3.1 Przesłanki powstania rynków./ rynki powstają jako bezpośrednia odpowiedź na brak ogólnej dostępności- rzadkości dóbr. Ponieważ ludzie chcą mieć więcej niż tyle, ile jest doraźnie osiągalne, wytwarzają jakieś dobra i usługi na handel. Przez wymianę rzeczy, które lubią mniej na rzeczy, które lubią bardziej dokonują realokacji zasobów i poprawiają swój indywidualny byt./ 3.2 Klasyfikacja rynków i ich specyficzne cechy/ Rynki możemy podzielić według następujących kryteriów: 1 przestrzeni- są to rynki jednego dobra, gdzie możemy wyróżnić lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy, światowy. 2 podmiotu- rynek dóbr konsumpcyjnych oraz rynek zasobów(pracy, kapitału, ziemi- praw własności) a także rynek walorów finansowych: rynek pieniężny, r kapitałowy (akcje, obligacje); rynek wartości nie materialnych: prawo do używania marki, nazwy, licencje patenty. 3 obrotu, legalności: biały- legalny/ szary- na którym oferowane są produkty legalne a nie legalność związana jest z nie wywiązywaniem się z obowiązków skarbowych/ czarny- na którym oferowane są produkty lub świadczone usługi nie legalne z mocy prawa./ 3.3 Pojęcie konkurencji i założenia rynku wolnokonkurencyjnego./ Konkurencja jest procesem autokorekty decyzji uczestników rynku motywowana chęciom uzyskania maksymalnej korzyści poprzez dokonanie transakcji na najlepszych dla siebie warunkach. Podst. założenia r wolnokonkurencyjnego: wszystkie oferowane produkty są do siebie podobne/ oferowane są dobra konsumpcyjne/

nabywcami są gospodarstwa domowe/ stronę podażową reprezentują bezpośredni producenci/ nie analizujemy rynku na którym uczestniczyły by tylko przedsiębiorstwa/ jest tak dużo podmiotów reprezentujących podaż i popyt, że żaden nie jest w stanie wpłynąć na cenę rynkową/ zarówno sprzedawcom jak i nabywcą jest zupełnie obojętne u kogo kupią lub sprzedadzą dany towar/ wszyscy uczestnicy rynku posiadają podobną i pełną informację o stanie rynku/ duża swoboda wejścia na rynek(nie ma barier prawnych)/ podstawową informacją na podstawie, której podejmowane są decyzje jest cena rynkowa/ zawarcie transakcji nie powoduje żadnych zmian na rynku, związane jest jedynie z przepływem towarów i gotówki/ zarówno decyzje nabywców jak i sprzedających są decyzjami suwerennymi(są podejmowane na podstawie kalkulacji ekonomicznej maks korzyść)/ 3.4 pojęcie i zmienność popytu w zależności od ceny szczególne przypadki odstępstwa od reguły/ Popyt- zapotrzebowanie na dany towar zgłaszane na rynku/ Popyt potencjalny- zapotrzebowanie odzwierciedlające potrzeby przy zerowej cenie/Popyt efektywny- ta część zapotrzebowania, która jest oparta gotowością zapłaty w danych warunkach rynkowych/ Popyt jako proces- wielkość zapotrzebowania zgłaszana przy każdym poziomie ceny i innych nie zmienionych warunkach rys1/ Popyt jako stan- zapotrzebowanie zgłaszane na rynku przy danym poziomie ceny i innych nie zmienionych warunkach rys2/ Zależność między popytem a ceną jest

zależnością odwrotną. Wzrost ceny powoduje spadek popytu, spadek ceny powoduje wzrost popytu, krzywa popytu ma nachylenie ujemne rys1/ Wyjątki: 1Dobra Giffene na przykładzie chleba szybki wzrost cen artykułów żywnościowych powoduje iż chleb staje się substytutem w porównaniu np. do pierwotnej ceny kiełbasy, jednak nadal jest kupowany gdyż kiełbasa jest o wiele droższa/ 2 efekt Snoba- popyt rośnie gdyż część nabywców chce pokazać, że stać ich na zakup drogiego dobra innym ludziom/ 3 Efekt Veblena reakcja wywołana chęcią udowodnienia samemu sobie, że stać mnie na zakup dóbr luksusowych i tym samym dowartościować samego siebie/ 4Paradoks spekulacyjny ceny rosną i spodziewamy się że nadal będą rosnąć/ 3.5 Pozacenowe czynniki wpływające na popyt/ 1dochody realne-jeśli rosną to zależy/2 skłonność do oszczędzania, reklama, efekt demonstracji(pokazać że możemy)/3 efekt naśladownictwa (kupujemy bo inni kupują)/4 warunki sprzedaży ratalnej i kredytowania/5 obciążenia finansowe(podatki)/6 ilość mieszkańców/7 antycypacja cen(przewidywania że ceny mogą wzrosnąć lub maleć)/8 moda/9 gusty konsumentów/ 10 pogoda

3.6 Podaż zmienność podaży w zależności od ceny/ Podaż to oferta sprzedaży zgłoszona na rynku poprzez producenta. Rodzaje podaży: 1 indywidualna zgłoszona przez pojedynczy podmiot/2 rynkowa- całkowita oferta sprzedaży zgłoszona na danym rynku/3 skierowana: adresowana przez wytwórcę do określonej grupy nabywców; dostępna z punktu widzenia nabywców w określonych warunkach(np. płyty kompaktowe z określoną muzyką)/ Podaż jako stan- wielkość sprzedaży zgłoszona na rynku przy danym poziomie ceny rynkowej i innych nie zmienionych warunkach rys1/ podaż jako proces- wielkość oferty sprzedaży przy każdym poziomie ceny rynkowej i innych nie zmienionych warunkach rys2/ Ruch wzdłuż linii podaży: 1 przy wzroście ceny następuje wyprzedaż towarów utrzymywanych w celach spekulacyjnych/2 przy wzroście ceny następuje zwiększenie zatrudnienia i dlatego rośnie produkcja przekształcona w podaż. Podaż rośnie

3.8 Pojęcie równowagi/ Równowaga to taki stan rynku przy którym w wyniku dostosowań ustala się cena rynkowa przy której zgłoszona oferta będzie odpowiadała zapotrzebowaniu zgłoszonemu na dany towar przy tej cenie. Graficzną interpretacją jest punkt przecięcia się krzywej popytu i podaży. a- nadwyżka podaży- konkurencja wśród sprzedawców/b-niedobór podaży konkurencja wśród nabywców/ rys 1 Dostosowania krótko okresowe model pajęczyny./ Założenia: 1 cena rynkowa wygenerowana w procesie poprzednim jest jedyną przyczyna podjęcia decyzji gospodarczych/2 Dostosowania biegną po stronie popytu w ramach danego okresu gosp. , a dostosowania po stronie podaży są to dost. międzyokresowe/ Rynek znajduje się w stanie niezrównoważonym ponieważ jako wielkość decyzyjną przyjęto cenę C1 wygenerowaną w poprzednim okresie gosp. Przy tej cenie zostanie zaoferowana relatywnie niska podaż produkcji S1 przy wysokim zapotrzebowaniu D1 zapewniającym równowagę rynkową w poprzednim okresie. Konkurencja po stronie popytu doprowadzi do wzrostu ceny rynkowej do poziomu C2 zapewniającego równowagę jest to wielkość decyzyjna dla producentów w następnym okresie, która doprowadzi do

podaży S2, produkcja wytworzona i rzucona na rynek. Powstanie nie zrealizowana podaż wyrażona docinkiem BC rys2 Dostosowania długookresowa- mają miejsce wtedy gdy producenci mają wystarczająco dużo czasu by w pełni dostosować swoje zasoby do zmiany warunków cenowych Dostosowania będą wynikiem działania czynników cenowych jak i pozacenowych: 1 reklama- popyt na rynku dobrej firmy wzrasta, producent zwiększa podaż (krzywa przesuwa się w prawo) i ustala się nowa cena rynkowa na poziomie Cr' w punkcie równowagi E'. Rys3 2 wzrost dochodów, rynek jest rynkiem dobra niższego rzędu(popyt spada) powstaje nadwyżka EE1, co spowoduje obniżenie ceny do poziomu Cr' stan równowagi zostanie osiągnięty w punkcie E', a tym samym zmniejszona zostanie sprzedaż. Rys4

3 Zniesienie cła importowego na węgiel (wzrost podaży) powstanie nadwyżka podaży EE1, przy której nie jest możliwe osiągnięcie stanu równowagi co spowoduje obniżenie ceny do poziomu Cr' i ustalenie równowagi w punkcie E1'. Rys 5 4. Dostępność nośników energii jest mniejsza- podaż maleje pozacenowo powstaje nadwyżka popytu EE1 przy której nie może być osiągnięty stan równowagi, co powoduje podniesienie ceny do poziomu Cr' i ustalenie równowagi w punkcie E' Rys 6

