Temat I (cały)
Kultura Trawelbrytów: Martyna Wojciechowska, Wojciech Cejrowski, Robert Makłowicz.
Trawelbryci - czyli celebryci podróżujący
Steorytypizacja i stygmatyzowanie; dyskryminująca postać etykietowania nabiera cech oczywistości i służy do przedstawiania grup jako homogenicznych (wyolbrzymianie i zniekształcanie istniejących różnic).
Etnocentryzm: (jest tu pewnym kontekstem postrzegania innych)
- postrzeganie, opisywanie, interpretowanie i ocenianie innych przez pryzmat własnych standardów, wzorców zachowań i wierzeń znajdowanych w innych kulturach. Własny światopogląd uważa się jako obiektywny i zdolny do adekwatnego odzwierciedlania świata (Michał Buchowski).
-jest podstawą tworzenia przez mieszkańców zachodu swoich wyobrażeń o świecie, wykorzystywanymi do tego narzędziami są: esencjonalizacja, egotyzacja, totalizacja (Arjum Appadura)
Narzędzia:
Esencjalizacja: przypisywanie określonym zjawiskom pewnych wyidealizowanych cech, główny sposób charakteryzowanie innych np. przypisywanie Irańczykom tożsamości arabskiej.
Egotyzacja: podkreśla kontrast między nami, a innymi, czyniąc z różnic pomiędzy „ja”, a „inni jedynie kryterium porównania
Totalizowanie: polega na takim przedstawieniu specyfiki mentalności, bądź praktyki danego społeczeństwa, która z cech szczególnych tego społeczeństwa czyni nie tylko jego istotę, lecz także jego totalność. Cechy te zostają często bezzasadnie rozciągnięte w czasie i przestrzeni.
Temat II
Dogmaty orientalizmu:
-bezwzględna i systematyczna różnica pomiędzy zachodem (racjonalnym, rozwiniętym, humanistycznym i lepszym), a orientem (nietypowym, nierozwiniętym i gorszym)
-przekładanie abstrakcji na temat orientu (np. teksty o klasycznej” cywilizacji orientalnej) ponad dowody widoczne na współczesnym rzeczywistym wschodzie)
-orient jest wieczny, jednakowy i nie jest w stanie sam siebie określać - przyjęcie zgeneralizowanego i systematycznego słownictwa na temat orientu
Dogmaty np. ludzie w Rosji nie dojrzeli do demokracji
-orientu albo należy się obawiać („żółte niebezpieczeństwo”, „mongolskie hordy”, „dominacja brązowych”) albo go kontrolować poprzez pacyfikację, badania oraz bezpośrednią okupację tam gdzie to możliwe.
Orientalizm jako system wiedzy: znajomość orientu
-wiedza o oriencie, ponieważ stworzona została przez siłę, w pewnym sensie tworzy orient, ludzi orientu i ich świat
-XIX wiek-zachód przyjął założenie, iż orient jest jeśli nie ewidentnie gorszy to przynajmniej wymaga korekty i badan ze strony zachodu
-wiedza - rozciągnięcie kontroli nad „groźnym” orientem
-idee orientalistyczne przybierały rozmaite formy, wielogatunkowa literatura na temat orientu
-tradycja - Biblia, podróżnicy, bajkopisarze, pielgrzymi i krzyżowcy. Później złożony system wiedzy (nauka, literatura, kultura popularna) orientalizm naukowy i orientalizm imperium
Kategoria „kreacyjnej geografii”:
-używanie pojęć „człowiek wschodu” i „człowiek zachodu” oznacza polaryzację różnic, narastanie wrogości
-linia podziału - Europa jest silna i zrozumiała, Azja jest pokonana i odległa (orient jako potencjalne zagrożenie)
-orient jako stary świat do którego wraca (eden) lub nowe miejsce do którego się przybywa (jak Kolumb do Ameryki)
-europejskie przedstawienie muzułmanów było zawsze sposobem rozciągnięcia kontroli nad orientem
-główne założenia: opisać, zdominować, bronić się przed orientem
Popularne wyobrażenia i reprezentacje - czyli jak postrzegamy tamten (wschód) obszar:
„umysłowość arabska” czyli esencjalistyczne przekonania, że mamy do czynienia z umysłowością arabską i europejską, lub też „wielowiekowy upadek islamu”, np. jadąc do Izraelu kojarzymy go z miastem, gdzie są ruiny,
Arabowie jako semici: przeniesienie motywu antysemickiego - współcześnie motyw antysemicki został przeniesiony z Żydów na Arabów, odwołując się do współczesnego pochodzenia grup, które rozdzieliły się później na różne klacze, ale wspólne źródło jest semickie, np. wtedy kiedy mówi się o Palestyńczykach, ruchy narodowowyzwoleńcze, współczesny terroryzm = Arab to potencjalny terrorysta,
Arab jako dostawca ropy - Arabowie jako nacja gorsza, niecywilizowana, przypadkowo została dysponentami bogactw, z których czerpią korzyści, na co jednocześnie nie zasługują,
Lubieżność, żądna krwi, nieuczciwość - Arabowie jako ludzie nieuczciwi, np. wycieczka do Egiptu to istniało przekonanie, że należy uważać by nie zostać oszukanym lub napadniętym,
Kultura popularna: Arab jako handlarz niewolników, poganiacz wielbłądów, właściciel kantoru, barwny łajdak - tak przedstawiani są Arabowie w filmach np. w Casablance,
Islam i terroryzm - Arabowie i przemoc - orient i tyrania = chęć zrobienia krzywdy ludziom zachodu. Saidowi nie chodzi o negowanie fundamentalizmu europejskiego, ale chodzi mu o to, że wyobrażenie to zostaje zuniwersalizowane czyli zostaje zastosowane do wielu ludzi, którzy takiego skojarzenia nie mają. Said pokazuje też że czasami te motywy są przenoszone na ludzi, którzy nie są pochodzenia arabskiego, np. Irańczycy.
Arabowie to zasadniczo mordecy-przemoc i oszustwo zawarte są w arabskich genach - różnica między wschodem a zachodem jest niejako różnicą biologiczną,
Nienawiść w stosunku do Żydów i Izraela - Saida interesowało napięcie między Palestyńczykami i Żydami. Sam też był Palestyńczykiem, mieszkającym w USA.
Brak kulturowych osiągnięć - Arabowie to nie jest społeczność, zbiór społeczności, której można przypisać kulturalne osiągnięcia - np. Falachi - atak na islam, gdzie porównywała dorobek kulturalny, a po drugiej stronie nie ma niczego, jednocześnie zapominając o tym, co było w przeszłości,
Orient nie jest w stanie interpretować sam siebie - „nie mogą się sami reprezentować, muszą być reprezentowani” Marks - ci ludzie są tak niedojrzali, że nie są w stanie zrozumieć sami siebie, dlatego potrzebują tłumacza, mediatora, który objaśni orient ludziom orientu, potrzebują pomocy z zewnątrz, np. 1987 rok - New York Times chciał pokazać ten konflikt z dwóch stron - izraelskiej i palestyńskiej.
Temat III
Okcydentalizm:
Wizerunek zachodu kreślony przez jego wrogów, odmawiający człowieczeństwa jego mieszkańców - odmowa człowieczeństwa przyjmuje wiele aspektów. Okcydentalizm = nienawiść do ludzi zachodu,
Zachód: nowoczesność, europejskość, świat mechaniczny, cywilizacja mechaniczna, amerykanizm - SA to metafory, stronnicze określenia = zachód jako maszyna. Dzisiaj atak przeciwników zachodu dotyczy atak na ideę Ameryki,
Okcydentalizm wg Burum, Margalit - 11 września 2001 był to dla wielu akt okcydentalistyczny, związany z nienawiścią do zachodu.
Idee okcydentalistyczne - to z czego się czerpie ten nurt:
Kontrreformacja,
Kontroświecenie - sprzeciw przeciw rozwoju i sposobie myślenia o cywilizacji,
Faszyzm i narodowy socjalizm- idee ducha, przywiązanie do krwi i ziemi, krytyka tego co różnorodne i kosmopolityczne,
Antykapitalizm - sprzeciw wobec pewnej formuły ekonomicznej, sposobie gospodarowania,
Antyglobalizm,
Ekstermizm religijny.
