Temat 9. Spory i konflikty międzynarodowe

Pokojowe załatwianie sporów międzynarodowych

1. Pojęcie i podział sporów międzynarodowych

1. Definicje sporu i konfliktu międzynarodowego:

1. Spór- sytuacja, w której punkty widzenia dwóch stron są wyraźnie przeciwne/ brak zgody w przedmiocie kwestii prawnej lub stanu faktycznego z przeciwieństwem prawnych stanowisk lub interesów między stronami/ konflikt interesów pomiędzy państwami

2. Źródłem sporu jest zawsze interes podmiotu wywołującego spór

3. Sytuacja, która może prowadzić do nieporozumień międzynarodowych lub wywołać spór

4. Napięcie w stosunkach między państwami- stan, w którym występuje antagonizm bez jasno zdefiniowanego przedmiotu nieporozumień lub też pojęcie przedmiotu pozostaje na dalszym planie

5. Konflikt- spór, który przybrał ostrzejsze formy i w którym grozi użycie sił zbrojnych albo też siły takie zostały już użyte (konflikty zbrojne)

2. Rodzaje sporów międzynarodowych

1. Spory zagrażające utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (spory zagrażające- w zasięgu kompetencji Rady Bezpieczeństwa; spory niezagrażające- poza zasięgiem RB)

2. Spory prawne

3. Spory polityczne- brak reguł prawnych, które mogłyby być zastosowane do rozstrzygnięcia sporu; dotyczą honoru i żywotnych interesów państwa; sporów tych nie można rozstrzygać na podstawie przepisów prawnych

4. W przypadku „sporu kompleksowego” każda ze stron może zażądać, aby rozstrzygnięcie kwestii prawnych w drodze sądowej miały miejsce przed postępowaniem pojednawczym

2. Załatwianie sporów w świetle statutów i praktyki organizacji międzynarodowych

1. Załatwianie sporów w systemie Ligi Narodów

1. Pakt Ligi Narodów nałożył na państwa członkowskie obowiązek kierowania sporów na drogę postępowania rozjemczego lub sądowego albo do rozpatrzenia Rady Ligi, nie powinny one uciekać się do wojny przed upływem 3 miesięcy od wyroku sądu rozjemczego lub sądowego albo decyzji Rady

2. Załatwianie sporów w świetle Karty Narodów Zjednoczonych

1. Swoboda wyboru środków pokojowych, które służą do załatwiania sporów międzynarodowych (rokowania, badania, pośrednictwo, koncyliacja, rozjemstwo, rozstrzygnięcie sądowe, odwołanie się do organów lub układów regionalnych, inne środki pokojowe wg własnego wyboru)

2. Prawo zwrócenia uwagi RB lub Zgromadzenia Ogólnego na spór lub sytuację, którego trwanie mogłoby zagrażać międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu

3. RB ma prawo zbadać spór lub sytuację, które mogą doprowadzić do nieporozumień międzynarodowych

4. RB wydaje odpowiednie decyzje i może dla zapewnienia wykonania tych decyzji stosować sankcje beż użycia sił zbrojnych, ew. sankcje z użyciem sił zbrojnych

3. Załatwianie sporów w świetle praktyki ONZ

1. KNZ kładzie nacisk na działalność zmierzającą do utrzymania pokoju zachęcając do załatwiania sporów poza ONZ- w drodze rokowań bezpośrednich lub w ramach układów i porozumień regionalnych

2. Przywiązywanie mniejszej wagi do środków sądowych niż Liga Narodów

4. Załatwianie sporów w innych organizacjach międzynarodowych

1. Kierowanie do sądu rozjemczego lub Międzynarodowego Trybunały Sprawiedliwości sporów (Międzynarodowa Organizacja Pracy, Światowa Organizacja Zdrowia, Powszechny Związek Pocztowy)

2. Wg statutu Organizacji do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) spory nie załatwione przez Konferencję mają być kierowane do MTS lub innego organu określonego przez Konferencję

3. Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny- załatwianie sporów kanałami dyplomatycznymi lub za pomocą procedur ustalonych w umowach międzynarodowych albo przy użyciu innych sposobów uzgodnionych przez strony

4. Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego- spory najpierw kierowane do Rady Organizacji z tym, że każda strona ma prawo do odwołania się do sądu rozjemczego albo do MTS

5. Międzynarodowa Doradcza Organizacja Morska- załatwianie sporów przez Zgromadzenie, z zastrzeżeniem, może zwrócić się o opinię doradczą do MTS

