UNIWERSYTET PRZYRODNICZY WE WROCŁAWIU
KATEDRA GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ

STUDIA PODYPLOMOWE

Wycena nieruchomości

Zarządzanie nieruchomościami i pośrednictwo w ich obrocie

Mgr Tadeusz Łaba

WYBRANE ZAGADNIENIA PRAWA CYWILNEGO

1.1 i 1.4

Wrocław - wrzesień, 2011 r.

I. CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA CYWILNEGO

1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRAWA CYWILNEGO

Pojęcie prawa cywilnego przychodzi z pewną trudnością. Nie określono ściśle jego zakresu. W Kodeksie Cywilnym na samym wstępie podkreślono, że kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi (art.1), jednakże nie znamy jeszcze pojęcia i zakresu „stosunków cywilnoprawnych”. Odkrycie charakterystyki stosunków cywilnoprawnych wymaga już analitycznej przenikliwości.

Kodeks nie zawiera wyczerpującej regulacji stosunków cywilnoprawnych. Spotykamy bowiem jeszcze rozległy zespół dalszych normatywnych źródeł prawa cywilnego. Możemy zatem stwierdzić, iż niezbędny jest głębszy wysiłek intelektualny w celu poznania i objaśnienia pojęcia i zakresu prawa cywilnego.

W istocie, codziennie uczestniczymy w licznych stosunkach regulowanych normami prawa cywilnego, nie uświadamiając sobie nawet tego faktu- do czasu ewentualnego sporu.

Z art.1 Kodeksu Cywilnego wynika, że prawo cywilne obejmuje swą regulacją stosunki między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Nie obejmuje stosunków między organami państwa a obywatelami (i osobami prawnymi). Z materii KC oraz licznych dalszych aktów normatywnych wynika, że prawo cywilne obejmuje swą regulacją stosunki majątkowe i niemajątkowe. Przeważa unormowanie stosunków majątkowych. Jako przykład można wskazać regulację dotyczącą praw rzeczowych, zobowiązań , dziedziczenia. Niejednokrotnie przeplata się jednoczesna regulacja stosunków majątkowych i niemajątkowych, jak w wypadku praw na dobrach niematerialnych.

Z regulacją stosunków majątkowych spotykamy się także w prawie publicznym - szczególnie w prawie finansowym.

Rozstrzygające znaczenie ma zastosowana w prawie cywilnym metoda regulacji stosunków społecznych. Charakteryzuje się ona uhonorowaniem zasady autonomii stron (niekiedy mówi się o równorzędności stron). Autonomia stron oznacza brak władczego podporządkowania w stosunku między nimi. Najdobitniej autonomia stron stosunku cywilnoprawnego przejawia się w postaci zasady swobody umów. Podmioty prawa cywilnego swobodnie decydują o zawarciu umowy, o wyborze kontrahenta, o treści umowy oraz o jej formie. Charakterystyczne w prawie cywilnym jest również powierzenie funkcji rozstrzygania sporów sądom powszechnym. Do rzadkości należą przypadki powołania innego właściwego organu.

Reasumując, prawo cywilne określamy jako gałąź prawa obejmującą zespół przepisów regulujących stosunki majątkowe oraz niemajątkowe między osobami fizycznymi i osobami prawnymi na zasadzie równorzędności podmiotów.

Po wstępnych rozważaniach należy przedstawić systematykę prawa cywilnego - działy prawa cywilnego:

Przede wszystkim należy wyróżnić część ogólną, uregulowaną w Księdze Pierwszej KC. Obejmuje ona wyjęte przed nawias zasady ogólne, wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego z uwzględnieniem działów uregulowanych poza Kodeksem cywilnym. Prawo rzeczowe zawarte w Księdze drugiej KC (i przepisach odrębnych) - obejmuje regulację prawa własności i innych praw rzeczowych. W szczegółach dotyczy zaś treści, nabycia i utraty oraz ochrony praw rzeczowych (i posiadania). Najobszerniejszy dział prawa cywilnego stanowi prawo zobowiązań zawarte w Księdze trzeciej KC - obejmuje ono regulację dotyczącą wymiany dóbr i świadczenia usług. W części ogólnej prawa zobowiązań zawarto przepisy na temat wszelkich stosunków zobowiązaniowych, w części szczególnej zaś znajdujemy regulację poszczególnych, różnorodnych umów zobowiązujących do świadczenia. W Księdze czwartej KC zawarto prawo spadkowe - uregulowano tu zasady dziedziczenia spadku w wyniku śmierci osoby fizycznej, w szczególności tryb powołania do dziedziczenia i dalsze skutki. Zgadnie z zasadą jawności prawa cywilnego również prawo rodzinne jest zaliczane do działów prawa cywilnego. Uregulowane zostało natomiast w odrębnym KRO. Obejmuje ono materię małżeństwa, pokrewieństwa, opieki i kurateli. Do działów prawa cywilnego zalicza się także regulacje prawa na dobrach niematerialnych - używając inne nazwy - prawa własności intelektualnej Regulacja pozakodeksowa obejmuje problematykę prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej. Specjalny dział praw cywilnego obejmuje prawo handlowe - które jest uregulowane w odrębnym KSH. Zawarto tam obszerną regulację spółek osobowych oraz spółek kapitałowych.

2. STOSUNEK CYWILNOPRAWNY I JEGO STRUKTURA

Przez stosunki cywilnoprawne należy rozumieć grupę stosunków prawnych określonych normami prawa cywilnego. Stosunki prawne są odbiciem stosunków społecznych, które wyróżnia fakt poddania ich regulacji prawnej. Stosunek prawny oznacza więc uregulowaną normatywnie więź o charakterze powinnościowym zachodzącą między uznawanymi podmiotami prawa, które mają wynikające z normy prawnej uprawnienia i obowiązki. Normy prawa cywilnego regulują potencjalne stosunki prawne. Konkretne stosunki prawne są wynikiem określonych zdarzeń prawnych.

W praktyce stosowania prawa niezbędne jest oczywiście ustalenie elementów konkretnego stosunku prawnego. Wystarczy objaśnić modelową strukturę potencjalnych stosunków prawnych.

Źródła stosunku cywilnoprawnego

W terminologii prawa cywilnego fakty, z którymi ustawa łączy skutek w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego, nazywamy zdarzeniami cywilnoprawnymi. Źródło stosunku cywilnoprawnego stanowią różnorodne zdarzenia cywilnoprawne. Podstawową grupę zdarzeń cywilnoprawnych stanowią czynności prawne. Spore znaczenie mają także orzeczenia sądów i akty administracyjne.

Elementy stosunku cywilnoprawnego

Podmioty - każdy stosunek prawny ma swoją złożona strukturę. W stosunku cywilnoprawnym należy wyróżnić jego podmioty, przedmiot oraz treść stosunku obejmującą uprawnienia i obowiązki podmiotów. Podmioty stanowią strony stosunku cywilnoprawnego. Wg KC są nimi osoby fizyczne i osoby prawne. Osoba fizyczna jest jurydycznym synonimem człowieka. Osoby prawne to jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawna. Uznanie podmiotowości osób fizycznych i osób prawnych oznacza przyznanie im zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych. Zdolność prawna oznacza zdolność aby być podmiotem praw i obowiązków wynikających ze stosunków cywilnoprawnych. Zdolności do czynności prawnych jest zdolnością do nabywania prawa i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych.

Przedmiot - przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest określone zachowanie się stron, stosownie do wynikających ze stosunku cywilnoprawnego uprawnień oraz obowiązków. Częstokroć określone normą prawa zgodne z treścią konkretnego stosunku cywilnoprawnego zachowanie stron dotyczy pewnych obiektów- różnej zresztą natury, np. dotyczy rzeczy, dóbr niematerialnych, praw majątkowych itp.

Treść - na treść składają się uprawnienia i obowiązki. Uprawnienia pojmujemy jako możliwość określonego zachowania się, obowiązek zaś oznacza powinność nakazanego zachowania się. Zbiorczą kategorię nadrzędną łączącą zespół uprawnień strony stosunku cywilnoprawnego stanowi prawo podmiotowe.

3. ZDARZENIA CYWILNOPRAWNE I ICH PODSTAWOWE RODZAJE

Fakty, z zaistnieniem których dyspozycja norm prawa cywilnego wiąże jakikolwiek skutek, w szczególności powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego, będziemy określali mianem zdarzeń cywilnoprawnych. Chodzi zatem o zjawiska realne, choć wywołujące odmienne w swym charakterze skutki w obrębie prawa cywilnego. Ukończenie 13 lub 18 lat pozwala wszak człowiekowi osiągnąć szerszy niż dotąd zakres zdolności do czynności prawnych. Zawarcie umowy sprzedaży doprowadzi do powstania między jej stronami więzi normatywnej. Niekiedy sytuacja będzie bardzie złożona. Jedno zdarzenie prawne będzie wywoływać konsekwencje w obrębie różnych gałęzi prawa. Uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia jest niewątpliwie zdarzeniem cywilnoprawnym, powodującym choćby konieczność pokrycia kosztów leczenia, czy też umożliwiającym podniesienie żądania o zapłatę odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia za dokonaną krzywdę.

Klasyfikacja zdarzeń cywilnoprawnych

Zdarzenia cywilnoprawne podzielone są na 2 podstawowe grupy: działania oraz zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu. Działania są uzależnione od woli człowieka, zdarzenia nie.

W grupie zadań możemy wyróżnić dwojakiego rodzaju zachowania się podmiotów. Jedne będą zmierzać bezpośrednio i celowo do wywołania z góry założonych skutków prawnych, w innych - zwanych czynami - wystąpienie tych skutków jest niezamierzone.

Na czynności zmierzające bezpośrednio do wywołania określonych następstw prawnych składają się co najmniej zachowania trojakiego rodzaju:

a) oświadczenia woli- np. złożenie kontrahentowi oferty zawarcia konkretnej umowy,

b) konstytutywne orzeczenia sądowe, a więc takie, które statuują nowy stan prawny,

c) decyzje administracyjne, które wywołują skutki cywilnoprawne.

