Zmiany wsteczne W patomorfologii jedna z głównych grup klasyfikacyjnych zmian patologicznych, obok wad rozwojowych, zmian postępowych, zaburzeń krążenia, zapaleń i nowotworów. Wśród zmian wstecznych wyróżniamy: zanik, zwyrodnienie, martwicę. Zanik (atrofia) - typy z braku czynności, atrophia e inactivitate - dłuższe unieruchomienie kończyny powoduje zmniejszenie jej średnicy z ucisku, atrophia e compressione - w obrębie kości z powodu ucisku naczyń z niedożywienia, atrophia e inanitione - tkanka tłuszczowa z odnerwienia, atrophia neurotrophica -mięśnie Zanik (atrofia) - typy c.d. hormonalny, atrophia hormonalis - brak ACTH powoduje zanik kory nadnerczy, przy obniżonym poziomie estrogenów - zanik endometrium, nabłonka pochwy, sutka u kobiet po menopauzie (drugi przykład jest fizjologią) starczy, atrophia senilis (serce, mózg - zachodzi fizjologicznie z wiekiem). Atrofia występuje z powodu spadku syntezy białek i/lub wzrostu katabolizmu białek. Zwyrodnienie (degeneratio) skutek zaburzonej przemiany materii polegający na gromadzeniu się w komórkach lub w macierzy międzykomórkowej substancji, które normalnie w nich nie występują lub których ilość jest znacznie mniejsza. Jest to zaburzenie jakościowe prowadzące do upośledzenia czynności narządów. Typy zwyrodnień zwyrodnienia na tle nadmiernego gromadzenia się wody w komórce: przyćmienie miąższowe - obrzmienie komórki, zwyrodnienie wodniczkowe zwyrodnienia białkowe: 1.zwyrodnienie kropelkowo-szkliste 2.zwyrodnienie szkliste 3.zwyrodnienie włóknikowate 4.skrobiawica (amyloidoza) Typy zwyrodnień - c.d. 5.zmiany rogowe: a.Nadmierne rogowacenie (hyperkeratosis): Nagniotek (clavus) = odcisk - na powierzchni i w obrębie skóry (w formie klina) Modzel (thyloma) - kopułowate zgrubienie naskórka Róg skórny (cornu cutaneum) - stożkowaty kształt Rybia łuska (ichtiosis) Rogowacenie ciemne (acantosis nigrica) - u chorych na raka - ciemna skóra, rozrosłe brodawki, gruba warstwa rogowa Typy zwyrodnień - c.d. b. Rogowacenie w niewłaściwym miejscu : Rogowacenie białe (leukoplakia) - dotyczy nabłonka nierogowaciejącego (jama ustna, krtań, przełyk, pochwa) Zeskórnienie krtani - stan przedrakowy c. Wadliwe rogowacenie (parakeratosis) - niecałkowite (zachowanie jader komórkowych), np. łuszczyca d. Rogowacenie pojedynczych komórek warstwy kolczystej naskórka (dyskeratosis) Typy zwyrodnień - c.d. zwyrodnienia śluzowe - wytwarzanie się dużej ilości gęstego śluzu w jelitach, trzustce i oskrzelach (mukowiscydoza) zwyrodnienia śluzowate - gromadzenie się kwaśnych mukopolisacharydów w tkance łącznej skóry Typy zwyrodnień - c.d. zwyrodnienia tłuszczowe - otłuszczenie lub stłuszczenie narządu mineralne - braki pewnych minerałów w organizmie (krzywica, osteoporoza) barwnikowe - braki barwników organicznych (bielactwo) Martwica, nekroza (necrosis) Ciąg zmian zachodzących po śmierci komórki Śmierć komórek lub tkanek może nastąpić w przypadku: śmierci całego ustroju - ciało zmarłego ulega rozkładowi wskutek działania własnych enzymów litycznych (autoliza) chirurgicznego wycięcia narządu lub jego fragmentu - tkanka wycięta obumiera, ulega autolizie, jeżeli nie zostanie włożona do utrwalacza zadziałania czynników lub warunków zabijających fragment ustroju żywego Typy martwicy skrzepowa (najczęściej zawał) martwica serowata (serowacenie - typowe w gruźlicy) martwica woskowa rozpływna (typowa dla mózgu) enzymatyczna tkanki tłuszczowej (w tkance tłuszczowej okołotrzustkowej) zgorzel (zachodzi gnicie), w tym: zgorzel wilgotna zgorzel sucha zgorzel gazowa Martwica c.d. Występuje w wyniku niedokrwienia /niedotlenienia/ lub zakażenia. Rozróżniamy martwicę aseptyczną, martwicę rozpływną, martwicę suchą. Przykłady martwicy: martwica dystalnych części kończyn w wyniku niedokrwienia (zator, zakrzep tętniczy) martwica mięśnia sercowego (zawał mięśnia sercowego) Martwica występuje w następstwie 1.mechanicznego lub chemicznego uszkodzenia, które jest na tyle duże, że nie może zostać wyleczone 2.w wyniku zakażenia komórki patogenem 3.na skutek silnie działających czynników środowiskowych, takich jak: niedotlenienie, duże dawki promieniowania, brak substancji odżywczych, uszkodzenie wywołane przez substancje toksyczne, uszkodzenie termiczne albo innego rodzaju stresu działającego na komórkę Charakteryzuje się stopniową degradacją struktur komórkowych (denaturacją białek), obrzmieniem cytoplazmy, dezintegracją błony komórkowej i chaotyczną inaktywacją wszystkich szlaków biochemicznych, a także pęcznieniem komórki (na skutek dostawania się wody) lub przeciwnie jej obkurczeniem. Zmiany postępowe Zmiany postępowe W patomorfologii jedna z głównych grup klasyfikacyjnych zmian patologicznych, obok wad rozwojowych, zmian wstecznych, zaburzeń krążenia, zapaleń i nowotworów. Obejmują one procesy odrostu, naprawy i adaptacji tkanek. Nazywane są również zmianami rozplemowymi. Zmiany postępowe c.d. Wśród zmian postępowych wyróżniamy: odrost i naprawę, przerost i rozrost, zaburzenia różnicowania komórkowego. Odrost Zdolność do odtwarzania komórek i tkanek → powrót do stanu wyjściowego z. nietrwałe - duża i stała zdolność do odrostu (nabłonek) z. trwałe - ograniczona zdolność do odrostu (w urazach kości, chrząstki, ścięgna) z. niezmienne - brak zdolności do odrostu (serce, układ nerwowy) Naprawa proces regeneracji tkanek stałych lub niezmiennych np. wypełnienie ziarniną Przerost Zwiększenie objętości poszczególnych komórek, zwiększenie narządu. całkowity - przerasta cały narząd częściowy - część narządu pierwotny (idopatyczny), wtórny (znana przyczyna), zastępczy, (przerost jednego narządu po utracie drugiego), wyrównawczy (jajnik) Rozrost Zwiększenie objętości narządu przez zwiększenie liczby komórek pierwotny, wtórny, całkowity, częściowy. Metaplazja Pojawienie się dojrzałych i zróżnicowanych komórek, wśród innych ale w niewłaściwym miejscu reakcja narządu na przewlekłe działanie czynników szkodliwych może upośledzać pracę narządu i rozpocząć nowotwór Auaplazja pojawienie się komórek niezróżnicowanych wśród komórek dojrzałych i zróżnicowanych Kataplazja Występowanie