Założycielami Zakonu Cysterskiego są święci: Robert z Molesme (+1110), Alberyk (+1109) i Stefan Harding (+1134).

Zakon Cystersów został założony w 1098 przez św. Roberta z Molesmes. Opuścił on zakon benedyktynów i załozył klasztor we Francji w miejscowości Cîteaux (Cistercium) koło Dijon.

W 1099 kierowanie opactwem zostało przez papieża Urbana II powierzone Alberykowi.

Kolejno opat Stefan Harding oraz św. Bernard z Clairvaux przyczynili się do znacznego rozkwitu zakonu.W latach 1113-15 powstały protoopactwa La Ferté, Pontigny, Clairvaux i Morimondo, które następnie dały początek nowym opactwom.

W roku 1134 cystersi posiadali juz ponad 70 opactw, a w 1153 już 345.

Natomiast żeńska gałąź zakonu powstała w 1125, w Tart, niedaleko Citeaux.

W połowie XVII w. dokonał się podział zakonu na zwykłą i reformowaną obserwancję tzw.trapistów. Nazwa pochodzi od klasztoru La Trappe, gdzie najwybitniejszą postacią był Armand J. B. Rance (+1700).

Charakterystyka ogólna

Podstawy duchowości cysterskiej można znaleźć w pierwszych dokumentach Citeaux (Exordium Parvum- EP i Exordium Cistercii) i przedstawić w trzech punktach:

1. Surowe i przez to "pełne" przestrzeganie Reguły św. Benedykta: "poddać swoje życie pod Regułę Ojca Benedykta" (EP 1, 2). "Czyniąc wierność Regule największym zainteresowaniem swego życia, postępowali za nią i zaprawiali się do drogi życia według Reguły w kościelnych i innych sprawach"(EP 15, 3), na tym polega mądrość życia cysterskiego;

2. Skrajne ubóstwo, które jest wyzbyciem się nadmiaru i luksusu: aby " ...nie pozostawało nic w klasztorze, co świadczyć by mogło o pysze lub nadmiarze albo co łamałoby ubóstwo, zabezpieczające wszystkie cnoty,... " (EP 17, 5). W "Exordium Cistercii" mnisi będą nazwani "pauperes Christi" jak i "militia Christi", ze względu na swoje twarde życie;

3. Eremicki styl życia: Citeaux często określano jako "pustkowie" i "samotnię" (EP 3, 1; 6, 5; 17, 13). To odosobnienie powinno służyć monastycznemu pokojowi i wewnętrznej wolności mnichów.

Te podstawowe zasady duchowości miały także swoje praktyczne odniesienia do architektury, liturgii, gospodarstwa i całego życia mnichów z Citeaux. Podstawowe elementy cenobitycznej Reguły św. Benedykta i eremicki ideał życia pustelniczego dały nową postać zakonu cysterskiego osadzonego w zdrowej mądrości tradycji monastycznej. Wprowadziły one na nowo w życie klasztorne równomierny rytm modlitwy, czytania i pracy fizycznej. Do "lectio divina" przeznaczano jedynie teksty Pisma Św. i Ojców Kościoła.

Kaledarium cysterskie XI wiek

	Fakty z historii powszechnej i Kościoła		Cystersi na świecie		Cystersi w Polsce
	Reforma gregoriańska 1095-1099 I krucjata		21.03.1098 Założenie Nowego Klasztoru w Citeaux 1099 Alberyk zostaje opatem; Robert wraca do Molesme

Fakty z historii powszechnej
i KościołaCystersi na świecieCystersi w Polsce1100- 1118
Baldwin I królem Jerozolimy 1100 (10.10)
pap. Paschalis II oddaje Citeaux pod opiekę Stolicy Apostolskiej

1109 (26.01)
śmierć Alberyka; Stefan Harding zostaje opatem

1111
Śmierć Roberta z Molesme

1112 kwiecień-Bernard z Fonatines wraz z 30 towarzyszami przybywa do Citeaux

1113 pierwsza filia cysterska zostaje założona w La Ferte

1113 założenie przez Molesme klasztoru dla zakonnic

1114 druga filia założona w Pontigny

1115 Złoty Wiek Zakonu CysterskiegoZałożenie Clairvaux i Morimond; powstanie 4 proto- opactw

1120 założenie klasztoru cysterek w Tart; pierwsza fundacja cysterska we Włoszech
1123 Sobór Laterański I1123 Wiek św. Bernarda pierwsza fundacja w Świętym Cesarstwie Rzymskim (Niemcy)

1129 Założenie klasztoru w Anglii

1130 pierwsza fundacja w Austrii

1131 założenie pierwszych klasztorów w Szwajcarii i Walii

1134 śmierć Stefana Hardinga

1136 założenie klasztoru w Szkocji
1139 Sobór Laterański II
1139 założenie klasztoru w Polsce (Jędrzejów)
1140 pierwsza fundacja w Hiszpanii

