13.10.2010r

Ewolucja ustrojowa w Grecji.

Historia1)XX wiek p.n.e- teren dzisiejszej Grecji podbity przez plemiona Achajskie i Jońskie. Płw. Bałkański, podbijają tamtejszą ludność, jednak nie wprowadzają swojego ustroju- przejmują system, który w tych państwach obowiązywał- jest to tzw. okres mykeński.

2)Podboje Dorów- podbijają państwo mykeńskie; Achajowie zaczynają się przenosić do Azji Mniejszej. Dorowie zajmują Peleponez, zaczynają się kształtować państwa greckie.

3) VIII-VII w. p.n.e- Grecy zajmują cały basen Morza Śródziemnego, tworzą pierwsze miasta- państwa [założone przez Dorów]

Ustrój państw greckich

• Miasta- państwa

• Monarchia spartańska

• demokracja ateńska

Miasta- państwa

Ustrój monarchiczny na bazie społeczności plemiennych

• najważniejszy jest król tzw. bazileusz

• obok króla działa Rada Gerontów, tworzona przez zwierzchników fyle, która wybierała bazileusza

• bazileusz respektuje opinie Rady

Zwierzchnicy fyle-przedstawiciele najważniejszych plemion,

Bazileus- nie miał boskiego przywileju, nie miał cech boskich, oddzielono króla od istoty boskiej; miał funkcje czysto reprezentacyjne

Rada Gerontów- władza ustawodawcza, kompetencje z zakresu wymiaru sprawiedliwości

Kompetencje bazileusza

• w czasie pokoju

• pełni funkcje obrzędowe (reprezentacyjne)

• w czasie wojny

• dowodzi wojskiem

• prowadzi politykę państwową

Monarchia spartańska

-przyczyniła się do powstania ustrojów demokratycznych

-ukształtowała się w początku wkroczenia Dorów; XI w. p.n.e

Władza prawodawcza

• Geruzja (Rada Starszych)

• Apella (Zgromadzenie Ludowe)

Geruzja

• Skład:

• Początkowo: przedstawiciele najważniejszych wspólnot rodowych

• Następnie członkowie wybierani przez Apellę

• Ponadto: dwaj monarchowie

2 królowie:-władza sprawowana kolegialnie, musiała być zgoda oby dwóch

Zadania Geruzji:

• Wybór 28 gerontów wybieranych dożywotnio

• Podejmowanie decyzji najważniejszych dla kraju np: podatki, wypowiadanie wojen i pokoju

• Kontrola działalności obu królów

• Stanowienie uchwał (uchwały te stawały się obowiązującym prawem; gdy uchwała nie jednomyślnie-> wtedy musiała być zaakceptowana przez Apellę)

• Miała kompetencje do uchylenia uchwał Apelli

Namiastka władzy sądowniczej ( dot. Najcięższych zbrodni-> zdrada monarchów spartańskich)

Członkowie Geruzji nie mogli być pociągnięci do odpowiedzialności karnej.

Apella

• Zgromadzenie pełnoprawnych obywateli Sparty, którzy ukończyli 20 lat

• Zwoływana przez królów, którzy przewodniczą jej obradom

• Posiedzenie raz na miesiąc

Kompetencje prawodawcze- w sprawach mniej ważnych dla państwa

Zadania Apelli:

• Ogłoszenie decyzji o rozpoczęciu lub zawarciu wojny

• Wyznaczenie spośród króli najwyższego dowódcę na czas wojny

• Wybór eforów i gerontów

• Pozbawianie stanowisk urzędników niezgodnych sprawowania urzędu

Eforowie

• Pełnoprawni obywatele Sparty, którzy ukończyli 30 lat

• Wybierani na okres 5 lat

• Organ kolegialny

• Urzędnicy o charakterze pomocniczym

Zadania eforów

• Kontrolują życie obywateli

• Kontrolują działalność królów

• Kierują polityką zagraniczną

• Organ sądowniczy w drobniejszych sprawach karnych

• Rozstrzygają indywidualnie w sprawach cywilnych

Po skończeniu kadencji składali sprawozdanie z swojej działalności nowym eforom, gdy działali niezgodnie z prawem- odpowiedzialność karna

Ustrój Aten

• Król

• Archont

• Kolegium 6thesmothetów

• Kolegium 9 archontów

• Aeropag

Król

• Pełni funkcje dożywotnio

• Funkcje reprezentacyjne

• Kieruje państwem, gdy przyjeżdżają delegacje państw sąsiadujących, przyjmuje ich, reprezentuje w państwach sąsiadujących

Archont

• Pełni funkcje dożywotnio

• Kieruje polityką państwową

„Pierwszy zastępca króla”

Kolegium 6themothetów

• Prawodawcy

• Porządkują i interpretują prawo

Kolegium 9 archontów

• Skład:

• Król

• Polermach

• Archont

• Thesmotheci

• Na czele 1-szy archont

• Zadania:

• Pierwszy archont (eponymos)- sprawy polityki wewnętrznej

• Drugi archont (bazileus)- funkcje kapłańskie

• Trzeci archont (polemarch) - funkcje wojskowe

• Pozostali archonci- funkcje sądownicze

Areopag

• Zasiadają dożywotnio

• Zastąpił Radę Królewską

• Zadania:

• Wybór co roku archontów i pozostałych wojowników

• Kontrola archontów i urzędników

• Stanowienie prawa

• Kontrola wykonywania prawa

• Nadzór nad administrowaniem krajem

• Orzekanie w sprawach najcięższych przestępstw

Reformy ustroju ateńskiego wprowadzone przez Solona

• Ograniczono rolę Areopagu

• Powołano nowe instytucje:

• Wielka Rada (Bule)

• Zgromadzenie Ludowe (Eklezja)

• Zmiana trybu wyboru archontów

• W każdej fyle wybiera się 10 kandydatów

• Spośród nich wybiera się 10 archontów i jednego sekretarza

• Powstał nowy organ- Heliaja (sąd przysięgłych, mógł wchodzić każdy obywatel, który ukończył 30lat, rozstrzygał w sprawach cywilnych i karnych)

Wielka Rada

• Skład:

• 400 osób

• Obywatele Aten, którzy skończyli 30 lat i należeli do najwyższych klas majątkowych

• Wybierani przez 4 fyle

• Najważniejsze sprawy dla państwa: wojny, pokój, nowe obowiązki obywateli

Zgromadzenie Ludowe

• Skład posiedzenia:

• Wszyscy obywatele Aten, bez względu na cenzus majątkowy, po ukończeniu 20 lat

20.10.2010r

Wykład 2

Reformy ustroju ateńskiego wprowadzona przez Kleistenesa

• W miejsce 4 fyl wprowadzono 10 fyl terytorialnych

• Każda fyle obejmuje 3 dzielnice i 10 demów (demu-odpowiednik gminy)

• Poszerzono skład Wielkiej Rady do 500 członków

• Powołano nową instytucje: 10strategów

• Kompetencje wojskowe

• Sprawy polityki wewnętrznej

Demy

• Przynależność do demu warunkuje korzystanie z praw politycznych

• Instytucje:

• Zgromadzenia( agory)- władza ustawodawcza

• Starosta demu (demarchos)- władza wykonawcza

Demokracja ateńska

• V- IV w. p. n. E

• Zapewniano obywatelom udział w rządzeniu poprzez prawo zasiadania w Zgromadzeniu Ludowym (Ekklezja)

• Posiedzenie zwoływane przez purtynów (urzędujących członków Rady)

• Obok Zgromadzenia działa Wielka Rada

Zgr.Ludowe- udział mogą wziąć obywatele Aten, którzy ukończyli 18lat; początkowo 1razy w miesiącu, później więcej) Zgromadzenie te nadzorowało działalność Wielkiej Rady

Zadania Ekklezji

• Prawodawcze

• Uchwalanie ogólnie obowiązujących przepisów prawa

• Zajmowanie stanowiska w sprawach szczegółowych- podejmują uchwały

• Kontrolujące

• Kontrola urzędników państwowych

• Sądowe

• Osądzanie najcięższych zbrodni, takich jak np:

• zdrada ojczyzny

• przestępstwa popełnione przez urzędników

Wielka Rada (Bule)

• skład

• 500członków

• Wybierani w drodze losowania spośród chętnych do członkostwa obywateli

• Kadencja- 1 rok

• Początkowo obradowała codziennie?, potem powołano prytorów

• 50członków danej fyle, która przez 1/10 roku urzędowała w sposób ciągły

Za zasiadanie w Wielkiej Radzie żadnych wynagrodzeń)

Zadania Rady

• Prawodawcze

• Przygotowują projekty uchwał i praw

• Sądownicze

• Orzekania w mniej ważnych sprawach państwa

• Administracyjne

• Uprawnienia wobec urzędników państwowych

Urzędnicy w demokracji ateńskiej

• Archontowie

• Zadania w zakresie sprawowania kultu religijnego

• Stratedzy

• Pełnią funkcje wykonawcze np. w zakresie polityki zagranicznej

• Thesmotheci

• Pełnią funkcje sądownicze np:

• oskarżyciele w sprawach o sprawę główną sądzoną przez Zgromadzeniem Ludowym

• urzędnicy wykonywali uchwały Zgromadzenia i Rady

(Po za tymi 3-ema masa innych urzędników: poleci, urzędnicy policji)

Wstawiano ich za wzór wszystkim innym demokracji, które się pojawiły

Cechy urzędów ateńskich

• kolegialność

• urzędy wieloosobowe np. Wielka Rada

• kadencyjność

• najczęściej kadencja trwała 1 rok

• kadencja była niepowtarzalna

• umocowanie do działania

• mandat władz demokratycznych

Sądownictwo w demokracji ateńskiej sprawowane przez 2 instytucje:

• Heliaja

• Skład: przysięgli w liczbie 6tys. (tzw. heliaści)

(10fyle-wybierają po 600,dzieliło się na 10 sekcji, każda sekcja zajmowała się określonymi sprawami w każdej 600 urzędników- 500urzędników i 100zastępców najważniejsza)

• Areopag

• Rozpatruje sprawy o najcięższe przestępstwa

• Sąd Efetów

• Skład: 51 sędziów

• orzeka w sprawach karnych

• Kolegium Jedenastu

• Orzeka w sprawach zbrodni pospolitych

• Kolegium Czternastu

• Rozpatruje drobne sprawy karne i cywilne

Związki miast

• Były to federacje miast- państw

• O utworzeniu związku decydowały przesłanki:

• Obronne

• Gospodarcze

• Religijne

Organy związków miast

• Zgromadzenie

• Przedstawiciele każdego państwa- miasta członkowskiego

• Równe znaczenie głosów każdego państwa- miasta

• Funkcje ustawodawcze

• Rada

• Organ kolegialny kontrolowany przez Zgromadzenie

• Funkcje wykonawcze

W pewnym momencie pojawiła się konieczność spotkania się z przedstawicieli państw- miast.

Starożytne państwa despotyczne

• Egipt

• Mezopotamia

• Persja

• Państwa Syrio- Palestyny

Egipt

• Egipt cechowała trwałość struktury terytorialnej tzn:

• Jego podboje nie były zbyt rozległe (Syria, Palestyna)

• Podboje były krótkotrwałe i nie wpływały na struktury wewnątrz kraju

• Najeżdżany, np. przez:

• Królów Etopii

• Władców Asyrii

• Podstawę egzystencji stanowi rolnictwo

• Dominują indywidualne rozstrzygnięcia faraona

• Boski faraon sam określa co sprawiedliwe

Mezopotamia

• Położona w dorzeczu Eufratu i Tygrysu

• Składa się z licznych państw- miast tworzonych przez Sumerów i Senitów

• Główną rolę odgrywa partnerstwo

• Dominują zbiory ustaw-> urzędnicy którzy działają przy władcy

• Status władcy

• Władcy to „wielcy ludzie”

• Władcy to pośrednicy między bogiem a ludźmi

• Władcy to „cienie boga”

W państwie tym dominowały związki państw- miast

Persja

• Imperium perskie stworzone przez Cyrusa, który podbiła takie państwa jak:

• Azję Mniejszą

• Mezopotamię

• Palestynę

• Syrię

• Imperium perskie podbił w 300 roku Aleksander Macedoński

Status władcy w państwie Persji jak i w Mezopotamii, władcy pośredniczą między Bogiem a ludźmi.

Państwo Syrio- Palestyny

• Główne znaczenie miało państwo żydowskie

• Stworzone przez Hebrajczyków

• Szczyt rozwoju za króla Dawida oraz króla Salomona (X wiek)

• Silne wpływy monarchii orientalnych

• Po śmierci Salomona rozpad na 2 królestwa:

• 1) północne państwo Izraela

• Południowe Judy

• Status władcy

• Władca to wybraniec boga

• Władca to adopcyjny syn boga

Państwa despotyczne jako pierwsze budowały podstawy państw, plemion, władzy

Despocja to państwo:

• Wykorzystujące własnych mieszkańców

• Organizujące wielkie prace irygacyjne

• Podbijające i grabiące obce ludy

Jak najwięcej podbić, jak najwięcej posiadać.

Status władcy

• Właściciel wszystkich terenów w państwie

• „pan życia i śmierci” poddanych

• Posiada zdolności nadprzyrodzone

• Twórca sprawiedliwości

• Władca władzy obciążona ryzykiem

• Sprawuje funkcje kapłańskie

• Pełni funkcje przy pomocy klasy rządzącej

3.11.2010

Wielkie imperia

1. Imperium aryjskie

2. Imperium perskie

Imperium aryjskie

• Imperium ekspansywne z wielkimi siłami militarnymi

• Zcentralizowany zarząd w rękach gubernatorów

• nie uznawanie żadnych form autonomii religijnej i kulturalnej ludów podbitych

• każda sfera życia kontrolowana

Imperium perskie

• uznanie autonomii kulturalnej, administracyjnej i religijnej ludów podbitych

• zarząd w rękach rządów królewskich

Do egzaminu dodatkowo:

• Wymiar ideowy

• Sofiści starsi

• Sofiści młodsi

• Sokrates

• Arystoteles

• Platon

Ewolucja ustrojowa w Rzymie

Ewolucja ustroju rzymskiego

• Okres królewski

• Okres republiki rzymskiej

• Okres cesarstwa

• Okres pryncypatu

• Okres dominatu

Ustrój Rzymu w okresie królewskim

• Najwyższa władza należy do króla, tzw. rex

• Obok króla funkcjonują dwa organy o charakterze reprezentacyjnym

• Senat

• Zgromadzenie Kurialne

• Ludność podzielona ze względu na cenzus majątkowy

Zadania króla w zakresie władzy:

• Sądowniczej, np.:

• Sędzia w sprawach cywilnych i karnych

• Administracyjnej np:

• Zwołuje posiedzenia organów reprezentacyjnych

• Mianuje i odwołuje urzędników

• Dowódca rzymskich jednostek konnych- tribunus cetrum

• Zarządca Rzymu- preafectus urbi

• Oskarżyciel przy najcięższych zbrodniach- quaestore parricidi

• Religijnej np.:

• Interpretuje znaki przekazywane przez bóstwa

• Wojskowej np.:

• Dowodzi armią

• Rozstrzyga o wojnie i pokoju

Senat

• Skład

• Początkowo 100 później 300 senatorów

• Organ doradczy monarchy

Senat obsadzał król, kierował się cenzusem majątkowym, najbogatsi

Zgromadzenia Kurialne (comititia curiata)

• Skład

• Patrycjusze Rzymscy

• Kompetencje decyzyjne

• Przekazywanie władzy nowo wybranemu monarsze

• Stanowienie praw

1 kuria= 10 rodów

W okresie królewskim 30 kurii z niej wychodzili patrycjusze

10kurii= 1 plemię

Ustrój Rzymu w okresie Republiki rzymskiej

• Podstawową rolę pełnią zgromadzenia reprezentacyjne (kolegialne) obywateli

• Zgromadzenie Kurialne

• Zgromadzenie Centurialne

• Zgromadzenie Dzielnicowe

• Wiece obywateli( continos)- charakter nieformalny tzw. Consilia plebis

Zgromadzenie Centurialne

• Skład:

• Członkowie tzw. centurii

• Kompetencje prawodawcze

• Kompetencje administracyjne np.:

• Obsadzanie najważniejszych urzędów w państwie

Rozwój urzędów rzymskich.

Zgromadzenie Dzielnicowe:

• Obejmuje przedstawicieli:

• Dzielnic wiejskich (17, potem 31)

• Dzielnic miejskich (4)

• Kompetencje prawodawcze np. rozpatrywanie inicjatyw pretorów

• Kompetencje administracyjne, np. wybór niższych urzędników

Każda dzielnica swoje Zgromadzenia Dzielnicowe dla danej dzielnicy.

Wiece obywatelskie- zgromadzenia o charakterze nieformalnym.