Działania określone mianem czynów dzieli się na czyny bezprawne i zgodne z prawem. Do tej pierwszej kategorii zaliczyć trzeba czyny niedozwolone, ponadto wszystkie przypadki naruszenia zakazów statuowanych przepisami prawa cywilnego. Czyny zgodne z prawem obejmują różnorodne zachowania, regulowane wieloma przepisami. Składać się na nie będą przejawy woli (podobne do oświadczeń woli), zawiadomienia i czynności faktyczne.

4. ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSOBY FIZYCZNEJ - POJĘCIE, POCZĄTEK I KONIEC

Podmiotowość cywilnoprawna jest cechą normatywną. KC wyróżnia 2 rodzaje podmiotów: osoby fizyczne i osoby prawne. Takie rozwiązanie prawne oznacza, że wymienionym osobom mogą przysługiwać prawa i obowiązki cywilnoprawne. Właśnie zdolność do tego, by być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego nazywana jest zdolnością prawną.

Osobami fizycznymi w rozumieniu KC są ludzie. Człowiekowi przysługuje zdolność prawna, która kwalifikuje go jako podmiot praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Przymiot zdolności prawnej nie powoduje, że człowiek niejako automatycznie ma prawa i obowiązki, lecz oznacza możliwość stania się podmiotem praw i obowiązków w drodze różnych zdarzeń cywilnoprawnych np. dziedziczenia, czynności prawnej - umowy, czynu niedozwolonego.

Początek zdolności prawnej

Jest nim chwila urodzenia się człowieka - art.8 KC - a więc moment oddzielenia od ciała matki. Niezbędną przesłanką nabycia zdolności prawnej jest, by dziecko urodziło się żywe. Zdolność prawną nabędzie też noworodek niezdolny do życia, który urodził się żywy, lecz żył krócej niż 24 godziny. Przyjście na świat dziecka nieżywego spowoduje brak zdolności prawnej po jego stronie. Ponieważ ustalenie faktu żywych narodzin człowieka może niekiedy nastręczać trudności, wprowadzono domniemanie prawne, wg którego ustawa przyjmuje, iż dziecko przyszło na świat żywe.

Fakt urodzenia stwierdza się aktem urodzenia - sporządzonym przez USC. Dokument ten stanowi dowód urodzenia.

Koniec zdolności prawnej (śmierć)

Zdolność prawna osoby fizycznej trwa przez całe życie człowieka i kończy się wraz z jego śmiercią. Ze śmiercią jako zdarzeniem cywilnoprawnym ustawodawca wiąże wygaśnięcie praw i obowiązków niemajątkowych oraz przejście praw i obowiązków majątkowych na spadkobierców wg zasad prawa spadkowego. Ze względu na doniosłość skutków prawnych związanych ze śmiercią znaczenia nabiera oznaczenie chwili śmierci człowieka. Za taką chwilę uznaje się tzw. śmierć mózgową, polegającą na trwałym i nieodwracalnym ustaniu funkcji pnia mózgu. Dokumentem stwierdzającym dowód śmierci jest akt zgonu - sporządzany na podstawie wystawionej przez lekarza karty zgonu. Według chwili śmierci ocenia się ustanie małżeństwa, wygaśnięcie praw i obowiązków osobistych zmarłego, zakres spadku, krąg spadkobierców. Art. 32 KC definiuje domniemanie równoczesności śmierci osób, które utraciły życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa.

Stwierdzenie zgonu

Nie można wykluczyć wypadków, w których śmierć człowieka jest niemożliwa. Dla takich sytuacji przewidziano szczególny tryb postępowania sądowego o stwierdzenie zgonu. W postępowaniu stwierdzającym zgon sąd oznacza ściśle chwilę śmierci, stosownie do wyników postępowania. Postępowanie sądu ma charakter deklaratoryjny - stwierdza fakt śmierci. Orzeczenie sądu rejonowego stanowi podstawę do sporządzenia aktu zgonu przez urząd stanu cywilnego.

Uznanie za zmarłego

Odrębny tryb postępowania sądowego stosuje się w razie zaginięcia człowieka, o którym nie wiadomo, czy żyje, czy zmarł. Brak dostatecznych informacji, określających, czy dana osoba żyje, powoduje stan niepewności nie tylko dla najbliższych, lecz także w sferze stosunków prawnych zaginionego. Zaistnieniu negatywnych skutków długotrwałego stanu niepewności służy instytucja uznania za zmarłego. Przesłankami sądowego uznania za zmarłego są:

a) zaginięcie osoby,

b) upływ określonego przez ustawodawcę czasu.

Obie przesłanki muszą wystąpić łącznie.

Uznanie za zmarłego jest możliwe wobec osoby, która zaginęła, a od końca roku kalendarzowego, w którym zgodnie z istniejącymi wiadomościami jeszcze żyła, upłynęło 10 lat. Gdyby jednak w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat 70, wówczas termin ten skraca się do 5 lat. Uznanie za zmarłego jest niedopuszczalne przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata.

O uznaniu za zmarłego orzeka sąd rejonowy postanowieniem wydanym po przeprowadzeniu postępowania przewidzianego w art. 526 i nast. KPC. Postanowienie o uznaniu za zmarłego ma charakter konstytutywny. Z wydaniem orzeczenia wiąże się istotne domniemanie, iż zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w postanowieniu o uznaniu za zmarłego. Z tego z kolei wyprowadza się drugie domniemanie, że zaginiony żył do chwili określonej w orzeczeniu.

W zakresie stosunków małżeńskich przepis KRO wprowadził domniemanie, iż małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu małżonka za zmarłego została oznaczona jako chwila jego śmierci.

Wniosek o uchylenie postanowienia orzekającego uznanie za zmarłego może zgłosić każdy zainteresowany. Orzeczenie takie może również uchylić sąd z urzędu. Jeżeli osoba uznana za zmarłą zjawi się osobiście w sądzie i wykaże swoją tożsamość, wówczas sąd niezwłocznie i bez dalszego postępowania uchyli postanowienie orzekające uznanie za zmarłego.

5. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB FIZYCZNYCH - POJĘCIE I ZAKRESY (WRAZ Z OKOLICZNOŚCIAMI WPŁYWAJĄCYMI NA ZAKRES TEJ ZDOLNOŚCI)

Każdy człowiek od chwili urodzenia do chwili śmierci ma zdolność prawną. Nie wyjaśnia to jeszcze, w jaki sposób staje się on podmiotem konkretnych praw i obowiązków. Prawa i obowiązki może nabywać m. in. na mocy ustawy, wskutek wydania orzeczenia sądowego, w rezultacie wydania aktu administracyjnego. Najważniejszym instrumentem prowadzącym do nabywania praw i obowiązków cywilnoprawnych są jednak własne działania podmiotu, zmierzające do osiągnięcia zamierzonego skutku prawnego. Wśród tych działań pierwszoplanową rolę odgrywają czynności prawne, w szczególności umowy.

Właśnie możliwość nabywania tych praw i zaciągania zobowiązań w drodze czynności prawnych dokonywanych przez podmiot nazywana jest zdolnością do czynności prawnych.

Dokonywanie przez osobę czynności prawnej, wymaga od działającego podmiotu znacznego rozeznania, świadomości, wiedzy i do pewnego stopnia doświadczenia życiowego. Ustawodawca uzależnił kwalifikację zdolności do czynności prawnych od wieku oraz od ubezwłasnowolnienia osoby. Z punktu widzenia tych kryteriów daje się wyróżnić w KC 3 sytuacje:

1) brak zdolności do czynności prawnych,

2) ograniczoną zdolność do czynności prawnych,

3) pełną zdolność do czynności prawnych.

Brak zdolności do czynności prawnych

Wiek - zdolności do czynności prawnych nie mają osoby, które nie ukończyły lat 13.

Ubezwłasnowolnienie całkowite - osoba, która ukończyła lat 13, może nie być zdolna, by pokierować swoim postępowaniem. Przyczyny takiego stanu rzeczy tkwić mogą w sferze psychicznej człowieka i wynikać z choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii. Przy spełnieniu wymienionych przesłanek osoba taka może być ubezwłasnowolniona całkowicie, czyli pozbawiona zdolności do czynności prawnych. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekuna chyba, że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską. O ubezwłasnowolnieniu orzekają sądy okręgowe w trybie szczególnego postępowania. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć:

 małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona,

 jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo,

 jej przedstawiciel ustawowy.

Jeżeli ustaną przyczyny, dla których orzeczono ubezwłasnowolnienie, sąd uchyla ubezwłasnowolnienie, przy czym orzeczenie takie może nastąpić także z urzędu.

Skutki - czynności prawne dokonywane przy takiej osobie dotknięte są sankcją nieważności bezwzględnej. Wyjątek uczyniono względem czynności prawnych należących do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. codzienne zakupy w sklepie, zawarcie umowy przewozu tramwajem - wówczas czynność prawna staje się ważna z chwilą jej wykonania).

Ograniczona zdolność do czynności prawnych

Wiek - ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły lat 13, a nie ukończyły lat 18 lub też - będąc małoletnimi- nie zawarły związku małżeńskiego.

Ubezwłasnowolnienie częściowe - obok małoletnich, którzy ukończyli 13 lat, ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby ubezwłasnowolnione częściowo oraz osoby, dla których ustanowiono doradcę tymczasowego. Przesłankami ubezwłasnowolnienia częściowego są:

1) choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania osoby,

2) stan osoby nie uzasadniający ubezwłasnowolnienia całkowitego,

3) potrzeba pomocy do prowadzenia spraw tej osoby.

Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu częściowym wydaje sąd okręgowy po przeprowadzeniu postępowania. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora. Uchylenie ubezwłasnowolnienia częściowego przywraca pełną zdolność do czynności prawnych, kuratela zaś ustaje z mocy prawa.

