeństwa, bo inaczej nie byłaby legitymizowana

• przymus - możliwy, gdy wynika ściśle z norm prawa

1. HABEMAS

• Idealistycznie pojmował władzę

• wyprowadza władzę z polityki

• właściwość ludzi i instytucji, bo jest efektem działań politycznych obywateli

• !!!! jej odniesieniem są wartości, co do których zgoda osiągana jest właśnie działaniami władczymi wykluczającymi jednak przymus i przemoc !!!

• zgoda co do wartości opiera się na woli suwerennej ludu, która realizują procesy władcze poprzez działania racjonalizujące dzięki uświadomieniu uczestnikom procesu komunikacji znaczenia ich podstawowych wartości, a szczególnie wolności i sprawiedliwości.

(wybaczcie miałam wybity palce, ciężko się notowało, a tu już bardzo bolało )

1. MICHEL FOCAULT

• wyprowadza władze z polityki i jej świadomościowej płaszczyzny

• odrzuca uświadomioną wole jako źródło wartości i norm życia społecznego

• władza - oddziałowuje zniewalająco w sposób ukryty i najczęściej nieuświadomiony przez poddanych

• jej źródłem - nie przewaga instytucjonalna, ani nie materialna a wartości, które z jednej strony kształtują instytucje społeczne - tworzą normy, reguły postępowania, wzorce, a z drugiej strony dyscyplinuje opornych przy użyciu różnych środków - bądź nakłaniających ich do zmiany zdania, bądź eliminując ze społeczeństwa

• władza nie jest zgodą, umowa, nie jest też uczeniem się wzorów, czy też ich internalizacja, choć władza oddziałuje unifikująco nie ma sprecyzowanych celów, bowiem jest bezosobowa i totalnie wszechobecna, stąd niemożliwa do rozpoznania w kategoriach racjonalności

• efektem - zniewolenie - powoduje, że jednostki postępują zgodnie z systemem nakazów i zakazów (są internalizowane przez jednostki - pojmują jako własne w każdej dziedzinie życia)

• władza represyjna i kształtująca

• władza represyjna - dyscyplinuje poprzez ucisk

• władza kształtująca - pozytywna ponieważ tworzy podmiot społeczne dyscyplinujące innych

• praktyka - ściśle powiązane składają się na wspólną dla władzy istotę dyscyplinowania

• poprzez dyscyplinowanie normalizacja podporządkowania jednostek instytucjom i systemom społecznym

PODMIOTOWOŚC POLITYCZNA

• Podmiotowość jest kategorią, która funkcjonuje w różnych dyscyplinach naukowych: filozofii, antropologii filozoficznej, politologii, socjologii, historiozofii, itd

• podmiotowość - przeciwieństwo uprzedmiotowienia jednostki - filozofia antropologiczna

• podjęta przez kierunki, które reprezentują, akceptują wolność i kreatywność człowieka

• W historiozofii z kolei pojęta została przez teorie fatalistyczne, deterministyczne i woluntarystyczne.

• psychologia - przeciwieństwo behawioryzmu i teorii do nich podobnych → traktują człowieka jako element pasywny

• socjologia polityki - podmiotowość - definiowana przez kategorie działania, taki akcent definiowania wywodzi się z socjologii humanistycznej i był rozwijany od czasów Maxa Webera i jego teorii działania społecznego po koncepcję Sztompki uzupełniające tę teorię o część strukturalną.

• Mirosław Karwat - czynniki decydujące o składaniu się na podmiotowość polityczną

1. działanie podmiotu w systemie politycznym - wyrażona w pełnieniu roli politycznej, dokonywanie zmian w strukturze, wpływa na wejścia i wyjścia z systemu

2. świadomość tej działalności - przekształca rzeczywistość i ma świadomość swego sprawstwa

• Krzysztof Korzeniowski

+ element poczucia podmiotowości - indywidualne oceny i wzory pełnionych ról

• dlatego bycie podmiotem politycznym - to posiadanie wpływu na przebieg procesów społecznych, to granie roli