1142 powstanie klasztoru w Irlandii

1143 pierwsze fundacje cysterskie w Szwecji i Czechach 1143 fundacja w Wągrowcu
1144 założenie klasztoru w Danii

1146 fundacja w Norwegii
1146- 1148 Krucjaty 21145-1153 pontyfikat cysterskiego papieża Eugeniusza III

1147 afiliacja kongregacji z Savigny i Obazine oraz początek II krucjaty

1148 śmierć Wilhelma od św. Teodoryka

1151 są już 333 cysterskie opactwa
1152-1190 rządy Fryderyka Barbarossy 1153 fundacja klasztoru w Portugalii i śmierć Bernarda z Clairvaux; odchodzenie Ewangelistów z Citeaux 1153 założenie klasztoru w Lądzie

1163 fundacja Lubiąża na Śląsku 1167 utworzenie Ligi Lombardzkiej 1167 śmierć Aelreda z Rievaulx i Izaaka de Stella
1170 Wystąpienie Piotra Waldesa. Zamordowanie arcybiskupa Tomasza Becketa


1172 śmierć Gilberta z Hoyland
1174- 1193 panowanie Saladyna1174 kanonizacja św. Bernarda


1176 powstanie klasztoru w Sulejowie 1179 Sobóry Laterański III
1179 ufundowanie klasztoru w Wąchocku

1185 powstanie fundacji w Koprzywnicy

1186 fundacja w Oliwie
1187 założenie królewskiego opactwa w Las Huelgas dla sióstr w Kastylii
1189- 1192 Krucjata 3

1194 śmierć Kazimierza Sprawiedliwego

Kaledarium cysterskie XIII wiek

	Fakty z historii powszechnej i Kościoła		Cystersi na świecie		Cystersi w Polsce
	1201- 1204 czwarta krucjata;				1202 fundacja mniszek w Trzebnicy
	1204 złupienie Konstantynopola, założenie cesarstwa łacińskiego;
			1214 umiera Jan z Ford
	1219 piąta krucjata
					1222 fundacja klasztoru „Clara Tumba” w Mogile
					1227 ufundowanie klasztoru w Henrykowie
			1228 statuty kapituły zabraniają przyjmowania większej liczby klasztorów zakonnic; Stefan z Lexington odwiedza filię w Irlandii
			1231 śmierć Idy z Nivelles		1231 powstanie klasztoru w Obrze
					1232 fundacja w Bledzewie
	1233 Grzegorz IX ustanawia inkwizycję
					1234 powstanie klasztoru w Szczyrzycu
					1235 sprowadzenie zakonnic do Żarnowca
	1237- 1241 najazd mongolski na Europę
	1244 ostateczna utrata Jerozolimy
	1245 Sobór Lyoński I		1245 założenie cysterskiej szkoły św. Bernarda przy Uniwersytecie Paryskim
	1248- 1251 szósta krucjata		1246 śmierć Lutgardy z Awyieres
			1250 liczba cysterskich opactw męskich wynosi 647
					1254 założenie klasztoru w Byszewie- Koronowie
					1255 powstanie klasztoru w Rudach Śl.
			1268 śmierć Beatrycze z Nazaretu
					1276 powstaje klasztor w Pelplinie
					1278 fundacja cysterek w Koszalinie
			1281 założenie cysterskiej szkoły w Oxfordzie

Kaledarium cysterskie XIV wiek

	Fakty z historii powszechnej i Kościoła		Cystersi na świecie		Cystersi w Polsce
	1300 koronacja w Gnieźnie Wacława II				1270- 1310 powstanie Księgi Henrykowskiej
	1302 Bulla Unam Sanctam. Śmierć Bonifacego VIII		1301/2 śmierć Gertrudy z Helfta
	1308-1312 likwidacja zakonu Templariuszy
	1309- 1378 Papiestwo w Awinionie
	1320 koronacja w Gnieźnie Władysława Łokietka
	1321 śmierć Dantego
	1327 śmierć mistrza Eckharta
					1330-56 napisanie Kroniki oliwskiej
			1335 cysterski papież Benedykt XII wydaje bullę „Fulgens sicutstella” w której zezwala zdolniejszym mnichom na studia uniwersyteckie
	1337 początek wojny stuletniej
	1348- 1349 pierwsza epidemia czarnej śmierci
	1364 założenie uniwersytetu w Krakowie
	1370 śmierć Kazimierza Wielkiego
	1378- 1417 wielka schizma
	1387 chrzest Litwy
	1392 śmierć św. Sergiusza Radoneżańskiego

