1) Dokumentacja medyczna w analizie epidemiologicznej
Podstawowe źródła informacji wykorzystywane w analizie epidemiologicznej w zakresie zdrowia
- dane o stanie sanitarno-epidemiologicznym, ekonomicznym populacji, liczbie bezrobotnych
- dane o strukturze demograficznej populacji
- dane z masowych badań przesiewowych i poprzesiewowych
- dane pozyskiwane z badań opisowych i analitycznych
- dane z rejestrów chorób ze szczególnym uwzględnieniem chorób stanowiących istotne zagrożenia zdrowotne (rejestry ch. ukł. krażenia; nowotworów złośliwych; urazów i wypadków; chorób przenoszonych drogą płciową; ch. Zakaźnych wieku dziecięcego; ch zawodowych z uwzględnieniem narażenia na stanowisku pracy)
- dane o absencji chorobowej z analizą przyczyn
- dane z kart zgonów
- dane ze statystyki szpitalnej i lecznictwa otwartego
- dane z realizacji szczepien ochronnych zgodnie z PSO w odniesieniu do szczepień ochronnych obowiązkowych jak i zalecanych
- dane pozyskiwane z monitoringu zakażeń szpitalnych
- dane o liczbie hospitalizowanych z analizą przyczyn hospitalizacji
- dane o liczbie chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce niebezpiecznych szerzących się droga pandemii
- dane o zachorowaniach szerzących się droga pandemii
- dane pozyskiwane z GUS i WUS
- dane o współczynnikach przyrostu naturalnego
- dane o negatywnych i pozytywnych miernikach zdrowia
- dane o liczbie otwartych/zamkniętych zakładów zdrowotnych, liczbie osób przygotowanych do prowadzenia zajęć z promocji zdrowia
- dane o liczbie lekarzy; stomatologów; farmaceutów i innego persolnelu medycznego średniego i podstawowego
- dane pozyskiwane z krajowych ośrodków referencyjnych do spraw określonych jednostek chorobowych
- dane z wykonawstwa badań do celów sanitarno-epidemiologicznych
2) Mierniki oceny stanu zdrowia ludności
3) Metody badań epidemiologicznych
Badania opisowe - określają częstość występowania i rozmiary danych zdarzeń zdrowotnych w badaniach tych dokonujemy analizy cech dotyczących:
- osób KTO? - czyli jednostek wchodzących w skład badanej populacji (kto uległ zjawisku zdrowotnemu)
- miejsca GDZIE? - miejsce występowania danych zdarzeń zdrowotnych
- czasu KIEDY? - czasu trwania spostrzeganych zjawisk
- stopień oddziaływań czynników środowiskowych W JAKIM STOPNIU? - czy te czynniki mają wpływ
W badaniach tych wysuwamy hipotezy etiologiczne dotyczące występowania określonych zjawisk zdrowotnych a domniemanych czynników narażenia zdrowia lub życia.
Badania analityczne - podstawowa czynność- weryfikacja hipotez etiologicznych wysuniętych w badaniu opisowym. Istotą badań analitycznych jest obecność 2 grup oraz 2 kierunków badań.
Dwie grupy:
- grupa badana - jest to grupa osób poddanych działaniu danej cechy lub narażonych na działanie danego czynnika bądz czynników
- grupa kontrolna - grupa osób nie poddana działaniu danej cechy bądż nie narażonych na działanie danego czynnika bądz czynników
Dwa kierunki:
- retrospektywne - dotyczące przeszłości gdyż analizę prowadzimy od skutku do przyczyny
- prospektywne - dotyczą przyszłości od przyczyny do skutku
4) Badania przesiewowe:
Warunki uzasadniające wykonywanie badań przesiewowych:
- naturalna historia choroby jest dokładnie poznana
- choroba stanowi istotny problem zdrowotny w społeczeństwie
- występują wczesne objawy chorobowe
- wykrywanie wczesnych stadiów chorobowych przy pomocy prostych testów diagnostycznych jest rzetelne i powtarzalne
- istnieje możliwość weryfikacji wczesnych metod diagnostycznych i wyników badań diagnostycznych wczesnych stadiów chorobowych
- wykonywanie badań przesiewowych jest akceptowane przez badanych i pozbawione ryzyka powikłań
- ustalono zasady kogo należy zaliczyć do grupy chorych spośród badanych
- istnieją skuteczne metody leczenia wczesnych stadiów chorobowych
- wykorzystywanie badan przesiewowych jest ekonomicznie uzasadnione i możliwe do pokrycia z budżetu służby zdrowia
Badania przesiewowe są to masowe, celowane badania w danej populacji na obecność określonej cechy np. nowotwory, choroby niedokrwienne serca. Badania te wykorzystujemy przy pomocy prostych testów diagnostycznych, dzielących daną populację na 2 gr.:
1) Grupy z ujemnym wynikiem testu, która w miarę potrzeb po określonym czasie może być poddana badaniu tym samym testem
2) Grupy z pozytywnym wynikiem testu która poddana jest dalszej specjalistycznej diagnostyce, konsultacją lekarskim w celu potwierdzenia/wykluczenia wyniku pierwotnego testu diagnostycznego.
Celem wykonania badań przesiewowych jest wykrycie choroby w jak najwcześniejszym stadium tzn. stadium przedklinicznym aby nie dopuścić do pełnoobjawowej postaci choroby, która jest trudniejsza do leczenia lub na granicy ratowania życia. Oczekiwanym efektem jest zmniejszenie wymieralności bądź chorobowości wśród osób poddanych tym badaniom.
Parametrami testu diagnostycznego jest:
- czułość jest to zdolność testu do wykrywania jak największego procentu wyników prawdziwie dodatnich przy jak najmniejszym odsetku wyników fałszywie ujemnych.
Zdolność testu do sklasyfikowania osób chorych.
- swoistość- zdolność testu do wykazania jak największego odsetka wyników prawdziwie ujemnych przy jak najmniejszym odsetku wyników fałszywie dodatnich. Zdolność testu do wykluczenia choroby czyli wykluczenia osób zdrowych.
Dlaczego broń biologiczna jest tak niezwykle atrakcyjna dla światowego terroryzmu?
Użycie BB to:
najtańszy sposób uśmiercenia tysięcy osób. Koszt wywołania porównywalnych strat wśród ludności cywilnej na 1 km2 przy użyciu
- broni konwencjonalnej wynosi 2000 USD,
- broni jądrowej - 800 USD,
- BB zaledwie 1USD !!
Zaś niezwykłą skuteczność BB obrazuje wyliczenie ekspertów WHO, że użycie 50 kg przetrwalników wąglika w postaci aerozolu, na wysokości 2 km, w ataku na pół milionowe miasto spowoduje śmierć 95 000 ludzi oraz 125 000 zachorowań z szansami przeżycia.
BB jest bardzo łatwa w produkcji. Można do tego celu wykorzystać urządzenia przemysłu farmaceutycznego, fermentacyjnego, a także bazę drobnych laboratoriów. Niezwykle cenną dla terrorystów właściwością BB jest to, że można ją łatwo ukryć i przenosić i że jest niewidzialna w czasie ataku.
Dla terrorystów posługujących się BSMR nie ma też problemu obosieczności: rozpylenie aerozolu w zamkniętych przestrzeniach (np. metro, port lotniczy, supermarket) lub skażenie żywności pozwala im pozostać poza strefa zagrożenia. Z chwila ujawnienia się skutków ataku ich sprawcy mogą być już daleko od strefy rażenia, gdyż wystąpienie pierwszych objawów zawsze poprzedzone jest okresem wylęgania choroby.
Zaś szybkie rozpoznanie przyczyny wywołanych atakiem zachorowań i zgonów jest niezwykle trudne. W pierwszej fazie objawy choroby mogą być często nietypowe i mylące. Np. przypadki wąglika płucnego mogą naśladować wybuch ogniska epidemicznego grypy
Najbardziej prawdopodobnym sposobem użycia czynników biologicznych w ataku BT jest rozpylenie aerozolu albo skażenie żywności lub wody pitnej.
AEROZOLE określa się jako przenoszone drogą powietrzną substancje stałe lub płynne, klasyfikowane jako pyły, dymy, mgły i opary, zależnie od ich natury fizycznej, rozmiaru cząstek i sposobu wytwarzania. Wielkość cząstek może się wahać od 0,01 do 100 μm średnicy.
Przetrwalniki wągliki i wirus ospy spełniają kryteria idealnej broni biologicznej:
wysokiej śmiertelności zakażonych osób,
możliwości jednoczesnego zakażenia dużej liczy ludzi (wąglik)
lub łatwości rozprzestrzeniania się między ludźmi (ospa),
wymagają względnie łatwych metod produkcji na dużą skalę oraz
mają stabilną zjadliwość w formie aerozolu, zwłaszcza w przypadku form przetrwalnikowych wąglika i liofilizowanej formy wirusa ospy.
ograniczonej możliwości profilaktycznych. Ponad 25 lat od uroczystej deklaracji WHO o eradykacji ospy i od zawieszenia szczepień przeciw tej chorobie.
CZYNNIKI BIOLOGICZNE, KTÓRE MOGĄ BYĆ UŻYTE W ATAKU BIOTERRORYSTYCZNYM:
Kat. A - największe zagrożenie
- łatwo się rozsiewają lub przenoszą z człowieka na człowieka
- wysoka umieralność, największy wpływ na zdrowie publiczne
- panika, zaburzenia społeczne
- wymagają specjalnych działań w zakresie przygotowania zdrowia publicznego
- np. wirus ospy prawdziwej, B.anthracis, Y.pestis, toksyna C.botulinum, F.tularensis, Filowirusy (gorączki krwotoczne Ebola i Marburg), adenowirusy, gorączka Lassa, argentyńska gorączka krwotoczna i wirusy pokrewne
Kat. B - mniejsze zagrożenie niż A
- umiarkowana możliwość rozsiania
- umiarkowane nasilenie skażeń, niska umieralność
- wymagają wzmożonej zdolności diagnostycznej i zwiększonego systemu surveillance
- np. C.burnetti (gor. Q), Brucella spp., B.mallei (nosacizna), Alfawirusy (wenezuelske zapalenie mózgu i rdzenia, wschodnie i zachodnie końskie zapalenie mózgu i rdzenia), rycyna (toksyna Ricinus communis), toksyna ε C.perfringens, enterotoksyna B. Staphylococcus
- dodatek - patogeny pochodzenia pokarmowego lub zwierzęcego (Salmonella spp, Shigella dysenteriae, E.coli O157:H7, V.cholerae, C.parvum)
Kat.C - pojawiające się patogeny, które mogą być skonstruowane do masowego rażenia w przyszłości, ze względu na:
- dostępność
- łatwość produkcji i rozsiewu
- moc wysokiej zachorowalności i wielkiego wpływu na zdrowie
- np. Nipah virus, Hantawirusy, wirusy odkleszczowych gorączek krwotocznych, wirusy odkleszczowego zapalenia mózgu, żółta gorączka, gruźlica multilekooporna
- gotowość do reagowania wymaga dalszych badań w kierunku skuteczniejszego wykrywania, diagnozowania, leczenia i zapobiegania chorobom przez nie wywołanym
- nie można przewidzieć które pojawiające się patogeny zostaną użyte - konieczne jest łączenie gotowości antyterrorystycznej z dalszym surveillancem chorób infekcyjnych i opracowywaniem ognisk epipdemicznych
CHOROBY ZAKAŹNE STANOWIŁY, STANOWIĄ I BĘDĄ STANOWIŁY JEDNO Z NAJWIĘKSZYCH ZAGROŻEŃ ZDROWIA PUBLICZNEGO.
1. Zagrożenie dla zdrowia publicznego, jakie stwarzają choroby zakaźne występujące endemicznie ( w Polsce są to choroby o bardzo małej, z wyjątkiem gruźlicy i wzw B i C, śmiertelności) polega na:
Wysokiej zapadalności i chorobowości pomimo niskiej umieralności i w rezultacie wyłączeniu, chociaż na krótko, z aktywności zawodowej i publicznej rodziców i opiekunów chorych dzieci (stanowiących główną grupę populacji zapadającą na choroby endemiczne), oraz samych chorych osób dorosłych.
Potencjale epidemicznym chorób endemicznych, tj. możliwości wybuchu epidemii okresowej lub wyrównawczej.
Zagrożenie dla zdrowia publicznego stwarzane przez epidemie wynikają z faktu jednoczesnego (tj. w bardzo krótkim czasie) zachorowania dużej liczby ludzi na określonym obszarze i szybkie rozprzestrzenianie się zachorowań na inne obszary. W następstwie dojść może do znacznego utrudnienia, a nawet sparaliżowania, funkcjonowania różnych ważnych dziedzin życia publicznego (służby zdrowia i innych służb publicznych, policji, transportu, handlu, zwłaszcza zaopatrzenia w żywność, wodę.
(N.B. Wysokiej zapadalności towarzyszy duża liczba zgonów, nawet przy niedużej śmiertelności!)
Trzy główne przyczyny obecnego wzrostu zagrożenia chorobami zakaźnymi, obserwowanego od ostatniego ćwierćwiecza dwudziestego stulecia:
Pojawianie się nowych, dotąd nieznanych chorób zakaźnych (Emerging Infectious Diseases);
Nawrót starych, jak się wydawało, opanowanych już chorób zakaźnych (Reemerging Infectious Diseases);
Zagrożenie bioterroryzmem.
NOWOPOJAWIAJĄCE SIĘ I NAWRACAJĄCE CHOROBY ZAKAŹNE (EMERGING AND REEMERGING INFECTIOUS DISEAESES) JAKO JEDNO Z NAJWIĘKSZYCH ZAGROŻEŃ ZDROWIA PUBLICZNEGO.
50 lat temu sytuacja epidemiologiczna chorób zakaźnych w Polsce była zła. Dla jej zobrazowania wystarczy wymienić kilka najbardziej znamiennych przykładów, jak
epidemia błonicy panująca wtedy w kraju, największa w Europie,;
poliomyelitis - wysoka zapadalność, największą z notowanych kiedykolwiek w Polsce (epidemia tej choroby w roku 1958)
dur brzuszny - endemiczne występowanie, z roczną zapadalnością rzędu 20 kilku na 100 000 i liczbą zachorowań 5 000 do 6 000.
tyfus plamisty - echa wojennej epidemii - rocznie jeszcze kilkaset zachorowań w postaci nawrotowej, stwarzających zagrożenie w razie nasilenia się wszawicy.
Nie wygasła także jeszcze epidemia malarii z lat 1946 - 49, chociaż wkrótce nastąpiło wykorzenienie rodzimej zimnicy.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A było w fazie endemiczności wysokiej, z wzrastającą zapadalnością, która osiągnęła szczyt w 1964 roku.(W tym czasie 97% dwudziestolatków było uodpornionych przeciw WZW typu A. Z tego tylko niespełna 10% w wyniku klinicznego przechorowania. Reszta zaś w następstwie zakażenia bezobjawowego, (co świadczy o bardzo dużym rozpowszechnieniu wirusa w populacji).
odra - liczba zgonów sięgała kilkuset rocznie.
Niedobra była również sytuacja epidemiologiczna szeregu innych groźnych chorób zakaźnych takich jak na przykład płonica, tężec, zatrucie jadem kiełbasianym, czy inwazyjnych, jak np. włośnica
Obecnie, choroby zakaźne stanowią zaledwie 0,7 do 0,8% ogółu zgonów w kraju i w tym aż 40% stanowią zgony z powodu gruźlicy.
Polska uzyskała certyfikat WHO o eliminacji polio. Ostatnie pojedyncze zachorowania wywołane dzikim wirusem wystąpiły w 1982 i 84 roku.
Błonica, po odpryskach epidemii na terenie byłego Związku Sowieckiego w połowie lat 90-tych i jednym przypadku importowanym w roku 2000, nie występuje w Polsce już od kilkunastu lat, w naszym województwie zaś od ponad 30 (tj. od 1972 roku).
Od szeregu lat rejestruje się w naszym kraju tylko kilka, wyjątkowo kilkanaście zachorowań na dur brzuszny. Na obszarze dzisiejszego województwa kujawsko-pomorskiego ostatnie dwa przypadki zarejestrowano w 11 lat temu.
Uzyskane osiągnięcia można wiązać z działaniami takimi jak
epidemiologiczne opracowanie ognisk epidemicznych i ich likwidacja,
nadzór nad nosicielami zarazków;
szczepienia ochronne wykonywane od lat w wysokich, budzących podziw odsetkach, zarówno w ramach stałego programu szczepień, jak i podczas akcji szczepień podejmowanych w przypadkach szczególnych zagrożeń epidemicznych.
Wiązać je należy także z poprawą stanu sanitarnego, zwłaszcza w zakresie zaopatrzenia ludności w bezpieczną pod względem sanitarnym wodę i żywność, usuwania i unieszkodliwiania nieczystości i odpadków,
jak również z leczeniem etiotropowym chorych i nosicieli,
zastosowaniem insektycydów
i nadzorem weterynaryjnym nad zwierzętami.
Nawracające choroby:
Jeszcze niedawno - powszechna opinia, że choroby zakaźne zostały w zasadzie już zwalczone (nowoczesne bariery higieniczne i sanitarne, szczepienia, antybiotyki). W wielu krajach zaniedbano podejmowanie i stosowanie środków bezpieczeństwa w stosunku do innych chorób zakaźnych - dotąd nieopanowanych lub nowo pojawiających się. Wiele takich chorób jak malaria i gruźlica, których sytuacja epidemiologiczna w przeszłości ulegała poprawie, znów zaczęło szerzyć się bardziej intensywnie w wielu częściach świata. Znaczenie innych chorób (jak dżuma, błonica, gorączka denga, meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, żółta gorączka, cholera), po wielu latach zacisza epidemiologicznego, wzrosło w niektórych krajach do jednego z ważniejszych problemów zdrowia publicznego.
Współczesne warunki demograficzne i ekologiczne, które sprzyjają szerzeniu się chorób zakaźnych obejmują:
Gwałtowny wzrost populacji
Zwiększające się ubóstwo ludności i jej migrację do miast, (zmiana niszy ekologicznej, przeludnienie, slumsy);
Coraz częstsze przekraczanie granic przez turystów, robotników sezonowych, imigrantów i uchodźców;
Zmiany siedlisk zwierząt i stawonogów przenoszących choroby;
Zwiększającą się liczbę osób z upośledzoną odpornością;
Zmiany w sposobach produkcji i dystrybucji żywności;
Potencjalne zagrożenie bioterroryzmem.
Pojawiły się i zaczęły intensywnie szerzyć się choroby dotychczas nieznane. W OSTATNICH 20 LATACH ZOSTAŁO ZIDENTYFIKOWANYCH PONAD 30 NOWYCH, WYSOCE ZAKAŹNYCH CHORÓB!! (Emerging Infectios Diseases) Wśród nich tak groźne jak HIV/AIDS, gorączka krwotoczna Ebola czy WZW typ C.
POJAWIAJACE SIĘ CHOROBY ZAKAŹNE (EMERGING INFECTIOUS DISEASES) = nowo zidentyfikowane zakażenia stwarzające problemy w dziedzinie zdrowia publicznego w skali lokalnej lub międzynarodowej. Należą do nich obecnie m.in.
wirusowe choroby układu oddechowego o wysokiej śmiertelności;
wariant choroby Creutzfelda-Jacoba, będący chorobą centralnego układu nerwowego o podejrzanym związku z encefalopatią gąbczastą bydła (BSE);
zakażenia HIV, będące m. i. przyczyną AIDS, z wszelkimi następstwami zdrowotnymi, socjalnymi i ekonomicznymi;
gorączki krwotoczne, jak np. Ebola, z potencjalną możliwością międzynarodowego szerzenia się;
nowe odmiany cholery;
hemolityczny zespół nerkowy;
wirusowe zapalenie wątroby typ C;
legioneloza;
borelioza (choroba z Lyme);
SARS;
NAWRACAJACE CHOROBY ZAKAŹNE (REEMERGING INFECTIOUS DISEASES) = choroby, które po okresie zacisza epidemicznego, kiedy przestały być problemem zdrowia publicznego, nasilają się ponownie, stanowiąc narastające zagrożenie zdrowia publicznego. Należą do nich m. i. :
- cholera;
- dżuma;
- błonica (diphteria);
- gruźlica;
- żółta gorączka;
- meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
W ostatnich 20 latach poważnym i narastającym problemem stała się oporność drobnoustrojów na antybiotyki, obniżająca skuteczność leczenia. Jednocześnie coraz bardziej zmniejsza się poszukiwanie i produkcja nowych antybiotyków z powodu rosnących kosztów tej procedury. Środki przeznaczone na zdrowie publiczne są, tak w krajach bogatych jak i biednych, zmniejszane, ograniczane i przeznaczane na inne priorytetowe cele. W REZULTACIE NASTĄPIŁ WZROST ZNACZENIA CHORÓB ZAKAŹNYCH, A INFRASTRUKTURA POTRZEBNA DO ZAPOBIEGANIA I ZWALCZANIA TYCH CHORÓB ULEGŁA OSŁABIENIU.
SURVEILLANCE (inwigilacja, czuwanie, stały dozór, „warta”, epidemiologiczny nadzór) - gromadzenie, analizowanie, opracowywanie i rozpowszechnianie informacji dotyczącej występowania chorób oraz czynników warunkujących szerzenie się chorób.
MONITOROWANIE (MONITORING) - rutynowe, stałe zbieranie materiału, jego badanie, obserwacja i analiza wyników i zjawisk określających np. sytuację zdrowotną, stan środowiska, dla wczesnego uchwycenia niekorzystnych zmian, w celu podjęcia odpowiednich kroków; monitorowanie oznaczać może także stałą obserwację wdrażania określonego programu i jego skuteczności.
ZWALCZANIE CHORÓB ZAKAŹNYCH (trzy kierunki działania).
Likwidacja źródeł zakażenia:
leczenie etiotropowe chorych (hospitalizacja, leczenie obowiązkowe poza szpitalem),
izolacja chorych (hospitalizacja obowiązkowa, izolacja domowa),
kwarantanna osób z kontaktu
nadzór epidemiologiczny (lekarski) nad osobami podejrzanymi o zakażenie,
nadzór nad nosicielami,
badania ludzi i zwierząt mające na celu wykrycie zakażenia (m. i. osób podejmujących lub wykonujących niektóre zajęcia zarobkowe, osób z kontaktu z chorymi lub zakażonymi, ozdrowieńców po niektórych chorobach zakaźnych),
odsunięcie od pracy osób zakażonych, zatrudnionych przy wykonywaniu niektórych zajęć zarobkowych,
nadzór weterynaryjny nad zwierzętami i ubój sanitarny.
Przecinanie dróg zakażenia:
bariera sanitarna:
minimum sanitarne dla każdej zbiorowości ludzi
zapewnienie zaopatrzenia w bezpieczną wodę i bezpieczną żywność,
usuwanie i unieszkodliwianie nieczystości i odpadków,
ochrona przed ekstremalnymi warunkami atmosferycznymi t.j. "dach nad głową"
sterylizacja i dezynfekcja
dezynsekcja i deratyzacja
bariera higieniczna:
mycie, czyszczenie i sprzątanie,
higiena osobista, zwł. mycie rąk,
wysoki standard w zakresie higieny żywności i żywienia,
wysoki standard w zakresie czystości i porządku miast i osiedli, higienicznych warunków mieszkania, nauki i pracy, łącznie z higienicznym stylem życia,
wysoki poziom higieny szpitalnej
oświata zdrowotna
Podnoszenie odporności osób wrażliwych na zakażenie:
szczepienia zapobiegawcze całej populacji docelowej (kalendarz szczepień),
szczepienia poekspozycyjne,
szczepienia osób narażonych w sposób szczególny na zakażenie (tzw. grup wysokiego ryzyka),
chemioprofilaktyka.
Obok w/w, do podstawowych warunków bezpieczeństwa epidemiologicznego należy istnienie i sprawne funkcjonowanie systemu wykrywania i zwalczania epidemii:
wysoce profesjonalne i dobrze wyposażone i sprawnie działające służby przeciwepidemiczne;
monitorowanie sytuacji epidemiologicznej;
surveillance szczególnie niebezpiecznych chorób zakaźnych;
opracowywanie ognisk epidemicznych (pojedynczych i zbiorowych);
stała gotowość do podjęcia działań w momencie powstania zagrożenia epidemicznego i wybuchu epidemii;
nadzór sanitarny nad potencjalnymi źródłami zagrożeń epidemicznych zwłaszcza wodą, żywnością i żywieniem;
baza logistyczna (szpitale zakaźne, lekarze specjaliści, zapas środków dezynfekcyjnych itp.).