3.9 Popyt, podaż sprzężona/ Popyt sprzężony- wynika ze zjawiska substytucyjności i komplementarności. Pobudzenie popytu na rynku jednego dobra powoduje pobudzenie popytu na rynku dobra komplementarnego (uzupełniającego). Przy zjawisku substytucyjności- pobudzenie popytu na rynku jednego dobra powoduje zmniejszenie popytu na rynku bliskiego substytutu./ Podaż sprzężona- podjęcie decyzji o wytworzeniu jednego dobra uznawanego za produkt główny powoduje wytworzenie szeregu innych dóbr często nie pożądanych np. przy produkcji cynku jako odpad powstaje półprodukt do produkcji ołowiu, przy produkcji mięsa zostają skóry./3.10 Wady rynku wolnokonkurencyjnego/ 1 nie wszystkie zasoby ekonomiczne obejmuje alokacja rynkowa- zjawisko dodatnich i ujemnych efektów zewnętrznych/2 nadmierne zróżnicowanie uczestników rynku pod względem majątkowym i dochodowym/3 produkcja dóbr szkodliwych(demenit goods) np. narkotyki/4 poliferacja produktów- nadmierne ich różnicowanie zostają utracone efekty skali/5 możliwość wykorzystania ignorancji nabywców w ramach nieuczciwej konkurencji/3.11 Model konkurencji doskonałej/ 1 duża liczba małych niezależnych przedsiębiorstw oraz duża liczba nabywców/ 2 jednorodny wyrób wszystkich nabywców/3 konkurencja cenowa wypiera firmy produkujące zbyt drogo. Producenci nie mają kontroli nad ceną są cenobiorcami/4 Swobodny przepływ kapitałów pomiędzy różnymi dziedzinami produkcji- łatwość wejścia i wyjścia z rynku/5 Brak

konkurencji nie cenowej. Ponieważ wszystkie firmy na rynku doskonale konkurencyjnym produkują identyczny produkt, nie ma miejsca dla konkurencji nie cenowej tj. reklama, promocja itp. / 6 doskonała informacja. 7.1 Gospodarstwo domowe/ Jest wyodrębnionym, ekonomicznie samodzielnym mikropodmiotem. Nazywane także konsumentem, ale może obejmować więcej niż jednego konsumenta. Traktowane jest jako odbiorca towarów i usług oraz dostawca czynników produkcji jakim jest praca, dzięki której osiąga swoje dochody. Dziecko w gosp domowym jest traktowane jako konsument, ale nie aktywny uczestnik procesów gospodarczych nie pracuje/ 7.2 Zasada racjonalnego wyboru/ Racjonalny wybór: znajomość swoich gustów i preferencji; umiejętność zhierarchizowania gustów; umiejętność dokonania wewnętrznego niesprzecznego(spójnego) wyboru; każdy woli mieć więcej niż mniej/ Teoria konsumenta zakłada racjonalny wybór przy czym wyróżniamy racjonalność rzeczywistą i proceduralną. Racjonalność rzeczywista zakłada spełnienie wszystkich uwarunkowań racjonalnego wyboru. Racjonalność proceduralna zakłada proces, który przybliża konsumentów do wyboru dającego maks korzyści/7.3 podstawowe zmienne wyznaczające pole decyzyjne gosp domowego/ 1 preferencje- konsument decyduje o wyborze struktury własnej konsumpcji zgodnie ze swoimi preferencjami/2 dochody, które także wyznaczają pole decyzyjne i możliwość wyboru najlepszego wariantu alokacji/ cenny dóbr- im niższa cena

Tym większe pole decyzyjne/7.4 Pojęcie użyteczności, funkcja użyteczności./ Użyteczność to zadowolenie (satysfakcja) jaką odczuwa subiektywnie konsument w procesie konsumpcji. Funkcja użyteczności jest to związek pomiędzy ilością konsumowanego dobra, a sumaryczną satysfakcją jaką osiąga konsument w tym procesie. Jest monotonicznie rosnąca przy założeniu ,że każdy chce mieć więcej. Użyteczność krańcowa to przyrost użyteczności (satysfakcji) konsumenta wynikający z konsumpcji kolejnej jednostki dobra. /7.5. I i II prawo Goseena./ I prawo Goseena - w miarę konsumpcji kolejnej jednostki dobra użyteczność krańcowa maleje .II prawo Goseena - istnieje możliwość ekwiwalencji wymiany między konsumentami, która jest oparta na subiektywnie określonej użyteczności dóbr i oparta na rachunku użyteczności krańcowej. Koszt rezygnacji z jednego dobra równa się z korzyścią z wymiany. Dopóki użyteczności krańcowe wszystkich nabywanych dóbr są proporcjonalne do ich cen, gospodarstwo domowe znajduje się w stanie równowagi.

7.6 Równowaga konsumenta w świetle teorii obojętności/ Konsument znajduje się w stanie równowagi jeżeli nabył dochodowo (E2) dostępny koszyk dóbr reprezentujący najwyższą użyteczność spośród dochodowo dostępnych. Konsument wolałby znaleźć się na krzywej obojętności U3, ale linia ograniczenia budżetowego na to nie pozwala. W punktach E1 i E3 konsument osiągnąłby mniejszą użyteczność , gdyż krzywa U1 przesunięta jest w prawo./ 7.8 Wpływ dowodów i cen na równowagę konsumenta, efekt substytucyjny i dochodowy. Wpły dochodów. Gdy dochód rośnie , a reakcje cen nie zmieniają się , linia ograniczenia budżetowego przesuwa się równolegle w prawo , suma nabywanych dóbr rośnie ,gdy maleje przesuwa się w prawo ilość nabytych dóbr spada. Wzrost dochodów pozwala osiągać coraz to wyższe krzywe obojętności wyrażające większą użyteczność całkowitą. Ścieżka wzrostu dochodów - pokazuje reakcje konsumenta na zmianę dochodu przy stałej cenie dóbr.

Wpływ cen. Wzrost ceny dobraQ1 spowoduje przesunięcie się linii budżetowej w lewo wzdłuż osi odciętych.. Efekt dochodowy- reakcje popytu na zmianę dochodu przy zerowym efekcie substytucyjnym (ceny nie ulegają zmianie) Wzrost dochodu powoduje wzrost popytu na dobro B. Efekt dochodowy dodatni bo b1>b0 Wzrost dochodu powoduje spadek popytu na dobro B bo>b1. Ujemny efekt dochodowy powoduje spadek popytu na dane dobro.

Efekt substytucyjny- stałość realnego dochodu stanowi dochodową dostępność koszyka dóbr reprezentującego tą samą użyteczność przy założeniu równowagi konsumenta, przy zmieniających się warunkach dochodu nominalnego i cen. Wzrost ceny dobra B powoduje spadek popytu na to dobro. Efekt substytucyjny jest zawsze ujemny nawet wtedy, gdy spadek ceny powoduje wzrost popytu na to dobro. /7.9Wyprowadzenie indywidualnego popytu konsumen. W przypadku wzrostu ceny dobra X może nastąpić ucieczka popytu z rynku dobra Y ,chociaż X i Y są dobrami technicznie komplementarnymi. Może to być wyjaśnione tym, że spadek użyteczności wynikający ze wzrostu ceny dobra X jest częściowo kompensowany przeniesieniem wydatków na rynkach innych dóbr. Symboliczna rezygnacja z Y na utrzymanie choć części X.

7.10 Popyt rynkowy jako wypadkowa popytów indywidualnych. Budowa popytu rynkowego. Popyt rynkowy jest wypadkową popytów indywidualnych zakładając, że mamy dwóch nabywców(1 ,2) Przy cenie C1 nabywca 2 wyrazi chęć nabycia dobra wyrażoną odcinkiem , po czym swój popyt zgłosi nabywca 1 przy cenie C2, powiększając tym samym popyt rynkowy o odcinek CB. 7.11 Działalność socjalna Państwa-transfer rzeczowy i gotówkowy. Transfer- świadczenie pochodzące zazwyczaj z budżetu państwa , które różne osoby otrzymują za darmo np. zasiłki dla bezrobotnych, wypłacane z funduszu ubezpieczeń społecznych. Płace nie są transferami ponieważ są wypłacone w zamian za prace .Niektóre transfery mają postać świadczenia pieniężnego, inne są dokonywane w naturze. Np. ludziom ubogim można wydać bony żywnościowe, uprawniające do nabycia wyłącznie żywności , którymi nie można zapłacić za kina czy benzynę.

Konsument może być mniej usatysfakcjonowany pomocą żywnościową otrzymaną , w naturze niż jej ekwiwalentem pieniężnym. Wychodząc z punktu e' konsument wolałby może wydać na żywność , niż wynosi otrzymany przydział i przesunąć się np. do punktu C. W przypadku świadczenia pieniężnego dostępna jest linia budżetowa A'BF', natomiast świadczenie otrzymywane w naturze ogranicza linię do ABF' i wyklucza odcinek A'B Transfery gotówkowe umożliwiają konsumentom wydanie pieniędzy w dowolny sposób .Natomiast transfery rzeczowe mogą ograniczać swobodę wyboru konsumenta.. Jeżeli występuje także ograniczenie , to uzyskany przyrost użyteczności będzie mniejszy niż przy transferze gotówkowym o tej samej wartości pieniężnej.