Kaledarium cysterskie XV wiek

	Fakty z historii powszechnej i Kościoła		Cystersi na świecie		Cystersi w Polsce
	1402 Jan Hus zaczyna głosić swą naukę
	1409 sobór w Pizie				1409 powstanie szpitala klasztornego w Żarnowcu
	1414- 1418 sobór w Konstancji				1416 powstanie studium cysterskiego przy Akademii Krakowskiej
	1420- 1441 wojny husyckie w Czechach
	1431 św. Joanna d'Arc spalona w Rouen
	1431- 1449 sobór Bazylejski		1438 papież Eugeniusz IV przyznaje opatowi Citeaux tytuł opata Generała zakonu
	1444 bitwa pod Warną
	1453 upadek Konstantynopola. Koniec wojny stuletniej
	1466 II pokój toruński z krzyżakami. Polska odzyskuje Pomorze Gdańskie, Warmię i Ziemię Chełmińską
	1492 Kolumb odkrywa Amerykę
	1498 egzekucja Savonaroli

Kaledarium cysterskie XVI wiek

	Fakty z historii powszechnej i Kościoła		Cystersi na świecie		Cystersi w Polsce
	1509 Henryk VIII królem Anglii
	1511 V Sobór Laterański				1511 uchwała sejmowa otwierała Polakom wstęp do klasztorów
			1536 Rozwiązanie klasztorów w Anglii, Walii i w części Irlandii
			1538 rozwiązanie klasztorów w Szkocji, Skandynawii i w protestanckiej części Niemiec		1538 na sejmie w Piotrkowie szlachta zastrzegła sobie stanowiska opatów dla siebie
	1545 otwarcie Soboru Trydenckiego
	1546 śmierć Lutra
	1560- 1598 wojny religijne		1560- 1598 zniszczenie prawie 200 opactw cysterskich we Francji i Flandrii
					1579- 80 wizytacja Edmunda od Krzyża i ustanowienie prowincji polskiej
	1582 śmierć św. Teresy z Avila

Kaledarium cysterskie XVII wiek

	Fakty z historii powszechnej i Kościoła		Cystersi na świecie		Cystersi w Polsce
			1600-1700 Wojna obserwancji- kontrowersje pomiędzy cystersami zwykłej i surowej obserwancji w sprawie adaptacji reguły
	1618 początek wojny trzydziestoletniej
	1648 pokój westfalski
			1650 ucisk klasztorów irlandzkich przez Cromwella
	1660 śmierć św. Wincentego a Paulo
	1662 śmierć Pascala
			1665- 1700 Armand- Jean le Bouthillier de Rance dokonuje reformy w La Trappe
			1666 (19.04)papieska bulla „In suprema” przybliża koniec obserwanckiej kontrowersji
	1673 wizja Serca Jezusa Małgorzaty Marii Alacoque
	1674 Jan Sobieski królem Polski
					1675 założenie na Litwie opactwa Wistycze
	1683 Turcy pod Wiedniem
	1697 Fryderyk August II królem Polski
					1699 wniesienie przez cystersów polskich na kapitule generalnej sprawę beatyfikacji Wincentego Kadłubka

Kaledarium cysterskie XVIII wiek

	Fakty z historii powszechnej i Kościoła		Cystersi na świecie		Cystersi w Polsce
	1708 papież wypowiada wojnę cesarzowi
	1709 zniszczenie klasztoru Port- Royal
					1710 powstanie przeoratu w Olizarowym Stawie
					1711 fundacja przeoratu w Kimbarówce
	1713 bulla „Unigenitus”
	1717 pierwsza loża masońska
	1732 utworzenie zgromadzenia redemptorystów
					1737 w wyniku konkordatu pomiędzy pap. Klemensem XII a królem Augustem III oddano pod komendę (przełożonymi byli ludzie spoza życia klasztornego) najbogatsze opactwa
					1744 powstanie gimnazjum w Rudach Śl.
	1750 stopniowy upadek redukcji paragwajskich
	1772 pierwszy rozbiór Polski
	1773 papież rozwiązuje Jezuitów
			1782 sekularyzacja w Austro- Węgrzech
	1789 Rewolucja Francuska;Jerzy Waszyngton pierwszym prezydentem Stanów Zjednoczonych		1789 sekularyzacja posiadłości klasztornych we Francji
			1795- 99 sekularyzacja w Szwajcarii i we Włoszech
	1799 Napoleon obejmuje władzę we Francji