• Omawianie zagadnień omawianych podczas obrad zgromadzeń formalnych

Concila plebis

• Zgromadzenie plebejuszy

• Podejmują uchwały dotyczące ludności

• tzw.plebiscita

Znaczenie Senatu w republice rzymskiej

• Skład:

• Początkowo: dożywotnio konsulowie

• Senatorowie

• Kompetencje:

• Prawodawcze

• Administracyjne

• Finansowe (senat dysponował Skarbem Państwa)

Status aucturitas

• Stanowisko większości senatorów

• Jeżeli nie głoszono wobec niego sprzeciwu stanowisko to stawało się tzw. senatu consultum

• Wiążące stanowisko Senatu

System urzędów państwowych w republice rzymskiej

• Urzędnicy posiadali prawo wydawania przepisów prawnych wiążących wszystkich obywateli ( ius edicendi)

• Urzędnicy posiadali prawo nakładania kar na obywateli, w tym kar pieniężnych

Rodzaje urzędników

• Magistatury większe

• Konsul

• Pretor

• Cenzor

• Dyktator

• Magistatury niższe

• Kwestor

• Edyl

• Trybun ludowy

Zasada kadencyjności, urzędy nieopłacalne

Konsul

• Godność konsula zastąpiła dotychczasową godność królewską

• Istniało kolegium 2-óch konsuli

• Wybierane przez Komicja Centurialne na 1 rok

• Kompetencje

• Prawodawcze

• Administracyjne- powoływanie urzędów

• Sądowe- rozstrzygał w sprawach karnych i cywilnych

• Wojskowe

17.11.2010r

Demokracja w Europie

Pretorzy

• Początkowo 2 potem 11

• Wybieranie przez Zgromadzenie Centurialne

• Sprawują wymiar sprawiedliwości w wylosowanych prowincjach na podstawie tzw. edyktu

• Sprawują wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych i cywilnych( nie wydawali wyroku, sprawy czy roszczenie podlega ochronie karnej)

Cenzorzy

• 2-óch powołanych przez Zgromadzenie Centurialne na 5lat, z czasem na 1,5 roku

• Główne zadania:

• Przeprowadzenie spisu ludności

• Prawo rewidowania list senatorów

Dyktator

• Powoływany wyłącznie w sytuacji zagrożenia państwa lub miasta

• Mianowany przez jednego z konsulów, na wniosek Senatu, na 1 rok

Kwestorzy

• Mianowani przez konsula, z czasem przez zgromadzenie tribusowi

• Prowadzenie dochodzeń w sprawach najcięższych zbrodni ( przestępstw o charakterze finansowym) i występowanie z aktem oskarżenia

• Z czasem nabywają uprawnienie nadzoru nad skarbem państwa

Edylowie

• Edylowie plebejscy

• Wybierani przez Consilia plebis

• Wspierają trybunów ludowych w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych

• Edylowei kuruli

• Wybierani w zgromadzeniach trybunowych

• Sprawują wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych

Trybuni ludowi

• Wybierani przez zgromadzenie plebejskie

• Główne zadania:

• Ochrona ludności plebejskiej przed nadużyciami ze strony arystokracji

Ustrój Rzymu w okresie cesarstwa

Ustrój Rzymu w okresie pryncypatu

• Koncentracja władzy w rękach rządzącego (cesarza) zapoczątkowana przez Oktawiana

• Oktawiana określano mianem „wspaniałego” i „ojca ojczyzny”

Z czasem Oktawian:

• Nabył dożywotnio tytuł trybuna ludowego

• Przejął władzę prokonsula

• Został najwyższym kapłanem

• Przyjmuje imię cezar

• W okresie pryncypatu nie sprecyzowano zasad następstwa tronu

• Początkowo decydujący wpływ na obsadę tronu miała gwardia pretorska

• Z czasem cesarz koronował za życia swojego następcę

Uprawnienia Cesarza:

• Uprawnienia prawodawcze np:

• Wydawanie konstytucji cesarskich w postaci dekretów, mandatów, edyktów i reskryptów

• Uprawnienia sądownicze np.:

• Wskazywanie sędziom określone sprawy do rozstrzygnięcia

Ograniczenie roli Zgromadzeń reprezentacyjnych

• Tracą uprawnienia elekcyjne i sądownicze

• Są organami wyłącznie opiniodawczymi i doradczymi

Rola Senatu w okresie pryncypatu:

• Wzmocnienie znaczenia w zakresie funkcji prawodawczych

• Nabywanie uprawnień do wyboru niższych urzędników

• Orzekanie w sprawach najcięższych przestępstw przeciwko cesarstwu

• Dysponowanie skarbem państwa

W okresie pryncypatu ograniczono rolę urzędów rzymskich

• Utrata największych kompetencji

Nowe urzędy:

• Prefekt pretorianów

• Dowódca gwardii przybocznej cesarza z uprawnieniami wojskowymi

• Prefekt miejski

• Zastępca cesarza podczas nieobecności w Rzymie

Praefectus annomae- organizator dostaw żywności

Praefectus ciquilium- dba o spokój i bezpieczeństwo w mieście

Rada cesarska

• Posiedzeniom przewodniczy prefekt pretorianów

• Skład:

• Stali doradcy cesarza

• Zadania:

• Funkcje doradcze

• Prawo interpretowania ustaw

Zarządzanie prowincjami:

• Prowincje senatorskie

• 10 promocji

• Zarządzane przez namiestników

• Prowincje cesarskie

• 40 prownicji

• Zarządzanie przez namiestnik.ów tzw:

• Legati Augusti pro praetore, którzy sprawują władzę cywilną, wojskową, sądową w prowincji

Zgromadzenie prowincjonalne

• Skład:

• Osoby delegowane przez zarządzających prowincjami

• Forum oceniania spraw lokalnych i uchwalania petycji w tych sprawach do urzędników

Ustrój Rzymu w okresie dominatu

• Dzieło cesarza Dioklecjana

• Całkowite ograniczenie roli i znaczenia Senatu

• Umocnienie roli cesarza określonego mianem dominus- pan i bóg

Rola cesarza

Cesarz skupia wszystkie najważniejsze kompetencje państwowe- władzę:

• Prawodawczą

• Sądowniczą

• Wojskową

• Wykonawczą

Nowe instytucje i urzędy

Święty Kosystorz

• Zastąpił Radę Cesarską

• Skład:

• Najważniejsi urzędnicy państwowi oraz powołani przez cesarza radcy

• Organ doradczy cesarza

Prefekt Konstantynopola

• Pełni funkcje pierwszego ministra

Inne urzędy np:

(funkcje reprezentacyjne)

• Kanclerz

• Minister skarbu

• Minister wojska

• Minister dworu

• Minister domen cesarskich

W okresie dominatu zreformowano zasady następstwa tronu- wprowadzono tetriarchię:

• Państwo zostało podzielone na 2 części, a Dioklecjan podzielił się władzą z Maksymianem

• Posiadali władze równorzędną i byli tytułowani Augustami

• Obaj Augustianie wybierali po jednym cesarze

Konstanty Wielki- zastępca Dioklecjana

Po śmierci Konstantyna Wielkiego państwo Rzymskie podzielono na 2 części:

• Część wschodnia z Konstantynopolem

• Cześć zachodnia z Rzymem

Zarząd terytorialny w okresie dominatu:

• 4 prefektury z prefektami na czele

• 12 diecezji z wikariuszami

• 100prownicji

• Okręgi (civitas)

Średniowieczne koncepcje władzy i wpływ na rozwój demokracji w Europie

Monarchia patrymonialna

Epoka charakteryzująca się tym, że podstawę życia społecznego i gospodarczego państwa stanowiło funkcjonowanie ludności wiejskiej zależnej od państw feudalnych

Cechy ustroju feudalnego:

• Znacząca rola właścicieli ziemskich

• Władają poddanym chłopstwem

• W społeczeństwie panuje system nierówności społecznych i prawnych

• Podział ludności na stany (grupy)

• Przywilejowane i dyskryminowane

• Zróżnicowany ustrój poszczególnych państw np.:

• Monarchia absolutna

• Monarchia wczesnofeudalna oparta na systemie lennym

Społeczeństwo wczesnofeudalne:

• Podstawową część stanowią chłopi poddani

• Byli to dawniejsi niewolnicy

• Zubożali wolni, którzy utracili ziemię

Feudalne prawo własności:

• Własność zwierzchnia pana feudalnego wobec ziemi, na której osiadał chłop (tzw. dominum directum, dominum eminens)

• Własność użytkowa chłopa poddanego do ziemi na której osiadał (tzw. dominum tiule)

Immunitety

• Przywileje nadawane przez władcę ograniczające władzę państwową na terytorium uzyskującego immunitet

• Rodzaje:

• Immunitety pełne

• Immunitety cząstkowe

Rodzaje immunitetów:

• Wojskowy

• Skarbowy

• Administracyjny

• Sądowy

Imperia średniowieczne

Cesarstwo bizantyjskie

Największy rozwój cesarstwa nastąpił za czasów Justyniania

• Skodyfikował prawo

• Odzyskał wiele obszarów: Półwysep Apeniński, Ziemie w Afryce Północnej oraz południową część Półwyspu Iberyjskiego

Odbudowę cesarstwa po wojnach rozpoczął Herakliusz (610-641)

• Zreformował system terytorialny- utworzono nowe jednostki terytorialne tzw. tremy

• Wprowadził nowe jednostki administracyjne- egzarchaty

Odbudowę zapoczątkowaną przez Herakliusza kontynuował Leon III.

• Zreformował system fiskalny

Cesarstwo pod rządami Bazylego II

• Zlikwidował zagrożenie ze strony Bułgarów

• Odzyskał wpływy na Półwyspie Bałkańskim i w południowej Italii

Po zdobyciu Konstantynopola przez Krzyżaków na obszarze Binzacjum funkcjonowało cesarstwo łacińskie.

