Polityka regionalna Unii

Europejskiej

Kształtowanie się polityki regionalnej w

ramach Unii Europejskiej

W preambule do Traktatu Rzymskiego z 1957 r.
znalazł się zapis, że jednym z celów Europejskiej
Wspólnoty Gospodarczej (EWG) jest harmonijny
rozwój i wyrównywanie różnic między różnymi jej
regionami.

Do połowy lat siedemdziesiątych XX w.
dysproporcje w rozwoju regionalnym nie stanowiły
jednak zasadniczego wyzwania, a pomoc w tym
zakresie byłą doraźna i na niewielką skalę.

Wspólnota (EWG) dopiero w 1975 r. zdecydowała się podjąć
bardziej konkretne działania w tym zakresie. Było to
związane z jej powiększeniem o nowe kraje członkowskie i
wynikającymi stąd problemami regionalnymi (Irlandia oraz
uprzemysłowione regiony Wielkiej Brytanii).

W marcu 1975 r. został powołany Europejski Fundusz
Rozwoju Regionalnego - EFRR (European Regional
Development Fund, ERDF). Fundusz miał za zadanie
„skorygowanie zasadniczych nierówności we Wspólnocie”,
które wynikały z bezrobocia strukturalnego, przekształceń
w przemyśle oraz rolnictwie. Fundusz utworzono głównie z
myślą o wyrównaniu Wielkiej Brytanii wysokich składek
płaconych do budżetu Wspólnot.

Środki z EFRR były przydzielane krajom

członkowskim

w systemie kwot (limitów). Środki te

wykorzystywano wyłącznie do wspierania środków

polityki regionalnej podejmowanych przez państwa

członkowskie. Dotacje ograniczano do projektów

inwestycyjnych zlokalizowanych w obszarach

objętych państwowymi programami rozwoju

regionalnego.

Nierzadkie były jednak przypadki, że środki z

budżetu wspólnotowego, przydzielane na

zmniejszanie dysproporcji i pogłębianie integracji

regionalnej, przeznaczane były na realizację innych

celów lub zastępowały kwoty dotychczas

przekazywane na cale polityki regionalnej

z budżetów narodowych. Z czasem Komisja

Europejska uzyskała możliwość dysponowania 5%

środków EFRR i możliwość prowadzenia własnych

programów regionalnych.

W 1985 r. system kwotowy został zastąpiony
górnymi i dolnymi limitami środków dostępnych
dla każdego państwa członkowskiego w okresie
trzyletnim. Przydział środków powyżej dolnego
limitu uzależniony był od stopnia, w jakim cele
zdefiniowane we wniosku pokrywały się z celami
określonymi w dyrektywach Wspólnoty.

W 1988 r. zainicjowane zostały reformy funduszy
strukturalnych, wyrażające się z jednej strony
wzrostem wydatków wspólnotowych, z drugiej
strony zdefiniowaniem priorytetów, zasad i
kryteriów przyznawania środków obowiązujących
w wyznaczonym okresie wieloletnim.

Na lata 1989 – 1993 przewidywanych było pięć
priorytetowych celów. Obowiązywały one również w latach
1994 – 1999, z tym że po przyjęciu
w 1995 r. trzech nowych krajów (Austrii, Finlandii,
Szwecji) uzupełnione zostały o szósty.

Wspomniane cele priorytetowe to:

• nr 1, mający na celu wspieranie rozwoju i dostosowania

strukturalnego regionów słabo rozwiniętych (zacofanych);

• nr 2, skierowany na restrukturyzację regionów, regionów

przygranicznych lub części regionów, które są dotknięte
upadkiem przemysłu;

• nr 3, skierowany na zwalczanie bezrobocia

długookresowego;

•

nr 4, mający ułatwiać integrację zawodową młodzieży
i przystosowanie pracowników do zmian w przemyśle;

•

nr 5, mający dokonać reformy wspólnej polityki rolnej
(w jego ramach wymieniono dwa cele: nr 5a - mający
przyśpieszyć modernizację i dostosowanie w ramach
Unii struktur rolniczych; nr 5b - pomoc w rozwoju i
zmianach strukturalnych obszarów wiejskich);

•

nr 6, mający ułatwić rozwój regionów o małej gęstości
zaludnienia w krajach skandynawskich.

