Styl gotycki

Styl gotycki (gotyk) narodził się w połowie w. XII na terenie Ile de France, i wiązał się z centralizacją władzy dynastii Kapetyngów oraz przesunięciem nowatorskich inicjatyw ku północnej Francji oraz ekspansji kultury miejskiej.

Informacje ogólne

Gotyk, styl w architekturze i sztukach plastycznych panujący w Europie w okresie dojrzałego i późnego średniowiecza. Stanowi szczytowe osiągnięcie kultury rycerskiej, mieszczańskiej a także dworskiej. Rozwijał się w kilku fazach od połowy XII w. i trwał do końca XV w. Nazwa gotyk pojawiła się w pismach L. Ghibertiego a następnie G. Vasariego jako negatywne określenie sztuki powstałej między sztuką romańską a renesansem, mylnie uważanej za wytwór barbarzyńskich Gotów odcinających się od tradycji antyku.

Sztuka gotycka powstała ok. 1140 we Francji i początkowo rozwijała się w rejonie Ile-de-France, od XIII w. objęła Europę Zachodnią (Francja, pn. Hiszpania), Europę Środkową (Niemcy, Szwajcaria, Czechy, Węgry, Polska), Europę południowo-północną, Włochy, na północy Anglię i południową część Skandynawii. Dzięki wyprawom krzyżowym dotarła na Cypr i na Bliski Wschód.

Styl gotycki był przede wszystkim stylem sakralnym opartym na systemie myśli religijnej związanej ze scholastyką, jej zasadzie jedności i podporządkowania w traktowaniu świata jako tworu Bożego. Toteż jedną z podstawowych cech sztuki gotyckiej był uniwersalizm widoczny w obowiązującej wykładni podstawowych prawd wiary. Realizował ją język artystyczny operujący symbolem, alegorią, schematem i typem ikonograficznym.

Gotyk miał trzy fazy rozwojowe: wczesną (francuską primaire 1150-1200, angielską Early English 1175-1270, niemiecką Früchgotik 1230-1300, dojrzałą francuską rayonnant 1200-1250, angielską Dekorated Style 1270-1350, niemiecką Hochgotik 1300-1350, późną francuską flamboyant, angielską Perpendicular Style, niemiecką Spätgotik XVI/XVI w.).

Gotyk we Francji

W dziedzinie architektury styl gotycki wieńczy ciągłość rozwoju konstrukcji i systemu dekoracji architektonicznej. Dotychczasowe sklepienia romańskie (kolebkowe i krzyżowe) miały ograniczoną żywotność (widoczną w rozwarciu spoin i załamaniu zworników), aniżeli podobne fragmenty sklepień o łuku prostym podwyższonym. Toteż w Ile-de-France zaczęto konstruować ostrołukowe sklepienia z żebrami z którymi współpracuje system podpór obejmujący filary, szkarpy, łuki. Pozwoliło to na wprowadzenie systemu szkieletowego, zdjęcie części ciężaru ze ściany, znaczne jej podwyższenie oraz wprowadzenie dużych okien witrażowych.

Pierwszą budowlą gotycką był podparyski kościół Saint Denis zbudowany ok. 1140, dalszy rozwój wyznaczyły budowy katedr w Sens, Noyon, Paryżu, Laon, Chartres, Amiens, Beauvais. Typowa katedra francuska reprezentuje typ 3-nawowej (wyjątkowo 5), transeptowej bazyliki z półkolistym chórem z obejściem otoczonym wieńcem kaplic, z fasadą zachodnią 2-wieżową mającą zwykle 3 portale, nad którymi mieści się ogromna rozeta. Układ ścian wewnętrzny początkowo ma charakter 3-strefowy (Arkady, Empory, okna, a następnie 4-strefowy poprzez dodanie Trioforiów).

Architektura gotyku w Europie

Na gotyckiej architekturze Francji wzorowała się nieomal cała Europa, tworząca jednak lokalne odrębności, np. w Anglii dominował horyzontalizm i duża długość budowli, podwójne transepty oraz rozmaitość sklepień i wielkie przeszklone płaszczyzny. Najwspanialsze katedry angielskie zbudowano w Cantenbury (po 1174), Wells, Lincoln (po 1192), Salisbury. W konserwatywnych Włoszech, architektura gotycka nie stworzyła pełnego systemu zaledwie przejmując pewne elementy, jak sklepienie żebrowe. Nową koncepcję przestrzeni gotyckiej zrealizowano jednak w kościele św. Franciszka w Asyżu.

