1. Struktura orientacji metodologicznej/pespektywy badawczej (typy założeń)

Założenie, tkwi u podstaw badań..

Zał.Ontologiczne - zbiór założeń odnoszących się do dziedziny przedmiotowej.

Sposób postępowania:

*Epistemologiczne -zbiór wyobrażeń o sposobach poznawania świata przez człowieka.

*Aksjologiczne -określają cel jakiemu służy poznanie np. Po co ja poznaję świat?

*Metodologiczne -określają sposoby dochodzenia do twierdzeń i teorii.

2. Główne źródła poznania i związane z nimi stanowiska filozoficzne

Są tu 2 główne źródła poznania:

1. Rozum do rozumu odwołuje się racjonalizm,

*narzędziem poznania jest intelektualna intuicja, która umożliwia jasny i pewny wgląd w prawdy ogólne.

*wiedza zdobywana za pomocą rozumu jest wiedzą oczywistą i pewną.

Kartezjusz („Myślę, więc jestem”). Zaproponował 3 gł. zasady postępowania:

*Rozkładać złożone problemy na proste.

*Proste nierozkładalne problemy mają rozwiązania oczywiste i nieodwołalne.

*Rozwiązania problemów prostych przenoszone są na całości złożone za pośrednictwem wniosków.

Racjonalizm umiarkowany - rozum jest podst-wym, ale nie jedynym źródłem poznania.

2. Doświadczenie: źródło poznania - empiryzm:

rozum ludzki rodzi się jako czysta karta-Empiryzm genetyczny. Wiedzę zdobywa się z wiekiem i doświadcz.

3. Główne cechy empiryzmu

Empiryzm przyjmował różne formy i postaci.

5 wspólnych cech ( ameryk. Badacz):

* rozum ludzki rodzi się jako czysta karta-Empiryzm genetyczny. Wiedzę zdobywa się z wiekiem i dośw.

* Każde prawdziwe twierdzenie powinno być potwierdzone przez doświadczenie (np.eksperyment)

* Praca naukowa czyli twierdzenia na temat ogólnych i powtarzalnych wzorców doświadczenia.

* Wyjaśnić zjawisko naukowo to udowodnić, że jest ono przypadkiem ogólnego prawa (pokazać zasadę, zgodnie z którą dane zjawisko pojawia się, zmienia czy znika.)

* Przewidywanie. Znajomość prawa ogólnego pozwala przewidywać przyszłe występowanie zjawisk danego typu.

4. Czym się różni pozytywna wiedza naukowa od metafizyki (zdaniem A. Comta)

* Wg. Comte metafizyka to spekulacje filozoficzne nie opierające się na wynikach badań nauk szczegółowych

i że Metafizyka wyjaśnia zdarzenia za pomocą abstrakcyjnych pojęć idei, zasad i sił, wiedza mistyczna itd.)

* Pozytywna wiedza naukowa - stawia się pyt. o powstanie i przebieg zjawisk, zbierane są fakty, tylko im rozum jest gotów się podporządkować.

Comte twierdził, że nauka to zasady zrozumienia działania, to szukanie praw powszechnych.

Nauka ma gromadzić fakty i ustalać istniejące między nimi związki .

Nie należy wypowiadać twierdzeń innych, jak tylko opartych na takim czy innym fakcie.

5. Główne zasady doktryny pozytywistycznej wg. L.Kołakowskiego

1. Nauka ma dostarczać wiedzy pozytywnej, tzn. wiedzy umożliwiającej przewidywanie przyszłych zdarzeń.

2. Założenie determinizmu- zdarzenia występujące w świecie przebiegają zgodnie z regułami.

3. Reguły, których należy się trzymać, aby zadawać sensowne pytania:

* reguła fenomenalizmu- mówi, że nie ma dużej różnicy między istotą, a zjawiskiem.

badacz powinien rejestrować tylko to, co przejawia się w doświadczeniu (cowidzimy, słyszymy, itp.)

* reguła nominalizmu- wiedza formowana w terminach ogólnych nie ma innych odpowiedników poza konkretnymi przedmiotami.

* Reguła odrzucająca wartość poznawczą sądów oceniających i wypowiedzi normatywnych. Pozytyw tego typu wypowiedzi nie mają wartości naukowej.

* Reguła zakładająca zasadniczą jedność metody. Sposoby zdobywania wartościowej wiedzy są zasadniczo takie same we wszystkich dziedzinach doświadczenia i takie same są główne etapy opracowywania zgromadzonych doświadczeń. Metoda ta została wypracowana na gruncie nauk przyrodniczych.

6. Na czym polega wnioskowanie indukcyjne?

Celem jest poszukiwanie najbardziej ogólnych prawidłowości.
Wnioskowanie indukcyjne polega na dochodzeniu prawdy od szczegółu do ogółu:

1.Zgromadzić dostatecznie dużo zdań rzetelnie opisujących wyniki doświadczenia
2.Stosując reguły indukcji dokonywać ostrożnych uogólnień tzn. przechodzenia od zdań obserwacyjnych do zdań ogólnych.

Sposobem wnioskowania jest indukcja. Aby ona mogła być wykorzystana, musi być spełniony warunek - Liczba zdań obserwacyjnych rzetelnie opisujących wyniki doświadczenia(obserwacji) musi być dostatecznie duża

Wnioskowanie indukcyjne jest zgodne z kierunkiem wnioskowania logicznego.

7. Metoda naukowa jako układ czynności w ujęciu indukcjonistycznym

*Obserwacja i/lub eksperyment (wybieramy obszar zainteresowania)

*Gromadzenie zdań obserwacyjnych (faktualne/jednostkowe)

*Indukcja uogólniająca, w wyniku której formułowane jest zdanie ogólne o statusie hipotezy.

Kolejne badanie aby zweryfikować hipotezę

*Próba weryfikacji hipotezy - przeprowadzamy obserwacje, ale są one już ukierunkowane wcześniej sformułowaną hipotezą.

*Przyjęcie lub odrzucenie hipotezy. Jeśli hipoteza zostaje przyjęta, to staje się twierdzeniem, wiedzą prawdziwą. Jeśli ją odrzucimy, tzn. że takiego stanu rzeczy nie ma.

8 Indukcja uogólniająca ? kanony S. Milla?

1. Aby osiągnąć pewne poznanie:

* Liczba obserwacji powinna być dostatecznie duża.