1.1 pojęcie rzadkości/ Rzadkość to wyraz luki pomiędzy ograniczoną ilością zasobów, a wielkością celów, do których zasoby te mogły by zostać użyte, jeżeli nie ma luki nie ma gospodarki, ekonomi/ 1.2 Przedmiot ekonomi/ Ekonomia bada zachowania ludzi, stojących wobec luki, a wielkością celów, do których zasoby te mogły by zostać wykorzystane/1.3 typologia dóbr/ Dobro jest to środek zaspokojenia potrzeby. Rozróżniamy następujące rodzaje dóbr: 1rzeczy- produkty takie jak np. odzież , samochód stają się w pełni własnością osoby je wykorzystującej. 2 usługi- korzystamy z nich jedynie czasowo(korzystamy z usługi przejazdu pociągiem nie wchodząc w posiadanie lokomotywy, czy wagonów) 3 stany- zadowolenie z chwili np. patrzenie na telewizor/ KLASYFIKACJA dóbr: 1 d ekonomiczne- rzadkie wytwarzane przez człowieka przy użyciu pracy i dóbr pierwotnych/2 d wolne- dostarczane w ilości nieograniczonej nie muszą być wytwarzane przez człowieka/3 d pierwotne- dostarczane bezpośrednio z przyrody mogą być rzadkie i wolne/3 d produkcyjne- przeznaczone do wytworzenia innych dóbr/4 d konsumpcyjne- przeznaczone do konsumpcji/ dobra common Pools: nikt nie jest wyłączony z możliwości korzystania z tych dóbr istnieje konkurencyjność wykorzystania; wykorzystanie tych dóbr przez jedne podmioty uniemożliwia z korzystanie z nich innym/ Inne rodzaje dóbr: 1d społeczne szkodliwe- np. narkotyki to te d których społeczna ocena jest niższa od oceny indywidualnej/ 2d merytoryczne to te, których społeczna

ocena jest wyższa od oceny indywidualnej np. wykształcenie/3d publiczne to te, które są kupowane przez lub wytwarzane i wykorzystywane przez duże grupy ludzi lub rządy np. ochrona policyjna, służba zdrowia/4d prywatne to te, które kupowane wykorzystywane lub wytwarzane przez pojedyńczych ludzi lub członków małych dobrowolnie tworzonych grup/1.4 Zasoby rodzaje i strumienie zasobów/ Zasoby- są to rzeczy wykorzystywane do produkcji dóbr i usług. Istnieje skończona ilość hektarów ziemi, litrów wody, drzew, ropy i surowców mineralnych, które mogą być użyte w danym dowolnym okresie czasu do produkcji rzeczy, które nam potrzeba lub które chcemy posiadać./ Rodzaje Z: 1 ziemi- obejmuje obszar ziemi i wszystko to co w naturze jest użyteczne w procesie produkcji- minerały rośliny itp./2 praca- obejmuje każdy sposób w jaki ludzka energia, fizyczna lub umysłowa, może być sensownie wydatkowana/3 kapitał (dobra inwestycyjne)obejmuje wszelki wynik procesu produkcyjnego, który jest przeznaczony do późniejszego wykorzystania w tymże procesie. Budynki i wyposażenie- rzeczy produkowane do produkowania innych rzeczy- stanowią przykład tych wytwarzanych przez człowieka środków produkcji/ Strumień zasobów to przepływ zasobów w danym okresie czasu w gospodarce/1.9 Podstawowa zasada ekonomi, efekt nakład/ Podstawowa zasada ekonomiczna służy do oceny efektywności alokowanego zasobu i polega na konieczności ciągłego porównywania efektu z nakładem.

Nakład- jest to kapitał obcy i własny/ efekt korzyść z alokacji, nadwyżka przychodu nad poniesionymi kosztami/ Podstawowa zasad posiada dwa warianty realizacyjne: 1 zasada maksymalnej oszczędności- zakłada się to przy stałym efekcie że podmiot gospodarczy stara się wybrać takie warianty alokacji przy którym nakład będzie minimalny/ Zasada maksymalnej wydajności oszczędności- zakłada że, przy danym poziomie dyspozycyjnego zasobu alokacja winna być wykonana w ten sposób aby został zagwarantowany efekt./ Często te dwa warianty stosowane są naprzemiennie co w dłuższym podziale czasu stwarza wrażenie maksimum efektu przy minimalnym nakładzie/

1.5 Implikacja rzadkości. Gospodarowanie - konieczność dokonywania wyborów ,jest zawsze zdeterminowana danymi zasobami i daną technologią. Możliwości wyborów gospodarczych , jakie w momencie podejmowania decyzji posiadają podmioty gospodarcze ilustruje bardzo przejrzyście krzywa możliwości produkcyjnych , która jest graficznym przedstawieniem różnych kombinacji dóbr , które mogą być wytwarzane , gdy wszystkie zasoby są w pełni wykorzystane, krzywa ta przedstawia maksymalne kombinacji produkcji możliwe do osiągnięcia przy pełnym wykorzystaniu istniejących w gospodarce zasobów. Ilustruje ona problem wyboru więcej jednego dobra za cenę zmniejszenia ilości drugiego dobra. Punkty położone nad krzywą są nieosiągalne , wytworzenie odpowiadającej im produkcji wymaga większej ilości zasobów niż ta , którą gospodarka dysponuje. Punkty pod krzywą oznaczają produkcje nieefektywną. Wykorzystując w pełni posiadane zasoby gospodarka mogłaby zwiększyć produkcje i znaleźć się na krzywej możliwości produkcyjnych. Proces dokonywanych wyborów konkretnych wariantów alokacji zasobu nazywamy gospodarowaniem. Koszt alternatywny

(koszt niezrealizowanych możliwości ,koszt zaniechanych możliwości ) wartość największego z niezrealizowanych wariantów alokacji zasobów. Alokacja - przeznaczenie zasobu do realizacji konkretnego celu .Warunek optymalnej alokacji jest wynikiem kosztu alternatywnego. Mobilność alokacyjna zasobów. - różne zasoby w różnym stopniu nadają się do alokacji zasobu rzadkiego. 1.6 Podstawowy problem ekonomiczny i jego rozwiązanie. Podstawowym problemem jest problem wyboru wariantu alokacji zasobu rzadkiego .alokacja - przeznaczenie zasobu do realizacji konkretnego celu. Proces wyboru wariantu alokacji nazywamy gospodarowaniem .Jego rozwiązanie znajduje się na krzywej możliwości produkcyjnych. Jest ona graficznym przedstawieniem różnych kombinacji dóbr, które mogą być wytwarzane ,gdy wszystkie zasoby są w pełni efektywnie wykorzystywane. Ilustruje ona problem wyboru - więcej jedengo dobra za cenę zmniejszenia ilości drugiegi dobra .Punkty położone nad krzywą są nieosiągalne .Punkty pod krzywą oznaczają produkcje nieefektywną. 1.8 Pojęcie gospodarowania. Gospodarowanie - proces wyboru konkretnych warunków alokacji(przeznaczenie zasobu do realizacji konkretnego celu) zasobu. Gospodarowanie polega na podejmowaniu ciągłych decyzji związanych z zyskiem lub stratą. Straty mogą powodować. - niespodziewany wzrost kosztów (ceny produktów)

- klęski żywiołowe , - działanie konkurencji, - nasycenie rynku danym produktem . Gospodarowanie , które zawsze odbywa się w określonym momencie czasu napotyka na ograniczoność zasobów i technologii . Konsekwencją tego zjawiska jest problem rzadkości w ekonomii.

procesie , w wyniku czego zostaje ustalona cena rynkowa. Cena rynkowa odzwierciedla stan rynku w którym podobne towary realizowane są po tej sytuacji. Rynek może być równoważony i może w warunkach ceny rynkowej nie być równoważony. Rynek jako konsekwencja zjawiska rzadkości . Im wyższa cena tym jest ona odzwierciedleniem rzadkości dóbr oferowanych na rynku (rzadkość jest to fakt , że nie możemy mieć wszystkiego co chcemy prze cały czas, po prostu nie ma wszystkiego w takiej ilości ,żeby można było wszystko mieć). Uczestnicy rynku podejmują decyzje gospodarcze muszą odpowiedzieć intuicyjnie na pytania: - co mają produkować (więcej armat czy masła?) - dla kogo będą produkować , - ile powinni produkować , -za ile go oferować, - w jaki sposób produkować biorąc pod uwagę zasoby znajdujące się w naszej dyspozycji?, - Czy będziemy wykorzystywać duże ilości pracy i niewielką ilość energii mechanicznej czy na odwrót? /1.12 Podstawowe przesłanki i model transakcji wymiennej. Warunki konieczne. -oczekiwana obopólna korzyść stron zawierających transakcje -zdefiniowane warunki własności -zróżnicowane preferencje lub specjalizacje wytwarzających. -możliwość powstania pola negocjacji Rysunek/ 3

/1.10 niejednorodność podejść w ekonomi Ekonomia pozytywna -stanowi tą gałąź badań ekonomicznych , która zajmuje się światem takim jakim on jest, a nie takim jakim powinien być. Zajmuje się jedynie konsekwencjami zmian warunków ekonomicznych lub też kierunków polityki ekonomicznej. Celem jest przewidzenie wpływu zmian w kodeksie karnym lub stawki płacy minimalnej ,a nie ocena sprawiedliwości takich zmian. Ekonomia normatywna - stanowi tą gałąź badań ekonomicznych , która zajmuje się sądami wartościującymi jakie powinny być ceny, poziomy produkcji ,dochody i kierunki polityki gospodarczej rządu. Mikroekonomia- jest badaniem pojedynczych rynków zboża , płyt gramofonowych ,książek i tak dalej, które funkcjonują w ramach gospodarki narodowej. Gdy ekonomiści mierzą ,wyjaśniają i przewidują popyt na poszczególne produkty , takie jak rowery czy kalkulatory kieszonkowe, mają do czynienia z mikroekonomią. Makroekonomia - jest badaniem gospodarki narodowej jako całości lub też badaniem jej znaczących części. Odnosi się do „ogólnego obrazu” a nie szczegółów działalności gospodarczej danego kraju. /1.11 Problemy metodologiczne w ekonomi 1.11.1 Model -to uproszczony obraz rzeczywistości przy czym uproszczenia muszą być podporządkowane celowi, któremu ma służyć model. Model zatem musi odzwierciedlać istotne z punktu widzenia prowadzonych badań elementów rzeczywistości. 1