Wpływ gotyku najbardziej był widoczny we Florencji - wnętrze S. Maria Novella 1246, S. Maria del Fiore z 3-portalową fasadą typu francuskiego, ponadto kościół Santa Croce. Charakter zachodnioeuropejski otrzymała katedra mediolańska 1387 i fasada katedry w Orvieto. W Niemczech miało miejsce duże zróżnicowanie środowisk, główną rolę przypisuje się dominikanom, cystersom i zakonowi krzyżackiemu, zwłaszcza w zakresie architektury obronnej.

Architektura zakonna wykształciła typ miejskiego kościoła farnego, a w budownictwie klasztornym redukcję planów i zwarte proporcje. Kraje Rzeszy przejęły osiągnięcia francuskie, czego najwspanialszymi efektami są katedry w Kolonii, Ratyzbonie, Naumburgu. Francuski system gotyckiej budowli centralnej zrealizowano w Trewirze.

Architektura gotyku w Polsce

Osobne miejsce w architekturze gotyckiej miał nurt ceglany dominujący w północnej części Europy z wielobarwną dekoracją ceglaną i ażurowymi szczytami - katedra w Lubece 1261-1263, kościół św. Mikołaja w Stralsundzie.

W Polsce początki architektury gotyckiej wiążą się z działalnością budowlaną cystersów (Jędrzejów, Wąchock, Koprzywnica, Sulejów) tworzące grupę małopolską opartą na wzorach burgundzkich. Pełne zastosowanie systemu gotyckiego nastąpiło w cysterskich kościołach na Śląsku: Lubiąż, Trzebnica.

Na południu w XIV w. łączono użycie cegły i kamienia dla elementów konstrukcyjnych oraz detalu, odrębność ta została zapoczątkowana budową katedry na Wawelu w 1320. Obok katedry w sylwecie średniowiecznego miasta zaznaczała się wieża ratuszowa, fortyfikacje z barbakanem (Carcassonne, Kraków), miejskie rezydencje rycerskie, sukiennice.

Rzeźba gotycka

Rzeźba gotycka miała charakter religijny o skomplikowanym programie ikonograficznym w układach typologicznych ze Starego i Nowego Testamentu. Jej ewolucja przebiegała od idealizmu poprzez realizm do dużej ekspresji. Początkowo była silnie związana z architekturą i skoncentrowana na portalach-głowicach, stopniowo nabierała samodzielności. Wprowadzono postać ludzką wielkości naturalnej przy filarach oraz do rzeźby nagrobnej. Najpopularniejsze tematy realizowane były zarówno w kamieniu, jak i polichromowanym drewnie. Stanowiły je: Pietà, krucyfiks, Madonna z Dzieciątkiem na ręku, Chrystus Bolesny.

Najwybitniejszymi twórcami byli: P. Parler, C. Sluter, M. Pacher, W. Stwosz, T. Riemensneider, N. Pisano.

Malarstwo w gotyku

Malarstwo gotyckie ścienne rozwijało się szczególnie we włoskiej Toskanii, gdzie szczytowymi przykładami są freski D.B. Giotta, który stworzył na przełomie XIII i XIV w. styl monumentalnego (monumentalizm) dramatyzmu oraz nową ikonografię świętych a zwłaszcza św. Franciszka z Asyżu. Malarstwo ścienne poza Włochami miało skromniejsze zastosowanie z powodu mniejszych powierzchni ścian przeznaczonych dotąd do dekoracji. Jego rolę przejęły wielkie barwne witraże - szklane obrazy, które stały się jednym z głównych elementów atmosfery estetycznej wnętrza gotyckiego. Najwybitniejszych przykładów dostarczyła północna Francja: Chartres, Bourges, oraz paryska St. Chapelle.

Jednocześnie rozkwitało malarstwo miniaturowe (miniatura), które zerwało z płaską linearną (linearyzm) stylizacją na rzecz ujęć przestrzennych. Główny ośrodek stanowił Paryż i szkoła burgundzka z ośrodkiem w Dijon (bracia Limburg).