Podstawę prawną zwalczania chorób zakaźnych w Polsce stanowi USTAWA z dn. 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz. U. nr 126, poz. 1384).
Trzy składniki kontroli chorób zakaźnych:
powstrzymywanie (utrzymywanie zapadalności na możliwym do przyjęcia poziomie - bez epidemii, tylko endemiczne występowanie choroby);
eliminacja (tylko sporadyczne, izolowane ogniska choroby);
eradykacja (całkowita likwidacja zachorowań na daną chorobę);
ZASADY SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH.
ODPORNOŚĆ CZYNNA = ochrona przed chorobą zakaźną, wytworzona przez własny układ odpornościowy organizmu, zwykle trwała, powstająca pod wpływem działających nań antygenów i polegająca na wytwarzaniu swoistych przeciwciał (odporność humoralna) i specyficznych komórek odpornościowych (odporność komórkowa) oraz indukowaniu pamięci immmunologicznej.
ODPORNOŚĆ BIERNA = ochrona przed chorobą zakaźną poprzez przeniesienie gotowych przeciwciał z organizmu innego człowieka lub zwierzęcia.
ANTYGEN = żywa lub inaktywowana substancja ( np. białko, wielocukier) pobudzająca układ odpornościowy do odpowiedzi odpornościowej.
PRZECIWCIAŁO = cząsteczka białka (immunoglobulina), produkowana przez limfocyty B, w celu eliminacji antygenu.
UODPORNIENIE NATURALNE = wytworzenie odporności czynnej w następstwie przebycia choroby zakaźnej lub zakażenia bezobjawowego.
UODPORNIENIE SZTUCZNE (IMMUNOPROFILAKTYKA) = wytworzenie odporności czynnej lub biernej w następstwie wprowadzenia do organizmu preparatu biologicznego w postaci szczepionki lub surowicy odpornościowej albo immunoglobuliny.
UODPORNIENIE CZYNNE.
Stymulacja układu odpornościowego do produkcji swoistych przeciwciał (tj. wytwarzanie odporności humoralnej) i specyficznych komórek odpornościowych (tj. wytwarzanie odporności komórkowej) i indukcja pamięci immmunologicznej.
SZCZEPIENIE = uodpornienie sztuczne, czynne, poprzez wprowadzenie do organizmu szczepionki. Odporność poszczepienna i pamięć immunologiczna poszczepienna jest podobna do odporności naturalnej ale pozbawiona ryzyka choroby.
SZCZEPIONKI = PREPARATY BIOLOGICZNE STOSOWANE
W UODPORNIANIU CZYNNYM, ZAWIERAJĄCE ANTYGENY,KTÓRE
WPROWADZONE DO ORGANIZMU POBUDZAJĄ GO DO WYTWORZENIA SWOISTEJ ODPORNOŚCI KOMÓRKOWEJ I HUMORALNEJ.
Ze względu na postać antygenu wchodzącego w skład preparatu rozróżnia się szczepionki zawierające:
-żywe drobnoustroje szczepów atenuowanych ( odzjadliwionych )
bakteryjnych (np. szczepionka BCG), lub wirusowych
(np. szczepionka przeciw odrze, polio, różyczce, śwince)
zabite albo rozbite drobnoustroje lub ich fragmenty
( Zabite komórki bakterii zawierają preparaty takie jak np. szczepionka
przeciw cholerze, durowi brzusznemu, krztuścowi. Zabite wirusy - szczepionka przeciw wściekliźnie i polio wg Salka. Rozbite bakterie zawiera np. szczepionka przeciw durowi brzusznemu wg Grasseta. Wybrane fragmenty bakterii - acelularna szczepionka przeciw krztuścowi.
produkty metabolizmu drobnoustrojów
Szczepionki zawierające odpowiednio przetworzone metabolity drobnoustrojów noszą nazwę anatoksyn (synonim = toksoidy ). Należą do nich m. i. szczepionki przeciw tężcowi i przeciw błonicy.
Ze względu na swoistość szczepionek rozróżnia się preparaty:
monowalentne, zawierające jeden rodzaj drobnoustroju lub antygenu
poliwalentne ( wieloważne ) zwane też szczepionkami skojarzonymi,
w skład których wchodzi więcej niż jeden drobnoustrój lub substancje pochodzące z kilku drobnoustrojów, lub też drobnoustrój i substancja pochodząca z innego drobnoustroju. Takie szczepionki uodporniają równocześnie przeciw kilku chorobom.
EFEKTY SZCZEPIEŃ:
OCHRONA INDYWIDUALNA OSOBY ZASZCZEPIONEJ
zależy od:
wystarczalności odpowiedzi układu odpornościowego (miana przeciwciał);
czasu utrzymywania się ochronnego poziomu przeciwciał (częstość ekspozycji na zakażenie bezobjawowe lub dawki przypominające szczepionki);
pamięci immunologicznej indukowanej przez antygen;
OCHRONA POPULACJI = ODPORNOŚĆ ZBIOROWISKOWA lub „GROMADNA” (HERD IMMUNITY) przed chorobami, których rezerwuarem zarazka jest człowiek.
Powstaje po uodpornieniu masowymi szczepieniami wysokiego odsetka osób wrażliwych w populacji narażonej na zakażenie (zwykle > 80%, zależnie od szczepionki nawet > 90% i 95%) = wysokiego pokrycia (coverage) szczepieniami populacji docelowej. Prowadzi to do:
zmniejszenia źródeł zakażenia;
zmniejszenia krążenia zarazka w populacji narażonej;
ochrony osób nie objętych szczepieniami.
Może doprowadzić do eliminacji i eradykacji określonej choroby zakaźnej (vide polio).
WARUNKI SKUTECZNOŚCI SZCZEPIEŃ
zdolność organizmu do odpowiedzi immunologicznej;
odpowiednia immunogenność szczepionki (skład antygenowy, stan w momencie podania, znaczenia „łańcucha chłodniczego - cold channel” dla stanu szczepionek żywych);
właściwa (wystarczająca) dawka szczepionki;
prawidłowa technika szczepienia.
BARIERY SKUTECZNOŚCI SZCZEPIEŃ
niedostatek wiedzy i fałszywe oceny i poglądy lekarzy i pielęgniarek (m. i. obawa o „przeładowanie układu odpornościowego”, niedokładna znajomość oraz przecenianie przeciwwskazań do szczepień i stosowanie ich „large manum”, traktowanie przeciwwskazań czasowych jako stałe, przypisywanie szczepionkom odległych skutków ubocznych, przesadna ocena reaktywności szczepionek);
niewiedza i przesądy społeczeństwa; wiara w mity będące, przynajmniej częściowo, ekspresją w/w błędnych poglądów lekarzy i w dużej mierze efektem wyolbrzymiania przez media niepożądanych odczynów poszczepiennych - NOP (paradoksalnie, im większe są efekty szczepień i - co za tym idzie - im mniejsze zagrożenie chorobami którym zapobiegają, tym większą uwagę przywiązuje się do NOP);
działalność ruchów anty szczepionkowych zniechęcających do poddawania się szczepieniom.
BEZPIECZEŃSTWO SZCZEPIEŃ
Priorytet bezpieczeństwa szczepień wynika z zasady: „primum non nocere” i faktu, że temu zabiegowi poddawane są osoby zdrowe.
Bezpieczeństwo szczepień jest stanem równowagi pomiędzy ryzykiem wystąpienia choroby, jej powikłań i zgonu a ryzykiem NOP. W ocenie tej równowagi należy brać pod uwagę takie czynniki jak:
stopień narażenia na zachorowanie (sytuacja epidemiologiczna choroby na danym obszarze, przynależność do grupy wysokiego ryzyka zakażenia);
ciężkość choroby i jej następstw;
częstość poważnych NOP.
PRZECIWWSKAZANIA DO SZCZEPIEŃ
Przeciwwskazania do szczepień stosowanych w programie EPI - wg ustaleń GRUPY EUROPEJSKIEJ WHO).
PRZECIWWSKAZANIA DO SZCZEPIEŃ SĄ NIELICZNE, A LICZBA OSÓB, DO KTÓRYCH ONE SIĘ STOSUJĄ, JEST JESZCZE MNIEJSZA!
Przeciwwskazania do szczepień są następujące:
1. OSTRE CHOROBY.
Szczepienia należy odkładać ostrych stanach chorobowych, które przebiegają z gorączką lub zaburzeniami układowymi o istotnym znaczeniu klinicznym. W takich przypadkach należy szczepić dzieci natychmiast po wyzdrowieniu.
Jeżeli istnieje duże ryzyko zachorowania wynikające z sytuacji epidemiologicznej, szczepienie można odkładać tylko w przypadkach ostrych chorób Z ZAGROŻENIEM ŻYCIA. Mało istotne choroby (minor illnesses), takie jak zapalenie dróg oddechowych lub biegunka, z temperaturą do 38,5o, NIE STANOWIĄ PRZECIWWSKAZAŃ DO SZCZEPIENIA!
2. ZABURZENIA ODPORNOŚCI.
Żywe szczepionki wirusowe nie powinny być stosowane w przypadkach:
a/. chorób z niedoborami immunologicznymi, jak hypo- lub agammaglobulinemia;
b/. immunosupresji związanej z chorobami nowotworowymi;
c/. immunosupresji związanej z leczeniem sterydami w wysokich dawkach, środkami antymetabolicznymi, napromieniowaniem itp.
Natomiast w przypadkach objawowych i bezobjawowych zakażeń HIV można stosować żywe szczepionki wirusowe.
3. CIĄŻA.
Żywych szczepionek wirusowych nie należy podawać kobietom ciężarnym.
4. UCZULENIE NA SKŁADNIKI SZCZEPIONKI.
Osoby podające w wywiadzie anafilaktyczne odczyny na białko (uogólniona wysypka, obrzęki ust i gardła, spadek ciśnienia tętniczego, wstrząs) nie powinny otrzymywać niektórych szczepionek produkowanych na tkankach kurzych jaj, jak szczepionka p/o grypie czy żółtej febrze.
Stwierdzona nadwrażliwość na określone antybiotyki stanowi przeciwwskazanie do stosowania szczepionek, które zawierają te substancje.
NIEPOŻĄDANE ODCZYNY POSZCZEPIENNE
Niepożądany odczyn poszczepienny - NOP (Adverse Event Following Immunization - AEFI) jest to medyczny objaw, czasowo związany ze szczepieniem, który może być spowodowany różnymi przyczynami.
W/w definicja zastąpiła przedtem używane określenia: odczyn poszczepienny (= przejściowa ogólna lub miejscowa reakcja na wprowadzoną szczepionkę) i powikłanie (reakcja nadmierna lub patologiczna o cechach choroby poszczepiennej).
NOP może być wynikiem:
1. działania szczepionki (vaccine induced AEFI)
Są to objawy i choroby będące wynikiem indywidualnej reakcji organizmu człowieka na zastosowanie szczepionki.
2. Błędu szczepienia (programmatic error AEFI)
Są to objawy i choroby będące wynikiem błędu w przeprowadzeniu szczepienia, a także wynikiem błędów w produkcji szczepionki (np. szczepionka zakażona), a także błędów w sposobie jej dystrybucji i magazynowania (np. przerwanie „łańcucha chłodniczego” szczepionek żywych).
3. Współistnienia objawów lub chorób (coincydental AEFI)
Są to objawy choroby czasowo, lecz przypadkowo, związane z ze szczepieniem, spowodowane przyczynami nie związanymi ze szczepieniem.
PROGRAMY I POLITYKA SZCZEPIEŃ
Rozszerzony Program Szczepień WHO (EPI - Expanded Programm of Immunisation) obejmujący szczepienia p/o błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio, odrze i gruźlicy.
Program Szczepień Ochronnych (PSO) obowiązujący w Polsce obejmuje I. Kalendarz szczepień
A. Szczepienia dzieci i młodzieży wg wieku
B. Szczepienia osób narażonych w sposób szczególny
na zakażenie
II. Szczepienia zalecane - nie finansowane ze środków
publicznych
Ocena ekonomiczna szczepień.
POSTĘPY I PERSPEKTYWY WAKCYNOLOGII.
PROGRAMY I POLITYKA SZCZEPIEŃ
Rozszerzony Program Szczepień WHO (EPI - Expanded Programm of Immunisation) obejmujący szczepienia p/o błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio, odrze i gruźlicy.
Program Szczepień Ochronnych (PSO) obowiązujący w Polsce obejmuje
I. Kalendarz szczepień
A. Szczepienia dzieci i młodzieży wg wieku
B. Szczepienia osób narażonych w sposób
szczególny na zakażenie
II. Szczepienia zalecane - nie finansowane ze środków
publicznych
Ocena ekonomiczna szczepień.
POSTĘPY I PERSPEKTYWY WAKCYNOLOGII.
MIERNIKI NEGATYWNE ZDROWIA LUDNOŚCI.
ZAPADALNOŚĆ: liczba nowych zachorowań na daną chorobę, w stosunku do liczby ludności narażonej na zachorowanie, w określonym przedziale czasu.
CHOROBOWOŚĆ: liczba chorych na daną chorobę, w stosunku do liczby ludności narażonej na tę chorobę, w określonym przedziale czasu.
UMIERALNOŚĆ: liczba zgonów (wszystkich, niezależnie od przyczyny = umieralność ogólna; na daną chorobę = umieralność szczegółowa; w określonych grupach wiekowych, np. umieralność niemowląt) w stosunku do liczby ludności narażonej na zgon, w określonym przedziale czasu.
ŚMIERTELNOŚĆ: liczba zgonów w stosunku do liczby chorych na daną chorobę (odsetek zgonów spośród chorych na daną chorobę).
ZAKAŻENIE JATROGENNE: każde zakażenie związane z interwencją medyczną.
Specyficzną formą zakażenia jatrogennego jest ZAKAŻENE SZPITALNE: zakażenie, które nastąpiło w szpitalu, ujawniło się podczas hospitalizacji (minimum 48 godzin po przyjęciu) lub po wypisaniu pacjenta i zostało spowodowane przez udokumentowany epidemiologicznie czynnik chorobotwórczy pochodzący od innego chorego lub pracowników szpitala, ze środowiska szpitalnego, albo przez endogenny czynnik mikrobiologiczny.
Zakażenia jatrogenne, zwłaszcza zakażenia szpitalne, należą do najpoważniejszych problemów współczesnej medycyny i zdrowia publicznego, stanowiąc
problem etyczny (łamiąc zasadę „primum non nocere” tj. „w pierwszym rzędzie nie szkodzić”);
problem medyczny (niwecząc sukces terapeutyczny i osiągnięcia postępu medycyny);
problem prawny (będąc przyczyną wnoszenia roszczeń o odszkodowanie);
problem ekonomiczny (narażając na straty zarówno świadczeniobiorców jak świadczeniodawców usług medycznych).
W procesach o odszkodowanie za utratę zdrowia lub życia w następstwie zakażenia jatrogennego sąd coraz częściej ustala osobistą odpowiedzialność pracownika medycznego i jego obciąża kosztami odszkodowania. Zapobieganie zakażeniom jatrogennym jest więc, nie tylko obowiązkiem zawodowym i etycznym, ale także leży w najlepiej pojętym interesie każdego fachowego pracownika medycznego. Jednym z podstawowych warunków skutecznego działania w tym zakresie jest, obok dobrej znajomości i starannego przestrzegania procedur medycznych, rzetelna wiedza o procesie epidemicznym.
Higiena pracy jest działem higieny, który zajmuje się:
- Badaniem wpływu czynników środowiska pracy na zdrowie pracowników
- Ustalaniem sposobów ochrony tego zdrowia w miejscu i czasie pracy
Celem higieny pracy jest:
- Opracowywanie i określanie wskazań i normatywów zdrowotno-higienicznych zapewniających optymalizację warunków środowiska pracy dla zapobiegania powstawania chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy
Normatywy higieniczne - zostały one ustalone na takim poziomie, aby ich przestrzeganie zabezpieczało pracowników przed zmianami w stanie zdrowia przy założeniu, że przy wieloletniej pracy zawodowej dzienne narażenie nie będzie przekraczało 8 h. Są to:
Najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS)
Najwyższe dopuszczalne natężenia (NDN)
Dopuszczalne stężenia w materiale biologicznym (DSB)
Choroba zawodowa:
Definicja medyczna - każde schorzenie przyczynowo związane z czynnikami środowiska pracy czy też warunkami wykonywania pracy; każde zaburzenie czynności ustroju występujące częściej w populacji pracowniczej niż u ogółu społeczeństwa
Definicja formalnoprawna - powiązana na ogół z przepisami odszkodowawczymi, zawęża pojęcie chorób zawodowych do jednostek chorobowych wyliczonych w aktualnie obowiązującym wykazie
Obowiązki zakładu pracy użytkującego źródła promieniowania jonizującego:
Zezwolenie na działalność związaną ze źródłami promieniowania jonizującego wydaje prezes PAA.
Zezwolenie na uruchamianie i stosowanie preparatów rentgenowskich o energii do 300 keV wydaje Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny
Szczegółowe wymagania i warunki bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej (np. zezwolenia na źródła, wymagania techniczne dotyczące pracy ze źródłami, wymagania dotyczące ochronności i pomieszczeń, postępowania z odpadami promieniotwórczymi, transportem materiałów promieniotwórczych itp.) określa prezes Państwowej Agencji Atomistyki.
Zakład zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące jest zobowiązany do:
Zapewnienia takim pracownikom stałej opieki lekarskich, niezbędnych środków ochrony osobistej i sprzętu dozymetrycznego
Prowadzenia ewidencji indywidualnych dawek promieniowania jonizującego oraz systematycznej kontroli środowiska pracy
Zatrudnienia lub wyznaczenia odpowiednio przeszkolonej osoby odpowiedzialnej za stan ochrony przed promieniowaniem jonizującym
Higiena pracy - jest działem higieny który zajmuje się badaniem wpływu czynników środowiska pracy na zdrowie pracowników oraz ustaleniem sposobów ochrony tego zdrowia w miejscu i w czasie pracy. Celem higieny pracy jest opracowanie i określenie wskazań i normatywów zdrowotno-higienicznych zapewniających optymalizację warunków środowiska pracy dla zapobiegania powstaniu chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy.
Rodzaje czynników środowiska:
- chemiczne - najlepiej poznane, rodzaje działania czynników: działanie ostre np zatrucia wysokim stężeniem H2S (jeden oddech = śmierć), działanie przewlekłe np ekspozycja na metale ciężkie przewlekle i nagminnie (ołowica najstarsza choroba zawodowa). Czas i stężenie odgrywa rolę.
- fizyczne - różnorodne o dużej gamie właściwości np hałas, wibracje, mikroklimat, pole elektromagnetyczne, zapylenie, promieniowanie
- biologiczne - powodują 1/3 wszystkich chorób zawodowych, niemożliwe są do usunięcia ich stężenia czy natężenia w przeciwieństwie do czynników chemicznych czy fizycznych np bakterie, wirusy,grzyby (rózny czas wylęgania, objawów choroby)
Inne podziały czynników w zależności od dróg wchłaniania (drogi oddechowe najcześciej, rzadziej droga pokarmowa), od skutków oddziaływanie (np grupa rakotwórcza, chemiczne, fizyczne czy natury biologicznej) i wiele innych.
Metody usuwające czynniki szkodliwości: ochrona narządu słuchu, wietrzenia, osłony, kaski, rękawice, maski, szczepienia (idealna to WZWB)
Metody pracy przeprowadzają wstępne, a później okresowe badania lekarskie, obowiązek badania każdego kto ma podjąć się pracy.
Każda praca stwarza pewne obciążenie organizmu człowieka. Obciążenie to znacznie wzrasta w przypadku wykonywania pracy w niekorzystnych warunkach środowiskowych. Fizyczne i chemiczne elementy materialnego środowiska pracy rzutują ujemnie na komfort pracy i mogą oddziaływać szkodliwie na zdrowie pracowników zwłaszcza wówczas gdy przekraczają normatywy higieniczne tzw NDS (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie), NDN (Najniższe Dopuszczalne Natężenie) lub DSB (Dopuszczalne Stężenie Biologiczne w materiale - wartości diagnostyczne dla lekarzy). Wartości te zostały ustalone na takim poziomie aby ich przestrzeganie zabezpieczało zdrowie pracowników przed zmianami w stanie zdrowia przy założeniu, że przy wieloletniej pracy zawodowej dzienne narażenie nie będzie przekraczało 8 godzin.