Kaledarium cysterskie XIX wiek

	Fakty z historii powszechnej i Kościoła		Cystersi na świecie		Cystersi w Polsce
			1798- 1814 „Odyseja” Trapistów: Rosja, Ameryka, Anglia i Niemcy
			1803pierwsi Trapiści przybywają do USA (Maryland)
	1804 Napoleon Cesarzem Francuzów
			1808- 11 sekularyzacja zakonu w Hiszpanii
					1810- 1885 kasata klasztorów mniszek w Polsce (wszystkich)
	1812 wojna amerykańsko- angielska				1812 kasata klasztorów na Śląsku
	1814 reaktywowanie Jezuitów i upadek Napoleona		1814 Odnowa- odbudowa klasztorów w Belgii i Hiszpanii
			1815 odbudowa we Francji i Szwajcarii
					1816 likwidacja klasztorów w Księstwie Poznańskim
					1819 wprowadzanie dekretów kasacyjnych w Królestwie Polskim
			1825 fundacja w Nowej Szkocji (od Rhode Island do Massachusetts)
			1832- 46 amerykańskie fundacje oraz sekularyzacja na Litwie, w Portugalii, Hiszpanii i Szwajcarii
	1835 wojna domowa w Hiszpanii
	1848 Wiosna Ludów w Europie		1848- 49 fundacje w Kentucky i Iowa
					1857 kasata klasztoru w Kimbarówce (Litwa)
	1869- 70 I Sobór Watykański
			1870 sekularyzacja we Włoszech
			1881 fundacje w Trzecim Świecie i Kanadzie
			1883 fundacja w Chinach
			1892 ustanowienie Zakonu Trapistów
			1896 fundacja w Japonii
					Koniec XIXw. przyłączenie Szczyrzyca i Mogiły do Kongregacji Mehrerau

Kaledarium cysterskie XX wiek

	Fakty z historii powszechnej i Kościoła		Cystersi na świecie		Cystersi w Polsce
			1903 sekularyzacja we Francji
	1914- 18 I Wojna Światowa
					1925 podejmowanie odrodzenia cystersów polskich przez klasztor Sticna (Jugosławia)
			1937 ucisk i męczeństwo cystersów w Chinach
	1939- 45 II Wojna Światowa
			1945- 50 sekularyzacja w Czechach i na Węgrzech		1945 rewindykacja klasztorów w Jędrzejowie i Oliwie
					1947 odzyskanie klasztoru w Henrykowie
					1951 cystersi wracają do Wąchocka
					1953 wznowienie działalności Kongregacji Polskiej
	1962- 65 II Sobór Watykański		1962- 65 nowe fundacje w Ameryce Płn., Afryce i Azji
			1969 śmierć Tomasza Mertona
	1989 upadek komunizmu w Europie Środkowo- Wschodniej
			1996 męczeńska śmierć cystersów w Algierii

Teksty cysterskie

O. Bernard Adam Grenz O. Cist.

Źródła do dziejów duchowości cysterskiej. Wybrane zagadnienia.

Inspirację do napisania referatu stanowiła dla mnie Deklaracja Kapituły Generalnej Zakonu Cystersów o Głównych Elementach Współczesnego Życia Cysterskiego, a szczególnie fragment dotyczący tradycji cysterskiej.Podział owego referatu będzie czterostopniowy, identyczny z tematyką, jaka została nam przekazana w wyżej wymienionym dokumencie. Jednak moje rozważania będą oscylowały wokół tego, co zostało dokonane aktualnie w Polsce, aby móc zobaczyć w jakim miejscu stoimy i jaka droga nas jeszcze czeka. A jest to na pewno długa wędrówka. W pewnym sensie traktuję dzisiejszą wypowiedź jako swoiste oznaczenie punktu w którym stoimy, jeżeli chodzi o badanie tradycji cysterskiej w Polsce. W niniejszym wystąpieniu będą omawiane następujące zagadnienia:

1. dokumenty dotyczące powstania Zakonu Cystersów;

2. pisma znakomitych mistrzów życia duchowego Zakonu;

3. żywoty świętych cysterskich;

4. historia i doświadczenie dziewięciu wieków istnienia Zakonu;

a) dokumenty dotyczące powstania Zakonu Cystersów

Na początku należy je wymienić, a następnie przejdziemy do polskich opracowań danego zagadnienia, jak zostało to już zapowiedziane. Wymieniając dokumenty dotyczące powstania Zakonu Cystersów posłużę się niemieckim wydaniem tych dzieł przed trzema laty. Należą do nich:

1. dokumenty poprzedzające historię Citeaux;

2. ustawodawstwo Zakonu Cysterskiego;

3. trzy teksty napisane przez opata Stefana Hardinga;

4. bulle papieskie

1. Dokumenty poprzedzające historię Citeaux:

Istnieją dwa dokumenty, które dotyczą opactwa Molesme i jego fundacji, mają one jednak znaczenie dla historii zakonu cysterskiego:

1. Porozumienie pomiędzy mnichami Molesme i Aulps, powstał w 1097 r., czyli rok przed powstaniem Citeaux;

2. Porozumienie pomiędzy mnichami z Aulps i Belerne, którzy zostali wybrani przez opata Roberta z Molesme, powstał w 1110 r. i znany jest w tradycji jako "Concordia Molismensis" i został napisany przed pierwszą wersją "Karty Miłości" ;

2. Ustawodawstwo Zakonu Cysterskiego

Mówiąc na temat ustawodawstwa Cystersów, to ma się przede wszystkim na myśli "Kartę Miłości". Jednak od 1939 r. wiadomym jest, że historia powstania owego tekstu nie jest jeszcze wyjaśniona. W najstarszych rękopisach tekst ten nie jest izolowany, lecz włączony w inne teksty, które rzucają na niego nowe światło. Należy tu wyróżnić dwa kodeksy:

2.1. Kodeks 1711 z Biblioteki Miejskiej w Trient, powstały w latach 1130- 1135;

2.2. Kodeks 31 z Biblioteki Uniwersyteckiej w Ljubljanie (Słowenia), powstały ok. roku 1152;

Oba te kodeksy są podzielone na 5 pism:

1. Historyczne wprowadzenie (Exordium);

2. Carta Caritatis w każdorazowej redakcji;

3. Różne Statuty Kapituły Generalnej;

4. Księga "Ecclesiastica Officia";

5. "Usus conversorum", zawierający nakazy dla braci konwersów;

3. Trzy teksty napisane przez opata Stefana Hardinga

Są to trzy krótkie teksty:
3.1. Wprowadzenie do księgi z hymnami;
3.2. Wyjaśnienie (monit) opata dotyczące jego wersji Biblii;
3.3. List do mnichów z Sherborne;

4. Bulle papieskie

Cystersi od początku swojej fundacji Citeaux szukali poparcia i obrony w Stolicy Apostolskiej. To poparcie uzyskiwali przez oficjalne dokumenty, które można podzielić na cztery grupy:

1. bullę "Desiderium quod" pap. Paschalisa II, znaną także pod nazwą "Privilegium Romanum", która dwa lata po fundacji Citeaux, "Nowy Klasztor" poddaje opiece Stolicy Apostolskiej;

2. bulle zatwierdzające "Kartę Miłości": wystawione przez papieży Kaliksta II (1119), Eugeniusza III (1152) i Aleksandra III (1163);

3. bulle, które określają stosunek cystersów do otoczenia, w którym się znajdują: "Habitantes in domo" Innocentego II (1132), "Audivimus et audientes" Aleksandra III (1180) i "Monasticae sinceritas disciplinae" Luciusza III (1184);

4. bulla "Religiosam vitam eligentibus" Aleksandra III (1164), określana również jako "privilegium commune".

Co do polskich tłumaczeń pierwszych dokumentów Zakonu Cysterskiego, to mamy tutaj dokonane dzieło opata seniora Huberta Kostrzańskiego, z Opactwa Szczyrzyckiego w jego książce o cysterskim dziedzictwie. W dodatku do niej, zatytułowanym "Materiały źródłowe", przekazuje on tłumaczenie następujących tekstów: Exordium Cistercii, Summa Caritatis, Exordium Parvum i Carta Caritatis Posterior.

b) pisma znakomitych mistrzów życia duchowego Zakonu

Do "znakomitych mistrzów życia duchowego Zakonu" możemy zaliczyć: św. Bernarda z Clairvaux (+ 1153), Aelreda z Rievaulx (+ 1178), Wilhelma od św. Teodoryka (+ 1148), Gweryka z Igny (+ 1157), Izaaka ze Stella (+ 1167), Adama z Perseigne (+ 1221), Stefana z Sawley (+ 1252), Serlo z Wilton (+ 1181), Serlo z Savigny (+ 1158), Gilberta z Hoyland (+ 1172), Jana z Ford (+ 1214), Alana z Lille (+ 1202), Heilanda z Froidmont (+ 1230), Baldwina z Ford (+ 1191).

Tutaj zacznę najpierw od pism najwybitniejszego z pisarzy naszego Zakonu- św. Bernarda z Clairvaux i jednocześnie zestawię to z tym, czego dokonuje się na temat jego osoby w Polsce. Konkordancja Jego dzieł obejmuje 74 pozycje, z czego przetłumaczonych na j. polski jest obecnie 9. Na uwagę i szacunek zasługuje tutaj praca translatorska dawnego opata ze Szczyrzyca- Stanisława Kiełtyki, która znalazła ostatnio piękne wydanie w ramach "Biblioteka Christianitas".

Co do tłumaczenia innych Ojców Cysterskich, to jest to "terra incognita". Trwają prace nad pierwszą edycją dzieł Aelreda z Rievaulx w j. polskim. Pod tym względem jest to najbardziej znany Ojciec cysterski. Jego osobą zajął się ks. dr Ryszard Groń, który dzisiaj przedstawi nam tę postać oraz niedawno opublikowany artykuł o Aelredzie i fragment tłumaczenia jego tekstu o przyjaźni napisany przez O. Pawła Krupę OP.

Nie sposób tutaj omawiać poszczególnych dzieł i ich autorów, jest tego ogrom.

Biografie mistrzów...

c) żywoty świętych Cysterskich

Posłużę się tutaj również niemieckim wydaniem żywotów świętych naszego Zakonu (1), z rozszerzeniem o świętych polskich (2) oraz współcześnie beatyfikowanych (3). Przy opracowaniu zagadnień związanych z duchowością cysterek odkryłem ogromną literaturę (4), która dotyczy żeńskiej gałęzi zakonu, a które jest zupełnie pozostawiona. Do znanych biografii świętych cysterskich w j. polskim należy wyżej już wspomnianego opata Kiełtyki książka o św. Bernardzie. Na temat innych świętych cysterskich trudno cokolwiek znaleźć.

