Marcin Kwiatkowski gr.3

Kanał Panamski jest obecnie jednym z najważniejszych szlaków morskich i jednocześnie handlowych świata. Z tego powodu jest bardzo newralgicznym punktem w światowym systemie połączeń morskich. Jego istnienie pozwała zaoszczędzić tysiące kilometrów i wiełe dni czasu każdemu statkowi płynącemu z Atlantyku na Pacyfik i odwrotnie. Szczególne znaczenie ma od dla Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej; bez niego bardzo utrudniona byłaby komunikacja morska pomiędzy wschodnim i zachodnim wybrzeżem USA. Kanał skraca tę trasę o blisko 8 tys. mil morskich. Jednak USA nie są wyłącznym użytkownikiem kanału - każdego roku z tej trasy korzystają tysiące statków z niemal wszystkich krajów świata Sama sytuacja prawno-polityczna kanału była bardzo skomplikowana i określa ją wiele umów zawartych pomiędzy rzodem Republiki Panamy a rządem USA. Konflikt pomiędzy oboma tymi państwami w znacznym stopniu zagraża stabilności politycznej w Ameryce Środkowej, a dalsze rozszerzenie konfliktu mogłoby prowadzić do nieprzewidywalnych konsekwencji.

droga morska ze wschodniego wybrzeża USA na zachodnie przez Kanał Panamski

Jednak parlament Kolumbii nie ratyfikował tego traktatu, więc USA znalazły inne, bardziej drastyczne rozwiązanie, ale i bardziej dla nich korzystne. W 1903 r. grupa ludzi silnie związana z kapitałem amerykańskim ogłosiła powstanie nowego państwa na terenie Kolumbii pod nazwą Panamy, a USA szybko wsparły ten nowy twór interweniując zbrojnie. Pierwszym aktem nowego państwa- Panamy - było zawarcie w USA traktatu w sprawie Kanału Panamskiego (tzw. traktat Hay-Bunau-Varilla). Oto jego główne postanowienia:

Miał on obowiązywać po wieczne czasy

USA gwarantowały niepodległość Panamy.

USA posiadały prawo do używania, zajęcia i władzy nad pasem ziemi o szerokości 10 mil w celu zbudowania i eksploatacji kanału oraz wszystkie wyspy znajdujące się w tym pasie oraz

kilka wysp w Zatoce Panamskiej.

Cała władza zwierzchnia nad w.w. pasem należała do USA przy wykluczeniu sprawowania praw zwierzchnich przez Panamę, Nie oznaczało to jednak wyzbycia się suwerenności nad tym

pasem przez Panamę.

Kanał miał być wieczyście neutralny i wolny dla żeglugi wszystkich państw na warunkach z Traktatu USA-Wielka Brytania z 1901 r. (art. 3).

USA mogły użyć sił zbrojnych w celu ochrony kanału jego urządzeń oraz korzystających z niego okrętów.

USA mogły założyć swoje bazy w strefie kanału w celach przedstawionych powyżej.

Żadna zmiana rządu Panamy ani ewentualne jej wejście w skład innego państwa nie mogła zmienić ustanowionego w traktacie stanu rzeczy.

Rząd USA miał płacić rządowi Panamy 250 tys. USD rocznie jako opłatę za wszystkie przywileje.

Budowę kanału rozpoczęto w 1904 roku. a skończono w 1914. De facto była to kontvnuacja francuskiej inwestycji prowadzonej przez Francuza Ferdynanda Marie De Lesseps. która upadła w 1889 r. Obszar strefy kanału wynosił ok. 1400 km" w przybliżeniu 1/50 terytorium Panamy. Umowa ta była różnie interpretowana przez państwa sygnatariuszy. Rząd panamski twierdził i to wielokrotnie, że strefa kanału nie jest w zadnym stopniu własnością USA ale jedynie odstąpiono im pewnie ograniczone uprawnienia związane z budową i eksploatacją kanału. Rząd USA interpretował to inaczej. Stwierdzono, że nominalnie Panama posiada nieograniczoną suwerenność w strefie Kanału, jednak w strefie kanału to USA pogadają nieograniczoną suwerenność. Posunięto się nawet do stwierdzenia, ze suwerenność Panamy zostaje tylko "pustą realnością". Dość szybko też Panama stwierdziła, że kwota jaką dostaje od rządu USA jest zdecydowanie za niska w stosunku co zysków jakie USA uzyskują z tytułu eksploatacji kanału