Aspekty okcydentalizmu:
Nienawiść do Miasta i powiązanego z nim kosmopolityzmu,
Nienawiść do osiedlowego mieszczanina (jako przeciwieństwa bohatera) - mieszczanina złego, handlującego, złego mieszczucha, dorobkiewicza, człowieka który skoncentrowany jest na wartościach materialnych - przeciwstawia mu się człowieka bardziej uduchowionego, który ma inne wartości,
Nienawiść do zachodniego sposobu myślenia (nauki i wiary w rozum) - wiara w potęgę rozumu,
Nienawiść do niewiernego - np. ci którzy nie chcą się nawrócić i wtedy należy go wyeliminować.
Ad. Nienawiść do miasta:
Mit/ opowieść o destrukcji grzesznego miasta (mieszczanie: ludzie bez duszy): Babilon (Wieża Babel), Sodoma i Gomora, Rzym, Florencja, Paryż, Londyn, Berlin, Nowy Jork, Los Angeles,
Cechy: imperialne dążenia, świeckość, indywidualizm, potęga pieniądza - cechy, miasta przypisuje się ludziom, którzy tam mieszkają,
Wyobrażenia: metropolia jako nierządnica (prostytucja), społeczeństwo oparte na handlu (wielki plac targowy), chciwość, bezbożność, kosmopolityzm - co to było złe w mieście wiązało się z atakiem na marginalne społeczności tego miasta. Materializm jest jedną z podstawowych wartości - ze wszystkich relacji międzyludzkich stworzono relacje materialne, stąd prostytucja = pieniądze,
Handel - kapitalizm (rola Żydów) - Żydzi to grupa, którą obarczono z tymi negatywnymi skojarzeniami, np. z kapitalizmem - kapitalizm to coś, co wyrasta z lichwy, a lichwa związana z jest z Żydami,
Atak na miasto - Egipt, Irak, Korea Północna, Etiopia, Kuba, Chiny, Wietnam, Kambodża, Afganistan.
Ad. Nienawiść do handlarza - kult bohatera:
Dekadencja i komfort vs. Retoryka heroicznego poświecenia - zachód to wygodnictwo oparte na materializmie, dbaniem o wygodę i komfort życiowy, zaś inne wyższe wartości temu nie towarzyszą,
Werner Sombart - Handlarze i bohaterowie. Ernst Junger - Uber die Line - książki te z czasem przeniknęły na grunt fundamentalizmu islamskiego - symbolizm tego, co można samemu zaproponować, więc intelektualiści którzy byli teoretykami fundamentalizmu islamskiego znali i powoływali się na literaturę wytworzona wewnątrz świata zachodniego,
Ludy handlarskie i liberalna demokracja - ustrój nieheroiczny, nijaki, miałki i zepsuty (demokratyczna miernota) - czyli liberalna demokracja to coś zepsutego,
Heroizm i kult śmierci, np. ideologia kamikaze (Tokkota), męczennik muzułmański - szahid (wcześniej asasyni w Syrii i Persji XI-XII wieku), zamachowiec - samobójca (Libańczycy - Hezbollah, Palestyńczycy) - nienawiść do miałkości, demokracji - ponieważ dla części fundamentalnych środowisk niewyobrażalne jest to, by powierzać władzę ludowi, ponieważ lud jest czymś co jest nijakie i niskie. W tej ideologii mówi się, że władzę pełni Bóg, a władza demokratyczna jest zamachem na Boga. To Bóg deleguje, ale nie może delegować władzy na wszystkich,
Ad. Nienawiść do zachodniej umysłowości:
Umysłowość zachodnia to umysł bez duszy, wydajny, ale nie potrafiący ogarnąć spraw wyższej wagi,
Okcydentalizm oskarż zachodnią umysłowość o to, że jest niezdolna do myślenia niedyskursywnego i że przeczy jego istnieniu, czyli takiego który oparty jest na wierze, woli, impulsach metafizycznych, przekonania że istnieje wyższy byt - zaś oparty jest na scjentyzmie,
Racjonalność instrumentalna (zdolnością dobierania środków do celów) vs racjonalność wartościująca (zdolność wybierania słusznych celów),
Zachód - zdaniem okcydentalistów - dobiera właściwe środki do niewłaściwych celów,
Przyczyną rozkładu zahcoduy jest nadmiar racjonalizmu.
Umysł i dusza - to proponują okcydentaliści:
Przeciwieństwem zachodniego typu umysłowości może być rosyjska dusza,
Okcydentalizm i rosyjska religia: krytyka braku wiary czystego serca, głęboka podejrzliwość wobec wszelkich innowacji,
Wpływ idei Fryderyka Nietzschego dotyczących ludzkiej woli - zachodnia umysłowość burżuazyjna ma przeszkalać w naprawdę istotnym działaniu,
Pogląd, że ludzkie działania powinno kierować się rozumiem jest błędny i powinien ustąpić miejsce woluntaryzmnowi (wola kieruje działaniem) - wybijemy się ponad przeciętność dzięki woli, a nie dzięki umysłowości,
Fascynacja czysta wola - jeden z głównych wątków faszyzmu i nazizmu,
Okcydentalizm to także sprzeciw wobec imperializmu intelektualnego (narzucenia scjentyzmu - wiarę w naukę jako jedyny sposób zdobycia wiedzy).
Ad. Nienawiść do niewiernego:
Okcydentalizm świecki i religijny - nienawiść do umysłowości jest zasobem okcydentalizmu świeckiego,
Okcydentalizm w wersji religijnej - mechanizm, święta wojna przeciw złu absolutnemu - idea binarnej opozycji staje się tu istotnym kontekstem: zachód utożsamiany jest ze złem, który należy zwalczać, idea manichejska - idea bipolarna,
Przeciwstawienie racjonalizmowi Zachodu - głębokiej duchowości rasy lub wiary - nienawidzimy zachodu, bo zachód odwodzi nas od tradycji, nie rozumie nas, próbuje nam narzucić swoje prawa i swoją mentalność.
Okcydentalizm religijny:
Materia jest bogiem zachodu, a materializm jest religią. Wschód stanowi królestwo głębokiej duchowości,
Marks i współczesny kapitalizm - kult pieniądza, fetyszyzm towarowy,
Gharbzadegi - ślepe naśladownictwo kultury zachodniej vs. budowa własnej tożsamości w oparciu o religię,
Sprzeciw wobec modernizacji utożsamianej z sekularyzacją - okcydentalizm łączy się ze sprzeciwem wobec sekularyzacji. Okcydentaliści twierdzą, że przypisują zachodowi jedną formę zachodu - coraz więcej sfer życia zostanie pozbawionych motywacji religijnych, odchodzi się od religijności, religia w życiu publicznym traci na wartości = to się przypisuje zachodowi. Jednak nie do końca da się z tym zgodzić. Zatem konstukt przypisywany zachodowi jest trochę fałszywy,
Wojna z nową dżihalijją - niewierni materialiści stanowią współczesną odmianę preislamskich barbarzyńców, obciążonych grzechem dżahalijji (Sajjid Muhamud Telekani - Iran, Sajjid Kutb - Egipt, Abul Maududi - Pakistan),
Sprzeciw wobec demokracji - wykluczenie zwierzchnictwa Boga - bóg to władza jednostkowa deleguje część swoich uprawnień, ale tylko na wybranych, nie na wszystkich.
Temat IV
Polemika w Valladolid (1550): tereny dzisiejszego Meksyku: polemika pomiędzy Bartolme de Las Casas a Juan Gines Sepulveda.
Doktryna nierówności (Sepulveda): był filozofem, zapewniał moc intelektualną dla uzasadnień kolonizacji:
Arystoteles (Polityka) - ci, którzy urodzili się panami i co, którzy urodzili się niewolnikami - było to wyprowadzone z filozofii Arystotelesa. Nierówność jest czymś naturalnym, danym ludzkości,
Św. Tomasz/ Ptolemeusz z Lucques (De regimine) - wpływ klimatu i gwiazd - stąd wywodzi się nierówność - zatem są to czynniki geograficzne, jest też czymś naturalnym,
Świat - relacja wyższość-niższość - w dużej mierze tego typu przekonania dotyczą też dzisiejszych czasów na temat kontaktów różnych kultur,
Dominacja doskonałości nad niedoskonałością, siły nad słabością, wzniosłej siły nad nałogiem - czyli inny wewnętrzny i inny zewnętrzny, np. dorośli-dzieci; mężczyźni-kobiety; ludzie-zwierzęta; forma-materia; dusza-ciało; dobro-zło; rozum-instynkt; Hiszpanie-Indianie; łagodność-dzikość,
Nierówność między inny zewnętrzny a inny wewnętrzny została wyprowadzona z relacji, która miała miejsce wcześniej, czyli to jak traktowało się niegdyś kobiety, tak dziś traktuje się Indian. Wewnętrznym innym była to kobieta, która została przeniesiona na obcego/ zewnętrznego - np. Indianina.