Ustrój cesarstwa bizantyjskiego:

• Na czele cesarstwa cesarz-autokrator

• Cesarz to namiestnik jedynego Boga na ziemi

• Cesarz to pomazaniec boży

• Najwyższy prawodawca

• Od VI wieku cesarz nazywany bazyleus

• Cesarz to władza absolutna: źródła prawa, najwyższy sędzia pan administracji i wojska

• (zwierzchnik kościoła, 13-sty apostoł; podwójny tron; cesarz=bóg; tyrański ustrój)

W cesarstwie nie funkcjonowały organy republiki społecznej- u schyłku VI wieku zlikwidowano Senat

• Jednowładztwo cesarza- podstawowa zasada rządów

Administracja państwowa

Funkcjonowali:

• Logethes ton drom on- przewodniczy radzie ministrów

• Poborca podatkowy

• Skarbnik armii

• Zarządca dóbr cesarskich

• Nadworny urzędnik i mistrz ceremonii

System administracyjno- wojskowy cesarstwa

• Podstawowa jednostka- thema

• Na czele stratedzy z pełnią władzy cywilnej i wojskowej

• Strategom pomagali prokonsulowie

• W themie osiadała ludność napływowa i otrzymała ziemię w dziedzinie posiadania w zamian za służbę wojskową

Władza sądownicza

• Najważniejszy jest sąd cesarski

• Orzeka pod przewodnictwem eparcha mianowanego przez cesarza

• Działa również sąd senacki

Imperium islamu

Ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny to tzw. hidża- Mahomet rozwija religię

• W 630 roku wraca do Mekki, religia islamu jest już mocno zakorzeniona w Arabii i Jemenie

Arabowie podbijają cały Bliski Wschód z Jerozolimą i Damaszkiem, a z czasem inne terytoria:

• Persję

• Mezopotamię

• Wsch. Część Morza Śródziemnego z Cyprem

• Wizygocką Hiszpanię

• Azję Środkową z zachodnią częścią Chin i Indii

Zatrzymani dopiero przez Karola Wielkiego w bitwie pod Poitiers w 732r

Powyższych podbojów dokonali czterej następcy Mahometa tzw. kalifowie prawieni.

• Wybierani byli przez starszyznę plemienną

• Siedziba w Medynie, poźniej w Kufie

• (632-732r)

Podstawową instytucją jest Kalifat

• Na czele- kalif

• To tzw. następca posłańca Allacha

Kalif sprawuje władzę polityczną i religijną uwzględniając zasady wynikające z Koranu

• Obok zasad religijnych określał również zasady życia gospodarczego, religijnego i kulturalnego

Abu Behr-I następca Mahometa

Omar

W rękach kalifa władza prawodawcza.

Kalifaty

• Kalif Omajdów

• 601-750r

• Przeniósł stolicę do Damaszku

• Wzmocnienie roli dynastii

• Ich rządy zostały obalone przez Abbasydów

• Dostęp do władzy gwarantowało odpowiednie pochodzenie

• Kalif Abbasydów

• 750-1258r

• Stolica to Bagdad

• Dostęp do władzy gwarantowało wyznanie Islamu

W 1258r Bagdad zostaje podbity przez Mongołów.

Cywilizacja Islamu miała miejski charakter

• W miastach budowano domy i pałace

• W miastach żyli uprzywilejowani

• Dygnitarze i dowódcy

• Wspólnoty religijno- wojskowe

• Zamożni kupcy

• Bankierzy

(Była struktura społeczeństwa, jeszcze chłopi, rolnicy->utrzymanie państwa)

Władza administracyjna, sądowa i wojskowa

• Sprawowana przez Kalifa za pośrednictwem urzędników

• Wezyra- władza cywilna

• Kierowników najwyższych resortów ministerialnych

• Sędziów (tzw. kadi)

• Komendanta policji

• Skarbnika

• Naczelnik poczty

Władza wojskowa

• Władza wojskowa w państwie, w imieniu Kalifa, sprawuje Armir, który:

• Kieruje obroną państwa

• Wyznacza dowódców poszczególnych jednostek

3-ecia władza w państwie

Państwo Frankońskie

IVw- Frankowie germańscy osiedlają się na pograniczu imperium rzymskiego

Vw- zajmują Galię

496r-Chlodwig z dynastii Merowingów przyjmuje chrzest

Najbardziej w dziejach państwa Franków zapisał się Karol Wielki, który:

• Wzmocnił władzę królewską

• Podbił Galię i Italię

• Podporządkował sobie wszystkie ludy germańskie

Ustrój państwa Franków

• Mocna pozycja monarchy- strażnik podboju w państwie

• Wyposażony w tzw. bamus królewski- prawo wydawania nakazów i zakazów zagrożonych karą grzywny

• Dziedziczność tronu- najstarszy syn

• Osoby sprawujące urzędy zobowiązane do złożenia przysięgi wierności monarsze

Prawo:

• Stanowione przez monarchę

• Monarcha wydawał tzw. kapitularze

• Wyrażają prawotwórczą wolę monarchy

• Regulują kwestie, które nie są umocowane prawem dotychczas obowiązującym

Co roku odbywają się tzw. pola marcowe

• Monarcha komunikuje poddanym swe najważniejsze decyzje

• Dwa razy do roku monarcha konsultuje z urzędnikami najważniejsze sprawy państwowe

• Istniała także instytucja pacitum

• Stała forma konsultacji monarchy z urzędnikami

Urzędnicy

• Majodrom zastąpiony urzędem sens zola

• Zarządca dworu królewskiego

• Kanclerz

• Przewodniczy kancelarii królewskiej

• Palatyn

• Urzędnik skarbowy

Zarząd terytorialny

• Państwo podzielone na hrabstwa

• na czele hrabia powoływany i odwoływany przez króla

• hrabia sprawuje w imieniu króla władzę administracyjną, cywilną i wojskową

• hrabstwa dzielą się na setnie

• na czele setnicy

• setnicy dzielą się na wikariaty

• wikariusze na czele

• istniały również marchie z margrabiami na czele

• margrabiowie pełnią funkcje wojskowe

• istniały województwa z wojewodami na czele

Wysłannicy królewscy

• missi ad hoc

• powoływani w razie potrzeby do przeprowadzenie inspekcji jednorazowych

• misii donomici

• inspekcje o stałym charakterze

Sądownictwo

• podstawowe znaczenie mają sądowy wiecowe

• wybierają sędziego przewodniczącego

• działają również Hrabowie wspomagani przez 7 ławników

• hrabia i ławnicy przeprowadzają rozprawę i proponują wyrok sądowi wiecowemu

• działają również Hrabowie z skabinani?

• rozpatrują sprawy mnie ważne

Imperium Karolińskie

Imperium Karolińskie od połowy VIII wieku do początku IX wieku rozwój państwa Karolingów- podbito m. in:

• państwo Longobardów

• terytorium Sasów

• Bawarię

• Czechy

• Akwitanię

Struktura społeczna

W państwie istnieją 2 stany:

• Wolni

• Niewolnicy

• Osadzeni w wydzielonych gospodarstwach

• Podlegają arbitralnym karom pana

• Nie mogą być duchownymi

Znaczna rola immunitetów

• Nadawane przez władcę kościołowi i panom świeckim

• Posiadanie immunitetu gwarantowało sprawowanie we własnym majątku władzy sądowo- policyjnej

Władza państwowa

Na czele cesarz

• Głównymi zadaniami są sądzenie i prowadzenie wojen

Dysponuje prawo Banu- władza nad wolnymi w postaci wydawania im rozkazów zagrożonych sankcjami.

Zarząd terytorialny

Państwa podzielone na hrabstwa z hrabiami na czele, którzy:

• Pełnią funkcje wojskowe, administracyjne, policyjne i sądowe

Sądownictwo

• Najwyższy sędzia- król

• Hrabia przy współudziale zgromadzenia ogółu- sprawy ważne

• Nadworny sąd królewski- spory między możnymi

• Ławnicy proponujący wyrok- sprawy mnie ważne

Wykład 6, 1.12.2010r.

Imperium Karolińskie, cd.