6. Komisje koncyliacyjne, komisje dobrych usług i organy specjalne powołane w tym celu

7. Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju- klauzula arbitrażowa

8. GATT- listy ekspertów, wśród których powoływane są organa koncyliacyjne

9. Pakt Ligi Arabskiej- mediacja Rady Ligi w sporach między państwami członkowskimi

10. Organizacja Jedności Afrykańskiej- komisja mediacyjna, koncyliacyjna i arbitrażowa (protokół kairski z 1965r.)

11. OPA- międzyamerykański traktat o pokojowym załatwianiu sporów (1948r.- Pakt Bogotański)- swoboda w wyborze środków załatwiania sporu (komisje badawcze, komisje koncyliacyjne, sądy rozjemcze)

Kwestia zbrojeń i rozbrojenia

1. Rozbrojenie

1. W Pakcie Ligi Narodów państwa uznały, że „utrzymanie pokoju wymaga zmniejszenia zbrojeń (…) do minimum dającego się pogodzić z bezpieczeństwem narodowym”

2. Wg KNZ Rada Bezpieczeństwa ponosi odpowiedzialność za opracowanie planów systemu regulowania zbrojeń, które mają być przedłożone państwom członkowskim; Karta nie nakłada na członków obowiązków prawnych w zakresie rozbrojenia

3. 1963r.- Moskwa, traktat o częściowym zakazie doświadczeń z bronią jądrową

4. Od 1962r. rokowania rozbrojeniowe prowadzone są w Genewie w komitecie, który początkowo liczył 10 państw (5państw socjalistycznych, w tym także Polska i 5 państw zachodnich) i który następnie powiększył się do 18 (z udziałem państw rozwijających się), a w 1979r. do 40 państw i przybrał nazwę Komitetu Rozbrojeniowego; głównym osiągnięciem Komitetu jest opracowanie traktatu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (1968r.) oraz opracowanie konwencji o zakazie badań, produkcji i magazynowania broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksyn oraz ich zniszczeniu (1972r.)

5. SALT I (Strategic Armaments Limitation Talks) i SALT II (nieratyfikowane przez USA)- rokowania radziecko-amerykańskie w sprawie ograniczenia broni strategicznej

6. Porozumienie w sprawie denuklearyzacji Ameryki Łacińskiej (traktat z 1967r.), Afryki (uchwała ZO z 3.12.1965r.) i Oceanu Indyjskiego (uchwała ZO z 16.12.1971r.)

7. Układ z 1967r. dotyczący przestrzeni kosmicznej zabrania wprowadzania na orbitę wokół ziemi obiektów z bronią nuklearną i innymi rodzajami broni masowego rażenia, a także umieszczania takiej broni na ciałach niebieskich; podobną treść zawiera układ z 1971r. w odniesieniu do dna mórz i oceanów oraz wnętrza ziemi pod tym dnem

2. Wyścig zbrojeń i jego skutki w stosunkach międzynarodowych

1. Współczesne s.m. mają charakter konfrontacyjny, zdominowane były przez konflikt Wschód- Zachód, siła była preferowana jako podstawowy element bezpieczeństwa

2. Przyczyny światowego wyścigu zbrojeń:

1. Dążenie do osiągnięcia przewagi militarnej nad rzeczywistym lub potencjalnym przeciwnikiem

2. Wiara w skuteczność zbrojnego rozstrzygnięcia konfliktu

3. Obawa przed konsekwencjami osiągnięcia przewagi przez przeciwnika

3. Wydatki zbrojeniowe:

1. Zakup uzbrojenia i sprzętu wojskowego

2. Działalność operacyjna sił zbrojnych (utrzymanie armii)

3. Prace badawczo-rozwojowe

4. Budownictwo wojskowe

5. Dodatkowe wydatki wojskowe (osobowe i emerytury, wydatki typu kwatermistrzowskiego, na obronę cywilną, na wojskowe budownictwo mieszkaniowe, a także pomoc wojskowa, prace badawczo-rozwojowe finansowane poza resortem obrony, rezerwy strategiczne, utrzymanie wojsk obcych, inne wydatki quasi-militarne)

4. Instytuty kontrolujące wydatki:

1. Agencja kontroli zbrojeń i rozbrojenia (ACDA)- USA

2. Międzynarodowy Instytut Studiów Strategicznych (IISS)- Londyn

3. Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem- Sztokholm

5. Efekty wyścigu zbrojeń:

1. Malejące realne bezpieczeństwo państw

2. Wzrost poczucia zagrożenia przez społeczeństwa

3. Dezorganizacja gospodarki, przeciążonej wydatkami zbrojeniowymi

4. Wzrost napięcia w regionach nagromadzenia sił zbrojnych

5. Powstanie konfrontacyjnych doktryn militarnych

3. Broń masowego rażenia:

1. Broń masowego rażenia, broń masowej zagłady - współczesne środki walki przeznaczone do rażenia organizmów żywych i częściowo sprzętu bojowego na ogromną (masową - stąd nazwa) skalę, tzn. na wielkich obszarach. Stosowany jest skrót: broń ABC (od pierwszych liter: atomowa, biologiczna, chemiczna) lub broń NBC (nuklearna, biologiczna, chemiczna);