komórek podobnych morfologicznie, do komórek dojrzałych ale nie zróżnicowanych czynnościowo np. nowotworowe fibroblasty nie syntezują kolagenu Dysplazja Stopniowa przebudowa narządu lub tkanki przez zmiany kształtu i ułożenia budujących ją komórek - uważana za zmianę przednowotworową Dysembrioplazja Zaburzenia w budowie narządu powstałe w życiu płodowym Zaburzenia krążenia zaburzenia hemodynamiczne Zaburzenia krążenia, zaburzenia hemodynamiczne W patomorfologii jedna z głównych grup klasyfikacyjnych zmian patologicznych, obok wad rozwojowych, zmian wstecznych, zmian postępowych, zapaleń i nowotworów. Wśród zaburzeń krążenia wyróżniamy m.in. zawał, krwotok, zator, obrzęk i przekrwienie. Zawał - (infarctus) Rodzaj martwicy spowodowanej skrajnym ograniczeniem perfuzji (przepływu) krwi przez obszar tkankowy danego narządu. Obszar martwicy powstałej w wyniku zawału może mieć charakter martwicy skrzepowej lub rozpływnej Rodzaje zawałów Ze względu na mechanizm powstawania wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje zawałów, odmienne także pod względem wyglądu makroskopowego i histopatologicznego: zawał blady lub niedokrwienny powstający w wyniku ograniczenia lub zatrzymania przepływu krwi w tętnicy doprowadzającej krew do danego obszaru zawał czerwony, przekrwienny albo krwotoczny powstający w wyniku zatrzymania odpływu krwi żylnej z danego obszaru . Zawał niedokrwienny Powstaje najczęściej w: sercu (zawał mięśnia sercowego) mózgu, krezce, rzadziej w śledzionie i w innych narządach, np. w przednim płacie przysadki mózgowej (w zespole Sheehana), w łożysku, węzłach chłonnych, gruczole krokowym. Zawał przekrwienny powstaje zwykle w: jelitach (jako wynik skrętu pętli jelita, zadzierzgnięcia lub uwięzgnięcia w worku przepuklinowym) płucach, a czasami w korze mózgu (jako powikłanie zakrzepicy zatok opon mózgowych w przebiegu zapalenia) jądrach (jako powikłanie np. skrętu powrózka nasiennego) jajnikach śledzionie dodatkowej uszypułowanych guzach (w wyniku skrętu). Obydwa typy zawału mogą wystąpić w nerce, łożysku i, rzadko, w wątrobie. Zawał wtórnie ukrwotoczniony jest postacią zawału, który powstaje w wyniku utrudnienia dopływu krwi tętniczej (tak jak w zawale niedokrwiennym), wskutek czego powstaje ognisko martwicy rozpływnej, do którego wtórnie wlewa się krew z uszkodzonych naczyń krwionośnych znajdujących się w sąsiedztwie obszaru zawału - co upodabnia makroskopowo do zawału czerwonego. Mechanizm ten najczęściej się obserwuje w zawałach mózgu, opisywano go także w powiększonej śledzionie w przypadkach schorzeń hematologicznych Zawały powstają najczęściej w wyniku: zakrzepicy: w przebiegu miażdżycy w zapaleniach naczyń w zapaleniu zatok opon mózgowych zatorów ucisku mechanicznego na naczynia żylne (np. w uwięźniętej przepuklinie) lub tętnicze (rzadko) nacieku nowotworowego skurczu elementów mięśniowych w ścianie tętniczej na podłożu nerwowym lub innym (bardzo rzadko) w patogenezie zawału płuca najistotniejszą rolę odgrywa współistnienie niewydolności prawokomorowej serca. Zejście zawału Zastąpienie tkanki martwiczej przez tkankę łączną, która starzejąc się tworzy bliznę. Rozmiękanie, czyli trawienie tkanki martwiczej przez enzymy proteolityczne granulocytów lub bakterii Zwapnienie tkanek martwiczych Sekwestracja, czyli oddzielenie tkanki martwiczej od zdrowotnej - martwak Budowa sieci naczyniowej i warunki krążenia krwi są przyczyną, że w niektórych narządach praktycznie nigdy nie występują zawały. Należą do nich: macica gruczoł tarczowy pęcherz moczowy język mięśnie szkieletowe prącie łechtaczka. Krwotok, krwawienie (haemorrhagia) Gwałtowna utrata krwi w jej pełnym składzie na skutek choroby (na przykład gorączki krwotocznej) lub urazu naczyń krwionośnych. 1. zewnętrzny, spowodowany raną otwartą lub 2. wewnętrzny, kiedy krew nie znajduje ujścia poza organizm. Przykładem krwotoku wewnętrznego jest wylew krwi do mózgu. Rozróżniamy także krwotoki 3. mieszane, kiedy źródło krwotoku znajduje się wewnątrz organizmu, a krew wypływa na zewnątrz, np. krwotok z nosa. Choroby wywołujące groźne dla życia krwotoki to: gruźlica płuc, rak, żylaki przełyku, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy czy hemofilia. Nagłe krwotoki, pociągające za sobą szybką utratę krwi, mogą doprowadzić do wstrząsu krwotocznego, a nawet śmierci Podział krwotoków sercowe - krwotok sercowy powstaje wskutek urazu (rana kłuta, takie rany nie zawsze są śmiertelne), pęknięcie blizny pozawałowej (zwłaszcza w stadium organizacji zawału). aortalne włośniczkowe Podział krwotoków c.d. żylne - jeśli uszkodzona zostaje żyła, wypływająca krew ma barwę ciemnoczerwoną, płynie wolno, jednostajnie tętnicze - jeśli uszkodzona zostaje tętnica, krew wypływa pulsującym strumieniem, jest barwy jasnoczerwonej miąższowy - krwotok ten zazwyczaj następuje wskutek uszkodzenia narządu i wynaczynienia krwi z drobnych naczyń Objawy blady kolor skóry ogólne osłabienie przyspieszone i ledwo wyczuwalne tętno (tętno nitkowate) zaczerwienienie skóry spadek ciśnienia krwi mroczki przed oczami niepokój szum w uszach zimny pot z czasem utrata przytomności Postępowanie przy krwotoku zewnętrznym Podniesienie zranionej kończyny w górę Ucisk ręczny przez jałowy materiał Założenie opatrunku uciskowego Unieruchomienie kończyny Łacińskie nazwy krwotoków haemoptysis - krwawienie z dróg oddechowych z odkaszliwaniem krwi (krwioplucie) haematemesis - wymioty krwawe haematochezia - krwawienie z odbytu i prostnicy melena - czarna zmieniona krew w stolcu. Spowodowane to jest krwawieniem w górnym odcinku przewodu pokarmowego. Krew w żołądku styka się z kwasem solnym (powstaje hematyna), co zmienia kolor krwi. Łacińskie nazwy krwotoków c.d. haematuria - krew w moczu metrorrhagia - nieprawidłowe krwawienie z macicy, niezwiązane z cyklem miesiączkowym (w przeciwieństwie do krwawienia miesięcznego (menorrhagia) haemoperitoneum, inaczej haemascos - krwotok w jamie otrzewnej haemarthros - krwotok do jamy stawowej haematoma - krwiak Łacińskie nazwy krwotoków c.d. hyphaema - krwotok do komory przedniej oka epistaxis- krwawienie z