Czynniki szkodliwe i uciążliwe związane z higieną procesu nauczania oraz środowiskiem fizycznym szkoły:
1 - niewłaściwy mikroklimat pomieszczeń do nauki w zakresie
a) Temperatury i wilgotności powietrza - optymalna temp. ok. 18 stopni
b) Cech organoleptycznych powietrza (tzw. powietrze zepsute)
c) Stanu zjonizowania
d) Ruchu powietrza (0,1 - 0,2 m/s)
2 - niewłaściwe natężenie oświetlenia sztucznego w pomieszczeniach do nauki i ogólnie przy jednoczesnym dużym obciążeniu narządu wzroku (min 300 luxów)
3 - hałas w warunkach intensywnego wykorzystania narządu słuchu dzieci i młodzieży
4 - niewłaściwy stan techniczny oraz sanitarny bloku żywienia oraz zaplecza sanitarnego i higienicznego
5 - zbyt mała przestrzeń przy intensywnej fizjologicznej potrzebie ruchu dzieci w salach klasowych i gimnastycznych = duża masowość i wypadkowość głównie w szkołach podstawowych
6 - duża możliwość zakażeń, związana ze skupieniem większej liczby uczniów na małej przestrzeni
7 - niehigieniczny rozkład zajęć lekcyjnych
8 - niewłaściwa pozycja ciała w meblach przedszkolnych/szkolnych niedostosowanych organicznie do wzrostu wychowanków/uczniów
9 - niewłaściwe proporcje między czasem nauki i wypoczynku
Zaburzenia zdrowotne (od najczęstszych)
1 - zaburzenia postawy i statyki ciała
2 - Wady i choroby narządu wzroku
3 - Zaburzenia w rozwoju somatycznym
4 - Przewlekłe choroby jamy nosowo-gardłowej, zaburzeń słuchu i mowy
5 - Przewlekłe choroby układu moczowego
6 - Przewlekłe choroby układu oddechowego
7 - Przewlekłe choroby i zaburzenia układu krążenia, choroby reumatyczne i tkanki łącznej
Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą szkolną:
1 - wykonywanie badań przesiewowych w celu wykrycia chorób, zaburzeń, wad rozwojowych, a więc wszelkich odchyleń od fizjologicznej normy w odniesieniu do poszczególnych grup wiekowych
2 - wykonywanie testów przesiewowych w celu potwierdzenia lub wykluczenia dodatniego wyniku pierwotnego testu przesiewowego
3 - prowadzenie opieki stomatologicznej, ortodontycznej, profilaktycznej w zakresie próchnicy zębów i chorób przyzebia
4 - bilanse zdrowia
5 - edukacja i promocja zdrowia
6 - orzecznictwo ma rzecz ucznia (kierowanie do grup specjalistycznych) w zakresie określonych jednostek chorobowych
7 - orzecznictwo w zakresie możliwości realizacji zajęć wychowania fizycznego oraz sportu szkolnego
8 - orzecznictwo do praktycznej nauki zawodowej
9 - sprawozdawczość na rzecz dyrektora szkoły
10 - współpraca personelu medycznego z dyrektorem szkoły w zakresie warunków sanitarno-higienicznych placówki, dożywiania dzieci i młodzieży
11 - udział w spotkaniach z rodzicami w celu przedstawienia problematyki zdrowotnej w zakresie stanu zdrowotnego dzieci, problemów zdrowotnych
Zachowania anty zdrowotne w środowisku dzieci i młodzieży:
1 - niewłaściwe odżywianie jakościowe i ilościowe
2 - stosowanie narkotyków i substancji psychoaktywnych
3 - palenie tytoniu
4 - picie alkoholu
5 - niska aktywność fizyczna
6 - niewłaściwe zagospodarowanie wolnego czasu
7 - niewłaściwe zachowanie drogowe i komunikacyjne
8 - wczesna inicjacja seksualna (ciąża uczniowska) i związane z tym choroby dróg płciowych
9 - niska dbałość o higienę ogólną i higienę jamy ustnej
Czynniki szkodliwe i uciążliwe związane ze środowiskiem fizycznym ucznia:
1 - niewłaściwy mikroklimat pomieszczeń do nauki w zakresie
Temperatury i wilgotności powietrza - optymalna temp. ok. 18 stopni
Cech organoleptycznych powietrza (tzw. powietrze zepsute)
Stanu zjonizowania
Ruchu powietrza (0,1 - 0,2 m/s)
2 - niewłaściwe natężenie oświetlenia sztucznego w pomieszczeniach do nauki i ogólnie przy jednoczesnym dużym obciążeniu narządu wzroku
3 - hałas w warunkach intensywnego wykorzystania narządu słuchu
4 - niewłaściwy stan techniczny oraz sanitarny bloku żywienia oraz zaplecza sanitarnego i higienicznego
5 - zbyt mała przestrzeń przy intensywnej fizjologicznej potrzebie ruchu dzieci w salach klasowych i gimnastycznych
6 - duża możliwość zakażeń, związana ze skupieniem większej liczby uczniów na małej przestrzeni
Czynniki szkodliwe i uciążliwe związane z higieną procesów nauczania:
1 - niewłaściwa pozycja ciała w meblach ergonomicznie niedostosowanych do wzrostu przedszkolaków/uczniów
2 - niehigieniczny rozkład zajęć lekcyjnych
3 - niewłaściwe proporcje między czasem nauki a wypoczynkiem
Zachowania zdrowotne jednostek (pojedynczych ludzi) i określonych społeczeństw są zależne od szeregu warunków historycznych (tradycja), ekonomicznych (inne u biednych, inne u bogatych), religijnych (wskazania co do spożywania mięsa określonych gatunków zwierząt, posty, umartwienia itp.), wykształcenia i wychowania (świadomość zdrowotna), a także aktualnych, najczęściej sterowanych (horda) sposobów postępowania w życiu osobistym i zbiorowym. Współczesna polityka zdrowotna w krajach o wysokim rozwoju cywilizacji jest ukierunkowana na poznawanie zachowań i potrzeb ludzkich w zakresie własnego zdrowia i w zakresie zdrowia zbiorowości. Należą tu:
- higiena osobista
- higiena jamy ustnej
- aktywność fizyczna
- umiejętność współżycia w grupie
- prawidłowe żywienie i wychowanie konsumenta
- używanie i nadużywanie leków i używek
- umiejętność zachowania bezpieczeństwa, udzielania pierwszej pomocy
- higienizacja środowiska domowego, szkolnego
- umiejętność korzystania z opieki zdrowotnej
- zapobieganie chorobom
Zachowania antyzdrowotne w populacji szkolnej:
- zachowania ryzykowne, zwłaszcza w ruchu drogowym - wypadki drogowe są główną przyczyną zgonów młodzieży
- zbyt rzadkie zapinanie pasów bezpieczeństwa w czasie jazdy samochodem
- palenie tytoniu - większość dorosłych rozpoczyna palenie między 13 a 15 rokiem życia
- picie alkoholu - które jest często przyczyną urazów głowy w następstwie wypadków drogowych i zachowań agresywnych, a także ryzykownych zachowań seksualnych
- używanie innych substancji psychoaktywnych - uzależnienie od niektórych z nich staje się przyczyną dramatu życiowego młodego człowieka i jego rodziny (marihuana)
- stosowanie sterydów anabolicznych przez młodych chłopców
- przedwczesna inicjacja i ryzykowne zachowania seksualne, których skutkiem mogą być: choroby przenoszone drogą płciową, w tym HIV, ciąża nieletnia, zaburzenia zdrowia seksualnego w wieku dojrzałym
- kompromitująco niski na tle porównań międzynarodowych wskaźnik używania kasków rowerowych
- stosowanie diet odchudzających, eliminacyjnych, powodujących niedobory pokarmowe, szczególnie niekorzystne dla zdrowia reprodukcyjnego młodych kobiet i mężczyzn oraz zwiększające ryzyko osteoporozy
- zbyt częste niespożywanie pierwszego śniadania przed wyjściem do szkoły oraz posiłku w szkole
- niedostatek produktów sprzyjających zdrowiu w diecie przeciętnego nastolatka, szczególnie warzyw, mleka, ciemnego pieczywa
- nadmierne spożywanie produktów niesprzyjających zdrowiu, głównie słodyczy i słodkich napojów gazowanych
- dysproporcja między czasem przeznaczonym na intensywne ćwiczenia fizyczne i bierne formy spędzania wolnego czasu
- niedostateczna higiena osobista i higiena jamy ustnej
Zaburzenia zdrowotne (od najczęstszych)
Trwałe uszkodzenia narządu ruchu i statyki ciała
Wady i choroby narządu wzroku
Zaburzenia w rozwoju somatycznym
Przewlekłe choroby jamy nosowo-gardłowej, zaburzeń słuchu i mowy
Przewlekłe choroby układu oddechowego
Przewlekłe choroby układu moczowego
Przewlekłe choroby i zaburzenia układu krążenia, choroby reumatyczne i tkanki łącznej
Szkoła promująca zdrowie - siedlisko (czyli miejsce, w którym żyje, pracuje, uczy się i bawi wielu ludzi, obowiązują w nim specyficzne normy, prawa i obowiązki), w którym społeczność szkolna - pracownicy i uczniowie:
1 - podejmują wspólne działania dla poprawy swego zdrowia i samopoczucia poprzez zmianę zachowań zdrowotnych i tworzenie zdrowego środowiska fizycznego i społecznego
2 - uczą się jak zdrowiej i lepiej żyć przez edukację zdrowotną i rozwój osobisty, społeczny i zawodowy
3 - zachęcają innych w swym otoczeniu, zwłaszcza rodziców do podobnych działań przez otwartość i dialog, partnerstwo i współdziałanie
Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą szkolną:
1 - wykonywanie testów przesiewowych polegających na wstępnej identyfikacji odchyleń od normy rozwojowej, nie zdiagnozowanych zaburzeń, chorób lub wad
2 - wykonywanie postępowania diagnostycznego w przypadku uzyskania dodatniego wyniku testu przesiewowego w celu potwierdzenia lub wykluczenia zaburzeń - test poprzesiewowy
3 - indywidualna ocena stanu zdrowia i rozwoju uczniów poprzez profilaktyczne badania lekarskie (bilanse zdrowia)
4 - kwalifikacja do zajęć wychowania fizycznego i sportu szkolnego
5 - kwalifikacja zdrowotna do gotowości szkolnej uczniów
6 - kwalifikacja do programów rehabilitacyjnych i orzecznictwo na rzecz ucznia
7 - ograniczenia dotyczące programów rehabilitacyjnych i orzecznictwo na rzecz ucznia
8 - profilaktyczne badania stomatologiczne, profilaktyka próchnicy, ortodontyczna
9 - udzielanie pierwszej pomocy w przypadku nagłych zachorowań, urazów i zatruć
10 - edukacja zdrowotna i promocja zdrowia
11 - współpraca personelu medycznego z dyrektorem szkoły w zakresie warunków sanitarno-higienicznych placówki, dożywiania dzieci i młodzieży
12 - udział w spotkaniach z rodzicami w celu przedstawienia problematyki zdrowotnej w zakresie stanu zdrowotnego dzieci, problemów zdrowotnych
Choroby infekcyjne, które nie są chorobami zakaźnymi:
1 - ropne zapalenie ucha środkowego, pęcherzyka żółciowego, wyrostka robaczkowego
2 - ropnie skóry i różnych narządów
3 - bakteryjne zapalenie dróg moczowych (miedniczek nerkowych, pęcherza moczowego)
4 - bakteryjne zapalenie wsierdzia
5 - bakteryjne zapalenie płuc i opłucnej (gronkowce, paciorkowce)
6 - bakteryjne zapalenie otrzewnej
7 - infekcyjne zapalenie stawów
8 - zapalenie zatok obocznych nosa
9 - ropień okołowierzchołkowy nosa
10 - zakażenia szpitalne
METODY BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH
Epidemiologia - Nauka o częstości i rozpowszechnieniu zgonów, chorób i inwalidztwa lub innych zjawisk mających związek ze zdrowiem oraz o czynnikach wpływających na ich występowanie.
Cele:
- wykrywanie i ustalanie związków przyczynowych pomiędzy czynnikami środowiskowymi a zdrowiem i chorobą.
- szukanie czynników etiologicznych, dróg szerzenia i sposobów zwalczania chorób zakaźnych.
- wnioskowanie o profilaktykę chorób
Epidemia- wyraźny wzrost zachorowań na dana chorobę w określonym czasie i na określonym terenie.
Endemia- występowanie w danej populacji zachorowań na dana chorobę na stałym poziomie.
Pandemia- epidemia obejmująca swym zasięgiem kilka krajów lub kontynentów.
W badaniach dotyczących dużych grup ludności ( pacjentów), ważne są informacje dotyczące:
- cech demograficznych danego środowiska,
-struktury wieku populacji,
- płci
- migracji ludności.
Badania naukowe można podzielić - w zależności od rodzaju zastosowanej metody badawczej na:
a) badania eksperymentalne,
b) badania nieeksperymentalne
(tzw. opisowe)
- ze względu na czas prowadzenia obserwacji, badania mogą być określane jako:
a) badania przekrojowe,
b) badania długofalowe
Metody badań epidemiologicznych:
I. Badania przekrojowe.
II. Badania długofalowe np. bad. monitorowane
III. Badania obserwacyjne:
1. bad. opisowe
2. bad. analityczne:
a) prospektywne,
b) retrospektywne.
IV. Badania eksperymentalne.
V. Badania przesiewowe.
I . Badania przekrojowe.
Na ich podstawie określa się stan zdrowia reprezentatywnej grupy ludności w ściśle ustalonym czasie.
Często nazywane są badaniami - „ chorobowości punktowej”
Można w ten sposób określić jaka jest zależność między analizowanymi zmiennymi populacji a wybranymi czynnikami środowiska.
II. Badania długofalowe.
Pozwalają śledzić zmiany stanu zdrowia ludności w zależności od zmian w środowisku człowieka.
Wymagają one systematycznego przeprowadzania pomiarów czynników środowiskowych oraz jednoczasowego zbierania danych dotyczących stanu zdrowia ludności.
Długofalowe badania środowiskowe-
mają na celu ustalenie związków między zmianami w stanie zdrowia ludności, obserwowanymi na różnych terenach i zachodzącymi w czasie, a występowaniem rożnych czynników środowiskowych o niejednakowym ich natężeniu.
Mogą one mieć charakter opisowy lub analityczny.
Długofalowe środowiskowe badania opisowe =badania monitorowane.
Celem tych badań jest zabezpieczenie ludności przed szkodliwym działaniem czynników środowiskowych.
Prowadzone są jednocześnie w dwóch kierunkach;
1- prowadzenie pomiarów i zbieranie danych dotyczących stanu
zdrowia ludności.
2- obserwacja i mierzenie zmian, jakie zachodzą w wyniku występowania i zmian natężenia czynników szkodliwych w środowisku.
Wykonuje się je na potrzeby nadzoru epidemiologicznego a także w celu ustalenia zależności między szkodliwymi działaniami czynników środowiskowych a stanem zdrowia ludności.
Dostarczają one informacji o zmianach zachodzących w środowisku na potrzeby nadzoru medycznego i epidemiologicznego
( survillance) w celu podejmowania środków zaradczych.
Survillance- polega na zestawianiu, porównywaniu wyników badań monitorowanych z danymi pochodzącymi z innych źródeł
( dane demograficzne, wyniki badań klinicznych, laboratoryjnych, epidemiologicznych badań przyczynowych).
Wszystko to w celu podejmowania konkretnych decyzji, zmierzających do zabezpieczenia stanu zdrowia ludności.
Decyzje te powinny przyczyniać się do:
1. Zmniejszenia narażenia ludności na działanie znanych czynników szkodliwych.
2. Ustalenia i przestrzegania najwyższych dopuszczalnych stężeń
poszczególnych czynników szkodliwych w wodzie, żywności i powietrzu.
3. Objęcia nadzorem tych czynników szkodliwych, które nie
podlegały uprzednio kontroli.
4. Zabezpieczenia ludności przed niedoborami czynników
niezbędnych i korzystnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Jeżeli skutki zdrowotne działania poszczególnych czynników są znane, prowadzi się tylko monitoring samych stężeń czynników środowiskowych
Długofalowe badania przyczynowe = analityczne.
Cel: sprawdzenie hipotez (wysuniętych często na podstawie opisu epidemiologicznego), dotyczących związków miedzy czynnikami szkodliwymi(przyczynami) a zmianami w stanie zdrowia ludności (skutkami).
Mogą być prowadzone jako badania:
- prospektywne- wielomiesięczna / wieloletnia obserwacja skutków przy równoczesnym systematycznym pomiarze przyczyn
- retrospektywne- poszukuje się w przeszłości przyczyn podejrzanych o wywołanie zaobserwowanych już skutków
- interwencyjne- polegają na sprawdzeniu, czy nie doszło do
wystąpienia skutków ubocznych, po uprzednio usuniętym domniemanym czynniku sprawczym
Badań tych nie wykonujemy - gdy czynniki środowiskowe powodują szybkie i oczywiste zmiany w stanie zdrowia ludności
(np masowe zatrucia awaryjne)
Badania te wykonujemy gdy;
1- skutki zdrowotne działania czynnika nie są dokładnie znane,
2- zachodzi podejrzenie, ze dany czynnik powoduje występowanie
odległych następstw zdrowotnych,
3- zmiany zdrowotne w populacji są częstsze, niż należałoby się tego spodziewać, a nieznane są czynniki powodujące wystąpienie tych zmian.
III. Badania obserwacyjne
Charakteryzuje je brak wpływu badacza na środowisko w którym doświadczenie jest wykonywane, tzn. badacz nie zmienia naturalnego biegu zdarzeń, nie wprowadza żadnych dodatkowych czynników ani modyfikatorów zdarzeń.
Badania opisowe.
Badania te stanowią najbardziej podstawowy poziom badań epidemiologicznych.
Zawierają opis częstości występowania choroby w populacji w zależności od cech demograficznych populacji oraz cech środowiska, bez analizowania, czy ewentualne powiązania pomiędzy nimi mają charakter przyczynowo- skutkowy czy też nie.Wśród cech demograficznych populacji przedmiotem zainteresowania jest najczęściej wiek i płeć.
Opis rozmieszczenia choroby w populacji może mieć bezpośrednie zastosowania nie tylko dla formułowania wstępnych hipotez o szczególnych warunkach determinujących rozprzestrzenianie się choroby, ale również np. do rozdziału środków inwestycyjnych lub materiałów zaopatrzenia medycznegoCel badań opisowych:
określenie częstości i rozmiarów zjawiska zdrowotnego w populacji na podstawie analizy cech opisujących miejsce i czas w którym badane zjawisko wystąpiło, oraz cech osoby u której to zjawisko wystąpiło ( wiek, pleć, zawód, st.cywilny, wyznanie, miejsce pracy)
Dokładny i prawidłowo przeprowadzony opis jest podstawą dochodzenia epidemiologicznego w epidemiologii choroby zakaźnej i oceny przebiegu epidemii chorób przewlekłych.
Zebrane dane i informacje są niezbędne w planowaniu, organizacji i ocenie opieki zdrowotnej.
Wyniki tych badań stanowią również podstawę formowania hipotez etiologicznych, prowadzących do ustalenia związków przyczynowych między badanym zjawiskiem zdrowotnym a środowiskiem
Ocena sytuacji zdrowotnej całej populacji lub wybranej grupy przy pomocy badań opisowych, dokonywana jest na podstawie sondażu epidemiologicznego, który polega na zbadaniu próby pobranej od całej populacji metodą losową.
Ocena rozkładu badanej cechy w próbie daje wyobrażenie o tym jaki jest rozkład cechy w całej populacji.
Badania analityczne.
a) prospektywne
b) retrospektywne
Zmierzają do interpretacji obserwowanych zależności w kategoriach przyczynowo-skutkowych.
Interpretacja etiologiczna potwierdzonych współzależności ma duże praktyczne znaczenie dla medycyny zapobiegawczej.
Sposób uzyskiwania wyników zależy od tego, czy punktem wyjścia badania jest choroba, czy czynnik środowiskowy o domniemanym szkodliwym oddziaływaniu na zdrowie człowieka.
Celem jest: określenie związku przyczynowego między czynnikami ryzyka i chorobą. Są one wykonywane w celu weryfikacji hipotezy epidemiologicznej wysuniętej na podstawie badań opisowych
W badaniach retrospektywnych punktem wyjściowym badania jest określona jednostka chorobowa, dla której poszukuje się w przeszłości ( retrospektywnie) przyczyn wyjaśniających jej etiologię.
W badaniach prospektywnych punktem wyjściowym jest dany zespół uwarunkowań środowiskowych i poszukiwanie w obserwacji długofalowej ( prospektywnej) odpowiednich dla niego skutków zdrowotnych.
Istotą analizy epidemiologicznej jest porównanie 2 grup badanych: grupy kontrolnej i grupy badanej.
W grupie kontrolnej- uczestnicy analizy nie wykazują obecności danej cechy lub nie są poddawani działaniu badanego czynnika.
W grupie badanej- obserwuje się obecność badanej cechy lub obecność badanego czynnika.
Badania retrospektywne.
Analizujemy występowanie czynnika ryzyka w grupie chorych na daną chorobę i w grupie porównawczej osób u których dana choroba nie występuje.
Porównujemy częstość występowania cz.ryzyka wśród chorych
a /a +c z częstością występowania tego czynnika w grupie
porównawczej - nie chorych b /b + d.
WNIOSEK:
Narażenie na działanie czynnika ryzyka jest istotnie częstsze w grupie chorych, niż w grupie nie-chorych.Przemawia to za istnieniem związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy chorobą i czynnikiem ryzyka
Badania prospektywne.
Porównujemy częstość zachorowań ( zapadalność na daną chorobę)
wśród narażonych a /a+b z częstością zachorowań w grupie osób
nie narażonych na działanie czynnika ryzyka c/ c+ d.
WNIOSEK:
Jeżeli zapadalność jest w sposób statystycznie istotny wyższa w grupie
narażonych w stosunku do badanych nie narażonych na działanie
czynnika ryzyka to wskazuje to na związek przyczynowo-skutkowy
tego czynnika z chorobą.
IV Badania eksperymentalne = doświadczalne.
Celem badania jest- sprawdzenie, czy eliminacja lub włączenie domniemanego czynnika etiologicznego zwiększy lub zmniejszy zapadalność na daną jednostkę chorobowa.
Istota tego typu badań polega na tym, iż badacz świadomie i celowo kształtuje podstawowe zmienne, będące przedmiotem badania oraz sam wydziela obiekty badania ( osoby, zwierzęta, kolonie bakteryjne) do poszczególnych grup.
W określonym czasie obserwuje się grupę badaną oraz grupę kontrolną ( która nie jest poddawana działaniu czynnika eksperymentalnego).
Dobór jednostek do badań powinien zapewnić ich porównywalność, oznacza to, że obie grupy muszą mieć podobny skład i strukturę, a poszczególne jednostki powinny być poddane działaniu takich samych czynników dodatkowych, zwłaszcza tych, które mogą zmniejszyć bądź nasilić działanie czynnika eksperymentalnego.
Porównywalność grup- zapewnia losowy dobór jednostek do każdej grupy.
W epidemiologii dosyć rzadko wykorzystywane z uwagi na szereg problemów natury etycznej.
-zgodnie z zasadami etyki lekarskiej,
- po uzyskaniu zgody komisji bioetycznej.
- zachowanie tajemnicy lekarskiej,
- świadoma zgoda pacjenta po szczegółowej informacji.
- podwójnie ślepa próba
Rozwinięciem idei eksperymentu w epidemiologii są tzw. losowe badania kontrolowane
- ściśle zaplanowane badania ludności, zmierzające do oceny skuteczności i bezpieczeństwa danej metody lub środka zapobiegawczego, którego wpływ ocenia się przez porównanie grupy poddanej działaniu badanego czynnika z grupą kontrolną.
V. Badania skriningowe = przesiewowe = przeglądowe
Dostarczają również informacji o częstości i rozpowszechnieniu chorób, zgonów i zjawisk zdrowotnych w populacji.
Cel: wczesne rozpoznawanie chorób, tj. wykrycie choroby w najwcześniejszym okresie jej przebiegu w celu niedopuszczeni do pełnego jej rozwoju.
Badania tego typu są to masowe badania selekcyjne całej populacji na obecność danej cechy, wykonywane przy pomocy prostego testu diagnostycznego.
Cechy testu skriningowego;
- powtarzalność, mierzona stopniem zgodności wyników kolejnych badań wykonywanych w tej samej populacji,
- łatwość stosowania i bezpieczeństwo,
- możliwie niski koszt,
- czułość i swoistość testu
Wartość testu wyraża się dwoma parametrami: czułość i swoistość.
Czułość testu- jest to jego zdolność wykazywania możliwie dużego odsetka wyników prawdziwie dodatnich, czyli małej liczby wyników fałszywie uje mych.
Liczbową miarę czułości stanowi wyrażony w odsetkach stosunek liczby postawionych przy jego pomocy trafnych
( tzn. potwierdzonych testem odwoławczym), rozpoznań choroby, do liczby wszystkich osób naprawdę chorych ,
czyli iloraz a/ a+b x 100
Swoistość testu- wyraża się jego zdolnością do wykazywania
względnie małego odsetka wyników fałszywie dodatnich
Mierzona jest procentowym stosunkiem liczby potwierdzonych
przez kryterium odwoławcze, ujemnych wyników badanych testem
diagnostycznym do liczby wszystkich rzeczywiście zdrowych, czyli
d / c + d x 100
Zastosowanie badań skriningowych:
- choroby występujące często i powodujące wysoką chorobowość i
umieralność w danej populacji,
- choroby o stosunkowo długim okresie przedklinicznym,
- choroby, które w okresie przedklinicznym można wyraźnie
zróżnicować ze stanem zdrowia,
- choroby, które maja odwracalny przebieg,
- choroby, które poddają się leczeniu bardziej skutecznie w okresie bezobjawowym, niż po wystąpieniu objawów
Badania populacyjne, powinny być ograniczone do osób narażonych na ryzyko zachorowania.
Wyniki tych badań wykorzystywane są w epidemiologii opisowej
- dają dobry pogląd sytuacji epidemiologicznej w badanej populacji,
- pozwalają najdokładniej ocenić częstość i rozpowszechnienie danej
choroby.
Wyróżnia się kilka form badań przesiewowych;
1. Przesiew masowy = powszechny
- czynność diagnostyczna zmierzająca do ujawniania określonej choroby, obejmująca całą populację na danym terenie lub w określonym przedziale wiekowym.
2. Przesiew wybiórczy- obejmuje wybrane grupy ludności o szczegółowym stopniu narażenia(np. oznaczanie poziomu cukru we krwi u osób obarczonych rodzinnie cukrzycą)
3. Przesiew wielokierunkowy i wielofazowy- polega na kombinacji kilku testów przesiewowych a wielofazowość polega tutaj na 2 lub kilku bezpośrednio po sobie następujących etapach selekcji, z których ostatni doprowadza do
diagnozy, np.;
I - badanie ogólne moczu
II - posiew moczu
III - pełne badanie kliniczne i inne diagnostyczne w kierunku ZUM
Specjalnym rodzajem badań, które opierają się na wynikach wykonywanych przez rożne ośrodki, ale z zastosowaniem takiej samej metody, są badania, które wykorzystują META- ANALIZĘ
Meta-analiza - polega na
1. Zestawieniu wielu wykonanych przez różnych autorów badań
klinicznych, dotyczących tego samego tematu,
2. Przeanalizowaniu, często sprzecznych, różnych wyników badań
w celu określenia jednego ogólniejszego wniosku,
3. Określeniu nowych kierunków badań,
4. Zastosowaniu specjalnych metod statystycznych, ze szczegółowo
określoną metodyką badań.