1. Obejmują one wspomnienia w kalendarzu liturgicznym oprócz świętych naszego zakonu (34), także świętych benedyktyńskich (4)

2. Święci polscy naszego zakonu to: bł. Wincenty Kadłubek, bł. Chrystian, św. Benigna;

2.1. bł. Wincenty Kadłubek, jest najlepiej opracowaną postacią w polskiej literaturze, dlatego może oszczędzając sobie czasu przejdę, do następnych postaci;

2.2. Bł. Chrystian (1180- 1244), biskup i organizator życia kościelnego na Pomorzu.

2.3. Św. Benigna (+ 1241) jest jedyną polską męczennicą. Pochodziła z klasztoru trzebnickiego i poniosła śmierć2.4. w obronie dziewictwa i wiary w czasie wojny z Tatarami.

Postaci te domagają się również opracowania ich duchowych sylwetek i mocy inspirującej dla życia wewnętrznego.

3. Do współcześnie (XX w.) beatyfikowanych należą: bł. Gabriela Maria Sagheddu (1914- 1939), bł. Cyprian Michał Iwene Tansi (1903- 1964) oraz bł. Rafał Arnaiz Baron (1911- 1938);

3.1. Bł. Gabriela Maria Sagheddu jest patronką ekumenizmu. Pochodziła z Sardynii i w wieku 20 lat wstąpiła do klasztoru trapistek pod Rzymem. W roku 1937 złożyła śluby zakonne i oddała się Bogu na całkowitą ofiarę. Wkrótce potem ponowiła swoją ofiarę w intencji jedności wszystkich chrześcijan. Tego samego dnia ciężko zachorowała. Zmarła po 15 miesiącach cierpień w niedzielę Dobrego Pasterza. Została beatyfikowana przez Jana Pawła II w 1983 r. Jej wspomnienie obchodzi się 22 kwietnia.

3.2. Bł. Cyprian Michał Iwene Tansi, jest pierwszym Nigeryjczykiem beatyfikowanym przez Ojca Świętego podczas pielgrzymki do Nigerii w 1998 r. Pochodził z rodziny wyznającej tradycyjną religię afrykańską. Został ochrzczony przez misjonarzy irlandzkich i ukończył szkołę św. Józefa, stając się jej dyrektorem. W roku 1937 został wyświęcony na kapłana i rozpoczął pracę misyjną w Nigerii. Był gorliwym apostołem, zwalczał szkodliwe miejscowe wierzenia (np. o złowróżbnej puszczy), przemierzał setki kilometrów pieszo i na rowerze zakładając ośrodki duszpasterskie dla małżeństw. Krzewił ruch "Legion Maryi". Jego działalność3.3. doprowadziła do narodzenia się wielu powołań kapłańskich. W 1950 r. rozpoczął nowicjat w opactwie trapistów Mount St. Bernard koło Leicester w Anglii z zamiarem sprowadzenia cystersów do Nigerii .Musiał całkowicie zmienić3.4. swój styl życia. W 1962 r. klasztor założył swoją fundację w Afryce, uczynił to w sąsiednim kraju- Kamerunie. Jako mistrz nowicjatu w tej nowej fundacji ciężko się rozchorował. Umarł 20 stycznia 1964 r.

3.5. Bł. Rafał Arnaiz Baron, urodzony w Burgos, płn. środkowej Hiszpanii. Jako chłopiec uczęszczał do kolegium jezuickiego. We wrześniu 1930 r. nawiązał swój pierwszy kontakt z klasztorem trapistów św. Izydora de Duenes. Trzy lata później, po ukończeniu studiów z architektury wstępuje do klasztoru. Wnosi do niego nic innego, jak tylko "serce pełne radości i miłości do Boga". Od tego momentu jego odyseja duchowa przebiegała bardzo szybko. Żyje on w klasztorze przez cztery lata i wyniku gwałtownego wycieńczenia organizmu musi na kilka miesięcy powrócić do domu. Podczas wojny domowej w Hiszpanii w latach 1935- 37 zostaje powołany do Armii Narodowej, lecz deklaruje swoją nieaktywność w działaniach wojennych. Pod koniec wojny wraca do klasztoru jako oblat, zajmując ostatnie miejsce we wspólnocie i żyjąc na jej marginesie. Ostatnie miesiące swojego życia spędził w infirmerii klasztornej, gdzie umarł w wieku 27 lat 26 kwietnia 1938 r. Pomimo krótkiego doświadczenia życia monastycznego, bł. Rafał urzeczywistnił w swoim życiu cysterski charyzmat w szczególnej czystości i intensywności życia zakonnego. Jego pragnieniem było życie w porządku miłości, który był następujący: miłość3.6. do Jezusa, do Maryi, do Krzyża i do klasztoru tarpistowskiego. Ten porządek miłości charakteryzuje jego osobistą duchowość3.7. . Jest on "szalonym trapistą, oszalałym z miłości do Boga:...Boga jedynie!" Został beatyfikowany przez Jana Pawła II w 1992 r.

