Rola wiedzy ekonomicznej w gospodarce.
Ekonomia to nauka badająca w jaki sposób społeczeństwa gospodarujące decydują o tym Co? Jak? I dla kogo wytwarzać.
Dobro w ekonomi to wszystko to co posiada konsystencje fizyczną, da się zmierzyć, zwarzyć, wycenić.
Usługa w ekonomi to świadczenie w trakcie trwania wykonywania).
Ekonomia pozytywna
zajmuje się obiektywnym i naukowym określaniem zasad funkcjonowania gospodarki.
Ekonomia normatywna
Z kolei dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościowych ( naciski grup politycznych, religijnych, i grup nacisku - mobing, reklama)
Przedmiot badań ekonomii w skali mikro i makro
Mikroekonomia (analiza mikroekonomiczna) zajmuje się szczegółowym badaniem indywidualnych decyzji dotyczących pojedynczych dóbr i usług.
Makroekonomia jako nauka kładzie nacisk i bada wzajemne związki zachodzące w gospodarce narodowej jako całości, analizując przy tym szeroką panoramę aktywności gospodarczej (gospodarka narodowa). Do analizy służą konkretne mierniki makroekonomiczne (np. PKB produkt krajowy brutto).
Podział dochodu
Podział dochodu informuje o tym jak podzielny jest dochód w poszczególnych grupach społecznych (w skali kraju), lub między poszczególnymi krajami (w skali globalnej).
Rola rynku w rozwoju gospodarczym
Współcześnie w świecie mamy trzy główne typy gospodarki:
Wolnorynkowa (prywatna) oparta na maksymalizacji zysku, brak wpływów politycznych.
Nakazowa - rozdzielcza której wszystkie decyzje produkcyjne i konsumpcyjne podejmuje rząd (fundamentalizm religijny).
Mieszana to taka w której decyzje gospodarcze podejmuje rząd wraz z sektorem prywatnym.
Rynek to zespół warunków które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług a jego głównym determinantem jest cena. W rzeczywistości ekonomicznej każdego społeczeństwa funkcjonuje wiele rodzajów runku:
- sklepik osiedlowy (sztywna cena)
- sklepy wielkopowierzchniowe (zabiegi socjotechniczne, cena regulowana)
- aukcje (cenę podnosi sam konsument)
- GPW (akcje, obligacje - cena jest ustalana przez specjalistów i konkurencje rynkową).
Wyżej wymienione główne rodzaje rynku są różne ale pełnią tą samą funkcje ekonomiczną doprowadzają do procesu wymiany dóbr i usług uruchamiając przepływ waluty co jest warunkiem koniecznym rozwoju gospodarczego.
Popyt - To ilość dobra jakie konsumenci (nabywcy) są gotowi zakupić przy różnym (danym) poziomie cen. Popyt charakteryzuje zachowanie się konsumenta, który musi posiadać odpowiednią ilość waluty.
Podaż - To z kolei ilość dobra jaką producenci (sprzedawcy) są gotowi zaoferować przy danym poziomie cen.
Popyt zawsze określa zachowanie się konsumentów, nabywców a podaż prezentuje postępowanie sprzedawców, producentów, pośredników głównym determinantem jest cena.
Krzywa popytu Obrazuje zależność między ceną a wielkością zapotrzebowania na dane dobro czy usługę (inne czynniki CETERIS PARIBUS - stałe, sztywne). Na rynku cena wyjściowa jednej tabliczki czekolady wynosi 1 PLN.
Krzywa popytu obrazuje zależność ujemną między ceną a wielkością zapotrzebowania (inne czynniki Ceteris Paribus). Przy analizie rynku po stronie popytu widzimy działania prawa popytu które mówi im wyższa cena tym mniejsze zapotrzebowanie i odwrotnie. Na krzywą popytu ma wpływ wiele czynników, główne z nich to:
- ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych
- dochody konsumentów
- moda, gusty i preferencje konsumenta
Dobra substytucyjne (zastępcze) są z reguły tańsze i gorszej jakości.
Dobra komplementarne (uzupełniające) to takie bez których dobro główne nie spełnia swojej roli. Dobra komplementarne jeśli są niedrogie zawsze powodują wzrost popytu na dobro główne, jeżeli drożeją popyt na dobro główne spada.
Dochody konsumenta mają wielki wpływ na popyt gdyż wzrost dochodów zawsze powoduje wzrost popytu z kolei spadek dochodów zmienia zachowanie konsumenta ( rośnie popyt na dobra niższego rzędu a na inne spada do „0”.