1. rodzaje broni ABC to:

1. broń jądrowa - zwana też atomową lub nuklearną

2. broń biologiczna

3. broń chemiczna

4. broń radiologiczna

5. toksyczne środki przemysłowe

2. Broń jądrowa- Organizacja Narodów Zjednoczonych została utworzona niedługo po zrzuceniu bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki w 1945 r.; z uwagi na groźbę ponownego użycia broni jądrowej, od początku swego istnienia ONZ zajmuje się ograniczeniem rozprzestrzeniania tego rodzaju broni, co zapoczątkowane zostało programem „Atom dla Pokoju”; pierwszym znaczącym osiągnięciem ONZ w kwestii broni masowego rażenia było podpisanie w 1963 roku „Układu o Zakazie Doświadczeń z Bronią Jądrową w Atmosferze, Przestrzeni Kosmicznej i Pod Wodą” (Partial Test Ban Treaty - PTBT). Układ ten dopuszcza przeprowadzanie prób jądrowych wyłącznie pod ziemią, zakazując wszystkich innych; w 1968 roku podpisano kolejny układ, będący jednym z największych sukcesów ONZ - „Układ o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej” (Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons - NPT); NPT zapobiega rozprzestrzenianiu broni jądrowej i związanej z nią technologii; zwiększa współpracę międzynarodową w zakresie rozwoju technologii jądrowej dla celów pokojowych; do 2003 roku 188 państw podpisało i ratyfikowało NPT, w tym wszystkie państwa uznane za jądrowe przez Układ i posiadające broń jądrową; żaden inny instrument międzynarodowy nie był podpisany i ratyfikowany przez tak wiele państw; ani układy PTBT ani NPT nie powstrzymały jednak prób jądrowych; podczas wojny w Wietnamie i w okresie „zimnej wojny” zaniechano pracę nad stworzeniem układu regulującego całkowite wstrzymanie prób jądrowych. Została ona wznowiona w 1982 roku na Konferencji Rozbrojeniowej w Genewie; „Traktat o Całkowitym Zakazie Prób z Bronią Jądrową” (Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty - CTBT) był gotowy do podpisania w 1996 r.; wiele państw stwierdziło jednak, że warunki wejścia w życie traktatu są niezgodne z prawem międzynarodowym, gdyż są zbyt ograniczające i nie mają precedensu w praktyce międzynarodowej; CTBT przedstawiono do podpisu na forum Zgromadzenia Ogólnego NZ w 1998 r. do dziś jednak traktat nie wszedł w życie; według artykułu XIV traktatu będzie on obowiązywał dopiero po podpisaniu go przez wszystkie 44 państwa posiadające broń jądrową lub elektrownie atomowe i wymienione w załączniku do Traktatu; trzy państwa nadal nie podpisały traktatu, a  w dwunastu krajach procedura ratyfikacyjna nie została jeszcze zakończona; Komisja Przygotowawcza ds. Całkowitego Zakazu Prób Jądrowych (Preparatory Commission for the Comprehensive Nuclear Test-Ban Treaty - CTBTO), monitoruje status traktatu oraz prowadzi przygotowania do jego efektywnego wdrożenia; przewiduje także utworzenie światowego systemu monitoringu i weryfikacji jego stosowania

4. Terroryzm międzynarodowy- terroryzm międzynarodowy charakteryzuje się: stosowaniem systematycznej przemocy przez państwo lub grupę polityczną przeciwko innemu państwu lub grupie politycznej, sięganiem po wszelkie metody i środki - morderstwa, porwania, środki wybuchowe i trujące, stawianiem sobie za cel wywołanie powszechnego strachu i stanu terroru

5. Konflikty asymetryczne- po upadku ZSRR i zakończeniu konfliktu Wschód-Zachód w kręgach analityków-politologów karierę zrobiły w latach 90. dwa określenia: „zagrożenie asymetryczne” i „wojna asymetryczna”. Ich istota polega na tym, że w starciu dwóch stron - z której jedna jest niewspółmiernie słabsza pod względem militarnym od drugiej - słabszy chwyta się metod absolutnie niekonwencjonalnych, osiągając zarazem przy minimum środków maksimum efektu (także politycznego).