* Stosując reguły indukcji należy dokonywać ostrożnych uogólnień, tzn. przechodzić od zdań obserwacyjnych do zdań ogólnych. 

2. Rozwiązywania za pomocą KANONÓW odbywa się w metodzie indukcji eliminacyjnej:

* Kanon jedynej różnicy polega na tym, że pojawia się przypadek, w którym dane zjawisko zachodzi oraz przypadek, w którym zjawisko nie zachodzi, a okoliczności są te same z wyjątkiem jednego elementu, który różnicuje te warunki. Ten jeden element, którym się różnią jest przyczyną zachodzenia lub nie zachodzenia danego zjawiska.

* Kanon jedynej zgodności - różne przypadki posiadają różne okoliczności oraz jedną okoliczność wspólną, i to ona właśnie wywołuje dane zjawisko.

* Połączony kanon jedynej zgodności i jedynej różnicy- najpierw sprawdza się Kanon jednaj zgodności potem Kanon jedynej różnicy

*Kanon zmian towarzyszących Obserwuje się jak określone zmiany wartości jednej zmiennej pociągają za sobą zmiany wartości drugiej zmiennej, albo w jaki sposób trzecia zmienna wpływa na jakość związku funkcyjnego między dwoma zmiennymi.

9. Sposoby krytyki indukcji (HUME, CHALMERS POPPER)

1. WG HUME:

* stwierdził, że indukcja nie prowadzi do poznania pewnego i uniwersalnego.

*stałość obserwowanego związku nie zwiększa prawdopodobieństwa jego powtórzeń w przyszłości, bo nie można zasady indukcji uzasadniać zasadą indukcji.

*Przy pewnej sumie doświadczeń akceptujemy pewien stan rzeczy jako trwale obecny (przyzwyczajamy się), bo akceptacja jest biologicznie korzystniejsza niż powstrzymywanie się od niej.

*Wiedza nie tyle jest opisem świata takim, jakim on jest, co formą zachowania gatunku ludzkiego, kumulującego korzystne zasoby doświadczonych połączeń.

2. WG CHALMERSA

Ponieważ liczba potencjalnych informacji jest nieskończona, to wynik=0. czyli wartość przeprowadzanych obserwacji jest zerowa.

3. WG POPPERA

* każde zdanie operacyjne "obciążone" jest teorią, nie ma nagich faktów. Każde zdanie obserwacyjne sformułowane jest w jakimś języku publicznym, języku nadającym znaczenia słowom, opisującym jakiś stan rzeczy.
* trzeba najpierw dysponować jakąś teorią, by móc gromadzić fakty. Trzeba wiedzieć, które obserwacje notować jako ważne, a które pomijać.
* pewne zdanie obserwacyjne może okazać się fałszywe z powodu fałszywości teorii zakładanej w momencie uznawania zdania obserwacyjnego.

10. Pojęcie zmiennej i jej rodzaje

1. Zmienna- właściwość, cecha przyjmująca różne wartości. Podać zmienną to podać jej nazwę i zbiór jej wartości. Cechą zmiennej jest to, że posiada zbiór swoich wartości, a nie tylko nazwę.

Zmienne to, wybrane przez badacza i przyjęte aspekty badanego zjawiska.

2. Rodzaje zmiennych:

*dwuwartościowe -wielowartościowe

* dyskretne- ciągłe (nie ma pośrednictwa) ciągłe wyrażane są w liczbach, oraz ujmowane są w przedziałach np. dochód do 300 zł. Przedziały nie mogą się pokrywać.

*bezpośrednio obserwowalne -pośrednio obserwowalne (bezpoś. np. płeć, pośr. np. studenci)

*zmienne zależne, niezależne, pośredniczące.

11. Konsekwencje stosowania w naukach społecznych metody nauk przyrodniczych, zgodnej z zaleceniami pozytywizmu (obiektywistyczny model poznania)

Konsekwencje pozytywizmu w naukach społecznych
Założenie naturalizmu: świat społeczny jest zasadniczo zgodny ze światem fizycznym, można go więc tak samo badać. Przystosowanie przedmiotu do możliwości metody:
• przedmiotem nauk społecznych nie mogą być intencje, zamiary, przeżycia i inne tego typu rzeczy i stany metafizyczne, jak świadomość, osobowość etc
• należy rejestrować stałe, powtarzalne sposoby zachowania, wykazywać warunki, w jakich one powstają, pojawiają się i znikają

2. obiektywistyczny model poznania

* Rzeczywistość jest zewnętrzna i niezależna wobec poznania

* Przedmiot wyznacza treść świadomości podmiotu, kształt wiedzy wyznaczony jest przez świat, wiedza jest odkrywana. Eliminuje się z procesu badawczego czynnik ludzki

* Relacja korespondencji (klasyczna koncepcja prawdy)

12. Struktura procesu badawczego (poznawczego) w empiryzmie, przyjmującym zasady pozytywizmu

1. Proces poznawczy składa się z uporządkowanych konsekwentnie po sobie następujących operacji intelektualnych.

2. Złożony stan rzeczy rozkładany jest na elementy podstawowe(zmienne), które „wchodzą” ze sobą w relacje.

3. Bezpośrednio nieobserwowalne zmienne powinny być poddane operacjonalizacji:

* Określenie empirycznych warunków posługiwania się zmiennymi, czyli przyjęcie wskaźników

* Wskazanie operacji, których wykonanie pozwala zidentyfikować daną zmienną.

4. Procedurą pozwalającą przechodzić od sądów faktualnych do teorii naukowych jest indukcja.

Pozytywiści:
Dla nich wartością była nauka (stanowisko aksjologiczne). W ich przekonaniu byli wolni od jakiś wartości. Drugi pozytywizm czyli neopozytywizm wówczas obrona stanowiska naukowego była formą przyjęcia ideologii. Nie argument siły, tylko siła argumentów miała być wykorzystywana przez człowieka.

13. Przebieg procesu poznawania w koncepcji Kanta. Konsekwencje koncepcji Kanta

POZNANIE:

Jeżeli dane zmysłowe nie będą uporządkowane nie ma możliwości poznania.
Aby poznać daną rzecz należy wejść z nią w kontakt, zrozumieć, a to można zrobić jedynie za pośrednictwem rozumu. Wynikiem kontaktu zmysłów z przedmiotem są powstające w umyśle wrażenia, łączące się w wyobrażenia o danym przedmiocie.