nosa cephalhaematoma - inaczej wybroczyna nagłowna, jest to rodzaj krwotoku do układu kostnego, a dokładnie do kości czaszki. Tworzący go guz ma napiętą strukturę i ograniczony jest do jednej kości. Zator (embolia) Nagłe zamknięcie światła naczynia tętniczego przez czop zatorowy (łac. embolus) będący skrzepliną, urwaną blaszką miażdżycową, cząsteczkami tłuszczu (np. po złamaniach kości), fragmentami tkanki nowotworowej, wodami płodowymi, bakteriami, pasożytami lub banieczkami gazu (zwykle azotu w przebiegu choroby kesonowej). Zator tętnicy końcowej czynnościowo powoduje zawał. Typy zatorów zator prosty ( embolia simplex) zator jeździec (łac.embolia recurvata) zator nietypowy (embolia atypica) zator skrzyżowany inaczej paradoksalny (łac. embolia cruciata, embolia paradoxa) zator wsteczny (łac. embolia retrograda) Rodzaje czopów zatorowych Ustrojowe Pozaustrojowe Przyczyny ustrojowe 1. Zator skrzepliną - w krążeniu dużym najczęstszą przyczyną są oderwane skrzepliny z lewego serca. Najczęstszą przyczyną powstawania zatorów w tętnicach są: migotanie przedsionków wada mitralna serca zawał mięśnia sercowego bakteryjne zapalenie wsierdzia tętniaki serca Ustrojowe c.d. - zator tętnicy obwodowej - w wyniku zaczopowania tętnicy dochodzi do niedokrwienia zaopatrywanego przez nią obszaru. Chory będzie się uskarżał na wystąpienie w kończynie silnego, nagłego bólu. Skóra kończyny będzie zimna i blada. Po pewnym czasie występują zaburzenia czucia. Wystąpi brak tętna na bardziej obwodowo położonych tętnicach. Czasem można zaobserwować zapadnięcie żył powierzchownych. Ustrojowe c.d. Najczęściej wymaga szybkiej interwencji chirurgicznej i wykonania embolektomii. Czasem istnieją wskazania do leczenia farmakologicznego, stosuje się heparynę lub środki trombolityczne, ewentualnie długotrwałe leczenie doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi. - zatorowość płucna Ustrojowe c.d. 2. zator oderwaną blaszką miażdżycową - Bardzo częsty w przebiegu miażdżycy, jedna z najczęstszych bezpośrednich przyczyn zawałów serca, bardzo groźny również w przypadku oderwania blaszki miażdżycowej w naczyniach mózgowych (skutkuje udarem niedokrwiennym mózgu). 3. zator tłuszczowy Może powstawać po złamaniach kości, gdy fragmenty oderwanej z ich wnętrza tkanki tłuszczowej dostaną się do krwiobiegu. Ustrojowe c.d. 4. zator komórkowy - np. z komórek wątrobowych w przypadku gwałtownej martwicy wątroby, z komórek łożyska; z komórek nowotworowych może doprowadzić do powstania przerzutu, aczkolwiek mechanizm ten jest znacznie bardziej skomplikowany Ustrojowe c.d. 5. zator wodami płodowymi - może powstawać jako powikłanie ciężkiego porodu, dochodzi do niego ponieważ wody płodowe zawierają tromboplastynę tkankową i gdy dostanie się ona wraz z wodami płodowymi do krwiobiegu matki może uruchomić proces wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, co w efekcie spowoduje powstanie groźnej dla życia skrzepliny. Pozaustrojowe zator powietrzny - powstaje przy uszkodzeniu żył szyjnych, po zabiegach na miednicy w pozycji Trendelenburga, po iniekcji dużej ilości powietrza do światła naczynia krwionośnego. zator azotowy - w chorobie kesonowej. zator bakteryjny inaczej infekcyjny - powstały z obumarłych fragmentów tkanek, bakterii oraz wykrzepionej krwi, stanowi ognisko ropni przerzutowych. Leczenie Profilaktyka → leczenie chorób sprzyjających powstawaniu zakrzepów (żylaki, zaburzenia rytmu serca) → unikanie sytuacji prowokujących zakrzepice (długotrwały bezruch) → w razie braku możliwości wyleczenia choroby podstawowej - stosowanie leków przeciwkrzepliwych: kwas acetylosalicylowy - aspiryna Obecnie stosuje się ją przede wszystkim w zapobieganiu zakrzepom w zmienionych miażdżycowo tętnicach wieńcowych i tętnicach kończyn dolnych. Obrzęk (oedema) Stwierdzane w badaniu fizykalnym gromadzenie się płynu w przestrzeni pozakomórkowej i w jamach ciała. Powstaje na skutek Zaburzenie równowagi między czynnikami dążącymi do zatrzymania płynu w naczyniach oraz czynnikami prowadzącymi do przedostawania się płynu poza ich światło. Obrzęk może być spowodowany zgromadzeniem przesięku lub wysięku. Podział obrzęków uogólnione: skóry i tkanki podskórnej - puchlina obrzęk całego ciała i zgromadzenie płynu w jamach ciała zlokalizowane: w jamach ciała: otrzewnej - wodobrzusze osierdziu opłucnej czaszka układ komorowy mózgu - wodogłowie Przyczyny obrzęków Wiążą się z typem zgromadzonego płynu. Wysięk powstaje w wyniku wzrostu przepuszczalności kapilar - reakcja alergiczna, posocznica, oparzenia Przyczyny obrzęków c.d. Przesięk powstaje w wyniku: - wzrostu ciśnienia hydrostatycznego w kapilarach - utrudnienia odpływu żylnego obrzęk płuc - marskości wątroby - zwiększenia objętości osocza spowodowanego zatrzymaniem sodu - utrudnienia odpływu limfy - spadku ciśnienia onkotycznego białek osocza - retencji tkankowej sodu z następowym zatrzymaniem wody Przekrwienie (hyperaemia) Zwiększenie ilości krwi w narządzie wskutek -zwiększonego dopływu krwi tętniczej (przekrwienie czynne) albo -utrudnionego odpływu krwi żylnej (przekrwienie bierne). Przekrwienie mieszane łączy w sobie obydwa mechanizmy. Przekrwienie czynne, czyli tętnicze Zjawisko fizjologiczne (podczas zwiększonej pracy narządu lub emocji, które objawiają się zaczerwienieniem twarzy) Zjawiskiem patologiczne w przypadkach: - porażenia nerwów zwężających tętnicę (uszkodzenie lub usunięcie zwoju współczulnego); - pobudzenia nerwów rozszerzających tętnicę (np. w przypadku gorączki); - zwiotczenia miocytów błony środkowej tętnic (np. w wyniku działania zbyt wysokiej temperatury albo zwolnienia istniejącego ucisku na tętnicę). Przekrwienie czynne towarzyszy też początkowej fazie zapalenia oraz występuje w momencie zgonu, ze względu na występujący chwilowy skurcz tętnic. Przekrwienie bierne, żylne Jest zawsze zjawiskiem patologicznym powstającym na tle miejscowego utrudnienia odpływu krwi żylnej, albo z powodu niewydolności serca. Utrudnienie miejscowe odpływu krwi żylnej ma znaczenie, gdy przeszkoda zamyka dużą żyłę. Z niedrożnością małej żyły organizm umie sobie