Miniatury książkowe ewoluowały w kierunku realizmu, zapowiadając rozwój realistycznego malarstwa sztalugowego. Malarstwo tablicowe wyrażało się zwłaszcza w kompozycjach wieloskrzydłowych. We Włoszech rozwinął się styl narracyjny z wedutami i samodzielnym pejzażem Duccio di Buoninsegna, S. Martini. We Francji tworzył wielki J. Fouquet, a w Czechach Mistrz Teodoryk - twórca wizerunków świętych na zamku Karlstejnie oraz Mistrz z Trzebonii antycypujący tzw. styl piękny.

Największe znaczenie miało jednak malarstwo flamandzkie torujące drogę ku nowożytnemu realizmowi, stanowiące połączenie świata biblijnego z realiami współczesnymi o głębokich treściach religijnych i symbolicznych (M. Broederlam, R. Campin, H. van Eyck, J. van Eyck, H. van der Goes, H. Memling). W XV w. swą kulminację przeżyło malarstwo niemieckie z realizmem K. Witza i H. Pleydenwurfa, liryzmem S. Lochnera, ekspresjonizmem M. Grünewalda i wizjonerstwem wielkiej sztuki A. Dürera.

Rzemiosło gotyku

W dziedzinie rzemiosła artystycznego nastąpiło znaczne zwiększenie produkcji, co było wynikiem popularyzacji wzorników. Stąd pojawiło się zjawisko pewnej seryjności wytwarzania a czasem spadek jakości np. we francuskich reliefach z kości słoniowej. Produkcja podstawowa była związana z liturgią i wyposażeniem ołtarza. Stąd duża rola złotnictwa i emalierstwa, którego centrum stanowił Paryż, liczący w 1292 116 złotników, dużą rolę nadal odgrywały warsztaty w Limoges.

Wśród sprzętów liturgicznych nowość stanowiły monstrancje (wprowadzenie święta Bożego Ciała w 1246), szerzący się kult relikwii zwłaszcza Krzyża św. spopularyzowały się relikwiarze. Jednocześnie kwitło tkactwo i hafciarstwo w takich centrach jak: Florencja, Paryż, Londyn, w XV w. Arras i Tournai, w końcu w. XV Bruksela.

W brązownictwie szczególną sławą cieszyły się chrzcielnice, płyty nagrobne i inne przedmioty wykonywane w XV w. w norymberskiej pracowni Vischerów.

Architektura i rzeźba

W architekturze zasadniczymi elementami wyróżniającymi nowy styl są: łuk ostry, ostrołukowe sklepienie krzyżowo-żebrowe oraz przypory i łuki przyporowe. Są to nie tylko zjawiska estetyczne ale również zagadnienie konstrukcyjne stanowiące problem dla budowniczych okresu romańskiego. Najdoskonalszym tworem epoki stała się gotycka katedra z najsławniejszą Notre Dame w Paryżu oraz największymi arcydziełami gotyku francuskiego tj. katedrami w Chartres, Borgos, Reims, Amiens, Beauvais, Strasbourgu.

Rzeźba gotycka stopniowo uniezależniła się od architektury, skupiając się na portalach. W sensie znaczeniowym starała się wiązać to co boskie z ludzkim, poprzez pogodny klimat oparty na ewangelii, mający na celu zbliżenie do Zbawiciela.

Malarstwo

Malarstwo ścienne częściowo było eliminowane przez witrażownictwo, początkowo komponowane w schematy medalionowe a następnie, dzięki kamiennemu laskowaniu obejmowało całą wysokość okien. Stanowiło specjalność północnej Francji, głównie Normandii (katedry w Rouen i Evreux). Malarstwo ścienne było dobrze reprezentowane na zamku papieskim w Awinionie, a najlepsza grupa miniaturzystów pracowała na dworze brata Karola V - księcia du Berry od ok. 1380, byli to m.in. bracia Limburgowie - twórcy słynnego kalendarza z Très riches heures..., (Godzinki księcia de Berry) na przełomie w. XV/XVI zaznaczyły się wpływy renesansu włoskiego, początkowo w stylu przejściowym polegającym na położeniu na strukturę gotycką dekoracji renesansowej (Loary zamki).