NEGATYWNE:
NIEMOWLĘTA -
W.um.now=(l.zg.niem/l.ur.żyw)*1000;
W.um.okołopor=(l.ur.mar+l.zg.now.0-6dż/l.ur.mar+l.ur.żyw)*1000;
W.ur.mar=(l.ur.mar/l.ur.mar+żyw)*1000;
W.um.wczes.niem=(l.zg.niem.0-27dż/l.ur.żyw)*1000;
W.um.póż.niem.=(l.zg.niem 28dż-11mż/l.ur.żyw)*1000;
OGÓLNE
W.um.ogól=(ogól.l.zgon/l.lud.naraż.zgon)*1000
W.um.prop(szczeg)=(l.zg.z.pow.danej.ch/l.zg.wszyst)*100%;
W.um.swoisty.wg.przycz.=(l.zg.z.pow.X/l.lud.narażona.zg.z.pow.X)*K
W.swois.wg.płci=(l.zg.K/l.K.naraż.na.zg)*K
W.um.sw.wg.wiek=(l.zg.lud.w.wiekX//l.lud.naraż.zg.w.wiekX)*K
W.śmiertel=(l.zg.z.pow.ch.X/l.ch.na.X)*100%
ROZPOWSZECHNIENIA CHORÓB -
W.zapad=(l.now.zach/l.lud.naraż.na.ryz.zach.)*K
W.zachor=l.zach/l.lud.podleg.zach)*K
W.chorob=(l.chorób/chorych..w.danym.czas-w.danym.momenc
/l.lud.wtym.czasie)*1000
POZYTYWNE:
RODNOŚCI POPULACJI:
W.urodz=l.ur.żyw/l.lud)*1000;
W.płodnosci=l.ur.wszyst/l.kobiet.rozrod(15-49r.ż.))*1000
W.do.oceny.natur.ruch.demogr=W.ur-W.umieralności
W.przyr.nat=(współ.urodz - wzpół.umier.ogól)/licz.mieszkań.
Dozwolone substancje dodatkowe w żywności - substancje niespożywane odrębnie jako żywność, nie będące typowymi składnikami żywności, posiadające wartość odżywczą lub jej nieposiadające, których celowe użycie technologiczne w procesie produkcji, przetwarzania, przygotowania, pakowania, przewozu i przechowywania spowoduje zamierzone lub spodziewane rezultaty w środku spożywczym albo w półproduktach będących jego komponentami.
A) Barwniki:
- naturalne: flawonoidowe, porfirynowe, keratonoidowe
- syntetyczne: azowe sulfonolowe i niesulfolonowe (obecnie nie ma w Polsce, tylko w wodach gazowanych czy lizakach)
- toksyczne działanie barwników sztucznych: powiększenie nerek, uszkodzenie mięśni, niedokrwistość, uczulenie
B) Substancje konserwujące
- kwas benzoesowy: hamuje rozwój drożdży i pleśni, mała toksyczność, reakcje uczuleniowe u astmatyków i alergików
- azotyn/azotan sodu i potasu: w celu poprawienia cech organoleptycznych, w mięsie zapobiega namażaniu Clostridium botulinum, w serach zapobiega reakcji jełczeniu. Azotany są mało toksyczne dla ludzi (wydalane z moczem), Azotyny powstają z azotanów i w nadmiarze są szkodliwe dla człowieka (do 6 m.ż. utleniają hemoglobinę do methemoglobiny --> sinica, przejście mioglobiny w nitrozomioglobinę, w wyniku reakcji azotynów a nitrozoaminami/amidami powodują raka wątroby, przełyku czy nerek))
C) Przeciwulteniacze
- zabezpieczają produkt przed rozkładem spowodowanym jełczeniem,
- zapobiegają powstawaniu wolnych rodników, aldehydów i ketonów
- kwas askorbinowy, tokoferole, związki flawinowe
- zastosowanie przy produkcji tłuszczów, owoców, warzyw
D) Substancje wzbogające: węglan wapnia, żelazo, witaminy z grupy B (mąka), karoten (margaryna), jod (sól), witamina C (soki), kwas foliowy (pieczywo)
E) Substancje słodzące
- intensywne środki słodzące - acesulfam K, aspartan (produkty dietetyczne, zupy o obniżonej wartości energetycznej)
- półsyntetyczne wypełniacze - sorbitol, manitol (desery, wyroby cukiernicze, gumy do żucia)
F) Substancje aromatyczne oraz wzbogacające smaki i zapach: glutaminian sodu - tzw "syndrom kuchni chińskiej" --> biegunka, zawroty głowy
Zanieczyszczenia żywności - substancja, która nie jest celowo dodawana do żywności, a jest w niej obecna w następstwie procesu produkcji, w tym czynności wykonywanych w procesie produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz zabiegach weterynaryjnych lub nieprawidłowości występujących w obrocie albo jest następstwem zanieczyszczenia środowiska.
Pb - niedokrwistość, zmiany neurologiczne, kumulacja w układzie kostnym
Cd - hamowanie aktywności enzymów i wchłanianie żelaza, osteoporoza, uszkodzenie nerek i wątroby głównie
As - hamowanie aktywności enzymów m. in. oksydazy kwasu pirogronowego, porażenie ośrodka oddechowego i naczynioruchowego (produkty z Azji zawierają je dużo)
Hg - związki alkilortęciowe uszkadzają OUN, kumulują się w narządach miąższowych (najwięcej w rybach). Kobiety w ciąży nie powinny jeść śledzi i łososi
Dioksyny - wpływają na organizm człowieka kancerogennie, mutagennie, teratogennie, wywołują zmiany w układzie immunologicznym, działanie alergizujące. Największa kumulacja dioksyn jest w mlekach i rybach. Dioksyny powstają podczas spalania odpadów komunalnych, przemysłowych, olejów napędowych i produkcji celulozy.
Ochrona radiologiczna - całokształt zagadnień związanych z bezpiecznym stosowaniem promieniowania jonizującego.
Środki ochronne przed promieniowaniem:
- techniczne - wynikające z właściwości czynnika szkodliwego wymagające ich znajomości
- organizacyjne - w tym akty prawne wymuszające stosowanie środków zarówno technicznych jak i innych organizacyjnych
Promieniowanie jonizujące - różne pod względem fizycznym rodzaje promieniowanie, które mają jedną wspólną właściwość - zdolność jonizacji materii. Nie zalicza się tu promieniowanie UV.
Pod względem natury fizycznej może to być:
- promieniowanie korpuskularne - promieniowanie alfa, beta, neutronowe, protonowe
- promieniowanie elektromagnetyczne - gamma (powstaje w jądrze), rentgenowskie (powstaje poza jądrem)
Podstawowym warunkiem jest dostatecznie duża energia cząstek lub kwantów promieniowania
Izotopy promieniotwórcze - to izotop (odmiana pierwiastka), którego jądro atomowe jest nietrwałe i ulega samorzutnemu rozpadowi najczęściej rozpad jądra atomowego polega na:
- wyrzuceniu z jądra atomowego cząstki alfa lub beta
- w wyniku czego powstaje jądro innego pierwiastka
- jądro to często ma nadmiar energii usuwanej z kwantem promieniowania gamma
Przebieg rozpadu promieniotwórczego zależy praktycznie tylko od budowy jądra:
- to czy zajdzie rozpad czy nie
- sposób rozpadu (alfa, beta - i +, emisja gamma)
- energia emitowanego promieniowania
- szybkość rozpadu
Ma to konsekwencje praktyczne - ponieważ rozpad promieniowania nie zależy od czynników zewnętrznych, nie mamy żadnych narzędzi, żeby na ten rozpad wpłynąć.
Dla bezpiecznego posługiwania się izotopami promieniotwórczymi lub ochroną przez skażeniem promieniotwórczym musimy znać właściwości danego izotopu.
Właściwości izotopu promieniotwórczymi są:
- rodzaj emitowanego promieniowania
- energia tego promieniowania
- okres półrozpadu - miara szybkości zanikania izotopu
Okres półrozpadu - czas po którym pierwotna ilość jąder atomowych zmniejsza się o połowę, a więc i aktywność zmniejsza się o połowę.
Okres półrozpadu danego radionukleoidu jest jego cechą charakterystyczną niezależną praktycznie od żadnych warunków zewnętrznych.
Okres półrozpadu różnych radionukleoidów waha się od ułamków sekund do miliardów lat.
Aktywność promieniotwórcza - jest miarą ilości emitowanego przez izotop promieniotwórczy promieniowania (jest to ilość promieniotwórczych przemian jądrowych w jednostce czasu). Aktywność promieniotwórcza dla danego izotopu jest proporcjonalna do ilości izotopu. Przy takiej samej wyjściowej ilości jąder dwóch różnych izotopów aktywność promieniotwórcza jest wyższa dla izotopu o krótszym okresie półrozpadu. Jednostką aktywności promieniotwórczej jest BEKEREL. Jednostką aktywności promieniowania poza układowego jest KIUR.
Aktywność właściwa - aktywność promieniowania odniesiona do jednostki wagi lub objętości substancji
Promieniowanie jonizujące charakterystyka:
- energia promieniowania - energia pojedynczej cząstki lub kwantu promieniowania wyrażona w eV
- zasięg promieniowania - długość drogi jaką przebywa cząstka lub kwant promieniowania zanim zniknie
- liniowe przenoszenie energii - LET - ilość energii jaką cząstka lub kwant traci na jednostkę jej drogi w keV/mikro metr
- gęstość jonizacji - ilość aktów jonizacji powodowanych przez cząstkę na jednostkę jej drogi (cm)
Zasięg ↑ i gęstość jonizacji ↓ lub LET ↓
- rodzaj promieniowania
- energię początkową cząsteczek lub kwantów↑
- rodzaj materii i jej gęstość i masa atomowa składników
Cząstka |
|
Charakterystyka |
Zasięg |
Gęstość jonizacji |
Alfa |
Jądra helu |
Duże, ciężkie, powolne, podwójny ładunek elektryczny |
Mały, w powietrzu X cm, tkanka 0,1 cm |
Duża, 100000 par jonów na całą drogę |
Beta |
elektron, pozyton |
X000 razy lżejsza od alfa, pojedynczy ładunek elektryczny |
Większa niż alfa zależny od energii, powietrze X-X0 cm, tkanka X-1X mm |
Mniejsza niż alfa, zależna od energii, przeciętnie X00 par jonów na komórkę |
P |
proton |
4 razy lżejszy niż alfa, pojedynczy ładunek elektryczny |
W powietrzu X cm |
Około 10 razy mniejsza niż alfa |
N |
neutrony |
4 razy lżejszy niż alfa, elektrycznie obojętny |
Zależny od energii powietrza X000 cm |
Wysoka, silnie zależna od energii |
X, γ |
Kwanty promieniowania elektromagnetycznego |
W powietrzu niemal nieograniczona |
Bardzo niska |
|
Źródła promieniowania jonizującego:
- źródło promieniowania w sposób ciągły
- urządzenie wytwarzające promieniowanie jonizujące: aparaty RTG, akceleratory. Przestają one być fizycznie źródłem promieniowania po wyłączeniu zasilania w akceleratorach i terapeutycznych aparatach RTG może pozostać prawo radioaktywności wzbudzonej
Źródła promieniotwórczości:
- otwarte - możliwość rozproszenia w otoczeniu i spowodowania skażeń promieniotwórczych
- zamknięte - substancje promieniotwórcze szczelnie i trwale zamknięte w pojemniku, na zewnątrz wychodzi tylko promieniowanie
Narażenie na promieniowanie może być:
- zewnętrzne: źródła promieniowania pozostaje poza organizmem, do organizmu wnika tylko promieniowanie
- wewnętrzne: zostaje promieniowanie wniknięte do wnętrza organizmu, został wbudowany w jego struktury, powoduje ciągłe napromieniowanie tkanek
Ze względu na różnice we właściwościach różnych rodzajów promieniowania jonizującego stwarzają one różne zagrożenia:
- cząstka alfa - niegroźne przy narażeniu zewnętrznym, duże narażenie wewnętrzne
- kwanty X i gamma - poważne narażenie zewnętrzne, mniejsze przy wewnętrznym
- cząstki beta - pośrednie właściwości silnie zależne od energii, niskoenergetyczne promieniowanie, właściwości zbliżone do promieniowania alfa, wysokoenergetyczne promieniowanie beta minus właściwościami bliższe promieniowaniu X
- neutrony - praktycznie brak możliwości narażenia wewnętrznego narażenie zewnętrzne bardzo niebezpieczne w wyniku reakcji jądrowych w organiźmie powstaje wbudzona promieniotwórczość
Sposoby ochrony przez narażeniem zewnętrznym:
- oddalenie od źródła promieniowania
- skrócenie czasu narażenia
- osłony przed promieniowaniem
Osłony przed promieniowaniem - twarda, materialna przeszkoda na drodze promieniowania pochłaniająca przynajmniej część promieniowania.
Materiał osłony musi być dostosowany do rodzaju promieniowania:
- promieniowanie alfa - nie wymaga osłony ale wystarczyłoby kartka papieru
- promieniowanie beta - materiały o małej gęstości - tworzywa sztuczne, aluminium, stosowanie materiałów o dużej liczbie atomowej powoduje, że osłona staje się źródłem promieniowania - hamowanie rentgenowskie
- promieniowanie neutronowe - neutrony termiczne - kadm, bar. Neutrony prędkie - osłona kilku warstwowa, ołów nie stanowi osłony przed tym promieniowaniem.
- promieniowanie X i gamma - materiał o dużej gęstości i dużej liczbie atomowej. Z pośród nich najczęściej jest stosowany ołów.
Ołów stosowany jest zarówno:
- w postaci czystego pierwiastka - blacha ołowiowa, osłony ścian drzwi i sąsiednich pomieszczeń
- jako dodatek do innych materiałów - zachowuje swoje pierwotne własności a jednocześnie nabierają właściwości osłonowych.
Szkło ołowiowe - szyba podglądowa między sterownią a gabinetem RTG, okulary, osłony
Guma ołowiowa:
- osłona osobista - fartuchy, kamizelki, spódniczki, rękawice osłonne, chirurgiczne rękawice osłonne
- osłony dla pacjentów - kołnierze, osłony na gonady płatki na oczy
Tworzywa sztuczne z dodatkiem ołowiu - osłony przenośne, parawany
Równoważnik ołowiu w mm Pb - grubość blachy ołowiowej w mm dająca takie samo osłabienie promieniowania jak dana osłona np szyba ze szkła ołowiowego o równoważniku 2 mm Pb, ściana z cegły pełnej może mieć równoważnik 1,5 cm Pb
Naturalne źródła promieniowania jonizującego:
- wtórne promieniowanie kosmiczne
- naturalne izotopy promieniotwórcze
Naturalne izotopy promieniotwórcze:
- homogenne - izotopy tworzące się w wyniku oddziaływania promieniowania kosmicznego z atmosferą i powierzchnią warstwy litosfery (C14, H3 i kilkanaście innych izotopów)
- litosferyczne - izotopy których źródłem jest litosfera, o okresie półrozpadu porównywalnym z wiekiem ziemi, izotopy uranu i toru wraz z produktami ich rozpadu K40
Wdychanie radonu uznaje się za drugą po paleniu tytoniu najważniejszą przyczyną nowotworów płuc.
Promieniowanie kosmiczne i promieniowanie gamma naturalnych radionuklidów stanowią naturalne tło promieniowania.
Wielkość |
Definicja |
Jednostka SI |
Jednostka pozaukładowa |
Dawka ekspozycyjna |
X = dQ/dm |
C/kg |
R - rentgen |
Dawka pochłonięta |
D = dE/dm |
J/kg = Gy |
Rad |
Moc dawki ekspozycyjnej |
X* = dX/dT |
C/kg*s = A/kg |
R/h |
Moc dawki pochłoniętej |
D* = dD/Dt |
Gy/s |
Rad/h |
Dawka ekspozycyjna X - wartość bezwzględna sumy ładunków jonów jednego znaku dQ wytworzonych przez promieniowanie w jednostce czasu powietrza dm
Dawka pochłonięta D - ilość energii dE promieniowania jonizującego pochłonięta przez jednostkę masy dm materii.
Dawka równoważna H - dawka pochłonięta w tkance lub narządzie, wyznaczona z uwzględnieniem rodzaju energii i promieniowania jonizującego
Ht = Dt * wr
Sens dawki równoważnej - przy rozpatrywaniu skutków stochastycznych różna szkodliwość różnych rodzajów promieniowania powoduje, ze suma dawek pochłoniętych różnych rodzajów promieniowania nie oddaje właściwie ryzyka zdrowotnego. Dawki równoważne różnych rodzajów promieniowania są sobie równoważne - mogą być sumowane i porównywane a ich suma lepiej odpowiada ryzyku zdrowotnemu niż suma dawek pochłoniętych.
Dawka skuteczna (efektywna) Eh - suma dawek równoważnych pochodzących od zewnętrznego i wewnątrznego narażenia wyznaczone z uwzględnieniem odpowiednich współczynników wagowych narządów lub tkanek, obrazująca narażenie całego ciała.
Eh = SUMA T (wt*Ht) = SUMA T*wt*SUMA R*wr*Dtr
Dawkę równoważną i skuteczną oraz odpowiadające im czynniki wagowe stosuje się przy rozpatrywaniu skutków stochastycznych promieniowania.
HIGIENA KOMUNALNA
Zw. Azotowe w wodzie; azotany III i V, zw amonowe, w zalezności od warunków przechodzą jedno w drugie , do wody dostaja się z gleby z nawozów azotowych, sztucznych oraz skażenie bakteryjne gleby ściekami zanieczyszczonymi bakteriami, których produkty uboczne SA zw.azotowymi. jeżeli jest duże stężenie zw.azotowych to nie ejst skazona mikrobiologicznie. 10mg N No3/ dm3 zw.azotowe tworza metHb-sinica, niemowle o wiele wiecej wody pobiera, bak enzymów przeprowadzających metHb w Hb, duzo HbF szczególnie wrazliwej na zw.azotowe,po związaniu 5% metHb-widoczna sinica. Dla dorosłych0reaguja z białkami i tworzą N-nitrozamidy, zw.N-nitrozowe. w 8 0% maja właściwości rakotwórcze. Żelazo- zanieczyszczenie, widać, smakuje, woda żółta, ma żelazisty smak,po dłuższym czasie stania, zanieczyszczenie opada na dno, żelazo utlenia się i tworzy zawiesine, aby uzdatnic y=taka wode trzeba poczekać i zdekantować, 0,5 mg/dm3, w wodzie wytrąca się w postaci mikrocząstek, które podrażniają przewód pokarmowy. Do celów sanitarnych w ogole się nie nadaje,osad porowaty-siedlisko bakterii. Twardośc wody- jest to zawartośc w wodzie głównie soli wapnia i magnezu, woda H2O czysta jest nie zdrowa i niesmaczna, musi zawierac mikro- i makroelem. Twarda realizuje 20% zapotrzebowania na magnez przy piciu 2,5l dziennie.woda jest smaczniejsza. Mg łatwiej przyswajalny. Do celów sanitarnych się nie nadaje.
OCHRONA RADIOLOGICZNA- prom.jonizujące- rózne promieniowania, maja one zdolność jonizowania materii,mające wspólne właściwoci. Dzielimy je na korpuskularne-alfa beta, neutronowe, fala
Strategia badań epidemiologicznych.
Głównym i podstawowym zadaniem epidemiologii jest stworzenie naukowych podstaw zwalczania chorób , przez określone programy ochrony zdrowia publicznego.
Dyscyplina ta posługuje się właściwymi dla niej metodami w celu rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych.
Badania naukowe można podzielić - w zależności od rodzaju zastosowanej metody badawczej na:
a) badania eksperymentalne,
b) badania nieeksperymentalne ( tzw. opisowe)
- ze względu na czas prowadzenia obserwacji, badania mogą być określane jako:
a) badania przekrojowe,
b) badania długofalowe
Istotna różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami badań polega na tym iż w eksperymencie badacz świadomie i celowo kontroluje określone czynniki ( np. szczepionki, met.badań), które są przedmiotem oceny oraz „sam”przydziela obiekty badania (np. osoby) do poszczególnych grup badawczych.
W badaniach nieeksperymentalnych- badacz nie ma takiej możliwości, ponieważ prowadzi obserwacje w takich grupach, w jakich występują one samorzutnie w populacji( dobór losowy grupy)
Metody badań epidemiologicznych:
I. Badania przekrojowe.
II. Badania długofalowe np. bad. monitorowane
III. Badania obserwacyjne:
1. bad. opisowe
2. bad. analityczne:
a) prospektywne,
b) retrospektywne.
IV. Badania eksperymentalne.
V. Badania przesiewowe.
I . Badania przekrojowe.
Na ich podstawie określa się stan zdrowia reprezentatywnej grupy ludności w ściśle ustalonym czasie.
Często nazywane są badaniami - „ chorobowości punktowej”
Można w ten sposób określić jaka jest zależność między analizowanymi zmiennymi populacji a wybranymi czynnikami środowiska. II. Badania długofalowe.
Pozwalają śledzić zmiany stanu zdrowia ludności w zależności od zmian w środowisku człowieka.
Wymagają one systematycznego przeprowadzania pomiarów czynników środowiskowych oraz jednoczasowego zbierania danych dotyczących stanu zdrowia ludności.
Długofalowe badania środowiskowe-
mają na celu ustalenie związków między zmianami w stanie zdrowia ludności, obserwowanymi na różnych terenach i zachodzącymi w czasie, a występowaniem rożnych czynników środowiskowych o niejednakowym ich natężeniu.
Mogą one mieć charakter opisowy lub analityczny.
Długofalowe środowiskowe badania opisowe =badania monitorowane.
Celem tych badań jest zabezpieczenie ludności przed szkodliwym działaniem czynników środowiskowych.
Prowadzone są jednocześnie w dwóch kierunkach;
1- prowadzenie pomiarów i zbieranie danych dotyczących stanu
zdrowia ludności.
2- obserwacja i mierzenie zmian, jakie zachodzą w
wyniku występowania i zmian natężenia czynników
szkodliwych w środowisku.
Wykonuje się je na potrzeby nadzoru epidemiologicznego a także w celu ustalenia zależności między szkodliwymi działaniami czynników środowiskowych a stanem zdrowia ludności.
Dostarczają one informacji o zmianach zachodzących w środowisku na potrzeby nadzoru medycznego i epidemiologicznego
( survillance) w celu podejmowania środków zaradczych.
Survillance- polega na zestawianiu, porównywaniu wyników badań monitorowanych z danymi pochodzącymi z innych źródeł
( dane demograficzne, wyniki badań klinicznych, laboratoryjnych, epidemiologicznych badań przyczynowych).
Wszystko to w celu podejmowania konkretnych decyzji, zmierzających do zabezpieczenia stanu zdrowia ludności.
Decyzje te powinny przyczyniać się do:
1. Zmniejszenia narażenia ludności na działanie znanych
czynników szkodliwych.
2. Ustalenia i przestrzegania najwyższych dopuszczalnych stężeń
poszczególnych czynników szkodliwych w wodzie, żywności i
powietrzu.
3. Objęcia nadzorem tych czynników szkodliwych, które nie
podlegały uprzednio kontroli.
4. Zabezpieczenia ludności przed niedoborami czynników
niezbędnych i korzystnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Jeżeli skutki zdrowotne działania poszczególnych czynników są znane, prowadzi się tylko monitoring samych stężeń czynników środowiskowych
Przykłady:
1) badania oceny rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży
miasta Poznania, które są powtarzane co 10 lat, a ich celem
jest ustalenie tendencji rozwojowej tej populacji.
2) badania mające na celu ocenę stanu zdrowia dzieci i
młodzieży na podstawie pogłębionych badań bilansowych.
3) badania dotyczące przewlekłych, nieswoistych chorób
układu oddechowego mieszkańców Krakowa, które
zmierzały do ustalenia nieznanej poprzednio częstości
występowania tych chorób w populacji wielkomiejskiej
oraz zbadania związków między ich występowaniem a
działaniem czynników środowiskowych
Długofalowe badania przyczynowe = analityczne.
Cel:
sprawdzenie hipotez ( wysuniętych często na podstawie opisu epidemiologicznego), dotyczących związków miedzy czynnikami szkodliwymi( przyczynami) a zmianami w stanie zdrowia ludności ( skutkami).