Skutki - osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych znajduje się w złożonej sytuacji, gdy chodzi o możliwość dokonywania przez nią czynności prawnych. KC pozwala wyróżnić 3 zakresy czynności prawnych, w których ustawodawca odmiennie traktuje taką osobę:

1) pierwszy zakres obejmuje czynności prawne, do dokonania których wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych i odwołanie testamentu. Czynność prawna z tego zakresu dokonana przez osobę o ograniczone zdolności do czynności prawnych będzie więc nieważna,

2) w drugim zakresie znajdują się czynności prawne przedsiębrane przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, do ważności których potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Mieszczą się tu czynności, przez które wskazana osoba zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem. Jeżeli osoba ta dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność taka jest nieważna. Zawarcie umowy przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez zgody przedstawiciela ustawowego nie czyni takiej czynności samą przez się nieważną, albowiem ważność umowy zależy od potwierdzenia jej przez tegoż przedstawiciela. Do czasu potwierdzenia umowy przez przedstawiciela ustawowego istnieje stan niepewności prawnej. Aby usunąć wątpliwości co do skutków dokonanej czynności prawnej, kontrahent osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych może wyznaczyć przedstawicielowi ustawowemu odpowiedni termin na potwierdzenie umowy. Odmowa potwierdzenia umowy przez przedstawiciela ustawowego, jak też bezskuteczny upływ terminu do potwierdzenia powoduje nieważność czynności prawnej od samego początku,

3) trzeci zakres tworzą czynności prawne, które ograniczony w zdolności do czynności prawnych może podejmować samodzielnie, a więc bez zgody swego przedstawiciela ustawowego. W tym zakresie osoba taka traktowana jest na równi z posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych. Do tego zakresu należą m. in.:

a) umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego np. codzienne zakupy,

b) rozporządzanie swoim zarobkiem,

c) czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych oddanych osobie ograniczonej w zdolności do czynności prawnych do swobodnego użytku,

d) umowa o pracę - może zawrzeć ja osoba ograniczona do czynności prawnych bez zgody przedstawiciela ustawowego.

Pełna zdolność do czynności prawnych

Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności - tj. ukończenia lat 18 albo wcześniej, wskutek zawarcia małżeństwa przez małoletniego. Przymiot ten osoba zachowuje aż do śmierci, chyba że zostanie ubezwłasnowolniona częściowo lub całkowicie. Pełna zdolność do czynności prawnych umożliwia samodzielne dokonywanie wszelkich czynności prawnych z zakresu prawa cywilnego.

6. PRZEDSTAWICIELSTWO A PEŁNOMOCNICTWO (PROKURA)

Dokonywanie czynności prawnych przez podmiot prawa cywilnego jest najważniejszym sposobem wchodzenia w stosunki cywilnoprawne, nabywania praw i zaciągania zobowiązań. Posłużenie się czynnością prawną bywa niejednokrotnie niemożliwe lub znacznie utrudnione bądź dlatego, że osoba nie ma zdolności do czynności prawnych, bądź ze względu na realną przeszkodę.

Przedstawicielstwo

Cywilnoprawną instytucją służącą dokonywaniu czynności prawnych w imieniu innego podmiotu, gdy ten nie może lub nie chce działać sam, jest przedstawicielstwo.

Najogólniej mówiąc, polega ono na dokonaniu przez 1 osobę (przedstawiciela) w imieniu innej osoby (reprezentowanego) czynności prawnej (złożeniu lub przyjęciu oświadczenia woli), przy czym czynność ta, jeżeli mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela do działania w imieniu reprezentowanego, wywołuje skutki prawne bezpośrednio dla reprezentowanego. Czynności prawnej dokonuje przedstawiciel. On więc składa lub przyjmuje oświadczenie woli. Przedstawiciel działa w imieniu reprezentowanego - tzn., że powinien on ujawnić, wskazać osobę, na rzecz której dokonuje czynności prawnej Musi on mieć odpowiednie umocowanie do działania i dokonywać czynności prawnych w granicach tego umocowania. Czynność prawna przedstawiciela wywołuje bezpośredni skutek w sferze prawnej reprezentowanego, co oznacza, że podmiotem nabytych praw lub zaciągniętych zobowiązań staje się wprost osoba reprezentowana. Warunkiem niezbędnym skutecznego przedstawiciela jest zdolność przedstawiciela do reprezentowania, wyrażająca się w zdolności do czynności prawnych. Za pośrednictwem przedstawiciela można dokonać w zasadzie każdej czynności prawnej, chyba, że ustawa stanowi inaczej lub właściwość samej czynności prawnej stoi temu na przeszkodzie. Przedstawiciel nie może sporządzić ani odwołać testamentu.

Od przedstawiciela należy odróżnić zastępcę pośredniego. Dokonuje on czynności prawnej, lecz działa on we własnym imieniu, choć na rachunek innej osoby. Przykładem zastępcy pośredniego jest komisant - na podstawie umowy komisu zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie, czyli klienta, lecz w imieniu własnym. Nie jest przedstawicielem posłaniec, który nie składa samodzielnego oświadczenia woli, a jedynie przenosi przygotowane już oświadczenie innej osoby do określonego adresata. Należy odróżniać przedstawiciela od organu osoby prawnej - jest on samodzielnym podmiotem, gdyż znajduje się w strukturze osoby prawnej. Nie jest przedstawicielem w podanym wcześniej znaczeniu prowadząc cudze sprawy bez zlecenia - działa on podobnie jak pełnomocnik, tzn. w cudzym imieniu i na cudzy rachunek, jednakże nie dysponuje wyraźnym umocowaniem.

Rodzaje przedstawicielstwa

W zależności od źródła umocowania przedstawiciela wyróżniamy 2 rodzaje przedstawicielstwa, tj. przedstawicielstwo ustawowe i pełnomocnictwo. Jeżeli umocowanie do działania w cudzym imieniu wynika z oświadczenia woli reprezentowanego (mocodawcy), mamy wówczas do czynienia z pełnomocnictwem.

Gdy źródłem umocowania jest inne zdarzenie cywilnoprawne, w szczególności ustawa lub wydane na jej podstawie orzeczenie, powstaje stosunek przedstawiciela ustawowego.

Źródłem umocowania pełnomocnika jest oświadczenie woli, czynność prawna mocodawcy, określająca także zakres umocowania pełnomocnika. Od reprezentowanego zależy więc, czy i w jakim zakresie będzie mógł działać w jego imieniu pełnomocnik. Należy zauważyć, że można udzielać pełnomocnictwa bez zawiązywania między stronami jakiegokolwiek stosunku podstawowego lub ustanowić pełnomocnictwo na bazie takiego stosunku prawnego.

Pełnomocnictwo

1) Udzielenie pełnomocnictwa

Przedstawicielstwo, w którym źródłem umocowania przedstawiciela do działania w imieniu reprezentowanego jest oświadczenie woli reprezentowanego, nazwane zostało pełnomocnictwem.. Przedstawiciela określono mianem pełnomocnika, reprezentowanego - mocodawcą, oświadczenie woli - pełnomocnictwem. W polskim prawie udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną o charakterze upoważniającym, gdyż kreuje ona po stronie jej adresata kompetencje do podejmowania czynności ze skutkiem prawnym bezpośrednio dla udzielającego upoważnienia. Oświadczenie woli powinno być złożone pełnomocnikowi, nie jest natomiast wymagane przyjęcie przez niego pełnomocnictwa. Przesłanką udzielenia pełnomocnictwa jest posiadanie przez mocodawcę zdolności do czynności prawnej wymaganej dla danej czynności, która ma być podjęta przez pełnomocnika. Pełnomocnik musi się legitymować co najmniej ograniczoną zdolnością do czynności prawnych.

2) Rodzaje pełnomocnictwa

Ze względu na zakres udzielanego pełnomocnictwa można wyróżnić:

a) pełnomocnictwo ogólne - przepis poprzestaje na czynnościach zwykłego zarządu, przez które rozumie się najogólniej zwykłe, codzienne czynności zarządu majątkiem, zmierzające do utrzymania majątku i jego składników w stanie niepogorszonym, mające na celu normalne korzystnie z tego majątku, zgodnie z jego przeznaczeniem

b) pełnomocnictwo rodzajowe - określa daną kategorię czynności prawnych, które mogą być dokonywane przez pełnomocnika (np. pełnomocnictwo do zawierania umów o pracę w imieniu spółki, do zawierania umów najmu lub dzierżawy nieruchomości),

c) pełnomocnictwo szczególne - przepis szczególny może jednak przewidywać obowiązek udzielenia pełnomocnictwa szczególnego do podjęcia tylko indywidualnie oznaczonej czynności prawnej, np. zawarcia umowy sprzedaży konkretnej nieruchomości.

Rodzajem pełnomocnictwa ogólnego jest PROKURA - upoważniająca prokurenta nie tylko do czynności zwykłego zarządu, ale do wszystkich czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem jakiegokolwiek przedsiębiorstwa zarobkowego. Osobnego umocowania potrzebuje prokurent do zbycia przedsiębiorstwa, jego wydzierżawienia i ustanowienia na nim użytkowania oraz do zbywania i obciążania nieruchomości. Udzielenie i wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców.

7. OSOBY PRAWNE (POJĘCIE I PODSTAWOWE RODZAJE)

Osobą prawna jest wyodrębniona strukturalnie i majątkowo oraz mająca własne organy, powstała w celu realizacji określonych zadań gospodarczych lub społecznych jednostka organizacyjna, której ustawodawca nadał kwalifikację podmiotowości cywilnoprawnej.

Istotne cechy osoby prawnej:

a) wyodrębnienie organizacyjne, polegające na istnieniu osobnej, samodzielnej i zorganizowanej jednostki,

b) wyodrębnienie majątkowe, przejawiające się wydzieleniem pewnej masy majątkowej przysługującej samodzielnej jednostce; majątek ten służyć ma wykonywaniu zadań tej jednostki oraz odpowiedzialności za jej zobowiązania,

c) określenie osoby lub osób, które będąc organami mają przejawiać wolę jednostki organizacyjnej,

d) istnienie przepisu szczególnego przyznającego jednostce organizacyjnej osobowość prawną.