Następny Traktat podpisano w 1955 r., ale nie zmieniał on w znacznym stopniu stosunku obu państw do kanału, aczkolwiek ponownie zwiększono kwotę pieniężną, jaką otrzymywała Panama W dalszym ciągu była to kwota dość niska W 1962 r. uregulowano sprany proceduralne. Najważniejszą kwestią, była umowa dotycząca wywieszania flagi panamskiej obok amerykańskiej w strefie kanału.

Rokiem przełomowym stał się 1964. W styczniu wojska amerykańskie stacjonujące w Panamie użyty siły przeciwko demonstrującym Panamczykom zabijają: i raniąc wielu z nich. Panama na forum OPA oskarżyła USA o dokonanie zbrojnej napaści na jej terytorium. Od tego roku rozpoczęto prace trwające 13 lat nad nowym traktatem regulującym sytuację w strefie kanału

Zawarcie w 1977 r. nowego Traktatu dotyczącego kanału najeży uznać za wielki sukces administracji prezydenta Torrijasa. Oto najważniejsze postanowienia tego traktatu:

-Zwrot kanału do Paramy w 2000 r

-Regulacja spraw finansowych.

-Unieważnienie Traktatów z 1903, 1936 i 1955 roku oraz

wszystkich innych porozumień dotyczących kanału.

-Ustalono, że Panama posiada pełną suwerenność w strefie

kanału i Tylko przyznaje pewne uprawnienia USA, związane z

eksploatacją kanału.

-Oba państwa są odpowiedzialne za bezpieczeństwo kanału '

przepływających przezeń statków aczkolwiek główną

odpowiedzialność spoczywa na USA.

-Flaga Panamska będzie mogła być wywieszona w każdym

miejscu strefy kanału, a flaga amerykańska tylko w siedzibie

Komisji Kanału oraz w innych miejscach po uzgodnieniu przez oba państwa

-W traktacie nie ma gwarancji niepodległość; Panamy przez USA.

Ponieważ kanał miał przez jeszcze kilkanaście lat pozostać pod kontrola amerykanką więc pozostawiono także uregulować zakres kompetencji

każdej ze stron :

W zamian za możliwość dalszego zatrudniania obvwateii USA państwo to potwierdziło pełną suwerenność Panamy i jej prawo do niepodległosci. Zobowiązały się również do przestrzegania praw panamskich na terenie strefy kanału przez pracowników amerykańskich.

USA zobowiązały się do nie interweniowania w wewnętrzne sprawy Panamy.

USA miały prawo do regulacji przepływu statków jak i do pobierania opłat za korzystanie z kanału oraz do wvznaczaniawysokości opłat.

Panama nie mogła w żadnym porozumieniu . Międzynarodowym bądź regulacji wewnętrznej zmienić sytuacji prawnej kanału-czsma odpowiednich pionów Panamie.

USA mogły dokonywać inwestycji mających na celu usprawnienie przepływu statków przez kanał pod warunkiem instytucje amerykańskie znajdujące się w strefie kanału zostały wyłączone z jurysdykcji panońskiej. USA i Panama miały współpracować w dziedzinie ochrony środowiska