Uzasadnienie interwencji (Sepulveda):
Naturalne poddaństwo (Indianie to barbarzyńcy) - naturalnie są poddanymi ludzi bardziej cywilizowanych, należy interweniować na obszarze, gdzie występuje barbarzyństwo, trzeba to zmienić i pozbyć się istot problematycznych,
Wykorzenienie bałwochwalstwa, ofiar ludzi i kanibalizmu - wykorzenienie wiary, która nie jest wiarą chrześcijańska, wykorzenienie praktyk, które nie są chrześcijańskie, np. kanibalizm,
Uwolnienie składanych w ofierze niewinnych ludzi,
Szerzenie chrześcijaństwa (ewangelizacja), ułatwienie zadania misjonarzom - trzeba nawracać ludzi i można do tego używać siły.
Presupozycje, które stoją za misją Sepulveda:
Inni mają naturę poddańczą - poddany jest gorszy, nie jest nam równy,
Utożsamienie się moich wartości z wartościami w ogóle - wyobrażenie o tym, że demokracja jest wartością uniwersalną, dlatego należy ją zaskrzepiać wszędzie tam, gdzie się to da, np. Fukuyama „Koniec historii”,
Wartością absolutną jest chrzest, stanie się chrześcijaninem - chrzest gwarantuje stanie się człowiekiem,
Życie i śmierć są dobrami osobistymi, ideał religijny jest dobrem społecznym - chrzest, ideał religijny jest dobrem wspólnotowym, zaś dobro wspólnoty jest ważniejsze niż dobro osobiste, dlatego usprawiedliwia to zabijanie innych ludzi, bo szerzenie chrześcijaństwa jest bardziej istotne - dzisiaj: śmierć pojedynczych ludzi w konflikcie zbrojnym, nie jest tak istotne jak to, że dany kraj za kilka lat będzie wolnym krajem.
Doktryna równości (Las Casas): Indianie są nam równi, nie są gorsi, z czego to wynikało:
Chrystus: chrześcijaństwo ignoruje nierówności - każdy może przyjąć chrzest, może się nawrócić, dopuszcza się transformacje, przed Bogiem każdy jest równy. Las Casas próbował wyciągnąć argumenty, które istniały w filozofii Hiszpanów,
Chrześcijaństwo stwierdza uniwersalną nie-różnicę między wszystkimi ludźmi, czyli stwierdza uniwersalną równość,
Indianie są podobni do chrześcijan (wizja „dobrego dzikusa”) - Las Casas próbował pokazać, że Indianie są lepszymi chrześcijanami, choć nie są ochrzczeni, dlatego że wyznają oni wartości typowo chrześcijańskie, o których żołnierze hiszpańscy już dawno zapomnieli, np. żyją w ubóstwie, najważniejsza jest dla nich wspólnota, nie zaś jednostka. Las Casas zatem odnajdował argumenty ze społeczeństwa Hiszpańskiego,
Utożsamienie innego ze swoim ideałem siebie - Las Casas miał ideał chrześcijanina, a ten ideał chciał przenieść na spotkanego innego, inny jest dobry, bo spełnia wymagania idealnego,
Konflikt Indianie-Hiszpanie to konflikt wierni-niewierni (Żydzi-Faraon) - Las Casas utożsamiał kategorią wiernych z Indianami, próbował budować analogie Indian do tego, co istniało w ST na temat Żydów , którzy byli ciemiężeni przez Faraona. Indianie niosą ze sobą prawdziwe wartości, które są niszczone przez barbarzyńskie zachowanie żołnierzy hiszpańskich,
Egocentryzm - oni (tam) są teraz jak my (tutaj) byliśmy kiedyś - Las Casas próbował pokazać, że ci ludzie są równi nam, ponieważ przypominają nas z przed lat. Oni są tym samym, ale w innej fazie rozwoju, gdyby byli w innych warunkach to byliby tacy jak my teraz,
Postulat równości oznacza utożsamienie - utożsamianie innego ze swoim ideałem siebie: inny jest w porządku, jest godny uwagi, ponieważ jest bardzo podobny do mnie. Las Casas nie dostrzega jednak różnic, próbuje usprawiedliwiać Indian, ale nie rozumie ich.
Podważanie sensu zbrojnej interwencji (Las Casas):
Wieloznaczność i nieostrość terminu barbarzyńca (okrutne zachowanie, język) - przypisanie zachowań mniejszości wszystkim; znane systemy mają równą wartość moralną - Las Casas mówił o tym, że nie można założyć, że wszystkie systemy mają taką samą wartość moralną, niektóre z nich należy traktować na innych prawach, ponieważ to co my możemy uważać za barbarzyństwo - w tych innych systemach wcale takimi nie są,
Bałwochwalstwo - kwestia jurysdykcji - przestrzeganie wskazań własnej religii, np. judaizm (jurysdykcja dotyczy tylko heretyków) - wojny religijne mogą toczyć się tam, gdzie Hiszpanie mają jurysdykcje, odmienną religię należy szanować,
Ochrona ofiar - zasada najmniejszej szkody (szkodą jest zniesławianie i nienawiść do chrześcijańskiej wiary najeźdźców) - czyli im brutalniej zachowują się ludzie, którzy niosą prawowita wiarę tym jest większy opór przed przyjęciem tej wiary - z pewną empatią należy podchodzić do Indian i nie przekonywać ich brutalną siłą, ponieważ ta brutalna siła zniechęci ich do chrześcijaństwa,
Ewangelizacja - ludzi można nawrócić odwołując się do wolnej woli, nie zaś do przymusu.
Presupozycje:
Religia chrześcijańska - afirmacja wartości interpersonalnych (postawa nowoczesna) - życie i śmierć, wartość pojedynczego człowieka jest wyższa niż wartość wspólnoty,
Wartość jednostkowa (życie i śmierć) ma pierwszeństwo przez wartością wspólnotową - reprezentował prawa człowieka, gdzie prawo do życia jest niezbywalnym prawem człowieka.
Uzasadnienia późniejszych interwencji - dostrzec można zbieżność dzisiejszych interwencji: analogia do Sepulvedy:
Powstrzymywanie barbarzyństwa, np. Kabul,
Powstrzymywanie praktyk gwałcących wartości uniwersalne - chodzi głównie o łamanie praw człowieka, np. Sepulveda chciał ratować ofiary składane w ramach kultu/ rytuału. Dziś - obrona praw człowiek,
Obrona niewinnych ludzi przed okrucieństwem ze strony innych - np. Ruanda w 1994 roku.,
Szerzenie wartości uniwersalnych (np. demokracji) - szerzymy to, co jest cenne.
PODSUMOWANIE: Usprawiedliwienie interwencji:
Kolonializm - misja cywilizacyjna w świecie kolonialnym (sianie sprawiedliwości, pomyślności i szczęściu) - idea religijna,
Retoryka praw człowieka (deklaracja) - organizacje NGO's - mobilizacja nacisku opinii publicznej lub udzielanie bezpośredniej pomocy humanitarnej (Układ Helsiński, 1975, Jimmy Carter),
Prawo naturalne lub międzynarodowe - Uganda (1976), Kambodża, Tanzania (1978).