• nie wystarczy stwierdzić, że pełni w nim pewna role polityczną, istotne jest to, w jakim stopniu rola odpowiada interesom i potrzebom tego człowieka, bo jeśli ktoś działa wbrew sobie, pod przymusem, nie jest podmiotem

• podmiotowość polityczna - cecha przypisywaną podmiotom politycznym, ponadto posiada cechę - stopniowalności - punkty skrajne nie wchodzą w rachubę, bo życie tego nie potwierdza,

• nie ma takiego podmiotu, który byłby wyłącznie podmiotem, i nie jest tak, aby wszystkie podmioty nimi były z tych samych względów i w tym samym stopniu

• 0 > 1

• jednostki funkcjonujące w systemie politycznym - są podmiotami mniej lub bardziej

• grupa społeczna - pewien stopień podmiotowości, który wraz ze zmianami w społeczeństwie może ulegać zmianie, jest uzależniony również od otwartości systemu ( otwartość jest funkcją czynnika ilościowego, czyli zależy od osób uczestniczących w relacjach systemu społecznego, czynnika jakościowego - przedmiotowego, zależnego od tego, jakie są relacje w stosunkach społecznych)

• podmiot polityczny - kategoria wynikająca ze świadomego działania interpretowana najpewniej za pomocą funkcjonalistycznych i dynamicznych instrumentów analizy systemowej

↓

• pozwala

1. dostrzec różne poziomy złożoności podmiotów politycznych

2. prześledzić proces realizacji ich podmiotowości w procesie działania

• podmiotowość w systemach decyzyjnych

• funkcjonuje jako ukryte, ale istotne założenie badawcze

• w tym kontekście - cecha przypisywana podmiotowi działającemu - podmiot - jeden z najważniejszych czynników wyjaśniających proces decyzyjny

• tradycja takiego myślenia - od czasów starożytnych - Tukidydes, Polibiusz, Machiavelli. Marks

• w nauce o polityce - szereg typów analizy decyzyjnych

1. odmiana psychologiczna

2. odmiana mikro- i makrospołeczna

3. odmiana organizacyjna

4. odmiana kryzysowa

5. odmiana matematyczna

6. odmiana cybernetyczna

• spośród tych modeli nie wszystkie konstrukcje wydają się posiadać jednakowe możliwości ekspalnacyjne podmiotowości politycznej - posiadają różne walory przy wyjaśnianiu ewolucji podmiotowości i istoty podmiotowości

• najbardziej interesujące nas modele:

1. odmiana psychologiczna alias makro- i makrospołeczna

• w nich najbardziej jasno się wskazuje na podmiotowość

• w tych kategoriach decyzyjnych

• skoro w pierwotnych założeniach - podmiot działający wpływa w sposób istotny na charakter procesu decyzyjnego, to w jaki sposób wyniki mogą scharakteryzować decydenta

↓

podjęte decyzje i okoliczności towarzyszące decyzjom, natomiast elementem wyjaśniającym są cechy podmiotu działającego.

• element wyjaśniający - cechy podmiotu działającego

• decydent wyposażony w pewien stopień podmiotowości może być utożsamiany z mała, dużą grupa społeczną

• elementem decydującym o stopniu złożoności podmiotu jest miejsce jakie zajmuje on na określonym poziomie rzeczywistości społecznej

• Szmatka - 3 poziomy rzeczywistości społecznej

1. makrostrukturalny - tu działają podmioty o najwyższym stopniu złożoności - społeczeństwo, partie polityczne

2. mikorostruktiralny - małe grupy społeczne - społeczności lokalne, grupy rówieśnicze, nowe ruchy społeczne

3. elementarny - tu podmiotowość realizują poszczególne jednostki

• wskazanie poziomu rzeczywistości społecznej - nie wyjaśnia różnic w stopniu podmiotowości miedzy decydentami funkcjonującymi na tym samym poziomie

• poziom podmiotowości - uzależniony od odległości od centrum decyzyjnego, im bliżej centrum tym większe możliwości działania