Bardzo istotnym faktem powstałym w skutek zawarcia traktatu z 1977 roku jest formalne zniesienie nazwy "strefa Kanału Panamskiego" . W samvm traktacie mowa była tylko o "dawnej strefie Kanału". Od Tej pory termin "strefa Kanału" był używany jaka skrót myślowy bądź też jako nazwa potoczna. Jednocześnie wprowadzano Tez nowe instytucje na miejsce starych mające za zdanie zarządzać kanałem. Głównym organem zarządzającym jest Komisja Kanału Panamskiego i ma ona charakter admimstracyjno-zarządzający. Powstała ona zgodnie z obowiązującą dla tych celów procedurą USA. Nadzór nad Komisją prowadzi Rada Kanału Panamskiego składająca się z 9 członków: 5 Amerykanów i 4 Panamczyków zaaprobowanych przez USA. Traktat nie określił dokładnie kompetencji Rady zawierając jedynie ogólnikowe stwierdzenie, że Rada ma za zadanie nadzorować pracę Komisji. Funkcje Komisji z kolei polegały na zarządzaniu przedsiębiorstwami pracujacvmi na potrzeby Kanału pomaganiu w rozwiązywaniu problemów nawigacyjnych, wykonywaniu niehandlowych napraw statków i wykonywaniu wszystkich inne czynności, bez których kanał nie działałby prawidłowo. Duża część funkcji wykonywanych przez administracje dawnej strefy Kanału przeszła na stronę panamska, która odtqd świadczyła swoje usługi odpłatnie. Komisja jako organ administracyjny nie jest uprawniona dc wykonywania żadnych funkcji rządowych ani handlowych. Ustalono również, że udział Panamczyków w organach zarządzających pracą Kanału będzie się stopniowo zwiększał.

Oba kraje sygnatariusze uznały też za celowe ustanowienie w przyszłości komitetu Konsultacyjnego Kanału, składającego się z równej liczby przedstawicieli na wysokim szczeblu USA Panamy. Komitet ten udzielałby rad obu rządom dotyczących obsługi kanału takich jak wysokość opłat za korzystanie, polityka zatrudnienia w Komisji, udzielanie rac w sprawach zagranicznych dotyczących kanału i jego strefy. Jest to ciało wyłącznie konsultacyjne i nie posiada żadnych uprawnień władczych.

USA i Panama zobowiqzały się do wspólnej ochrony wojskowej kanału_: przy czym główna odpowiedzialność do 1999 r, spadła na USA, Z Teqo powodu USA mogły utrzymywać na uzgodnionych. obszarach swoje siły zbrojne, ale nie mogły zwiększać ich liczebności. Powołano również wspólną komisję składającą się z wysokich rangą wojskowych, która koordynuje *wszelkie wspólne zadania związarie z ochroną kanału, akcje wojskowe, ćwiczenie oraz przygotowuje zalecenia dla obu rządów w sprawach związanych z bezpieczeństwem kanału.

Wiele miejsca poświęcono sprawom zatrudnienia pracowników, a przewodnim założeniem tej części traktatu był jak największy udział obvwateli Panamy chyba ze nie posiadaliby oni odpowiednich kwalifikacji. Uregulowano Także sprawy własności i kapitału niepanamskiego znajdującego się w "dawnej strefie kanału" c także kwestie instytucji niedochodowych znajdujących się w powyższej strefie.

Po wygaśnięciu Traktatu w 1999 r. Panama przejmowała na własność od USA wszystkie urządzenia znajdujące się na określonym obszarze bez jakichkolwiek opłat. Przejęcie miało być tez wolne od wszelkich długów.

Niezmiernie ważne było też ustalenie nowych opłat za korzystanie z kanału przez USA, Nie była to już więcej opłata stała USA miałv przekazywać Panamie 30 centów za każdą tonę przewiezioną przez kanał oraz odpowiedni procent od opłaty pocieranej od każdego przepływającego przez kanał statku. Kwoty te miały być weryfikowane co dwa lata w zależności od czynników ekonomicznych takich jak np. inflacja Panama zastrzegła sobie Też ważny przywilej. Polegał on na tym że może ona pobierać opłaty od każdego statku, który zawinie do jej portu. Wynika to z tego ze Panama jest suwerenem na swoim Terytorium.