poradzić, poprzez wytworzenie obocznego krążenia żylnego. Przekrwienie bierne, żylne c.d. Utrudnienia miejscowe odpływu krwi mogą wynikać z: zakrzepicy, ucisku z zewnątrz, toczącego się procesu zapalnego lub nowotworowego, zwężenia światła żyły (zarówno wrodzonego jak i nabytego). Niewydolność mięśnia prawej komory powoduje przekrwienie bierne obwodowe, a niewydolność mięśnia lewej komory - przekrwienie bierne płuc (co wynika z anatomii układu krążenia). Następstwa przekrwienia biernego obrzęk podatnej tkanki łącznej oraz przesięki do jam surowiczych; mikrokrwotoki z konsekwencją powstawania hemosyderyny; zapalenie przekrwienne błon śluzowych (nieżyt zastoinowy); rozwój krążenia obocznego żylnego. Następstwa przekrwienia biernego c.d. zmiany wtórne w narządach: Nagłe, całkowite przerwanie odpływu krwi z kończyn kończy się martwicą krwotoczną (zawał krwotoczny). Długotrwałe utrudnienie odpływu powoduje zjawiska będące konsekwencją niedotlenienia: stłuszczenie, a niekiedy martwica komórek miąższowych a także rozplem tkanki łącznej. Zmiany te są najwyraźniej widoczne w śledzionie, wątrobie i płucach. Nowotwory Bibliografia Robbins Patologia, Kumar V., Cotran S., Robbins S., Urban & Partner, Wrocław, 2008. Patomorfologia kliniczna, pod red. Stefana Krusia Zapalenia Dr n. med.. Izabela Gasińska- Drozdowska PWSZ Legnica Definicja Reakcja obronna organizmu, której celem jest usunięcie lub zniszczenie przyczyny uszkodzenia komórek, a także komórek i tkanek objętych martwicą w wyniku pierwotnego uszkodzenia Następnie uruchamiane są procesy , których celem jest gojenie i przywrócenie integralności miejsc uszkodzenia Komórki biorące udział w procesie zapalnym Komórki krwi i białka osocza Komórki ścian naczyń Komórki macierzy pozakomórkowej Zapalenie ostre- cechy Krótki czas trwania (minuty-dni) Wysięk zawierający płyny i białka osocza Nacieki z neutrofilów Zapalenie przewlekłe- cechy Dłuższy czas trwania ( dni- lata) Napływ limfocytów i makrofagów Rozrost naczyń i bliznowacenie Rozszerzenie naczyń (rumień, ucieplenie) Wynaczynienie płynów i białek osocza (obrzęk) Migracja leukocytów i gromadzenie w miejscu uszkodzenia Zapalenie ostre - cel Dostarczenie leukocytów do miejsca uszkodzenia Ⴎ eliminacja szkodliwych drobnoustrojów Ⴎ inicjacja procesu rozkładu tkanek martwiczych 5 oznak stanu zapalnego (miejscowe) Calor - wzmożone ucieplenie Rubor - zaczerwienienie Tumor - obrzmienie Dolor - ból Functio laesa - upośledzenie czynności Zmiany naczyniowe Mechanizmy wzrostu przepuszczal- ności naczyń w zapaleniu Procesy komórkowe Przechodzenie leukocytów ze światła naczynia do tkanek okołonaczyniowych Marginalizacja i toczenie po pow. nabłonka Adhezja i przechodzenie pomiędzy komórkami nabłonka Migracja leukocytów w kier. sygnału chemotaktycznego Migracja leukocytów w proc. zapalnym Dalsze etapy zapalenia Fagocytoza Neutralizacja ( zabijanie ) Trawienie czynnika wywołującego zapalenie Etapy fagocytozy cząstki np. bakterii Przyłączenie Pochłonięcie Zlanie wakuoli fagocytarnej z lizosomami Tlenowe mech. bakteriobójcze w fagolizosomie Zawał m. sercowego A - wczesny, naciek złożony z neutrofilów B - późny, złożony z kom. jednojądrowych Zaburzenia funkcji leukocytów Zaburzenia funkcji leukocytów - choroby Genetyczne : Niedobór adhezji Niedobór ziarnistości Przewlekła chor. ziarniniakowa Niedobór mieloperoksydazy Nabyte: Urazy termiczna Cukrzyca Posocznica Dializy Białaczka Niedożywienie Chemiczne mediatory zapalenia Mediatory Aminy naczynioaktywne : histamina, serotonina Neuropeptydy Proteazy osoczowe: kininy, czynniki krzepnięcia, dopełniacz Metabolity kw. arachidonowego min. prostaglandyny Czynnik aktywujący płytki Interleukina i czynnik martwicy nowotworów Chemokiny, tlenek azotu, wolne rodniki tlenowe Działanie chem. mediatorów zap. Produkowane w wątrobie lub miejscu zapalenia Krążą w osoczu (dopełniacz, kininy, cz. krzepnięcia) w postaci nieaktywnych prekursorów, po obróbce proteolitycznej są uaktywniane Mediatory z komórek są wydzielane w momencie aktywacji komórki (histamina) lub syntetyzowane w odpowiedzi na konkretne bodźce (prostaglandyna) Działanie chem. mediatorów zap. Działają poprzez receptory lub bezpośrednio - dz. enzymatyczne/ toksyczne ( proteazy lizosomalne, aktywne związki tlenu) Pobudzają komórki do wytwarzania wtórnych cząstek efektorowych - potęgowanie ich działania Działanie docelowe lub efekt nieswoisty Funkcja mediatora podlega regulacji i kontroli (np. po aktywacji szybki rozpad) Działanie interleukiny (IL-1) i czynnika martwicy nowotworów (TNM) w zapaleniu PDGF - płytkopochodny cz. wzrostu PGE - prostaglandyna E PGI - prostaglandyna I Tlenek azotu NO W OUN reguluje uwalniania neuroprzekaźników i przepływ krwi Służy do zabijania mikroorganizmów i komórek nowotworowych Produkowany przez śródbłonek Aktywuje enzymy w miocytach Krótki czas półtrwania ogranicza działanie do miejsca wytwarzania Rola NO w procesie zapalnym Rozszerza naczynia Działa antyagregacyjnie (płytki krwi) Hamuje rekrutację leukocytów w ogniskach zapalnych Działa zabójczo na mikroorganizmy w pobudzonych makrofagach Wolne rodniki tlenowe Uwalniane z neutrofilów i makrofagów Biorą udział w procesach uszkadzających tkanki: 1. uszkodzenie kom. śródbłonka Ⴎ inicjacja krzepnięcia Ⴎ wzrost przepuszczalności ściany naczyniowej 2. trawienie macierzy pozakomórkowej 3. bezpośrednie uszkodzenie komórek (nowotworowych, erytrocytów, kom. podścieliska) Źródła i efekty działania tlenku azotu (NO) w zapaleniu Uszkodzenie tkanek związane z zapaleniem Jest istotą wielu chorób takich jak reumatoidalne zap. stawów, niektóre postaci przewlekłych chorób płuc Następstwa zapalenia ostrego Rozejście - powrót do stanu sprzed uszkodzenia Bliznowacenie / włóknienie Zapalenie przewlekłe - regeneracja do stanu sprzed uszkodzenia lub bliznowacenie Zapalenie przewlekłe - cechy Naciek z kom. jednojądrowych Niszczenie tkanek Rozwija się w przypadkach: 1.zakażeń wirusowych, przewlekłych zakażeń wywołanych przez inne mikroorganizmy: prątki, krętka bladego, niektóre grzyby 2.przedłużającej się ekspozycji na substancje