Poznanie jest możliwe wtedy, gdy przyjmie się istnienie wrodzonych form zmysłowości i form rozsądku.

Nauka jest możliwa dzięki apriorycznym formom zmysłowości i kategoriom czystego intelektu.

KONSEKWENCJE Koncepcji Kanta

*Podstawą dla budowania praw naukowych są dane zmysłowe interpretowane za pomocą wrodzonego systemu kategorii.

*Poznawany przedmiot nie jest niezależny od poznającego podmiotu.

*Podmiot jest warunkiem przedmiotu, a kategorie są warunkiem doświadczenia.

14. Co to znaczy, że podmiot jest warunkiem przedmiotu, a kategorie warunkiem doświadczenia?

1. Przedmiot nie jest rzeczą samą w sobie, jest czymś współtworzonym przez podmiot.

Przedmiot jest zespoleniem wrażeń dokonanych przez intelekt, a dostarczonych przez zmysły.

Nie same zmysły, ale i rozsądek bierze udział w poznaniu świata.

Rozsądek zespala wyobrażenia za pomocą pojęć i przez nie dokonuje przejścia od wyobrażeń do przedmiotów. Zatem to, co nazywamy przedmiotem nie istnieje bez udziału podmiotu myślącego.

Nie poznajemy przedmiotów dokładnie takimi, jakimi one są, ale tworzymy sobie ich wyobrażenia.

2. Wrażenia są porządkowane przez formy zmysłowości (przestrzeń, czas) i rozsądku. Te formy to aprioryczne kategorie, które przysługują każdemu człowiekowi jako przedstawicielowi gatunku.

Rozsądek posiada swoje formy aprioryczne, czyli KATEGORIE czystego intelektu(np. substancji, przyczyny, jedności, mnogości, możliwości, konieczności, istnienia).

Działanie rozsądku polega na zespoleniu wyobrażeń przy pomocy kategorii

Wniosek, jaki się nasuwa, to że myślenie jest warunkiem doświadczenia, a kategorie mają być prawami myślenia o przedmiotach doświadczenia.

15 Hipotetyczno-dedukcyjny model badawczy(POPPER)

* Uświadomienie sobie problemowej wątpliwości co do istniejącej teorii (rywalizacja teorii)

* Propozycja rozwiązania problemu - opracowanie nowej teorii.

* dedukcyjne wyprowadzenie z nowej teorii sprawdzalnych sądów, twierdzeń mających status hipotez
* próby odrzucenia tych twierdzeń, poprzez falsyfikację- jeśli falsyfikacja się powiedzie to odrzucamy sprawdzaną teorię, jeśli się nie powiedzie tzn., że sprawdzona teoria oparła się próbie (dokonała się koroboracja hipotezy)
* dokonanie wyboru pomiędzy rywalizującymi teoriami.

16. Logiczna struktura falsyfikacji hipotezy

1. Przyjmujemy zdanie o właściwości hipotezy, np. „Jeśli istoty życia zjedzą cyjanek, to umierają”.

2. Dokonujemy logicznej transformacji w zdanie postaci „x nie istnieje”.

3. Otrzymujemy zdanie: „Nie istnieją ludzie, którzy po zjedzeniu cyjanku nie umierają”.

4. Próba falsyfikacji - poszukiwanie sytuacji, która jest niezgodna z powyższym zdaniem „Y.Z. zjedli cyjanek i żyją”

5. Jeśli coś sfalsyfikujemy to wiemy, że tak na pewno nie jest. Jeśli do tej pory nie sfalsyfikowaliśmy jakiejś hipotezy, to ulega koraboracji, tzn. że hipoteza ta jest obowiązująca, ale nie koniecznie prawdziwa.

17. Różnica między falsyfikacją a falsyfikowalnością hipotezy

Falsyfikacja - odrzucenie hipotezy, a pośrednio teorii, z której została wyprowadzona- w wyniku jej konfrontacji, ze zdaniem bazowym. Żeby ta falsyfikacja miała miejsce to zdanie bazowe musi być niezgodne z hipotezą. Na tej podstawie dokonujemy odrzucenia.

Falsyfikowalność - kryterium demarkacji, pozwalające odróżnić wypowiedzi naukowe od nienaukowych. Tylko te można uznać za naukowe, co do których można określić okoliczności, w których okazałyby się fałszywe, czyli okoliczności, których nie dopuszcza dana teoria.

Twierdzenie o statusie hipotezy jest falsyfikowalne, jeśli istnieje logicznie możliwe zdanie lub zdania obserwacyjne, które są z nią niezgodne, tzn. takie, które jeśli okazałyby się prawdziwe, to mogłyby sfalsyfikować hipotezę.

18. Co jest wspólne dla badań prowadzonych w modelu indukcjonistycznym i hipotetyczno-dedukcyjnym?

Wspólne cechy obu modeli.

1. redukcja kompleksowości badanych zjawisk. tzn. chcąc poznać, zbadać, jakieś zjawisko, ono musi być sprowadzone do postaci takiej, aby dało się zmierzyć. Nie da badać się zjawiska w całej jego złożoności.

2. reprezentatywność. (wyraża się przede wszystkim w zasadach doboru próby badawczej, określeniu populacji co do której odnoszą się wyniki.)

3. standaryzacja (w badaniach modelowych indukcyjnych i hipotetyczno-dedukcyjny powinny być standaryzowane techniki badań, i ustandaryzowane ich analizy.

4. poszukiwanie prawidłowości. (sytuacji regularnych, powtarzalnych. Ten sam bodziec w takiej sytuacji wywołuje ten sam skutek.

5. Wspólne strategie badawcze, w:

a) Indukcjonistycznym modelu to obserwowanie i rejestrowanie faktów, wyprowadzenie z obserwacji hipotez w formie uogólnień, faktów, wyprowadzenie z hipotez wniosków jako rodzaj prognoz

b) hipotetyczno-dedukcyjnym to stawianie hipotez, obserwowanie i rejestrowanie faktów, stawianie śmiałych hipotez, które jest rezultatem gromadzonych obserwacji, wyprowadzenie z hipotez wniosków jako prognoz, sprawdzanie hipotez za pomocą prognoz

19. Co to jest pomiar?

*Pomiar w sensie szerokim: polega na przyporządkowaniu zbiorowi mierzonych przedmiotów określonego podzbioru liczb rzeczywistych tak, aby stosunki, relacje zachodzące między liczbami izomorficznie odwzorowywały stosunki zachodzące między elementami zbioru, mierzonych przedmiotów.