Temat V
Wyznaczniki mowy nienawiści:
Nadmierne uogólnienie negatywnej cechy: stereotypy i uprzedzenia (pozytywna prezentacja grupy własnej przy jednoczesnym negatywnym opisywaniu obcych), np. stereotyp Polaka pijaka:
stereotyp zupełnie fałszywy (Żydzi współcześnie zabijają dzieci na macę),
stereotypy mający elementy prawdziwe, połączone w fantastyczną całość, np. w Polsce dokonują się zwroty majątków Niemców w ramach postępowania prawnego, ale stereotyp może dotyczyć tego, że Niemcy chcą wykupić Polskę, czyli istnieje pewna empiryczna postawa, która zostaje uogólniona,
stereotyp jako nadmierne uogólnienie opisu prawdziwego w odniesieniu do pewnej subkategorii grupy społecznej, np. niewątpliwym jest fakt, że niektórzy ludzie pochodzenia romskiego kradną. Natomiast sąd o tym, że Cygan jest złodziejem jest już pewnym uogólnieniem,
presupozycje (wprowadzenie pewnych informacji do wypowiedz) i implikatury (wyprowadzenie sądu z wypowiedzi przez odbiorcę) - presupozycje: mamy pewna wypowiedź, która w powszechnym przekonaniu - dana wypowiedź niesie ze sobą presupozycję, podbijanie pewnych kategorii - nadawca wypowiedzi chce zwrócić na etniczność danej grupy, chce pokojarzyć ją z danym podmiotem, rzeczą etc. Implikatury zaś to niejasne porozumienie między nadawcą a odbiorcą - odbiorca ma wyprowadzić sąd, coś w domyśle, w naturalnym języku daje się sygnał o określonym wniosku, który powinien być wyprowadzony przez czytelnika,
zabiegi overcompleteness - przywoływanie pochodzenia etnicznego, narodowego czy rasowego w miejscach, gdzie taka informacja jest zbędna - pochodzenie etniczne jest podbijane, tam gdzie nie jest to potrzebne,
przypisywanie szczególnie negatywnych cech: czyli wybieramy jakąś grupę, której przypisujemy określone cechy. Mowa nienawiści kierowana do konkretnego człowieka i tak niesie negatywne określenia dla całej grupy - dana osoba jest przedstawicielem grupy, do której żywi się niechęć,
uwłaczająca leksyka, co prowadzi do dehumanizacji (Żyd- szczur, Tutsi - karaluchy, Ukrainiec - rezun czyli rzeźnik) - wyobrażenia niejednokrotnie są wyrażone poprzez karykatury, rysunki = wizualizacja,
lekceważenie, podważanie rytuałów poważania ( np. protekcjonalność, pozbawienie należytych form okazywania poważania, traktowanie jako biernego przedmiotu analizy, strony niedojrzałej do właściwej eksplikacji własnej sytuacji, niedopuszczanie do głosu przez osobę posiadające na danym forum władzę) - są to sformułowania typu Rusek - są to odniesienia protekcjonalne,
katalogi, zestawienia, listy (np. katalogi demaskujące Żydów) - powtarzające się w prasie polskie denundacje, np. lista 100 najgroźniejszych Żydów - Leszek Bubel - autor. Są to listy, w których ktoś domaga się ujawnienia prawdziwej tożsamości,
przedmiot nienawiści (całe zbiorowości) - jednostka jest tylko emanacją, często jest przypadkowa, ale jest reprezentantem całej społeczności, której się nienawidzi.
Schematy fabularne/narracyjne wg Kowalskiego, Tuli:
Schemat swój-obcy:
obcy wewnętrzni (ukryci i jawni) - czyli o znajdywanie w swoim społeczeństwie, grup które postrzega się jako potencjalne zagrożenie. Ci obcy mogą być ukryci lub jawni. Jawni - łatwo ich zidentyfikować, np. mniejszości narodowe, które mają swoje przedstawicielstwo, czy też stowarzyszenia, np. w polskim parlamencie miejsca dla mniejszości niemieckie; kościoły. Obcy ukryty zaś - listy, katalogi to dowody na poszukiwanie obcych ukrytych, zakamuflowanych - tych, których trzeba dostrzec,
obcy bliscy - często dotyczy sąsiadów w sensie geograficznym. Najczęściej Niemcy i Rosjanie - jako najbardziej skonfliktowani z Polakami. Obcy, którzy czają się na nasze mienie, granice, majątki - kiedyś eksploatowali nas poprzez rozwój, zaś dziś poprzez inne przedsięwzięcia, np. rurociąg północny,
obcy dalecy - w Polce identyfikowani z Brukselą, gdzie jest centrum zarządzające, które narzuca nam pewne interesy. Są to obcy dalecy, ale też stwarzają zagrożenie. Ta sama grupa społeczna może być przypasowana do każdej z tych 3 kategorii, np. Niemcy.
Obcość Żydów i mniejszości narodowe jako drugi schemat - temat bez dna, dotyczący relacji polsko-żydowskiej. Jedna z głównych narracji dotyczy na wskazanie na obcość Żydów.
Obcość Europy:
polska przedmurzem chrześcijaństwa - warunek przetrwania Europy - logika: polska jest przedmurzem chrześcijaństwa i zawsze takim przedmurzem była - Polska broniła przed Turkami, natomiast Polska została wielokrotnie zdradzona przez Europe, np., rozbiory,
Zdrada Polski przez Europę - rozbiory, 1939, Jałta.
Dochodziło zatem do zdrady, co powoduje nieufność, nie można do końca ufać pomysłom. Ten schemat najsilniej był widocznym przed rokiem 2004 (wejście do NATO), zaś dziś są ponawiane przed wejście Polski do strefy EURO. WNIOSEK: Europa nie chce Polski jako równego partnera, chce ją drenować, wykorzystywać i oszukiwać.
Obcość obyczajowa: czyli obcość homoseksualistów, obcość pewnych form liberalizmu, obcości ateizmu - czyli pewnych wyborów światopoglądowych wobec których także jest się niechętnym:
Polacy zawsze dysponowali jednoznacznym wzorcem etycznym i estetycznym, zgodnym z niezmienną naturą Polaka-katolika - coś powoduje, że pewien wzór zostaje wypaczony i odrzucony przez społeczeństwo,
Komunizm nie tylko niewolił Polaków politycznie, ale też narzucał im obce, sowiecko-żydowskie wzory etyczne i estetyczne - komunizm był przyczyną tego zniewolenia,
Upadek komunizmu zmienił niewiele - Polacy są wciąż manipulowanie, wciąż narzucane są im anty-wartości - wszystkie złe cechy, które można przypisać, np. antyreligijność, ateizm stają się zapleczem, które nie dają się pogodzić z tradycyjnym wzorem.
Schematy argumentacyjne: czyli sposoby prowadzenia wywodu:
Wspólnota sensów:
Komunikacyjna wspólnota - spójność przekazu: rysowanie przekonania dotyczącego tego, że żyjemy w komunikacyjnej wspólnocie, która umożliwia spójny przekaz - często konkretny tekst, który daje się nazwać mową nienawiści zawiera w sobie elementy, takie jak aluzje, niejasności, które pozwalają nawiązać z odbiorca nić porozumienia, np. jeśli ktoś mówi o wschodnim wybrzeżu to próbuje zaznaczyć wspólnotę sensów - nadawca i odbiorca dysponują podobną wiedzą, nie trzeba wszystkiego jasno eksplikować, bo wrogowie czają się wszędzie i nie można wszystkiego prosto powiedzieć, ale można pewne wyobrażenia wyprowadzić,
Prawdziwe społeczeństwo - wartości, kultura, instytucje - wspólnota sensów ma integrować społeczeństwo. Np. grupa wolnych Polaków - grupa ludzi, którzy uważają się za nosicieli prawdziwych wartości: są wolni Polacy i są inni ludzie, którzy wymagają pewnej „korekty”,
Potrzeba odrębności - my jako odrębna całość musimy się zintegrować i odróżnić, bo inaczej rozproszymy się i nas zakrzyczą, stracimy szanse na forsowanie własnych idei.,
Poczucie krzywdy - Polacy jako wspólnota poszkodowana i oszukana. Poczucie zagrożenia i wyniszczenia - przekonanie, że zagrożenie jest już blisko.
Symetria i asymetrie:
Narodowa buchalteria - budowanie list zasług i krzywd czyli budowanie katalogów zysków i strat, np. o tych, którzy pomagali Żydów i tych, którzy ich zabijali. Przypisywanie pewnych pozytywnych rzeczy i w sposób liczebny próbuje się to przedstawiać. Podkreślanie pewnej asymetrii: my jako pokrzywdzeni i oni, którzy na naszej krzywdzie zyskują, np. relacje z Rosją - Polska zawsze była na przegranej pozycji, byliśmy częścią imperium, skrzywdzeni, oszukiwani na cenach gazu itp.
Gry komunikacyjne:
Szyfrowanie treści (np. narodowość prawnicza, spadająca gwiazda, wschodnie wybrzeże) - język aluzyjny, ezopowy, podskórny. Spadająca gwiazda - tak mówiono o Unii Wolności w prasie konserwatywnej. Język nienawiści jest wynikiem pewnej poprawności politycznej - im bardziej jest śruba polityczna dokręcona, tym bardziej język nienawiści ma charakter aluzyjny, a nie jest to komunikowane wprost,
Aluzyjność = bezpieczeństwo - brak zainteresowania ze strony służb, pewne symboliczne bezpieczeństwo,
Ujawnianie i poetyka demaskowania - np. Michnik - Żyd, dziadek w Wermachcie.