Znaczenie kościoła w państwie

• Kościół poddany kontroli monarchy

• Decyduje o powoływaniu władz kościelnych, np. biskupów, opatów

• Przedstawiciele kościołów spotykali się …

Państwa barbarzyńskie w Europie Zachodniej

Cechy państw barbarzyńskich:

• Państwa o ustroju plemiennym

• Państwa utrzymujące się z rolnictwa i pasterstwa

• Lud państwa to lud wędrujący

GERMANOWIE

• Zajmują obszary za Renem i Dunajem

• W 376r.- początek migracji germańskich

• 50 tys. Gotów pod naciskiem Hunów, osiada nad Dunajem

• Np. Wizygoci, Wandale, Londobardzi, Burgundowie

Podstawę organizacji plemiennej stanowi ród

• Osoby, które pochodzą od wspólnego przodka i mają wspólnego zwierzchnika, uznawanego przez wszystkie rodziny rodowe

• Szczepy- grupy rodów

• Plemiona- grupy szczepów

Łączyli się w grupy głównie w celach obronnych

Podejmowanie decyzji w strukturze plemiennej

• Początkowo- wszyscy zdolni do noszenia broni mężczyźni podczas wiecu( tzw. demokracja wiecowa)- odbywało się kilka wieców w roku, w szczególnych sytuacjach, głównie w celach obronnych, wybierano wodza)

• Rada starszych- najwięksi przywódcy rodów

Struktura społeczna

• Wolni chłopi

• Niezależni na swojej ziemi

• Nie płacą państwu podatków

• Mogą swobodnie obracać ziemią

Ustrój polityczny

• Rozbudowana biurokracja (dwory monarsze)

• Rozwój przedsiębiorstw państwowych

• Rozwój zawodowej armii

• Rozwój fortyfikacji granicznych

Dwory monarsze

• Obejmują germańskich dostojników o niskich kwalifikacjach:

• Niewykształceni

• Analfabeci

• Nie widzący potrzeby podnoszenia kwalifikacji

Król

• Najwyższy dowódca wojskowy

• Najwyższy sędzia

• Najwyższy ustawodawca

• Król posiada „magiczną moc zwyciężania wrogów, zapewnienie urodzajów i dobrej pogody”

Następstwo tronu było zróżnicowane w zależności od ludu:

• Wandale- najstarszy z królewskiego rodu

• Ostrogoci- desygnacja następcy

• Longobardowie i Wizygoci- elekcja przez panów wielmożnych w obrębie rodu monarchy

Organizacja wojskowa zróżnicowana

• Wolni Germanowie- służą na własny koszt

• Najbiedniejsi- służba wojskowa zamieniana na robocizny

Stanowienie prawa

• Prawa istnieją odwiecznie i pochodzą od bóstw ludu germańskiego- boskie pochodzenie prawa

PAŃSTWA SŁOWIAŃSKIE

• Osiedli w Europie Środkowej

• W VII wieku Słowianie, pod przywództwem kupca Samo, utworzyli po raz pierwszy własne państwo

• Poł. VII w.- utworzenie przez księcia Walluka, zaczęto formować nowe państwo

• W IX i X wieku masowo powstają państwa słowiańskie, np.:

• Państwo Słowian czeskich

• Państwo Polan

• Ruś

Początkowo, podstawę organizacji państwa stanowi organizacja rodowa

• Ród Słowiański- grupa mężczyzn (wraz z żonami) pochodzących od wspólnego przodka, podporządkowanych seniorowi rodu

• Żupy- kilka rodów u Słowian południowych

• Opola- u Słowian zachodnich

• Miry- u Słowian wschodnich

Konfederacje państw:

• Powstają w drodze dobrowolnego połączenia lub w drodze podboju

• W dawnych terytoriach plemiennych pozostawali miejscowi książęta jako osoby zależne od władcy

MONARCHIA PATRYMONIALNA(dokończenie wykładu przed Średniowieczną koncepcją władzy).

Stosunek lenny poprzedzany był występowaniem w państwach plemiennych, tzw. commendatio - aktu oddania władcy.

• Władcy otaczają się wolnymi, których zobowiązywali do szczególnej wierności wobec siebie i którzy tworzyli dwór, orszak władcy.

Istota stosunku lennego

• To kontrakt osobisty dwóch stron: seniora i wasala zawarty w formie hołdu lennego(tzw. homagium)

• Złożenie przez lennika przysięgi wiernej służby i zobowiązanie seniora do opieki nad nim

Obowiązki lennika:

• Obowiązek udziału w sądzie parów, tzw. consilium

• Obowiązek pomocy, tzw. auxilium

• Służba wojskowa na rzecz seniora

Stosunek lenny w modelu kontynentalnym

• Był to tzw. stosunek wasalny powstający na mocy komendacji

• Oddanie się wolnych ludzi pod opiekę króla lub wolnych panów w zamian za opiekę i pełne utrzymanie

• Strony: wasal i senior

Obowiązki wasala:

• Wojskowe, np.:

• Służba wojskowa w wyprawach wojennych seniora

• Udział w zbrojnym orszaku pana

• Obowiązek rady:

• Udział wasala w sądownictwie i administracji pana na obszarze seniorii

• Obowiązki finansowe:

• Opłaty w przypadku ślubu córki seniora

• Wykupienie seniora z niewoli

Obowiązek seniora wobec wasala

• Nadanie przedmiotu lenna

• Zapewnienie ochrony i opieki

• Sprawowanie sądownictwa

Czas trwania stosunku lennego

• Początki: dożywotnio

• Uzyskiwanie lenna przez syna wasala z rąk seniora

• Od XI w. - dziedziczność lenna:

• Przez najstarszego syna

• Przez pozostałych braci

• Krewni boczni

Przedmiot lenna:

• Pierwotnie: ziemia

• Następnie: urzędy, regalia, renty pieniężne

Własność lenna:

• Na lennie obowiązują 2 własności:

• Własność zwierzchnia -tzw. bezpośrednia, należąca do seniora

• Własność podległa- tzw. użytkowa, należąca do wasala

Hierarchia lenna:

• Król

• Tzw. suzeren, czyli najwyższy zwierzchnik lenny

• Panowie

• Bezpośredni wasale króla, np. książęta, hrabiowie, biskup

• Markizowie i baronowie

• Wasale panów

• Wasale markizów i baronów

• Rycerze tarczowi

Wykład 7

Hierarchia lenna

• Król

• Tzw. suzeren, czyli najwyższy zwierzchnik lenny

• Panowie

• Bezpośredni wasale króla, np. książęta

• Hrabowie, biskupi

• Markizowie i baronowie

• Wasale panów

• Wasale markizów i baronów

• Rycerze tarczowi

Model angielski

Wilhelm Zdobywca konfiskuje majątki możnowładcom anglosaskim i nadaje je rycerstwu normandzkiemu i francuskiemu, czyniąc z nich wielkich feudałów.

Król zatrzymał dla siebie siódmą część gruntów ornych.Brak hierarchii lennej:

• Występują jedynie dwa stopnie:

• Wasale króla- baronowie lub panowie

• Wasale pośredni

Zwierzchnictwo nad nimi sprawuje król.

„Wasal mojego wasala jest moim wasalem”

Stosunek poddańczy chłopów

Źródłami poddaństwa np.:

• Komentowanie? Wolnych chłopów feudałom

• Rozwój wielkiej własności ziemskiej

• Władztwo gruntowe

• Immunitety

Nabycie poddaństwa

Przez urodzenie

• Z obojga rodziców żyjących w poddaństwie

• Tylko z matki nie posiadającej wolności

W drodze czynności prawnej

• W drodze umowy dzierżawy

• W drodze umowy kupna- sprzedaży

• Zawarcie przez kobietę wolną małżeństwa z poddanym

„Powietrze wiejskie czyni poddanym”

Rodzaje poddaństwa:

• Poddaństwo osobiste- poddani

• Związani z osobą pana, którego nie mogą opuścić samodzielnie

• Zobowiązani doświadczeń na rzecz pana, np.:

• Danina poddańcza

• Pańszczyzna

• Pogłówne

• Podlegają ograniczeniom prawnym

• Dotyczyły spraw z zakresu prawa rodzinnego, procesowego i spadkowego

Monarcha stanowa

Monarcha stanowa- okres dominacji klas społecznych, stanów Stany

• Struktury społeczne definiowane przez prawo, wyposażone dzielnice w zespół przywilejów i praw.

• Stan szlachecki

• Stan duchowy

• Stan mieszczański

• Wolni chłopi

Cztery stany kształtujące społeczeństwo.

Stan szlachecki

Stan szlachecki nie był zdefiniowany we wszystkich państwach, np.:

• W Anglii- w sensie nie różnili się od siebie zamożni mieszczanie, rycerze i wolni chłopi.

• W Rosji- „służebni” książęta nie różnią się zasadniczo od bojarów

Stan szlachecki

• Książęta, markizowie, Hrabowie

• Przywileje zróżnicowane w poszczególnych krajach, np:

• Przywileje podatkowe- Zwolenia z podatków

• Przywileje w prawie karnym- Zwolenia z kary grzywny, niestosowanie kar cielesnych

• Prawo noszenia pewnych rodzajów ubioru

• Ograniczenia np:

• Zakaz zawierania małżeństwa z „nieszlachtą”

• Odnawianie szlachectwa dzieciom z „mezaliansów”

Często szlachta w poszczególnych krajach była zróżnicowana, np. w Niemczech.

