Mam linę. I jak tu się nią związać - Czyli węzły stosowane we wspinaczce. Część I

Piotr Górka i Krzysztof Skoczylas

W poprzednim artykule omówione zostały liny wspinaczkowe, tak więc teraz postanowiliśmy zająć się podstawowymi węzłami stosowanymi we wspinaczce, czyli w pierwszym rzędzie tym,  jak poprawnie związać się liną, aby mogła ona spełnić swą najważniejszą funkcję w razie, gdyby zdarzyło się nam odpaść od skały, tzn. aby lina mogła powstrzymać nasz upadek (zazwyczaj oczywiście nie bez udziału naszego partnera).

W niniejszej części naszego poradnika omówimy węzły służące do tego celu, które zapewniają maksymalne możliwe bezpieczeństwo podczas wspinaczki. Mamy nadzieję, że pomoże Wam to uniknąć błędów popełnianych nie tylko przez nowicjuszy (!), a które mogą być brzemienne w skutkach. Pamiętajcie o tym, że błąd podczas wiązania węzła może (choć nie powinien) przytrafić się KAŻDEMU, nawet osobie doświadczonej. Wielokrotnie już okazywało się, że rutyna a także pośpiech i lekceważenie potrafią być najpoważniejszymi wrogami dokładności, a co za tym idzie, również bezpieczeństwa. Dlatego też podczas wiązania się liną należy przestrzegać kilku zasad, o których wspominamy poniżej.

Ogólne zasady wiązania się liną

Wiemy już, po co wiążemy się liną. Na wagę zdrowia i życia (!) wspinacza jest, aby zrobić to prawidłowo. Do liny wiążemy się zawsze (!) z zastosowaniem uprzęży asekuracyjnej. Uprzęże wspinaczkowe zostaną omówione w jednym z kolejnych artykułów. Jedyny wyjątek od wspomnianej reguły stanowią sytuacje awaryjne, np. utrata uprzęży. Wówczas nie mamy innego wyjścia jak związać się liną bez uprzęży. Na końcu niniejszego artykułu wspominamy o takich sposobach, lecz nie opisujemy ich wyczerpująco, ponieważ wychodzimy z założenia, że tego typu sytuacje awaryjne po prostu nie mają prawa zdarzyć się w skałkach.

Jak do tej pory nie opracowano rozwiązania idealnego jeśli chodzi o uprząż. Istnieją dwie teorie jeśli chodzi o zastosowanie rodzaju uprzęży. Zwolennicy pierwszej z nich twierdzą, że bezpieczniejsze jest używanie tzw. uprzęży pełnej, tj. biodrowej i piersiowej, zwolennicy drugiej przekonują o zaletach użycia wyłącznie uprzęży biodrowej. Zarówno jedni jak i drudzy przytaczają na poparcie swych twierdzeń rozliczne przykłady. Praktyka wspinaczkowa pokazuje, że w letniej wspinaczce sportowej w skałkach, na sztucznej ścianie i coraz częściej w górach używa się na co dzień wyłącznie uprzęży biodrowej.

Wiążąc się liną z zastosowaniem uprzęży biodrowej należy przestrzegać następujących zasad: - Wiążemy się zawsze łącząc pas główny i łącznik udowy uprzęży (rys.1). - Nigdy nie łączymy liny wspinaczkowej z uprzężą przy pomocy karabinka!!! - Punkt zaczepienia liny powinien znajdować się na poziomie dolnej krawędzi mostka (trochę po­wyżej dolnej krawędzi żeber). - Każdy węzeł powinien być zawiązany starannie a poszczególne odcinki lin ułożone równolegle bez skręceń, aby można było jednym spojrzeniem skontrolować poprawność jego zawiązania. - Podczas wiązania się liną skup się tylko na tej czynności i wykonaj ją od początku do końca! Sprawdź, czy wykonałeś wszystkie oploty! Nie pozwól sobie przerywać wiązania węzła - wszystko inne może zaczekać. Węzeł nie zapleciony �do końca" może się rozwiązać!!! - Należy zawsze sprawdzać węzły zawiązane przez siebie i przez partnera! - Po locie należy się przewiązać (rozwiązać węzeł, dać "odpocząć" linie (relaksacja włókien liny - ten problem został omówiony w naszym artykule o linach) i dopiero związać się ponownie.