Rodzaje osób prawnych

1) Skarb państwa i państwowe osoby prawne

Podstawowym kryterium służącym do wyróżnienia Skarbu Państwa i państwowych jednostek osób prawnych jest majątek tych podmiotów - źródło jego pochodzenia. Można powiedzieć, że mienie państwowe zostało podzielone między skarb Państwa a państwowe osoby prawne. Te ostatnie zostają wyposażone w części mienia państwowego już w momencie powstania. Państwowe osoby prawne uzyskują samodzielne prawa do części mienia pochodzącego z funduszu państwowego, a także do majątku nabytego samodzielnie przez taką osobę.

Pozostała część mienia państwowego znajduje się w dyspozycji różnych państwowych jednostek organizacyjnych (np. urzędy centralne, naczelne, wojewódzkie, komendy policji, urzędy oraz izby skarbowe), które nie mają osobowości prawnej - tzn. nie mogą samodzielnie występować w stosunkach cywilnoprawnych i nabywać dla siebie praw i obowiązków. Te właśnie jednostki ujęto w zbiorczym określeniu Skarb Państwa. Państwowymi osobami prawnymi są w szczególności przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, NBP, banki państwowe, fundacje, których jedynym fundatorem jest SP, Polska Akademia Nauk, państwowe szkoły wyższe, Agencja Prywatyzacji.

2) Jednostki samorządu terytorialnego

Jednostki samorządu terytorialnego ujęte są w Konstytucji RP - z gminą jako jednostką podstawową, obok której występują powiat i województwo. Istotną cechą jednostek samorządu terytorialnego jest ich osobowość prawna, a także wyodrębnienie majątkowe - jako, że jednostkom tym przysługują prawo własności i inne prawa majątkowe. Do zakresu działania tych jednostek należy wykonywanie zadań publicznych służących zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Realizacja zadań przypisanych jednostkom samorządu terytorialnego następuje za pośrednictwem ich organów stanowiących i wykonawczych. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego jest ponadto chroniona sądownie.

a) Gmina, będąc podstawową jednostką samorządu terytorialnego, wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność przy czym realizację tych zadań umożliwia wyposażenie gminy w osobowość prawną,

b) Powiat wyposażony w osobowość prawną wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Konsekwencją osobowości prawnej jest wyodrębnienie w strukturze powiatu jego organów (rady i zarządu) oraz wyposażenie tej jednostki w mienie.

c) Województwo jest regionalną wspólnotą samorządową - samorząd województwa wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność oraz dysponuje mieniem wojewódzkim. W strukturze województwa wyodrębnia się jego organy - sejmik i zarząd województwa. Również w odniesieniu do województwa ustawa ustrojowa kreuje zasadę ochrony autonomii podmiotowej tej jednostki samorządu terytorialnego, przewidując sądową ochronę samodzielności województwa.

3) Korporacje fundacje

Podział na osoby typu korporacyjnego i fundacyjnego oparty jest przede wszystkim na kryterium substratu tworzącego daną jednostkę organizacyjną. Substratem korporacji są ludzie, a substratem fundacji - wyodrębniona masa majątkowa. Korporacje stanowi zbiorowość osób związanych z osobą prawną stosunkiem członkostwa i realizujących wspólny im cel gospodarczy lub inny. Z działalności fundacji korzystają natomiast osoby nie będące członkami tej osoby prawnej. Liczba członków korporacji jest możliwa do określenia, fundacja służy nieokreślonej liczbie osób. Zadania i cele korporacji określane są przez jej członków, w wypadku fundacji- rozstrzyga wola jej kreatora. Majątek korporacji tworzony jest w znacznej mierze przez jej członków, fundację w majątek wyposaża jej fundator.

8. TZW. UŁOMNE OSOBY PRAWNE (POJĘCIE I PRZYKŁADY)

W stosunkach cywilnoprawnych występują niejednokrotnie jednostki organizacyjne, stanowiące pewne wyodrębnione i samodzielne struktury, którym jednak żaden przepis nie przyznał osobowości prawnej, np. spółki jawne, partnerskie, komandytowe, oraz wspólnoty mieszkaniowe. Daje się zauważyć, że wiele z nich wykazuje cechy analogiczne do osób prawnych. Ustawodawca w stosunku do niektórych struktur postanowił „we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywanym” to już był to krok do personifikacji takiej jednostki. Wskazane okoliczności, a także realne funkcjonowanie takich jednostek w stosunkach cywilnoprawnych dały asumpt do posługiwania się konstrukcją ułomnej osoby prawnej. Konstrukcja tzw. ułomnych osób prawnych wzrusza przewidziany podział podmiotów na osoby fizyczne oraz osoby prawne - wywołując problem czy do takich struktur należałoby stosować odpowiednio unormowania dotyczące osób prawnych, czy też konsekwentnie przyjmować, iż podmiotami praw i obowiązków są osoby fizyczne i prawne tworzące taką jednostkę? Opowiedzenie się wyłącznie za drugą możliwością mogłoby się spotkać z zarzutem nieuzasadnionego pomijania norm prawnych, które wybranym jednostkom organizacyjnym przypisują pewną odrębność przejawiającą się zdolnością prawną oraz zdolnością sądową. Przynajmniej w stosunku do jednostek organizacyjnych wyposażonych w zdolność prawną i sądową należałoby stosować w drodze analogii normy odnoszące się do osób prawnych.

15. POJĘCIE CZYNNOŚCI PRAWNYCH I ICH PODSTAWOWE RODZAJE (CZYNNOŚCI JEDNOSTRONNE I DWUSTRONNE, CZYNNOŚCI KONSENSUALNE I REALNE, CZYNNOŚCI ZOBOWIĄZUJĄCE, ROZPORZĄDZAJĄCE I PRZYSPORZENIA)

Czynność prawna musi zawierać co najmniej jedno oświadczenie woli, czyli taki przejaw woli, z którego wynika w sposób dostateczny zamiar wywołania skutków w obrębie prawa cywilnego szczególnie w postaci doprowadzenia do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.

Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone lecz również te, które wynikają z zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów (przepisów).

Za oświadczenie woli uznać można tylko taki przejaw, który spełniać będzie następujące wymogi: jest dokonany w celu rzeczywistego osiągnięcia zamierzonych następstw cywilnoprawnych, bez przymusu fizycznego oraz w sposób na tyle zrozumiały, aby co najmniej przy zastosowaniu procesu wykładni ustalić sens oświadczenia. (Oświadczenie woli jest skutkiem czynnego zachowania się podmiotu składającego).

Czynności jednostronne i dwustronne (umowy) - czynności prawne rozróżniane są ze względu na udział stron w ich kreowaniu. Do skutecznego powstania czynności jednostronnej wystarczy oświadczenie woli jednego tylko podmiotu np. testament. Skuteczność umowy uzależniona jest z kolei od złożenia zgodnych oświadczeń przez wszystkie zawierające ją podmioty. Zwykle określa się umowy jako czynności dwustronne jednak umowa spółki cywilnej jawi się jako wielostronna. Może być zawarta przez większą liczbę wspólników.

Czynności konsensualne i realne - jeżeli do skuteczności czynności prawnej wystarcza złożenie samych tylko oświadczeń woli, czynność jest konsensualna. Jeśli zaś potrzebne jest dodatkowo wydanie rzeczy - realna.

Czynności zobowiązujące, rozporządzające - bezpośrednim skutkiem czynności zobowiązujących jest wyłącznie powstanie zobowiązania do spełnienia w przyszłości pewnego świadczenia. Obowiązek tej treści może obciążać tylko jedną stronę lub obie. Natychmiastowym skutkiem czynności rozporządzającej jest z kolei przeniesienie, obciążenie, ograniczenie lub zniesienie istniejącego już prawa majątkowego. Oba rodzaje czynności prowadzą w konsekwencji do tego samego skutku. Odróżnia je jednak chwila, w której dochodzi do przeniesienia, obciążenia lub zniesienia prawa. (o ile w przypadku czynności rozporządzających wspomniany skutek wystąpi dokładnie w momencie ich dokonania o tyle przy posłużeniu się instrumentem klasycznej czynności zobowiązującej - w chwili spełnienia świadczenia a więc dopiero w momencie wykonania ciążącej na dłużniku powinności).

Przysporzenia - ten typ czynności prawnych wyróżniamy biorąc pod uwagę korzystny dla jednego podmiotu skutek majątkowy (postacie nabycia prawa lub zwolnienia z obowiązku) jaki odnosi on na podstawie czynności prawnej dokonanej przez inny podmiot. Do przysporzenia po stronie adresata oświadczenia woli prowadzą najczęściej zobowiązania lub rozporządzenia podmiotu składającego to oświadczenie. Dla konstrukcji przysporzenia obojętne jest przy tym czy korzyść uzyskana jest pod tytułem darmym czy też w zamian za inne świadczenie(czynność odpłatna). Jeśli roszczenie - przysporzenie uzyskane przez jedną stronę jest ekwiwalentem wzajemnego roszczenia drugiej strony, umowa ma charakter wzajemny.

16. ELEMENTY (SKŁADNIKI) TREŚCI CZYNNOŚCI PRAWNYCH - POJĘCIE WARUNKU I TERMINU

Postanowienia przedmiotowo istotne są to elementy konieczne dla danego typu czynności prawnej ponieważ charakteryzują one istotę tej czynności odróżniając ją od czynności innego rodzaju. Muszą być zatem objęte treścią oświadczenia woli. Bez nich bowiem określona czynność do dokonania której strona zmierza nie może w ogóle dojść do skutku. Postanowienia te określa sam ustawodawca, regulując podstawowy mechanizm działania danej czynności.