Kapetyngowie, dynastia panująca we Francji w latach 987-1328. Protoplasta dynastii, możnowładca Hugo Kapet, doprowadził do wyboru syna na następcę tronu jeszcze za swego życia. System wyznaczania następcy przez panującego, stosowany przez spadkobierców Hugona Kapeta, spowodował dziedziczność korony królewskiej w rodzie Kapetyngów.

Panowanie Kapetyngów upłynęło pod znakiem walk z możnowładcami francuskimi - królami Anglii z rodu Plantagenetów, zgłaszającymi pretensje do korony francuskiej. Po śmierci ostatniego króla z dynastii Kapetyngów - Karola IV Pięknego (1328), na tronie francuskim zasiadła dynastia Walezjuszów.

 Sklepienie krzyżowo-żebrowe w kamienicy hetmańskiej w Krakowie, XIV w.

Styl gotycki w architekturze.

Gotyk był pierwszym w pełni oryginalnym stylem architektonicznym jaki wykształcił się w zachodniej Europie. Przez ponad trzysta lat budowano strzeliste i pełne światła katedry i kościoły, które stanowiły spektakularny wyraz chrześcijańskiej dumy i wiary.


ARCHITRKTURA SAKRALNA:
Kościół gotycki był symbolem czasów, ucieleśnieniem ideologii średniowiecza czyli żarliwości religijnej wzmożonej w dobie wypraw krzyżowych i pragnienia wzniesienia się ku Bogu. Widoczny z daleka górował nad domami mieszczańskimi, ratuszami, sukiennicami. Jego rozmiary były tak wielkie, że w wielu z nich mogła się pomieścić ludność całego miasta.
O pięknie i wielkości kościołów decydowały również czynniki ambicjonalne. Miasta rywalizowały z sobą, prześcigały w demonstrowaniu swoich możliwości. Katedry, dzieła bardzo kosztowne, były wynikiem kolektywnego zamówienia i wspólnej pracy, świadectwem dumy i potęgi miasta. Fundowali je już nie tylko królowie i książęta, ale całe gminy miejskie. Dzięki wielkiemu wspólnemu wysiłkowi, dzieła tak ogromne powstawały w stosunkowo krótkim czasie.
Skromniejsze kościoły budowały nowe zakony:
franciszkanów i dominikanów.
Przy nakładzie niewielkich środków wznoszono świątynie przystosowane do reguły głoszącej ubóstwo.
Kompozycja bryły.
Ogrom i strzelistość gotyckich katedr są cechami najbardziej rzucającymi się w oczy. Przytłaczająca przewaga licznych kierunków pionowych (wertykalizm) oraz drobne elementy dekoracyjne sprawiają, że najbardziej monumentalne kamienne kościoły Francji, Niemiec, Anglii wydają się odmaterializowane. Dynamika strzelistej bryły towarzyszy zjawisku ekspresji. Bryła jest niespokojna, żywa, lekka, silnie rozczłonkowana, organiczna. Rytmika pionów spotęgowana jest bardzo bliskim ich sąsiedztwem. We wnętrzu sklepienie wydaje się niezmiernie odległe, a płynna, spokojna rytmika niezliczonych kierunków pionowych unosi wzrok ku górze. Delikatna i oszczędna dekoracja rzeźbiarska podkreśla tylko pewne punkty konstrukcji, jej samej pozostawiając całe działanie estetyczne.
Różnobarwne światło przesączające się przez okna potęguje wrażenie uduchowienia.
Konstrukcja.
Tak zupełnie nową w wyrazie organizację bryły architektonicznej umożliwił przewrót w konstrukcji przygotowany przez styl romański. Już pod koniec romańszczyzny łuki półkoliste uległy lekkiemu załamaniu. Tak powstał łuk ostry. W jego konstrukcji większa jest siła rozporu na boki i znika stała zależność między jego wysokością a rozpiętością, zależność, która ograniczyła dotychczas wysokość budowli. Obecnie działają przede wszystkim siły ciążące w dół, a wysokość łuku prze określonej rozpiętości morze być teoretycznie dowolna.
Kształt łuków ostrych bogaci się i przybiera różne formy (łuk Tudorów, ośli grzbiet, łuk kotarowy). Niemały wpływ miała tu różnorodność formy łuku w architekturze islamu.