Węzły stosowane do wiązania się liną z zastosowaniem uprzęży

Podwójna ósemka

Rys. 1

Wiążąc się liną z zastosowaniem uprzęży używamy tzw. podwójnej ósemki. Jest to obecnie najlepszy znany węzeł służący do tego celu. Oferuje on korzystny rozkład sił i działa bez dodatkowego zabezpieczenia. Wy­starczy aby wystający z węzła koniec liny mierzył co najmniej 10 jej średnic. Ta właśnie cecha jest jedną z największych zalet ósemki. W niektórych podręcznikach wspinaczki jest mowa o zabezpieczaniu ósemki przy pomocy tzw. półsztyka. Nie jest to konieczne i nie polecamy tego sposobu, ponieważ w pewnych warunkach może on stwarzać okazję do popełnienia poważnego i zgubnego w skutkach błędu (np. przy zakładaniu autoasekuracji na stanowisku lub podczas przewiązywania się przez ringa zjazdowego po poprowadzeniu drogi). Podwójna ósemka to węzeł zalecany przez PZA, UIAA oraz DAV. Nie ma on żadnych tendencji do samoistnego rozsuwania się bądź roz­luźniania po zawiązaniu. Jedynym jego minusem jest to, iż po zaciśnięciu np. po locie, ciężko jest go rozwiązać. Wówczas należy węzeł "złamać", a jeśli jeszcze drżą nam ręce to możemy poprosić o pomoc partnera.

Warto pamiętać, aby po zapleceniu węzła nie zaciskać go z całej siły, ponieważ w razie odpadnięcia zaciskający się węzeł dodatkowo amortyzuje szarpnięcie następujące w chwili wyhamowania lotu. Nie oznacza to naturalnie, że zapleciona ósemka powinna być zupełnie luźna. Poniżej przedstawiamy poszczególne etapy wiązania podwójnej ósemki.

A.	B.
C.	D.

Skrajny tatrzański (ratowniczy)

Do związania się liną z użyciem uprzęży można również zastosować węzeł skrajny tatrzański, zwany również węzłem ratowniczym. Był on od "zawsze" stosowany w różnych krajach, dlatego też nazwa jest myląca. Należy jednak pamiętać, aby zawsze go zabezpieczyć przy pomocy półsztyka (supła)! Jeśli węzeł skrajny tatrzański nie jest zabezpieczony, to nie wolno go obciążać w trzech kierunkach, czyli np. wpinać autoasekuracji w pętlę utworzoną po jego zawiązaniu. Może się on wówczas rozsunąć! (patrz rys. 2) Do sytuacji takiej może dojść np. podczas akcji ratunkowej z użyciem helikoptera (pisze o tym m.in. znany ekspert Komisji Bezpieczeństwa DAV Pit Schubert w swojej książce "Sicherheit und Risiko im Eis und Fels"). Poza tym skrajny tatrzański gorzej zachowuje się na nowych śliskich linach. Pamiętajmy jednak, aby węzeł zabezpieczający znajdował się bezpośrednio przy węźle głównym (patrz zdjęcie C), aby nie było możliwości popełnienia błędu, o którym wspominamy w opisie podwójnej ósemki. Na rysunku 3 węzeł zabezpieczający znajduje się zbyt daleko od węzła głównego.

Rys. 2

Rys. 3

Węzeł skrajny tatrzański ma dwie zalety, które uzasadniają jego ewentualne użycie: można zawiązać go jedną ręką (sytuacje trudne) i łatwiej jest go rozwiązać po zaciśnięciu (częste wiązanie i rozwiązywanie się podczas wspinaczki na wędkę). Poniżej przedstawiamy poszczególne etapy wiązania węzła skrajnego tatrzańskiego z zabezpieczeniem.

A.

B.

C.

Istnieją jeszcze inne odmiany węzła skrajnego tatrzańskiego (ratowniczego), ale stanowią one wyższy stopień wtajemniczenia i opisywanie ich w ramach niniejszego artykułu doprowadziłoby do niepotrzebnego rozdrobnienia tematu.