1. „Zagrożenie asymetryczne” ma jeszcze inne skutki. Na znaczeniu tracą tradycyjne mechanizmy dyplomacji i zapobiegania konfliktom, które sprawdzały się nawet w czasach najostrzejszej „zimnej wojny”. Z przeciwnikiem w takiej „wojnie asymetrycznej” trudno prowadzić dialog, gdyż nie jest on żadnym dialogiem zainteresowany. Powstaje natomiast pytanie o nowe mechanizmy - w tym o sposób kontruderzenia militarnego - które będą na tyle skuteczne, że ograniczą możliwość bądź opłacalność ataków terrorystycznych, jak na World Trade Center. Zmienia się także charakter sojuszy polityczno-wojskowych: ich miarą będzie teraz gotowość poszczególnych krajów do udziału w niekonwencjonalnym i długotrwałym starciu. Także obecna wojna terrorystów przeciwko Stanom Zjednoczonym to „wojna asymetryczna”. W otwartym społeczeństwie obywatelskim - jakim jest społeczeństwo USA i innych państw Zachodu - trudno jest zagwarantować obywatelom pełne bezpieczeństwo, nie ograniczając ich praw.

6. Konflikt w Jugosławii

1. Zarys sytuacji po II wojnie światowej

1. 1945 - 1980 r. - rządy Josip Broz Tito - niepodzielnie panującą w powojennej Jugosławii siłą polityczną była Komunistyczna Partia Jugosławii, na której czele stał dowódca komunistycznej partyzantki z okresu II wojny światowej, generał Josip Broz Tito. Partia ta jako jedna z niewielu w bloku wschodnim cieszyła się realnym poparciem społeczeństwa. Rządzona przez Tito Jugosławia była nie mniej totalitarną dyktaturą, niż którekolwiek z pozostałych państw komunistycznych w Europie środkowej i wschodniej. Jednocześnie Tito prowadził politykę niezależności od ZSRR. Jej skutkiem był, z jednej strony, ostry konflikt ze Stalinem w latach 1947 - 1948, z drugiej, uzyskanie pomocy gospodarczej od Zachodu. Jugosławia, która została przez komunistów skonstruowana jako państwo formalnie federalne, faktycznie dyktatorsko rządzone przez Tito, zostaje państwem komunistycznym poza blokiem sowieckim. Charyzma przywódcy i rządy silnej ręki utrzymywały spokój w państwie.

2. 1980 r. - śmierć marszałka Josipa Broz Tito

3. 1980 - 1990 r. - po śmierci marszałka Tito odżyły, tłumione wcześniej jego autorytetem i dyktatorską formą sprawowania władzy, antagonizmy narodowościowe. Narastający w latach 80. kryzys gospodarczy i strach przed rozpadem federacji - w której, podobnie jak przed wojną, największą rolę odgrywali Serbowie - wywołały wzrost wśród nich nacjonalizmu. W 1986 roku Slobodan Milošević zostaje przewodniczącym Związku Komunistów Serbii. W 1989 r. zostaje on prezydentem Serbii. Po dojściu do władzy Miloszevica najbardziej widocznym zjawiskiem w życiu politycznym Jugosławii stał się serbski nacjonalizm. Jego przejawem było m.in. zniesienie w 1990 r. autonomii Wojwodiny (z liczną mniejszością węgierską) i Kosowa, zamieszkanego głównie przez Albańczyków. Sytuacja zmieniła się wraz ze zmianami ustrojowymi w bloku komunistycznym. W 1989 roku, pogrążoną w kryzysie ekonomicznym Jugosławię, ogarnęła fala dążeń narodowo-wyzwoleńczych.

4. 1990 r. - we wszystkich sześciu republikach odbyły się wolne wybory. W Słowenii, Chorwacji, Macedonii oraz Bośni i Hercegowinie zwyciężyły partie narodowe.

2. Przyczyny rozpadu Jugosławii

1. Wewnętrzne:

1. Separatyzm chorwacki, słoweński i serbski

2. Tzw. pełzające rozbijanie federacji- dezintegracja federacji metodą faktów dokonanych, sprzecznych z prawem:

1. 22.XII.1990- nowa konstytucja Chorwatów proklamująca Chorwację jako państwo narodowe i pozbawiająca Serbów statusu narodu konstytutywnego.

2. 23.XII.1990- referendum niepodległościowe w Słowenii

3. uzbrajanie oddziałów paramilitarnych w poszczególnych republikach

4. parlament Chorwacji zatwierdza uchwałę, iż prawo federalne musi być zgodne z nową konstytucją

2. Zewnętrzne:

1. Silne lobby popierające secesję: Austria, RFN. Państwa te wspierały Słowenię i Chorwację.

2. Internacjonalizacja konfliktu- EWG/UE podejmuję się roli mediatora. RFJ nie może wykorzystać w pełni swej armii do obrony jedności terytorialnej.

---