*Pomiar w sensie wąskim można przeprowadzić tylko wtedy, gdy mierzone wielkości są wielkościami abdytywnymi tj. takimi na których można przeprowadzać operację izomorficzną z jakąś operacją arytmetyczną (dodawanie, odejmowanie itd.)

20. Skale nominalne, porządkowe, interwałowe, ilorazowe

*Skale nominalne-pozwalają stwierdzić, które przedmioty są pod danym względem jednakowe, a które różne (relacja równości lub różnorodności). Liczby jako nazwy.

Zmienne nominalne nie mogą być traktowane jako zmienne porządkowe.

*Skala porządkowa-można określić, czy dwa porównywalne obiekty, posiadają daną właściwość w stopniu równym, wyższym lub niższym.

Skala porządkowa określa relacje. Każda silniejsza skala zawiera w sobie skalę słabszą. Posługując się tą skalą możemy pozwolić sobie na wprowadzenie rankingu obiektów badanych. Od najlepszych do najgorszych np. wykształcenie od wyższego (3p.) do podstawowego za 0p.

*Skale interwałowe- (przedziałowe)- Te skale można budować jedynie wtedy gdy te różnice pomiędzy interwałami są równe. Np.temperatura w skali Celsjusza, Farenheita.

Dzięki niej mogę coś porównać, mówiąc np. dziś jest o 3 stopnie mniejsza temperatura.

*Skale ilorazowe - posiadają naturalny punkt zerowy, pozwalający na porównywanie proporcji pomiędzy różnymi obiektami. np. dochód- ile razy ktoś zarabia więcej niż drugi

*Silny pomiar: skala interwałowa i ilorazowa.

*Słaby pomiar: skala porządkowa i nominalna.

21. Indeks a skala

Index- tworzony jest przez zsumowanie wyników przypisywanym poszczególnym stanom rzeczy. np. aktywność ucznia w szkole: jest członkiem szkół zainteresowań, uczestniczy w organizowaniu imprez na terenie szkoły, bierze aktywny udział w lekcjach....
Za każdy rodzaj aktywności 1pkt.-założenie: poszczególne rodzaje aktywności są od siebie niezależne.
Tworząc skale wykorzystuje się różnice w intensywności wartości tej samej zmiennej

Choć zarówno skala należy rozróżniać te dwa pojęcia (w praktyce często ze sobą utożsamiane i mylone). Tworząc indeks jedynie sumujemy odpowiedzi badanych na poszczególne pytania, zakładając ich równoważność, jeśli chodzi o trafność opisywania zmiennej. Natomiast przy skalach wychodzimy z założenia, że niektóre pytania są bardziej intensywnymi wskaźnikami danej zmiennej i w związku z tym nadajemy im większą wagę przy konstruowaniu wskaźnika.

22. Czym się charakteryzuje skala R. Likerta, Thurstona, dyferencjał semantyczny

Skala Renisia Likerta

*Stosuje się ją często do pomiaru opinii, postaw, poglądów badanych osób na zadane pytanie kwestionariuszowe.

* przygotowanie ok. 100 itemów (wypowiedzi) odzwierciedlające badaną postawę.

* Liczba możliwych do wyboru odpowiedzi powinna być nieparzysta (najczęściej 5), tak, żeby środkowe stwierdzenie było możliwie najbardziej neutralne.

*ma postać: „Nie” „Raczej nie.” „Nie mam zdania.” „Raczej tak'. „Tak” lub „zgadzam się” , „nie mam zdania” , „nie zgadzam się” itp.

* Odpowiedziom przypisywane są wartości liczbowe.

*Bardzo często wykorzystywana jest do mierzenia postaw wobec konkretnych problemów czy opinii.

*Stwierdzenia, do których odnoszą się badani nie powinny zawierać podwójnego przeczenia.

Konstruowanie skali Thurstone. (skala przedziałowa, interwałowa).

-przygotowanie dużej liczby itemów(wypowiedzi neutralne: „pozytywne”, „negatywne”).

-poddane ocenie przez dużą liczbę osób u było, które powinny reprezentować różne postawy wobec określonego obiektu.

-po poważnym przeczytaniu wszystkich itemów, są dzielone na 11 kategorii.

-każdy item jako wartość skali zostaje określony przez uśrednioną ocenę.

Dyferencjał semantyczny.(dwuwymiarowy).

*Przymiotniki tworzą końcowe punkty skali. Sędziowie kompetentni dokonują oszacowania cech, zachowań osoby- wartość średnia; zbiór tych wartości tworzy profil badanej osoby.

Pomiędzy przymiotnikami mamy natężenie od 1 do 7 (kolumny)np. Wesoły - Smutny (jak bardzo, w skali 1-7)

Dzięki temu możemy porównywać profile różnych osób.

23. Jakie funkcje w badaniach pełnią hipotezy?

*sugerowanie nowych doświadczeń lub nowych obserwacji.

*ułatwiają ocenę ważności jakiegoś zdarzenia czy zjawiska, które bez niej byłoby w ogóle bez znaczenia. (hipotezy ukierunkowują nasze postrzeganie. Hipoteza określa pole badań).

*znacząca hipoteza to przypuszczalne rozwiązanie dostrzeżonego problemu, a nie formalna odpowiedź na pytanie.

*Hipoteza powinna być empirycznie sprawdzalna.

24. Struktura wyjaśnienia nomologiczno-dedukcyjnego

1. Explanans (to co wyjaśnia - zdania wykorzystywane do wyjaśnienia)

Składa się z :

* Zdania ogólne stwierdzające związek między B i Z

* Warunki brzegowe (empiryczny stan rzeczy, który skłania nas do postawienia pytania o warunkowanie) -zajście Z

Np. w społeczności X występuje konkurencja. Jeśli jest konkurencja, to występuje wrogość wobec cudzoziemców.

2. Explanandum (zjawisko, które chcemy wyjaśnić) np. w społeczności X występuje wrogość wobec cudzoziemców

3. Wyjaśnianie

4. Prognozowanie(przewidujemy explanandum)

25. Strukturalna różnica między wyjaśnianiem a prognozowaniem

Zwykle przyjmuje się, że pomiędzy wyjaśnianiem i prognozowaniem zachodzi - relacja odwrotności logicznej.