Funkcje modeli: - zastępują doświadczenie, - funkcje informacyjne pozwalają w sposób uporządkowany przekazać , wiedzę przy czym przekaz nie polega na opisie wszelkich możliwych przypadków lecz na przekazaniu logicznych związków pomiędzy stanami w gospodarce i czynnikami kierującymi te stany, - f . heurystyczne poznawcza. Posiada dwa wymiary i dwa aspekty. a)w procesie testowania i konstruowania modelu uczymy się identyfikować rzeczywistość, we wszystkich możliwych przypadkach .b) modele pozwalają przewidywać przyszłe strony gospodarki (pow. w wyniku oddziaływania różnych zespołów czynników).Logiczny błąd - błąd ten może powstać na podstawie tego ,że zjawisko B wystąpiło bezpośrednio po zjawisku A, wysuwa się wniosek iż A jest przyczyną B. Logiczny błąd złożenia - powstaje wtedy ,kiedy stwierdzenie ekonomicznej zależności przypadku podmiotu „a” staje się podstawą twierdzenia ,że ta zależność jest prawdziwa dla wszystkich podmiotów tej samej klasy. Klauzula Ceteris Paribus - celem uzyskania możliwości analizy przy dużej ilości istotnych czynników kształtujących daną wielkość ekonomiczną stosujemy zabieg zwany klauzulą Ceteris Paribus- nałożenie niezmienności sposobu oddziaływania określonych czynników na daną wielkość ekonomiczną. /1.13 Pojęcie rynku ,rynek jako konsekwencja zjawiska rzadkości. Rynek -jest to proces polegający na wzajemnym uwzględnianiu decyzji stron uczestniczących w tym 2

6.1 „podaż w punkcie”/ Jest to ingerencja państwa charakterystyczna dla gospodarki planowej. Planowana jest wielkość produkcji i cena. Linia popytu jest cały czas taka sama. Podaż nie jest linią ale punktem! Wystąpiła nadwyżka popytu powstało dobro deficytowe. Rys1 Cena niska, a produkcja relatywnie wysoka- nastąpiła nadwyżka podaży. Powstał tzw bubel(towar złej jakości, który zalega półki sklepowe). Rys2 6.2 „model pajęczyny”/ Dostosowania krótko okresowe na rynku. Dwa podstawowe założenia tego modelu:1 Wielkością jedyną i wystarczającą do podjęcia decyzji gospodarczej w bieżącym okresie jest cena rynkowa wygenerowana na rynku w okresie poprzednim/2 Dostosowania rynkowe biegną po stronie popytu w ramach danego okresu gospodarczego, a pomiędzy okresami gospodarczymi biegną po stronie podaży./ opis modelu pajęczyny: rynek znajduje się w stanie niezrównoważonym ponieważ jako wielkość decyzyjną przyjęto cenę C1

(wygenerowaną w poprzednim okresie gosp) Przy tej cenie zostanie zaoferowana relatywnie niska podaż produkcji (S1), przy wysokim zapotrzebowaniu D1, zapewniającym równowagę rynkową w poprzednim okresie. Konkurencja po stronie popytu doprowadzi do wzrostu ceny rynkowej do poziomu C2, zapewniającego równowagę (podaż się nie zmienia, dostosowuje się popyt). Cena C2 to wielkość decyzyjna dla producentów w następnym okresie, która doprowadzi do podaży w wysokości S2. Produkcja zostanie wytworzona i rzucona na rynek. Powstanie nie zrealizowana podaż wyrażona odcinkiem BC. Konkurencja po stronie podaży: obniży się poziom ceny rynkowej do C3 zapewniającego popyt zdolny wchłonąć podaż S2 itd. Rys1 Model pajęczyny w kolejnych cyklach dostosowań schodzi się w kierunku teoretycznego punktu równowagi Nd-niezrealizowany popyt, Ns- niezrealizowana podaż. Rys2

6.3 Cena Maks-, Minimalna/ Dostosowania rynkowe: punkt wyjścia- stan równowagi na rynku rys1 Cena minimalna- musi być ustalona powyżej ceny równowagi Cr . Jest to cena, poniżej której dane dobro nie może być sprzedawane. Może być ona ustalana na dwa sposoby: rynkowo, nierynkowo. Państwo może narzucać z urzędu zawieranie transakcji po cenie nie niższej niż cena minimalna. Z drugiej strony państwo może dołączyć do oferty popytu tworząc dodatkowy popyt- państwowa oferta jest wyrażona chęciom zakupu każdej ilości towaru po cenie minimalnej, bez względu na podaż. Ponieważ sprzedawcom jest obojętne kto kupi od nich towar, zaoferują go albo państwu albo, nabywcom skłonnym nabyć go po cenie min, wyższej od ceny równowagi. W tej sytuacji państwo wykupi niezrealizowaną podaż wyznaczoną odcinkiem EE' natomiast odcinek a to popyt indywidualnych nabywców godzących się nabyć towar po cenie minimalnej. C Maksymalna- to taki maks poziom ceny, przy której mogą być zawierane transakcje na danym rynku. C maks musi być ustalona poniżej stanu równowagi rynkowej, gdyż tylko wtedy zagwarantowane jest sensowne działanie państwa i skuteczność tej metody. C maks może być wprowadzana na 2 sposoby: antyrynkowy

(w formie nakazu); rynkowy- gdy państwo dołączy do podaży rynkowej, zobowiązując się dostarczyć każdą ilość towaru po cenie maks, ale niższej od ceny równowagi. Cena maks wprowadzana w sposób antyrynkowy- powstaje niezrealizowany popyt wyrażony odcinkiem AA' Państwo musi reglamentować popyt, czyni to stosując instrument podziału. Wzbudzona podaż- odcinek b musi zostać przydzielona odpowiednim reprezentantom strony popytowej. Stosowanie tego narzędzia w przypadku dążenia państwa do zwiększenia dostępności danego dobra niżej uposażonym grupom nabywców- np. rynek mieszkaniowy gdzie kryterium przydziału to kryterium uposażenia. Rys2 6.4 Wpływ reglamentacji na dostosowania rynkowe/ reglamentacja- rozdzielnictwo dóbr konsumpcyjnych spowodowane ich niedostatkiem na rynku np. reglamentacja cukru mąki. Konieczność reg powstaje w przypadku klęski żywiołowej, wojny, względnie innych wahań gospodarczych wywołujących nagły spadek podaży Celem reg jest udostępnienie podaży tej grupie nabywców, która w danej chwili ma kluczowe znaczenie dla gospodarki i nie posiada możliwości zakupu określonej

ilości po wyznaczonej cenie. Rys1 objaśnienie/ cena rośnie popyt spada/ odcinek a ilość produktów przeznaczona dla tych, którzy ich najbardziej potrzebują. Państwo dopłaca do tych produktów/ 6.5 Wpływ podatku na rynek jednego dobra./ Podatek jest ustalany od sztuki sprzedanego dobra(akcyza) Rys1 E'K wielkość podatku, która rozkłada się. Różnie obciąża nabywcę i sprzedawcę. Wychodzimy od stanu równowagi, państwo wprowadza podatek (12zł od sztuki) sprzedawca otrzyma zatem Cr-t, będzie więc chciał sprzedać przy tej cenie Qr'. Popyt pozostanie ten sam. Kalkulacja ta obowiązuje dla każdego poziomu ceny rynkowej. Nastąpi korekta podaży o wielkość t Cena rynkowa ulega zwiększeniu do poziomu Cr'' (kontroluje popyt) Ostatecznie sprzedaż ustala się na

poziomie Qr''/ Ustalenie podatku na zasadach podanych powyżej wywołuje następujące skutki: 1Cena rynkowa- dla nabywcy wzrasta; uzyskiwana przez sprzedawcę maleje/2 Obrót rynkowy Q spada/3 Wzrost ceny jest skutkiem przerzucenia części obciążenia podatkowego producenta na nabywcę/4 spadek ceny uzyskiwanej przez sprzedawcę to realne obciążenie producenta podatkiem/5 podatek może być przerzucony całkowicie na nabywcę, wtedy gdy popyt nie reaguje na zmianę ceny jest doskonale sztywny/6 Podatek całkowicie obciąży podaż(producentów jeżeli podaż będzie doskonale sztywna, nie będzie reagowała na cenę/ Stopień przerzucenia podatku na nabywców lub sprzedawców zależy zatem od elastyczności popytu i podaży. Podobnie jest z dostosowaniami w przypadku wprowadzania cła/ 6.7 Wpływ cła na cenę krajową i cenę w krajach pochodzenia towaru/ Cło opłata pobierana przez państwo przy wwożeniu, towaru przez granicę lub przewożeniu towaru tranzytem. Rys1

Ustanawiamy cło wielkości 10 jednostek pieniężnych od sztuki, oznaczamy przez t. Ostatecznie to cło ukształtuje się w określonym miejscu i nastąpi rozdwojenie ceny (część cła zostanie przerzucona na nabywców w kraju importującym- popyt na import spadnie w kraju (k), a cena zostanie obniżona do poziomu Cx'' - wystąpi zatem tylko taka nadwyżka podaży, która może być eksportowana. Wprowadzenie cła importowego wpływa zarówno na rynek eksportera jak i importera! Część cła zostanie przerzucona w cenie kraju importującego, która wzrośnie z poziomu Cx do Cx' Jednocześnie ulegnie zmniejszeniu import. Z drugiej strony cena w kraju eksportującym ulegnie obniżeniu z Cx do Cx'' Co oznacza, że ulegną zmniejszeniu dochody producentów. Jeżeli cło wynoszące np. 10 zł podzieli się nie równo i cena importera wzrośnie o 8 zł z Cx do cx' to znaczy, że cena kraju eksportującego spadnie o 2 zł z Cx od Cx-2. Wszystko te cło przechwyci budżet kraju importera./ 6.8 Wpływ subwencji/ Subwencja bezzwrotna pomoc finansowa udzielana przez państwo dla instytucji, organizacji itp.- dotacja. Założenie państwo dopłaca kwotę Sb do każdej jednostki sprzedanego produktu. Rys1