Mogą być prowadzone jako badania:
- prospektywne- wielomiesięczna / wieloletnia obserwacja skutków
przy równoczesnym systematycznym pomiarze przyczyn
- retrospektywne- poszukuje się w przeszłości przyczyn
podejrzanych o wywołanie zaobserwowanych już skutków
- interwencyjne- polegają na sprawdzeniu, czy nie doszło do
wystąpienia skutków ubocznych, po uprzednio usuniętym
domniemanym czynniku sprawczym
Badań tych nie wykonujemy - gdy czynniki środowiskowe powodują szybkie i oczywiste zmiany w stanie zdrowia ludności
( np. masowe zatrucia awaryjne)
Badania te wykonujemy gdy;
1- skutki zdrowotne działania czynnika nie są dokładnie znane,
2- zachodzi podejrzenie, ze dany czynnik powoduje występowanie
odległych następstw zdrowotnych,
3- zmiany zdrowotne w populacji są częstsze, niż należałoby się
tego spodziewać, a nieznane są czynniki powodujące wystąpienie
tych zmian.
III. Badania obserwacyjne badania opisowe badania analityczne
prospektywne retrospektywne
Badania obserwacyjne:
Charakteryzuje je brak wpływu badacza na środowisko w którym doświadczenie jest wykonywane, tzn. badacz nie zmienia naturalnego biegu zdarzeń, nie wprowadza żadnych dodatkowych czynników ani modyfikatorów zdarzeń.
Badania opisowe.
Badania te stanowią najbardziej podstawowy poziom badań epidemiologicznych.
Zawierają opis częstości występowania choroby w populacji w zależności od cech demograficznych populacji oraz cech środowiska, bez analizowania, czy ewentualne powiązania pomiędzy nimi mają charakter przyczynowo- skutkowy czy też nie.
Wśaród cech demograficznych populacji przedmiotem zainteresowania jest najczęściej wiek i płeć.
Opis rozmieszczenia choroby w populacji może mieć bezpośrednie zastosowania nie tylko dla formułowania wstępnych hipotez o szczególnych warunkach determinujących rozprzestrzenianie się choroby, ale również np. do rozdziału środków inwestycyjnych lub materiałów zaopatrzenia medycznego Cel badań opisowych:
określenie częstości i rozmiarów zjawiska zdrowotnego w populacji na podstawie analizy cech opisujących miejsce i czas w którym badane zjawisko wystąpiło, oraz cech osoby u której to zjawisko wystąpiło ( wiek, pleć, zawód, st.cywilny, wyznanie, miejsce pracy)
Dokładny i prawidłowo przeprowadzony opis jest podstawą dochodzenia epidemiologicznego w epidemiologii choroby zakaźnej i oceny przebiegu epidemii chorób przewlekłych.
Zebrane dane i informacje są niezbędne w planowaniu, organizacji i ocenie opieki zdrowotnej.
Wyniki tych badań stanowią również podstawę formowania hipotez etiologicznych, prowadzących do ustalenia związków przyczynowych między badanym zjawiskiem zdrowotnym a środowiskiemOcena sytuacji zdrowotnej całej populacji lub wybranej grupy przy pomocy badań opisowych, dokonywana jest na podstawie sondażu epidemiologicznego, który polega na zbadaniu próby pobranej od całej populacji metodą losową.
Ocena rozkładu badanej cechy w próbie daje wyobrażenie o tym jaki jest rozkład cechy w całej populacji.
Badania opisowe, wskazujące np. na to, że w jakimś regionie jest wysoka umieralność niemowląt, powinno postawić przed organizatorem służby zdrowia wdrożenie odpowiednich sposobów ochrony zdrowia niemowląt. Badania analityczne.
a) prospektywne
b) retrospektywne
Zmierzają do interpretacji obserwowanych zależności w kategoriach przyczynowo-skutkowych.
Interpretacja etiologiczna potwierdzonych współzależności ma duże praktyczne znaczenie dla medycyny zapobiegawczej.
Sposób uzyskiwania wyników zależy od tego, czy punktem wyjścia badania jest choroba, czy czynnik środowiskowy o domniemanym szkodliwym oddziaływaniu na zdrowie człowieka.
Celem jest: określenie związku przyczynowego między czynnikami ryzyka i chorobą. Są one wykonywane w celu weryfikacji hipotezy epidemiologicznej wysuniętej na podstawie badań opisowych
W badaniach retrospektywnych punktem wyjściowym badania jest określona jednostka chorobowa, dla której poszukuje się w przeszłości ( retrospektywnie) przyczyn wyjaśniających jej etiologię.
W badaniach prospektywnych punktem wyjściowym jest dany zespół uwarunkowań środowiskowych i poszukiwanie w obserwacji długofalowej ( prospektywnej) odpowiednich dla niego skutków zdrowotnych.
Istotą analizy epidemiologicznej jest porównanie 2 grup badanych: grupy kontrolnej i grupy badanej.
W grupie kontrolnej- uczestnicy analizy nie wykazują obecności danej cechy lub nie są poddawani działaniu badanego czynnika.
W grupie badanej- obserwuje się obecność badanej cechy lub obecność badanego czynnika.
Badania retrospektywne.
Analizujemy występowanie czynnika ryzyka w grupie chorych na daną chorobę i w grupie porównawczej osób u których dana choroba nie występuje.
Badania prospektywne.
IV Badania eksperymentalne = doświadczalne.
Celem badania jest- sprawdzenie, czy eliminacja lub włączenie domniemanego czynnika etiologicznego zwiększy lub zmniejszy zapadalność na daną jednostkę chorobowa.
Istota tego typu badań polega na tym, iż badacz świadomie i celowo kształtuje podstawowe zmienne, będące przedmiotem badania oraz sam wydziela obiekty badania ( osoby, zwierzęta, kolonie bakteryjne) do poszczególnych grup.
W określonym czasie obserwuje się grupę badaną oraz grupę kontrolną ( która nie jest poddawana działaniu czynnika eksperymentalnego).
Dobór jednostek do badań powinien zapewnić ich porównywalność, oznacza to, że obie grupy muszą mieć podobny skład i strukturę, a poszczególne jednostki powinny być poddane działaniu takich samych czynników dodatkowych, zwłaszcza tych, które mogą zmniejszyć bądź nasilić działanie czynnika eksperymentalnego.
Porównywalność grup- zapewnia losowy dobór jednostek do każdej grupy.
W epidemiologii dosyć rzadko wykorzystywane z uwagi na szereg problemów natury etycznej.
-zgodnie z zasadami etyki lekarskiej,
- po uzyskaniu zgody komisji bioetycznej.
- zachowanie tajemnicy lekarskiej,
- świadoma zgoda pacjenta po szczegółowej informacji.
- podwójnie ślepa próba
Rozwinięciem idei eksperymentu w epidemiologii są tzw. losowe badania kontrolowane
- ściśle zaplanowane badania ludności, zmierzające do oceny skuteczności i bezpieczeństwa danej metody lub środka zapobiegawczego, którego wpływ ocenia się przez porównanie grupy poddanej działaniu badanego czynnika z grupą kontrolną.
Badania takie przeprowadzono w Polsce dwukrotnie:
-lata 60-te, ocena skuteczności szczepień przeciwko
durowi brzusznemu, rożnymi szczepionkami.
- 1967r- badania kontrolne odczynowości i skuteczności
trzech żywych szczepionek p/ odrze.
V. Badania skriningowe = przesiewowe = przeglądowe
Dostarczają również informacji o częstości i rozpowszechnieniu chorób, zgonów i zjawisk zdrowotnych w populacji.
Cel: wczesne rozpoznawanie chorób, tj. wykrycie choroby w najwcześniejszym okresie jej przebiegu w celu niedopuszczeni do pełnego jej rozwoju.
Badania tego typu są to masowe badania selekcyjne całej populacji na obecność danej cechy, wykonywane przy pomocy prostego testu diagnostycznego.
Cechy testu skriningowego;
- powtarzalność, mierzona stopniem zgodności wyników kolejnych badań wykonywanych w tej samej populacji,
- łatwość stosowania i bezpieczeństwo,
- możliwie niski koszt,
- czułość i swoistość testu
Wartość testu wyraża się dwoma parametrami: czułość i swoistość.
Czułość testu- jest to jego zdolność wykazywania możliwie dużego odsetka wyników prawdziwie dodatnich, czyli małej liczby wyników fałszywie uje mych.
Liczbową miarę czułości stanowi wyrażony w odsetkach stosunek liczby postawionych przy jego pomocy trafnych
( tzn. potwierdzonych testem odwoławczym), rozpoznań choroby, do liczby wszystkich osób naprawdę chorych ,
czyli iloraz a/ a+b x 100Różne kombinacje wyników testu diagnostycznego
Zastosowanie badań skriningowych:
- choroby występujące często i powodujące wysoką chorobowość i
umieralność w danej populacji,
- choroby o stosunkowo długim okresie przedklinicznym,
- choroby, które w okresie przedklinicznym można wyraźnie
zróżnicować ze stanem zdrowia,
- choroby, które maja odwracalny przebieg,
- choroby, które poddają się leczeniu bardziej skutecznie w okresie
bezobjawowym, niż po wystąpieniu objawów
Badania populacyjne, powinny być ograniczone do osób narażonych na ryzyko zachorowania.
Wyniki tych badań wykorzystywane są w epidemiologii opisowej
- dają dobry pogląd sytuacji epidemiologicznej w badanej populacji,
- pozwalają najdokładniej ocenić częstość i rozpowszechnienie danej
choroby.
Wyróżnia się kilka form badań przesiewowych;
1. Przesiew masowy = powszechny
- czynność diagnostyczna zmierzająca do ujawniania określonej
choroby, obejmująca całą populację na danym terenie lub w
określonym przedziale wiekowym.
2. Przesiew wybiórczy
- obejmuje wybrane grupy ludności o szczegółowym stopniu
narażenia( np. oznaczanie poziomu cukru we krwi u osób
obarczonych rodzinnie cukrzycą)
3. Przesiew wielokierunkowy i wielofazowy
- polega na kombinacji kilku testów przesiewowych a
wielofazowość polega tutaj na 2 lub kilku bezpośrednio po sobie
następujących etapach selekcji, z których ostatni doprowadza do
diagnozy, np.;
I - badanie ogólne moczu
II - posiew moczu
III - pełne badanie kliniczne i inne diagnostyczne w kierunku ZUM
Specjalnym rodzajem badań, które opierają się na wynikach wykonywanych przez rożne ośrodki, ale z zastosowaniem takiej samej metody, są badania, które wykorzystują META- ANALIZĘ
Meta-analiza - polega na
1. Zestawieniu wielu wykonanych przez różnych autorów badań
klinicznych, dotyczących tego samego tematu,
2. Przeanalizowaniu, często sprzecznych, różnych wyników badań
w celu określenia jednego ogólniejszego wniosku,
3. Określeniu nowych kierunków badań,
4. Zastosowaniu specjalnych metod statystycznych, ze szczegółowo
określoną metodyką badań.
Przykład: Ocena leczenia fibrynolitycznego w zawale serca
( opracowana przez wielu autorów)
Przedstawione metody badań mają bardzo rożne zastosowanie w epidemiologii.
Wybór metody badania będzie zależał od;
1. Ustalonego czasu
2. Rodzaju badanej jednostki chorobowej ( charakter przewlekły/ ostry,
prowadzi do zgonu/ nie)
Prawo żywnościowe
Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia (25.85.2006r.)
q warunki produkcji środków spożywczych, używek, substancji pomagających w przetwarzaniu, dozwolonych substancji dodatkowych oraz innych dodatków do środków spożywczych i używek
q wymagania dotyczące przestrzegania zasad higieny w procesie produkcji i w obrocie artykułami
q wymagania zdrowotne wobec osób biorących udział w procesie produkcji i w obrocie artykułami
q wymagania dotyczące materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością
q zasady przeprowadzania urzędowej kontroli żywności
Komisja Kodeksu Żywnościowego (WHO/FAO)
ZASADY SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH.
ODPORNOŚĆ CZYNNA = ochrona przed chorobą zakaźną, wytworzona przez własny układ odpornościowy organizmu, zwykle trwała, powstająca pod wpływem działających nań antygenów i polegająca na wytwarzaniu swoistych przeciwciał (odporność humoralna) i specyficznych komórek odpornościowych (odporność komórkowa) oraz indukowaniu pamięci immmunologicznej. ODPORNOŚĆ BIERNA = ochrona przed chorobą zakaźną poprzez przeniesienie gotowych przeciwciał z organizmu innego człowieka lub zwierzęcia. ANTYGEN = żywa lub inaktywowana substancja ( np. białko, wielocukier) pobudzająca układ odpornościowy do odpowiedzi odpornościowej. PRZECIWCIAŁO = cząsteczka białka (immunoglobulina), produkowana przez limfocyty B, w celu eliminacji antygenu.UODPORNIENIE NATURALNE = wytworzenie odporności czynnej w następstwie przebycia choroby zakaźnej lub zakażenia bezobjawowego. UODPORNIENIE SZTUCZNE (IMMUNOPROFILAKTYKA) = wytworzenie odporności czynnej lub biernej w następstwie wprowadzenia do organizmu preparatu biologicznego w postaci szczepionki lub surowicy odpornościowej albo immunoglobuliny.
UODPORNIENIE CZYNNE.
Stymulacja układu odpornościowego do produkcji swoistych przeciwciał (tj. wytwarzanie odporności humoralnej) i specyficznych komórek odpornościowych (tj. wytwarzanie odporności komórkowej) i indukcja pamięci immmunologicznej.
SZCZEPIENIE = uodpornienie sztuczne, czynne, poprzez wprowadzenie do organizmu szczepionki. Odporność poszczepienna i pamięć immunologiczna poszczepienna jest podobna do odporności naturalnej ale pozbawiona ryzyka choroby.
SZCZEPIONKI = PREPARATY BIOLOGICZNE STOSOWANE
W UODPORNIANIU CZYNNYM, ZAWIERAJĄCE ANTYGENY,KTÓRE
WPROWADZONE DO ORGANIZMU POBUDZAJĄ GO DO WYTWORZENIA SWOISTEJ ODPORNOŚCI KOMÓRKOWEJ I HUMORALNEJ. Ze względu na postać antygenu wchodzącego w skład preparatu rozróżnia się szczepionki zawierające:
żywe drobnoustroje szczepów atenuowanych ( odzjadliwionych )
bakteryjnych (np. szczepionka BCG), lub wirusowych (np. szczepionka przeciw odrze, polio, różyczce, śwince)
zabite albo rozbite drobnoustroje lub ich fragmenty
( Zabite komórki bakterii zawierają preparaty takie jak np. szczepionka
przeciw cholerze, durowi brzusznemu, krztuścowi. Zabite wirusy - szczepionka przeciw wściekliźnie i polio wg Salka. Rozbite bakterie zawiera np. szczepionka przeciw durowi brzusznemu wg Grasseta. Wybrane fragmenty bakterii - acelularna szczepionka przeciw krztuścowi
produkty metabolizmu drobnoustrojów
Szczepionki zawierające odpowiednio przetworzone metabolity drobnoustrojów noszą nazwę anatoksyn (synonim = toksoidy ). Należą do nich m. i. szczepionki przeciw tężcowi i przeciw błonicy.
Ze względu na swoistość szczepionek rozróżnia się preparaty: monowalentne, zawierające jeden rodzaj drobnoustroju lub antygenupoliwalentne ( wieloważne ) zwane też szczepionkami skojarzonymi,w skład których wchodzi więcej niż jeden drobnoustrój lub substancje pochodzące z kilku drobnoustrojów, lub też drobnoustrój i substancja pochodząca z innego drobnoustroju. Takie szczepionki uodporniają równocześnie przeciw kilku chorobom.SZEŚĆ SZEROKO ROZPOWSZECHNIONYCH PRZEKONAŃ NA TEMAT SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH.
1. Choroby zakaźne zaczęły zanikać zanim wprowadzono szczepienia - wskutek poprawy higieny i stany sanitarnego.
2. Większość osób które zachorowały na daną chorobę była wcześniej zaszczepiona p/o tej chorobie .
3.Niektore partie danej szczepionki są związane z większą częstością niepożądanych odczynów poszczepiennych (tzw. „powikłań”) i zgonów niż inne partie tej samej szczepionki.
4. Szczepionki powodują wiele szkodliwych działań ubocznych, chorób a nawet zgonów, nie wspominając o możliwości późnych następstw, których nie jesteśmy w stanie przewidzieć(np. działanie rakotwórcze, przenoszenie choroby szalonych krów itp.).
5. Choroby, którym można zapobiec przez szczepienia zostaly właściwie i tak już prawie wyeliminowane w takich krajach jak np. USA.
6. Podanie dziecku szczepionki skojarzonej p/o różnym chorobom zwiększa ryzyko szkodliwych odczynów poszczepiennych(efektów ubocznych) i może przeładować układ odpornościowy.
EFEKTY SZCZEPIEŃ: OCHRONA INDYWIDUALNA OSOBY ZASZCZEPIONEJ
zależy od: wystarczalności odpowiedzi układu odpornościowego (miana przeciwciał);
czasu utrzymywania się ochronnego poziomu przeciwciał (częstość ekspozycji na zakażenie bezobjawowe lub dawki przypominające szczepionki);
pamięci immunologicznej indukowanej przez antygen;
OCHRONA POPULACJI = ODPORNOŚĆ ZBIOROWISKOWA lub „GROMADNA” (HERD IMMUNITY) przed chorobami, których rezerwuarem zarazka jest człowiek.
Powstaje po uodpornieniu masowymi szczepieniami wysokiego odsetka osób wrażliwych w populacji narażonej na zakażenie (zwykle > 80%, zależnie od szczepionki nawet > 90% i 95%) = wysokiego pokrycia (coverage) szczepieniami populacji docelowej. Prowadzi to do:
zmniejszenia źródeł zakażenia;
zmniejszenia krążenia zarazka w populacji narażonej;
ochrony osób nie objętych szczepieniami.
Może doprowadzić do eliminacji i eradykacji określonej choroby zakaźnej (vide polio).
WARUNKI SKUTECZNOŚCI SZCZEPIEŃ
zdolność organizmu do odpowiedzi immunologicznej;
odpowiednia immunogenność szczepionki (skład antygenowy, stan w momencie podania, znaczenia „łańcucha chłodniczego - cold channel” dla stanu szczepionek żywych);
właściwa (wystarczająca) dawka szczepionki;
prawidłowa technika szczepienia.
BARIERY SKUTECZNOŚCI SZCZEPIEŃ niedostatek wiedzy i fałszywe oceny i poglądy lekarzy i pielęgniarek (m. i. obawa o „przeładowanie układu odpornościowego”, niedokładna znajomość oraz przecenianie przeciwwskazań do szczepień i stosowanie ich „large manum”, traktowanie przeciwwskazań czasowych jako stałe, przypisywanie szczepionkom odległych skutków ubocznych, przesadna ocena reaktywności szczepionek);
niewiedza i przesądy społeczeństwa; wiara w mity będące, przynajmniej częściowo, ekspresją w/w błędnych poglądów lekarzy i w dużej mierze efektem wyolbrzymiania przez media niepożądanych odczynów poszczepiennych - NOP (paradoksalnie, im większe są efekty szczepień i - co za tym idzie - im mniejsze zagrożenie chorobami którym zapobiegają, tym większą uwagę przywiązuje się do NOP);
działalność ruchów anty szczepionkowych zniechęcających do poddawania się szczepieniom.
BEZPIECZEŃSTWO SZCZEPIEŃ
Priorytet bezpieczeństwa szczepień wynika z zasady: „primum non nocere” i faktu, że temu zabiegowi poddawane są osoby zdrowe.
Bezpieczeństwo szczepień jest stanem równowagi pomiędzy ryzykiem wystąpienia choroby, jej powikłań i zgonu a ryzykiem NOP. W ocenie tej równowagi należy brać pod uwagę takie czynniki jak:
stopień narażenia na zachorowanie (sytuacja epidemiologiczna choroby na danym obszarze, przynależność do grupy wysokiego ryzyka zakażenia);
ciężkość choroby i jej następstw;
częstość poważnych NOP.
PRZECIWWSKAZANIA DO SZCZEPIEŃ
TEST:
KTÓRE Z PONIŻEJ WYMIENIONYCH STANÓW SĄ PRZECIWWSKAZANIAMI DO SZCZEPIEŃ? zapalenie dróg oddechowych i biegunka z temperaturą do 38,5o C; alergia, astma, gorączka sienna; drgawki w rodzinnym wywiadzie;
leczenie antybiotykami, kortykosteroidami w małych dawkach, i miejscowo stosowanymi sterydami;
dermatozy, egzema i miejscowe zapalenie skóry;
przewlekle schorzenia serca, płuc, nerek i wątroby;
ustabilizowane zaburzenia neurologiczne i zespół Downa;
żółtaczka po urodzeniu w anamnezie;
wcześniactwo;
niedożywienie;
karmienie piersią;
ciąża u matki;
przebycie odry, świnki, różyczki;
inkubacja choroby zakaźnej.
Przeciwwskazania do szczepień stosowanych w programie EPI - wg ustaleń GRUPY EUROPEJSKIEJ WHO). Przeciwwskazania do szczepień są następujące: 1. OSTRE CHOROBY.
Szczepienia należy odkładać ostrych stanach chorobowych, które przebiegają z gorączką lub zaburzeniami układowymi o istotnym znaczeniu klinicznym. W takich przypadkach należy szczepić dzieci natychmiast po wyzdrowieniu.
Jeżeli istnieje duże ryzyko zachorowania wynikające z sytuacji epidemiologicznej, szczepienie można odkładać tylko w przypadkach ostrych chorób Z ZAGROŻENIEM ŻYCIA. Mało istotne choroby (minor illnesses), takie jak zapalenie dróg oddechowych lub biegunka, z temperaturą do 38,5o, NIE STANOWIĄ PRZECIWWSKAZAŃ DO SZCZEPIENIA!
2. ZABURZENIA ODPORNOŚCI.
Żywe szczepionki wirusowe nie powinny być stosowane w przypadkach:
a/. chorób z niedoborami immunologicznymi, jak hypo- lub agammaglobulinemia;
b/. immunosupresji związanej z chorobami nowotworowymi;
c/. immunosupresji związanej z leczeniem sterydami w wysokich dawkach, środkami antymetabolicznymi, napromieniowaniem itp.
Natomiast w przypadkach objawowych i bezobjawowych zakażeń HIV można stosować żywe szczepionki wirusowe. 3. CIĄŻA.
Żywych szczepionek wirusowych nie należy podawać kobietom ciężarnym. 4. UCZULENIE NA SKŁADNIKI SZCZEPIONKI.
Osoby podające w wywiadzie anafilaktyczne odczyny na białko (uogólniona wysypka, obrzęki ust i gardła, spadek ciśnienia tętniczego, wstrząs) nie powinny otrzymywać niektórych szczepionek produkowanych na tkankach kurzych jaj, jak szczepionka p/o grypie czy żółtej febrze.
Stwierdzona nadwrażliwość na określone antybiotyki stanowi przeciwwskazanie do stosowania szczepionek, które zawierają te substancje.
NIEPOŻĄDANE ODCZYNY POSZCZEPIENNE
Niepożądany odczyn poszczepienny - NOP (Adverse Event Following Immunization - AEFI) jest to medyczny objaw, czasowo związany ze szczepieniem, który może być spowodowany różnymi przyczynami. W/w definicja zastąpiła przedtem używane określenia: odczyn poszczepienny (= przejściowa ogólna lub miejscowa reakcja na wprowadzoną szczepionkę) i powikłanie (reakcja nadmierna lub patologiczna o cechach choroby poszczepiennej). NOP może być wynikiem:
1. Działania szczepionki (vaccine induced AEFI)
Są to objawy i choroby będące wynikiem indywidualnej reakcji organizmu człowieka na zastosowanie szczepionki. 2. Błędu szczepienia (programmatic error AEFI)
Są to objawy i choroby będące wynikiem błędu w przeprowadzeniu szczepienia, a także wynikiem błędów w produkcji szczepionki (np. szczepionka zakażona), a także błędów w sposobie jej dystrybucji i magazynowania (np. przerwanie „łańcucha chłodniczego” szczepionek żywych). 3. Współistnienia objawów lub chorób (coincydental AEFI)
Są to objawy choroby czasowo, lecz przypadkowo, związane z ze szczepieniem, spowodowane przyczynami nie związanymi ze szczepieniem..