• Johan Galtung - po raz pierwszy zwrócił na to uwagę, zaproponował zakreślenie szeregu kół koncentrycznych o różnym promieniu - od centrum decyzyjnego → określone zespoły podmiotów działań politycznych






• S. Nayek - na twyróznił 4 poziomy

1. wewnętrzny krąg władzy - najważniejsi decydenci

2. krąg decydentów mniej ważnych - szefowie partii opozycyjnych

3. peryferyjny krąg - administracja państw i wszelkich innych organizacji politycznych

4. krąg przywódców innych organizacji społecznych

• M. Karwat - rozwija tez Gattunga - 6 kręgów decyzyjnych

1. najwęższy - przywódcy polityczni → grupa ta może być wyłoniona w sposób zinstytucjonalizowany lub nieformalnie ( de Gaulle - sam rdzeniem decyzyjnym, prezydent USA - tak samo )

2. zawodowi politycy - krąg elit politycznych - rządzonych - grono kilkuset osób - najwyższe funkcje w aparacie państwowym, partiach politycznych (PRL - szczyty nomenklatury - Biuro Polityczne, sekretarze KC, KC - świątynia władzy; w państwie demokratycznym - szefowie organów ustawodawczych, wykonawczych, sądowniczych )

3. działacze polityczni i społeczni - krąg elit społeczno-gospodarczych, 2-3% ludności, skład - osoby najbogatsze i wyróżniające się działalnością społeczną, kulturalna, naukową, z tego kręgu - wyodrębnieni przywódcy najwyższej rangi, członkowie 1 i 2 kręgu ( pewne wyjątki - np. sytuacja w Polsce i krajach transformacji systemowej → sięgniecie do 6 kręgu władzy - duży awans pionowy, osoby te szybko awansowały, sięgnęły na szczyty decyzyjne; na ogół członkowie elit gospodarczych organizują się w federacje przedsiębiorstw - reprezentują interesy w sposób trwały i formalny

4. członkowie partii politycznych, grup nacisku i interesów, skład - przywódcy związków zawodowych, wyznaniowych, organizacji, stowarzyszeń etnicznych, rasowych, przede wszystkim ogół nieformalnych grup interesów gospodarczych + przedstawiciele specyficznych interesów społecznych - obrońcy środowiska naturalnego, ruchy feministyczne; PRL - rola kościoła i solidarności należały do kręgu 4; grupy nacisku - nie dążą do uzyskania prawa podejmowania decyzji politycznych, ale chcą mieć wpływ na kształtowanie się tych decyzji

5. krąg przywódców lokalnych - 5-10% obywateli danego państwa, przywódcy polityczni szczebla lokalnego, szefowi administracji lokalnej - przywódcy opinii publicznej, przedsiębiorcy, intelektualiści

6. krąg obywateli - 50-60% społeczeństwa, nie angażują się bezpośrednio w proces decyzyjny

• im dalej od centrum, tym bardziej jest się przedmiotem a nie podmiotem, podmiotowość - pojęcie stopniowalne

• nie ma 100% podmiotu

• PODSUMOWANIE

1. niezwykle istotne cechy wyróżniające ujęcie podmiotowości politycznej w teoriach decyzyjnych od koncepcji podmiotowości w innych teoriach politologicznych:

• nacisk jaki ta perspektywa kładzie na działanie podmiotu, przybierające formę świadomego zaniechania lub podjęcia decyzji

• fakt, że dostrzegając i opisując złożoność podmiotów, działanie, żadnemu z nich nie odmawia się cechy podmiotowości

2. Piotr Sztopmka - dialektyczna teoria podmiotowości

• podkreśla, że działania podmiotów wpływają na zmianę struktury systemu → to decyduje podmiotowość podmiotowości

• nie jestem podmiotem gdy mój udział w kształtowaniu systemu jest zerowy

• cel - zmiany w systemie społecznym (jednostki mogą ten system zmieniać, wykreować)

• reakcja na dotychczasowy kierunek badań socjologicznych, bowiem wcześniej te badania interesowały się wykazaniem wpływu struktur na działania

• struktury wpływają na jednostki i odwrotnie - jednostka wpływa na strukturę

• krytyka strukturalnego determinizmu - tam nie było miejsca na podmiotowość

• istotne 2 aspekty:

1. określa mianem wewnętrznego zdolność rozmaitych podmiotów społecznych (jednostek, zbiorowości) do wywierania wpływu na przeobrażenia struktury społecznej poprzez dysponowanie środkami, motywacjami, umiejętnościami

2. aspekt zewnętrzny - podatność struktury na tego rodzaju wpływy - ludzkie działania, te struktury są plastyczne, reformowane, bo podatne na działania ludzkie

↓

zarówno 1 i 2 kategorie są pochodnymi podmiotowości - jako wpływ działań ludzi na kształt struktury społecznej

• ta koncepcja - pewne konsekwencje dla teoretycznego myślenia, bo uchyla 3 zasadnicze dylematy spotykane na gruncie innych teorii

1. rezygnuje ze ściśle deterministycznej wizji relacji miedzy strukturami społecznymi a działającymi w ich obrębie jednostkami ( struktura i działania - 2 poziomy tej samej rzeczywistości wzajemnie determinujące się )

2. przyjmuje się na gruncie tej teorii, że struktury społeczne są ramami dla działających jednostek

3. oczywiste jest na gruncie tej teorii, że te ramy nie zawsze są tak samo ścisłe, w zależność od stanu systemu społecznego, od stopnia jego spójności, zainteresowanie badaczy winno skupiać się na warunkach skrajnych:

• bardzo plastycznych strukturach, podatnych na zmiany - w skutek działania zbiorowości, jednostek

• struktury absolutnie niezmienne lub wieczne

• wg Sztompki - aspekt podmiotowości daje się opisywać jako stosunek pomiędzy systemami regulacji działań wytwarzanych i podtrzymywanych przez system ( tzn. wartościami grupowymi, wzorami, regułami działań) a wartościami, normami i wzorami działań akceptowanymi i respektowanymi przez jednostki i zbiorowości uczestniczące w systemach

• relacja miedzy tymi systemami

• PODSUMOWANIE SZTOPMKI - 7 podstawowych założeń

1. założenie o obustronnym wzajemnym oddziaływaniu na siebie struktur społecznych, działań ludzkich

2. założenie o procesowym, historycznym, umiejscowionym w czasie charakterze owych relacji pomiędzy działaniami a strukturami

3. odrzucenie fatalizmu i determinizmu w życiu społecznym, a tym samym przyjęcie założenia aktywizmu

4. założenie o społecznym charakterze podmiotów działających

• podmiotem działania w społeczeństwie - nie tylko jednostki, ale i ludzkie zbiorowości

• motywacje działań, percepcja oraz realne szanse tego działania - uzależnione od usytuowania podmiotów w konkretnym miejscu struktury systemu

• założenie o warunkach modyfikujących działanie podmiotów

• założenie o szczególnej roli w procesie historycznym działań o charakterze spontanicznym, żywiołowym ( ten element zawsze obecny, różna tylko skala, nie da się w 100% wszystkiego zorganizować)

• założenie o rosnącym stopniu uprzedmiotowienia człowieka jako o najistotniejszym kryterium społecznym

• z tej teorii wynika szereg pytań, na które trzeba znaleźć odpowiedź

• jest niedokończona, niekompletna, ale zarazem stanowi fakt pozytywny. Bowiem umożliwia z jednej strony kontynuowanie dalszych badań teoretycznych nad tą teorią, z drugiej strony zaś pozostawia dużą swobodę poszukiwania rozstrzygnięć wewnętrznych

• Pole rozstrzygnięć wskazane przez Sztompkę - „obszary zdefiniowanej ignorancji” dotyczą one 3 istotnych problemów:

1. tworzenia się struktur, instytucji w społeczeństwie ma charakter konfliktowy

2. rozmaite grupy - ułożone w sposób nierównomierny na skali podmiotowości

3. problem w jaki sposób w procesie kształtowania rzeczywistości współistnieją i warunkują się wzajemnie procesy spontaniczne i planowe