• Z ogółu szlachty wykształcił się stan książecy

• Szlachta obejmowała:

• „szlachtę krajową”- zależną od książąt

• „wolne rycerstwo Rzeszy”- podległe królowi

W monarchii stanowej straciły na znaczeniu instytucje lenne, w ich miejsce pojawiły się nowe powiązania, np.:

• W Anglii-klientele magnackie powoływane w drodze umowy

Stany szlacheckie często popadały w konflikty z innymi stanami oraz królem.

Stan szlachecki dyskutował podczas posiedzeń, zgromadzeń stanowych oraz spotkań w:

• Partiach

• Związkach skierowanych przeciw monarchom albo innym stanom

• Ligach

Stan duchowy

Działał na podstawie własnego prawa:

• Prawa kanonicznego

• Przywileje np.:

• Dziesięciny od ludności

• Prawo przeprowadzania korzystnych operacji o charakterze finansowym

• Posiadanie tzw: „dóbr martwej ręki”- dóbr wolnych od podatków i niezbywalnych

• Własne sądownictwo

W XV wieku w krajach europejskich państwo zaczęło przejmować kontrolę nad kościołem poprzez:

• Ograniczenie roli sądownictwa kościelnego

• Uzyskiwanie przez państwo udziału w dochodach kościelnych

• Wpływ monarchów na obsadę stanowisk kościelnych

Stan mieszczański

O przynależności decyduje obywatelstwo danego miasta.

Od XIV wieku pojawiają się trudności w nabyciu obywatelstwa miejskiego-dominują wielkie dynastie mieszczańskie.

Przywileje stanu mieszczańskiego

• Własne prawo sądowe

• Posiadanie czynnego i biernego prawa wyborczego do miejskich organów samorządowych

• Własny system finansowy miast

Wolni chłopi:

• Stan ten nie istniał we wszystkich państwach europejskich

• Wystepowali np.:

• W Szwecji

• Części Niemiec, we Fryzji czy Tyrolu

Cechy monarchii stanowej

Podstawową cechą monarchii stanowej był dualizm praw króla i praw stanów

• Przywileje ogólno-stanowe oraz szczegółowe np. lokalne przywileje miast

Władza króla

• Na wzór rzymskiego imperatora

• Monarcha posiadał prawa:

• Stanowienia ustaw

• Bicia monety

• Prowadzenia wojen

• Sądzenia w ostatniej instancji

• Swobodnego obsadzania urzędów

• Prawa zastrzeżone dla króla stanowiły monopol monarchy (łagodzenie kar, legitymizowanie nieślubnych dzieci)

• Obowiązywała zasada, że Bóg sprawiedliwie ukarze monarchów, którzy źle rządzą, poddani tego czynić nie mogli

Król prowadził politykę ekonomiczną państwa

• Wydawał przepisy regulujące eksport i import, które miały na celu:

• Zapewnić zasoby żywności

• Pobudzać produkcję w miastach i wsiach

Prawo Korony

• Monopolistyczne i niezbywalne prawa monarchy:

• Stanowienie prawa

• Kierowanie polityką ekonomiczną

• Sądzenie ostatniej instancji

• Kierowanie administracją

Prawa stanów

• Często miały kształt umowy z władcą

• Umowy te wiążą obie strony, nie mogą być rozwiązane bez ich zgody

• Umowami takimi były np.:

• Zobowiązania królów angielskich zawartych w przysięgach koronacyjnych

Zjazdy państwowe

• Głównymi uczestnikami byli możni oraz monarchowie, którzy uzgadniali między sobą kwestie państwowe

• Z czasem uczestniczyły w nich także stany mieszczańskie

Zjazdy wielomożnów (stanu szlacheckiego)

• Możni zapraszani imiennie

• Każdy możny reprezentuje sam siebie

Zjazdy pozostałych stanów

• Stany reprezentowane przez przedstawicieli

• Reprezentanta wybierał stan, czasem był desygnowany przez władcę, np. reprezentant rycerstwa

• Przedstawiciele działają na zasadzie pełnomocnictwa w wyborach

• Decyzje przyjęte przez przedstawicieli stanów wiążą ich wyborców

Kompetencje zjazdów stanowych

Początkowo zwoływane w celu ogłaszania petycji, informacji stanów lub decyzji króla

Następnie:

• Współdziałanie z władcą w sądzeniu i stanowieniu praw

• Wyrażanie zgody na obciążanie nowymi ciężarami

15.12.2010

Monarchia stanowa

Reprezentacja stanowa: parlament angielski

• Utworzenie parlamentu angielskiego zainicjował Szymon de Montfort, który w 1265roku zaprosił na posiedzenie wielkiej rady 5 hrabiów, 18baronów po 2 reprezentantów hrabstw i miast.

• Podwaliny dla angielskiego parlamentu stworzył również tzw. Wzorcowy Parlament zwołany w 1295roku przez Edwarda I na który przybyli:

• Wszyscy baronowie duchowni

• 48 świeckich „wielkich baronów”

• Reprezentacja niższego kleru

• Po 2 rycerzy z 37hrabstw

• Po 2 delegatów ze 110miast

Główną rolę w tym parlamencie odgrywała „mała rada” współpracowników króla.Izba wyższa (od XVI wieku- Izba Lordów)Skład: panowie świeccy i duchowni

Kompetencje sądowe np.:

• Rozpatruje odwołania od wyroków niższych sądów

• Sądzi w I instancji sprawy przedstawione przez króla

• Sądzi funkcjonariuszy w sprawie przestępstw przeciw koronie- oskarżenie wnosi Izba Gmin- „impeachment”

Izba Gmin

• Posłowie rycerscy z hrabstw i miast

• Od XIV wieku na czele marszałek Izby Gmin

• Kompetencje podatkowe np.:

• Wyraża zgodę na podatki bezpośrednie

• Uchwala podatki „za radą i zgodą parów”

• Prawo składania królowi petycji

Parlament angielski posiadał prawo inicjatywy ustawodawczej

• Parlament zgłaszał petycję a król przekształcał ją w ustawę (statut)

• Królowi przysługiwało prawo jej zmiany i zniesienia

• Od 1341 roku zaczęła obowiązywać zasada, że uchwalanie i znoszenie statutów należy do króla „za zgodą parów i gmin”

W wyniku tzw. Wojny Dwóch Róż nastąpiło ograniczenie roli parlamentu

• Rzadziej zwoływany

• Możliwość odradzania posiedzeń

Reprezentacja stanowa: instytucje kontynentalne

Trzy stany (od XVI wieku tzw. Stany Generalne)

• Stanowe zgromadzenie ogólnopaństwowe we Francji

• W pełni uzależnione od króla

• Kompetencje podatkowe

• Organ doradczy króla

Kontynentalne zgromadzenia ogólnopaństwowe

• Skład i sposób obsadzania zróżnicowany w poszczególnych państwach

• Kompetencje:

• Wyrażają zgodę na podatki

• Prawo składania petycji do króla

• Organy doradcze króla

• Zasada jednomyślnego podejmowania decyzji

Administracja w monarchii stanowej

• Podstawowe znaczenie ma rada

• Skład: najbliżsi współpracownicy króla

• Organ o charakterze doradczym, wykonawczym i kontrolnym

W monarchii stanowej nastąpił rozdział funkcji dworskich i funkcji państwowych.

Rada- podstawowy urząd

Obok rady funkcjonowały:

• Agendy centralne np.: kancelarie

• Załatwianie bieżących spraw administracyjnych

• Urzędy skarbowe

• Urzędy dyplomatyczne

Personel administracji

• To mieszanie, szlachta oraz duchowieństwo

• Istotna jest zasada fachowości w administracji

• Urzędnicy wynagradzani pensją

Zarząd lokalny

Od XIII wieku zasadą jest łączenie funkcji administracyjno-policyjnych, sądowych i finansowych przez urzędnika w okręgu np:

• Francja: Vermont

• Hiszpania: Majorianus

• Niemcy: amtmann

(łączyli funkcje ustawodawcze, wykonawcze i sądowe, z czasem rozdział tych funkcji)

XIV-XVw- specjalizacja administracji np:

• Francja

Władza sądowa: sędziowie

Władza wojskowa: gubernatorzy i namiestnicy generalni

Zarządcy? Dobrani przez króla: podskarbiowie

Władza finansowa: urzędnicy skarbowi

Finanse państwa w monarchii stanowej:

• Podatki bezpośrednie np:

• Włochy, Anglia: podatki pobierane od majątku

• Francja: podatek pobierany od majątku nieruchomego

• Podatki pośrednie:

• Cła

Wymiar sprawiedliwości:

• Sądy kościelne

• Rozpatrują sprawy duchowieństwa

• Sądy miejskie

• Sprawy mieszczan

Pojawiają się:

• Sądy skarbowe

• Sprawy fiskalne

• Sprawy administracyjne

• Przestępstwa na morzu

Państwo renesansowe

Monarchia renesansowa

• Elementy państwa absolutnego oraz monarchii stanowej

• Silna władza monarchy

W monarchii renesansowej wzrosło znaczenie urzędników

• Wiązało się to z silnym rozwojem państwa

• Urzędnikami byli np:

• Fachowi administratorzy

• Gestory publicznego skarbu

• Pisarczykowie

Powoływany dożywotnio lub na określony okres czasu.Sposoby powoływania urzędów:

• Kupno urzędu

• Nominowanie przez monarchę

• Wydzierżawienie urzędu

• Wybór

Rodzaje urzędników

• Urzędnicy stali

• Zasady i zakres działań unormowane prawem

• Urzędnicy nadzwyczajni

• Działają na podstawie umocowania monarchy, który wydawał polecenie załatwienia określonej sprawy doraźnej.