NIE STANOWIĄ PRZECIWWSKAZAŃ DO SZCZEPIEŃ
następujące stany chorobowe:- ZAPALENIE DRÓGODDECHOWYCH I BIEGUNKA Z TEMPERATURĄ DO 38,5°C- ALERGIA,ASTMA, GORĄCZKA SIENNA itp.- DRGAWKI W RODZINNYM WYWIADZIE- LECZENIE ANTYBIOTYKAMI,KORTYKOSTEROIDAMI W MAŁYCH DAWKACH I MIEJSCOWO STOSOWANYMI STERYDAMI,- DERMATOZY, EGZEMA I MIEJSOWE ZAPALENIA SKÓRY- PRZEWLEKŁE SCHORZENIA SERCA, PŁUC, NEREK I WĄTROBY,- USTABILIZOWANE ZABURZENIA NUEROLOGICZNE I ZESPÓŁ DOWNA, - ŻÓŁTACZKA PO URODZENIU W ANAMNEZIE,- WCZEŚNIACTWO,- NIEDOŻYWIENIE,- KARMIENIE PIERSIĄ,- CIĄŻA U MATKI,- PRZEBYCIE KRZTUŚCA, ODRY, ŚWINKI I RÓŻYCZKI,INKUBACJA CHOROBY ZAKAŹNEJ
Należy mieć na uwadze, że niektóre stany chorobowe ZWIĘKSZAJĄ RYZYKO CHOROBY ZAKAŹNEJ i wtakich przypadkach szczepienie dzieci ma PRIORYTETOWE ZNACZENIE.
Do takich stanów chorobowych należą:
ASTMA,
COELIAKIA,
CYSTIS FIBROSIS,
WADY SERCA,
PRZEWLEKŁE CHOROBY PŁUC,
ZESPÓŁ DOWNA,
USTABILIZOWANE ZMIANY NEUROLOGICZNE,
NIEDOŻYWIENIE,
WCZEŚNIACTWO (Wcześniaki powinny być szczepione zgodnie z kalen-
darzem szczepień, bez względu na stopień wcześniactwa.
PROGRAMY I POLITYKA SZCZEPIEŃ
Rozszerzony Program Szczepień WHO (EPI - Expanded Programm of Immunisation) obejmujący szczepienia p/o błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio, odrze i gruźlicy.
Program Szczepień Ochronnych (PSO) obowiązujący w Polsce obejmuje
I. Kalendarz szczepień A. Szczepienia dzieci i młodzieży wg wieku B. Szczepienia osób narażonych w sposób szczególny na zakażenieII. Szczepienia zalecane - nie finansowane ze środków publicznych
Ocena ekonomiczna szczepień.
WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE
Temperatura - wpływa na smak i właściwości orzeźwiające wody ze względu na rozpuszczone w niej gazy, głównie CO2. Wody podziemne o głębokości ponad 35 m - temp. 8-12st.C
Mętność - cecha optyczna występujących w wodzie drobnych zawiesin, które powodują rozproszenie światła. Jednostka mętności - mętność, która powstaje przy dodaniu 1dm3 wody dest. 1 mg zawiesiny krzemionki. N = 5 mg/dm3
Metoda wizualna przez porównanie próbki wody z wzorcem.
Barwa - wywołana obecnością barwnych związków chemicznych pochodzących ze ścieków lub przez czynniki naturalne. wWody naturalne - zielonożółtawe. Jednostka barwy - zabarwienie jakie powstaje po dodaniu do 1 dm3 wody dest. 1 mg chloroplatynianu potasowego i 0,5 mg chlorku kobaltu. N = mniej niż 20 mg Pt/dm3
Zapach -
a) poch. Naturalnego - R - roślinne, G-gnilne
b) poch. Specyficznego - S(fenol, nafty, smoły)
Oznaczamy na zimno (20st.C) i na gorąco (60st.C)
0-brak, 1-bardzo słaby, 2-słąby, 3-wyraźny, 4-silny, 5-bardzo silny.
N=3R
WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE
Amoniak - poch.mineralnego lub organicznego jako produkt biochemicznego rozkładu organicznych zw. azotowych(białka, mocznik)
N=0,5mg azotu amonowego w litrze wody.
METODA - nessleryzacji, r-cja z odczynnikiem Nesslera (K2HgI4)-zw. o żółtym zabarwieniu
Azotyny - przejściowy produkt mikrobiologicznego utleniania amoniaku. Związki bardzo nietrwałe, brak normy (kilka-kilkanaście mg w litrze)
METODA - polega na ich zdolności do tworzenia z kwasem sulfanilowym w roztworze kwaśnym dwuazozwiązku, który w połączeniu z alfanaftyloaminą daje azobarwnik o zabarwieniu czerwonofioletowym.
Azotany - klońcowy produkt rozkładu i utleniania organicznych związków azotowych, z gleby nawożonej sztucznymi nawozami, z naturalnych pokładów soli i ścieków przemysłowych. Mogą być szkodliwe dla zdrowia-sinica, metHb.
N=10mg NNO3 w 1 dm3
METODA - reakcja z salicylanem sodowym w środowisku stężonego H2SO4 w wyniku której powstaje kwas nitrosalicylowy, po zalkalizowaniu daje on intensywne żółte zabarwienie.
Utlenialność - właściwość wody polegająca na redukowaniu nadmanganianu potasowego wskutek utleniania się obecnych w wodzie zw. organicznych. Wartość utlenialności oznacza ilość tlenu w mg dostarczonego przez KMnO4 na utlenienie subst. Organicznych obecnych w 1 dm3 wody badanej.
N=3-5 mg O2 na dm3
METODA - polega na reakcji KMnO4 ze związkami organicznymi; w roztworze kwaśnym w temp. wrzenia utlenia je do zw. prostych.
Chlorki - mogą pochodzić z gleby, z pokładów naturalnych soli, z zanieczyszczenia ściekami lub różnymi odpadkami pochodzenia zwierzęcego, człowiek defekuje ok. 12 g NaCl na dobę.
N=300mg Cl/ dm3
METODA - miareczkowanie chlorków azotanem srebra wobec chromianu potasowego jako wskaźnika przy pH 6,5-10.
Po wytrąceniu wszystkich chlorków w postaci chlorków srebra jony srebrowe reagują z chromianem i wytrąca się chromian srebra. Zmiana zabarwienia z zielonkawożółtego na żółtawoczerwony.
Żelazo - zw. żelaza w wodach podziemnych są najbardziej uciążliwymi naturalnymi składnikami i powodują duże trudności w zaopatrywaniu w wodę, ponieważ wpływają na jej mętność, brunatnienie i smak.
N=0,5 mg Fe /dm3.
METODA -
a) rodankowa- Fe3+ w śr. Kwaśnym dają z roztworem rodanku krwistoczerwone zabarwienie.
b) z fenantroliną - redukcja Fe2+ do Fe3+ za pomocą hydroksylaminy i jego reakcji z 1,10-fenantroliną.
Przy pH 2,9-3,5 powstaje różowopomarańczowy związek.
Mangan - łącznie z Fe.
Najczęściej spotyka się Mn w ilościach 0,15-0,3 mg Mn/dm3.
N=0,1 mg Mn/ dm3.
METODA - kolorymetryczna z nadsiarczanem polegająca na utlenieniu zw. manganawych do nadmanganianu wobec azotanu srebrowego jako katalizatora i siarczanu rtęciowego jako czynnika usuwającego wpływ chlorków przeszkadzających w otoczeniu.
Twardość - właściwość polegająca na zużywaniu pewnych ilości mydła bez wytwarzania piany. Właściwość tą nadają wodzie głównie sole wapnia i magnezu. Higieniczne znaczenie wartości wody ma charakter drugorzędowy. Wody twarde są niepożądane ze względów gospodarczych (zbędne zużycie mydła, tworzenie kamienia kotłowego). Jednostka twardości tzw. miligramorównoważniki (milivale) jonów Ca i Mg zawartych w 1 dm3 wody.
N=10mval/dm3 lub 500 mg/dm3 CaCO3.
METODA - tworzenie przez wersenian sodu zw. kompleksowych z kationami wapnia i magnezu w obecności wskaźnika - czerni eriochromowej. W śr. Zasadowym. Koniec reakcji objawia się zmianą barwy z czerwonej na niebieską.
Zasadowość ogólna - właściwość wody polegająca na zobojętnianu silnych kwasów mineralnych. Z higienicznego punktu - znaczenie drugorzędowe, w wodach do celów gosp. i przemysł. odgrywa istotną rolę.
METODA - do wody 0,1 % roztwór oranżu metylowego i miareczkować 0,1 n HCl do zmiany zabarwienia z żółtego na żółtoróżowe.
ZOW w mval na dm3 odpowiada ilości cm3 HCl użytej do miareczkowania próbki.
Odczyn pH - większość wód naturalnych pH 6,5-8,5. Zmiana pH - zmiana smaku wody i wpływ na korozyjność, znaczenie dla procesów oczyszczanai wody, np. przy pH wyższym niż 8,5 - Cl wykazuje słabsze właściwości bakteriobójcze.
METODA - do wody roztwór błękitu bromotymolowego i porównać ze wzorcem.
Epidemiologia - Nauka o częstości i rozpowszechnieniu zgonów, chorób i inwalidztwa lub innych zjawisk mających związek ze zdrowiem oraz o czynnikach wpływających na ich występowanie.
Cele:
- wykrywanie i ustalanie związków przyczynowych pomiędzy
czynnikami środowiskowymi a zdrowiem i chorobą.
- szukanie czynników etiologicznych, dróg szerzenia i sposobów
zwalczania chorób zakaźnych.
- wnioskowanie o profilaktykę chorób
Podstawowym zadaniem epidemiologii jest ocena stanu zdrowia populacji oraz profilaktyka.
Epidemiologia z jednej strony bada częstość występowania zjawisk zdrowotnych, a z drugiej strony poszukuje czynników, które będą warunkowały tę częstość.Epidemia- wyraźny wzrost zachorowań na dana chorobę w określonym czasie i na określonym terenie.
Endemia- występowanie w danej populacji zachorowań na dana chorobę na stałym poziomie.
Pandemia- epidemia obejmująca swym zasięgiem kilka krajów lub kontynentów.Powiązania między czynnikami środowiskowymi a stanem zdrowia ludności mogą być oceniane na podstawie różnych rodzajów badań.
Podstawową zasada ich prowadzenia jest konieczność opracowania możliwie szczegółowego planu przed rozpoczęciem badań, ponieważ powtórzenie eksperymentu jest bardzo trudne.
W badaniach dotyczących dużych grup ludności ( pacjentów), ważne są informacje dotyczące:
- cech demograficznych danego środowiska,
-struktury wieku populacji,
- płci
- migracji ludności. żywność (środek spożywczy) - każdą substancję lub produkt przetworzony, częściowo przetworzony lub nieprzetworzony, przeznaczony do spożycia przez ludzi, w tym napoje, gumy do żucia, wodę oraz składniki żywności celowo dodawane do żywności w procesie produkcji; żywność nie obejmuje środków żywienia zwierząt, żywych zwierząt, jeżeli nie są wprowadzone do obrotu jako żywność przeznaczona bezpośrednio dla konsumenta, roślin przed zbiorem, produktów leczniczych, kosmetyków, tytoniu i wyrobów tytoniowych, środków odurzających i substancji psychotropowych oraz zanieczyszczeń
dozwolone substancje dodatkowe - substancje niespożywane odrębnie jako żywność, niebędące typowymi składnikami żywności, posiadające wartość odżywczą lub jej nieposiadające, których celowe użycie technologiczne w procesie produkcji, przetwarzania, przygotowywania, pakowania, przewozu i przechowywania spowoduje zamierzone lub spodziewane rezultaty w środku spożywczym albo w półproduktach będących jego komponentami;
Substancje dodatkowe w żywności: 1. Barwnikia) flawonoidowe, porfirynowe, karotenoidoweb) barwniki zawierające grupy azowec) nie wolno stosować w przypadku mleka, sera, mięsa, jaj2. Substancje konserwujące:a) kwas benzoesowy, ester etylowy i propylowyb) azotany i azotyny3. Przeciwutleniaczea) kwas askorbinowy, tokoferoleb) zastosowanie przy produkcji tłuszczów, owoców warzywc) zapobiegają powstawaniu wolnych rodników, aldehydów i ketonów 4. Substancje wzbogacające:a) węglan wapnia, żelazo, witaminy z grupy B (mąka)b) karoten (margaryny)c) jod (sól)d) witamina B (soki)5. Substancje słodzące:) sorbitol, aspartam6. Substancje aromatyczne, oraz wzbogacające smak i zapacha) wanilina i etylowanilinab) glutaminian sodu7. Substancje dodawane ze względów technologicznych:a) zagęszczające, klarujące, emulgujące, rozpuszczalnikib) żelatyna, guma arabska, agar
Substancje dodatkowe służące do fałszowania żywności: 1. 1. Pektyna i guma guar dodawane do konfitur2. 2.Skrobia - w napojach mlecznych fermentowanych, serach topionych, wędlinach, koncentracie pomidorowym, konserwach mięsnych (mączka ziemniaczana, preparaty białka sojowego)3. 3.Barwniki - w wyrobach winiarskich, napojach bezalkoholowych, napojach gazowanych, w osłonkach wędlin (czerwień koszenilowa, żółcień chinolinowa), w rybach 4. 4. Fosforany - w wędlinach, konserwach5. 5. Benzoesan sodu - w napojach, jogurtach (z importu)6. 6. Aspartam i acesulfam - w jogurtach (bez informacji o tych substancjach słodzący zawierających fenyloalaninę na opakowaniu)7. 7. Jodek potasu w soli - brak lub przekroczenie dopuszczalnego stężenia 8. 8. Substancja antyzbrylająca - żelazocyjanek potasu - kilkukrotne przekroczenie normy Zanieczyszczenia żywnościzanieczyszczenie (zagrożenie) - każdą substancję, która nie jest celowo dodawana do żywności, a jest w niej obecna w następstwie procesu produkcji, w tym czynności wykonywanych w procesie produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz w zabiegach weterynaryjnych, lub nieprawidłowości występujących w obrocie albo jest następstwem zanieczyszczenia środowiska; termin ten obejmuje obecne w żywności szkodniki, mikroorganizmy, toksyny, substancje chemiczne lub inne substancje obce, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka lub powodować nieprzydatność do spożycia Azotany i azotyny
Pochodzenie:A. - dodawane specjalnie do żywności w celu poprawienia cech organoleptycznych (substancje konserwujące np. azotyn sodowy dodawany do mięsa i serów)B. - wnikające do żywności jako zanieczyszczenia (nawozy sztuczne, odchody zwierzęce, odpady przemysłowe, spalanie paliw) Azotany są mało toksyczne dla ludzi (wydalane z moczem).Azotyny powstają z azotanów i w nadmiarze są szkodliwe dla człowieka:A. - utlenianie hemoglobiny do methemoglobiny (zakłócenia w transporcie tlenu, u niemowląt i dzieci - sinica)B. - przejście mioglobiny w nitrozomioglobinęC. - w wyniku reakcji azotynów z aminami i amidami powstają związki nitrozoaminy nitrozoamidy - rakotwórcze - głównie nowotwór wątroby, przełyku, nerek, mutagenne, embriotoksyczne
Nitrozoaminy występują :w produktach wędzonych, przetworzonym mięsie wieprzowym, przetworach rybnych, mięsie konserwowanymDioksyny - działanie na organizm człowieka:- kancerogenne- mutagenne- teratogenne
- zmiany w układzie immunologicznym
- działanie alergizujące
Największa kumulacja dioksyn w mleku i rybach.Dioksyny powstają podczas spalania odpadów komunalnych, przemysłowych, olejów napędowych i produkcji celulozy.produkt genetycznie zmodyfikowany - produkt składający się z organizmów genetycznie zmodyfikowanych lub ich fragmentów lub kombinacji, zawierający DNA lub białka z organizmów genetycznie zmodyfikowanychsystem analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli (Hazard Analysis and Critical Control Point), zwany systemem HACCP
- postępowanie mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa żywności poprzez identyfikację i oszacowanie skali zagrożeń z punktu widzenia jakości zdrowotnej żywności oraz ryzyka wystąpienia zagrożeń podczas przebiegu wszystkich etapów procesu produkcji i obrotu żywnością; system ten ma również na celu określenie metod ograniczania zagrożeń oraz ustalenie działań naprawczychddobra praktyka higieniczna (GHP) - działania, które muszą być podjęte i warunki higieniczne, które muszą być spełniane i kontrolowane na wszystkich etapach produkcji lub obrotu, aby zapewnić bezpieczeństwo żywności dobra praktyka produkcyjna (GMP) - działania, które muszą być podjęte i warunki, które muszą być spełniane, aby produkcja żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością odbywały się w sposób zapewniający właściwą jakość zdrowotną żywności, zgodnie z przeznaczeniem
system wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych i środkach żywienia zwierząt, zwany "systemem RASFF" - postępowanie organów urzędowej kontroli żywności i innych podmiotów realizujących zadania z zakresu bezpieczeństwa żywności, dotyczące powiadamiania organów administracji rządowej oraz Komisji Europejskiej i Europejskiego Urzędu do Spraw Bezpieczeństwa Żywności o bezpośrednim lub pośrednim niebezpieczeństwie grożącym życiu lub zdrowiu ludzi ze strony żywności lub środków żywienia zwierząt. Główny Inspektor Sanitarny kieruje siecią systemu RASFF !!!!!!!!!!!! ZAKAZ 1. Zakazuje się wykorzystywania do żywienia ludzi produktów pochodzących od zwierząt lub ze zwierząt, którym podawano substancje o działaniu hormonalnym, tyreostatycznym i beta-agonistycznym
2. Zakazuje się wykorzystywania do żywienia ludzi oraz do produkcji środków spożywczych, produktów pochodzących z roślin, ze zwierząt lub od zwierząt, które zawierają pozostałości zanieczyszczeń chemicznych, biologicznych, leków lub innych środków farmaceutycznych, a także skażeń promieniotwórczych w ilościach przekraczających najwyższe dopuszczalne poziomy
3. Napromienianie promieniowaniem jonizującym środków spożywczych jest dopuszczalne, jeżeli nie stanowi zagrożenia dla zdrowia lub życia człowieka i jest uzasadnione technologicznie
4. Napromienianie nie może być stosowane do żywności zawierającej substancje chemiczne służące do konserwacji i stabilizacji żywności p
5. Reklama i promocja mleka początkowego i przedmiotów służących do karmienia niemowląt nie mogą przekazywać informacji, że karmienie mlekiem początkowym jest równoważne lub lepsze od karmienia naturalnego, oraz nie mogą być prowadzone w zakładach opieki zdrowotnej, w obrocie tymi artykułami, a także w środkach masowego przekazu, z wyjątkiem publikacji naukowych lub popularnonaukowych upowszechniających wiedzę z zakresu opieki nad dzieckiem.
6. W procesie produkcji i w obrocie żywnością nie można stosować procesów technologicznych lub metod postępowania, które mogą spowodować powstanie w żywności lub na jej powierzchni substancji szkodliwych dla zdrowia lub życia człowieka.MIERNIKI NEGATYWNE ZDROWIA LUDNOŚCI. ZAPADALNOŚĆ: liczba nowych zachorowań na daną chorobę, w stosunku do liczby ludności narażonej na zachorowanie, w określonym przedziale czasu. CHOROBOWOŚĆ: liczba chorych na daną chorobę, w stosunku do liczby ludności narażonej na tę chorobę, w określonym przedziale czasu. UMIERALNOŚĆ: liczba zgonów (wszystkich, niezależnie od przyczyny = umieralność ogólna; na daną chorobę = umieralność szczegółowa; w określonych grupach wiekowych, np. umieralność niemowląt) w stosunku do liczby ludności narażonej na zgon, w określonym przedziale czasu. ŚMIERTELNOŚĆ: liczba zgonów w stosunku do liczby chorych na daną chorobę (odsetek zgonów spośród chorych na daną chorobę). Epidemia wystąpienie, na danym obszarze, zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż w poprzedzającym okresie, lub nagłe wystąpienie choroby zakaźnej wcześniej nie występującej. (w skrócie: nadmierna zapadalność)Przebieg epidemii (fazy): narastanie, szczyt, rzuty, zanikanie (ogon epidemii). Zasięg czasowy epidemii: epidemia sezonowa; epidemia okresowa (wyrównawcza); epidemia punktowa;
Zasięg terytorialny epidemii: epidemia lokalna (jednostka administracyjna, miasto, dzielnica, wieś, osiedle, zakład, instytucja, przedsiębiorstwo, posesja); epidemia (ogólno)krajowa (na większym obszarze danego kraju); pandemia (występowanie w określonym czasie epidemii, wywołanej przez ten sam zarazek, na terenie wielu krajów, a nawet kontynentów). Endemia
występowanie zachorowań na daną chorobę wśród ludności na danym terenie w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie (niewielkimi wahaniami rocznymi).
Okresowość endemii: naprzemienny wzrost i spadek zapadalności w poszczególnych latach. Sezonowość zachorowań: wzrost zapadalności w określonej porze roku. Przypadek zawleczony (importowany) choroby zakaźnej: zachorowanie do którego doszło w wyniku zakażenia poza danym obszarem (kraju, regionu, itp.) Przypadek rodzimy choroby zakaźnej: zachorowanie które nastąpiło w wyniku zakażenia na danym obszarze ( np. wewnątrz kraju ). Nosiciel: osoba bez objawów chorobowych, w której organizmie bytują i rozmnażają się drobnoustroje chorobotwórcze, stanowiąca potencjalne źródło zakażenia innych osób.
Podejrzany o chorobę zakaźną: osoba, u której występują objawy kliniczne wskazujące na chorobę zakaźną lub która pozostawała w bezpośredniej lub pośredniej styczności ze źródłem zakażenia. Podejrzany o zakażenie: osoba bez objawów choroby zakaźnej, która pozostawała w bezpośredniej lub pośredniej styczności ze źródłem zakażenia, jeżeli rodzaj styczności zagrażał przeniesieniem drobnoustrojów.Zagrożenie epidemiczne: prawdopodobieństwo narastania liczby zachorowań występujących dotąd sporadycznie lub nie występujących wcześniej na danym terenie.
Stan zagrożenia epidemicznego: stan wysokiego prawdopodobieństwa powstania epidemii lub zawleczenia choroby zakaźnej wymagający podjęcia określonych działań w celu zapobieżenia epidemii lub zminimalizowania jej skutków. Dezynfekcja: niszczenie form wegetatywnych drobnoustrojów za pomocą metod fizycznych, chemicznych, lub biologicznych. Sterylizacja: zniszczenie wszystkich drobnoustrojów oraz ich form przetrwalnikowych przez zastosowanie czynników fizycznych lub chemicznych. Skażenie (kontaminacja): zanieczyszczenie drobnoustrojami lub ich toksynami powierzchni, przedmiotów, żywności, gleby, wody i powietrza. Epidemiologiczne opracowanie ogniska: zespół czynności zmierzających do powstrzymania procesu epidemicznego; obejmuje najczęściej dochodzenie epidemiologiczne oraz unieszkodliwienie źródła zakażenia, przecięcie dróg szerzenia się zakażenia, wzmocnienie odporności osób wrażliwych na zakażenie.
PODSTAWOWE DEFINICJE: ZAKAŻENIE = INFEKCJA (infection) = wniknięcie i rozwój w organizmie żywym biologicznego czynnika chorobotwórczego = obecność i namnażanie się mikroorganizmu (zarazka) w tkankach gospodarza. CHOROBA INFEKCYJNA (infectious disease) = choroba będąca następstwem zakażenia (infekcji) = kliniczna ekspresja zakażenia. CHOROBA ZAKAŹNA (contagious disease) = choroba infekcyjna szerząca się z osobnika na osobnika. CHOROBA ZARAŹLIWA = choroba zakaźna szerząca się z osobnika na osobnika tego samego gatunku. ZAKAŻENIE BEZOBJAWOWE = zakażenie, w którym nie dochodzi do wystąpienia objawów chorobowych (tj. ekspresji klinicznej), a jego następstwem jest wytworzenie odporności lub stanu nosicielstwa.