Krzywa podaży i jej istota na rynku
Krzywa podaży obrazuje zależność między ceną a ilością oferowaną (inne czynniki Ceretis Paribus). Obrazuje zależność dodatnią między ceną a ilością oferowaną . Na krzywą podaży danego towaru ma wpływ wiele czynników a główne z nich to:
1. dostępna dla wytwórców technika i technologia
Technika, myśl techniczna jest kosztem, ale potrzebnym kosztem.
2. koszty produkcji ( siła robocza, surowce, energia)
Koszty pracownika obniżają podaż, przy surowcach trzeba ująć terminy ważności
3. interwencjonizm państwowy (dodatki, cła i ograniczenia ekologiczne)
Akcyza też jest podatkiem, ograniczenia ekologiczne są też kosztem coraz większym we współczesnym świecie.
Cena równowagi rynkowej i ilość równoważąca rynek
to taka która powoduje iż ilość oferowana danego dobra czy usługi znajduje pełne zapotrzebowanie.
Nadwyżka podaży jest wtedy gdy cena jest wyższa na rynku a nadwyżka popytu jest wtedy gdy na rynku funkcjonują ceny niższe.
Wolny rynek a cena równowagi rynkowej, państwo przez różnego rodzaju instrumenty prawne sprawuje kontrolę nad ceną równowagi rynkowej (np. ceny minimalne lub maksymalne chroniące konsumenta lub wytwórców).
Płatności transferowe są to wypłaty za które nie są świadczone żadne bezpośrednie usługi (są to zasiłki dla bezrobotnych, odsetki od kredytów państwowych itp.)
Zawodność rynku - Gdy gra rynkowa prowadzi do złego rozdysponowania zasobów, wtedy interwencja państwowa może poprawić funkcjonowanie gospodarki.
Cykl koniunkturalny polega na wahaniu rozmiarów produkcji społecznej, czyli PKB, którym towarzyszą zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji, na cykl mogą mieć wpływ wojny, ceny ropy (państwo może wpływać na cykl przez np. obniżanie podatków, zmianę stóp procentowych kredytów i lokat bankowych).
Dobra prywatne to takie dobro, które konsumowane przez jedną osobę nie może być konsumowane przez kogoś innego.
Dobra publiczne to takie dobro, które będąc konsumowane przez jedną osobę, może być również konsumowane przez innych ludzi (czyste powietrze, bezpieczeństwo narodowe, siły zbrojne, policja itp.). Państwo powinno kontrolować i mieć wpływ na rozmiar środków przeznaczonych na dobra publiczne, ale proces tworzenia i obsługi powinno zostawić w rękach prywatnych.
Efekty zewnętrzne występują wtedy, kiedy produkcja lub konsumpcja dobra bezpośrednio oddziałuje na przedsiębiorstwa lub konsumentów, którzy nie kupują i nie sprzedają tego dobra oraz kiedy ten wpływ nie zajmuje pełnego odzwierciedlenia w cenach rynkowych (zanieczyszczenie i degradacji środowiska przy produkcji środków chemicznych - społeczny koszt degradacji nie jest odzwierciedlany w cenie towaru).
Monopolista to wyłączny sprzedawca dobra lub usługi. Monopolista wykorzystując swoją dominacje na rynku może dyktować cenę na dobro lub usługę.
Dobra społecznie pożądane to dobra, o których społeczeństwo sądzi, że powinny być konsumowane bez względu na poziom ich dochodu. (ochrona zdrowia, szkolnictwo, mieszkania, żywność).
Elastyczność cenowa popytu to stosunek względne zmiany wielkości zapotrzebowania na dane dobro do względnej zmiany jego ceny. W życiu gospodarczym nazywamy to prostą elastyczności cenowej jest ona najczęściej stosowana.
Elastyczność cenowa popytu wyraża zawsze zmianę zachodzącą na danej krzywej popytu i jest ona zawsze ujemna.
Gdy elastyczność cenowa popytu osiąga duże wartości ujemne to mówimy o wysokiej elastyczności popytu, bardzo czuły na zmiany cen. Gdy z kolei elastyczność cenowa wyraża się małą liczbą ujemną to popyt jest relatywnie mało wrażliwy na zmiany cen. Mówimy że jest nieelastyczny (chleb, czynsze, media)
Popyt jest elastyczny, gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsza od -1. Popyt jest nieelastyczny gdy jego elastyczność przemyje wartość między -1 i 0. Gdy popyt jest elastyczny to każda obniżka na dany produkt powoduje zwiększenie całkowitego dochodu. Gdy popyt jest nieelastyczny to obniżenie ceny na dobro powoduje obniżenie całkowitego dochodu. Jeżeli wzrost ceny na dobro o 1% powoduje spadek zapotrzebowania o 2% to mówimy że elastyczność cenowa popytu wynosi -2.