Punkt wyjścia równowaga na rynku przy cenie Cr i wielkości produkcji Qr. Sprzedawca planuje cenę Cr+12 zł/szt (subwencja) linia podaży przesunie się w prawo z S do S' Powstanie nadwyżka podaży Or'-Qr Powstanie konkurencja po stronie podaży obniżka ceny rynkowej z Cr do Cr'/ KE'-subwencja/ Cr-Cr'-korzyści konsumenta/ KX- korzyści producenta (nadwyżka dotacji po sprzedaży w stosunku do ceny wyjściowej Cr)/ 2.1 Pojęcie czynników produkcji. Praca , ziemia, kapitał, technologia, system socjalny/ Zużycie zasobów traktowane jest jako korzystanie z usług zasobów czynników produkcji (zasoby wykorzystywane do produkcji)/ praca-dochód w postaci płacy roboczej jaką uzyskamy jako pracownicy/ ziemia- czynsze i renta gruntowna/ Kapitał- usługi kapitału wynagradzane są dochodami w postaci zysku/ technologia- wyznacza ilość i rodzaj zasobów koniecznych do wypracowania danego produktu/ system socjalny-/2.2 Zagregowana funkcja produkcji w odniesieniu do całej gospodarki/ Produkcja polega na kombinowaniu określonych nakładów (czynników produkcji) w celu osiągnięcia efektu w postaci wytworzonych produktów lub usług. Teoria produkcji jest analizą reakcji jakie występują między nakładem czynników i osiąganym z tego nakładu produktem. Zależność między wielkością produkcji, a rozmiarem nakładu czynników można przedstawić przy pomocy funkcji produkcji. Zależności które wyraża funkcja produkcji mają charakter przyczynowo-skutkowy oznacza to że przyczyną procesu funkcji są nakłady

czynników (lub ich zmiany) natomiast skutkiem tego jest określona wielkość produkcji. Ogólna postać funkcji produkcji/ Q=f(F1,F2,...,Fn)/ Q-wielkość produkcji/F- czynniki produkcji/ Produkcja jest efektem połączenia ze sobą wszystkich niezbędnych czynników produkcji. Analizowanie działania na rozmiary produkcji wszystkich czynników jednocześnie jest skomplikowane i wymaga umiejętności posługiwania się przestrzenią wielowymiarową./2.3 Linia alokacji/ Alokacja przeznaczenie zasobu do realizacji konkretnego celu. Warunek optymalnej alokacji jest warunkiem kosztu alternatywnego. Koszt alternatywny- wartość największego z nie zrealizowanych wariantów alokacji. Linia alokacji to inaczej krzywa możliwości produkcyjnych, które przedstawia różne kombinacje dóbr , które mogą być wytwarzane, gdy wszystkie zasoby są w pełni wykorzystywane./2.4 Model alokacji zasobów w skali ogólnogospodarczej./ Krzywa TRANSFORMACJI jako rezultat realizacji efektywnej alokacji: prawo malejącego przyrostu produkcji zwiększonej, prawo rosnącego kosztu alternatywnego/ Krzywa Transformacji- zbiór punktów wyznaczający ilościową kombinację dwóch dóbr możliwa do wytworzenia przy użyciu stałej ilości zasobów przy założeniu zupełnego i w pełni efektywnego wykorzystania tych zasobów/ wytwarzane są dwa dobra, zasoby są stałe, następuje stopniowa realokacja zasobu, umownie zakłada się że jedno dobro reprezentuje dobra inwestycyjne a drugi konsumpcyjne/ Jej wypukłość

Wypukłość wynika z ograniczonej możliwości alokacji zasobów. Rys1 Jeśli mobilność była by 100% to krzywa transformacji wyglądała by następująco: Rys2 Jeśli mobilność była by 0 to wygląda tak jak na rys3 Im krzywa bardziej wypukła w górę tym mobilność alokacji jest mniejsza wskazane zależności pozwalają na sformułowanie dwóch praw rządzących alokacją zasobów: 1 Prawo rosnącego kosztu alternatywnego. Przy założeniu stałej ilości zasobów i w pełni efektywnego ich wykorzystania w miarę zwiększania produkcji dobra J o kolejną jednostkę, będący kosztem alternatywnym ubytek produkcji dobra C rośnie/2 Prawo malejącego przyrostu produkcji zwiększonej. Przy założeniu zupełnego i w pełni efektywnego wykorzystania zasobów w miarę rezygnacji z produkcji kolejnej jednostki dobra C uzyskany dzięki temu przyrost produkcji dobra J będzie malał. Krzywa transformacji jako wyraz działania prawa malejącego przychodu Możliwości produkcyjne można zwiększyć

poprzez zwiększenie ilości wykorzystywanych zasobów. Graficznym odzwierciedleniem wzrostu możliwości produkcyjnych jest przesunięcie krzywej transformacji w prawo i w górę. Rys4 Do pozasobowego zwiększenia możliwości produkcyjnych należą: wzrost wydajności dzięki odkryciu nowych źródeł energii, powstanie instytucji redukujących ryzyko, specjalizacja, powstanie pieniądza, rozwój handlu, wykorzystanie przewag kompalratywnych/ Aby narysować funkcję(zagregowaną) produkcji -która jest związkiem pomiędzy wielkością produkcji, a ilością użytych zasobów, przyjmuje się, że wszystkie czynniki oprócz pracy są stałe (praca rośnie). Do czynników tych należą grunty, surowce, kapitały, wiedza, systemy socjalne. Rys5 Fa ilustruje prawo malejących przychodów- przy założeniu równomiernego wzrostu zaangażowanych zasobów w produkcję oraz stałości przynajmniej jednego z zasobów uzyskane dzięki takiemu działaniu kolejne przyrosty produkcji będą malały/2.5 Problem wyboru między konsumpcją a inwestycjami/ Inwestycje jako całość

dzielą się na: restytuacyjne- odtworzeniowe- odtwarzają bieżące zużycie kapitału; netto- ta część inwestycji, która powoduje że zasób kapitału wzrasta powyżej stanu rozpatrywanego z początku okresu. Rys 1 Realizacje pokazane przez krzywą możliwości produkcyjnych odpowiadają rozmaitym ilością dzisiejszych zasobów przeznaczonych na inwestycje, mające zwiększyć zasób kapitału w przyszłości. W punkcie A gospodarka łączy odziedziczony zasób kapitału z dostępną pracą, aby wytworzyć jedynie dobra przeznaczone do natychmiastowej konsumpcji. Zasób kapitału zużywa się. Być może jest on nawet wyprzedawany cudzoziemcom, aby zapłacić za import jeszcze większej ilości dóbr konsumpcyjnych. W rezultacie gospodarka nie będzie dysponować żadnym kapitałem i stanie się niezdolna do produkcji dóbr konsumpcyjnych. W skrajnie odmiennej sytuacji wszystkie bieżące zasoby zostają przeznaczone na inwestycje. Powstają w ten sposób nowe dobra kapitałowe, umożliwiające gosp produkowanie większej ilości dóbr konsumpcyjnych w przyszłości. W miarę jak przesuwa się wzdłuż krzywej od A do A' coraz więcej zasobów jest przenoszonych z produkcji dóbr kons do produkcji dóbr inwestycyjnych mających zwiększyć przyszłą konsumpcję

2.6 Zasobowe i pozazasobowe czynniki zwiększania możliwości produkcyjnych/ Możliwości można zwiększyć poprzez: zwiększenie ilości wykorzystywanych zasobów (graficznym odzwierciedleniem wzrostu możliwości prod jest przesunięci krzywej transformacji w prawo i w górę. Do pozostałych czynników należą: wzrost wydajności dzięki odkryciu źródeł energii patrz wyżej podkreślone/2.7 rynek jako efektywny mechanizm alokacji/ Nadwyżka konsumenta/ Rys1 Nadwyżka (renta) konsumenta formalnie może być wyrażona jako różnica między ceną rynkową, a ceną maks, którą zapłacił by konsument kierując się subiektywną oceną wartości nabywanego dobra. Z punktu widzenia popytu linia nadwyżki kons wyrażona jest polem zawartym pomiędzy linią ceny rynkowej , a linią popytu. Im niższa cena rynkowa tym renta nabywcy będzie większa bo większa ilość dóbr będzie sprzedana powoduje to przyrost korzyści nabywców. Jeżeli dobrobyt będziemy mierzyli korzyściami nabywców to przy tej samej cenie można różnie oceniać rentę konsumenta. Nadwyżka producenta

Analiza może być przeprowadzone jeżeli zanalizuje się linię podaży. Renat producentów jest wyrażona różnicą pomiędzy ceną rynkową i ceną minimalną po, której producent dokonał by transakcji. Formalnie może być wyrażona jako pole trójkąta zawartego pomiędzy linią Cr a linią podaży. Sumarycznie korzyści nie mogą być wymiernie wyliczane.