Relacja osobiste:
Opowieści poświadczające - generalizacja jednostkowych doświadczeń - ludzi, którzy używają języka nienawiści odnoszą się do własnych doświadczeń - ich własne doświadczenia z daną grupą, do której żywią nienawiść, np. opowieści dziadków o Żydach. Te opowieści pojawiają się też w języku elit, które występują w mediach - nie powołują się na książki, naukowe dzieła, lecz na własne doświadczenia, np. jak szedłem krakowskim przedmieściem … Nie ma tu bowiem języka ekspertów - pojawiają się własne doświadczenia. Opowieści te nie są kłamliwe, ale generalizowanie ich na całą grupę jest problematyczne,
Wrażenie autentyzmu - relacja z przodka staje się realna, trudno to podważyć.
Przywołanie autorytetu:
Autorytety i anty-autorytety - demaskowanie autorytetów fałszywych, wskazanie własnych prawdziwych - powołanie na autorytet współczesny, jak i historyczny. Ten sam autorytet może być wybiórczo używany, np. Jan Paweł II - instrumentalnie przywoływany dla poświadczenia własnych tez.,
Głos z zewnątrz lub alibi Jew (antysemityzm) - czyli Żyd, który krytykuje Żydów - czyli tak mówią Żydzi o sobie, a my tylko przywołujemy to, co mówi jeden z nich. Powołuje się też autorytety z zewnątrz - głosy z zewnątrz - ktoś powiedział coś publicznie, nie boi się tego powiedzieć.
Dowody w zawieszeniu - element języka nienawiści czyli przywoływanie nie do końca sprawdzonych informacji lub informacji, które nie do końca się da udowodnić. Są to rzeczy traktowane jako plotka i traktowane zupełnie poważnie, rzeczy zasłyszane, typu: tę sprawę należy zbadać, służby to wyjaśnią, np. dowody dotyczące wykupywanie Polski przez Niemców - nikt tego do końca nie sprawdzi.
Temat VI
Trzy pojęcia tolerancji (de Lazari Pawłowska - etyczka z Łodzi):
tolerancja negatywna (bierna, formalna): definicja Kotarbińskiego - niesprzeciwianie się cudzym działaniom, mimo, że uważamy te działania za niepożądane, złe, mimo, że nie akceptujemy tej odmienności, 2 czynniki:
Przedmiotem tolerancji jest zjawisko ujemnie oceniane,
Niesprzeciwianie się temu zjawisku oznacza brak korygującej interwencji.
Odnosi się do czegoś (np. opinii lub obyczaju), co uznajemy za błąd, niedostatek, fałszywe rozumienie.
Motywy człowieka praktykującego tolerancję (J. Keller):
tolerujemy zachowania lub opinie jeżeli oceniamy je negatywnie (przeszkadzają nam, sprawiają nam przykrość),
możemy wpłyną ć na ich zmianę (posiadamy określoną do tego władzę,
nie czynimy tego, ponieważ uznajemy uprawnienia innych do swobodnego myślenia , propagowania swoich poglądów i do swobodnego kierowania swoim życiem.
tolerancja pozytywna (czynna, treściowa):
akceptowanie lub popieranie cudzej odmienności, pojawia się rodzaj afirmacji, poszanowania,
brak wszelkiej dezaprobaty w stosunku do cudzej odmienności.
Relatywizm w etyce:
Czy odrzucenie pewnych sądów moralnych jako bezwarunkowo złych, musi prowadzić do nietolerancji?
R. Ginters: postawa „rozważnego nie relatywisty” :
Wysiłki zmierzają do przekonania oponenta (tylko ten krok jest do pogodzenia z tolerancją),
czynienie wyrzutów oponentowi,
przeszkadzanie oponentowi w zachowaniu zgodnym z jego przekonaniami,
zmuszenie oponenta do tego, aby zachowywał się niezgodnie z przekonaniem.
Bardzo jaskrawy przykład relatywizmu, który chciał być relatywizmem programowym - w 1947 roku deklaracja praw człowieka były wtedy propozycje skrajnych relatywistów - próbowano zniechęcić ONZ do ustalania jednego moralnego wzorca zasad dla wszystkich ludzi (społeczeństw, religii). Z ich punktu widzenia uchwalenie karty było nietolerancyjne, bo próbowało jeden wzorzec wychodzący z Europy przerzucać na inne kultury.
Herskowitz, który był liderem postulatów relatywistycznych uznawał za brak tolerancji propagowanie idei, np. wolności osobistej, wyrastających na gruncie Europejskim , krajom z innych kręgów kulturowych.
Interesował ją też kontekst władzy, np. w przypadku relacji niesymetrycznych.
Temat VIII
Wojny kulturowe - zamieszki we Francji 2005 - perspektywa flaming analysis: zamieszki miały bardziej były zakorzenione w relacjach międzykulturowych - chodziło o przeciwstawianie się emigrantów kontra osiadłych. Tego rodzaju kłopoty mamy też w Polsce, np. katastrofa smoleńska i związane z tym różne kontrowersje - różne strony w Polsce w różny sposób ramują ten problem i go przedstawiają. W dużym stopniu spory dotyczą przeramowania rzeczywistości - różne strony w różny sposób przedstawiają daną sprawę.
Zamieszki 2005:
27 październik - 18 listopad 2005,
2888 aresztowanych,
120 rannych policjantów,
8973 spalonych aut.
Wydarzenia te przyciągały uwagę mediów z całego świata - próbowano wytłumaczyć napięcia międzykulturowe. Inne tego typu zagadnienia to: elektrownie atomowe w Polsce, Smoleńsk, Londyn. W zależności od tego jaką się ramę interpretacyjną przyjmie - tak tłumaczy się daną sprawę.
Pytania:
Co spowodowało falę niepokojów społecznych?
Kogo należy za nie obwinić?
Kto powinien zaradzić problemom leżącym u podłoża zamieszek?
Rama interpretacyjna (Snow i Benford):
Odpowiada na pytanie „co się tu właściwie dzieje?” - tego typu pytania można zadać na poziomie życia publicznego, ale też na poziomie zwykłej interakcji = w różny sposób odpowiada się na to pytanie w zależności od grup „nacisków”,
Schemat interpretacyjny, który uprasza i kondensuje świat istniejący na zewnątrz poprzez selektywne uwypuklenie i kodowanie obiektów, sytuacji, wydarzeń, doświadczeń i sekwencji działań - różne grupy nie widzą wszystkiego, lecz właśnie kondensują, są to różnice w interpretacji i doborze faktów, dobierają ekspertów - każda ze stron.
Proces ujmowania w ramy (flaming) - cele ramowanie „diagnostyczne” i „prognostyczne”:
Diagnoza (sytuacji) - uznanie określonych zdarzeń za problemy społeczne, czyli co wywołuje dany problem: np. we Francji był to problem imigracji,
Prognoza (rozwiązań) - wskazanie strategii, które mogłyby je rozwiązać, czyli co musi się zmienić, by zamieszki nie występowały w przyszłości,
Motywowanie (ludzi do działania) - dostrzeżenie motywów działania.
Teoria atrybucji - dlaczego dochodzi do zamieszek? Należy wziąć pod uwagę psychologiczną teorię atrybucji - szuka się „tłumaczeń”, przez co dochodzi do danych zachowań/ ważne jest tu też kwestia sukcesów i porażek (porażki tłumaczy się przez zewnętrzne czynniki, zaś sukcesy zawdzięczamy tylko sobie):
Do zamieszek doszło, ponieważ:
Fiasko polityki integracyjnej i asymilacyjnej - doszło do zamieszek, ponieważ rząd poniósł fiasko polityczne,
Ekonomia/ edukacja: wysokie bezrobocie, ograniczone możliwości edukacyjne - nie zadbano o ludzi, przyczyną jest zła sytuacja gospodarcza i edukacyjna, szukanie przyczyn w atrybucji zewnętrznej,
Warunki mieszkaniowe - zwracano uwagę na to, że ludzie mieszkali w fatalnych warunkach, było zagęszczenie i przeludnienie, brak dostępu do wody i przestrzeni.
Powyższe zaś to atrybucja zewnętrzna - elementy strukturalne grają tu rolę.
Aktorzy odpowiedzialni za zamieszki (diagnoza):
Rząd francuski (generalnie),
Obecny rząd francuski (konkretne nazwiska polityków),
Nieletni/ kryminaliści,
Policja,
Imigranci,
Terroryści,
Grupy religijne,
Rodzice.
Elementy ramowania prognostycznego/ podział na elementy krótko - i długoterminowe:
Prawo i porządek - rozwiązania siłowe (policja i wojsko) - jako krótkoterminowe,
Programy działań społecznych jako długoterminowe,
Poprawa warunków mieszkaniowych,
Ograniczenie liczby imigrantów,
Lepsze wychowanie dzieci,
Dialog społeczny.