Wiązanie się liną bez zastosowania uprzęży

Jak już zostało wspomniane na wstępie wiązanie się liną bez użycia uprzęży jest dopuszczalne wyłącznie w sytuacjach awaryjnych, np. gdy straciliśmy uprząż a teren wymaga wspinaczki i asekuracji. Stosujemy wówczas tzw. sposób "klasyczny" - wiążemy się liną na piersiach (pod pachami) stosując węzeł skrajny tatrzański (pętla nie zaciskająca się pod obciążeniem). Jeśli pozostawimy dłuższy koniec wychodzący z zabezpieczonego (!) węzła, to możemy dodatkowo utworzyć szelki zabezpieczające pętlę przed obsuwaniem się. Możemy też założyć dodatkowo pętlę - wsporek pod uda - co zwiększy bardzo wątpliwy komfort tego sposobu związania się. Należy pamiętać, że wiązanie się liną w ten właśnie sposób, tzn. bez uprzęży, może być niebezpieczny, zwłaszcza gdy grożą loty połączone z wolnym zwisem w powietrzu (ucisk na klatkę piersiową!!!). Jednak w górach może zdarzyć się sytuacja, że nie będzie innego wyjścia. Nauka metod wiązania się liną bez zastosowania uprzęży jest przedmiotem kursów wspinaczkowych.

Nigdy nie należy wiązać się liną w pasie!!! Grożą wówczas bardzo ciężkie urazy, a nawet śmierć.

Kluczka, prusik, wyblinka... gordyjski, prosty czyli węzły stosowane we wspinaczce. Część II

Piotr Górka i Krzysztof Skoczylas

Istnieje wiele różnych węzłów, z których niektóre są bardzo efektowne (a co za tym często idzie, skomplikowane). Rzecz polega jednakże na tym, aby znać przede wszystkim węzły przydatne w praktyce (a więc możliwie proste i łatwe do zawiązania również w sytuacjach stresowych czy trudnych bez popełnienia błędu) i sprawdzone (pewne), czyli takie, które posiadają odpowiednią wytrzymałość i spełniają swoją funkcję możliwie bez zarzutu. Takie cechy posiadają węzły, które przedstawimy w tej części naszego poradnika. Nie należy stosować innych węzłów używanych np. w żeglarstwie itp., gdyż w sytuacjach wspinaczkowych może się okazać, iż z jakiegoś powodu zawiodą, a jak sądzę nikt nie chciałby tego sprawdzać na własnej skórze (czy też na własnych pośladkach - może to być co najmniej bolesne). Przedstawione poniżej węzły zostały podzielone ze względu na sytuacje, a jakich się je stosuje. Nie oznacza to jednakże w żadnym wypadku, że węzły te nie mogą zostać użyte również w innych sytuacjach wspinaczkowych. Jednakże, jak już wspominaliśmy niniejsza seria artykułów ma służyć przybliżeniu problematyki wspinaczkowej osobom początkującym oraz być pomocna dla osób np. po kursie wspinaczki skalnej, które pragną sobie przypomnieć i ugruntować wiedzę zdobytą na kursie. (Część I artykułu o węzłach)

Dla własnego dobrze pojętego bezpieczeństwa należy pamiętać, że: Każdy węzeł zmniejsza wytrzymałość lin, repsznurów i taśm, dlatego nie mnożymy węzłów bez potrzeby. Zawsze zostawiamy odpowiednio długie końcówki wychodzące z węzła. (lina, repsznury - min. 10 x średnica; taśmy - min. 3 x średnica/szerokości). Zawsze warto sprawdzić węzły zawiązane zarówno przez siebie jak i partnera. Nigdy nie ufamy bezkrytycznie węzłom zastanym w ścianie bez ich dokładnego sprawdzenia!!

WĘZŁY SŁUŻĄCE DO AUTOASEKURACJI ORAZ ASEKURACJI (ew. ZJAZDU)

W tej części zaprezentujemy i omówimy węzły, których używa się do asekuracji partnera, do asekuracji samego siebie na stanowisku i podczas zjazdu (autoasekuracja) oraz do samego zjazdu. Nie jednakże będziemy omawiać tutaj ani techniki zakładania stanowisk ani techniki zjazdu, gdyż są to osobne bardzo obszerne tematy, którymi zajmiemy się w późniejszych odcinkach niniejszego cyklu. Podstawowe węzły stosowane w wymienionych sytuacjach to: wyblinka, kluczka, podwójna ósemka, półwyblinka.