Postanowienia podmiotowo istotne - oprócz elementów koniecznych, wszystkie inne składniki objęte treścią konkretnie analizowanego, złożonego oświadczenia określamy mianem podmiotowo istotnych. To że z nich skorzystano świadczy bowiem, iż dla podmiotu składającego oświadczenia są one istotne. Użycie tych składników treściowych zależy wyłącznie od woli stron. Brak tego typu postanowień nie spowoduje żadnych negatywnych następstw z punktu widzenia skuteczności oświadczenia, zuboży jednak treść czynności. Typowymi przykładami tej grupy elementów są warunek i termin. Mogą być one zastosowane w treści każdej niemal czynności prawnej.

Elementy nieistotne - takie składniki, które strony mogą ale nie muszą wykorzystać w treści czynności prawnej nazywane są nieistotnymi. Jeżeli strony wskażą jednoznacznie w umowie np. czas i miejsce spełnienia świadczenia, postanowienia te określimy mianem podmiotowo istotnych. Jeżeli natomiast nie przesądzą tych kwestii w zawartym kontrakcie, automatyczne zastosowania znajdą zasady przyjęte w tym zakresie, uzupełniając treść złożonych oświadczeń o dodatkowe elementy nieistotne dla samych zainteresowanych.

Pojęcie warunku - zgodnie z art. 89 powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależniać od zdarzenia przyszłego i niepewnego, przy czym sam ustawodawca określił ewentualną klauzulę tej treści mianem warunku. Obie charakterystyczne cechy warunku (przyszłość zdarzenia i niepewność jego wystąpienia) muszą występować łącznie. Warunek uzależnia skuteczność czynności prawnej od zdarzenia, którego zaistnienie nie jest pewne w momencie dokonania takiego zastrzeżenia. Ustawodawca wyłącza niekiedy możliwość stosowania warunku bądź to w formie wyraźnego zakazu ustawowego bądź też wtedy gdy jego zastrzeżenie pozostawałoby w sprzeczności z właściwością konkretnej czynności prawnej.

(Jeżeli czynność ma wywołać skutki dopiero po zaistnieniu zdarzenia przyszłego i niepewnego, warunek jest zawieszający. Jeżeli po wystąpieniu takiego zdarzenia czynność ma przestać wywoływać skutki warunek trzeba uznać za rozwiązujący. Warunek niemożliwy do spełnienia w chwili jego zastrzeżenia przeciwny ustawie lub zasadą współżycia społecznego spowoduje nieważność czynności prawnej, w ramach której został zastosowany gdy jest zawieszający lub w drodze fikcji uznany będzie za nie zastrzeżony jeśli ma charakter rozwiązujący. Art. 91 stanowi warunkowo uprawniony może wykonywać wszelkie czynności które zmierzają do zachowania jego prawa. Granice tego uprawnienia zostały przede wszystkim zakreślone w art. 93 w postaci przyjętych tam fikcji ziszczenia się lub nieziszczenia się warunku. Kryterium oceny stanowią w tym przypadku zasady współżycia społecznego. Jeśli bowiem w sposób sprzeczny z tymi zasadami strona której zależy na nieziszczeniu się warunku, przeszkodzi w tym, nastąpią mimo to skutki takie jakby warunek się ziścił. Przepis §2 określa odwrotną regułę).

Pojęcie terminu - ograniczenie w czasie skuteczności czynności prawnej określa się mianem terminu. Można dzielić terminy na początkowe i końcowe. Jeśli skutki czynności mają dopiero powstać w oznaczonym terminie, mamy do czynienia z terminem początkowym, względem którego znajdą odpowiednie zastosowanie przepisy o warunku zawieszającym. Jeżeli natomiast skutki danej czynności mają ustać w oznaczonym terminie, termin jest końcowy, a stosujemy w tej sytuacji odpowiednio przepisy o warunku rozwiązującym.

17. FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH - POJĘCIE, RODZAJE ORAZ SKUTKI JEJ NIEZACHOWANIA

Pod pojęciem formy rozumie się przede wszystkim sposób przejawienia na zewnątrz woli podmiotu.

1) Zwykła forma pisemna jest najczęściej spotykanym w przepisach wymogiem dokonania czynności prawnych. Do jej zachowania wymaga się jedynie złożenia przez podmiot własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść jego własnego oświadczenia woli. Do zawarcia w tej formie umowy wystarczy wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.

Pracodawca nie precyzuje na ogół techniki, w jakiej powinna być stwierdzona treść dokumentu. Zainteresowani mogą wykorzystać dowolny sposób utrwalenia swojego przejawu woli na piśmie. Wyjątkiem spotykamy się w przypadku testamentu pisemnego, który musi być sporządzony w całości pismem ręcznym. Podpis za to powinien być dokonany zawsze własnoręcznie.

Równoważne formie pisemnej jest również oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu. Nie wszyscy są w stanie zawsze sprostać powyższym wymaganiom. Osoba nie mogąca pisać ale potrafiąca czytać ma dwie możliwości. Osoba ta czyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wypisze imię i nazwisko składającego oświadczenie i umieści swój podpis. Drugi sposób polega na podpisaniu dokumentu przez osobę trzecią, z poświadczeniem tego podpisu przez notariusza albo przez przewodniczącego zarządu którejkolwiek z jednostek samorządu terytorialnego, z jednoczesnym dokonaniem adnotacji, że potwierdzony podpis został złożony na życzenie nie mogącego pisać, ale mogącego czytać. Jeśli natomiast oświadczenie woli ma złożyć na piśmie osoba nie mogąca czytać, może to zrobić wyłącznie w formie aktu notarialnego.

2) Kwalifikowane formy pisemne - w niektórych uregulowaniach obostrzono odnoszące się do oświadczeń woli składanych na piśmie. Muszą one przybrać kwalifikowaną postać np. sporządzenie aktu notarialnego, umowa zawarta na piśmie z datą pewną, czy urzędowego poświadczenia podpisów.

Pismo ma datę pewną w następujących sytuacjach:

 w wypadku urzędowego stwierdzenia daty przez notariusza,

 przy stwierdzeniu dokonania czynności w jakimkolwiek innym dokumencie urzędowym od daty wystawienia tego dokumentu,

 w przypadku uczynienia na dokumencie prywatnym, obejmującym czynność jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo notariusza - od daty wzmianki,

 w wypadku śmierci którejkolwiek z osób podpisanych na dokumencie - od daty śmierci tej osoby.

3) Oświadczenia składane przed właściwym organem - szczególne wymagania odnoszące się do sposobu składania oświadczeń woli nie ograniczają się wyłącznie do formy pisemnej. Ustawodawca nakazuje nie kiedy dokonanie czynności prawnej ustnie, lecz przed właściwym organem. Dotyczy to oświadczeń jednostronnych i czynności dwustronnych. Fakt oraz treść złożonego w ten sposób oświadczenia odnotowuje się z reguły w protokole. W niektórych przypadkach znajduje to odzwierciedlenie w treści specjalnego aktu urzędowego.

Skutki niezachowania szczególnej formy

Określona forma może być zastrzeżona pod rygorem nieważności. Wyrażenie woli w inny sposób pociągnie zatem za sobą nieważność całej czynności prawnej. (Art. 73 §1) Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nie ważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności. §2 jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna ; .nie dotyczy to jednak wypadków gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.(art.158, 660 kc)

Zwykła forma pisemna przewidziana w ustawie bez określenia skutków jej niezachowania, zastrzeżona jest tylko dla celów dowodowych. Oznacza to, że ewentualne dokonanie czynności ustnie lub poprzez czynności konkludentne nie spowoduje co prawda nieważności takiej czynności, utrudni jednak dowodzenie - przy pomocy zeznań świadków lub przesłuchania stron - samego faktu dokonania, bez czego nie można będzie dochodzić skutecznie uprawnień wynikających z tej czynności (art.. 720 kc) Sąd może dopuścić wspomniane dowody jedynie w trzech sytuacjach - wtedy gdy obie strony wyrażą na to zgodę albo jeśli fakt dokonania czynności został uprawdopodobniony pisemnie lub gdy sam sąd uzna to za konieczne zważywszy szczególne okoliczności sprawy.

(W przypadku zawarcia małżeństwa z naruszeniem przepisów prawa, ustawodawca przewiduje skutek w postaci nieistnienia małżeństwa)

Forma szczególna przewidywana przez same strony czynności prawnej może być formą pod rygorem nieważności lub tylko dla celów dowodowych. Art.76 jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi powinna być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, nie określając skutków nie zachowania formy poczytuje się w razie wątpliwości, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych.

20. WADY OŚWIADCZEŃ WOLI (BRAK ŚWIADOMOŚCI LUB SWOBODY, POZORNOŚĆ, BŁĄD GROŻBA)

Czynności prawne mogą być dotknięte różnego rodzaju wadliwościami. Jedynie te nieprawidłowości zaistniałe w toku całego procesu składnia oświadczenia woli, które ustawodawca uznał za tak doniosłe, że powiązał z nimi daleko posunięte konsekwencje włącznie z unicestwieniem oświadczenia określane są mianem wad oświadczenia woli.

1) Brak świadomości lub swobody polega na złożeniu oświadczenia woli w sytuacji, kiedy patologiczny stan psychiczny podmiotu istniejący w momencie podejmowania decyzji lub wyrażania przez niego woli wyłączał świadomość lub swobodę postępowania tego podmiotu. Ustawodawca wymienił przykładowo chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy oraz przemijające nawet zaburzenia czynności psychicznych. Do tych ostatnich powszechnie zalicza się działanie pod wpływem alkoholu, narkotyków oraz środków farmakologicznych. Każde oświadczenie woli złożone w przedstawionych okolicznościach jest nieważne. Omawiana wada wykazuje pewne podobieństwa z poznaną już instytucją ubezwłasnowolnienia. Efektem ubezwłasnowolnienia jest wszak pozbawienie lub ograniczenie zdolności osoby fizycznej do czynności prawnych. Odwrotnie osoba cierpiąca na chorobę psychiczną ale nie ubezwłasnowolniona może dokonywać skutecznej czynności prawnej o ile złożyła swoje oświadczenie w przebłysku świadomości.