Aktorzy odpowiedzialni za zamiany (prognoza):
Rząd,
Policja,
Rodzice,
Imigranci,
Uczestnicy zamieszek,
Pomoc społeczna.
Temat IX
Pamięć zbiorowa - 2 przykłady
Jedwabne - od roku 2000 było istotnym argumentem łączącym kategorię polskości
kontekst austryjacki - rewindykowanie wyobrażeń zbiorowych, kim są Austryjacy. II wojna światowa kojarzy się z ofiarami Hitlera, wszystko wiąże się podporządkowaniu Niemcom .
Populizm austryjacki, pojawiły się sankcje z Unii Europejskiej wobec państwa członkowskiego, badano stosunek do przyjezdnych itd. Austria borykała się z niewygodnymi wydarzeniami, które wpływały na identyfikacje całego kraju negatywnie jak np. Fritls, Natasha Kampush, więzienie ich i przez nich, jednocześnie zestawienie pięknego kraju, a drugiej szkodzące tematy.
Austria pełniła inną rolę niż to całemu światu przedstawiała (w czasie II wojny światowej).
Debaty obrachunkowe zaczęły się dopiero w latach 80`. Kurt Waldheim (1986) w latach 70/80 przez 10 lat był sekretarzem ONZ. Po zakończeniu kariery w ONZ, postanowił kandydować na prezydenta. Podczas kampanii wyborczej ujawniono jego problematyczną przeszłość. Był on bowiem w wojsku niemieckim i był uwikłany w różne niewygodne sprawy. Pojawiły się zarzuty dotyczące eksterminacji Żydów - co było bardzo poważnym zarzutem.
Komisja śledcza nie wskazała prawdziwości zarzutów. Bardziej istotne było jednak to co Waldheim sam mówił o Żydach, jego podejście wzbudziło oburzenie na całym świecie. Jednak mimo tych faktów został wybrany na prezydenta. Skończyło się to napięciami dyplomatycznymi, pojawiły się protesty na całym świecie.
Ta sprawa była początkiem debat.
Zagadnienie figuracji MY-ONI
-MY - Austryjacy, „Żydowscy współobywatele”, Waldheim, weterani wojenni
-ONI - „Żydzi z zagranicy”, „lewicowcy”, „kalający własne gniazdo”, „zagranica”, „międzynarodowa prasa”, „wschodnie wybrzeże”
Pojawiły się nowe toposy, np. topos mściwego Żyda
-lęk, że Żydzi powrócą i odbiorą to co przed wojną było ich. Strach przed odkryciem prawdy o zbrodniach w czasie II wojny światowej
-strach przed powrotem uchodźców, strach, że oni zabiorą nam pracę
Repertuar języka antysemickiego
-bezpośrednie wypowiedzenia i twierdzenia
-aluzje (wspólna wiedza nadawcy i odbiorcy)
-cytaty (np. głos samych Żydów „alibi Jew”)
-„antysemityzm synkretyczny” łączący różne sposoby wypowiedzi, różny repertuar, uruchamia stare i nowe toposy, odnosi się niemalże do wszystkiego, jest subtelny, podskórny, dwuznacznie sformułowany.
Analiza języka antysemickiego
-technika neutralizacji związana z trywializacją i relatywizacją antysemityzmu oraz wyjątkowością Holocaustu
-nie był tylko w Austrii, ale także w innych krajach np. w Polsce
-bezpośrednie oskarżenia lub insynuacje o bezpośredniej winie Żydów za antysemityzm
-większość tradycyjnych uprzedzeń antysemickich-czytelne dla odbiorców aluzje lub generalizowanie na temat całej Żydowskiej wspólnoty
-otwarte i bezpośrednie obelgi wobec Żydów, mowa nienawiści w anonimowych wypowiedziach (np. telefony do mediów)
Techniki neutralizacji:
-zaprzeczenie odpowiedzialności np. wypełniałem tylko rozkazy i obowiązki
-odwołanie się do wyższych racji
-zaprzeczenie spowodowanych szkód (topos bogatego Żyda, Żydzi są sami sobie winni)
Temat X
Koncepcja naznaczania (określania dewianta):
Koncepcje etiologiczne - dotyczą perspektywy normatywnej, czyli takiej która zakłada coś góry:
Pytanie: dlaczego oni to robią?
Dlaczego ludzie naruszają normy społeczne?
Dewiacja = patologia społeczna,
Robert Merton: dewiacja jako odpowiedź na anomię (załamanie się struktury kulturowej) - Merton: społeczeństwo to byt, który jest harmonijny i przewidywalny, ludzie wchodzą do struktury społecznej przyjmując zasady, które tam panują,
Geneza dewiacji leży w strukturze społecznej,
Typy adaptacji: konformizm, innowacja, rytualizm, wycofanie, bunt.
Wg Mertona najbardziej powszechną strategią przystosowania się do życia w społeczeństwie jest konformizm - czyli sytuacja gdzie akceptuje się cele społeczeństwa, jak i środki dochodzenia do tych celów. Jednym z celów kulturowych we współczesności jest sukces zawodowy. Do kariery zawodowej ludzie dochodzą najczęściej proponowanymi przez społeczeństwo sposobami.
Zdaniem Mertona do celu kulturowego można dojść też w sposób niezinstytucjonalizowany, np. kradnąc, fałszując dokumenty. Ludzi tych Merton nazywa innowatorami: akceptujemy cele społeczne, ale nie realizujemy ustrukturalizowanych dróg dążących do tych celów.
Inna jest sytuacja, gdy ludzie nie akceptują tych celów, ale wykonują działania, które wykonują swoją pracę = rytualizm, np. administracja, biurokracja (urzędnik nie wie jaki jest cel jego pracy, ale przychodzi codziennie do tej pracy i wykonuje swoje czynności).
Wycofanie wg Mertona - nie akceptujemy ani celu ani środków dochodzenia do celów. Jest to przypadek ludzi bezdomnych, uzależnionych od alkoholu - ludzie ci rezygnują z tego, co proponuje im społeczeństwo, np. rezygnują świadomie z rodziny. Współcześnie są to też alternatywne style życia, np. działania ekologiczne, odwrotny kierunek migracji (z miasta do wsi). Jest to rezygnacja z dominujących celów i odsunięcie się, niepodejmowanie działań.
Bunt czyli przedefiniowania zarówno celów, jak i sposób dochodzenia do tych celów. Dotyczy to rewolucyjnych celów, jak i transformacji. Tak było w 1989 roku - z socjalizmu przeszliśmy na formę kapitalizmu. Dotyczy to np. Kuby i Fidela Castro.
Zdaniem Mertona geneza dewiacji leży w strukturze społecznej - pojawia się kryzys wartości, bowiem ludzie nie są w stanie wykonywać celów, jakie stawia przed nimi kultura, ale nie są w stanie dojść do tych celów, np. chcą mieć dużo pieniędzy, ale dochodzą do tego nieuczciwie.
Koncepcje reakcji społecznej:
Pytanie: jak powstają normy społeczne? (jak ktoś zostaje uznany za naruszającego normy?),
Dewiacja nie jako zachowanie, ale jako reakcja społeczna na nieaprobowaną cechę,
Różne grupy - różne normy, cele, wartości, dążenia,
Dewianci są tworem społeczeństwa (społeczeństwo ustanawia reguły: tworzą kodeksy, wytwarza stereotypy i uprzedzenia).
Przykład: Alkoholik jest dewiantem, ale w tej koncepcji: alkoholik bezdomny, który chce pieniądze przed sklepem to traktuje się go jako dewianta. Ale jeśli mamy profesora akademickiego, który też pij - jego stygmat dewianta nie dotyka. Czyli ta sam czynność jest inaczej społecznie odbierana.
Inny przykład: to kradzież kto nie ściągał nigdy nic z Internetu, niech pierwszy rzuci kamieniem.
To nie ktoś sam z siebie staje się dewiantem, lecz społeczeństwo ustanawia daną osobę dewiantem - łamiąc reguły narażamy się na to, że zostajemy potraktowani jako dewianci.
Koncepcje reakcji społecznej pojawiły się w myśli humanistycznej w latach 60-tych, także na fali innego ducha oglądu społeczeństwa. Wcześniej dominowało myślenie Mertona (choć w szerszej formie), ale rozumienie to było w pewien sposób konserwatywne, broniło określonego ładu i wartości. Koncepcje reakcji społecznej powoływały się na rodzaj akademicki - chcieli by dostrzec pewne paradoksy, które funkcjonowały w starym myśleniu.