Ewolucję przeszło również sklepienie krzyżowe. Szycia powstałe w przecięciu kolebek zaczęto wyodrębniać w osobie żebra. Tak powstały sklepienia krzyżowo - żebrowe, cienki, mocny szkielet. Pola między żebrami wypełniały wysklepki. Takie sklepienie było o wiele lżejsze i nie wymagało już zupełnie pomocy ścian w podpieraniu. Ciśnienie w dół w czterech rogach sklepienia krzyżowo-żebrowego, opartego na łuku ostrym, wymagało to solidniejszego podparcia im budowla była wyższa. Rolę tę spełniały masywne filary międzynawowe pogrubione służkami. W tej sytuacji ściany stały się zbędne i zastąpiono je oknami.
Wobec rosnącego wertykalizmu, na przykład katedra w Beauvais miała sklepienie o wysokości 48 metrów, ciężar sklepień wzrastał i filary nie wystarczały. By je częściowo odciążyć, od ścian naw bocznych przybudowano kamienne wieże sił, a łuki przyporowe przerzucone ponad dachami naw bocznych odbierały z filarów międzynawowych część ciężaru sklepienia i przenosiły go na wieżę. Cała katedra gotycka była jednym wielkim szkieletem konstrukcyjnym niczym nie osłoniętym. Powyższy system konstrukcyjny, występujący wyłącznie w gotyku kamiennym, nazywa się systemem łuków przyporowych.
Prócz kościołów bazilikowych budowano hale dwu- lub trójnawowe. Nie stosowano wtedy łuków przyporowych, a jedynie szkarpy - elementy wzmacniające mur w miejscu zejść żeber sklepienia.
Plany kościołów gotyckich krzyża łacińskiego lub prostokątne, odznaczają się bardzo wydłużonym prezbiterium ze względu na rozbudowanie ceremonii religijnych z udziałem licznego duchowieństwa. Prezbiterium zamknięte jest półkoliście, prostokątnie lub wielobocznie. Wokół niego często występuje obejście (ambit) oraz wieniec kaplic. Nawę główną poprzedza przedsionek - narteks.
Na bazie sklepienia krzyżowo - żebrowego rozwinęło się wiele odmian:
sklepienie palmowe (oparte na jednym słupie),
sklepienie gwiaździste,
sklepienie sieciowe,
sklepienie wachlarzowe,
sklepienie kryształowe.
Mnożenie dodatkowych żeber nabrało z czasem funkcji wyłącznie dekoracyjnej.
Konstrukcja a dekoracja.
Główną rolę dekoracyjną spełniają same elementy konstrukcyjne:
formy łuków, żebra sklepień rozczłonkowane służkami filary, rytmy licznych pionów przerywane poziomymi gzymsami. W wielkich kamiennych katedrach zwraca uwagę fasada o stałej zasadzie podziałów. Dzieli się na trzy poziome pasy oddzielone fryzami arkadowymi, rzędem rzeźb figuralnych lub gzymsami. Dolny pas stanowią portale. Środkowy portal zwieńczony jest trójkątną szczytnicą (wimpergą). Wyżej znajduje się olbrzymie koliste okno - różyca (rozeta) rozczłonkowane kamiennym laskowaniem (maswerk). Ostatni pas to wieże przeprute wielkimi pustymi oknami. Podział fasad jest pionowy i poziomy. Licznym gęstym pionom odpowiadają oszczędne, silnie zaznaczone poziomy.
Rzeźba figuralna w fasadzie pełni podobną rolę jak w stylu romańskim. Portal gotycki był rozwinięciem formy portalu romańskiego. Uskoki w murze schodziły się w łuk ostry, na obniżonych półkolumnach stały postacie królów i proroków ze Starego Testamentu. Był to typ portalu noszącego nazwę „królewskiego”, zastosowany po raz pierwszy w Chartres.
Dekoracyjna rzeźba architektoniczna ma charakter organiczny, operuje mięsistymi formami roślinnymi i motywami fantastycznymi. Punktuje, podkreśla miejsca złączeń elementów architektonicznych: występuje od spodu kluczy - zwrotników w miejscu przecięcia się żeber także w miejscu spływu żeber na filary, a spływ żeber na ściany podtrzymują wsporniki - konsole. Na zewnątrz elementy konstrukcyjne odrastają kamienne ozdoby. Wieże sił zakończone są sterczynami (fiale), żabki - czołganki „pełzną” po wszystkich krzywiznach, szczyty zwieńcza się kwiatonami.
Rzeźbiarską dekorację architektoniczną dopełniają freski, którymi zdobi się ściany, a głównym akcentem dekorującym są wielkie skrzydłowe obrazy umieszczane ponad ołtarzem. Różnobarwne światło witraży dodatkowo wzbogacało atmosferę wnętrz.
W późnym gotyku wzmaga się dekoracyjność bryły, przeważają miękkie, faliste, niespokojne linie stwarzające wrażenie ekspresyjnego ruchu. Tektonika zaznacza się słabo, widoczna jest przewaga optycznego działania dekoracji nad konstrukcją.