Mieszana elastyczność cenowa popytu na dobro i względem zmian ceny dobra j to relacja między względną zmianą zapotrzebowania na dobro i a względną zmianą ceny dobra j ( może być dodatnia i ujemna). Wpływ np. ceny benzyny na popyt na samochody, cen kawy na sprzedaż herbaty itp.
Elastyczność dochodowa popytu mierzy zależność między cenami a zmianami poziomu dochodów ludności. W życiu gospodarczym bardzo ważnym jest aby znać wielkość popytu na swoje dobro czy usługę .
Dobra wyższego rzędu mają elastyczność cenową wyższą od jedności, każda obniżka cen lub podwyżka dochodów nabywców powoduje wzrost zapotrzebowania.
Dobra pierwszej potrzeby są konsumowane prawie na tym samym poziomie, niezależnie od ceny i dochodów konsumenta.
Dobra normalne i dobra niższego rzędu gdy dochody konsumenta spadają spada zapotrzebowanie na dobra normalne i wzrasta zapotrzebowanie na dobra niższego rzędu ( dobra substytucyjne)
Teoria wyboru konsumenta:
1. Poziom wykształcenia
2. Wiek
Miejsce zamieszkania
W rzeczywistości gospodarczej funkcjonuje pewien model zachowania się konsumentów. Próbuje on precyzyjnie sprawdzić i opisać jego ewentualne zachowanie. Są cztery główne elementy charakteryzujące konsumenta i jego otoczenie:
1. Dochód ( budżet konsumenta)
2. Ceny poszczególnych dóbr i usług
3. Gusty konsumenta, które pomagają uszeregować różne kombinację czyli koszyk dóbr
4. Założenie behawioralne zgodnie z którym konsumenci starają się w maksymalnym stopniu zaspokoić swoje potrzeby spośród koszyka dóbr osiągalnych przy jego dochodach. Konsument wybiera zawsze zestaw dający mu największa satysfakcje.
Elementy 1 i 2 otoczenia konsumenta traktujemy łącznie gdyż wyznaczają one ograniczenia budżetowe danego konsumenta.
Maksymalizacja użyteczności konsument zawsze wybierze takie dobra aby maksymalnie wykorzystać swoje możliwości budżetowe (wybór między kinem a fasolką)
Krzywa obojętności pokazuje wszystkie kombinacje dwu dóbr dające konsumentowi całkowitą użyteczność.
Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen, natomiast efekt dochodowy - dostosowanie popytu do zmiany realnego dochodu.
Rynkowa krzywa popytu to suma indywidualnych krzywych popytu wszystkich konsumentów nabywających dane dobro. Otrzymujemy ją pytając każdego z nich, ile danego dobra zakupi przy różnych poziomach cenowych.
Dobra komplementarne są konsumowane łącznie z dobrem głównym, gdy spada zapotrzebowanie na dobro jedno spada też zapotrzebowanie na dobro drugie.
Dobro substytucyjne to dobro które jest tańsze ale przeważenie też gorszej jakości, spadek dochodów konsumenta lub podwyżka cen Obra powoduje spadek zapotrzebowania na dobro główne a wzrasta zapotrzebowanie na dobro substytucyjne.
Firma jednoosobowa stanowi przedsiębiorstwo należące do jednego właściciela, który ma prawo do całości dochodów, a także ponosi odpowiedzialność za ewentualne straty.
Spółka jawna jest to organizacja mająca cele gospodarcze, którą tworzą dwie lub więcej osób, będące współwłaścicielami spółki. Dzielą one między sobą zyski i ponoszą wspólną odpowiedzialność za straty. Właściciele takich spółek muszą spłacić w przypadku bankructwa długi firmy nawet kosztem utraty swoich majątków.
Spółka kapitałowa jest to organizacja prowadząca w sposób prawnie dozwolony działalność produkcyjną i usługową. Udziały dzielone są na podstawie akcji emitowanych przez spółkę, może być notowana na giełdzie. Sprzedaż części akcji powoduje pozyskanie kapitału do rozwoju.