Podstawowe założenie koncepcji reakcji społecznej:
Ład społeczny jest wynikiem chwiejnej równowagi (społeczeństwo znajduje się w stanie konfliktu) - ład społeczny nie wynika z natury społecznej, różne grupy rywalizują ze sobą, pozostają w konflikcie, społeczeństwo jest rodzajem próby sił,
Dewiacja jest procesem, nie zaś stanem (dewiantem się staje, a nie się jest). W dewiacji można bowiem pewne fazy rozwoju, pewne elementy, stąd dewiantem ludzie się stają,
Konformizm i dewiacja są symbolami tworzonymi w procesie konstruowania rzeczywistości, a nie obiektywnymi stanami - nie jest to odkrywanie, że dana grupa jest dewiantem. Jest to rodzaj procesu, gdzie potrzebny jest czas i określone działania.
Dewiacja ma charakter relatywny, a nie absolutny - to samo zjawisko, czynność, rzecz może być raz uznana za dewiacją, a innym razem nie/ w innej kulturze/ w innym czasie.
Współcześnie przykładem mogą być małżeństwa homoseksualne - w niektórych krajach małżeństwa są zalegalizowane, zaś w innych krajach homoseksualizm jest karany śmiercią/ są takie zapisy w prawie.
Becker systematyzuje kategorię dewiacji, by pokazać jak się zmienia: krzyżówka:
Typy zachowań dewiacyjnych (H. Becker)*:
|
Zachowanie zgodne z regułami |
Zachowanie sprzeczne z regułami |
Postrzegane jako dewiacyjne |
Błędnie oceniane - np. małżeństwo, gdzie jest duża różnica wieku |
Dewiacja czysta - np. łamanie prawa, idzie do więzienia, nie ma wątpliwości, że popełnił przestępstwo, nie budzi wątpliwości |
Nie postrzegane jako dewiacyjne |
Konformistyczne |
Dewiacja ukryta - np. kradzież z internetu |
Kariera dewiacyjna - wejście w rolę dewianta (różne fazy - różne motywacje i objawy), np. stawanie się narkomanem - narkoman musi nauczyć się palić etc.
Temat XI
Higiena rasy - jak z niepotrzebnych zrobiono obcych: higiena = eugenika czyli praktyki wyróżniania i dyskwalifikowania grup pewnych osób wewnątrz pewnego społeczeństwa; jak wyznaczano niepotrzebnych ludzi i jak ich wykluczano, praktyki polegały na sterylizacji i tak próbowano tę rasę kształtować. Rasa była różnie rozumiana.
Eugenika i nowoczesność:
Oczyszczanie populacji - w ramach wykształcenia się nauk biologicznych, genetyki. Oczyszczanie populacji, iż tych którzy są gorsi, nietypowi i są problematyczni,
Zarządzanie zdrowiem ciała społecznego - liczy się cała populacja, zarządzeniem mogą być np. szczepienia, obowiązek szkolny - wystarczy wydać jedną dyrektywę, by zarządzać całym społeczeństwem,
Eliminacja ciał obcych - powstanie idei narodu, jako homogenicznej wspólnoty, która musi być przeciwstawiona innym grupom które mogą być problemem dla wspólnoty,
Ustawy sterylizacyjne: jednostki niepełnowartościowe:
Ustawa niemiecka z 1933 roku - dziedziczne ograniczenia, schizofrenia, manodepresyjność, dziedzina epilepsja, pląsawica Huntingtona, dziedzina ślepota, dziedzina głupota, ciężki alkoholizm - ustawa niemiecka była mniej drastyczna niż szwedzka,
Ustawa szwedzka z 1941 roku: inne zaburzenia czynności umysłowych, aspołeczny tryb życia, ewidentnie nieodpowiedni do sprawowania w przyszłości opieki nad dziećmi,
Oceny komisji: ograniczony, niemrawy, imbecyl, nieprzedsiębiorczy, aspołeczna, cechy cygańskie, mieszanka ras, krew włóczęgowska,
Ustawa japońska z 1940 roku i poprawiona w ustawie z roku 1947 / po przegranej wojnie z USA (od ulepszenia rasy do polityki ludnościowej) - ustawa z 1940 roku w zasadzie pozostaje, zostaje znowelizowana. Co zostało zmienione? Zmieniła się semantyka znaczeń od ulepszania rasy do polityki ludnościowej. Okupacja i narzucenie prawodawstwa z zewnątrz - nie powstrzymywała władz Japonii przed tym, by ta ustawa dalej funkcjonowała.
Eugenika pozytywna i negatywna:
Pozytywna - upomnienia, zapomogi - nieingerencja w ciało drugiego człowieka, np. zachęta ze strony lekarzy, rodzaj relacji na styku klient:ekspert,
Negatywna - aborcja, segregacja, sterylizacja, eutanazja - myślenie eugeniczne nie koniecznie musi od razu oznaczać poważne wdrożenia, może być to też na poziomie profilaktyki, konstruowania wiedzy, konstruowania systemu opieki społecznej.
Współczesny renesans idei eugenicznych:
Zwiększenie interwencji w procesy biologiczne - dyskusje na temat biotechnologii, biomedycyny, nawet na poziomie In vitro. Interwencja ta dotyczy poprawiania płodu poprzez ingerencję na poziomie prenatalnym, czyli eliminowanie pewnych jednostek. Niebezpieczeństwo - poprawianie będzie dotyczyło tylko nielicznych, którzy będą pomogli sobie finansowo pozwolić na tego typu badania. Nierówność ta dotyczy zmiany na poziomie biologicznym, wykształcenie się nowych grup ludzi, którzy nie będą w sensie biologicznym równi, lecz nierówni, bo niektórzy będą pozbawieni dysfunkcji, a kolejni będą traktowani jak zdegradowani w biologicznym sensie,
Nierówność na poziomie ubezpieczeń społecznych - firmy ubezpieczeniowe mają duże żądania, chce się zreformować system ubezpieczeń społecznych. Np. ten kto miał dwa zawały powinien płacić wyższe składki - wg firm ubezpieczeniowych.
Czyli coś co jest pozytywny bo pozwala wykrywać choroby, z drugiej strony jest też instrumentem władzy.
Powrót idei zróżnicowanej podatności ras choroby - inaczej traktuje się białych, a inaczej czarnych,
Genetyzm (geneticism) - dyskryminacja na tle genetycznym (obiektywność DNA) - niektóre grupy ludzi mają większa podatność na choroby, stąd żądanie by zróżnicowane składki ubezpieczeniowe,
Wykluczenie tych, których uznaje się za biologicznie nietypowych lub wadliwych - najwięcej można mówić tu o wykluczaniu niepełnosprawnych/ atrakcyjność fizyczna/ młodość.
Temat XII
Szaleństwo i kultura:
Odmienność i różnice wewnątrz tożsamej kultury/ społeczeństwa. Kategoria szaleństwa podejmowana na dzisiejszym wykładzie. Dlaczego rozważać te kategorie? Jesteśmy w centrum problemów społecznych. Chodzi tu o podtrzymywanie pewnej harmonii i ładu poprzez zainteresowanie większością, tzw. normalnym społeczeństwem i zainteresowanie tymi, którzy pozostają na marginesie czyli z boku tego społeczeństwa. Można powiedzieć, że odwołanie do ładu społecznego to również odwołanie do struktury społecznej. Kategoria szaleństwa rozumiana jest szeroko, ponieważ rozumie się ją jako kategorie rozumu do nie-rozumu. Oś, która jest istotna to oś rozum-nie-rozum.
Cztery systemu wykluczeń: czyli co jest odrzucane, usuwane, czemu odmawia się prawomocności:
W związku z pracą i produkcją ekonomiczną (np. duchowni) - nie chodzi o intencjonalne wykluczenie, lecz o tradycję kulturową, uwarunkowania społeczne, w ramach których część osób jest poza systemem produkcji. Można odnieść się tu też do bezdomnych, którzy z systemu ekonomicznego są wykluczeni. Nie odnosi się to tylko jednak do patologii, bo duchowni do tej nie należą,
W odniesieniu do systemu rodzinnego (np. celibat) - tu też można podać przykład duchownych, wg których obowiązuje celibat. Tutaj też podaje się osoby takie jak niepełnosprawni, wobec których w sposób kulturowy, prawny stosuje się tego typu wykluczenie - czyli seksualność osób niepełnosprawnych, czy osób z niepełnosprawnością intelektualną,
Marginalność w stosunku do dyskursu lub systemy produkcji symboli (np. prorok, poeta) - jest to alternatywna kultura, język odrzucane przez kulturę dominującą. Można tu jednak podać też kontrkulturę - wytwarzanie alternatywy, która jest zwalczana. Nie oznacza też, że alternatywa może stać się elementem kultury dominującej,
W związku z grą społeczną - porządkiem gry lub święta (zajęcia innej pozycji, marginalnej, np. kozioł ofiarny) - chodzi o różne gry społeczne/ dramaty, które w społeczeństwie mają miejsca, np. święta - mówimy o wykluczeniu w ramach tego porządku gry lub święta. Focault mówi tu właśnie o koźle ofiarnym, np. innowiercy, niepełnosprawni, osoby, które klasyfikowane są jako szaleńcy. W ramach pewnych poglądów, które pojawiały się w okresie świątecznym to pojawiał się duch, który nakazywał odrzucać odmieńców.