toksyczne 3.chorób autoimmunologicznych Przyczyny i następstwa zap. ostrego i przewlekłego Procesy zachodzące podczas całkowitego rozejścia zapalenia ROLA MAKROFAGÓW 1. powrót prawidłowej przepuszczalności ścian naczyń 2. eliminacja płynu obrzękowego i białek 3. fagocytoza neutrofilów ulegających apoptozie i resztek martwych komórek 4.odpływ makrofagów Procesy zachodzące podczas całkowitego rozejścia zapalenia Przewlekłe zapalenie płuca Skupiska komórek jednojądrowych (*) Niszczenie miąższu narządu (krótkie strzałki) Zastępowanie tkanki uszkodzonej tkanką łączną Komórki i mediatory przewlekłego zapalenia Makrofagi - pochodzą od krążących we krwi monocytów, rezydują w tk. łącznej Dojrzewanie monocytów do makrofagów Komórki i mediatory przewlekłego zapalenia c.d. Limfocyty, kom. plazmatyczne, eozynofile, kom. tuczne Makrofagi i limfocyty w przewlekłym zapaleniu - wzajemna stymulacja i uwalnianie cz. zapalnych Zapalenie ziarniniakowe Przykłady : Bakteryjne- gruźlica, trąd, kilak, chor. kociego pazura Pasożytnicze- schistosomiaza Grzybicze- histoplazmoza, blastomykoza, kryptokokoza, kokcydioidomykoza Zapalenie ziarniniakowe c.d. Związane z metalami i pyłami- pylica krzemowa, berylowa Związane z ciałem obcym- szwy chirurgiczne, implanty piersi, protezy naczyniowe O nieznanym charakterze- sarkoidoza Ziarniniak (Mycobacterium tuberculosis) Martwica serowata Pobudzone makrofagi Komórki wielojądrzaste Skupiska limfocytów Typy morfologiczne zapaleń ostrych i przewlekłych: zapalenie surowicze zapalenie włóknikowe zapalenie ropne owrzodzenie Zapalenie surowicze(A), włóknikowe(B), ropne (C) i owrzodzenie (D) Ogólnoustrojowe następstwa zapalenia Reakcje ostrej fazy: gorączka, senność, złe samopoczucie, utrata łaknienia, przyspieszony rozpad białek mięśni szkieletowych, spadek RR, synteza białek w wątrobie (dopełniacza, ukł. Krzepnięcia) Leukocytoza Ogólnoustrojowe następstwa zapalenia Neutrofilia - zak. bakteryjne Eozynofilia - zak. pasożytnicze i odczyny alergiczne Limfocytoza - mononukleoza zakaźna, świnka, różyczka Leukopenia - większość chor. wirusowych, zak. riketsjami, pierwotniakami, u pacjentów wyniszczonych Nowotwory Dr n. med. Izabela Gasińska - Drozdowska PWSZ Legnica Definicja nowotworu Nieprawidłowa masa tkankowa powstała w wyniku autonomicznego, nieuporządkowanego wzrostu, który trwa pomimo usunięcia bodźca inicjującego Sześć znamion nowotworu Nazewnictwo nowotworów Metaplazja Zmiana jednego typu zróżnicowanej tkanki w inny zwykle w odpowiedzi na czynnik drażniący Nazewnictwo nowotworów Dysplazja Nieuporządkowany rozrost komórek powodujący zmiany ich rozmiaru kształtu organizacji Nieprawidłowa ale nienowotworowa proliferacja Zmiany dysplastyczne wyraźne i obejmujące całą grubość nabłonka Carcinoma in situ - rak przedinwazyjny Rak przedinwazyjny błona podstawna niezmieniona a zmiany nie przekraczają błony podstawnej Porównanie guzów łagodnych i złośliwych Mięśniak vs mięsakomięśniak Epidemiologia nowotworów Częstość występowania nowotworów Czynniki geograficzne i środowiskowe Wiek Dziedziczność Nabyte zmiany przednowotworowe Wrodzona predyspozycja do nowotworu Częstość i śmiertelność nowotworów w zależności od płci i lokalizacji Częstość zachorowań i śmiertelność ( UK, 2000r) Różnicowanie i anaplazja Nowotwory łagodne zbudowane są z dobrze zróżnicowanych komórek, dokładnie przypominających ich prawidłowe odpowiedniki figury podziału mitotycznego występują rzadko i mają prawidłową strukturę Gruczolakowłókniak piersi Dobrze odgraniczony od tkanki piersi Posiada włóknistą torebkę Gruczolakowłókniak piersi Obraz mikroskopowy Widoczna torebka, która oddziela guz od otaczającej tkanki Różnicowanie i anaplazja c.d. Nowotwory złośliwe cechuje szerokie spektrum zróżnicowania komórek miąższowych od dobrze zróżnicowanych po całkowicie niezróżnicowane anaplazja = brak zróżnicowania to charakterystyczna cecha złośliwości Pleomorfizm (różnice wielkości i kształtu) k. anaplastycznych Duże, hyperchromatyczne jądra Stosunek jądrowo-cytoplazmatyczny nawet 1:1 ( norma 1:4 - 1:6 ) Komórki olbrzymie Jądro olbrzymie lub wielojądrzastość Jądra anaplastyczne - chromatyna gruboziarnista, zbita, jąderka powiększone, liczne i atypowe mitozy Różnicowanie nowotworu Rak płaskonabłonkowy skóry wysokodojrzały, strzałka pokazuje perłę rogową (strona lewa) Nowotwór anaplastyczny, w środku p.w. komórka z trójbiegunową figurą podziału mitotycznego Anaplastyczny nowotwór m.szkieletowych- rhabdomyosarcoma Pleomorfizm komórek i jąder komórkowych Hiperchromazja jąder Komórki olbrzymie wielojądrzaste Tempo wzrostu guzów złośliwych ogólnie koreluje z poziomem ich zróżnicowania większość guzów łagodnych rośnie wolno a złośliwych szybko Klasyfikacja raków (carcinoma) Rak - złośliwy nowotwór tkanki nabłonkowej Raki nabłonka niegruczołowego są poprzedzone nazwą typu tkanki nabłonkowej Raki z nabł. gruczołowego - gruczolakoraki (adenocarcinoma) Rak in situ - nie przechodzi przez błonę podstawną (nie nacieka) Rak naciekający - ma dostęp do naczyń krwionośnych i limfatycznych, daje odległe przerzuty Naciekający rak przewodowy piersi Rozsiew nowotworu drogą krwi Tworzenie przerzutów Naciekanie błony podstawnej nabłonka przez komórki nowotworowe - kolejne etapy Przerzuty w wątrobie Neoplazja (nowotworzenie) wewnątrznabłonkowe Zakres zmian bliskich rakowi inwazyjnemu Łagodna dysplazja Umiarkowana dysplazja Ciężka dysplazja ( rak in situ) Nieprawidłowa aktywacja protoonkogenów i utrata funkcji genów supresorowych nowotworu prowadzą do przekształcenia prawidłowej komórki w komórkę nowotworową Szlaki kancerogenezy Apoptoza Zaprogramowana śmierć komórki - aktywny proces, podczas którego pojedyncza komórka zapoczątkowuje swoją własną śmierć Fizjologiczna a. - podczas formowania tkanek, embriogenezy i regulacji systemu odpornościowego Patologiczna a. - zmutowana komórka jest niszczona zanim zacznie się powielać Ⴎ zapobieganie potencjalnej formacji nowotworu Progresja nowotworu i heterogenność genetyczna Nowotwory powstają z pojedynczych komórek, które proliferują Powstaje klon komórek z identycznymi