Różnica między wyjaśnianiem a prognozowaniem polega na tym, że wyjaśnianie dotyczy tego, co już nastąpiło, a prognozowanie tego, co nastąpi, prognozy czegoś, co się do tej pory nie zdarzyło.

Pełne wyjaśnienie nie jest możliwe, gdyż zawsze możemy zadać pytanie, dlaczego coś zachowuje się tak, jak się zachowuje. Każdą teorię można wytłumaczyć zgodnie ze schematem wyjaśniania.

Przykład:

Twierdzenie statystyczne, (prawidłowość): W 90 %- jeśli miesięczne dochody osób przekraczają 3 tys. zł, to chodzą one do opery. Osoba X zarabia miesięcznie 3600 zł.

Eksplanandum: Osoba X chodzi regularnie do opery.

26. Kryteria przyczynowości

- Występowanie związku miedzy zmiennymi nie dowodzi, że jest to związek przyczynowo skutkowy.

-Przyczyna musi poprzedzać skutek.

-Empiryczna korelacja między zmiennymi. (zmianom jednej zmiennej muszą towarzyszyć zmiany drugiej zmiennej).

-Skutek nie może być wyjaśniany w kategoriach jakiejś trzeciej zmiennej, tak jak się dzieje w przypadku zależności pozornych.

27. Przyczyny wystarczające i konieczne

*Przyczyna wystarczająca oznacza warunek, który jeśli zostanie spełniony to przyniesie oczekiwany skutek. „Jeśli X kilka razy powtórzy wykłady z metodologii, to X zda dobrze egzamin”

*Przyczyny konieczne oznaczają warunek, który musi być spełniony, aby nastąpił określony skutek. „ Jeśli A nie jest kobietą, to A nie zajdzie w ciążę. Czyli bycie kobietą jest warunkiem koniecznym zajścia w ciążę, ale nie jest to warunek wystarczający. (jeśli nie p to q)

28. Pojęcie paradygmatu w koncepcji T.Kuhna (2)

Paradygmat określa sposób widzenia świata i postrzegania zadań danej nauki,

Kiedy zmienia się paradygmat, zmienia się i świat (perspektywa postrzegania tego świata).

1. Szersze rozumienie pojęcia paradygmat - zbiór ogólnych założeń, przekonań, pojęć, przyjmowanych modeli, wartości, sposobów zbierania i opracowywania danych itd. wspólnych członkom danej społeczności

2. Wąskie rozumienie pojęcia paradygmat - Wzorzec rozwiązywania problemów w danej społeczności naukowej (czyli konkretne sposoby rozwiązywania konkretnych zadań)

3. Wg Kuhna znaczna część wiedzy nauki formalnej to wiedza ukryta, nieuświadomiona. Tak długo jak wszystko toczy się normalnie, nie ma potrzeby uświadamiania sobie tej wiedzy. Potrzeba uświadomienia reguł pojawia się, gdy nadarzą się nowe, nieoczekiwane zdarzenia.

29. Rozwój nauki w koncepcji T.Kuhna

1. Okres pre-nauki - kształtowanie się paradygmatu

* w tym samym czasie występują różne teorie, sposoby wyjaśniania jednego zjawiska

*okres burzy intelektualnej;

*z czasem jedna z teorii zaczyna być dominująca - może być ona najbardziej prognostyczna

*Kończy się on kiedy wyodrębnia się jeden paradygmat.

2. Nauka normalna (nauka dojrzała)

* dominuje jeden paradygmat.(czyli wszystkie podstawowe kwestie zostały rozstrzygnięte)

*zadaniem naukowców jest teraz rozwiązywanie problemy będące uzupełnieniem danego stanowiska

*dyskusje nie dotyczą podstaw, a szczegółowych rozwiązań

3. Przyrastanie anomalii - kryzys - rewolucja naukowa

*rywalizacja paradygmatów

*w ramach danego paradygmatu pojawiają się anomalię, które wywołują kryzys i to prowadzi do rewolucji naukowej.

Rewolucja naukowa:

* Nowa teoria nie wchłania starej teorii, ale nowa teoria zastępuje starą teorię.

30. Dlaczego Kuhn przywołał koncepcje wiedzy milczącej

* Związane jest to z wąskim rozumieniem paradygmatu.

Znaczna część wiedzy reprezentanta nauki normalnej jest wiedzą ukrytą, nieuświadomioną, wiedzą milczącą (Nie dyskutuje się o problemach podstawowych, bo one są wiadome).

* Zdobywa się ją przez uprawianie nauki, w procesie socjalizacji adept nauki „wdraża się” w określony sposób myślenia i działania rozwiązując typowe problemy, prowadząc typowe eksperymenty.

Wiedza milcząca - to wiedza czynnościowa, wykorzystujemy ją w działaniu, może ona być wydobywana w sytuacjach problemowych, kiedy dokonuje się zmiana paradygmatu, wtedy na jaw wychodzi wiedza milcząca. Wiedze tę zyskuje się poprzez uprawianie nauki, a nie przez przyswajanie reguł jej uprawiania. Nie gada się tylko się pracuje.
31. W czym się wyraża niewspółmierność teorii

Daje o sobie znać na różnych płaszczyznach:

-płaszczyzna obserwacji-inne postrzeganie świata.

-płaszczyzna języka- te same terminy w różnych paradygmatach mogą mieć inne znaczenia, (brak wspólnego języka).

-płaszczyzna metodologiczna-zmiana wagi problemów. (to co w jednym paradygmacie uważane jest za dziedzinę marginalną w innym paradygmacie uważana jest za dziedzinę dominującą).

-płaszczyzna ontologiczna- zmiana elementów z jakich składa się świat opisywany przez teorie.

32. W czym się wyraża styl myślowy L. Flecka

Opracował koncepcję uprawiania nauki.

* Styl myślowy to intelektualna gotowość takiego, a nie innego działania, jako skutek kształcenia teoretycznego i praktycznego.

* Zbieranie doświadczenia rozpoczyna się od kształtowania umiejętności widzenia (ograniczenie pola widzenia. można to rozumieć w sposób bezpośredni - najpierw trzeba umieć coś zobaczyć i zinterpretować)

* Reguły uprawiania nauki nie są skodyfikowane lecz milcząco przyjmowane.(reguły te tworzą się w praktyce i nie musza być sformułowane, wystarczy jak kolejne pokolenia naukowców wdrażają się do tego stylu pracy)

33. Anarchizm metodologiczny P. Feyerabenda

-Nie ma takiej reguły metodologicznej, która w historii nauki nie zostałaby przekroczona. (reguły regułami, a nauka, nauką).