KLUCZKA

Węzeł mający, można by rzec, 1001 zastosowań, z których najważniejsze to łączenie lin do zjazdu (o takiej samej lub bardzo zbliżonej średnicy!!!), łączenie pętli osobistych przy prusikowaniu (podchodzeniu z ich pomocą po linie) i autoasekuracji podczas zjazdu oraz podczas czynności ratowniczych i transportowych. W trzech pierwszych wypadkach kluczka zdecydowanie wypiera stosowany dotychczas w takich sytuacjach węzeł podwójny zderzakowy. Dzieje się tak ze względu na zalety, jakie posiada kluczka: daje się zawiązać bardzo szybko i łatwo (nawet jedną ręką), a podczas ściągania liny po zjeździe układa się korzystnie na skale i nie ma tendencji do klinowania się (nierzadko poważny problem przy użyciu podwójnego zderzakowego). Pomimo, że kluczka dosyć mocno zaciska się pod obciążeniem, to i tak daje się ona o wiele łatwiej rozwiązać niż np. zaciśnięty węzeł podwójny zderzakowy. Istotną zaletą jest również fakt, że nie ma ona tendencji do samoistnego rozwiązywania się (nawet na nowej, śliskiej linie).

Zdjęcie 1 przedstawia dwie liny o takiej samej średnicy połączone do zjazdu przy pomocy kluczki. Należy pamiętać o pozostawieniu odpowiednio długich końców lin wychodzących z węzła (ponad 50 cm) oraz o jego silnym zaciśnięciu!

1.

2.

Na zdjęciu 2 widać pętlę zawiązaną na linie przy pomocy kluczki. Tak pętla może zostać użyta m.in. do wpięcia liny w punkt centralny stanowiska jako autoasekuracji, chociaż w porównaniu do wyblinki kluczka ma tę wadę, iż nie pozwala tak łatwo wyregulować długości pętli autoasekuracyjnej bez wypinania jej z karabinka. Podczas wspinaczki zdarzają się sytuacje, że zakładając taką właśnie pętlę (oczywiście odpowiednich rozmiarów) na występ skalny, szczyt turni czy też odpowiednich rozmiarów blok skalny można bardzo szybko założyć dobre stanowisko.

PODWÓJNA ÓSEMKA

Ten węzeł stosujemy przede do wiązania się liną z zastosowaniem uprzęży biodrowej, co omówiliśmy w I części artykułu o węzłach, podobnie zresztą jak jego wady i zalety. Oprócz wiązania się liną podwójna ósemka ma podobne zastosowania jak kluczka. Posiada jednak tę wadę, że trudno byłoby ją zawiązać jedną ręką.

3.

WYBLINKA
Jest to węzeł stosowany do założenia autoasekuracji na stanowisku, zakładania pętli na blokach skalnych, pniach drzew i trzonkach haków (tzw. "skracanie haków").

Jego bardzo ważną zaletą jest możliwość regulacji długości pętli autoasekuracyjnej (długości liny pomiędzy wspinaczem zakładającym stanowisko a stanowiskiem) bez zdejmowania węzła z karabinka czy też bloku skalnego. Oznacza to, że po jego założeniu posiadamy autoasekurację przez cały czas regulowania i/lub napinania pętli i lin na stanowisku. (Należy pamiętać o zaciskaniu węzła). Pewną wadą jest fakt, iż osłabia on linę bardziej niż inne węzły. Mimo to wytrzymałość liny lub pętli po założeniu wyblinki nadal jest tak duża, że jest ona najczęściej stosowanym węzłem we wspomnianych powyżej sytuacjach. Jeśli zakładamy wyblinkę na karabinku zakręcanym, to należy koniecznie pamiętać o zakręceniu karabinka!

4a.

4b.

PÓŁWYBLINKA

Zwana też węzłem Baumgartnera. Węzeł ten używany jest przede wszystkim do asekuracji zarówno prowadzącego, jak i drugiego na linie (przy zastosowaniu liny pojedynczej i podwójnej - wtedy wpinamy dwa HMSy). Można go użyć też do zjazdu w połączeniu z zakręcanym karabinkiem HMS, jeśli straciliśmy przyrząd zjazdowy. Należy wówczas uważać na prawidłowe wpięcie liny w karabinek, bowiem przesuwająca się lina może odkręcić blokadę zamka! Poniżej przedstawiamy sposób zakładania półwyblinki na karabinek HMS. Należy pamiętać o zakręceniu karabinka!