3. Podmiotowość w teoriach behawioralnych

• Behawioryzm - nauka o zachowaniu w przekonaniu badaczy nie wypracował teorii podmiotowości

• choć nie nazwał dokładnie, nie znaczy że nie można zrekonstruować podmiotowości w tych teoriach

• koncepcja Meada z psychologii społecznej ↓

• jednostka twórcza i aktywna wobec otaczającej ją rzeczywistości społecznej dopiero w interakcji z innymi ludźmi staje się podmiotem

• szczególne etapy

1. punkt wyjścia - umieszczenie jednostki w określonym kontekście społecznym

2. w tym kontekście społecznym jednostka kształtuje różne elementy swojej osobowości oraz

3. świadomości i samoświadomość swojego zachowania

4. efektem - wykreowanie podmiotowości jednostki (jednostka jako podmiot)

• podmiotowość wynika z osobowości danej jednostki, która jest kształtowana tylko przez kontakty społeczne o stopniowo rozszerzającym się zakresie

• kreacja osobowości dokonuje się poprzez aktywną reakcje przystosowawczą i przeżycia kontaktu z innymi

• podstawowym procesem zdobywania osobowości(podmiotowości) jest określenie własnego szczególnego miejsca w układzie społecznym - jakim jest dla jednostki zorganizowana grupa społ. - to ona decyduje o charakterze jednostki z członkiem grupy, przypisuje jej role społeczne i wynikający z tych ról wachlarz zachowań społecznych, które jednostka przyjmuje jako własne

• ten etap kształtowania osobowości, w którym człowiek przyjmuje i adoptuje zorganizowany zbiór zachowań i postaw innych - to etap tworzenia JA podmiotowego

• dzięki JA przedmiotowemu - jednostka wie, czego od niej oczekuje grupa społeczna, jak powinna się zachowywać

• reaguje ona w sposób konwencjonalny - uniformizacja zachowań - bo wszyscy w takich rolach zachowują się podobnie

• efekt końcowy kształtowania JA przedmiotowego - wejście w układ społeczny i możliwość postrzegania siebie oczami innych członków grupy społecznej

• KSZTAŁTOWANIE JA PODMIOTOWE ↓

• Tu - osoba, która do tej [pory uczyła się pewnych zachowań, schematów, wzorów była socjalizowana, teraz poddaje te wzorce, schematy, zachowania własnej analizie

• następuje proces aktywnej reakcji jednostki na postawę innego

• refleksja nad JA przedmiotowym → rodzi się osobowość świadoma swej odrębności i ograniczoności, której działania - niekonwencjonalne i nieprzewidywalne, bo wynikają z przekształcenia wcześniejszych zachowań, wzorców

• Podmiotowość - kształtowana w środowisku społecznym, poprzez naukę różnych wzorów postępowania, ale pojawia się dopiero w momencie uświadomionej refleksji i selekcji pewnych wybranych schematów, wzorów działania, zachowania

• Jednostka o ukształtowanej osobowości nie tylko podlega wpływom zewnętrznym, ale sama wywiera wpływ na otaczające ja środowisko, to reakcja zwrotna - pozwala na wyjaśnienie ewolucyjnych zmian zachodzących w społeczeństwie i społeczeństwie określenie roli, jaka odgrywa przywódca - o najsilniejszej podmiotowości, osobowości

• Przywódca zna dotychczasowe wzorce, potrafi je zmienić i pokierować ludźmi, by je przyjęli

• Ta koncepcja jest nietypowa wśród innych, bo:

1. przyznaje jednostce cechy wyróżniające ja od innych organów

2. zawiera aktywne reakcje na wzorce kształtowane przez środowisko ( to ja odróżnia id zasad behawioralizmu radykalnego)

3. kładzie nacisk na to, że jednostka uzyskuje podmiotowość w procesie nie tylko poprzez uczenie się, ale też poprzez wykreowanie nowych wzorców i zachowań

COPYWRIGHT BY AS® 2005

All rights reserved

22

4

3

2

1

1 - rdzeń decyzyjny

2 - centrum decyzyjne

3 - peryferie

4 - dalekie peryferie

---