Akcjonariusz to właściciel akcji firmy (może nabyć na giełdzie), Akcjonariusz nie odpowiada majątkiem za długi firmy może jedynie stracić na cenie akcji. Akcjonariusz czerpie zyski z dywidend wypłacanych właścicielom oraz różnic kursowych akcji przy obrocie akcjami.
Zyski lub straty kapitałowe to zyski związane z kursem walorów na giełdzie czyli wartości spółki.
Zyski nie podzielone to takie zyski które zostają w spółce w celu przeprowadzenia koniecznych inwestycji, nie są odpisane na dywidendy.
Amortyzacja jest to utrata wartości dobra kapitałowego w ciągu roku, będąca rezultatem wykorzystania tego dobra w procesie produkcji.
Bilans jest to zestawienie aktywów i pasywów posiadanych przez firmę odniesieniu do jakiegoś okresu rozliczeniowego. Aktywami nazywamy to co firma posiada a pasywami to to co firma jest winna innym.
Rachunek wyników przedsiębiorstwa dostarcza dobrych informacji o jego działalności. Określa wpływ kosztów i zysków na wielkość produkcji i sposobu rozdzielania zasobów między różne ich zastosowanie.
Przepływy pieniężne w danym przedsiębiorstwie jest to ilość pieniędzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie (nie wlicza się np. niezapłaconych faktur, brak gotówki)
Koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości) jest to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszych z istniejących, alternatywnych zastosowań.
Zysk nadzwyczajny jest to zysk przekraczający dochód, który właściciel przedsiębiorstwa mógłby otrzymać w postaci odsetek, wypożyczając swój kapitał według rynkowej stopy procentowej.
Koszt krańcowy jest to wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji jednostkę.
Utarg ( przychód )krańcowy jest to wzrost utargu całkowitego wywołany zwiększeniem produkcji o jednostkę.
Nakład (czynniki produkcji) to dobro lub usługa wykorzystywane w procesie produkcji. (obejmują wszystko - robocizna, surowce, maszyny, socjal itp.)
Funkcja produkcji określa maksymalne rozmiary produkcji, jakie możliwe są do osiągnięcia przy różnym poziomie nakładów.
Długi okres to czas niezbędny do dostosowania do nowych warunków wszystkich rodzajów czynników produkcji w przedsiębiorstwie. W długim okresie mogą się zmienić rozmiary przedsiębiorstwa, może być wprowadzona inna metoda produkcji, przyjęci dodatkowi pracownicy lub wynegocjowane nowe umowy z dostawcami surowców.
Krótki okres to czas, w którym przedsiębiorstwo jest w stanie częściowo dostosować czynniki wytwórcze do nowych warunków. Przedsiębiorstwo może niemal natychmiast wydłużyć lub skrócić czas trwania zmiany roboczej.
Krzywa długotrwałych kosztów całkowitych opisuje minimalne koszty wytwarzania różnych rozmiarów produkcji wówczas gdy przedsiębiorstwo jest w stanie dostosować wszystkie czynniki wytwórcze.
Korzyści ze skali produkcji (rosnące przychody ze skali) występują wtedy, kiedy długotrwałe koszty spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.
Stałe przychody ze skali pojawiają się wówczas, gdy długotrwałe koszty przeciętne są stałe przy wzroście produkcji.
Niekorzyści ze skali (malejące przychody ze skali) Występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji.
Stały czynnik produkcji to taki czynnik, którego nakład nie może ulec zmianie.
Koszty stałe to koszty, które nie zmieniają się wraz ze zmianami wolumenu produkcji ( amortyzacja fabryki maszyn , zaciągnięte kredyty)
Koszty zmienne to koszty które się zmieniają wraz ze zmianami wolumenu rodukcji. (surowce, robocizna np. dodatkowe godziny pracy robotnicy sezonowi )
Końcowy produkt zmiennego czynnika produkcji (np. pracy ) jest równy przyrostowi produkcji uzyskujemy dzięki zwiększeniu o jednostkę ilości czynnika zmiennego, przy złożeniu, że ilość pozostałych czynników (w tym przypadku kapitału) się nie zmienia.
Krótkookresowe przeciętne koszty stałe są równe krótkookresowym stałym podzielonym prze wielkość produkcji. Krótkookresowe przeciętne koszty zmienne są równe krótkookresowym kosztom zmiennym podzielnym przez wielkość produkcji, zaś krótkookresowe przeciętne koszty całkowite są równe krótkookresowym kosztom całkowitym podzielonym przez wielkość produkcji.