REGIONALIZM W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH
I. Pojęcie i istota regionalizmu.
Regionalizm w stosunkach międzynarodowych związany jest bezpośrednio z aktywnością ich uczestników (podmiotów) i wynika ze współzależności międzynarodowych związanych z :
a/ położeniem geograficznym (geopolitycznym),
b/ systemem politycznym,
c/ rozwojem gospodarczym,
d/ historią, kulturą, językiem i religią.
Głównymi podmiotami regionalnymi są państwa, jednak coraz częściej w kreowaniu regionalizmu biorą udział organizacje międzynarodowe.
a/ definicje regionalizmu
wg E. Haliżaka są to wszelkiego rodzaju formy współpracy międzynarodowej w postaci różnego rodzaju sojuszów i związków integracyjnych państw położonych blisko geograficznie,
jest to współdziałanie państw w ramach określonego terytorium, związanych wspólnotą interesów,
b/ funkcje regionalizmu
dążenie i rozszerzanie wzajemnej współpracy,
zaspokajanie potrzeb i interesów poprzez udział w regionalnym współdziałaniu,
wykształcenie świadomości regionalnej i wspólnoty regionalnej.
c/ w procesie rozwoju regionalizmu dominują trzy rodzaje oddziaływań : polityczne, ekonomiczne i militarne, które trudno rozdzielić ze względu na wzajemne przenikanie.
Z problematyką regionalizmu związane jest pojęcie Regionalizacji, które dotyczy wyodrębnienia się regionów na podstawie określonych kryteriów oraz polityki regionalnej państw danego ugrupowania.
a/ kryteria wyodrębnienia regionów międzynarodowych.
geograficzne (geopolityczne),
systemowe (system współzależności),
integracji i wspólnego interesu regionalnego
b/ funkcje regionalizacji.
eliminowanie barier utrudniających współpracę w regionie,
kreacja podstaw prawnych dla wzajemnych akcji i interakcji,
przyjmowanie umów o charakterze regionalnym (źródła prawa międzynarodowego - regionalnego),
tworzenie organizacji międzynarodowych o charakterze regionalnym.
c/ państwa dążąc do integracji regionalnej czynią to za pomocą pokojowych środków polegających na umacnianiu cech podobieństwa i eliminacji przeszkód w systemie politycznym i prawnym,
d/ państwo angażując się we współpracę regionalną zapewniają sobie wiele korzyści takich jak np. zwiększenie bezpieczeństwa, oraz łatwiejsze rozwiązywanie sprzeczności. Cele te można osiągnąć za pomocą :
tworzenia sojuszów,
tworzenia wspólnot bezpieczeństwa zbiorowego,
zawierania układów i porozumień,
rozwijania integracji politycznej, gospodarczej i wojskowej.
e/ procesy regionalizacji dokonują się poprzez przekształcenie interesów narodowych w interes regionalny. Według E. Hassa interes regionalny kształtuje się w procesie kompromisowego uzgadniania sprzecznych oczekiwań i celów na podstawie wzajemnych ustępstw w różnych dziedzinach pod auspicjami instytucji ponadnarodowych.
f/ szkoły integracji regionalnej :
federalistyczna,
klasycznego funkcjonalizmu,
teorii neofunkcjonalistycznej.
Wśród koncepcji federacyjnych istnieje przekonanie, że skoro ludzie i grupy społeczne różnią się między sobą (językiem, miejsce zamieszkania, kulturą), to niemożliwe jest rozciągnięcie nad nimi skutecznej jurysdykcji jednego państwa. Funkcjonowanie takiej struktury musiałoby przekraczać skalę wspólnot sąsiedzkich, państwo natomiast musiałoby się wyrzec na rzecz federacji swoich wyłącznych kompetencji jurysdykcyjnych i części praw suwerennych. Tak więc jedną z podstawowych koncepcji federalistycznej była od początku zasada subsydiarności.
Integracja regionalna a suwerenność.
a/ współzależność jest to stan równowagi w której powinny istnieć harmonia i zgodność interesów w ramach określonego systemu integracyjnego,
b/ współzależność to także zacieśnianie wzajemnych zależności jako podmiotu faktycznego jednostronnego braku autonomii danego podmiotu stosunków międzynarodowych,
c/ relacje między współzależnością a suwerennością.
suwerenność jest obroną odrębności, natomiast współzależność skłania się często do rozwiązań o charak-terze unifikacyjnym,
suwerenność jest obroną pewnych wartości tradycyjnych, natomiast współzależności powodują najczęściej potrzebę działań o charakterze nowatorskim,
suwerenność strzeże urządzeń wewnętrznych państwa i wyłączności jego kompetencji w różnych dziedzi-nach, natomiast we współzależności tendencje te zanikają,
we współzależności istnieje tendencja jednocząca, oparta na instytucjonalizacji życia politycznego, nato-miast w suwerenności można mówić o tendencji odśrodkowej, opartej na emancypacyjnych dążeniach narodów o potrzebie wyraźnego akcentowania własnej, odrębnej tożsamości.