ARCHITEKTURA ŚWIECKA:
W architekturze miast wyróżniają się ratusz i domy mieszkalne. Ratusze były piętrowymi budynkami o ostrołukowych oknach. Nad zwartą, zamkniętą bryłą, górowała zazwyczaj wieża. Domy mieszkalne z kamienia i cegły były piętrowe, bardzo wąskie, przystosowane do ciasnej zabudowy ulic.
Osobną dziedzinę stanowi architektura obronna:
warowne zamki, miejskie mury obronne, arsenały i prochownie.
Mury obronne zamków i miast poprzedzano mostem zwodzonym, przerzuconym nad fosą. Przy wyjściu głównych ulic poza mury usytuowane były bramy - w masywnej wieży lub pomiędzy dwiema wieżami. Mury wycięte były w zębate blanki, za którymi ukryty był chodnik dla broniących.
Wszystkie te budowle świeckie, podobnie jak sakralne, cechuje wertykalizm: podkreślano go jeszcze w architekturze mieszkalnej bardzo spadzistymi dachami ukrytymi za ceglanymi sterczynami szczytów. W domach i ratuszach, w basztach, stosowano ostrołukowe okna. Proporcje budowli są smukłe i miękkie. Nawet potężne sylwety zamków są najeżone licznymi wieżami o spiczastych hełmach, co urozmaica zwartą, ciężką masę zabudowy.


CECHY ARCHITEKTURY GOTYCKIEJ W KRAJACH EUROPY:
Francja.
Podstawowe zdobycze w dziedzinie konstrukcji ukształtowały się we Francji. Kościoły tego typu są oparte o system łuków przyporowych. W fasadzie występują zawsze dwie wielkie wierze o ściętych wierzchołkach. Prezbiterium zakończone jest półkoliście i otoczone kaplicami. Katedry w Laon, Paryżu, Noyon, Chartres, Amiens, Reims, Beauvais należą do arcydzieł architektury gotyckiej. Przykładem architektury obronnej jest twierdza Carcasonne i w Avignion.
Anglia.
Prezbiterium kościołów jest najczęściej zamknięte prostokątnie. Zdarzają się dwie lub nawet trzy nawy poprzeczne. W Anglii występuje największe bogactwo odmian sklepień, zwłaszcza w gotyku późnym. Bryły ukształtowane są różnie, dość silnie zaznacza się w nich kierunek horyzontu (poziomy). Brak łuków przyporowych. Dzieła reprezentowane są przez katedry w Lincoln, Peterborough, Salisbury, Canterbury, York i Exeter.
Niemcy.
W Niemczech występuje duża rozmaitość planów. Strzelistość budowli i rytmika pionów jest wyjątkowo silnie zaznaczona. W fasadzie dwie lub jedna wieża. Zabytki to katedra w Kolonii, Freiburgu, Naumburgu. Niemcy miały też sakralną architekturę ceglaną - były to kościoły halowe.
Włochy.
Styl gotycki słabo przyjął się w kraju jako kontrastowo różny do rodzimych tradycji. Na przykładzie katedry w Sienie można stwierdzić pewną niechęć do wertykalizmu i dążenie do osiągnięcia malowniczości przez zastosowanie dwukolorowego kamienia. Brak skarp i łuków przyporowych.