Sprawy urzędów

• Charakterystyczna dla monarchii renesansowej, zwłaszcza we Francji, gdzie na sprzedaż wystawiono urzędy, które opróżniły się nagle oraz urzędy nowo powstałe

Republika renesansowa

• Niderlandzka

• Wenecka

Republika niderlandzka

• To Zjednoczone Prowincje Niderlandów, obejmujące 7 państw, które posiadały własne:

• Zgromadzenie stanowe

• Sądy

• Waluty

• Prawa

• Władze administracyjne

• Wspólnym organem były Stany Generalne

• Konferencja ambasadorów poszczególnych państw

Stany Generalne:

• Każde państwo posiada jeden głos

• Z czasem zaczyna dominować Holandia, która najlepiej rozwija się ekonomicznie

• Zdominowane przez bogatych tzw. regentów

Republika wenecka

• Element ustroju monarchicznego to tzw. doża, czyli elekcyjny i dożywotni książe

• Obok doży działają Rady

• Wielka Rada

• Rada Dziesięciu

Wielka Rada:

• Skład to weneccy patrycjusze

• Ponad 2 tys.osób

• kompetencje

• Wybiera urzędników

• Wybiera organy kierownicze republiki

• Działa przy pomocy komisji

• Podstawową komisją był senat, którzy przyjął kompetencje decyzyjne Wielkiej Rady.

Wykład 9 5.01.2011

Absolutyzm klasyczny

Absolutyzm

• Termin powstały na przełomie XVIII/ XIX wieku

• Pojęcia tego używano dla potępienia monarchii stanowej, która była podstawą rozwoju absolutyzmu

Przyczyny absolutyzmu

• Kryzys ekonomiczny w XVIIwieku

• Liczne wojny

• Powstania i rewolty chłopskie

• Były to protesty przeciwko uciskowi podatkowemu

(Główna przyczyna konfliktów-> nierówności)

Absolutyzm francuski

• Podporę rządów absolutnych stanowi arystokracja uczestnicząca w sprawowaniu władzy oraz szlachta i wykształcona burżuazja

Absolutyzm angielski

Podporę rządów absolutnych stanowi mieszczaństwo, które dzięki pomocy państwa może się rozwijać:

• Handel zagraniczny

• Flotę

W absolutyzmie monarchowie akcentowali boskie pochodzenie ich władzy

• Królowie mają absolutną władzę nad swoimi krajami

• Monarcha absolutny nie żąda niczego dla siebie, bo wszystko już ma- działa wyłącznie w powszechnym interesie.

Podkreślano:

• Sakralny charakter władzy króla

• Rolę i znaczenie władzy, który panuje z woli Boga

Władcy przysługuje władza suwerenna tzn. jest on niezależny od jakiejkolwiek władzy zewnętrznej.

• Zakres jego władzy nie może zależeć od woli poddanych (niezależność od czynników zewnętrznych)

Jacqes Bossuet mówił do królów: Bodżcie Bogami dla swoich poddanych Dla budowy absolutyzmu ważne było ograniczenie, a następnie zlikwidowanie zgromadzeń stanowych.

• Miało to ułatwić władzy przejęcie władzy suwerennej w państwie w szczególności:

• Przejąć pełnią samodzielnej władzy ustawodawczej

• Odebrać stanom kompetencje uchwalania podatków

Granice władzy absolutnej

Rozwój absolutyzmu ograniczały:

• Bariery techniczne np.:

• Braki w ludziach- policji, żandarmach, celnikach

• Słabe środki łączności

• Bariery społeczne np.:

• Słaba gęstość zaludnienia

Istota absolutyzmu klasycznego

• Nieograniczona i arbitralna władza monarchy

• Monarcha zobowiązany jest zatrzymać się wyłącznie przed granicą wytyczoną przez Prawo Boże.

(musiał przestrzegać prawa pisanego)

Monarcha

• Absolutny monarcha nie dzieli się z nikim wszechwładzą

• Monarcha za swą działalność odpowiada wyłącznie przed Bogiem

• W praktyce władza monarchy ograniczona była przez różne grupy nacisku np.:

• Rodzinę monarchy

• Arystokratyczne klany

• Władze kościelne

Administracja państwa absolutnego

• Cechą charakterystyczną były urzędy kolegialne na szczeblu centralnym i na szczeblu lokalnym np.:

• Pikarzy (Rosja)

• Rady (Hiszpania)

• Nadworna kancelaria (Austria)

• Wysoka Rada (Francja)

Przełom XVIII/XIX wieku ograniczanie urzędów kolegialnych na rzecz organów jednoosobowych.

• W państwie absolutnym następowała rozbudowa aparatu państwowego

• W miejsce jednoosobowych organów powstawały różne struktury w władzy

• Zasiadali w nich ludzie pełniący funkcje administracyjne (kompetentni, wykwalifikowani)

Sprzedajność urzędów:

• Bardzo duża w zachodniej Europie, głównie we Francji

• Przyczyna: niska płaca urzędników

Z czasem pojawia się korupcja urzędnicza

Armia

• Potężne, rozbudowane systemy wojenne

• Utrzymanie armii bardzo kosztowne

• Ok. ½ wydatków budżetowych

• Na początku absolutyzmu występowały:

• Pospolite ruszenie szlachty

• Tradycyjne milicje

• Armie zaciężne

Polityka ekonomiczna absolutyzmu

Podstawa to doktryna merkantylizmu

• Prymat polityki nad ekonomią

• Należy przede wszystkim rozwijać przemysł i handel

• Rzeczywistość ekonomiczna państwa powinna być ukształtowana zgodnie z potrzebami tego państwa

• Porządek ekonomiczny zależy od polityki władz państwowych

Merkantylizm zakładał znaczącą rolę państwa w rozwoju i życiu ekonomicznym kraju, który powinien:

• Rozwijać produkcję krajową

• Eksportować towary przetworzone

• Rozwijać odpowiednią politykę cłową

Absolutyzm oświeceniowy

• Faza rozwoju monarchii absolutnej w II poł. XVIII wieku, ograniczona geograficznie

Cechy absolutyzmu oświeconego

• Władza to „pierwszy sługa państwa”

• Realizowanie przez władców polityki reform

• Dążenie do stworzenia państwa praworządnego

• Ważne są potrzeby poddanego a nie interesy panującego

Absolutyzm- Jean Bodin

Dzieła pisane:

• Metoda łatwego poznania historii

• Sześć ksiąg Rzeczypospolitej

Za źródła poznania uznawał:

• Teksty pisane

• Teksty niepisane np.:

• Relacje dyplomatów (urzędników)

• Relacje podróżników

Za podstawową cechę państwa uważał suwerenność

• Początek państwa dają rozwijające się rodziny albo „nagromadzony tłum”

• Podstawę państwa stanowi rodzina:

• Rodzina może istnieć bez państwa, ale państwo nie może istnieć bez rodzin

• Państwo wyłoniło się z rodzin

• Głównym celem państwa jest ochrona rodzin

Państwo (Dubbel)

• Prawne rządzenie wieloma gospodarstwami rodzinnymi oraz tym, co jest dla nich wspólne z władzą suwerenną na czele

• to twój prawny

• rząd w państwie zobowiązany jest respektować prawo boże i prawo kardynalne

Cechy władzy publicznej:

• istnienie suwerena stanowiącego prawo

• istnienie suwerena stanowiącego urzędników

Suwerenność to „absolutna i nieustająca władza Rzeczypospolitej” charakteryzująca się:

• niepodzielnością

• ciągłością

• niezależnością

• niezbywalnością

• nieograniczonością

• bezwarunkowością

Znamiona suwerenności:

• stanowienie prawa- wydawanie ustaw

• mianowanie urzędników państwowych

• to funkcjonariusze posiadający prawo rozkazywania

• rozstrzyganie w ostatniej instancji spraw sądowych

• Najlepszą formą rządów jest monarcha.

• W monarchii najlepiej realizowana jest zasada suwerenności.

Rodzaje suwerenności:

• Patrymonialna

• Kościelna

• Tyrańska

Inne dowolne formy ustrojowe to:

• Demokracja- nosicielem suwerennej władzy jest lud

• Arystokracja- nosicielem suwerennej władzy są optymaci.