II. Regionalizm w statutach organizacji międzynarodowych.
Pierwszym statutem organizacji międzynarodowej w której znalazł się zapis dotyczący regionalizmu był Pakt Ligi Narodów. W art. 21 paktu regionalizm traktowany jest jako instrument zapewnienia pokoju na świecie.
Regionalne struktury bezpieczeństwa.
a/ traktat Oceanu Spokojnego z 1921r zawarty przez USA, Japonię, Wielką Brytanię i Francję,
b/ układ z Locarno z 1925r który potwierdzał status quo w Europie zachodniej,
c/ pakt Małej Ententy z 1933r potwierdzający status quo w basenie naddunajskim,
d/ pakt Ententy Bałtyckiej z 1934r,
e/ pakt bałkański z 1934r obejmujący państwa półwyspu,
f/ pakt orientalny z 1937r zawarty przez Afganistan, Irak, Iran, Turcję w celu zapewnienia pokoju i bezpieczeń-stwa na Bliskim Wschodzie.
Organizacje międzynarodowe (wg art.52-54 karty Narodów Zjednoczonych).
a/ Liga państw arabskich (LPA),
b/ Organizacja państw amerykańskich (OPA),
c/ Organizacja Jedności Afrykańskiej (OJA),
d/ Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
III. Organizacje regionalne poza systemem ONZ, oraz regionalna współpraca państw rozwijających się.
Dzielą się według położenia geograficznego, oraz zgodnie z ich celami i zadaniami.
Przykłady organizacji regionalnych.
a/ Organizacja Państw Amerykańskich (OPA),
b/ Liga Państw Arabskich (LPA),
c/ Organizacja Jedności Afrykańskiej (OJA),
d/ Unia Europejska,
e/ Europejskie stowarzyszenie wolnego handlu (EFTA),
f/ Pakt Amazoński,
g/ Pakt Andyjski,
h/ Wspólnota Afryki Wschodniej (EAC),
i/ Unia Zachodnioeuropejska (UZE).
Regionalna współpraca Ameryki Łacińskiej.
a/ jej tradycja sięga XIX wieku,
b/ współpracy sprzyjała jednakowa tożsamość kulturowa będąca spuścizną po hiszpańskim kolonializmie oraz dążenie do ułożenia równoprawnych stosunków z USA,
c/ pod koniec XIXw zaczęto organizować konferencje kontynentalne a w 1910r powstała Unia Republik Ameryki,
d/ w 1947r z inicjatywy USA podpisano w Rio de Janeiro traktat międzynarodowy o wzajemnej pomocy, który obejmował wszystkie państwa obu ameryk,
e/ w 1947r na konferencji w Bogocie utworzono Organizację Państw Amerykańskich wtóra skupia 32 państwa.
Współpraca na Bliskim Wschodzie.
a/ Liga Państw Arabskich powstała w 1945r w Kairze,
b/ pomimo traktatu o Wspólnej obronie i współpracy gospodarczej nie udało się zapobiec wielu konfliktom (Liban, stosunki z Izraelem, OWP itd.),
c/ na stan taki wpływają liczne konflikty między rządami państw arabskich wynikające z odmienności systemów politycznych i gospodarczych państw członkowskich.
IV. Funkcje regionalizmu w stosunkach międzynarodowych.
Funkcja integrująca.
Głównym problemem jest tutaj stopień zaspokajania potrzeb i interesów uczestników systemu regionalnego, który w rezultacie prowadzi do procesów integracyjnych.
Funkcja porządkująca.
Polega na regulacji, utrzymywaniu równowagi, zapewnieniu tożsamości w czasie i przestrzeni oraz w ciągłości i efektywności działania,
Funkcja przymuszająca.
Jest związana z funkcją porządkującą i polega na zmuszaniu państwa do określonych zachowań indywidualnych i zbiorowych. Przymusza się kontrolą, perswazją, identyfikacją, izolacją i dystrybucją.
Funkcja dynamizująca.
Polega na podejmowaniu przez uczestników działań adaptacyjnych wobec bodźców płynących z systemu regionalnego.
Funkcje regionalizmu w sferze gospodarczej polegają na :
Poprawie efektywności gospodarowania.
Wolnym przepływie dóbr, usług i ludzi,
Specjalizacji.
Funkcje regionalizmu w sferze politycznej polegają na :
Koordynacji polityki zagranicznej.
Harmonizacji systemów politycznych.
Internacjonalizacji procesów politycznych