-Mitem jest przekonanie, że postęp naukowy dokonuje się poprzez włączanie starych teorii w nowe.

-Postęp naukowy dokonuje się wtedy, gdy uczony wyzwoli się z więzów uznanych teorii i konwencji nauki instytucjonalnej.

-Kuhn uznawał „naukę normalną” jako sensowny etap w rozwoju nauki.

-Feyerabend- to etap blokowania postępu grzebany jest naturalny pluralizm teoretyczny.

-Główną anty-reguła- wyprowadzaj hipotezy, które s niezgodne z potwierdzonymi teoriami, albo z uznanymi faktami-nowe hipotezy nie powinny być badanie dopiero wtedy gdy stara się chwieją.

-Później jego stanowisko złagodniało-reguł nie należy stosować dogmatycznie.

34. Okoliczności ponownego zainteresowania badaczy jakościową orientacja badawczą

Uwarunkowania ponownego zainteresowania bad.jakość.:

1. Uwarunkowania wewnątrz naukowe

* krytyka pozytywistycznego modelu nauki

* krytyka normatywnego modelu nauki

* postmodernizm jako krytyka współczesnej racjonalności .Upadły wielki teorie próbujące całkowicie wyjaśnić funkcjonowanie świata społecznego, nie ma wiedzy uniwersalnej, ma ona charakter regionalny. Rozum niesie ze sobą też zagrożenia, nie tylko dobro.

2. Uwarunkowania zewnętrzne

* pluralizacja wielość i liberalizacja stylów życia (np. dane normy upadają i coś się staje bardziej akceptowalne)

35. Paradygmat normatywny i interpretatywny

1. P. normatywny(4) T.P.Wilson

* Interakcja wyznaczona przez prawa rządzące rzeczywistością społeczną. Przebieg interakcji określony jest przed jej rozpoczęciem. Wiadomo co wolno a czego nie. Zachowanie człowieka określone jest normami.

* Role społeczne są odgrywane, bo realizują oczekiwania społeczne (zgodnie ze scenariuszem). Role są relatywnie stabilne.

* Wszyscy mają taką sama mapę poznawczą. Każdy członek danej zbiorowości w podobny sposób rozumie symbole, interpretuje sytuację.

* Normy mają charakter obiektywny. Po prostu są elementem społeczeństwa i obowiązują.

2. P. interpretatywny(4) T.P.Wilson

* Interakcja jest uporządkowana, ale procesualnie. Źródłem ładu jest proces społecznej negocjacji. Relacja nauczyciel akademicki - student jest wstępnie określony ale przebieg relacji jest uzależniony od ich zachowania, nie od norm

* Role społeczne są tworzone (widzenie siebie cudzymi oczami) a nie zadane

* Konsensus jest negocjowany w zależności od nadawanych komunikatów w interakcji

* Normy należą do zasobów interpretacji. Każdy człowiek dokonuje interpretacji rzeczywistości

3. Te dwa modele opisują społeczeństwo i człowieka w tym społeczeństwie.
Paradygmat interpretatywny zwraca uwagę na procesualność procesów społecznych.

36. Jak rozumiany jest fakt w pozytywizmie, jak w konstruktywizmie

Pozytywizm stawiane są pytania o to, jak powstają zjawiska, jak przebiegają;

*zbierane są fakty - tylko faktom rozum jest gotów się podporządkować

*celem filozofii jest uzyskanie wiedzy pewnej czyli faktycznej

*przedmiotem badań mogą być tylko fakty fizyczne

*Nauka ma dostarczać wiedzy pozytywnej , tzn. takiej wiedzy, która umożliwia przewidywanie przyszłych faktów.

*przedmiotem nauki powinno być rejestrowanie faktów i spostrzeżeń, udowodnione empirycznie

Konstruktywizm rzeczywistość jest konstruowana poprzez praktyki społeczne.

*Fakty naukowe są konstruktami społecznymi

*Nie ma rozdziału świata od wiedzy, fakty są społecznie tworzone a nie odkrywane.

*Każdy fakt jest interpretacją. Prawdą jest to co za prawdę zostaje uznane

37. Wspólne cechy badań jakościowych (założenia tej orientacji)

W badaniach jakościowych etap koncepcji ciągle ulega zmianie.

1. Założenia ontologiczne:

* świat społeczny obdarzony jest sensem i znaczeniami, które są przekazywane i konstruowane w procesie interakcji.

* świat społeczny tworzy się i zmienia w ciągłym procesie interakcji międzyludzkich

* człowiek jest istotą działającą, która interpretuje sytuacje i zachowania innych i na tej podstawie buduje obraz własnej osoby oraz podejmuje działania

* Człowiek nadaje swojemu działaniu sens.

2. Założenia epistemologiczne:

* poznanie jest procesem społecznym

* każde poznanie jest perspektywiczne, nie ma obiektywnego poznania

* sposobem poznawania świata społecznego jest rozumienie

3. Założenia metodologiczne:

* nie ma uniwersalnej metody badawczej, metoda powinna być dostosowana do przedmiotu i celu badań

* Znaczenie wypowiedzi może mieć różne znaczenie w zależności od kontekstu w jakim się pojawia. Aby zinterpretować, należy umieścić w kontekście.

* uwzględnienie perspektywy uczestników zdarzeń

* badacza i badanych cechuje refleksyjność (zakładając, że człowiek jest istotą działającą). Badacz i badany interpretują swoje zachowanie.

4. Założenia aksjologiczne:

* badania jakościowe odsłaniają mechanizmy władzy i zniewolenia człowieka

* badacze jakościowi przyjmują stronę tych , którzy są zepchnięci na margines, pozbawieni głosu

38. Sposób interpretacji danych w teorii ugruntowanej, na czym polega

kodowanie otwarte, osiowe, selektywne, czemu służą

kodowanie otwarte

Czytanie całego tekstu, notowanie pierwszych wrażeń, jakie części można wyróżnić, o co chodzi w każdej z nich, nadać tytuły. Kodowanie poszczególnych części, albo bez dzielenia na części: linijka po linijce. Celem kodowania jest oderwanie się od oczywistości tekstu. Kodowanie to nadawanie nazw fragmentom tekstu. Kody łączone są w kategorie

kodowanie osiowe Działanie ludzkie ma charakter procesualny. Konsekwencje są warunkiem kolejnego działania.