Proces epidemiczny w chorobach zakaźnych i zakażeniach jest to szerzenie się zakażenia ze źródła zakażenia, drogami zakażenia, na osobniki wrażliwe na zakażenie
ZWALCZANIE CHORÓB ZAKAŹNYCH:likwidacja źródeł przecinanie dróg podnoszenie odpornościŹRÓDŁO ZAKAŻENIA: człowiek, zwierzę, roślina lub materia nieożywiona, z której zarazek lub inny biologiczny czynnik chorobotwórczy został przeniesiony na osobę wrażliwą.Człowiek chory na pełnoobjawową lub poronną postać chorobyCzłowiek zakażony w końcowej fazie okresu wylęgania chorobyNosiciel - człowiek lub zwierzę w którego organizmie bytuje i rozmnaża się zarazek nie wywołując u niego objawów chorobowychZwierzę chore na pełnoobjawową lub poronną postać chorobyŻywność, gleba, lub inna materia nieożywiona, w której zarazki mogą się namnażać, czy też, która stanowi ich naturalny rezerwuar REZERWUAR ZARAZKA = naturalne, biologiczne środowisko dla danego zarazka; człowiek, zwierzę, roślina lub wyjątkowo inne środowisko, np. gleba, w której latami żyje, w formie przetrwalnikowej lub wegetatywnej i rozmnaża się zarazek)
DROGI ZAKAŻENIA (przenoszenia, szerzenia się zarazka): sposób i mechanizmy przenoszenia zarazków ze źródła zakażenia na osobniki wrażliwe, za pośrednictwem nośnika zarazków. KONTAKT BEZPOŚREDNI (nie ma nośnika):
KONTAKT SEKSUALNY;
DROGA WERTYKALNA;
KONTAKT POŚREDNI: INOKULACJA (ekspozycja na zakażoną krew lub inny materiał zakaźny poprzez naruszenie ciągłości tkanek; nośnikiem jest przedmiot powodujący naruszenie ciągłości tkanek): celowe naruszenie ciągłości tkanek z zaniedbaniem , zasad sterylności , (niesterylne narzędzia, nie przestrzeganie właściwych procedur): a/. medyczne zabiegi inwazyjne: przetoczenie zakażonej krwi; iniekcje (w celach terapeutycznych czy diagnostycznych); inne zabiegi inwazyjne, w tym operacje; b/. nie medyczne techniki inwazyjne z zaniedbaniem zasad sterylności:paramedyczne (np. akupunktura); kosmetyczne (np. przekłuwanie uszu); tatuaż; zażywanie narkotyków dożylnie; 2.2.2 przypadkowe naruszenie ciągłości tkanek niesterylnym przedmiotem:
a/. wypadkowe; b/. w czasie nieinwazyjnego zabiegu medycznego (np. wlew doodbytniczy, cewnikowanie pęcherza moczowego, kolposkopia, endoskopia, badanie otolaryngolologiczne itp.);
c/. w czasie nieinwazyjnego zabiegu kosmetycznego (np. golenie, czy tzw. "cieniowanie" owłos brzytwa czy żyletką, manicure, pedicure); poprzez wspólne używanie przyborów toaletowych łatwo kaleczących skórę czy błonę śluzową (przybory do golenia, szczoteczki do zębów, do rąk itp.);
KONTAKT BŁONY ŚLUZOWEJ LUB USZKODZONEJ
SKÓRY (niekiedy nawet tylko z mikrouszkodzeniem)Z PRZEDMIOTAMI LUB POWIERZCHNIAMI ZANIECZYSZCZONYMI MATERIAŁEM ZAKAŹNYM (krew, wydzieliny, wydaliny) PRZENIESIENIE RĘKOMA MATERIAŁU ZAKAŹNEGO Z PRZEDMIOTÓW CODZIENNEGO UŻYTKU, LUB
3.DROGA KROPELKOWA (materiałem zakaźnym jest śluz z dróg oddechowych i jamy ustnej rozpylony w powietrzu w postaci drobnych kropelek - tj. aerozolu): 3.1 DROGA KROPELKOWO-POWIETRZNA (nośnikiem jest powietrze) 3.2 DROGA KROPELKOWO-PYŁOWA (nośnikiem jest kolejno powietrze, pył, powietrze). \
DROGA POKARMOWA ( nośnikiem jest spożytypokarm lub wypita woda) Produkty spożywcze, napoje i potrawy mogą zostać zakażone w czasie pozyskiwania, przetwarzania, przechowywania, dystrybucji, przygotowywania potraw (tj. obróbki kulinarnej), czy ich podawania (np. za pośrednictwem brudnych naczyń kuchennych czy stołowych, brudnych rąk).
WEKTORY = ŻYWI PRZENOSICIELE
STAWONOGI (transmisja zakażenia w sposób biologiczny lub mechaniczny): wszy, pchły, komary,kleszcze, muchy i in. GRYZONIE (wektory i często rezerwuary zarazków): szczury, myszy i inne drobne gryzonie.ZWALCZANIE CHORÓB ZAKAŹNYCH (trzy kierunki działania). Likwidacja źródeł zakażenia: \
leczenie etiotropowe chorych ( hospitalizacja, leczenie
obowiązkowe poza szpitalem ),
izolacja chorych ( hospitalizacja obowiązkowa, izolacja
domowa ),
kwarantanna osób z kontaktu
nadzór epidemiologiczny ( lekarski ) nad osobami podejrzanymi o zakażenie,
nadzór nad nosicielami,
badania ludzi i zwierząt mające na celu wykrycie zakażenia ( m. i. osób podejmujących lub wykonujących niektóre zajęcia zarobkowe, osób z kontaktu z chorymi lub zakażonymi, ozdrowieńców po niektórych chorobach zakaźnych ),
odsunięcie od pracy osób zakażonych, zatrudnionych przy wykonywaniu niektórych zajęć zarobkowych,
nadzór weterynaryjny nad zwierzętami i ubój sanitarny.
\Przecinanie dróg zakażenia: bariera sanitarna:
- minimum sanitarne dla każdej zbiorowości ludzi ( = zapewnieni zaopatrzenia w bezpieczną wodę i bezpieczną żywność, usuwanie i unieszkodliwianie nieczystości i odpadków, ochrona przed ekstremalnymi warunkami atmosferycznymi t.j. "dach nad głową" ).
- sterylizacja i dezynfekcja
- dezynsekcja i deratyzacja
bariera higieniczna ( mycie, czyszczenie i sprzątanie, higiena osobista, zwł. mycie rąk, wysoki standard w zakresie higieny żywności i żywienia, czystości i porządku miast i osiedli, higienicznych warunków mieszkania, nauki i pracy, łącznie z higienicznym stylem życia, wysoki poziom higieny szpitalnej
oświata zdrowotna
Podnoszenie odporności osób wrażliwych na zakażenie:
szczepienia zapobiegawcze całej populacji docelowej
( kalendarz szczepień ), szczepienia poekspozycyjne, szczepienia osób narażonych w sposób szczególny na zakażenie ( tzw. grup wysokiego ryzyka ), chemioprofilaktyka. Obok w/w, do podstawowych warunków bezpieczeństwa epidemiologicznego należy istnienie i sprawne funkcjonowanie systemu wykrywania i zwalczania epidemii:
wysoce profesjonalne i dobrze wyposażone i sprawnie działające służby przeciw epidemiczne;
monitorowanie sytuacji epidemiologicznej;
surveillance szczególnie niebezpiecznych chorób zakaźnych;
opracowywanie ognisk epidemicznych (pojedynczych i zbiorowych );
stała gotowość do podjęcia działań w momencie powstania zagrożenia epidemicznego i wybuchu epidemii;
nadzór sanitarny nad potencjalnymi źródłami zagrożeń epidemicznych zwłaszcza wodą, żywnością i żywieniem;
baza logistyczna ( szpitale zakaźne, lekarze specjaliści, zapas środków dezynfekcyjnych itp. ).
Podstawę prawną zwalczania chorób zakaźnych w Polsce stanowi USTAWA z dn. 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz. U. nr 126, poz. 1384).
Trzy składniki kontroli chorób zakaźnych: - powstrzymywanie (utrzymywanie zapadalności na możliwym do przyjęcia poziomie - bez epidemii, tylko endemiczne występowanie choroby); eliminacja (tylko sporadyczne, izolowane ogniska choroby); - eradykacja (całkowita likwidacja zachorowań na daną chorobę);
Zdrowie zbiorowości-
to stan dynamicznej równowagi między populacją a otoczeniem, zapewniający jej możliwość przetrwania i rozwoju dzięki korzystnemu kształtowaniu cech biologicznych jednostek oraz pomyślnym zmianom w środowisku.
Rodzaje zmienności zjawisk zdrowotnych w czasie:
sekularna - zmiany w następstwie chorób, zgonów lub innych zjawisk zdrowotnych na przestrzeni długiego okresu czasu
(wielu dziesiątków lat), np. zmienność poziomu umieralności
okresowa - zmiany zwykle regularne cykliczne w występowaniu choroby (przedziały kilku lub kilkunastoletnie), np. choroby zakaźne jak płonica (5-10 lat) sezonowa - dotyczy głównie chorób zakaźnych, zmiany występują w różnych porach roku, także obserwuje się sezonowe zaostrzenia chorób przewlekłych
gwałtowne zmiany w częstości występowania choroby w krótkich okresach czasu, charakterystyczne zwykle dla pojedynczego czynnika chorobowego (nagła zwyżka zapadalności = epidemia) Mierniki zdrowia populacji:
negatywne - oparte są one na określeniu rozpowszechniania zgonów, chorób i inwalidztwa.
- Mierniki oparte na zgonach mają postać współczynników
wyrażających liczbę zgonów zanotowanych w pewnym okresie
czasu .
- Mierniki oparte na rozpowszechnianiu chorób, mają postać
współczynników wyrażających liczbę przypadków zachorowań
pozytywne - dostarczają informacji o stopniu adaptacji organizmu lub łączą się ze zmniejszonym ryzykiem zachorowania
ryzyka choroby - dostarczają informacji o takich właściwościach lub poziomie cechy, których obecność zwiększa szansę wystąpienia danej choroby Pozytywne mierniki zdrowia -
Są to miary zdrowia, które informują o stopniu adaptacji organizmu lub łączą się ze zmniejszonym ryzykiem zachorowania.
Wyróżnia się mierniki rozwoju i sprawności.
mierniki sprawności czynnościowej- dostarczają informacji o stanie przystosowania ustroju do środowiska zewnętrznego.
mierniki rozwoju -to zmienne opisujące rozmiary ciała, bądź jego ciężar (pomiary długości ciała, poszczególnych jego odcinków, ciężar, powierzchnia, objętość)
mierniki ryzyka zachorowania lub zgonu- to zarówno cechy genetyczne jak i wpływ środowiska, które u danej osoby mogą zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia choroby
Pozytywne mierniki zdrowia:
1) długi przeciętny okres życia człowieka,
2) dobry stan odżywienia- wyrażony korzystnym stosunkiem ciężaru
ciała do wzrostu w określonej grupie wiekowej,
3) dobry stan: wzroku, słuchu, rozwoju umysłowego, prawidłowa
budowa i postawa ciała,
4) dobry stan uodpornienia przeciw chorobom zakaźnym,
5) dobre warunki środowiskowe i mieszkaniowe,
6) dobre warunki nauki i pracy- eliminujące wpływ czynników
szkodliwych dla zdrowia,
7) należyty stosunek czasu pracy do czasu odpoczynku,
odpowiednie warunki rekreacji,
8) niskie wskaźniki spożycia alkoholu, tytoniu i innych używek,
9) niski wskaźnik wypadków komunikacyjnych, domowych,
wypadków przy pracy
Negatywne mierniki zdrowia
Współczynniki:
- zgonów
- śmiertelności
- zapadalności
- chorobowości
Są to najpowszechniej stosowane mierniki oparte na określeniu rozpowszechnienia zgonów, chorób i inwalidztwa.
Umożliwiają one określenie bieżącej sytuacji zdrowotnej .
Umieralność- liczba zgonów w badanej populacji w danym okresie czasu
śmiertelność- odsetek zgonów wśród osób chorych na ściśle określoną chorobę Badanie umieralności.
Cel badania: - określenie prawdopodobieństwa zgonu w danej populacji w wybranym okresie czasu.
Umieralność wyrażamy współczynnikiem podającym liczbę zgonów na jednostkę ludności w określonym czasie.
Jednostką ludności ( K) w stosunku do której przelicza się zwykle liczbę zgonów, jest 1 tys., 10 tys., 100 tys. lub 1 mln.
W celu poprawnego obliczenia wsp. umieralności, konieczne jest zdefiniowanie jednostek czasu, ludności, przyczyn zgonów oraz ustalenie rodzaju populacji ( pop. generalna, lub jej część wg wieku, płci, zawodu) Potrzeba analizy wsp. umieralności w odniesieniu do poszczególnych grup populacji, wynika z tego,iż ryzyko zgonu zależy od wielu czynników jak: wiek, płeć, budowa fizyczna, czynniki środowiskowe.
Umieralność nie jest zbyt dobrym i pełnym wskaźnikiem oceny stanu zdrowia ludności, ponieważ prawdopodobieństwo wystąpienia zgonu jest niejednakowe w rożnych schorzeniach a szereg chorób nie kończy się śmiercią.
Umieralność jest wartościową miarą tylko w odniesieniu do chorób o wysokim współczynniku śmiertelności ( np. nowotwory złośliwe) Stan zdrowia ludności Polski na podstawie danych o umieralności.Współczynniki zgonu : - ogólne
- cząstkowe ( swoiste)
1) współczynnik umieralności ogólnej:
a / b x 1000
a- liczba zgonów ogółem w danym czasieb - liczba ludności narażonej na ryzyko zgonu w danym czasie.
W um.og. > 12 promili wysoki
W um.og.< 10 promili niski
W um.og. > 55 promili niebezpieczeństwo wymarcia populacji
2) Współczynnik umieralności proporcjonalnej
c / d x 100 %
c - liczba zgonów z powodu danej choroby
d - liczba chorych na tę chorobę
Swoiste współczynniki umieralności ( wiek, płeć, przyczyna choroby):
3) swoisty współczynnik umieralności dla grupy wieku 30-40 lat
liczba zgonów osób w wieku 30-40 lat
liczba ludności w wieku 30-40 lat narażonej na ryzyko zgonu
4) swoisty współczynnik umieralności dla kobiet
liczba zgonów kobiet
liczba kobiet narażonej na ryzyko zgonu
5) swoisty współczynnik umieralności z powodu choroby
liczba zgonów z powodu choroby
liczba ludności narażonej na ryzyko zgonu
Prawdopodobieństwo zgonu, które w 1 rż jest duże i w 2 rż niewiele mniejsze w dalszych latach stopniowo maleje i osiąga poziom najniższy w wieku szkolnym.
Od tej granicy wieku prawdopodobieństwo zgonu wykazuje tendencję wzrostową i wraz ze zbliżaniem się okresu starości dochodzi do wartości takich samych jak u niemowląt
a następnie znacznie wyższych.
Należy się spodziewać, że w Polsce w związku ze starzeniem się ludności współczynnik umieralności ludności będzie wzrastał.UMIERLNOŚĆ NIEMOWLĄT:
1) wsp.umieralności ogólnej niemowląt:
liczba zgonów niemowląt 0-11 m-ca w roku badanym (X)
liczba urodzeń żywych ( ¼ roku X -1 + ¾ w roku X)
2) wsp.umieralności wczesnej niemowląt:
liczba zgonów niemowląt 0-27 doby życia w roku badanym (X)
liczba urodzeń żywych ( ¼ roku X -1 + ¾ w roku X)
3) wsp.umieralności późnej niemowląt:
liczba zgonów niemowląt od 28 doby do 11 mc w roku badanym X
liczba urodzeń żywych ( ¼ roku X -1 + ¾ w roku X)
4) współczynnik umieralności okołoporodowej:
l.urodzeń martwych + l. zgonów niemowląt w wieku 0- 6 doby w roku X
liczb urodzeń żywych i martwych w roku X
5) współczynnik martwo urodzonych płodów:
liczb urodzeń martwych
liczba urodzeń żywych + liczba urodzeń martwych
Umieralność okołoporodowa a także umieralność wczesna niemowląt :
- następstwa wcześniactwa,
- urazy porodowe,
- wady wrodzone.
Umieralność późna niemowląt;
- choroby ukł. oddechowego,
- choroby ukl. pokarmowego,
- choroby zakaźne
Pierwszy rok życia jest niebezpiecznym okresem w życiu człowieka
Ryzyko zgonu w pierwszych 12 miesiącach po urodzeniu jest znacznie większe niż w jakimkolwiek inny, okresie z wyjątkiem wieku starczego.
Zgony niemowląt związane są nie zawsze i nie tylko z przyczynami zdrowotnymi lecz także w ogromnym stopniu zalezą od warunków ekonomicznych i kulturowych środowiska.
Umieralność niemowląt to nie tylko zagadnienie medyczne, ale także jeden z problemów demograficznych społeczeństwa.
Dla celów epidemiologicznych przydatne są również mierniki urodzeń i przyrostu naturalnego:
1) wsp. urodzeń
liczba urodzeń żywych
liczba ludności
2) wsp. płodności:
liczba urodzeń
liczba kobiet w wieku rozrodczym ( 15-49 rż)
3) wsp. przyrostu naturalnego:
liczba urodzeń żywych - liczb zgonów
liczby ludności
Badania rozpowszechnienia chorób.
Statystyki chorobowości dostarczają informacji o chorobach, które choć nie powodują zgonów, mogą przynieść cierpienie i straty materialne.
Na ich podstawie można wnosić, czy spadek umieralności łączy się ze zmniejszeniem częstości choroby, czy jest tylko następstwem pomyślniejszego jej przebiegu.
Dane o chorobach powinny być rozpatrywane w powiązaniu z czynnikami środowiskowymi, chemicznymi i fizycznymi- mogącymi wywrzeć swój wpływ na długo przed wystąpieniem choroby.W przeciwieństwie do zgonu, który jest wydarzeniem jednoznacznie określonym, pojęcie choroby nie jest jednoznaczne.
Choroba:
- może pojawiać się i cofać,
- jej objawy bywają nieokreślone a nawet wyłącznie subiektywne,
- używamy dla niej rożnych określeń:
choroba, niedomoga, zaburzenie, wada, upośledzenie, uraz
Częstość występowania choroby można określić za pomocą dwóch mierników:
1) chorobowości,
2) zapadalności
CHOROBOWOŚĆ I ZAPADALNOŚĆ;
chorobowość - liczba wszystkich przypadków zachorowań w określonym czasie.
zapadalność ( zachorowalność)- liczba nowych przypadków zachorowań w badanej populacji w określonym przedziale czasu.Pomiar chorobowości:
1) wsp. chorobowości okresowej ( całkowitej)-
jest to suma chorób lub chorych na przestrzeni określonego
czasu
2) wsp. chorobowości punktowej:
liczba chorych dana chorobę w danym czasie
liczba ludności w tym czasie
Pomiar zapadalności;
Dotyczy przypadków nowych zachorowań.
1) wyrażony w formie mierzącej liczbę nowych chorych
liczba nowych chorych
liczba ludności narażonej na ryzyko zachorowania
2) wyrażony w formie mierzącej liczbę nowych zachorowań
liczba nowych zachorowań
liczba ludności narażonej na ryzyko zachorowania
Chorobowość (ch) = zapadalność (z) x czas trwania choroby (t
GRZYBY
90% woda,3-5% zw.azotowe-60białka,40chityna, 4-6%weglowodany, 0,3% tłuszcze. Grzyb ulega strawieniu w 60%. 4-5rz unikac spozywania grzybów, do14 z lasu.