Sztuka gotycka jest to styl w architekturze i sztukach plastycznych, dojrzałego i późnego średniowiecza. Został ukształtowany we Francji przed połową XII wieku. Już ok.1170 rozprzestrzenił się w Anglii, a w XIII w. w Hiszpanii, Niemczech, Skandynawii i Europie Środkowej, docierając w czasie wypraw krzyżowych na Cypr i Bliski Wschód. Trwał tam w licznych odmianach do początku XVI w.. Nie przyjął się bowiem powszechnie we Włoszech, w których zbyt silne były tradycje sztuki starożytnej. Gotyk już od początku swojego istnienia kształtował się jako styl sakralny, związany z doktryna kościoła, dlatego też sztuka religijna wysunęła się w okresie jego trwania na pierwsze miejsce, przeważając swym znaczeniem sztukę świecką. Styl ten był silnie związany z kulturą rycerską i mieszczańską, a w późniejszym okresie także z dworską. W każdym kraju tworzył odrębny zasięg terytorialny. Gotyk ma własny podział na okresy, w którym można wyróżnić trzy zasadnicze fazy:
gotyk wczesny, francuski 1150 - 1200, angielski 1175 - 1270, niemiecki 1230 - 1300
gotyk pełny czyli dojrzały francuski 1200 - 1250, angielski 1270 - 1350, niemiecki 1300 - 1350
gotyk późny francuski, angielski i niemiecki trwający do przełomu XV - XVI w.

Głównymi ośrodkami we Francji były Saint Denis, Paryż, Chartres, Amiens, Reims, Beauvais, Strasburg. W Niemczech: Marburg, Fryburg Brezgowiejski, Ratyzbona, Kolonia, Ulm. Austria: Wiedeń; Czechy: Praga; Anglia: Salisbury, Oksford, Canterbury, Wells, Lincoln, Lichfield, York; w Hiszpanii: Burgos, Segovia; Włochy: Mediolan, Siena, Bolonia, Florencja; Polska: Kraków, Wrocław, Toruń, Gdańsk, Poznań, Gniezno, Malbork.
Sztuka gotycka wyróżniła się szczególnie w architekturze, a najważniejsze cechy to: system szkieletowy, na który składały się sklepienia krzyżowo żebrowe, przypory i łuki oporowe oraz łuk ostry pozwalało to na wznoszenie strzelistych i smukłych kościołów o zredukowanych murach magistralnych, zastąpionych wielkimi oknami witrażowymi. W takim stylu wznoszono ratusze, zespoły uniwersyteckie, szpitale, sukiennice, kamienice mieszczańskie, mury miejskie z basztami i barakami, okazałe zamki królewskie, rycerskie i zakonne.
Stuki plastyczne ewoluowały od stylizacji ku realizmowi i coraz większej ekspresji, głównie tematyka religijna o bogatym programie ikonograficznym.
Rzeźba gotycka była początkowo ściśle związana z architekturą, później jednak zaczęła być bardziej samodzielna, sepulkralna- płyty nagrobne, tumby i nagrobki baldachimowe. Pojawiły się także tematy dewocyjne tzn. rzeźba drewniana i kamienna, a zwłaszcza drewniana polichromowana Pieta, grupa Chrystusa ze św. Janem, Chrystus Bolesny. Do najpopularniejszych tematów gotyku należała Madonna z Dzieciątkiem na ręku (w XV w. przedstawianie tzw. Pięknej Madonny). Głównymi twórcami, którzy działali w sztuce gotykubyli: P. Parler, C. Sluter, N. Pacher, Wit Stwosz, T. Riemenschneider, N. Pisano. W dziedzinie malarstwa rozwijało się głównie witrażownictwo i iluminacja. W tym oto czasie nastąpił rozkwit malarstwa tablicowego, które wyrażało się zwłaszcza w kompozycjach wieloskrzydłowych ołtarzy (między innymi cykle z życia Jezusa i Marii).
Na okres późnego gotyku przypadają początki rozwoju grafiki (drzeworyt). Wysoki poziom osiągnęło rzemiosło artystyczne, a zwłaszcza złotnictwo i emalia, wyroby z kości słoniowej, tkactwo i meblarstwo.

---