CYSTERSI W POLSCE

Ytril na podstawie Świechowskiego w Sztuce Polskiej



SŁÓW KILKA O ROZWOJU GADÓW

- Cystersi – nazwa od pierwszego klasztoru – Citeaux, zał. 21 marca 1098 przez benedyktyna Roberta
z Molesmes.

- św. Bernad – wstępuje do zakonu w 1122 i od tego czasu wielka kariera cystersów

- 1113 – La Ferte, 1114 – Pontigny, 1115 – Morimond i Clairvaux

- ora et labora

- podział na braci piśmiennych I konwersów czyli niepiśmiennych



Podstawowy (BERNARDYOSKI) typ kościoła cysterskiego – uproszczona wersja arch.

burgundzkiej, dyspozycja przestrzenna i elewacje poddane surowym, prostym formom
geometrii, zakaz barwnych malowideł, posadzek, rzeźby figuralnej, dzwonnic, złotych naczyo,
luksusowych szat, dopuszczane jedynie skromne witraże o szarym zabarwieniu.

MISTRZ ACHARD – współtwórca bernardyoskiego typu kościoła.

Cystersi chętnie zatrudniani prze książąt piastowskich. Klasztory małopolskie – filie Morimond.
Wielkopolskie i Śląskie – podległe niemieckim filiom Morimond.



SULEJÓW, JĘDRZEJÓW, WĄCHOCK, KOPRZYWNICA – najlepiej zachowane w Polsce

cysterskie. Klasyczny, bernardyoski typ filarowej bazyliki transeptowej, o prosto zamkniętym
prezbiterium, ujętym po bokach kaplicami.ostrołukowe sklepienia krzyżowo żebrowe zamiast
kolebek burgundzkich, z ornamentalnymi zwornikami.

Zachowano jednak jednocześnie romaoski char. wnętrz. – przysadzise, półkoliste arkady
międzynawowe, wyrazisty gzyms rozdzielający sferę sklepieo, powściągliwe ornamenty roślinne
oraz geometryczne.



JĘDRZEJÓW – największy i pewnie najwcześniejszy, ok. lat 40tych XII, konsekracja w 1210,

zbarokizowane. Przewarzają motywy burgundzkie, studnia pośrodku wirydarza



KOPRZYWNICA – fundacja w 1185, też ukooczone ok. XIII wieku, czysto francuskie początki,

ale powiązane też z niemieckim EBRACH – wąskie, prostokątne ramy ujmujące okna w wsch
ścianie szczytowej – to z niemieckich klasztorów zaczerpnięte, np. MAULBRONN



SULEJÓW – poświecenie w 1232, Przewarzają motywy burgundzkie, chod przy portalu zach

osadzonym w domku portalowym musieli działad kamieniarze włoscy.



WĄCHOCK – bardziej zaawansowany system budowlany, co wpływ na późniejsze datowanie,

przeciwległy biegun stylowy do Koprzywnicy, chod budowane w ramach tego samego typu.
Kamieniarze WŁOSCY – dwubarwny wątek piaskowca, zoomorficzne i roślinne ornamenty,

 KLASZTORY W MAŁOPOLSCE – budowane w czworobok – tak zamknięty kośd, zabudowania

klasztorne i gospodarcze. Refektarze wzniesiono późno, np. w Koprzywnicy w XV, a w
Sulejowie w XVI

 ŚLĄSK

- LUBIĄŻ – filia saskiej Pforty, 1175, w prezbiterium pochowany w 1201 Bolesław Wysoki, bazylika
pierwotnie bez sklepieo, w całości z CEGŁY – do tej pory to na Śląsku nieznane, wielkie, trójnawowe,
prostokątne prezbiterium

 -MOGIŁA – małopolska córka Lubiąża, bardzo monumentalne, wieksze od 4 pierwszych

opactw, 2 pary przęseł w nawach bocznych – WPŁYWY SASKIE.

 HENRYKÓW- To tylko nieco zmodyfikowana i zmniejszona wersja rozwiązania zastosowanego

po raz Iszy w Citeaux i Morimondzie, rozbudowa podstawowego typu bernardyoskiego,
bogata kamieniarka w formach późnoromaoskich,

 TRZEBNICA – wątpliwości, czy można do tego typu zaliczyd, bo to bardzo późno powstało,

CYSTERKI, typ niezgodny z założeniami cysterek – trzy apsydy od wsch, krypta pod
prezbiterium (no to już totalnie karygodne), Henryk Brodaty i Jadwiga Śląska,miała to byd
nekropolia książęca. Filarowa bazylika z transeptem i apsydialnie zamkniętym prezbiterium,
otwarta hala osłaniająca 3 portale zachodnie, empora, ceglano – kamienny,

 KOŁBACZ (Pomorze)1173 – i jego filia w Oliwie 1186 – Sambor I, korzystanie z doświadczeo

duoskiej architektury ceglanej, chór zakooczony półkolistą apsydą (inaczej niż we wszystkich
cysterskich w Polce)

 NAŚLADOWNICTWA CYSTERSÓW – rysem wspólnym prosto zamknięte prezbiterium i 2

prostokątne kaplice przylegające do jego boków

- KRK, KOŚD. Św. SALWATORA – nie ma sklepienia żebrowego, aneksy otwarte na
prezbiterium biforiami i arkadami,

- KOLEGIATA TRÓJCY ŚW. W WIŚLICY

- KOLEGIATA TRÓJCY ŚW. W BŁONIU