Oba kraje ustaliły, te jeśli w przyszłości wystąpi konieczność budowy nowego kanału, obie strony razem przestudiują takie możliwości. Poza tym na terenie Panamy miał nie powstać nowy kanał w czasie obowiązywania tego traktatu, tak jak do 1999 r. oraz że USA nie będą negocjować możliwości budowy nowego kanału Transoceanicznego no terenie jakiegokolwiek państwa półkuli zachodniej.

Cały traktat miał obowiązywać do północy 31 grudnia 1999 r. W Tej samej chwili Panama przejmowała całkowity zarząd nad kanałem oraz obowiązek ochrony wojskowej kanału i tylko ona będzie mogła utrzymywać. Tam siły zbrojne. Sam traktat wchodził w życie 1 października 1979 r, a jego podpisanie odbyło się 7 września 1977 w Waszyngtonie przy obecności obu prezydentów oraz wielu przywódców z krajów obu Ameryk. Obok Traktatu Kanału Panamskiego, tego samego dnia zawarto Traktat o Neutralności Kanału PanamsKieao. Ustalono ze kanał jako ważna miedzy narodowa droga tranzytowa będzie stale neutralny. Podobny stan rzeczy miałby obowiązywać na każdej nowej międzynarodowej drodze wodnej, który powstałbv w przyszłości na terytorium Panamy. Neutralność w czasie wojny i pokoju miała polegać na bezpiecznym tranzycie i równości statków wszystkich państw. Podobnie rzecz miała się w przypadku okrętów wojennych które dodatkowo posiadały wiele przywilejów _nie musiały ujawniać celu podróży, uzbrojenia czy przynależności t przewożonego ładunku.

Ratyfikacja traktatu w Kongresie USA spotkała wiele Trudności bowiem wielu senatorów nie była przekonana czy strona Panamska rzeczywiście dotrzyma postanowień traktatu. Obawiano się także możliwości przejęcia kontroli nad kanałem przez ZSRR poprzez akcję prowadzoną z Kuby. Duże zastrzeżenia budziła kwestia możliwości interwencji USA w obronie neutralności kanału. Dopiero rozmowy z prezydentem Tornjosem częściowo uspokoiły senatorów, Administracja Jimmiego Cartera musiała zgodzić się na pewne poprawki, z których najważniejsza dawała USA prawo do interwencji w obronie neutralność kanału i ciągłości jego pracy po 2000 r. Już po podpisaniu traktatu obaj prezydenci podpisali porozumienie, w mvśl którego USA mogły działać zbrojne w wypadku działań przeciw pracy kanału. Jednocześnie stwierdzono, że nie będą to działania wymierzone w sprawy wewnętrzne Panamy i ze muszą one być konsultowane z władzami Panamy

Poważnym ciosem dla procesu przejmowania kanału przez Panamę stała się interwencja zbrojna USA mająca no celu opalenie rządów gen. Manuela Noriegii w Panamie. Rząd USA zarzucał mu przemyt narkotyków na obszar USA. Ta interwencja spowodowała duże straty materialne w gospodarce Panamy i realnie zagroziła urzeczywistnieniu postanowień Traktatu z 1977 - ale na-szczęcie dla Panamy to nie nastąpiło.

Obecnie zgodne z postanowieniami Traktatu z 1977 r. Panama przejęła całkowitą władzę nad kanałem. Uroczystości przejęcia odbyły się 14 qrudnia 1999 - a faktyczne przekazanie zarządu nastąpiło 31 grudnia 1999 r.

Można, więc powiedzieć, że po blisko 100 latach państwo, które powstało tylko i wyłącznie w celu realizacji interesów polityczno — gospodarczych USA będąc przez długi okres quasi kolonią tego mocarstwa, uzyskało pełną suwerenność na swoim terytorium. Ta co warte jest podkreślenia stało się to na drodze pokojowych negocjacji a nie przy pomocy siły. Data 1 stycznia 2000

stanowi jakby koniec procesu dekolonizacji Ameryki Łacińskiej.

---