W zakres polityki regionalnej weszły przede
wszystkim cele nr 1, 2, 5b oraz 6 (dotyczące
wyróżnionych regionów), pozostałe zaś cele (3, 4 i
5a) dotyczyły wyodrębnionych grup ludności, bez
względu na miejsce zamieszkania.

Przejście do kolejnego etapu integracji, zakładającego

unię ekonomiczną i monetarną oraz wstępną

koordynację unii politycznej (Traktat z Mastricht)

spowodowało, iż ograniczenie rozpiętości pomiędzy

regionami stało się jeszcze bardziej znaczące.

Wyrazem tego były obowiązujące w latach 1994 –

1999 zasady polityki strukturalnej:

• kolejne zwiększenie środków przeznaczonych na

realizację polityki strukturalnej,

• wprowadzenie Funduszu Spójności, nowego

instrumentu, stanowiącego uzupełnienie

dotychczasowych funduszy, działającego jednak na

innych zasadach,

• rozszerzenie skali możliwości ubiegania się o

finansowanie przedsięwzięć w ramach celów 3, 4, 5b,

• uproszczenie procedur przygotowania programów

pomocowych,

• wzmocnienie roli regionalnych i lokalnych ośrodków

w podejmowaniu decyzji dotyczących

ogólnoeuropejskiej polityki strukturalnej.

Założenia polityki regionalnej realizowanej w
kolejnym, tym razem siedmioletnim okresie,
czyli w latach 2000 – 2006, zostały
skonstruowane w 1997 r. i przedstawione w
dokumencie Agenda 2000.

Podkreślono w nim, iż z perspektywy
poszerzenia UE o słabiej zaawansowane w
rozwoju kraje Europy Środkowej i Wschodniej,
spójność ekonomiczna i społeczna musi
pozostać jednym z zasadniczych celów
Wspólnoty, a działania w kierunku
zmniejszenia dysproporcji traktować należy
jako inwestowanie na rzecz przyszłości
ugrupowania.

Za niezbędne uznane zostało m.in.
zwiększenie koncentracji geograficznej
podejmowanych działań oraz ich efektywności.

Wyrazem tego było m.in. zmniejszenie:

• liczby celów polityki strukturalnej z sześciu do

trzech,

• inicjatyw wspólnotowych z trzynastu do

czterech,

• zasięgu przestrzennego obszarów

problemowych objętych celami regionalnymi z
51% populacji w latach 1994 – 1999 do 36 –
40% w latach 2000 – 2006.

Jak już zaznaczono, w miejsce dotychczasowych celów
polityki regionalnej przyjęto trzy nowe cele:

• cel 1 (regionalny): promowanie rozwoju i dostosowań

strukturalnych regionów opóźnionych w rozwoju oraz
terenów peryferyjnych najsłabiej zaludnionych,

• cel 2 (regionalny): wsparcie przekształceń

ekonomicznych i społecznych regionów stojących w
obliczu trudności strukturalnych (zarówno dotkniętych
upadkiem przemysłu, jak i kryzysem obszarów
wiejskich, miejskich i rybołówstwa),

• cel 3 (horyzontalny, obejmujący obszary nie

podlegające pomocy w ramach celu 1 i 2):
zmniejszenie bezrobocia, rozwój „zasobów ludzkich”
poprzez modernizację systemów kształcenia, szkolenia
oraz odpowiednią politykę zatrudnienia.

W latach 2000 – 2006 programowanie pomocy
realizowane było w ramach wymienionych trzech
celów, nie mniej wieloletnie strategie uwzględniać
musiały przede wszystkim zasadnicze priorytety
tematyczne Unii.

Były nimi:

• wzrost konkurencyjności lokalnej gospodarki w

celu tworzenia stałych miejsc pracy,

• wzrost zatrudnienia i spójności gospodarczej,

głównie poprzez podnoszenie kwalifikacji zasobów
ludzkich,

• rozwój obszarów miejskich i wiejskich w kontekście

zrównoważonego rozwoju.

Instrumenty polityki regionalnej UE

Najważniejszymi instrumentami finansowymi polityki
regionalnej UE są fundusze strukturalne. Do 2006 r. były to:

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European

Regional Development Fund, ERDF), skupiający się na
pomocy słabiej rozwiniętym regionom poprzez inwestycje
produkcyjne, rozwój infrastruktury oraz popieranie małych i
średnich przedsiębiorstw;

• Europejski Fundusz Socjalny (European Social Fund, ESF),

utworzony w 1970 r., skupiający się na szkoleniu zawodowym
i rozwoju zatrudnienia;

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych

(European Agriculture Guidance and Guarantee Fund,
EAGGF), utworzony w 1964 r., skupiający się na zmianach
struktury rolnictwa i rozwoju regionów wiejskich;

• Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa (Financial

Instrument for Fisheries Guidance, FIFG), powstały w 1993
r., jest to fundusz utworzony dla potrzeb rybołówstwa.