nieprawidłowościami Dodatkowe mutacje powodują, że komórki genetycznie różnią się od siebie, choć są częścią tego samego nowotworu- jest to tzw. heterogenność Szybko rosnące, mniej zróżnicowane komórki przeważają, eliminują k. wolniej rosnące, lepiej zróżnicowane Progresja nowotworu i tworzenie heterogenności Rozrost nowotworu Angiogeneza - kom. nowotworu mogą uwalniać czynniki proangiogenne indukujące proliferację naczyń tzw. przełączenie angiogenne Naciekanie - jedyne bezwzględne kryterium złośliwości Przerzutowanie - kom. złośliwe rozsiewają się z ich pierwotnej lokalizacji do odległych miejsc Ⴎ guzy wtórne Wieloetapowy model rozwoju raka jelita grubego Akumulacja mutacji genetycznych odpowiada zmienionej biologii komórek nowotworu Kinetyka wzrostu guza i angiogeneza A - zmieniona komórka B - nieunaczyniony guzek nowotworowy C - guz unaczyniony D - unaczyniony guz z martwicą centralną Drogi przerzutowania - rak jelita Krew Limfa Jama otrzewnowa Lokalne naciekanie Nowotwory dające przerzuty do kości drogą krwi Rak: oskrzela piersi tarczycy nerki gruczołu krokowego Substancje rakotwórcze- kancerogenne Powodują zwiększoną zapadalność na nowotwory złośliwe Działają poprzez: mechanizmy genetyczne - zmiany w DNA mech. epigenetyczne - np działając na produkty białkowe genów regulujących wzrost Translokacje chromosomalne i onkogeny w chłoniaku Burkitta i przewlekłej białaczce szpikowej Patogeneza chłoniaka/ białaczki z limfocytów T Indukcja ludzkim wirusem HTLV-1 Rodzaje kancerogenów Chemiczne - etapy: inicjacja, promocja, utrwalenie Promieniowanie jonizujące i niejonizujące (UV) Ⴎ uszkodzenie DNA a. bezpośrednio - pęknięcie nici DNA b. pośrednio - jonizacja wody, powstanie wolnych rodników tlenowych, uszkodzenie DNA Wirusy a. wirusy DNA b. retrowirusy Etapy kancerogenezy Rodzaje kancerogenów c.d. Promieniowanie UV - jest związane z występowaniem nowotworów złośliwych skóry: Raka płaskonabłonkowego Raka podstawnokomórkowego Czerniaka złośliwego Rodzaje kancerogenów c.d. Promieniowanie jonizujące a. X- rentgenowskie Może leczyć nowotwory ale także je wywoływać! np mięsaki w płucach, OUN, kościach, nerkach, wątrobie b. Izotopy promieniotwórcze np. radioaktywny jod (leczenie chorób tarczycy) - ryzyko rozwoju raka 15-20 lat później c. Promieniowanie jądrowe (bomba jądrowa) - ryzyko białaczki, raka płuc, piersi i tarczycy Nowotworzenie wywołane przez wirusy wirusy DNA wprowadzają DNA do genomu gospodarza retrowirusy mają enzym odwrotnej transkryptazy do wytwarzania kopii DNA z RNA wirusa Ⴎ kopia jest wprowadzana do genomu gospodarza Mechanizmy obrony gospodarza przeciw nowotworowi Odporność wrodzona - aktywacja makrofagów i kom. NK (natural killer) Odporność adaptacyjna a. humoralna - przeciwciała (przeciw pojedynczym komórkom) b. komórkowa - bierze udział w rozpoznaniu i monitorowaniu kom. przekształcających się w nowotworowe Ⴎ komórki obce mogą być eliminowane przez układ odpornościowy Molekularne mechanizmy w tworzeniu antygenów nowotworowych rozpoznawanych przez limfocyty T Kacheksja nowotworowa Zespól wyniszczenia Utrata tkanki tłuszczowej Zmniejszenie masy ciała Osłabienie Anoreksja Niedokrwistość Markery nowotworowe Produkty pochodzące z nowotworu Oznaczane we krwi są stosowane w: diagnostyce, monitorowaniu leczenia, wykrywaniu wznowy nowotworu Przykładowe markery: CA 125 - dla nowotworów jajnika PSA - dla gruczołu krokowego ၡ- fetoproteina (AFP) - dla nowotworów wątroby i potworniaka jądra CEA - dla raka j. grubego, trzustki, żołądka, piersi, także w marskości alkoholowej trzustki, także w marskości, zapaleniu wątroby, w ciąży Patologia układu dokrewnego Dr n. med. Izabela Gasińska - Drozdowska PWSZ Legnica Układ wydzielania wewnętrznego Grupa narządów utrzymujących stan homeostazy między różnymi narządami organizmu Hormony regulują czynność narządów docelowych Podwyższona aktywność tkanki docelowej hamuje swoiście aktywność gruczołu wydzielającego hormon pobudzający Ⴎ ujemne sprzężenie zwrotne Ujemne sprzężenie zwrotne Podwzgórze Przedni płat przysadki Narząd docelowy (tarczyca) Hormony przenoszone są do narządów docelowych przez krew Ⴎ „dokrewne” : h. steroidowe peptydy aminy Zaburzenie funkcji u. dokrewnego Synteza Wydzielanie Działanie na tkanki docelowe Reakcja narządów docelowych na hormony Czynniki stymulujące (TSH, CRH, GHRH, GnRH) i hamujące ( PIF, GIH) podwzgórza Hormony przedniego płata przysadki: TSH, PRL, ACTH, GH, FSH, LH Prawidłowy przedni płat przysadki Kilka populacji komórek Różnice w barwieniu związane z produkcją różnych hormonów Przedni płat przysadki adenohypophysis Nadczynność Przyczyny - gruczolaki wydzielające hormony Zagrażają życiu - lokalizacja i nadprodukcja hormonów Gruczolaki przysadki Gruczolak przysadki (monomorfizm komórek) Przedni płat przysadki adenohypophysis Nadczynność Skutki - ucisk na: 1. pozostałą część przysadkiႮ niedoczynność 2. skrzyżowanie wzrokoweႮ uszkodzenie pola widzenia 3. oponęႮ bóle głowy 4. zatokę jamistąႮ porażenie nerwów czaszkowych: III, IV lub VI 5. mózgႮ duże guzy- zniekształcenie śródmózgowia z wodogłowiem Diagnostyka Obrazowanie- rtg, TK, MR Poziom hormonów i testy czynnościowe Ocena pola widzenia Czynne gruczolaki przysadki Prolactinoma- objawy Nadmierne wydzielanie PRL i mlekotok U kobiet- zaburzenia miesiączkowania i niepłodność U mężczyzn- zaburzenia wytrysku i impotencja Czynne gruczolaki przysadki c.d. Gruczolaki somatotropowe- objawy zależne od stadium wzrostu Nadmierne wydzielanie STH a) przed pokwitaniem (zrośnięciem nasad k. długich) Ⴎ gigantyzm i akromegalia b) po zrośnięciu nasad k. długichႮ akromegalia : powiększenie dłoni, stóp, głowy, wtórna cukrzyca (STH -antagonista insuliny), powikłania sercowo-naczyniowe Cechy akromegalii Czynne gruczolaki przysadki c.d. Gruczolaki kortykotropowe- nadmierne wydzielanie ACTH ( choroba Cushinga)Ⴎ przerost nadnerczyႮ nadmierne wydzielanie glikokortykoidów wywołujących zespół Cushinga - objawy: otyłość centralna, „twarz księżycowata”, hiperwolemia i trądzik, zaburzenia miesiączkowania, hirsutyzm, przerzedzenie włosów, nadciśnienie, cukrzyca, osteoporoza, osłabienie