4. Święte cysterki posiadają wiele swoich biografii tzw. "Vita", które także domagają się tłumaczeń i opracowań. Większość5. nich pochodzi z XIII w., bowiem tak jak cystersi przeżywali swój "złoty okres" mistyki i pisarstwa w XII wieku, cysterki przeżywały go wiek później. Oto najważniejsze z nich:

4.1. Lutgardy z Aywie'res (1182- 1246), patronki Belgii. Widzimy u niej silnie zaakcentowaną troskę o zbawienie innych ludzi. Uciekała od zaszczytów kościelnych- wybrana na przeoryszę benedyktyńską, odeszła z klasztoru i została prostą mniszką u cysterek. Charakterystyczna jest u niej także teologia mistyczna zaślubin z Bogiem;

4.2. Aleidy z Schaerbeck (+ 1249) zarażonej trądem w wieku 22 lat i żyjącej jak rekluzka w zamurowanej celi przy kościele klasztornym. W opisie jej życia widzimy wielką cześć5.3. dla cierpień Jezusa i obumieranie dla własnych grzechów oraz pobożność5.4. eucharystyczną, która była bardzo rozpowszechniona w klasztorach cysterek w Belgii ;

4.5. Idy z Nijvel (1197- 1231) z początku związana z ruchem beginek, a później jako 16 latka wstępuje do cysterek. Często przed mszą św. zapadała w ekstazę i miała wizje Trójcy św. Wznoszona w swoich doświadczeniach do największych uniesień, ale także zanurzana w piekle, ad infernos. Towarzyszka umarłych w drodze do Chrystusa;

4.6. Idy z Grosleeuw (1202- 1262) jako 14 latka wstępuje do cysterek i jest jedną z bardziej "intelektualnych" mistyczek. W jej mistyce jest mało doświadczeń cierpień Jezusa, tak jakby zostało to jej oszczędzone, dlatego zyskała miano urodzonej w czepku ;

4.7. Idy z Leuven (1230- 1300) stygmatyczka rozpamiętująca Mękę Chrystusa, przy tym skrzętnie unikająca rozgłosu dzięki życiu w klauzurze;

4.8. Elżbiety z Spalbeek (1248- 1316) również stygmatyzowana przez Boga i czyniąca przez to ogromne cuda nawróceń wśród grzeszników. Opisujący jej doświadczenia opat Filip z Clairvaux najbardziej przerażony był jej "naśladowaniem męki Chrystusa" w umieraniu;

4.9. Beatrycze z Nazaretu (1200- 1268), jedyna która sama napisała swoje "Vita", czyli autobiografię. Jest to właściwie traktat duchowy napisany w języku niderlandzki opisujący wszystkie stopnie w drodze do Boga. Sama Beatrycze jest także autorką innego dzieła z duchowości monastycznej, a mianowicie "Siedmiu stopni miłości", który to również domaga się tłumaczenia i opracowania;

Mistyka cysterek z XIII wieku jest zupełnie nieznaną dziedziną w literaturze dotyczącej duchowości średniowiecznej.

d) historia i doświadczenie dziewięciu wieków istnienia Zakonu

Chciałbym się skupić na dwóch tekstach, o które się otarłem. Jeden dotyczy czci Najświętszej Marii Panny i pochodzi z opactwa w Henrykowie (1), natomiast drugi związany jest z osobą świętobliwego Opata Adama Trebnica z Gdańska Oliwy (2).

1. "Stellarium" br. Marcina z Henrykowa pochodzące z 1629 r. Treść: zachęta do uważniejszego odmawiania "Ave Maria" w każdym miejscu. Dialogi z Matką Bożą, gotową pomagać każdemu. Rozważania ubóstwa Maryi. Nawołuje czytelnika do nieobrażania Maryi czczymi słowami. Mówi o niewolnictwie Maryi, które jest słodkie, a nie uciążliwe. Uzasadnia opiekę i pośrednictwo Matki Bożej i podaje 2 formuły oddania się w niewolę Matki Bożej. Tekst ten jest określany prze bp. Wincentego Urbana jako nie odkryty pomnik polskiej mariologii.

2. "Vita" opata Adama Trebnica z Oliwy. Ten tekst został już przetłumaczony z łaciny, jedna domaga się jeszcze opracowania i komentarza. Ważnym dla ascetyki zakonnej jest tutaj rozdział zatytułowany "Puncta practica", który jest kompendium dla życia duchowego cystersów w XVII wieku.

Być może tym podobnych dzieł znalazło by się więcej w 900 letniej tradycji zakonu nie tylko w Polsce, jednak jest to tylko zasygnalizowanie problemu.