1) Strauss i Corbin proponują model paradygmatyczny:

a) uwarunkowania przyczynowe - czynniki poprzedzające wystąpienie zjawiska, które jest przedmiotem zainteresowania

b) zjawisko - to co nas interesuje

c) kontekst - specyficzne właściwości należące do badanego zjawiska; warunki, w których przebiega działanie i interakcje

d) warunki interweniujące - uwarunkowania strukturalne odnoszące się do badanego zjawiska i oddziaływujące na strategie. Ułatwiają lub hamują podejmowane działania.

e) strategie interakcji i działania - to co ludzie robią, z kim wchodzą w interakcje

f) konsekwencje - konsekwencje działania

kodowanie selektywne

Jego istotą jest stworzenie hierarchii problemów które zostaną ujęte w poszczególne kategorie. np. wydarzenia (egzamin) kontekst społeczny, aktorzy, działania, konsekwencje ich działania.

Poszukuje się kategorii centralnej do której można odnieść pośrednio lub bezpośrednio wyodrębnione kategorie. Kategoria centralna może mieć swoje właściwości lub wymiary.

39. Kołowy model badań, sposób doboru próby badawczej (4)

Przystępując do badań mamy: wstępne założenia oraz pytanie badawcze

1. dobieramy pierwszy przypadek (zbieranie danych i interpretacja danych)

2. dobieramy następny przypadek (albo stosujemy kontrast minimalny albo maksymalny; zbieranie danych i interpretacja wyników)

* kontrast minimalny - poszukujemy przypadku najbardziej podobnego do pierwszego.

* kontrast maksymalny - poszukujemy przypadku zdecydowanie odmiennego

Wynik interpretacji może zmienić założenia.

3. zakończenie doboru próby badawczej - kiedy pojawia się teoretyczne nasycenie próby, czyli kolejne przypadki nie wnoszą niczego nowego

4. Informacje uzyskane z analizy kolejnych przypadków przekształcają wiedzę początkową badacza. Wstępne pytania ulegają zmianie wraz ze zgromadzonym materiałem badawczym.

40. Typy wywiadów według stopnia ich standaryzacji (Lutyński).

-wywiad swobodny mało ukierunkowany. (ogólny plan zagadnień, ogólna tematyka zagadnień, nie przygotowuje pytań, tylko przebieg wywiadu uzależniony jest od odpowiedzi uczestnika wywiadu).

-wywiad swobodny ukierunkowany- badacz przygotowuje dyspozycje (może przygotować wzory pytań).

-wywiad swobodny ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji- kwestionariusz złożony z pytań otwartych.

-wywiad kwestionariuszowy o mniejszym stopniu standaryzacji- obejmuje pytania zamknięte, półotwarte i otwarte.

-kwestionariusz o większym stopniu standaryzacji- pytania zamknięte, półotwarte

41. Założenia teoretyczne wywiadu narracyjnego

* Istotą wywiadu jest otrzymanie wypowiedzi na temat życia;

* wywiad narracyjny nie powinien być wcześniej przygotowywany, on ma być tworzony w momencie spotkania z badaczem

* Ma to być spontaniczna i swobodna narracja, która nie jest zakłócona przez badacza; w pierwszej fazie badania badacz pełni jedynie funkcję słuchacza;

* Opowiadanie naturalną formą komunikacji.

*Zasady biegu opowiadania szczegółowości, kondensacji, zamknięcia całości.(strumień opowiadania odbija strumień doświadczeń), (kiedy opowiadamy historię, chcemy być zrozumiani, przypuszczamy).

42. Sposób przeprowadzania wywiadu narracyjnego

Treść narracji podlega ciągłym konstrukcjom i rekonstrukcjom w ramach relacji społecznych.

2 płaszczyzny:

* indywidualna

* wspólna

Przebieg wywiadu narracyjnego:

1. nawiązanie kontaktu z respondentem - informacja o celu, przebiegu wywiadu, jak będzie wyglądał (wywiad narracyjny musi być nagrywany, bo do analizy niezbędny jest tekst)

2. sformułowanie zachęty do opowiadania - formułuje ona oczekiwania badacza

3. faza głównej narracji - osoba opowiada

4. zadawanie pytań kolejno (faza pytań):

* wewnętrzne - dotyczące tego co zostało powiedziane, ale nie szczegółowo, pytamy, zachęcamy do opowiedzenia, dopełnienia historii (aby móc dopełnić luki, momenty niejasne)

* zewnętrzne - dotyczące zagadnień, które interesują badacza, a nie pojawiły się w narracji

5. faza bilansowania - prosimy badanego aby dokonał oceny tego, o czym mówił („bilans życia”)

6. zakończenie wywiadu - łagodne, naturalne

Dobrze jest uzyskać zgodę na kolejny kontakt, bo przy analizie treści mogą pojawić się luki.

43. Sposób opracowywania wywiadu narracyjnego

Interpretacja wywiadu - przebiega wg określonego schematu:

1. Analiza schematu komunikacyjnego - dokonujemy wyodrębnienia 3 typów wypowiedzi:

* opis

* opowiadanie

* argumentacja (wyjaśnianie, uogólnienia osoby opowiadającej)

2. Formalna analiza tekstu - cała wypowiedź dzielona jest na segmenty zgodnie z zawartymi w nich historiami

3. Opis strukturalny - dokonujemy analizy przebiegu zdarzeń w pojedynczych segmentach (co się działo?); chcemy tu wydobyć pewne punkty kulminacyjne lub zwrotne; dokonujemy identyfikacji przesłonięć i poszukujemy konstrukcji w tle.

Przesłonięcia - coś jest ukrywane świadomie lub nieświadomie.

Wskaźnikiem tych przesłonięć jest zaburzenie narracji (wąchanie, przerywanie). Widząc zaburzenia narracji próbujemy je wyjaśnić na podstawie innych wypowiedzi.