Ogólny status szaleństwa: odnosząc system wykluczeń do szaleńców to można powiedzieć, że w stosunku do nich stosuje się każdy z tych systemów, co w przypadku innych grup tylko jedna kategoria jest obowiązująca, zaś tu wszystkie cztery. Tego typu kategorie są historyczne, nie zawsze wyklucza się ludzi w ten sam sposób, metody też są różne:
Czy zawsze wykluczono szaleństwo? Jaką postać, w jaki sposób?
Szaleństwo jest historyczne,
Regułą pracy, rodziny, dyskursu, gry zawsze dotyczy szaleńców.
Szaleniec nie pracuje:
Relacje między szaleństwem a przemysłowym społeczeństwem europejskim - gdy w XVI i XVII weku zaczyna rozwijać się gospodarka prokapitalistyczna - to następuje coś, co można nazwać selekcją ludzi czyli następuje szereg mechanizmów wykluczających tych, którzy nie nadają się do pracy. Czyli wszystkie ręce na pokład - ci którzy nie są zdolni do pracy to są wykluczani. Dotyczy to wszystkich form niepełnosprawności, ale też włóczęgów, ludzi nieprzyporządkowanych. Czyli od połowy XVII wieku następuje wykluczanie ludzi niezdolnych do pracy,
Połowa XVII wieku - wykluczenie - niezdolność do pracy=wykluczenie - XVII wieku następuje wielkie zamknięcie ludzi, którzy są zakwalifikowani do kategorii nienadających się do pracy,
Otwarcie wielkich domów odosobnienia - koniec XVIII wieku (Salpetriere).
Rodzina - odosobnienie: jest to powiązane z bardziej cynicznymi aspektami/ rodzina próbuje się pozbyć jakiegoś członka rodziny/ kwestie dziedziczenia:
Dostępność procedur rozwodowych,
Dysponowanie majątkiem,
Zaburzenie zachowań seksualnych (lata 30. XIX wieku - homoseksualista, nimfomanka) - są to kategorie, które są problematyczne z punktu widzenia normy. Nie chodzi tylko o proste skojarzenia - niedyspozycje psychiczne, ale chodzi też o powoływanie do życia innych konstruktów,
Oddalenie się od moralności rodzinnej - systemu etycznego czy prawnego - potomkowie stają się kimś kto nie może w pełni dziedziczyć majątku, np. ciemnica w Japonii, gdzie przetrzymywane niepełnosprawne dziecko. Rodzaj społecznego wstydu,
Inne zaburzenia, np. melancholia i histeria (J.M. Charcot, Salpetriere - pacjentka Augustine).
Melancholia przekształciła się dziś w depresję, kiedyś miała inna wykładnie. Kiedyś melancholia była przypisywana tylko niektórym jednostką, lecz dziś depresją jest bardziej zdemokratyzowana - każdy mógłby sobie przypisać stany lękowe.
Dzisiejszy człowiek traktowany jest kategoriach prepacjenta - musi zadbać o siebie odpowiednio wcześnie, by uniknąć pewnych sytuacji. Nie odnosi się tylko do kategorii psychicznych, ale też do innych.
Dwie główne transformacje postrzegania szaleństwa:
I TRANSFORMACJA:
odnosi się do okresu, w którym pojawia się bardzo duża nietolerancja w stosunku do odmienności,
średniowiecze - swoboda przemieszania się, egzystencji (przychylność do 1650 roku) - jest to głos, którego warto wysłuchać, głos od boga - proroka, mają miejsce - jest traktowane specyficzne i wyjątkowe,
XVIII wiek - pojawia się głęboka nietolerancja w stosunku do szaleństwa - organizacja społeczeństwa kapitalistycznego, czyli wielkie zamknięcie szaleńców,
Od XVII wieku nie toleruje się próżniaków - szaleniec jako przeszkoda w społeczności i ekonomicznej organizacji kapitalizmu (niezdolność od udziału w produkcji) - nie ma charakteru medycznego, takiego jak dzisiaj. Różne grupy uznawane za nieoptymalnych żyją tu wspólnie, ale nie są podzieleni na kategorie kliniczne, jednostki chorobowe są wyłuskane - nie chodzi o leczenie,
Zamknięcie nie ma charaktery medycznego - nie chodzi o leczenie (wykonują wręcz przymusową pracę),
Rozwój służb, które dla nas naturalne, a wówczas się krystalizują - tworzy się policja, specyficzna kategoria, specjalne prawa, to policja ma wyszukiwać włóczęgów, ma nadzorować tych, którzy są nieoptymalni,
Powstaje policja - nadzorowanie jednostek się etatyzuje.
II TRANSFORMACJA (1790-1792):
Medykalizacja szaleństwa, rozpoczyna się w okolicach rewolucji francuskiej,
Pinel (1792) - wyzwolenie szaleńców - zatrzymanie jednak umysłowo chorych - uwolnienie grup, których wczas niej traktowano jako dziwnych. Jest to wyzwolenie pozorne, bo nie wszystkie grupy są tu traktowane tak samo. Zatrzymuje się tych, którzy są umysłowo chorych, zmienia się kontrola - staje się sprofesjonalizowana - rozwój zawodów około medycznych oraz około psychologicznych - następuje rozrost kategorii psychoterapii, psychiatrii etc. Coś co wcześniej było związane z siłą, tutaj przejmuje elementy władzy dyskretnej, która chce też kontrolować. Uwolnienie szaleńców wiąże się w pewnym sensie z kapitalizmem,
Powstanie kapitalizmu przemysłowego: bezrobotni jako zasób, którego można czerpać (utrzymanie pewnego poziomu bezrobocia) - życie staje się bardziej przewidywalne, z niektórych osób można dodatkowo skorzystać, pojawiają się zasady hipiczny, rośnie poziom życia. Faza kapitalizmu, w której bardziej korzystne wydaje się czerpanie z tego zasobu ludzi, niż czerpanie ze wszystkich ,którzy znajdują się na rynku - na rynku pracy pojawia się nadliczbowa ilość pracowników, co pozwala zwiększyć wymagania, pojawia się konkurencja. Nadliczbowa grupa - utrzymywanie bezrobocia jest w interesie tej fazy kapitalizmu. Z punktu widzenia logiki gospodarki, ekonomii - tego typu sytuacja jest korzystna. To co w biznesie nazywa się elastycznym rynkiem pracy - współcześnie,
Szaleństwo - status chorego, którego można leczyć (rozwój psychiatrii, dyskursy medyczne) - nauki „PSY” czyli nauki około psy-choterapia itp. Pedagogika też jest tego typu nauką.
Medykalizacja szaleństwa (rola psychiatrii) czyli pozorna emancypacja, dlaczego:
Infantylizacja (szalony = dziecko) - kara wychowawcza skierowana do rodziców uporczywie wagarujących, czyli rodzice sami są kierowani na pogadanki, nie dziecko, bo to dorośli są sankcjonowani,
Obarczanie winą (szaleństwo + wina i wykroczenia) - wina jest tu szeroko rozumiana, np. żółte papiery - obciążenie, pojawiają się problemy z pracą, piętno, kategoria wstydu,
Ograniczenia moralne zamiast fizycznych - ludzie ci funkcjonują, ale jest problem tabuizacji zawierania związków małżeńskich, uzyskanie pełni praw zawodowych,
Pojawia się nadzór, który jest pastoralny, nadzór miękki, kontakt z lekarzem, badania,
Leczenie (maszyna rotacyjna) - leczenie dziś to głównie leczenie farmakologiczne, kiedyś próbowano wyganiać szaleństwo z człowieka poprzez elektrowstrząsy,
Człowiek staje się gatunkiem psychologicznym - stosunek do szaleństwa umożliwia psychologię (stosunek rozumu do nierozumu) - rozróżnianie co jest prawidłowe, a co nie jest prawidłowe, granice.