8.9 Koszty-to wydatki odzwierciedlające gospodarczo uzasadnione zużycie czynników produkcji. Koszty są bardzo zróżnicowane w zależności od rodzaju przedsiębiorstwa np.płace opłaty za korzystanie z urządzeń komunalnych, ubezpieczenia, amortyzację itp. Klasyfikacja kosztów według sposobu definiowania: K krańcowy dodatkowy koszt ponoszony w związku z produkcją dodatkowej jednostki dobra, wykonaniem danej czynności, lub świadczeniem usługi. Mówi on o ile wzrosną koszta wytwarzania danego produktu jeżeli produkcję zwiększymy o jednostkę. Koszt ten odpowiada też na pytanie ile kosztuje wytworzenie następnej jednostki danego dobra. Wzór Kk=Km=∆Kc/∆Qc Km -koszt marginalny. K całkowity- całkowite wydatki poniesione przez przedsiębiorstwo gospodarczo uzasadnione w danym okresie czasu. Inaczej jest to suma kosztów stałych i kosztów zmiennych przy każdym poziomie produkcji. K przeciętne odpowiadają na pytanie ile kosztuje wytworzenie jednostki dobra przy danym poziomie produkcji. Wzór Kp=Kc/Qc koszt całkowity przez całkowitą produkcję. K ekonomiczny jest to koszt księgowy pomniejszony o koszty alternatywnego użycia zgromadzonych zasobów. Podział kosztów według użytego czynnika gospodarczego. 1 koszty rzeczowe/ bieżące- odzwierciedlają zużycie środków trwałych wyrażone są przez amortyzację/ obrotowe zużywają się całkowicie w ciągu jednego cyklu wytwórczego/ trwałe zużywają się stopniowo obsługując wiele cykli wytwó..ych

2 Koszty osobowe to wszystkie wydatki związane z zatrudnieniem pracowników: płace, zobowiązania socjalne ZUS itp. / koszty finansowe to wydatki związane z różnymi wydatkami finansowymi. 3 Koszty według zmienności w zależności od wielkości produkcji./ K stałe- nie zależą one od wielkości produkcji. K stałe obejmują wydatki ogólne które dotyczą okresów miesięcznych lub rocznych np. składki ubezpieczeniowe, opłaty za dzierżawę majątku, amortyzacja księgowa. Tak długo jak przedsiębiorstwo ma do czynienia choć z jedną pozycją K S działa w krótkim okresie czasu./ K zmienny to jakikolwiek koszt który zmienia się wraz ze zmianą poziomu produkcji. Zależy od poziomu produkcji może to być zależność progresywana, dygresywna i wprost proporcjonalna. Obejmuje on płace, materiały, majątek ruchomy i zaopatrzenie biurowe. Są to koszty zużycia tych elementów do bieżącej produkcji. 4 Kryterium powiązania z produktem podział na: / K bezpośrednie- te, które można odnieść do konkretnego wyrobu. Typowymi kosztami tego rodzaju są płace bezpośrednie wraz z ubezpieczeniami społecznymi, materiały bezpośrednie wchodzące fizycznie w skład wyrobu i inne narzędzia i przyrządy specjalne./ K pośrednie- to te które nie można odnieść do konkretnego wyrobu np.: amortyzację zużycie energii, koszty administracyjne, odsetki bankowe.// Społeczne koszty wytwarzania obejmują oprócz K ekonomicznych, koszty danej produkcji, stanowiące straty dla osób nie związanych z tą działalnością np.: niszczenie środowiska. 1

8.10 Koszty i zyski ekonomiczne/ Koszt ekonomiczny- to koszt księgowy pomniejszony o koszt alternatywnego zużycia zasobów(czyli koszt zatrudnienia się w innej firmie i koszt odsetek od kapitału złożonego na koncie w banku)/ ZYSK ekonomiczny to zysk księgowy pomniejszony o koszt alternatywny Ze=Zks-Zalt/8.11 Zmienność kosztów całkowitych, przeciętnych i krańcowych, w krótkim okresie czasu w zależności od produkcji/ Z krótkim okresem czasu mamy do czynienia wtedy, gdy przedsiębiorstwo nie zmienia swoich rozmiarów (nie inwestuje) kapitał=const. Rys 1 Koszty początkowo wzrastają relatywnie szybko przy wzroście produkcji. Zwiększając produkcję wzrost kosztu ulega spowolnieniu dalsze zwiększenie spowoduje gwałtowny wzrost kosztów/ 8.12 optimum ekonomiczne i techniczne w krótkim okresie czasu/ Optimum ekonomiczne(będzie stanowiło kryterium kreujące indywidualną podaż)- szukamy takiego poziomu produkcji w danym układzie technologicznym, przy którym przedsiębiorstwo osiągnie max zysk ekonomiczny/ O techniczne- szukamy przy danym stałym nakładzie technicznym, przy którym przeciętny koszt wytwarzania

jednostki produktu będzie możliwie najniższy/ Warunkiem ustalenia optimów jest zdefiniowanie zmienności kosztu krańcowego i utargu krańcowego/ Optimum e i tech w warunkach konkurencji doskonałej. Cechy modelu: istniej zjawisko cenobiorczości(rynek ustala ceny); utarg krańcowy, cena, utarg przeciętny -są sobie równe Uk=Up=C/ Wielkość produkcji gwarantująca max, zysk ekonomiczny to taka wielkość przy której utarg krańcowy zrówna się z kosztem krańcowym/ rys 1 rys 2/ Kc- k całkowity, Km=Kk-koszt krańcowy(marginalny), Kzm- koszt zmienny, Kpzm- k przeciętne zmienne, Kpc-k przeciętny całkowity, Ks- koszt stały/ Optimum ekonomiczne/ Qe- wielkość odpowiada wielkości produkcji wytwarzania w optimum ekon/ rys3

8.13 Wyprowadzenie podaży indywidualnej w warunkach konkurencji doskonałej/ Podaż indywidualna odpowiada części kosztu marginalnego zlokalizowanej powyżej punktu zamknięcia przedsiębiorstwa. Rys1 8.15 podaż indywidualna a podaż rynkowa/ Podaż rynkowa: Przedsiębiorstwa wytwarzające produkt homogeniczny(identyczny) niejednakowo reagują na zmianę ceny rynkowej. Przyczyny tej nie jednakowej reakcji mogą mieć źródło w zróżnicowanych technologiach wytwarzania tego samego produktu oznacza to, że technologie przestarzałe będą miały wyżej podniesioną linię kosztów krańcowych a tym samym linie indywidualnej podaży stąd podaż rynkowa jako wypadkowa indywidualnych podaży musi być przedstawiona w następujący sposób: Rys1

8.1 Przedsiębiorstwo jako względnie wyodrębniony system gospodarczy - definicja i związki z otoczeniem. Przeciębiorstwo jako względnie wyodrębniony system gospodarczy posiada szereg odrębności: - terytorialna - dzięki czemu możemy zidentyfikować rzeczowo składniki majątku przeciębiorstwa. - organizacyjny - wyodrębniona struktura organizacyjna przeciębiorstwa i jej zewnętrzne powiązania. - ekonomiczne - co oznacza że w ramach przeciębiorstwa są dostępne określone środki gospodarcze, w tym także finansowe, co do których mogą być

podejmowane niezależne decyzje gospodarcze. - przeciębiorstwo posiada odrębność prawną. Przeciębiorstwo jako względnie wyodrębniony system ma określone związki gospodarcze z otoczeniem gospodarczym. Związki te dzieli się na dwie grupy: 1.związki rynkowe - polegają na zawieraniu transakcji - rynek zbytu gotowych produktów, - rynek zaopatrzeniowy, - rynek usług obcych, - rynek pracy, - rynek dóbr inwestycyjnych (rzeczowe środki obrotowe i trwałe). Przeciębiorstwo jako strona występuje również na rynku dóbr finansowych (jako strona popytowa jak i podażowa - akcje obligacje) - rynek wartości niematerialnych i prawnych (licencje, patenty, pozwolenie na przejazd przez teren prywatny). 2.związki pozarynkowe -1 podatki i zobowiązania do budżetu państwa (ZUS), -2 dopływy (pomoc publiczna - wszelkiego rodzaju formy pomocy w postaci subwencji, operacje na kredytach, kapitale, operacje na podatkach - mnożenie całkowite, ulgi podatkowe, - operacje na kredytach - gwarancje udzielane przez państwo, częściowe, warunkowe obniżanie kredytów, - operacje na kapitale - konwersja zadłużenia przeciębiorstwa wobec państwa, -3 darowizny pochodzące od osób prywatnych (pół pozarynkowe, pół rynkowe).