i znużenie mięśni, atrofia skóry, rozstępy purpurowe Czynne gruczolaki przysadki c.d. Inne- związane z nadmiernym wytwarzaniem : TSH, LH, FSH występują bardzo rzadko Czynne gruczolaki przysadki c.d. Leczenie 1. chirurgiczne - usunięcie guza lub przysadki, ryzyko powikłań 2. radioterapia - mniej powikłań, mniejsza skuteczność 3. farmakologiczne - bromokryptyna Przedni płat przysadki adenohypophysis Niedoczynność Niewystarczające wydzielanie hormonów przysadkowych Przyczyny: 1. zmiany w obrębie podwzgórza 2. zmiany w obrębie przysadki Tylny płat przysadki Przyczyna- uszkodzenie podwzgórza (nowotwór, zawał) Nieprawidłowe wydzielanie ADHႮ brak reabsorpcji zwrotnej wody w kanalikach nerkowychႮ poliuria, odwodnienie, śmierć Rodzaje moczówki: 1. neurogenna (poch. czaszkowego)- zaburzenie wytwarzania ADH 2. nefrogenna (poch. nerkowego)- oporność kanalików nerkowych na działanie ADH Zespół nieodpowiedniego wydzielania ADH Przyczyny: Idiopatyczne Nowotworowe - rak drobnokomórkowy płuc Urazy - czaszki Zakażenia wewnątrzczaszkowe: zapalenie opon, gruźlica, kiła Chor. kl. piersiowej - zapalenie płuc, zator płucny Choroby szyszynki Mieści się powyżej trzeciej komory mózgu Wydziela melatoninę : kontrola rytmu dobowego i dojrzewania narządów płciowych Szyszyniaki - powodują ucisk na: 1. śródmózgowie (porażenie ruchu gałek ocznych w górę) 2. podwzgórze (moczówka) Tarczyca Nadczynność Objawy: tachycardia, pocenie, drżenie, niepokój, zwiększony apetyt, utrata masy ciała, nietolerancja ciepła Podział: Pierwotna - wzrost T3 i T4, spadek TSH Wtórna - wzrost T3 i T4 wywołany wzrostem TSH (nowotwór przysadki) Tarczyca Nadczynność Przyczyny: Choroba Gravesa- autoprzeciwciała IgG Ⴎ pobudzenie tarczycy, powiększenie i nadmierna produkcja hormonów, wytrzeszcz oczu, obrzęk przedgoleniowy Toksyczne wole wieloguzkowe Gruczolak toksyczny Przyjęcie dużych dawek hormonu Cechy tyreo- toksykozy * tylko w chorobie Gravesa Choroba Gravesa Hiperplazja tarczycy w chor. Gravesa Przyczyny tyreotoksykozy Wole guzowate Tarczyca Nadczynność Skutki: Nietolerancja ciepła, nadmierne pocenie Nerwowość, drażliwość Utrata masy ciała przy nadmiernym łaknieniu Wole Tarczyca Leczenie Chirurgiczne Jod radioaktywny Leki zakłócające produkcję hormonów Tarczyca Niedoczynność Zmniejszenie wytwarzania hormonów Rodzaje: Wrodzona - kretynizm Nabyta - obrzęk śluzowaty Podział: Pierwotna - spadek T3 i T4, wzrost TSH Wtórna - spadek T3 i T4, spadek TSH Obrzęk śluzowaty Przyczyny niedoczynności tarczycy Niedoczynność pierwotna tarczycy Przyczyny: Autoimmunologiczne zap. tarczycy - typu Hashimoto Choroba Gravesa- u 5% chorych z nadczynnością rozwija się z czasem niedoczynność Leczenie nadczynności: chirurgiczne, jod radioaktywny, farmakologiczne Ciężki niedobór jodu Niedoczynność tarczycy Objawy Spowolnienie psychiczne i fizyczne Zmęczenie Nietolerancja zimna Suchość skóry i włosów Leczenie Podawanie tyroksyny do końca życia! Patogeneza zapalenia tarczycy typu Hashimoto Zapalenie tarczycy typu Hashimoto Wole tarczycy Powiększenie części lub całości narządu Rodzaje: 1. Toksyczne - z tyreotoksykozą Najczęstsza przyczyna - choroba Gravesa 2. Nietoksyczne - z eutyreozą lub hypotyreozą endemiczne - brak jodu sporadyczne - rodzinne, polekowe fizjologiczne - w okresie pokwitania, w ciąży Gruczolak pęcherzykowy tarczycy Gruczolak pęcherzykowy tarczycy Gruczolak (A) i rak (B) tarczycy A - brak inwazji, B - widoczna inwazja torebki Rak brodawkowaty C - „oczy sierotki Ani” , D - komórki raka z BCI Rak rdzeniasty - zawiera amyloid Porównanie raków rdzeniastych tarczycy RRT - sporadyczne, MEN - zespół mnogiej gruczolakowatości wydzielniczej Choroby przytarczyc Hormon przytarczyc - parathormon (PTH) Działanie: podwyższenie stężenia wapnia i obniżenie stężenia fosforu we krwi W działaniu tym pośredniczą kości i nerki Działanie PTH w nerkach: zwiększa reabsorpcję ( odzyskanie) wapnia zmniejsza odzyskania fosforu aktywuje wit. D Nadczynność przytarczyc Pierwotna: nadmierne wydzielanie PTH przez gruczolaka lub przerost Wtórna: wzrost wydzielania PTH fizjologiczny w odpowiedzi na hipokalcemię innego pochodzenia Trzeciorzędowa: w długotrwałej wtórnej nadczynności przytarczyc wystąpienie nadczynnego gruczolaka Nadczynność przytarczyc pierwotna Scyntygrafia obszar podwyższonego wychwytu- lewa dolna przytarczyca Gruczolak przytarczyc z komórek głównych Skutki nadczynności przytarczyc skutki hyperkalcemii skutki resorpcji kości Skutki hyperkalcemii Kamienie nerkowe Zwapnienia naczyń Zwapnienia rogówki Osłabienie mięśniowe Męczliwość Zwiększone pragnienie, wielomocz Anoreksja, zaparcia Wrzód trawienny Skutki resorpcji kości Uaktywnienie osteoklastów Ⴎ erozja kości Ⴎ uwolnienie soli wapnia Ⴎ wzrost aktywności osteoblastów Ⴎ nowe beleczki Ⴎ w szpiku ogniska krwotoczne, torbiele kostne Zapalenie włókniste kości Guzy brązowe (krwawe wybroczyny w kościach) Zapalenie włóknisto- torbielowate kości Klinicznie: ból, złamania, deformacje kości Nadczynność przytarczyc wtórna Kompensacyjny przerost przytarczyc w odpowiedzi na choroby przebiegające z niskim stężeniem wapnia i podwyższonym stężeniem fosforanów Przewlekła niewydolność nerek Zespoły złego wchłaniania Osteomalacja, krzywica Ciąża, laktacja Klinicznie: objawy resorpcji kości Przyczyny hyperkalcemii Cechy nadczynności przytarczyc Osteodystrofia nerkowa Nieprawidłowości szkieletu pojawiające się na skutek podwyższonego stężenia PTH w następstwie przewlekłej choroby nerek Patogeneza osteodystrofii nerkowej Niedoczynność przytarczyc Obniżone wydzielanie lub brak PTH Ⴎ hypokalcemia i hyperfosfatemia Przyczyny: usunięcie podczas tyroidektomii, ch. autoimmunologiczne, niedobór dziedziczny Objawy (jak w hipokalcemii): tężyczka, konwulsje, parestezje objawy psychiczne: depresja, drażliwość, zaćma, łysienie, kruche paznokcie Niedoczynność przytarczyc Leczenie dożylnie w ostrej fazie - duże dawki wapnia i wit. D przewlekle - doustnie duże dawki wit. D Choroby nadnerczy Kory nadnerczy - syntetyzuje, przechowuje i wydziela hormony (pochodne cholesterolu): glikokortykoidy mineralokortykoidy (aldosteron) steroidy płciowe Rdzenia nadnerczy - syntetyzuje i wydziela aminy wazoaktywne: adrenalinę (epinefrynę) noradrenalinę ( norepinefrynę) Nadczynność kory nadnerczy Zespół Cushinga (hyperkortyzolizm) Etiopatogeneza: Zależna od ACTH: 1. nadczynność przysadki 2. ektopowe wytwarzanie ACTH/CRH - rak drobnokomórkowy płuc Niezależna od ACTH: 1. jatrogenna - leczenie sterydami 2. gruczolak/rak kory nadnerczy Skutki zespołu Cushinga Hyperaldosteronizm Zwiększona retencja Na+ Zwiększona utrata K+ Etiologia: Pierwotny h. - gruczolak kory nadnerczy (zespół Conna) Wtórny h. - nadmierne wydzielanie aldosteronu wskutek zwiększonego wytwarzania angiotensyny II (aktywacja ukł. renina-angiotensyna) w niewydolności serca, marskości wątroby, nadciśnieniu Skutki hyperaldosteronizmu Niedoczynność kory nadnerczy Choroba Addisona Przewlekła niewydolność nadnerczy w następstwie utraty glikokortykoidów i mineralokortykoidów Etiologia: 1. autoimmunologiczna 2. powikłania w AIDS (obustronna tbc nadnerczy, zak. grzybicze) Przyczyny niewydolności nadnerczy Pierwotna ostra niewydolność kory nadnerczy - przełom nadnerczowy Jatrogenny- nagłe przerwanie leczenia kortykosterydami w dużych dawkach (dochodzi do zaniku kory nadnerczy) Krwotok do nadnerczy - (posocznica) lub zakrzepica żyły nadnerczowej Objawy: podciśnienie, wymioty, biegunka, ból brzucha, gorączka Wymaga natychmiastowej interwencji: dożylnego podanie hydrokortizonu i płynów! Ostra niewydolność nadnercza krwotoczne zniszczenie w posocznicy - zespół Waterhouse`a - Friderichsena Wtórna niewydolność nadnerczy Atrofia nadnerczy w następstwie: Chorób podwzgórza lub przysadki - obniżenie stężenia ACTH Leczenia glikokortykoidami - supresja nadnerczy Rdzeń nadnerczy Guz chromochłonny (phaeochromocytoma) rzadki nowotwór z komórek rdzenia nadnerczy wydzielających adrenalinę i noradrenalinę Objawy: nadciśnienie, tachykardia, kołatanie serca, bóle głowy, pocenie, drżenie, zaburzenia czucia Guz chromochłonny Zespoły mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej MEN (multiple endocrine neoplasia) Nowotwory w różnych narządach dokrewnych Tło rodzinne Choroby wewnątrzwydzielniczej części trzustki Cukrzyca Nowotwory wysp trzustki Zaburzenia czynności wewnątrzwydzielniczej trzustki Cukrzyca Dr n. med. Izabela Gasińska- Drozdowska PWSZ Legnica Cukrzyca (diabetes mellitus) Przewlekłe zaburzenie metabolizmu węglowodanów, tłuszczów i białek Brak / niedobór insuliny Ⴎ niedostateczne zużycie glukozy Ⴎ hiperglikemia Fizjologia insuliny Synteza i przechowywanie w ziarnistościach kom. ß wysp trzustki W hyperglikemii - uwolnienie insuliny Gdy hyperglikemia nadal - aktywna synteza insuliny Fizjologia insuliny c.d. Główny hormon anaboliczny - wpływa na: 1.Transport glukozy i aminokwasów przez błony komórkowe 2. Wytwarzanie glikogenu w wątrobie i mięśniach 3. Przemianę glukozy w trójglicerydy 4. Syntezę kwasów nukleinowych 5. Syntezę białek Fizjologia insuliny c.d. Insulina oddziałuje na komórki docelowe przez wiązanie z receptorem insulinowym Wczesna odpowiedź na insulinę to przeniesienie jednostki transportującej glukozę z aparatu Golgiego do błony komórkowej, co ułatwia wychwyt glukozy i usuwanie jej z układu krążenia Podział cukrzycy pierwotna - 95% pierwotne zaburzenie wytwarzania insuliny wtórna - 5% 1. następstwo chorób trzustki (zapalenie) 2. nadmierne wydzielanie hormonów zakłócających działanie insuliny: glikokortykoidy w Z. Cushinga hormon wzrostu w akromegalii adrenalina w guzie chromochłonnym Laboratoryjne kryteria cukrzycy Stężenie glukozy na czczo > 126mg% Kliniczne objawy cukrzycy i stężenie glukozy losowo mierzone > 200mg% Stężenie glukozy > 200mg% po podaniu 75g glukozy, utrzymujące się przez 2 godziny Cukrzyca typu I Ch. autoimmunologiczna Uszkodzenie komórek ß wysp Langerhansa Czynniki predysponujące: genetyczne zakażenia wirusowe Zaburzenia metaboliczne w cukrzycy typu I Cukrzyca typu II Czynniki genetyczne Starzenie się komórek wysp trzustki Insulinooporność tkanek - uszkodzenie funkcji receptorów dla insuliny na powierzchni komórek docelowych Insulinooporność jest ściśle związana z otyłością Amyloidoza wyspy trzustki - c. typ II Patogeneza cukrzycy typu I Etapy rozwoju cukrzycy typu I A Patogeneza cukrzycy typu II Powikłania cukrzycy ostre - śpiączki Przyczyny: Hipoglikemia - po przedawkowaniu insuliny Kwasica ketonowa - w c. typu I : wzrost rozpadu TGL i wytwarzania ciał ketonowych Ⴎ kwasica ketonowa Ⴎ zaburzenia świadomości Hiperosmolarność: wzrost stężenia glukozy w osoczu i osmolarności osocza Ⴎ odwodnienie mózgu i śpiączka - w c. typu II Kwasica mleczanowa: wzrost stężenia kwasu mlekowego Powikłania cukrzycy Śmiertelność związana z długotrwałą cukrzycą obu typów jest wynikiem powikłań: mikroangiopatii retinopatii nefropatii neuropatii miażdżycy Mikroangiopatia cukrzycowa Małe tętniczki i kapilary wykazują charakterystyczne pogrubienie ścian Ⴎ szkliste stwardnienie naczyń(następstwo pogrubienia błony podstawnej) Szkliste stwardnienie tętniczek Guzkowe stwardnienie kłębuszków nerkowych Przewlekłe powikłania cukrzycy Miażdżyca nerek Przewlekłe powikłania cukrzycy Retinopatia cukrzycowa Krwawienie podsiatkówkowe - poniżej tarczy n. wzrokowego Wysięk - po str. lewej Neowaskularyzacja -po stronie prawej t. n. wzrokowego Leczenie cukrzycy Cel: prawidłowe stężenie glukozy we krwi Ⴎ prawidłowy profil metaboliczny i mniejsza częstość występowania chorób naczyniowych Metody: 1. dieta 50% pacjentów 2. dieta + doustne leki obniżające poziom glukozy 20-30% pacjentów 3. dieta + insulina 20-30% pacjentów Nowotwory komórek wysp trzustki Rzadkie, występują między 30-50 rż Insulinoma - pochodzące z komórek ß, powodują hipoglikemię, trwałe uszkodzenie mózgu, rzadko złośliwe Gastrinoma - pochodzące z komórek G trzustki, zespół Zollingera-Ellisona, nadmierne wydzielanie żołądkowe, wrzody trawienne, biegunki Glukagonoma Ⴎ kom.ၡ trzustki, wtórna cukrzyca, VIP-oma, somatostatinoma Insulinoma - guz śr. < 1cm, dający objawy hipoglikemii Na zakończenie zagadka Komórki śródbłonka - obraz konfokalnej mikroskopii świetlnej

---