Ojcowie

Bernard z Clairvaux (+1153)

Najznamienitszy przedstawiciel cystersów, który w wybitny sposób przyczynił się do rozwoju zakonu. Osobiście założył 67 opactw. Oprócz wielu listów (ok. 550) i kazań (zwłaszcza Super Cantica Canticorum) pozostawił po sobie m.in. dzieła: De diligendo Deo, De gradibus humilitatis et superbiae, De gratia et libero arbitro, De praecepto et dispensatione, Ad milites templi de laude novae militiae, De consideratione, Ad clericos de conversione, Apologia ad Guillelmum abbatem. Zawarta w nich doktryna mistyczna koncentruje się na tajemnicy Misterium Paschalnego Chrystusa. Każde zjednoczenie z Bogiem dokonuje się nie inaczej, jak tylko dzięki Jego Wcieleniu, Męce, Śmierci i Zmartwychwstaniu. Mistyczne doświadczenie zjednoczenia z Bogiem odsłania zarazem prawdę o nędzy człowieka, któremu Bóg jako Miłość mocą swej łaski przywraca godność dziecka Bożego. Św. Bernard podkreśla rolę Ducha Świętego jako Miłości niestworzonej w dziele uświęcenia człowieka.
Doskonałym wzorem pokornego zjednoczenia człowieka z Bogiem- Miłością jest Maryja, która w mocy Ducha Świętego stała się Matką Słowa Wcielonego.

Nie tylko swoją duchowością i doktryną, ale także zaangażowaniem eklezjalnym i społecznym (m.in. przyczynił się do zakończenia schizmy powstałej w 1138 po wyborze pap. Innocentego II; był inicjatorem drugiej wyprawy krzyżowej; bronił Żydów przed pogromami w Nadrenii; zwalczał błędy doktrynalne Piotra Abelarda) wywarł wielki wpływ na duchowość europejską (zwł.? devotio moderna) i zasłużył sobie na miano "niekoronowanego władcy dwunastowiecznej Europy". Został kanonizowany w 1174, a w 1830 ogłoszony Doktorem Kościoła (nazywany jest "Doktorem Miodopłynnym").

Wilhelm od św. Teodoryka (+1148)

Znany jest jako "Doctor contemplationis". Studiował u Anzelma z Laon i wstąpił do benedyktynów w Reims oraz został opatem klasztoru św. Teodoryka. Od 1118 zaprzyjaźnił się z Bernardem z Clairvaux stając się także jego biografem (Vita prima). Do śmierci Bernarda pozostał jego uczniem i doradcą. W następujących pismach przedstawił swoją doktrynę duchową:Aenigma Fidei, De contemplando Deo, De natura et dignitatis amoris, Epistola ad Fratres de Monte Dei, Speculum Fidei, De sacramento Altaris, Expositio super Cantica Canticorum, Vita Bernardi Claraevallensis Abbatis i inne.

Aelred z Rievaulx (+1178)

pochodził ze szlachty anglosaskiej z północnej Anglii. Przebywał na dworze szkockim króla Dawida I, gdzie dbał o wychowanie synów królewskich. Zostałmarszałkiem dworu królewskiego. W 1147 zostaje opatem cysterskiego klasztoru Rievaulx i pełni tę funkcję przez 20 lat, aż do śmierci. Wywarł przemożny wpływ na życie społeczne, polityczne i religijne dwunastowiecznej Anglii. O jego życiu dowiadujemy się głównie z życiorysu napisanego przez Waltera Daniela (+1173).
Pozostawił po sobie m.in. następujące pisma: Speculum caritatis, De spirituali amicitia, De institutione inclusarum, De Iesu puero dudenmi, Dialogus de anima, Oratio pastoralis, Sermones de Tempore et de Sanctis. L. Bouyer nazywa go "doskonałym przykładem humanisty cysterskiego", ponieważ był przesiąknięty kulturą klasyczną (Cyceron). Interesował się także tym, co ludzkie: detalami psychologicznymi, delikatnymi odcieniami uczuć, docenianiem roli uczuć w rozwoju osobowości człowieka. Jego ideał chrześcijański i monastyczny wyrażał się w budowaniu osobowości. Podstawową rolę w jego formacji duchowej odgrywała koncepcja przyjaźni, która powinna być osadzona na pewnym gruncie duchowym, czyli na Chrystusie. Nazywany jest "Doktorem Przyjaźni Chrześcijańskiej".

Gweryk z Igny (+1157)

był uczniem św. Bernarda. Wstąpił do Clairvaux w 1134, a już w 1138 został opatem Igny. Swoją spuściznę duchową zawarł w kazaniach liturgicznych (Sermones). Chrystus jest Drogą, Prawdą i Życiem. Na tym dogmatycznym fundamencie buduje swoją duchową naukę o "Formatio Christi in nobis". Naśladowanie Chrystusa prowadzi do przekształcenia w Niego. Dlatego nazywany jest w tradycji: "Doctor conformationis cum Christo".

---