Materiały uzupełniające do ćwiczeń z ochrony środowiska (zajęcia 1,2)

Rezerwat biosfery - obszary o wyjątkowych walorach przyrodniczych, zawierających
w swoim obrębie typy ekosystemów reprezentatywnych dla najważniejszych biomów na świecie, rezerwatem biosfery mogą stać się obszary które wcześniej uzyskały statusu obszaru chronionego
i jednocześnie służą jako centrala badań naukowych i dydaktycznych.

Środowisko - to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozo-stałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami;

Ochrona środowiska - to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie
lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na:

1. racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie
   z zasadą zrównoważonego rozwoju,

2. przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

3. przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego;

Ochrona przyrody - polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody:

1. dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów;

2. roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową;

3. zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia;

4. siedlisk przyrodniczych;

5. siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt
   i grzybów;

6. tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt;

7. krajobrazu;

8. zieleni w miastach i wsiach;

9. zadrzewień.

Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1 000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.

Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nie-ożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne
i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości
w warunkach zrównoważonego rozwoju.

Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz
o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych
z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych.

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska
o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe
do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.

2. Stanowiskami dokumentacyjnymi mogą być także miejsca występowania kopalnych szczątków roślin
lub zwierząt.

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne
i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze
oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.

Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne.

Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, a także zachowanie różnorodności gatunkowej
i genetycznej.

2. W celu ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową lub ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być ustalane strefy ochrony.

Organizacja ochrony środowiska w Polsce

Konstytucja

Art. 74

Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.

Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.

Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.
Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

Art.86

Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność
za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.

Ustawa Prawo Ochrony Środowiska

Ustawa określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów,
z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju, a w szczególności:

1. zasady ustalania:

1. warunków ochrony zasobów środowiska,

2. warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska,

3. kosztów korzystania ze środowiska;

2. udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie;

3. udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska;

4. obowiązki organów administracji;

5. odpowiedzialność i sankcje.

Ustawa o ochronie przyrody

Ustawa określa cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu,
a w szczególności obejmuje zagadnienia:

• ochrona przyrody i jej cele

• rodzaje form ochrony przyrody oraz wprowadzone w związku z nimi zakazy oraz plany ochrony

• ogrody botaniczne i zoologiczne oraz ośrodki rehabilitacji zwierząt

• ochrona terenów zieleni i zadrzewień

• organy oraz służby ochrony przyrody

• zwalczanie przestępstw i wykroczeń na obszarach chronionych oraz przepisy karne

Konwencje i Dyrektywy

Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko bytowania ptactwa wodnego (Konwencja Ramsarska)

Polska jest strona tej Konwencji od 22 marca 1978 roku. Celem konwencji jest ochrona
i utrzymanie obszarów wodno-błotnych wraz z populacją ptactwa wodnego zamieszkującego te tereny lub choćby czasowo na nich przebywającymi. Jezioro Łuknajno, Parki Narodowe: Biebrzański i Słowiński.

Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (Konwencja Waszyngtońska). Polska ratyfikowała Konwencję 12 grudnia 1989 roku. Celem Konwencji jest ochrona poprzez reglamentację i kontrolę międzynarodowego handlu dzikimi gatunkami roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem a także ich częściami i produktami z nich pochodzącymi.

Konwencja o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych (Konwencja Berneńska). Polska jest stroną tej Konwencji od 1 stycznia 1996 roku. Celem Konwencji Berneńskiej jest ochrona gatunków zagrożonych i ginących roślin i zwierząt, oraz ich naturalnych siedlisk, których ochrona wymaga współdziałania kilku państw.

Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Konwencja Bońska). Polska jest stroną tej Konwencji od 1 maja 1996 roku. Celem Konwencji jest ochrona zagrożonych wyginięciem wędrownych gatunków dzikich ssaków, ptaków, gadów i ryb. Polskie prawo ochrony przyrody w pełni uwzględnia ochronę zwierząt gatunków wędrownych.

Porozumienie o ochronie nietoperzy Europie (EUROBAT).

Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości (Konwencja Genewska). Polska jest stroną tej Konwencji od 17 października 1985 roku. Przedmiotem Konwencji jest ochrona człowieka i jego środowiska przed zanieczyszczeniem powietrza poprzez podejmowanie działań polegających na zapobieganiu powstawaniu, dążenie do ograniczenia zanieczyszczeń oraz jego zmniejszaniu, włączając w to transgraniczne zanieczyszczenie powietrza. na dalekie odległości.