Te cztery fundusze stanowiły podstawę

prowadzenia polityki regionalnej (strukturalnej) w

Unii. Realizacja niektórych celów polityki

regionalnej była finansowana również w ramach

tzw. Inicjatyw Unii (Inicjatyw Wspólnotowych),

które obejmują programy o ponadnarodowym

charakterze.

Duże znaczenie dla polityki regionalnej w Unii w

okresie 1994 – 1999 odgrywały następujące

Inicjatywy Wspólnotowe:

• INTEREG II, który stanowi kontynuację programu

INTEREG. Służy on wspieraniu współpracy

transgranicznej na wewnętrznych i zewnętrznych

granicach Unii.

• LEADER II, wspierający rozwój na obszarach

wiejskich poprzez współfinansowanie

międzynarodowej współpracy i wymiany informacji

w zakresie rozwoju terenów wiejskich;

• REGIS II, którego celem był rozwój obszarów

peryferyjnych Unii;

• REACHAR II, którego celem było

przekształcenie obszarów wydobycia węgla

kamiennego;

• RESIDER II, służący gospodarczej i społecznej

rekonwersji regionów, charakteryzujących się

dominacją przemysłu stalowego:

• KONVER, skupiający się na rekonwersji

regionów uzależnionych od przemysłu obronnego;

• RETEX, służący wsparciu rozwoju regionów

uzależnionych od przemysłu włókienniczego i

odzieżowego;

• URBAN, służący rozwiązaniu problemów

społeczno-gospodarczych

w największych regionach zurbanizowanych;

• PESCA, który dotyczył działań w regionach

uzależnionych wyłącznie od rybołówstwa.

Na lata 2000 – 20006 liczbę inicjatyw ograniczono do

czterech, tj.:

• INTERREG III,

• URBAN II,

• LEADER III,

• EQUAL – współpraca międzynarodowa w celu

promowania nowych sposobów zwalczania wszystkich

form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy.

Jednym ze źródeł pozyskiwanie środków na realizację

polityki regionalnej są kredyty udzielane przez

Europejski Bank Inwestycyjny (European Investment

Bank, EIB). Udziela on pożyczek podmiotom prywatnym

i publicznym na inwestycje wspierające rozwój

regionalny i przemysłowy;

Na podstawie Traktatu z Maastricht został ustanowiony

początkowo Finansowy Instrument Spójności, a

następnie Fundusz Spójności (Cohesion Fund) dla

państw członkowskich, których Produkt Krajowy Brutto

(PKB) na 1 mieszkańca wynosi mniej niż 90% średniego

poziomu PKB w całej Unii.

Zasady polityki regionalnej w Unii Europejskiej

Do głównych zasad polityki regionalnej w Unii Europejskiej

należą:

•

koncentracji, czyli skupienia maksymalnej części

środków Unii

w regionach znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji

(tzw. obszarach problemowych). Dlatego Fundusze

Strukturalne obejmują jedynie ograniczoną liczbę celów

priorytetowych;

•

partnerstwa, czyli współdziałania pomiędzy Komisją

Europejską, a odpowiednimi władzami publicznymi

danego państwa na szczeblu krajowym, regionalnym i

lokalnym.

•

programowania, czyli skupieniu się na trwałym

rozwiązaniu problemów danego regionu, co wymaga

wieloletniego horyzontu czasowego i planowania (nie

finansuje się pojedynczych projektów). Programowanie

ustala harmonogram alokacji środków pomocowych;

•

dodatkowości (uzupełnienia), która polega na

uzupełnianiu funduszu Unii środkami poszczególnych

państw. Oznacza to, że finansowanie przez Unię

konkretnych przedsięwzięć nie może doprowadzić do

ograniczenia wydatków publicznych w danym regionie.

Polityka regionalna UE nowej perspektywie

finansowej 2007 – 2013

Do najważniejszych celów polityki regionalnej UE w
okresie 2007 – 2013 zaliczono:

• konwergencja;
• konkurencyjność i zatrudnienie w regionach;
• europejska współpraca terytorialna.

