30. UKŁAD TRAWIENNY

Przewód pokarmowy ma za zadanie dostarczyć organizmowi materiału do budowy i odnowy własnych tkanek oraz substancji energetycznych służących do pod­trzymywania wszelkich procesów życiowych.

Podstawowe substancje doprowadzane w postaci pokarmu pod względem chemicznym dzielą się na trzy duże grupy - węglowodany, tłuszcze i białka. Ponadto z pokarmem dostarczane są witaminy, sole mineralne i woda.

Węglowodany i tłuszcze są głównym źródłem energii. Białka są przede wszystkim źródłem aminokwasów - materiału niezbędnego do budowy tkanek i narządów. Przy nadmiarze pokarmu białkowego lub przy braku węglowodanów i tłuszczów aminokwasy ulegają deaminacji i mogą być zużyte do celów energetycznych.

Energia zawarta w pokarmach pochodzi w końcowym efekcie od roślin zielonych obdarzonych zdolnością zatrzymywania i gromadzenia fotonów promieniowa­nia słonecznego w procesie fotosyntezy - pierwotnym źródłem wszelkiej energii or­ganizmów żywych na ziemi jest zatem słońce.

Pokarm pobierany przez, człowieka z otoczenia ma przeważnie postać nie pozwalającą na bezpośrednie wykorzystanie go przez ustrój. Zespół procesów, którym zostaje on poddany w przewodzie pokarmowym, nazywamy trawieniem. Trawienie składa się z procesów mechanicznych i chemicznych. Do procesów mechanicznych należą żucie, połykanie, ruchy robaczkowe przełyku, ruchy żołądka i jelit, oddawa­nie stolca.

Trawienie chemiczne polega na przekształcaniu dużych cząsteczek złożonych substancji organicznych w związki prostsze, które mogą przenikać przez błony ko­mórkowe i które organizm może użyć do budowy własnych tkanek oraz do podtrzy­mywania procesów życiowych związanych z wydatkowaniem energii.

W wyniku tych przemian węglowodany zostają rozłożone na cukry proste, głównie glukozę i fruktozę; tłuszcze na glicerol i kwasy tłuszczowe, białka - na ami­nokwasy. W żywym ustroju procesy te zachodzą w temperaturze ciała dzięki swo­istym katalizatorom wytwarzanym przez gruczoły trawienne. Noszą one nazwę en­zymów.

Trawienie odbywa się w obrębie przewodu pokarmowego. Ma on kształt długie i cewy, rozpoczynającej się szparą ustną i kończącej się odbytem. Do układu tego na­leżą: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube oraz wielkie gruczoły trawienne - wątroba i trzustka.

W przewodzie pokarmowym wydziela się wiele substancji o cechach hormonów regulujących jego funkcje.

Wszystkie dotychczas wyodrębnione hormony przewodu pokarmowego pod względem chemicznym są polipeptydarni. Dotychczas zidentyfikowano co najmniej 9 różnych odmian komórek, rozmieszczonych dyfuzyjnie w błonie śluzowej żołąd­ka, jelita cienkiego i w trzustce, które wytwarzają hormony. Uwalnianie hormonów przewodu pokarmowego następuje bezpośrednio pod wpływem produktów trawie­nia pokarmu, jak również pod wpływem nerwu błędnego.

---