Konstrukcja w tle - poza warstwą opowieści jest coś ukryte (np. poczucie winy), widać to w przywoływaniu w argumentacjach

4. Analityczna abstrakcja - opowiadanie składamy w całość, która uzyskuje uporządkowanie o jakimś charakterze (np. teoretycznym); wyodrębnia się strategie specyficzne dla tych wydarzeń biograficznych

5. Analiza wiedzy - to jest również uformowaniem biografii, ale z wykorzystaniem koncepcji teoretycznych, zestawiamy tu dwie biografie, z perspektywy opowiadającego i ze strony badacza. Analiza jednego przypadku.

6. Opowiadanie - cechuje się tym że jest jakieś następstwo zdarzeń, w opowiadaniu coś się musi dziać, musza być czasowniki.

7. Opis - ma charakter statyczny, opis to przedstawienie jakiejś osoby, jakiegoś miejsca, w jakiejś sytuacji, przymiotniki, rzeczowniki.

8 Argumentacja - uzasadnianie, wyjaśnianie przyjmuje 2 formy:

*. wyjaśnianie własnego zachowania.(wyjaśnia swoje własne zachowania, argumentuje).

*. przywoływanie „prywatnych teorii” - wypowiedzi odnoszące się do wszystkich ludzi. (szukam poparcia).

44. Struktury procesowe opracowane przez F.Schütze

4 struktury procesowe:

1. biograficzne schematy działania - u osób realizujących indywidualny cel, który może być np. niezgodny ze środowiskiem życia społecznego, ale wynika z indywidualnych decyzji

2. wzorce instytucjonalne - osoba zachowuje się tak, jak się tego od niej oczekuje, podporządkowuje się szeroko pojętej instytucji (np. rodzinie)

3. metamorfozy przemiany - żeby w czymś życiu dokonała się jakaś przemiana, musi się coś zdarzyć. Często są to smutne zdarzenia (np. śmierć bliskiej osoby)

4. trajektoria (krzywa pocisku) - opis sytuacji życiowej; osoba doznaje cierpienia, nie panuje nad swoim życiem, to co się z nią dzieje uzależnione jest od czynników zewnętrznych lub wewnętrznych, nad którymi osoba nie panuje; człowiek stacza się, jest sterowany z zewnątrz

Zwykle człowieka dotyczy kilka struktur procesowych następujących po sobie.

45. Podstawowe założenia teoretyczne obiektywnej hermeneutyki

a) akt interpretacji zmierza do odsłonięcia zakrytych znaczeń, których nie da się uchwycić wyłącznie w zewnętrznej warstwie tego, co interpretowane,
b) podmiot i przedmiot interpretacji warunkują siebie nawzajem, tzn. dzieło czy badany problem już z góry determinują sposób, w jaki będą postrzegane, a odkrycie ich sensu jest też rozpoznaniem własnej postawy interpretującego wobec nich (zasada tzw. koła hermenetycznego),
c) hermeneutyka nie jest jednoznacznie powiązana z jakąś metodologią, tę ostatnią określa konkretna sytuacja interpretacyjna: charakter dzieła, możliwości interpretatora, kontekst historyczno-kulturowy itp.

Założenia hermeneutyki:

- akt interpretacji stanowi próbę odsłonięcia sensu, nieredukowalnego do zewnętrznego systemu znaczeniowego,
- podmiot interpretacji i jej obiekt nawzajem się warunkują,
- akt interpretacji jest zniesieniem dystansu między interpretatorem a przedmiotem,
- interpretacja dzieła polega na wchodzeniu w dialog z tradycją,
- nie jest metodą lecz sztuką,
- hermeneutyka i strukturalizm są komplementarne ze sobą.

46. Teoretyczne inspiracje z teorii języka N. Chomskiego

1. jak to się dzieje, że człowiek buduje gramatycznie poprawne zdania, których nigdy wcześniej nie słyszał.

Ponieważ posługuje się regułami, które pozwalają mu tworzyć nieskończoną liczbę zdań.

2. posługiwanie się językiem przebiega na dwóch poziomach:

*. empirycznie obserwowanych wypowiedzi-określany jest mianem performancji (czynne realizowanie się języka)

*. poziom nieobserwowalny (ukrytych kompetencji, o których istnieniu wnioskuje się jedynie pośrednio na podstawie performancji.

4. reguły mają charakter generatywny, „działają” niezależnie od intencji mówiącego. Mają status tzw. wiedzy milczącej.

Chodzi o to, że my działamy i w naszym działaniu stosujemy te reguły. Ludzie działają zgodnie z tymi ukrytymi regułami

47. W czym wyraża się autonomia praktyki życiowej w metodologii U. Oevermanna.

* działania człowieka nie są społecznie zdeterminowane. Indywidualne doświadczenia rekonstruowane są jako wzory dokonywanych wyborów spośród istniejących możliwości-jako struktura przypadku (przymus działania, konieczność podejmowania decyzji).

* rekonstrukcja istniejącej praktyki (rutyna) lub jej transformacja.

48. Na czym polegają eksperymenty myślowe w obiektywnej hermeneutyce i czemu służą.

* opowiadanie historii w których pojawia się interpretowana sekwencja.
* porządkowanie warunków znaczenia.
* zmyślanie możliwych historii, poszukiwanie wariantów znaczeń

49. Kant swoje badania nazwał transcendentalnymi, ponieważ miały wyjaśnić w jaki sposób przedstawienia przekazują granicę podmiotu i stosują się do przedmiotów.

* Wszelkie poznanie rozpoczyna się od sfery zmysłowej. Wynikiem pobudzenia zmysłów przez ich kontakt z rzeczami są wrażenia. Wrażenia są porządkowane przez formy zmysłowości i rozsądku. Te formy to są aprioryczne kategorie, które przysługują każdemu człowiekowi jako przedstawicielowi gatunku.

* Formy zmysłowości: - przestrzeń i czas

* Formy rozsądku, inaczej określane jako kategorie czystego intelektu obejmują 12 kategorii (m.in. przyczyna, substancja, jedność, mnogość).

* Materia wyobrażeń jest empiryczna, a ich forma jest aprioryczna.

* Pobudzenie zmysłów przez obiekty w świecie zewnętrznym jest źródłem materii empirycznej, ale ona musi zostać w jakiś sposób uporządkowana.

* Poznanie jest możliwe tylko wtedy, jeśli przyjmie się istnienie wrodzonych form zmysłowości i form rozsądku. Jeśli dane zmysłowe nie są uporządkowane to nie możemy mówić o procesie poznania. Nauka jest możliwa dzięki apriorycznym formom zmysłowości i kategoriom czystego intelektu(Kant).

---