8.3 Czynniki kształtujące indywidualną podaż przeciębiorstwa. Parametry wyznaczające decyzję przeciębiorstwa: - poziom ceny i sposób reakcji popytu skierowanego, -moc przerobowa i wielkość kapitału rzeczowego, - czas, - koszty, - wielkość produkcji, - kryterium decyzji (zysk ekonomiczny) 8.4 Funkcja produkcji w przeciębiorstwie. Funkcja produkcji - zależność między wielkością produkcji a rozmiarem nakładu czynników. Zależności które wyraża funkcja produkcji mają charakter przyczynowo-skutkowy. Przyczyną procesu produkcji są nakłady czynników (lub ich zmiany), natomiast skutkiem tego jest określona wielkość produkcji (lub jej zmiany). Q=f( F1,F2,...Fn) Q - wielkość produkcji F - czynniki produkcji Funkcja produkcji: - jednoczynnikowa funkcja produkcji (uwzględniający jeden z czynników produkcji, zakładając że wpływ pozostałych na rozmiary produkcji jest niezmienny) 1) Q=f1(L) L - siła robocza Wielkość produkcji zmienia się w wyniku zmian liczby pracowników. 2) Q=f2(K) K - kapitał Wielkość produkcji zmienia się na skutek zmiany nakładu kapitału. - wieloczynnikowa funkcja produkcji (na zmianę wielkości produkcji wpływają zarówno zmiany czynnika siły roboczej i czynnika kapitału) Q=f3(L,K). 8.5 Równowaga przeciębiorstwa w świetle teorii obojętności. Przedsiębiorca podejmując decyzje produkcyjne posiada do swojej dyspozycji informacje		dotyczące technologii produkcji (izokwant produkcji) oraz informacje o cenach (kosztach) czynników produkcji (linie jednakowego kosztu). Łącząc ze sobą krzywe jednakowego produktu i jednakowego kosztu producent poszukuje optymalnej tzn. takiej kombinacji nakładu czynników, która przy danych ograniczeniach kosztowych umożliwia osiągnięcie max. produkcji. Optymalna kombinacja czynników znajduje się w punkcie styczności linii jednakowego kosztu z możliwie najwyżej położoną izokwantą produkcji. Jest to punkt równowagi przedsiębiorstwa w który osiąga ono max. produkcję przy danym koszcie całkowitym. 8.6 Ścieżka ekspansji przedsiębiorstw Ścieżka ekspansji produkcji jest krzywą składającą się z punktów styczności między równoległymi liniami (są
równoległe bo ceny czynników produkcji są niezmienne) jednakowego kosztu oraz odpowiednimi izokwantami produkcji. Punkty na ścieżce ekspansji oznaczają optymalne kombinacje czynników odpowiadające różnym poziomom produkcji. 8.7 Zmiana relacji cen, a substytucyjność czynników produkcji. Od punkt A zwiększamy nakład czynnika pracy ΔL, co doprowadza nas do punktu B. Przyrost L dodatni (>0). Ruch z B do C wywołany jest negatywną zmianą nakładu czynnika kapitału: ΔK<0. Poziom produkcji wzdłuż izokwanty jest stały i wynosi Q1 ponieważ zwiększaniu nakładu jednego czynnika (L) towarzyszy spadek nakładu drugiego czynnika (K) dlatego warunkiem osiągania takiej samej wielkości produkcji jest spełnienie równości: ΔL·PML=-ΔK·PMK Traktując zmiany Q, K, L, jako nieskończenie małe powyższy warunek zapiszemy następująco PML=-ΔK PMK ΔL		Stosunek zgodnie z którym można zastą pić jeden czynnik produkcji drugim czynnikiem tak, aby wielkość produkcji nie uległa zmianie nazywany marginalną stopą technicznej substytucji - MSTS 8.8 Przychody, koszty, zyski, nakłady kapitałowe. UTARG (przychód) pod tym pojęciem będziemy rozumieli wszystkie przychody przychodzące ze sprzedaży gotowego produktu, uzyskane w danym założonym okresie czasu. W warunkach konkurencji doskonałej utarg będzie równy. U=C·Q - wszystkie towary sprzedane są po tej samej cenie rynkowej, - ze względu na mały udział w rynku, wszystko rynek wchłonie co wyprodukuje po cenie rynkowej. KOSZTY - to wydatki odzwierciedlające gospodarczo uzasadnione zużycie czynników produkcji. W przypadku zużycia gospodarczo nieuzasadnionego wydatki te są postrzegane w kryteriach -straty.

		4.1 Elastyczność popytu i podaży. Elastyczności dotyczą zarówno popytu jak i podaży. Elastyczność - to siła reakcji popytu lub podaży na zmianę czynnika wywołującego tę reakcje .Z uwagi na ograniczoną mierzalność czynników w praktyce stosuje się 3 rodzaje elastyczności. 1.E. cenowa popytu(w tym mieszana) 2.E.dochodowa popytu .3.E.cenowa podaży 4.2 Elastyczność cenowa - jest to siła reakcji popytu na zmianę ceny wywołującą tą reakcje. Miarą elastyczności jest stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny. O poziomie cenowej elastyczności popytu na poszczególne dobra decyduje szereg czynników. -charakter zaspokajanych potrzeb, - istnienie lub brak substytutów , - poziom ceny danego dobra,