2) Pozorność - ta wada może zaistnieć tylko przy współdziałaniu obu stron czynności prawnej. Polega bowiem na złożeniu oświadczenia woli drugiej stronie, za jej zgodą, wyłącznie dla pozoru. Pozorność zachodzi zarówno wtedy, gdy strony nie chcą aby czynność prawna wywołała jakiekolwiek skutki prawne, jak i wówczas, kiedy w rzeczywistości dokonują czynności innego typu niż to wynika ze złożonych oświadczeń. Czynność pozorna jest zawsze nieważna niezależnie od tego, który z przedstawionych wariantów pozorności wykorzystały strony. Ważność ewentualnej czynności ukrytej ocenia się natomiast na podstawie przepisów dotyczących tej czynność. Okaże się ona zatem w pełni skuteczna jeśli zostanie dokonana zgodnie z tymi przepisami. Pozorność stwarza niebezpieczeństwo dla samego podmiotu, który dokonuje takiej czynności. Osoba trzecia może bowiem nabyć skutecznie prawo w oparciu o czynność dokonaną na podstawie czynności pozornej o ile spełni dwa warunki legitymować - się będzie dobrą wiarą i dokona czynności odpłatnej.

3) Błąd - przyczyną występowania tej wady jest mylne wyobrażenie podmiotu składającego oświadczenie woli o rzeczywistości. Stan ten może z kolei wynikać z różnych źródeł. Podstawową przesłanką, której spełnienie umożliwi uznanie błędu za prawnie doniosły jest bowiem to, iż musi on dotyczyć treści czynności prawnej. Okoliczności nie związane w żaden sposób z treścią dokonanej czynności są normatywnie obojętne. Za błąd prawnie doniosły w powyższym znaczeniu będzie z pewnością uchodzić tzw. pomyłka polegająca na rozbieżności między podjętym aktem woli a jego przejawem. Obojętne jest przy tym czy to strona zniekształciła sama treść własnego oświadczenia czy też dokonała tego osoba użyta do jego przesłania. Aby można się skutecznie na błąd powołać powinien być on również istotny. Wymóg ten będzie spełniony w sytuacji uzasadniającej przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie znał stan rzeczywisty (subiektywna istotność) i sprawę oceniał rozsądnie (obiektywna istotność) nie złożyłby oświadczenia tej treści. Jeżeli oświadczenie było złożone konkretnemu adresatowi na błąd można się powołać wykazując dodatkowo, iż błąd wywołała druga strona lub też, że druga strona wiedziała o błędzie albo mogła go z łatwością zauważyć w konkretnych okolicznościach danego przypadku. Wykazanie tej przesłanki jest z kolei zbędne w przypadku czynności prawnej dokonanej po tytułem darmym. Wymienione przesłanki (błąd w obrębie treści czynności prawnej, jego istotność oraz wspomniane okoliczności obciążające adresata oświadczenia woli) muszą być w zasadzie spełnione łącznie, chyba że mamy do czynienia ze wspomnianymi wyjątkami.

4) Groźba - z groźbą mamy do czynienia w sytuacji oświadczenia złożonego co prawda w pełni świadomie (tym różni od wady) lecz pod wpływem przymusu psychicznego. Oświadczenie określonej treści zostaje wymuszone poprzez stworzenie stanu obawy, iż w przypadku odmowy jego złożenia wystąpią poważne konsekwencje natury osobistej lub majątkowej. W sytuacji skutecznego zastosowania fizycznych środków przymusu co doprowadziło w konsekwencji do wymuszonego przejawu woli można mieć wątpliwości, czy mamy do czynienia z omawianą wadą, czy też w ogóle doszło do złożenia oświadczenia. Przeważać będzie drugi z wymienionych poglądów. Grożącym może być zarówno druga strona czynności prawnej, jak i osoba trzecia. Groźba musi być jednak bezprawna i poważna. Pierwsza przesłanka spełniona jest zarówno wtedy gdy do wymuszenia oświadczenia woli używa się środka przez prawo zabronionego jak i w wypadku użycia środka dopuszczonego co prawda przez prawo, lecz nie w celu do którego wykorzystuje go grożący. Wada groźby stwarza również -tak jak i błąd - jedynie możliwość uchylenia się od skutków złożonego pod jej wpływem oświadczenia woli.

21. SANKCJE WADLIWYCH CZYNNOŚCI PRAWNYCH (NIEWAŻNOŚĆ, WZRUSZALNOŚĆ, BEZSKUTECZNOŚĆ ZAWIESZONA, BEZSKUTECZNOŚĆ WZGLĘDNA)

Ustawodawca przewidział różnorodne negatywne skutki na wypadek dokonania czynności prawnych w sposób niezgodny z przepisami. Są one kategoriami normatywnymi w tym znaczeniu, jakiego typu wadliwościom przyporządkować takie, a nie inne negatywne następstwa. Chodzi przy tym o nieprawidłowości różnego typu. Zważywszy na odmienny mechanizm ich działania, wyróżnia się tradycyjnie następujące sankcje:

1) bezwzględna nieważność czynności prawnych,

2) wzruszalność czynności prawnych,

3) bezskuteczność zawieszona czynności prawnych,

4) bezskuteczność względna czynności prawnych.

ad 1) Nieważność - czynność dotknięta tą sankcją określana czasem jako bezwzględna, nie wywołuje w ogóle założonych skutków prawnych a konsekwencja wynika z samego prawa. Na nieważność może powołać się każdy podmiot, nie tylko strony czynności, a organ orzekający powinien ja brać pod uwagę z urzędu (przypadki niektórych wad oświadczeń woli, brak świadomości lub swobody, pozorność) w wypadku dokonania czynności prawnej przez osobę, która nie posiada w ogóle zdolności do czynności prawnej, czy też czynności prawnej zdziałanej z przekroczeniem granic określonych w art. 58 KC.

W ściśle określonych sytuacjach prawodawca dopuszcza do konwalidacji (uzdrowienia) czynności dotkniętych sankcją nieważności, czynność pierwotnie nieważna uzyskuje w efekcie skuteczność i to z mocą wsteczną.

Od konwalidacji należy odróżnić konwersję - która polega na przyjęciu, że nieważna czynność prawna danego typu może być uznana za ważną czynność innego rodzaju, o ile spełnia warunki przewidziane dla tej drugiej czynności.

ad 2) Wzruszalność (względna nieważność) w przypadku zastosowania tej sankcji, dokonane czynności prawne są skuteczne. Prawodawca przewidział możliwość uchylenia lub zmiany pierwotnych skutków, jeśli strona uprawniona wykorzysta - w przewidzianym terminie - przyznanie jej w tym celu różnej treści uprawnienia. Uprawnienia te przyjmują niekiedy postać: prawa podmiotowego kształtującego, bo od woli zainteresowanego zależy jego realizacja.

W przypadku błędu lub groźby do uchylenia się od skutków dokonanej pod ich wpływem czynności wystarcza - złożenie kontrahentowi czynności stosownego oświadczenia na piśmie, w terminie roku od wykrycia błędu lub ustania stanu obawy ( art. 88 KC).

Wyjątkowo (art.1019 KC oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku) - uchylenie się od skutków prawnych musi nastąpić przed sądem, który zatwierdza oświadczenie złożone w tym przedmiocie.

W innych przypadkach legislator przewiduje jedynie możliwość żądania przez uprawnionego stosownej ingerencji sądu, może ona polegać na zmianie treści łączącego strony stosunku lub na unieważnieniu czynności prawnej.

Z chwilą terminowego wykorzystania wskazanych uprawnień następuje zmiana treści łączącego strony stosunku cywilnoprawnego lub unieważnienie czynności prawnej ze skutkiem wstecznym.

Sankcja wzruszalności uruchamiana jest wyłącznie na wniosek (a nie z urzędu) i to tylko tych osób, którym przyznano w tym zakresie uprawnienie.

ad 3) Bezskuteczność zawieszona - dotyczy w zasadzie wyłącznie umów, do skuteczności których prawo wymaga dodatkowo zgody osoby trzeciej a zgody tej brak. Jednostronne czynności prawne dokonane bez wymaganej zgody są bezwzględnie nieważne (art.19 KC).

Umowy zawarte bez wymaganej zgody są określane mianem czynności niezupełnych (kulejących). Dotknięte rozważaną sankcją nie wywołują one na początku skutków prawnych do czasu ich ewentualnego potwierdzenia przez osobę, której zgoda jest potrzebna.(art.63, 103 KC). Są zatem bezskuteczne, wiążą strony aż do upływu terminu wyznaczonego do potwierdzenia - potwierdzenie umowy uruchomi z mocą wsteczna wynikające z tej czynności skutki. Do tego czasu wspomniany stan bezskuteczności ulega zawieszeniu. Do ważności samej czynności prawnej wymagana jest szczególna forma.

ad 4) Bezskuteczność względna - istota tej sankcji polega na możliwości żądania uznania czynności ważnej za bezskuteczną w stosunku do określonych podmiotów z zachowaniem jej skuteczności wobec innych.(art.59 KC). Uznanie czynności ważnej za bezskuteczną w stosunku do określonych podmiotów - zakłada on możliwość żądania uznania przez sąd za bezskuteczną umowy, której wykonanie czyniłoby całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej. Umowa miałaby być uznana za bezskuteczną wyłącznie w stosunku do owej osoby trzeciej, wiążąc nadal strony tej umowy.

W przypadku praktycznego wykorzystania omawianej sankcji nie można oczywiście wykluczyć ewentualnych rozliczeń miedzy nabywcą a zbywcą. Podstawa prawna oraz zasadność roszczeń tego typu zależeć będą od oceny całokształtu okoliczności konkretnego wypadku. A sankcja względnej bezskuteczności działa niekiedy z mocy samego prawa.

14. PRZEDAWNIENIE - PRZEDMIOT, TERMINY I SKUTKI

Przedawnienie oznacza upływ zastrzeżonego przez ustawodawcę terminu wraz ze związanym z tym skutkiem w postaci możliwości uchylenia się od zaspokojenia roszczenia.