5a.   5b.

 

WĘZŁY SŁUŻĄCE DO ŁĄCZENIA LIN I TAŚM

W tej części zajmiemy się zastosowaniem następujących węzłów: znanych nam już dobrze kluczki i podwójnej ósemki, a także podwójnego zderzakowego i, taśmowego równoległego.

KLUCZKA

Ten bardzo uniwersalny węzeł omówiliśmy już powyżej. Teraz tylko krótkie przypomnienie podstawowych sytuacji, w jakich jest stosowany: do łączenia lin o tej samej lub bardzo zbliżonej średnicy do zjazdu (długie końcówki, ponad 50 cm!), do łączenia pętli osobistych (prusikowanie, autoasekuracja przy zjeździe) (mocno zacisnąć!), podczas czynności ratowniczych i transportowych, do zakładania autoasekuracji na stanowisku (rzadziej niż wyblinka).

6.

Na poniższych rysunkach widać, jak układają się liny ściągane po zjeździe, jeśli zostały połączone przy pomocy kluczki, czyli tak jak na zdjęciu 6.

7.

źródło: Petzl

PODWÓJNA ÓSEMKA

Ma podobne zastosowania jak kluczka. Została wyczerpująco omówiona wcześniej.

8.

PODWÓJNY ZDERZAKOWY

9a.	9b.		9c.
9d.		9e.

Przy pomocy tego węzła zawsze łączymy liny o różnych średnicach. W tej sytuacji jest to węzeł bardzo pewny. Bardzo długo stosowano go do łączenia lin do zjazdu oraz do łączenia pętli osobistych. Wielu wspinaczy stosuje go do dzisiaj w tych sytuacjach. W ostatnim czasie węzeł podwójny zderzakowy jest jednakże zdecydowanie wypierany w tych dwóch sytuacjach przez kluczkę. Nie jest on zalecany do łączenia lin do zjazdu, ponieważ trudno jest go rozwiązać gdy się zaciśnie oraz bardzo "lubi" klinować się podczas ściągania lin (zarówno ze względu na stosunkowo duże rozmiary, jak i sposób ukła­dania się na skale). To samo dotyczy pętli osobistych - jeśli podwójny zderzakowy jest mocno zaciśnięty, to bardzo trudno go rozwiązać, a niekiedy jest to wręcz niemożliwe. Obecnie, gdy pętle osobiste coraz częściej są z kevlaru lub dyneemy, sensownie jest je nosić rozwiązane, aby można je było wykorzystać również w innym celu niż prusikowanie, np. do przełożenia przez niewielkie uszko skalne lub ucho zbyt głęboko wbitego haka (pętla związana musiałaby zostać włożona podwójnie, a w ten sposób zazwyczaj po prostu nie mieści się lub jest za krótka).

TAŚMOWY RÓWNOLEGŁY

10a.

10b.

10c.

10d.

Węzeł stosowany tylko do łączenia taśm. Jest to zarazem jedyny węzeł zalecany do tej czynności. Końcówki taśmy wychodzące z węzła powinny mieć długość minimum 3-4 szerokości taśmy, którą się wiążemy. Należy dobrze sprawdzać poprawność zawiązania tego węzła (istnieje możliwość błędnego zawiązania, podczas gdy węzeł na pierwszy rzut oka sprawia wrażenie zawiązanego poprawnie!!!) Jest to bardzo pewny węzeł do taśm, niemniej trzeba uważać przy nowych śliskich taśmach i mocno go zaciągać oraz pozostawiać nieco dłuższe końcówki, gdyż "lubi" się poluzować a nawet rozsunąć! Jak na ironię jego wadą jest mocne zaciskanie się pod obciążeniem i kłopoty z rozwiązaniem węzła po zaciśnięciu.

WĘZŁY SAMOZACISKOWE SŁUŻĄCE DO ASEKURACJI PODCZAS ZJAZDU, CZYNNOŚCI RATOWNICZYCH I TRANSPORTOWYCH

W tej części omówimy zastosowanie najpopularniejszych węzłów samozaciskowych jak: prusik, bloker, węzeł francuski, stoper taśmowy.