-struktura rynku, - horyzont czasowy, - obecność rynków bliskich substytutów , -zjawisko nałogów , - subiektywny podział dóbr(dobra luksusowe, dobra pierwszej potrzeby) Rodzaje elastyczności cenowej popytu 1.Proporcjonalny (jednostkowy)np. odzież ,obuwie ,gaz, światło, mieszkanie,. Względna zmiana wielkości popytu jest taka sama jak względna zmiana ceny. e = 1 2.Elastyczny(pralki, Tv, meble). Względna zmiana wielkości popytu jest większa od względnej zmiany ceny e>1 3.nieelastyczny (mąka,kasza,chleb, ziemniaki) .Procentowa zmiana wielkości popytu jest mniejsza od względnej zmiany ceny. 0<e<1 4.całkowicie nieelastyczny(sztywny)-sól, lekarstwa . Wielkość popytu nie reaguje na zmianę ceny. e=0	5.doskonale elastyczny(dobra luksusowe). Przy danej cenie wielkość popytu może przybierać dowolne rozmiary e . POPYT na daną markę papierosów - elastyczny POPYT na papierosy ogólnie - sztywny 4.3 Wskaźnik elastyczności cenowej popytu Miarą elastyczności cenowej popytu jest reakcja między względną zmianą popytu oraz względną zmianą ceny która je wywołuje. e - wskaźnik elastyczności cenowej popytu Właściwości: 1. Linia popytu jest z reguły nachylona ujemnie , wielkośc e bedzię ujemna , dodatni przyrost ceny wywołuje ujemny przyrost popytu.2 .W analizach istotny jest 3.Warunkiem prawidłowości jest przyjęcie względnie małej zmiany ceny C- i względnie małej zmiany popytu .Dlatego ,że wraz ze zmianą ceny zmienia się elastyczność w punkcie. Mówimy, że popyt
jest elastyczny cenowo jeżeli jednoprocentowa zmiana ceny wywarła więcej niż 1% zmianę w popycie. Wtedy >1. Mówimy ,że popyt jest nieelastyczny cenowo jeżeloi 1% zmiany ceny wywołuje mniej niż 1% zmianę popytu. Wtedy <1. Współczynnik elastyczności łukowej. W celu uninknięcia błędu wynikającego ze zmiany elastycznoości spowodowanej ruchem wzdłuż lini popytu , proponuje się by jako punkt odniesienia nie przyjmować i ale wielkość średnią między i oraz i . W tym przypadku współczynnik elastyczności ulegnie modyfikacji. Istnieje możliwość pomiaru elastyczności cenowej popytu w punkcie - linia popytu jako krzywa	Zmienność elastyczności cenowej popytu i utargu. Elastyczność popytu zależy od ceny. Cena wysoka to popyt reaguje silnie Cena niska to popyt reaguje słabo Istnieje pewne optimum zarządzania ceną gdy zostanie ustalona na poziomie - gwarantowane max. utargu. PRZY ELASTYCZNOŚCI =1 w warunkach konkurencji doskonałej zarządzanie ceną polegające na jejj zmianie jest pozbawione sensu , ponieważ zmiana ceny prowadzi do spadku utargu. Elastyczność cenowa a czas Popyt może reagować w okresie infra krótkim i wtedy w zasadzie większych zmian nie będzie ponieważ konsumenci nie są w stanie dostrzec , albo zareagować na zmianę ceny na rynku.
Okres normalny kiedy większość nabywców dostosuje się do zmiany ceny rynkowej i okres długi , w którym część nabywców przełamie swój konserwatyzm polegający na przyzwyczajeniu się do określonego przedmiotu i zdecyduje się na nabycie tańszego substytutu. 4.4 Popyt skierowany - nie jest linią poziomą ( w tym przypadku lecz linią nachyloną ujemnie- wyznaczającą zapotrzebowanie w zależności od indywidualnie wyznaczonej cechy przez producenta. Celem zarządzania ceną jest ustalenie takiego jej poziomu przy którym utarg (przychód ze sprzedaży zaspakającej popyt)osiągnie max wartość. Decyzja przedsiębiorcy realizująca ten cel (podwyższenie , obniżenie ceny)będzie zależna od bieżącej elastyczności cenowej popytu. U = C • Q , Q- wielkość popytu , U - utarg , C - cena .Wzór ten jest prawdziwy przy założeniach. a) wszystkie towary w rozpatrywanym okresie sprzedawane są po tej samej cenie. b) cały wzbudzony oferowaną ceną skierowany popyt wielkości Q jest zaspokajany produkcją danego przedsiębiorstwa Zarządzanie ceną. U = ci - cena indywidualna <1 - popyt słabo reaguje na cenę <1 popyt niewiele wzrośnie >1 - popyt mocno reaguje na cenę	>1 popyt wzrośnie bardzo silnie 1.Rezultaty danej indywidualnej polityki cenowej zależą od: elastyczności cenowej popytu.2. Nie wolno utożsamiać polityki , której celem jest zwiększenie utargu z polityką cenową, która miałaby na celu zwiększenia zysku, z uwagi na nieliniową zmienność kosztów wytwarzania. (zostanie to wykazane w teorii produkcji). Jednoznaczność pomiędzy polityką mającą na celu zwiększenie utargu i polityki zakładającej zwiększenie zysku uzyskujemy w przypadku gdy koszty wytwarzania są stałe( nie zależą od wielkości produkcji) 4.5 Elastyczność cenowa mieszana popytu- informuje o sile reakcji popytu na produkt na rynku dobra A na zmianę ceny produktu na rynku dobra B. Jeżeli elastyczność mierzona będzie ujemna oznacza to ,że wzrost ceny na dobro A spowoduje, spadek popytu na dobro B. Jeżeli elastyczność mierzona dodatnia to wzrost ceny na dobro A spowoduje wzrost popytu na dobro B( A jest substytutem B. Wspólczynnnik em zależy od charakter
I siły związku między dwoma dobrami , które z reguły są dobrami pokrewnymi, tzn. komplementarnymi lub substytucyjnymi. Jeżeli reakcja popytu i ceny mają charakter jednokierunkowy , wtedy mamy do czynienia z dobrami substytucjonalnymi.( wzajemnie się zastępującymi) i przed współczynnikiem em występuje znak „+”. Wzrostowi ceny dobra y , np. masła towarzyszy wzrost wielości popytu na dobro x np. margaryna przy założeniu stałości ceny margaryny. Jeżeli reakcja popytu i ceny mają charakter przeciwny wtedy mamy do czynienia z dobrami komplementarnymi (uzupełniającymi się) i przed współczynnikiem em występuje znak „-„.Np. wzrost ceny dobra y (tytoniu) spowoduje spadek wielkości popytu na dobra x (fajki) oczywiście przy założeniu stałości ceny dobra x.	4.11 Determinanty elastyczności podaży. Czynniki kształtujące elastyczność cenową podaży (determinanty). 1. obecność wolnych mocy wytwórczych (cena rośnie to podaż też rośnie ) - elastyczna w górę. 2. nie ma wolnych mocy wytwórczych (przy wzroście ceny podaż nie wzrasta) - nie jest elastyczna w górę, elastyczna w dół - zawsze. 3. obecność zapasów spekulacyjnych - podaż elastyczna w górę. 4. brak obecności zapasów spekulacyjnych - nie jest elastyczna w górę. 5. wolne moce składowe - podaż elastyczna w dół. 6. brak wolnych mocy składowych - nie jest elastyczna. 7. czynniki sezonowości: - jeżeli produkcja uwarunkowana sezonowo to jest relatywnie podaż sztywna w przypadku produkcji rolnej. W przypadku długiego okresu czasu to elastyczna. 8. Czynniki czasu: a) infrakrótki, b) krótki, c) długi. Ad.a Producenci nie są w stanie zareagować na zmianę ceny - podaż sztywna. Ad.b. Producenci wykorzystują wolne moce wytwórcze.
4.6. ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA POPYTU (dobra niższego rzędu, normalne, pierwszej potrzeby, luksusowe) Siła reakcji popytu na zmianę dochodu realnego tz. dochodu skorygowanego, korekta polega na wyeliminowaniu wpływu inflacji na wzrost dochodu (nie ważne ile ludzie posiadają pieniędzy tylko ile mogą za nie kupić ). wskaźnik ed =^p1-p2/^p0 d0 - dochód bazowy ^d1-d0/^d0 d1 - dochód badany ed - może być dodatni jak i ujemny, pozwala ocenić jak rynek traktuje dane dobro (dobra normalne). ed>0 ed ed>0 0 ed=1 Dobra niższego Rzędu ed<1 ed>1 Dochód wzrasta to ludzie z nich rezygnują Dobra pierwszej potrzeby Bobra luksusowe Popyt elastyczny dochodowo - reaguje silnie na dobra luksusowe, - reaguje słabo na dobra normalne. WSZYSTKO JEST PRAWDZIWE JEŻELI CENA = CONSTANTO	4.7. Prawo Engla. Wraz ze wzrostem dochodu wzrasta popyt globalny, zmienia się też struktura tego popytu: spada procentowy udział, części dochodu przeznaczonej na zakup dóbr niższego rzędu (w tym żywności). Natomiast wzrasta procentowy udział wydatków na dobra niższego rzędu. Przede wszystkim środki trwałego użytku 4.9, 4.10 Elastyczność cenowa podaży i wskaźnik elastyczności. Elastyczność cenowa podaży to siła reakcji podaży na zmianę ceny. Mówimy, że podaż jest elastyczna jeżeli jednoprocentowa zmiana ceny spowoduje więcej niż jednoprocentową zmianę podaży. Wtedy współczynnik elastyczności cenowej podaży - es>1 es=s1-s0/s0 s1 - podaż badana c1-c0/c0 s0 - podaż bazowa Podaż nieelastyczna - jeżeli jednoprocentowa zmiana ceny spowoduje mniej niż jednoprocentową zmianę podaży. es<1 podaż doskonale sztywna - es=0 , podaż doskonale elastyczna es=∞. Stopień reakcji ceny na zmianę podaży określa współczynnik ekspansywności cen, który odwrotnością współczynnika elastyczności podaży: 1 = So . C1-C0 Współczynnik ten informuje o ile % es Co S1-So zmienia się cena, jeśli podaż zmieni sięo 1% Rodzaje cenowej elastyczności podaży.
5.1. Popyt i podaż brzegowa (czyli rynek którego nie ma) rys.1 rys.2 rys.3 Podaż zaistnieje wtedy, gdy cena na rynku uzyska określony poziom (w innym przypadku występuje podaż brzegowa). Istnieje wiele produktów, przy których cena Cr` jest niższa od ceny Cr``. Takim przypadkiem może być samochód ze złota. Po jakimś czasie może nastąpić rozwój technologiczny, że podaż zakończy się w Cr. Czynniki pozacenowe: - technologia 5.2. Aukcja -stała. Podaż na aukcji jest stała. Wielkość oferty nie zależy od ceny pod jednym warunkiem, że jest ona wyższa lub niższa od ceny wywoławczej. Pobiera się wadium - kwota, którą należy wpłacić i która nie podlega nie podlega zwrotowi, jeżeli kupujący zgodzi się na cenę, której nie jest w stanie zapłacić. Popyt będzie, ile będzie wpłaty wadium. Rynek został zrównoważony dla ceny Cr`. Rys.	5.3. Przetarg Forma postępowania w sprawie sprzedaży kupna, lub zamówienia na wykonanie robót, usług. Przetarg przeprowadza się dla dokonania wyboru najkorzystniejszej oferty. Przetarg może być zorganizowany (przetarg ofert, przetarg ograniczony). Popyt jest stały. Można oznaczyć cenę max. Następuje redukcja podaży. Następuje racjonalizacja kosztów po stronie popytowej. Rys. 5.4. Rynek praw emisyjnych Prawo emisyjne w tym przypadku to certyfikat zezwalający na alokację zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym w ilości na jaką opiewa podlegający zakupowi na rynku wolnokonkurencyjnym tzn. a) państwo udziela zezwolenia na określoną sumaryczną wielkość emisji wyrażoną sumaryczną wielkości rozprowadzanych na rynku certyfikatów. b) państwo rok rocznie odwartościowuje certyfikaty np. o 10% co oznacza, że zezwolona ilość w bieżącym roku wynosi 100. Stanowi ekwiwalent zezwolenia na rok następny w wartości 90. Następna konkurencja, wzrasta cena. Następuje zróżnicowanie rynku przy cenie Cr`. Następuje optymalizacja kosztów w skali całego środowiska
Rys. 5.5. Rynek wybranych produktów bankowych Kredyt - instrument finansowy i jednocześnie produkt finansowy o charakterze pożyczki udzielanej na specjalnych warunkach. Ceną na rynku kredytowym jest oprocentowanie pożyczonego kapitału. Wielością podaży i popytu jest jednostka pieniądza która została pożyczona. Płacimy za możliwość posługiwania się wartością pieniędzy na określony czas. Stopa procentowa - osoba, która bierze kredyt przy wysokiej stopie procentowej. Podaż - reprezentanci - banki stopa % wysoka - podaż relatywnie niewysoka. Czynniki pozacenowe które wpływają na stan rynku kredytowego: a) po stronie podaży - warunkujące wielkość oszczędności m.in. - oczekiwania związane z przyszłością, - chęć kumulacji dochodu, - wielkość ryzyka w gospodarce, - ubezpieczenia kredytów, - osiągalność kredytów. b) po stronie popytu - konsumpcyjnego, -oczekiwania co do przyszłego dochodu, - oczekiwania inflacyjne, - wszystkie czynniki determinujące popyt na rynku dóbr i usług	Rys. 5.6. Rynek ubezpieczeniowy, a ubezpieczenia społeczne. Ubezpieczenie - przed kradzieżą, przed niepewnością i ryzykiem. Ubezpieczamy ryzyko - część niepewności, co do której można określić prawo wystąpienia danego zdarzenia. - w przypadku ubezp. się od bezrobocia podaż tych usług z punktu widzenia należnych kwot rekonpensujących rozpoczynała by się prawdopodobnie od wysokiej ceny polisy Cp1 takiej że nie było by chętnych do jej kupienia. Popyt rozpoczyna się od takiej ceny, przy której nie powstaje ani jedna oferta sprzedaży. Jest to działalność nierentowna. Rys. - ubezp. samochodu - produkt przymusowy i dowolny. Część ludzichętnie ubezpiecza samochód od wyrządzonej szkody. Jest to opłacalne. Ubezpieczenia komunikacyjne - rynek ulega zrównoważeniu. W krótkim okresie czasu cena w wyniku konkurencji jest wyższa.
Rys. - ubezp. emerytalne - ubezp. częściowo przymusowe, a częściowo dobrowolne. Państwo zmusza do przymusowych lokat. Polisa sprzedana jest dotowana a cena polisy jest niższa. Rys. 5.7. Rynek walutowy (jednej waluty). Rys. Ceną na tym rynku jest kurs wyrażony w zł. Wielkością podaży jest jedna waluta obca. Podaż reprezentują eksporterzy, popyt importerzy. Podaż również stanowią inwestorzy, Niemcy w Polsce i obcy kapitał spekulacyjny który lokuje w zł. Jeżeli kurs rośnie to podaż marki rośnie (ekp). Popyt na marki tworzą importerzy, popyt na marki maleje. Istnieje taki stan rynku kapitałowego przy którym ustalenie kursu powoduje jego zrównoważenie. Polityka	kursu regulowanego zakłada, że państwo może dążyć do chwilowego podwyższenia kursu celem podwyższenia popytu zagranicznego dzięki polepszeniu warunków eksportu. Państwo może złożyć oferty na rynku, że kupi każdą ilość waluty obcej po cenie k1` oznacza to, że podaż zdecyduje się odsprzedać walutę obcą albo podmiotom prywatnym (popyt „a”) albo państwu (popyt „b”). To w ten sposób państwo może wpłynąć na ustalenie kursu wyższego od kursu równowagi

---