(Art. 117) Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Ustawodawca reguluje długość terminu przedawnienia oraz skutek upływu terminu. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Przedawnieniu ulegają wyłącznie roszczenia majątkowe. Nie przedawniają się zaś roszczenia o charakterze niemajątkowym np. roszczenia służące ochronie dóbr osobistych. Ustawodawca czasami rezygnuje z konstrukcji przedawnienia, jednakże w to miejsce zastrzega surowszy termin zawity.

Skutek przedawnienia

Roszczenie przedawnione nie wygasa przybiera natomiast postać roszczenia niezupełnego (naturalnego). Brak bowiem skutecznej egzekucji. Roszczenie istnieje, nie można go wszakże dochodzić i wyegzekwować, jeżeli zobowiązany skorzystał z zarzutu przedawnienia. Możliwe jest dobrowolne zaspokojenie przedawnionego roszczenia. Nie można wówczas żądać zwrotu świadczenia - jako świadczenia nienależnego - jeżeli zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu.

Terminy przedawnienia

1) Długość terminu - termin przedawnienia określa ustawodawca przepisami bezwzględnie obowiązującymi. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenie okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej 3 lata.

Przez świadczenie okresowe można rozumieć świadczenia spełniane w pewnych regularnych odstępach czasu np. co miesiąc przeważnie w formie pieniężnej, w ramach określonego ciągłego stosunku prawnego np. stosunek najmu. Przykładem świadczeń okresowych jest czynsz najmu.

2) Obliczanie terminu - bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne. Jednakże jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie art. 120 §2. w szczególności dotyczy to wezwania do spełniania świadczenia. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia art. 120 §2. Przedawnienie następuje po upływie terminu zastrzeżonego przez ustawodawcę.

3) Zawieszenie biegu przedawnienia - ustawodawca wprowadził instytucję zawieszenia biegu przedawnienia, udzielając tym samym uprawnionemu ochrony przed ujemnym skutkiem upływu terminu przedawnienia. (Art. 121) Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

 co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej,

 co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli,

 co do roszczeń które przysługują jednemu małżonkowi przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa,

 co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody.

Jeżeli nie rozpoczął się jeszcze bieg terminu przedawnienia a już występuje któraś ze wskazanych przeszkód przesunięty zostaje początek terminu. Bieg terminu przedawnienia rozpocznie się po ustaniu przeszkody lub następuje zawieszenie rozpoczętego biegu przedawnienia czyli okresowe powstrzymanie biegu przedawnienia - na czas trwania przeszkody. Po ustąpieniu przeszkody przedawnienie biegnie dalej z uwzględnieniem terminu jaki upłynął przed zawieszeniem.

4) Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia - przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych nie może się skończyć wcześniej niż z upływem 2 lat od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia (art. 122 §1). Podobną zasadę stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

5) Przerwanie biegu przedawnienia (art. 124) po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. Jednakże w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo dopóki postępowanie nie zostanie zakończone. Bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (art. 123 §1). Bieg przedawnienia przerywa się przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.

6) Terminy zawite (perkluzja) - w przeciwieństwie do przedawnienia terminy zawite mogą dotyczyć wszelkich odmian prawa podmiotowego. Dotyczą więc praw podmiotowych bezpośrednich, uprawnień kształtujących a także wyjątkowo roszczeń. Terminy zawite ustawodawca zastrzega wyłącznie przepisami o charakterze bezwzględnie obowiązującymi. Zawsze na skutek upływu terminu zawitego określone uprawnienie wygasa. Według tego skutku odróżniamy w treści normy prawnej terminy zawite od terminów przedawnienia. Ilekroć ustawodawca zastrzega że z upływem określonego terminu prawo wygasa mamy do czynienia z terminem zawitym natomiast termin przedawnienia sygnalizuje słowami (roszczenie przedawnia się). Upływ terminu zawitego uwzględnia się z urzędu. Wobec terminów zawitych zasadniczo nie stosuje się zawieszenia i przerwania biegu terminu.

V. Wybrane zagadnienia prawa spadkowego

1. Pojęcie spadku, art. 922 KC i następne

Prawo spadkowe stanowi dział prawa cywilnego, który reguluje stosunki cywilnoprawne po śmierci człowieka.

Spadkiem jest ogół , mających cywilnoprawny charakter, podmiotowych praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzących z chwilą jego śmierci na jednego lub kilku spadkobierców.

Spadek nie obejmuje praw które nie mają charakteru cywilnoprawnego gdyż wynikają ze stosunków:

 Administracyjnych, np. zezwolenie na sprzedaż alkoholu,

 Finansowo-prawnych, np. zobowiązania podatkowe,

 Karnoprawne, np. orzeczona kara grzywny,

 prawa i obowiązki niemajątkowe, np. dobra osobiste.

Dalsze ograniczenia spadku formułuje art.922 par. 2 wyłączając z jego zakresu prawa i obowiązki ściśle związane z osobą zmarłego, które z chwilą śmierci przechodzą na oznaczone osoby.

Ścisłe powiązanie z osobą wykazują w szczególności te prawa i obowiązki, których realizacja związana jest z indywidualnymi przymiotami, kwalifikacjami konkretnego podmiotu: np. w umowie o dzieło , w umowie zlecenia, pewne obowiązki związane z sytuacją konkretnej osoby - np. obowiązek alimentacyjny.

Również skutkiem ścisłego powiązania niektórych praw i obowiązków z podmiotem jest ich wygaśnięcie z chwilą śmierci osoby np. umowa o dzieło, renta, prawo dożywocia, użytkowanie, służebność mieszkania.

Do spadku nie należą te prawa i obowiązki, które w chwili śmierci spadkodawcy przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są oni spadkobiercami. Np.

 służebność mieszkania przysługiwać będzie dzieciom, rodzicom i małżonkowi,

 może wskazać osobę uprawnioną do otrzymania sumy ubezpieczenia na wypadek śmierci,

 posiadacz rachunku bankowego może wskazać w umowie osobę której bank wypłaci określoną kwotę.

W skład spadku wchodzą także pewne obowiązki, które nie istniały za życia spadkodawcy, a powstały w chwili śmierci lub po.

Są to:

 koszty pogrzebu ( w zakresie odpowiadającym zwyczajom),

 koszty postępowania spadkowego,

 obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek,

 obowiązek dostarczenia dziadkom spadkodawcy środków utrzymania,

 obowiązek wydania małżonkowi spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego,

 udostępnienie korzystania z mieszkania współmałżonkom i innym bliskim przez okres 3 m-cy od otwarcia spadku.

Ogólnie spadek tworzą podmiotowe prawa majątkowe, zarówno bezwzględne (własność, użytkowanie wieczyste itd.) jak i względne(wierzytelności).

Spadek tworzą również obowiązki majątkowe: długi będące odpowiednikami wierzytelności, jak i obowiązki związane z prawami podmiotowymi bezwzględnymi. Obowiązki majątkowe stanowiące pasywa ukazują stronę bierną spadku.

2. POJĘCIE I TRYBY DZIEDZICZENIA

Dziedziczenie - nazywane także spadkobraniem - polega na przejściu wskutek śmierci spadkodawcy ogółu praw i obowiązków majątkowych objętych spadkiem na jednego lub kilku spadkobierców. Zdarzeniem, z którym ustawodawca łączy przejście praw i obowiązków, jest śmierć osoby fizycznej. Nabycie spadku przez spadkobierców następuje z mocy samego prawa , przy czym wstępują oni w ogół aktywów i pasywów bezpośrednio z chwilą śmierci spadkodawcy bez konieczności podejmowania jakichś czynności; jednakże z możliwością późniejszego oświadczenia co do przyjęcia lub odrzucenia spadku. Dziedziczenie jest zatem rodzajem sukcesji uniwersalnej, gdyż obejmuje całość praw i obowiązków mieszczących się w zakresie spadku.

Oprócz wskazanych w dotychczasowych uwagach okoliczności warunkujących przejście praw i obowiązków zmarłego na spadkobiercę, ustawa wymaga także pewnych kwalifikacji prawnych po stronie spadkobierców. Odnoszące się do spadkobiercy wymogi, od których zaistnienie zależy spadkobranie, nazwać można przesłankami dziedziczenia. Należą do nich:

 powołanie do spadku,

 kwalifikacje osobiste spadkobiercy,

 wola przyjęcia spadku przez osobę powołaną do dziedziczenia.

3. ZASADY DZIEDZICZENIA USTAWOWEGO

Prawo spadkowe umożliwia spadkodawcy wskazanie następców prawnych w testamencie, częstym tytułem dziedziczenia jest w praktyce ustawa. Kodeksowe reguły dziedziczenia ustawowego oparte zostały na więzach rodzinnych, jako że po spadkodawcy dziedziczenia jego krewni i na równi z nimi małżonek oraz osoby przysposobione. Dziedziczenie ustawowe zmierza do pozostawienia majątku spadkowego osobom najbliższym spadkodawcy, którzy niejednokrotnie już za życia swego poprzednika prawnego korzystali z tego majątku, a nieraz nawet przyczyniali się do jego tworzenia. Twierdzi się przy tym, że ustawowy porządek dziedziczenia ma odzwierciedlać dorozumianą wolę spadkodawcy, która w wielu wypadkach pokrywałaby się z kolejnością dziedziczenia określoną przez ustawodawcę.

Do kręgu spadkobierców ustawowych prawo spadkowe zalicza: zstępnych spadkodawcy, jego małżonka, rodziców , rodzeństwo oraz zstępnych rodzeństwa,a także od maja 2009 .dziadkom. Ustawodawca rozmieszcza spadkobierców w dwóch grupach i ustala kolejność dochodzenia do spadku.

Wśród spadkobierców ustawowych znajduje się także Gmina lub Skarb Państwa.

4. TESTAMENT POJĘCIE I FORMY

Testament może być rozumiany jako czynność prawna na wypadek śmierci lub jako dokument zawierający rozrządzenie spadkodawcy.