Węzły zaciskowe (prusik i bloker) wiąże się przy pomocy linki o średnicy mniejszej od liny głównej (tzn. 5-7 mm). Ważne jest, aby zwoje linki dokładnie ułożyć i po kolei je dociągnąć (patrz zdjęcia). Przy mokrej bądź zalodzonej linie należy dobrze sprawdzić działanie założonego węzła! Jeśli nie działają dobrze, to należy zwiększyć liczbę zwojów. Skuteczne jest też zwiększenie różnicy średnic, czyli użycie cieńszej linki (4-5 mm). Pod obciążeniem (np. szarpnięciem) węzły te zaciskają się mocno na linie. Po odciążeniu rozluźnione dają się po niej przesuwać. Należy pamiętać, aby stosując węzeł samozaciskowy do autoasekuracji podczas zjazdu przesuwać taki węzeł trzymając rękę na linie ponad węzłem, a nie na nim. W razie odpadnięcia w wyniku odruchu naturalnego dłoń zaciska się na węźle, który wówczas nie działa! Dotyczy to przede wszystkim zjazdu w tzw. niskim przyrządzie. Zalecamy stosowanie pętli z DyneemyŽ lub SpectryŽ. W wypadku taśm należy stosować taśmy rurowe.

PRUSIK

11a.

11b.

11c.

Jego nazwa pochodzi od wynalazcy. Węzeł stosowany do podchodzenia na linie z użyciem pętli osobistych, do autoasekuracji podczas zjazdu, do czynności ratowniczych i transportowych. Jego bardzo ważną zaletą jest fakt, że działa on w obie strony. Nie ma też tendencji do rozsuwania się. Wadą jest to, iż zaciśnięty jest bardzo trudny do odblokowania pod obciążeniem.

BLOKER

Bardzo dobry i skuteczny węzeł do autoasekuracji podczas zjazdu, stosowany również do podchodzenia na linie z użyciem pętli osobistych, do czynności ratowniczych i transportowych. Jego niewątpliwą zaletą jest to, iż zawsze łatwo jest go odblokować. Da się go przesuwać nawet pod obciążeniem.

12a.

12b.

WĘZEŁ FRANCUSKI

13a.

13b.

Bardzo dobry i skuteczny węzeł do podchodzenia na linie z użyciem pętli osobistych, stosowany również do autoasekuracji podczas zjazdu, do czynności ratowniczych i transportowych. Daje się wygodnie przesuwać do góry podczas podchodzenia po linie.

STOPER TAŚMOWY

Ma podobne zastosowanie jak powyższe węzły, jest jednak mniej wygodny w użyciu (trudniej przesuwa się po linie, gorzej się blokuje). Warto jednak znać ten węzeł na wypadek, gdyby z jakiegoś powodu nie miało się przy sobie pętli osobistych a zachodziłaby potrzeba użycia węzła samozaciskowego. Stoper taśmowy zaplata się dokładnie tak samo jak węzeł francuski.

14a.

14b.

Węzeł służący do zabezpieczenia przyrządu asekuracyjnego lub zjazdowego w celu uwolnienia rąk

WĘZEŁ FLAGOWY

15a.

15b.

15c.

Węzeł flagowy służy do zablokowania liny w przyrządzie asekuracyjnym lub liny przełożonej przez karabinek i obciążonej na drugim końcu w celu uwolnienia rąk i przeprowadzenia (po przeniesieniu ciężaru partnera na stanowisko) np. czynności ratowniczych. Jest to węzeł stosunkowo prosty w zawiązaniu i przede wszystkim łatwy do odblokowania pod obciążeniem. Należy pamiętać o zabezpieczeniu go (np. przez wpięcie dodatkowego karabinka - patrz zdjęcie). Na zdjęciach 15a-15c przedstawiony jest węzeł flagowy służący do zablokowania liny podczas asekuracji drugiego na linie ze stanowiska górnego lub pośredniego. Węzeł flagowy stosuje się również do blokowania liny w przyrządzie asekuracyjnym (np. płytka Stichta lub Reverso) podczas asekuracji osoby prowadzącej (wspinającej się z dolną asekuracją) - zdjęcia 16a-16c. Wówczas węzeł flagowy wiąże się na długim ramieniu karabinka HMS (NIE wolno węzła zawiązać na ramieniu z zamkiem karabinka!).

16a.

16b.

16c.

Przy opracowaniu tego artykułu skorzystaliśmy z rysunku w katalogu firmy Petzl.

---