Konwencja w sprawie ochrony warstwy ozonowej (Konwencja Wiedeńska). Polska jest stroną tej Konwencji od 11 października 1990 roku. Celem Konwencji jest regularne prowadzenie pomiarów zawartości ozonu w atmosferze, pomiarów promieniowania ultrafioletowego słońca - zakresu UV-B oraz badania skutków osłabienia warstwy ozonowej w środowisku. Polska wypełniając postanowienia Konwencji uczestniczy w badaniach i pomiarach całkowitej zawartości ozonu w atmosferze.

Protokół Montrealski w sprawie substancji zubażających warstwę ozonową z 16 września1987 roku. Celem Protokółu jest redukcja zużycia i produkcji substancji niszczących warstwę ozonową. Polska jest stroną tego Protokołu od 11 października 1990 roku. Protokół zobowiązuje do redukcji zużycia i produkcji substancji zubażających warstwę ozonową zgodnie z harmonogramem.

Konwencja o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych (Konwencja Bazylejska). Przedmiotem Konwencji jest kontrola transgranicznego przemieszczania odpadów niebezpiecznych zawartych w załaczniku do konwencji oraz minimalizacja wytwarzanych odpadów niebezpiecznych i innych , a także zapewnienie dostępności do urządzeń służących do usuwania odpadów w sposób bezpieczny dla środowiska. Polska jest stroną tej Konwencji od 20 marca 1992 roku.

Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego. (Konwencja Helsińska) Polska jest stroną tej Konwencji od 22 marca 1980 roku. Konwencja reguluje zagadnienia związane z kompleksową ochroną środowiska morskiego Morza Bałtyckiego. Konwencja obejmuje zapobieganie zanieczyszczeniu z lądu, ze statków, zakaz zatapiania odpadów i innych substancji, współpracę przy zwalczaniu zanieczyszczenia morza, listę substancji niebezpiecznych oraz substancji i materiałów szkodliwych.

Konwencja Helsińska o ochronie środowiska morskiego obszaru morza Bałtyckiego (II Konwencja Helsińska). Polska podpisała tę konwencje w 1992 roku. Nowa Konwencja Helsińska wzmacnia zobowiązania stron w porównaniu do Konwencji z 1974 roku.

W 1992 roku odbyła się w Rio de Janeiro Konferencja Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój” znana też pod nazwą Szczyt Ziemi, podczas której uzgodniono i przyjęto
w obowiązującej formie ideę i zasady Zrównoważonego Rozwoju. Najważniejszym osiągnięciem konferencji było uzgodnienie Deklaracji oraz zbioru zaleceń nazwanego AGENDA 21. Jest ona kluczowym dokumentem promującym ideę trwałego rozwoju oraz ochronę środowiska, zarówno na poziomie narodowym jak i międzynarodowym.

Sukcesem Konferencji było również podpisanie następujących konwencji:

- Konwencji o różnorodności biologicznej (ratyfikowanej przez Polskę 13.12.1995 r). Celem Konwencji jest zachowanie różnorodności biologicznej świata i zrównoważone używanie jej elementów, a także sprawiedliwy i równy podział korzyści wynikających z użytkowania materiałów genetycznych.

- Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UN FCCC) Polska jest stroną tej Konwencji od 26 października 1994 roku Celem Konwencji jest zapobieganie dalszym zamianom klimatu globalnego, z uwzględnieniem długoterminowego jego ocieplania
na skutek wzrostu stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze. Konwencja zobowiązuje
do stabilizacji emisji gazów cieplarnianych, prowadzenia badań i monitoringu w zakresie zmian klimatu a także opracowania i wdrożenia krajowej strategii redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz jej kontrolę.

Protokół z Kioto. Ma na celu redukcję emisji sześciu gazów cieplarnianych; CO2, CH4, N2O, SF6, HFCs, PFCs. Polska podpisała ten protokół 15 lipca 1998 roku.

Światowy Szczyt na rzecz Zrównoważonego Rozwoju odbył się w dniach 26 sierpnia - 4 września 2002 r. w Johannesburgu w Republice Południowej Afryki. Jego celem było ożywienie globalnych zobowiązań na rzecz trwałego i zrównoważonego rozwoju oraz ocena 10-letnich dokonań we wdrażaniu zobowiązań przyjętych w Rio de Janeiro w 1992 roku. Na szczycie omawiano sposoby walki z ubóstwem i związanym z nim głodem w wielu krajach świata, problemy ochrony zdrowia i ochrony środowiska w skali globalnej.

str. 4

---