Cele polityki regionalnej w badanym okresie są
realizowane dzięki następującym funduszom:

• Europejskiemu Funduszowi Rozwoju

Regionalnego (EFRR);

• Europejskiemu Funduszowi Społecznemu (EFS);
• Funduszowi Spójności.

Istotą celu Konwergencja (EFRR, EFS, Fundusz Spójności) jest
propagowanie warunków sprzyjających wzrostowi oraz
czynników prowadzących do rzeczywistego zniwelowania
zapóźnień w najsłabiej rozwiniętych państwach członkowskich i
regionach.

W Unii Europejskiej liczącej 27 państw, cel ten – na terytorium17
państw członkowskich – obejmuje 84 regiony o ludności liczącej
154 milionów, w których poziom PKB przypadający na głowę jest
niższy od 75% przeciętnej europejskiej, a także 16 regionów o
populacji 16,4 milionów, gdzie poziom PKB nieznacznie tylko
przewyższa ów próg, objętych wygasającą pomocą przejściową w
związku z efektem statystycznym rozszerzenia UE.

Fundusze dostępne w ramach celu „konwergencja” wynoszą
282,8 miliardów EUR, co stanowi 81,5 % ogółu środków; podział
tych funduszy przedstawia się następująco: 199,3 miliardów EUR
dla regionów konwergencji, przy zastrzeżeniu 14 miliardów EUR
rezerwy dla regionów objętych wygasającą pomocą przejściową
oraz 69,5 miliardów EUR na Fundusz Spójności obejmujący 15
spośród państw członkowskich.

Cel Konkurencyjność regionalna i

zatrudnienie (EFRR, EFS) zmierza do

umocnienia konkurencyjności i atrakcyjności

regionów, jak również do zwiększenia

zatrudnienia.

Czyni to w dwojaki sposób: po pierwsze,

programy rozwoju, pomagające regionom w

przewidywaniu i propagowaniu przemian

gospodarczych poprzez innowacje i promowanie

społeczeństwa opartego na wiedzy,

przedsiębiorczości i ochrony środowiska, a także

poprawę dostępności tych regionów.

Po drugie, wsparcie posłuży zwiększeniu liczby i

poprawie jakości miejsc pracy dzięki

przystosowaniu pracowników do zmian i

inwestycjom w kapitał ludzki.

W UE liczącej 27 państw do objęcia pomocą

kwalifikuje się łącznie 168 regionów o ludności

liczącej ogółem 314 milionów mieszkańców. Wśród

nich, trzynaście regionów zamieszkałych przez 19

milionów ludności stanowi obszary stopniowo

dochodzące do pełnych płatności, które otrzymują

specjalne przydziały finansowe w związku z ich

dotychczasowym statusem regionów objętych

Celem 1.

Kwota 55 miliardów EUR, – z czego 11,4 miliardów

przeznaczono na regiony stopniowo dochodzące do

pełnych płatności – stanowi zaledwie 16% ogółu

wyasygnowanych nakładów. Celem tym objęte są

regiony położone w 19 z państw członkowskich.

Istniejące wcześniej inicjatywy Urban II i EQUAL

zostały włączone do celów Konwergencja oraz

Konkurencyjność i zatrudnienie w regionach.

Cel Europejska współpraca terytorialna (EFRR) ma

w zamierzeniu umocnienie współpracy transgranicznej

w drodze wspólnych inicjatyw na szczeblu lokalnym i

regionalnym, współpracy międzynarodowej służącej

zintegrowanemu rozwojowi przestrzennemu oraz

międzyregionalnej współpracy i wymiany doświadczeń.

Ludność żyjąca w strefach nadgranicznych liczy 181,7

milionów ludzi (37,5 % ogółu populacji UE), podczas gdy

wszystkie regiony i wszyscy obywatele Unii objęci są

jednym z 13 istniejących obszarów współpracy

międzynarodowej.

8,7 miliardów EUR (2,5% ogółu) nakładów

przeznaczonych na ten cel zostały podzielone

następująco:

• 6,44 miliardów EUR na działania transgraniczne;

• 1,83 miliardów EUR na międzynarodowe;

• 445 milionów EUR na współpracę międzyregionalną.

Cel ten opiera się na doświadczeniu dawnej inicjatywy

wspólnotowej: INTERREG.