W pierwszym znaczeniu testament jest rodzajem jednostronnej czynności prawnej, zawierającej oświadczenie woli nie skierowane do konkretnego adresata, odwołanej w każdej chwili aż do śmierci, mocą której spadkodawca (testator) osobiście i przy zachowaniu szczególnej formy prawem przewidzianej dokonuje rozrządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci.

Najistotniejszym elementem treści testamentu jest rozrządzenie majątkiem. Oprócz tego testament może zawierać dyspozycje odnoszące się do zapisów, poleceń, wykonawcy testamentu, wydziedziczenia, a także wskazówek dotyczące np. miejsca pochówku, rodzaju ceremonii pogrzebowej.

Prawo spadkowe formułuje zakaz sporządzania testamentów wspólnych. Testament może zawierać rozporządzenia tylko jednego spadkodawcy.

Formy testamentu

Kodeks cywilny różnicuje formy testamentu zależnie od tego, w jakich okolicznościach została przejawiona wola spadkodawcy. Działanie testatora w normalnych warunkach wymaga zachowania formy przewidzianej dla testamentów zwykłych, natomiast testowanie w okolicznościach nadzwyczajnych, nietypowych pozwala sięgnąć do form zastrzeżonych dla testamentów szczególnych.

Testamentami zwykłymi są:

 testament holograficzny,

 testament allograficzny

 testament notarialny.

Testament holograficzny (własnoręczny) jest ważny, gdy został napisany w całości pismem ręcznym, własnoręcznie przez testatora, podpisany i opatrzony data.

Testament allograficzny sporządza się w ten sposób, że testator w obecności dwóch świadków oświadcza ustnie swoją ostatnią wolę wobec przewodniczącego zarządu gminy, sekretarza gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia.

Testament notarialny sporządza się w formie aktu notarialnego przy zastosowaniu przepisów ustawy.

Do grupy testamentów szczególnych należą:

 testament ustny,

 testament na polskim statku morskim lub powietrznym,

 testament wojskowy.

5. TOK ZAŁATWIANIA SPRAW SPADKOWYCH (OTWARCIE SPADKU, PRZYJĘCIE LUB ODRZUCENIE SPADKU, DZIAŁ SPADKU)

Otwarcie spadku

Otwarcie spadku jest techniczno prawnym pojęciem, którym posługuje się prawo spadkowe dla oznaczenia chwili śmierci spadkodawcy i z którym to zdarzeniem ustawa łączy skutek w postaci przejścia praw i obowiązków majątkowych na spadkobierców. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.

Według aktualnego stanu wiedzy medycznej i nieodwracalnym ustaniu funkcji pnia mózgu.

Dokumentem stanowiącym dowód śmierci jest akt zgonu, sporządzony na podstawie wystawionej przez lekarza karty zgonu, w którym wpisuje się m.in. datę i godzinę zgonu.

Chwila otwarcia spadku może wynikać również z postanowienia sądu stwierdzającego zgon albo z orzeczenia uznającego osobę fizyczną za zmarłą.

Z chwilą otwarcia spadku spadkobierca nabywa spadek, a więc następuje ex lege w prawa i obowiązki tworzące spadek, przy czym nabycie to nie jest zależne ani od woli spadkobiercy, ani od jego wiedzy o tytule powołania. Jednak nabycie spadku już w chwili jego otwarcia nie jest definitywne, gdyż spadkobierca może spadek odrzucić, co pozwoli potraktować go jako osobę, która nie dożyła otwarcia spadku.

Chwila otwarcia spadku jest ponadto decydująca do określenia składników majątku spadkowego oraz oznaczenia kręgu podmiotów, które mogą być następcami prawnymi danego spadkodawcy.

Przyjęcie lub odrzucenie spadku

Przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z innego tytułu.

Spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu.

Poza wypadkami przewidzianymi w paragrafach poprzedzających spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 m-cy od dnia , w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny, z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne.

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może być odwołane.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.

Spadkobierca powołany do spadku zarówno mocy testamentu, jak i z mocy ustawy może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć jako spadkobierca ustawowy.

Skarb Państwa ani gmina nie mogą odrzucić spadku, który im przypadł z mocy ustawy.

Skarb Państwa ani gmina nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.

Dział spadku

Dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.

Jeżeli do spadku należy nieruchomość, umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Sadowy dział spadku powinien obejmować cały spadek. Jednakże z ważnych powodów może być ograniczony do części spadku.

Umowny dział spadku może objąć cały spadek lub być do części spadku.

Jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkami, spadkobiercy ci SA wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową od spadkodawcy darowizn, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.

Uchylenie się od skutków prawnych umowy o dział spadku zawartej pod wpływem błędu może nastąpić tylko wtedy, gdy błąd dotyczył stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy.

Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi za wady fizyczne i prawne według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. Rękojmia co do wierzytelności spadkowych rozciąga się także na wypłacalność dłużnika.

6. PODSTAWOWE REGUŁY ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA DŁUGI SPADKOWE

Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku.

W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkodawca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nie istniejące długi.

Jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacił niektóre długi spadkowe nie wiedząc o istnieniu innych długów, ponosi on odpowiedzialność za nie spłacone długi tylko do wysokości różnicy między wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spłacił.

Odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów i poleceń ogranicza się zawsze do wartości stanu czynnego spadku.

Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości udziałów.

Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.

Stwierdzenia nabycia spadku dokonuje Sąd Rejonowy właściwy dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy ,a od września 2007 r.po zmianie ustawy -Prawo o notariacie u notariusza na podstawie „aktu potwierdzeni dziedziczenia”.

Wybrane zagadnienia z zakresu prawa rodzinnego

(Przytoczono artykuły z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego)

Małżeńskie ustroje majątkowe

Ustawowy ustrój majątkowy

Art. 31.

§ 1. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy

wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty

majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez

jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte

wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej

każdego z małżonków,

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z

małżonków,

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu

emerytalnego każdego z małżonków.

.

Art. 33.

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę,

chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym

przepisom,

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb

jednego z małżonków,

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub

wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną

krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi

z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej

albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków

powodzenia na przyszłość,

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności

zarobkowej jednego z małżonków,

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia

jednego z małżonków,

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne

prawa twórcy,

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego,

chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Art. 34.

Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków

są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie,

zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.

Art. 341.

Każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w

skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się

pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.

Art. 35.

W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału

majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do

rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku

wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Art. 36.

§ 1. Oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem

wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie

majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o

zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.

§ 2. Każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym,

chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej. Wykonywanie zarządu

obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do

majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego

majątku.

§ 3. Przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania

zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej małżonek ten zarządza

samodzielnie. W razie przemijającej przeszkody drugi małżonek może

dokonywać niezbędnych bieżących czynności.

Art. 361.

§ 1. Małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym

zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących

sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych

potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej.

§ 2. Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim

zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej.

§ 3. Przepis art. 39 stosuje się odpowiednio.

Art. 37.

§ 1. Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:

1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia

nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do

oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,

2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia

prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,

3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i

wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,

4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn

zwyczajowo przyjętych.

§ 2. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez

wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego

małżonka.

§ 3. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana,

odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po

bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

§ 4. Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego

małżonka jest nieważna.

Art. 38.

Jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej

zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku,

stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze

dokonały czynności prawnej z osobą nie uprawnioną do rozporządzania prawem.

Art. 39.

Jeżeli jeden z małżonków odmawia zgody wymaganej do dokonania czynności, albo

jeżeli porozumienie z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, drugi

małżonek może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności. Sąd

udziela zezwolenia, jeżeli dokonania czynności wymaga dobro rodziny.

Art. 40.

Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków pozbawić drugiego

małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym; może również postanowić,

że na dokonanie czynności wskazanych w art. 37 § 1 zamiast zgody małżonka będzie

potrzebne zezwolenie sądu. Postanowienia te mogą być uchylone w razie zmiany

okoliczności.

Art. 41.

§ 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka,

wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

§ 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo

zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej,

wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z

wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej

działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o

których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z

prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych

wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

§ 3. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy

majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać

zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z

dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak

również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9.

Art. 42.

Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia

z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w

majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Art. 43.

§ 1. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.

§ 2. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby

ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia,

w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.

Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku,

gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o

rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.

§ 3. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania

majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu

dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Art. 45.

§ 1. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z

majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków

i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód.

Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego

majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków

i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że

zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności

§ 2. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może

nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.

§ 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku gdy dług jednego z

małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego.

Art. 46.

W sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania

wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego

majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o

dziale spadku.

Umowne ustroje majątkowe.

Art. 47.

§ 1. Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego

wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność

majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa

majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.

§ 2. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie

jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami

wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.

Art. 471.

Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską,

gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.

Wspólność majątkowa.

Art. 48.

Do ustanowionej umową wspólności majątkowej stosuje się odpowiednio przepisy o

wspólności ustawowej, z zachowaniem przepisów niniejszego oddziału.

Art. 49.

§ 1. Nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:

1) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu

dziedziczenia, zapisu lub darowizny,

2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej

odrębnym przepisom,

3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub

wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności

ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za

doznaną krzywdę,

5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z

tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

§ 2. W razie wątpliwości uważa się, że przedmioty służące wyłącznie do

zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone

do wspólności.

Art. 50.

Jeżeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności, wierzyciel, którego

dłużnikiem jest tylko jeden małżonek, może żądać zaspokojenia także z tych przedmiotów

majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby

wspólność majątkowa nie została rozszerzona.

Art. 501.

W razie ustania wspólności, udziały małżonków są równe, chyba że umowa majątkowa

małżeńska stanowi inaczej. Przepis ten nie wyłącza zastosowania art. 43 § 2 i 3.

Rozdzielność majątkowa.

Art. 51.

W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków

zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty

później.

Art. 511.

Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.

---