Wykład 10 12.01.2011r

Państwo demokratyczne

(aksjologia demokracji- wartości i zasady demokratyczne- do examinu)

Początki demokracji we Francji ( XVIII/ XIXw)

• Zapoczątkowana postulatem powszechności i równości praw politycznych, szczególnie praw wyborczych

• Podstawową zasadą jest zasada wolności

Przyznano prawo głosu każdemu obywatelowi w państwie.

Demokracja w XIX wieku.

• Dążono przede wszystkim do zwalczania cenzusów majątkowych w prawie wyborczym

• Prawo głosu powinien posiadać każdy obywatel

• Każdy głos powinien mieć taką samą moc

Uwarunkowania demokracji

• Różne w poszczególnych państwach, np:

• USA:

• Istnienie samorządów lokalnych

• Wolna prasa

• Możliwość przynależności do stowarzyszeń

• Brak arystokracji

• Demokratyzacja prawa wyborczego

Podstawowym uwarunkowaniem demokracji jest „odpowiednia sfera kultury i obyczajów”Demokracja amerykańska.Początki demokracji amerykańskiej w latach 20-tych XXwieku

• Pojawia się ruch demokratyczny

• Skupia głównie przedstawicieli ludu np. lordów?

• Za przywódcę demokracji uważali generała Andrew Jacksona, który w 1828roku wygrał wybory prezydenckie

• Powstaniu demokracji sprzyjały również takie czynniki jak:

• Brak obowiązków służby wojskowej

• Trudności w pobieraniu podatków

Elementy demokratyzacji amerykańskiej

• Odradzanie się partii politycznych

• Znoszenie cenzusów majątkowych

• Obsadzanie urzędów w drodze wyborów

• Zmiana procedury wyboru prezydenta Unii

Odradzanie się partii politycznych

• Pojawiła się partia demokratyczna działająca obok wigów

Znoszenie cenzusów majątkowych

• Prawo głosu otrzymali niezamożni biali mężczyźni

Obsadzanie urzędów w drodze wyborów

• Zniesiono nominacje gubernatorów oraz parlamentów stanowych

• Wszyscy mieszkańcy wybierali np.:

• Gubernatora (początkowo wybierany przez parlament stanowy)

• Wicegubernatora

• Prokuratora stanowego

• Skarbnika

Zmiana procedury wyboru prezydenta Unii

• O kandydacie na stanowisko prezydenta i wiceprezydenta decydują konwencje partyjne

• Delegaci wybierani w całym kraju przez członków partii

• Elektorzy wybierający prezydenta i wiceprezydenta wybierani przez ogól ludności stanu

Na rozwój demokracji wpłynęła wojna domowa i zwycięstwo Północy nad Południem.

• Zniesiono niewolnictwo ( na mocy XVIII wieku poprawki do konstytucji)

• Wyżej urodzeni na terytorium USA uzyskują obywatelstwo ( na mocy XIV poprawki do Konstytucji)

• Nie można pozbawić prawa wyborczego ze względu na kolor skóry, rasę (XV poprawka)

Na podstawie XIX poprawki do konstytucji zniesiono cenzus płci (1920r)

• Kobiety uzyskują prawa wyborcze

Partie polityczne

• Działa partia demokratyczna skupiona wokół Jacksona

• Partia republikańska (data)

Cele partii demokratycznej:

• Zapewnienie decentralizacji władzy

• Zapewnienie autonomii stanów

Cele partii republikańskiej:

• ochrona praw człowieka

• zniesienie niewolnictwa

Demokratyzacja brytyjska

Proces demokratyzacji zapoczątkowany został reformami wyborczymi rządu hrabiego Grega w 1832r

• zreformowano prawa wyborcze w postaci

• zwiększenia reprezentacji wielkich miast w Izbie Gmin

• obniżenie cenzusu majątkowego

Reforma z 1867roku

• miasta przemysłowe kosztem małych miasteczek, uzyskiwały 53 miejsca w Izbie Gmin

• wprowadzono powszechne prawa wyborcze w miastach

• prawo uzyskały „wszystkie głowy rodzin” zajmujące własne mieszkania płacące podatki mające rok domicylu

Reforma wyborcza Gledstonea (1883-1885)

• „milowy krok” w zdemokratyzowaniu ustroju Wielkiej Brytanii

• Reforma wprowadzana w 3-ech etapach

• 1883r- ustawa przeciw korupcji

• 1884r- ujednolicenie kryteriów wyborczych

• 1885r- podział kraju na jednomandatowe okręgi wyborcze

Reformom politycznym towarzyszyły reformy socjalne

• Poprawa statusu kobiet

• Rozwój ochrony zdrowia

• Wprowadzenie obowiązkowej edukacji

• Znoszenie nietolerancji religijnej

Partie polityczne

• Rozwój partii politycznych nastąpił w II poł. XIX wieku

• Partia konserwatywna

• Partia liberałów

• Lata 70-te XIX wieku0 zaczyna działać partia autonomistów irlandzkich

Niezależna Partia Pracy

• Charakteryzuje się zbiorowym członkostwem

• Partie tworzą związki zawodowe i stowarzyszenia socjalistyczne

Demokracja francuska

Pierwszą demokracją we Francji była 3-ecia Republika proklamowana 4 IX 1870r

• 1871r- odbyły się pierwsze demokratyczne wybory do konstytuanty

Konstytucja 3-eciej Republiki z 1875roku

• Na czele republiki: Prezydent

• Nie ponosi politycznej odpowiedzialności

• Powoływany na 7lat przez Zgromadzenie Narodowe

• Mianuje ministrów i urzędników wojskowych i cywilnych

• Stoi na czele sił zbrojnych

• Posiada prawo łaski

Partie polityczne

• Akcja liberalna (1902r)

• Federacja Republikańska (1903r)

W ustroju demokratycznym:

• Akcentuje się społeczną rolę państwa

• Występuje kontrola władzy przez obywateli

• Gwarantuje swobody obywatelskie

Demokratyczne państwo prawne

• Na ukształtowanie się demokratycznego państwa prawego wpłynął pozytywizm prawniczy, który ukształtował m. in. terminologię państwa prawnego

3 rodzaje teorii „państwa prawa”:

• Teoria „państwa ustaw”

• Teoria „państwa sędziów”

• Teoria „szeroko pojętego państwa prawa”

Teoria „państwa ustaw”

• Powstawała w XIX wieku

• Podstawę stanowiły teorie pozytywizmu

• Zakłada bezwzględny prymat ustawy, która jest podstawowym aktem normatywnym

• Ustawa:

• Wyznacza granice działań jednostek

• Wyznacza granice działań organów państwowych

Teoria „państwa sędziów”

• Powstawała z krytyki teorii „państwa ustaw”

• Podstawowe założenie to odróżnienie „praw w książkach” od „prawa w działaniu”

• Do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy, obok ustawy konieczna jest interpretacja jej przepisów i podjęcie decyzji zawartej w orzeczeniu sądu

Teoria „szeroko pojętego państwa prawa”

• Prawo i ustawy powinny mieć podstawy w założeniach „filozofii prawa”

• Aksjologia wpływa na kierunek orzecznictwa

Po II wojnie światowej powstawały dwie dodatkowe koncepcje „państwa prawa”

• teoria „socjalnego państwa prawnego”

• państwo gwarantuje prawa socjalne

• teoria „neoliberalnego państwa prawnego”

• państwo gwarantuje, jak najwięcej swobód zwłaszcza wolność konkurencji

• państwo gwarantuje bezpieczeństwo i porządek

• państwo gwarantuje rozwój gospodarczy, społeczny, polityczny i kulturalny

• teoria „pozytywistycznego państwa prawa”

• podstawę działania państwa stanowią tzw. formalne źródła prawa, czyli źródła prawa określone konstytucyjnie

• teoria „niepozytywistycznego państwa prawa”

• obok formalnych źródeł prawa, podstawę działania państwa stanowią ogólnie przyjęte zasady zasady moralne np.: przestrzeganie praw człowieka

Cechy demokratycznego państwa prawnego

• zasada podziału władzy

• działalność reprezentacyjna samorządu i parlamentu

• Demokratyczny system wyborczy

• Niezależne sądownictwo

• Funkcjonowanie niezależnych organów kontroli i ochrony prawa

Rzeczpospolita Polska jako demokratyczne państwo prawne

Podstawę systemu państwa prawnego stanowi: zasada podziału władzy

2 teorie podziału władzy:

Podział władz równorzędnych:

• Istniejące władze są na tym samym poziomie

• Żadna władza nie jest zwierzchnia

• Zwolennicy:

• Arystoteles

• Monteskiusz

Podział władz zhierarchizowanych:

• Istnieje hierarchia władz

• Zwolennicy:

• John Locke

W demokratycznym państwie prawa istnieją:

Władza rządząca

• Instytucje obsadzone przez partie, która aktualnie sprawuje władzę

Władza opozycyjna

• Jej istnienie gwarantuje wolność

---