Najczęsciej zatrucia woj. Slaskim i podkarpackim. Przyczyny zatruc: -duza zmienność gatunkowa grzybów, - grzyby trojace podobne do jadalnych,-zatrucia nieswoiste grzybami jadalnymi zle przechowywanymi, - mala znajomość ggrzybow społeczeństwie nie zbierac grzybow w worki foliowe-zaparzeniei przekształcenie choliny w toksyczna neuryne, grzywby z lasow zjesc ciagu24h, należy suszyc marynowac i obgotowywac,
Najczęściej zatrucia powoduja: muchomor sromotnikowy, krowiak podwinięty, muchomor plamisty, muchomor czerwony, strzępak, piestrzenica kasztanowata, zasłonak rudy, gatunki jadalne,
Zatrucia cytotropowe- uszkadzaja komorki watroby- muchomor sromotnikowy, wiosenny, jadowity, , piestrzenica kasztanowata , zasłonak rudy
Zatrucia neurotropowe- a) z objawami muskarynowymi : krowiak podwinięty, strzępia ceglasty b) z o.psychotropowymi(atropinowymi) ; muchomor plamisty, czerwony, czernidlak pospolity(trujacy przy alkoholu)
Zatrucia gastryczne- draznia przewód pokarmowy: gąska tygrysowata , rózgowata , siarkowa, maslanka wiązkowa, wieruszka zatokowa, mleczaj wełnianka, goryczak żółciowy, borowik szatański. Muchomor sromotnikowy- cytotropowy, zielonkawo oliwkowa barwa kapelusza -hymenofor blaszkowy, -nóżka rozszerzona i otoczona porozrywana pochwą, - pierścień nieprzesuwalny, na trzonie zygzakowaty deseń -mylony z czubajka kanią(przesuwalny pierścien), pieczrka polną, gołąbkiem zielonym, gąską żółtą - zielona - posiada 2toksyny: AMATOTOKSYNY: działaja wolno ale bardzo toksycznie, pierwsze objawy po15h, rozkładane w temperaturze w temp 269C, iim dłuższy okre utajony tym większe objawy narządowe. FALLOTOKSYNA: działają szybciej, pierwsze objawy po 1-2h, ulegają rozkładowi podczas gotowania, zatrucia masowe: lipiec -wrzesień. PRZEBIEG: objay po 8-12-24h po spożyciu, indyidulana wrażliwość, zalezy od wieku, I okres-utajenia, II okres-zespół sromotnikowy, ostry nieżyt żołądkowo jelitowy(uporczywe wymioty, biegunka, zaburzenia wodno-elektrolitowe, enzymatyczne, krzepnięcia krwi, termoregulacji, hipoglikemia), objawy trwaja 3-4 dni, pożniej okres poprawy, uszkodzenie wątroby, żółtaczka, serca, śledziony, zatrzymani układu oddechowo-krążeniowego, kurcze mięsni, ból głowy, rozlgła martwica wątroby są przyczyna zgonu. ZESPÓŁ SROMOTNIKOWY. zaburzenia mogą doprowadzic do wstrząsu a u dzieci i starych do śmierci. III okres- pozorna poprawa(cisza przed burza) IV okres- uszkodzenie kom.mięśni, powiekszenie w., śpiączka wątrobowa, .postępowanie terapeutyczne:usunięcie resztek grzbow z przew.pokarm., uzupełnianie płynow i elektrolitów, zobojętnienie toksyn, leczenie następstw uszkodzenia wątroby, Piestrzenica kasztanowata- cytotropowe mózowato pofałdowana główka, barwa rudawa lub czarna , marzec-kwiecień, sierpień- wrzesień, w borach tucholskich, okolice Włocławka. Toksyna: GYROMYTRYNA: podrażnienei spojówek i górnych dróg oddechowych, substancja bardzo lotna o niskim stopniu wrzenia- +5C, ulatnia się podczas suszenia, objawy 8-12h po spozyciu grzybów, zaburzenia żołądkowo-jelitowe (wymioty, bóle brzucha ogólne os łąbienie, stan przedżółtaczkowy, bolesne powiększenie wątroby i jej uszkodzenie, zatrucia gdy słabo ugotowane grzyby). ZASŁONIAK RUDY: cytotropowy, hymenofor blaszkowy, wszystko w kolorze rudym nawet zarodnik, na pograniczu woj. Kujawsko-pom. I wielkopolskiego, toksyna ORELANINA: oporna na działanie enzymów przew. Pokarm., wrzesien- październik, objawy zatrucia 3-4dni po spozyciu grzyba, nudności wyioty, rozległe bóle brzycha,, uporczywe zaparcia, dreszcze bez temp., skapowmocz, uszkadza kanaliki nerkowe, p.n.n. śmierc, bezmocz, silne pragnienie, śmierć 2miesiące po spozyciu grzybów. Krowiak podwinięty= olszówka- neurotropowe,barwa brązowo-oliwkowa, kapelusz podwinięty, posiada BETAINA, ACETYLOCHOLINA, MUSKARYNĘ- działa pobudzająco na ukł. Przywspólczóny, tylko30%ludzi może wymagac hospitalizacji, objawy: bóle głowy, zawroty, wzmożona działalność gruczołów potowych, ślinowych, łzowych, zaburzenia wzroku, przejściowa ślepota, muskaryna rozpuszcza się w gotującej wodzie(grzyby SA jadalne gdy je ugotujemy i wylejemy wod e kilka razy), objawy zatrucia 4-5h po spozyciu, zaburzenia żołądkowo jelitowe, temo 40C. muchomor plamisty- brązowy kapelusz z biało-brązowymi plamkami, posiada KWAS IBOTENOWY, MUSCYMOL, MUSKARYNA , obajwy ztrucia po1-2h, wymioty, omamy słuchowe i wzrokowe, suchośc błon śluzowych, zaburzenia równowagi, agresywnośc, zaczerwienienie i obrzęk twarzy, zatrzymanie oddechu i sinica, zbierane przez narkomanów(właściwości halucynogenne.) czernidlak posp.: psychotropowy „psie grzyby” , trujący warunkowo przy jednoczesnym spożyciu alkoholu między 3-72h po spożyciu, KOPRYNA- blokuje deh.aldehydu octowego, po spozyciu alkoholu natychmiastowa reakcja, po 20-30min, zaburzenia żoł-jelit, zaczerwienie twarzy, przysp. Tętno i oddech, niekontrolowane skurcze mięsni, zaburzenia równowagi, omamy słuchowe i wzrokowe, metaliczny smak w ustach lęk przed śmiercią, objawy utrzymują się 3-4dni, toksyna utrzymuje się 7dni. Mleczaj wełnianka- na obrzeżach wloski, mylony z mleczajem ryczem. Borowik sztanski- hymenofor rurkowy, rosnie na wapiennym podłożu w jasnych alsach. Goryczak żółciowy- bardzo gorzki, zatrucia najłagodniejsze, zw. Żywicowe rozpuszczają się w jelitach, objawy po 1-3h po spozyciu bóle brzycha,wymioty, biegunki kilkudniowe, uszkodzenie wątroby ale tlyko w cięzkich przypadkach. Strzepiak ceglasty- maj-lipiec, MUSKARYNA, nudności wymioty, zaczerwienie twarzy, poty, ślinotok, zaburzenia widzenia, bóle brzucha, bradykardia
ZAKTRESY BADAŃ FIZYCZNO-CHEMICZNYCH WODY:
- badanie sanitarne podstawowe wykonywane przy rutynowej kontroli wody: mętność, barwę, zapach, odczyn twardość, zasadowość, żelazo, mangan, chlorki, amoniak, azotyny, azotany i utlenialność
- badania sanitarne rozszerzone, które poza wyżej wymienionymi oznaczeniami obejmują również suchą pozostałość: siarczany, metale ciężkie, fluor, magnez, detergenty oraz inne charakterystyczne substancje, które oznacza sie stosownie do lokalnych potrzeb i badań
REPERKUUSJE ZDROWOTNE PO SPOŻYCIU WODY ZE ZWIĄZKAMI:
- związki azotowe - spożycie przez niemowlęta i małe dzieci powoduje utlenieni hemoglobiny do methemoglobiny (karmienie sztuczne tą wodą--> sinica --> zgon), u dorosłych nie ma zagrożenia z powodu obecności enzymów redukujących methemoglobinę do hemoglobiny. Związki azotowe reagują z aminami lub amidami tworząc związki N-nitrozoaminowe i N-nitrozoamidowe, które w 80% są związkami rakotwórczymi. Woda bogata w związki azotowe nie nadaję się do spożycia jedynie do celów sanitarnych,
- żelazo w wodzie - 4 krotny wzrost wartości Fe widać w wodzie, smak żelazisty, utlenia się z FeCl2 do Fe3+ i w wodzie widoczne jako żółta woda, po 24 h opada i tworzy osad. Fe podrażnia przewód pokarmowy u niemowląt i osób po 40rż. Nie chcemy żelaza w wodzie bo na osadach rozwijają się bakterie, NIZ warunkowo dopuszcza spożycie wody bogatej w Fe, w celach sanitarnych Fe w wodzie powoduje żółte zacieki, porowate obszary Fe(OH)3 - nie nadaje się do celów sanitarnych
- twardość wody - zawartość soli Ca i Mg, jako woda sanitarna powoduje zużycie więcej mydła (sole sodowe i potasowe długich kwasów tłuszczowych --> twarda woda sole palmitynianu i stearynianu Ca i Mg --> oasd brunatny i szary na ciuchach i sanitariatach ciężko sie usuwa --> częstsze pranie/płukanie). U małych dzieci powoduje alergie. ciuchy są szare. W wodzie spożywczej jest to wartość pozytywna, woda taka jest smaczna i jest zdrowa bo jest bogata w Ca i Mg (20% zapotrzebowanie na te pierwiastki), te pierwiastki w wodzie są lepiej przyswajalne
WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE
Temperatura - wpływa na smak i właściwości orzeźwiające wody ze względu na rozpuszczone w niej gazy, głównie CO2. Wody podziemne o głębokości ponad 35 m - temp. 8-12st.C
Mętność - cecha optyczna występujących w wodzie drobnych zawiesin, które powodują rozproszenie światła. Jednostka mętności - mętność, która powstaje przy dodaniu 1dm3 wody dest. 1 mg zawiesiny krzemionki. N = 5 mg/dm3
Metoda wizualna przez porównanie próbki wody z wzorcem.
Barwa - wywołana obecnością barwnych związków chemicznych pochodzących ze ścieków lub przez czynniki naturalne. Wody naturalne - zielonożółtawe. Jednostka barwy - zabarwienie jakie powstaje po dodaniu do 1 dm3 wody dest. 1 mg chloroplatynianu potasowego i 0,5 mg chlorku kobaltu. N = mniej niż 20 mg Pt/dm3
Zapach -
a) poch. Naturalnego - R - roślinne, G-gnilne
b) poch. Specyficznego - S(fenol, nafty, smoły)
Oznaczamy na zimno (20st.C) i na gorąco (60st.C)
0-brak, 1-bardzo słaby, 2-słąby, 3-wyraźny, 4-silny, 5-bardzo silny.
N=3R
WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE
Amoniak - poch.mineralnego lub organicznego jako produkt biochemicznego rozkładu organicznych zw. azotowych(białka, mocznik)
N=0,5mg azotu amonowego w litrze wody.
METODA - nessleryzacji, r-cja z odczynnikiem Nesslera (K2HgI4)-zw. o żółtym zabarwieniu
Azotyny - przejściowy produkt mikrobiologicznego utleniania amoniaku. Związki bardzo nietrwałe, brak normy (kilka-kilkanaście mg w litrze)
METODA - polega na ich zdolności do tworzenia z kwasem sulfanilowym w roztworze kwaśnym dwuazozwiązku, który w połączeniu z alfanaftyloaminą daje azobarwnik o zabarwieniu czerwonofioletowym.
Azotany - końcowy produkt rozkładu i utleniania organicznych związków azotowych, z gleby nawożonej sztucznymi nawozami, z naturalnych pokładów soli i ścieków przemysłowych. Mogą być szkodliwe dla zdrowia-sinica, metHb.
N=10mg NNO3 w 1 dm3
METODA - reakcja z salicylanem sodowym w środowisku stężonego H2SO4 w wyniku której powstaje kwas nitrosalicylowy, po zalkalizowaniu daje on intensywne żółte zabarwienie.
Utlenialność - właściwość wody polegająca na redukowaniu nadmanganianu potasowego wskutek utleniania się obecnych w wodzie zw. organicznych. Wartość utlenialności oznacza ilość tlenu w mg dostarczonego przez KMnO4 na utlenienie subst. Organicznych obecnych w 1 dm3 wody badanej.
N=3-5 mg O2 na dm3
METODA - polega na reakcji KMnO4 ze związkami organicznymi; w roztworze kwaśnym w temp. wrzenia utlenia je do zw. prostych.
Chlorki - mogą pochodzić z gleby, z pokładów naturalnych soli, z zanieczyszczenia ściekami lub różnymi odpadkami pochodzenia zwierzęcego, człowiek defekuje ok. 12 g NaCl na dobę.
N=300mg Cl/ dm3
METODA - miareczkowanie chlorków azotanem srebra wobec chromianu potasowego jako wskaźnika przy pH 6,5-10.
Po wytrąceniu wszystkich chlorków w postaci chlorków srebra jony srebrowe reagują z chromianem i wytrąca się chromian srebra. Zmiana zabarwienia z zielonkawożółtego na żółtawoczerwony.
Żelazo - zw. żelaza w wodach podziemnych są najbardziej uciążliwymi naturalnymi składnikami i powodują duże trudności w zaopatrywaniu w wodę, ponieważ wpływają na jej mętność, brunatnienie i smak.
N=0,5 mg Fe /dm3.
METODA -
a) rodankowa- Fe3+ w śr. Kwaśnym dają z roztworem rodanku krwistoczerwone zabarwienie.
b) z fenantroliną - redukcja Fe2+ do Fe3+ za pomocą hydroksylaminy i jego reakcji z 1,10-fenantroliną.
Przy pH 2,9-3,5 powstaje różowopomarańczowy związek.
Mangan - łącznie z Fe.
Najczęściej spotyka się Mn w ilościach 0,15-0,3 mg Mn/dm3.
N=0,1 mg Mn/ dm3.
METODA - kolorymetryczna z nadsiarczanem polegająca na utlenieniu zw. manganawych do nadmanganianu wobec azotanu srebrowego jako katalizatora i siarczanu rtęciowego jako czynnika usuwającego wpływ chlorków przeszkadzających w otoczeniu.
Twardość - właściwość polegająca na zużywaniu pewnych ilości mydła bez wytwarzania piany. Właściwość tą nadają wodzie głównie sole wapnia i magnezu. Higieniczne znaczenie wartości wody ma charakter drugorzędowy. Wody twarde są niepożądane ze względów gospodarczych (zbędne zużycie mydła, tworzenie kamienia kotłowego). Jednostka twardości tzw. miligramorównoważniki (milivale) jonów Ca i Mg zawartych w 1 dm3 wody.
N=10mval/dm3 lub 500 mg/dm3 CaCO3.
METODA - tworzenie przez wersenian sodu zw. kompleksowych z kationami wapnia i magnezu w obecności wskaźnika - czerni eriochromowej. W śr. Zasadowym. Koniec reakcji objawia się zmianą barwy z czerwonej na niebieską.
Zasadowość ogólna - właściwość wody polegająca na zobojętnianu silnych kwasów mineralnych. Z higienicznego punktu - znaczenie drugorzędowe, w wodach do celów gosp. i przemysł. odgrywa istotną rolę.
METODA - do wody 0,1 % roztwór oranżu metylowego i miareczkować 0,1 n HCl do zmiany zabarwienia z żółtego na żółtoróżowe.
ZOW w mval na dm3 odpowiada ilości cm3 HCl użytej do miareczkowania próbki.
Odczyn pH - większość wód naturalnych pH 6,5-8,5. Zmiana pH - zmiana smaku wody i wpływ na korozyjność, znaczenie dla procesów oczyszczanai wody, np. przy pH wyższym niż 8,5 - Cl wykazuje słabsze właściwości bakteriobójcze.
METODA - do wody roztwór błękitu bromotymolowego i porównać ze wzorcem.
Skład chemiczny grzybów:
- 87% - woda
- 3-5% - zw. azotowe
- 4-6% - węglowodany
- 0,3% - tłuszcze
- Metale: Ca, Fe, Mg, P, K. Co, Zn, Cu, F, Se, J,
- 60% masy grzyba ulega strawieniu.
- Witaminy: B1, B2, B3, B6, PP, C, kw foliowy, (B-karoten -> kurka)
Najczęstszymi sprawczmi zatruć są:
- m. sromotnikowy 20-30% (zgony 73-94%)
- krowiak podwinięty 26,8 (zgony 3,2%)
- muchomor plamisty 2,9%
- muchomor czerwony 1,1%
- strzępniaki 1%
- p.kasztanowata 0,7%
- zasłoniak rudy 0,3%
- zatrucie grzybami jadalnymi 13-20%
Przyczyny zatruć:
- zmienność gatunkowa grzybów
- podobieństwo grzybów jadalnych i trujących
- mała znajomość grzybów w społeczeństwie i błędne kryteria rozpoznawania grzybów trujacych
- zwyczaj obcinania tuż powyżej kapelusza
- zbieranie osobników młodych z niepełnymi cechami morfologicznymi
- grzybobranie przez dzieci
- złe przygotowanie i przechowywanie
Podział toksykologiczny grzybów:
1) Zatrucie wywołuje uszkodzenie narządów miąższowych (cytotropowe):
a) Muchomor sromotnikowy i jego odmiany wiosenny i jadowity
- W lasach liściastych lub mieszanych, zwłaszcza w pobliżu dębów lub brzóz. Dostępny od lipca do połowy października.
- Kapelusz początkowo wypukły, później spłaszczony o barwie zielonkawo-oliwkowej a niekiedy w odcieniach brązu, na brzegach jaśniejszy, blaszki białe, czasami z zielonkawą poświatą
- Trzon na długim prostym trzonie u góry występuje duży zwisający pierścień, trzon na podstawie bulwiasto rozszerzony, otoczony odstającą pochwą
- Miąższ biały, nie zmienia barwy po przełamaniu, smak łagodny, słodkawy
- Toksyny: amanitotoksyny (działają 10-20 razy silniej niż fallotoksyna), odporne na wysokie temperatury, kwasy i enzymy, uszkadzają błonę śluzową przewodu pokarmowego, powodują martwicę komórek wątroby i kanalików nerkowych, uszkodzenie trzustki, jąder, serca, mózgu, neutrofili, erytrocytów, fallotoksyna (skrajny hepatotropizm, wysoka temperatura rozkładu)
- Obraz kliniczny zatrucia zależy od: wchłoniętej dawki toksyn, indywidualnej wrażliwości, wieku chorego, stanu zdrowia przed zatruciem, rodzajem potrawy grzybowej
- Przebieg zatrucia:
1.Faza intensywnych zaburzeń żołądkowo-jelitowych: 8 - 24 h od momentu spożycia, nudności, stale nawracające wymioty, bóle brzucha, gwałtowne, uporczywe i bardzo częste wypróżnienia. Konsekwencje - odwodnienie, uczucie wzmożonego pragnienia, pogorszenie ogólnego stanu i wyglądu chorego, występuje sinica, bolesne kurcze mięśni łydek, bóle głowy, ogólne osłabienie. Zaburzenia te mogą doprowadzić do wstrząsu, a u ludzi w wieku podeszłym i u dzieci może dojść nawet do zejścia śmiertelnego. Objawy żołądkowo-jelitowe utrzymują się przeważnie od 1-3 dni.
2.Faza względnego wyciszenia (okres pozornej poprawy): trwa kilkanaście godzin, ustępują bóle brzucha, nudności, wymioty, spadek liczby oddawanych stolców
3.Okres z dominującym uszkodzeniem narządów miąższowych: uszkodzenie komórek wątrobowych w ciągu 3-4 dni od zatrucia, bóle brzucha, smoliste, cuchnące stolce, narastanie biochemiczne wykładników uszkodzenia hepatocytów (INR, aminotransferaz, bilirubiny), - stopniowo narastające i pogłębiające się zaburzenia świadomości, śpiączka watrobowa, głęboka śpiączka, zaburzenia oddychania, krażenia i ośrodka termoregulacji oraz krzepnięcia, zgon między 4-16 dniem zatrucia
- Diagnostyka zatruć muchomorem sromotnikowym: dokładny wywiad chorobowy (rodzaj i ilość spożytych grzybów, objawy kliniczne i czas ich wystąpienia od spożycia grzybów), zabezpieczyć resztki grzybów i potrawy grzybowej, treści żołądkowej, wymiocin, kału, popłuczyn jelitowych, badanie mykologiczne popłuczyn żołądkowych, stolca i ewentualnie resztek potrawy grzybowej (zarodniki m sromotnikowego można znaleźć po 5-7 dniach od zatrucia)
- Postępowanie terapeutyczne polega na: usunięciu resztek grzybów z przewodu pokarmowego, eliminacji toksyn grzyba z krwi i tkanek, uzupełnienie niedoborów płynów i elektrolitów, zobojętnienie toksyn wchłoniętych do krwiobiegu oraz ochronie wątroby i innych narządów przed działaniem toksyn i ich metabolitów, leczeniu następstw uszkodzenia wątroby
- Przyczyny zatruć muchomorem sromotnikowym: najczęściej mylony z gołąbkami zielonymi, gąską żółtą lub czubajką kanią. Muchomor jadowity i wiosennny mylone bywają z pieczarkami
b) Piestrzenica kasztanowata
- w lasach sosnowych od kwietnia do końca maja. Często mylona ze smardzem stożkowym lub jadalnym
- Toksyny: gyromytryna, objawy występują po stosunkowo długim okresie utajenia (6 - 15 h).
- Pierwszymi objawami są: nudności, wymioty, bóle brzucha, głowy, biegunka o różnym stopniu nasilenia, stan pod żółtaczkowy z bolesnym uszkodzeniem wątroby i powiększeniem wątroby, ostra niewydolność nerek, najczęstszą przyczyną śmierci jest niewydolność wątrobowa
c) Zasłonak rudy
- w niektórych regionach polski w lasach mieszanych, od sierpnia do października.
- Toksyny: zespół toksyn - orellanina,
- Objawami są: orellaninaa selektywnie uszkadza kanaliki nerkowe, powoduje rozległe zmiany zwyrodnieniowe i martwicze, uszkadza wątrobę, śledzionę, żołądek i węzły chłonne. Objawy chorobowe po bardzo długim okresie utajenia(2-4 dni a nawet 14 - 21 dni). Początkowy przebieg zatrucia może być lekki, dominują bóle brzucha i wymioty. W ciągu 2 - 3 tygodni może rozwinąć się pełny obraz niewydolności nerek. Przy spożyciu dużej ilości grzybów objawy mogą wystąpić już po 2 - 3 dniach. Śmiertelność sięga 15%. -Bardzo trudna diagnostyka ze względu na długo okres utajenia.
2) Zatrucie grzybami wywołującymi zaburzenia psychoneurologiczne (neurotropowe):
1. Objawy muskrynowe:
- strzępiak ceglasty - W lasach liściastych od końca maja do lipca. Toksyna to głównie muskaryna. Objawy występują szybko (0,5 - 1h). Objawy: nudności, wymioty, zaczerwienienie twarzy, poty, bóle brzucha, ślinotok, zaburzenia widzenia i oddychania, objawy gastryczne i bradykardia.
2. Objawy muskarynowe maskowane innymi toksynami
- krowiak podwinięty (olszówka) - W wilgotnych lasach iglastych i liściastych w okresie od lipca do października. Toksyny: muskaryna, betaina, acetylocholina. W większości przypadków zatrucia o charakterze lekkim, 30% wymaga hospitalizacji, opisywano jednak pojedyncze zatrucia zakończone zgonem. Objawy występują 4h po spożyciu, są to: wzrost wydzielania gruczołów potowych, łzowych i ślinowych, nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha i głowy, podwyższona temperatura, w zatruciach ciężkich zaburzenia gosp. wodno - elektrolitowej i RKZ, cechy uszkodzenia wątroby, zwężenie źrenic i hipotonia, spadek ciśnienia tętniczego
- muchomor czerwony - najczęściej w młodnikach brzozowych, lasach liściastych, iglastych i mieszanych. Owocuje od lipca do początku listopada. Toksyna - muskaryna (o silnym działaniu na przywspółczulny układ wegetatywny), muskaradyna, kwas ibotenowy i muscymol (mają działanie psychotropowe podobne do atropiny), bufetamina (odpowiada za objawy halucynogenne). Objawy: po 30-60 minutach od spożycia, zwężenie źrenic, zaburzenia wzroku, zaburzenia równowagi, wzmożone wydzielanie gruczołów potowych, ślinowych i łzowych, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, nudności i wymioty, zwolnienie tętna, zaczerwienie twarzy, niepokój, szum w uszach, zawroty i bóle głowy. pobudzenie psychoruchowe, głęboka śpiączka, spadek ciśnienia i zaburzenia oddychania
3. Objawy atropinowe
- muchomor plamisty - występuje prawie w każdym lecie, szczególnie przy drogach i brzegach lasu, owocują od lipca do października. Toksyny: kwas ibotenowy i muscymol, muskazon, nieznaczne ilości muskaryny. Objawy zatrucia: po 1-4h od spożycia muchomora mogą wystąpić nieznaczne objawy żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, wymioty oraz biegunka. Chory skarży się na niepokój, szum w uszach, uczucie lęku, zawroty głowy. Występuje pobudzenie psychomotoryczne, aż do napadu szału, halucynacje wzrokowo-słuchowe, przyspieszenie czynności serca, zaczerwienienie skóry twarzy, podwyższenie temperatury ciała do 40 stopni, rozszerzenie źrenic, wzmożenie napięcia mięśni. W przypadkach ciężkich - głęboka śpiączka ze spadkiem ciśnienia tętniczego, zaburzenia oddychania. W stadium śpiączki może dojść do śmierci na skutek zaburzeń oddychania i zapaści krążeniowej.
4. Zatrucia uwarunkowane spożyciem alkoholu
- czernidlak pospolity - często rośnie w ogrodach, łąkach, nieużytkach. Występuje od maja do listopada. Spożyty z alkoholem powoduje zatrucie (trujący warunkowo). Toksyna: kopryna blokuje dehydrogenazę aldehydu octowego. Objawy zatrucia po 20min - 2 h od wypicia alkoholu. Nawet po 24 - 48h a nawet 72 h od wypicia może wystąpić zatrucie.(Koryna utrzymuje się 3-4 dni) hospitalizacji wymagają tylko chorzy z nasiloną objawami zatrucia. Objawy: metaliczny smak w ustach, nudności, wymioty, pobudzenie, lęk, zaczerwienienie twarzy, tachykardia (niemiarowości nadkomorowe), zaburzenia rytmu serca, hipotonia, uczucie drętwienia rąk, zaburzenia świadomości(śpiączka) i drgawki
3) Grzyby wywołujące ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy (gastryczne)
- w Polsce spotyka się ok 80 gatunków grzybów, których spożycie może wywołać objawy ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego (gąska rózgowata i siarkowata, gołąbek wymiotny, maślanka ceglasta, mleczaj wełnianka, goryczak żółciowy). Toksyny nie są poznane. Najprawdopodobniej są to substancje żywicowe (rozpuszczają się w środowisku zasadowym jelit). Objawy: 3-5 h po spożyciu nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka, przebieg łagodny, -u dzieci i osób starszych może doprowadzić do zaburzeń gosp. wodno-elektrolitowej, spadku ciśnienia, bolesnych kurczów łydek oraz tachykardii
4) Zachorowania spowodowane grzybami jadalnymi (zatrucia nieswoiste)
- grzyby to potrawy ciężkostrawne
- maślaki i kurki zalegają w p. pokarmowym i mogą być przyczyną zaburzeń u osób starszych, dzieci i chorych.
- grzyby zaparzają się przy nieprawidłowym przechowywaniu i wówczas cholina przechodzi w neurynę - toksyna podobna do muskaryny (musi być wolny dostęp powietrza).
- Owocniki stare, przejrzałe nawet jeśli rosną w środowisku naturalnym także mogą ulec zaparzeniu
- niewłaściwe przechowywanie powoduje autolityczny rozpad, stanowiąc wówczas doskonałą pożywkę dla pleśni i bakterii
GRZYBY
Budowa chemiczna:
-87% - woda
-3-5% - zw. Azotowe
-4-6% - węglowodany
-0,3% - tłuszcze
-Metale: Ca, Fe, Mg, P, K. Co, Zn, Cu, F, Se, J,
-60% masy grzyba ulega strawieniu.
-Witaminy: B1, B2, B3, B6, PP, C, kw foliowy
-B-karoten -> kurka
Najczęstszymi sprawczmi zatruć są:
-m. sromotnikowy 29%
-Krowiak podwinięty 26,8
- muchomor plamisty 2,9%
-muchomor czerwony 1,1%
- strzępniaki 1%
- p.kasztanowata 0,7%
- zasłoniak rudy 0,3%
- zatrucie grzybami jadalnymi 13-20%
Przyczyny zatruć
- zmienność gatunkowa grzybów
- podobieństwo grzybów jadalnych i trujących
- mała znajomość grzybów w społeczeństwie i błędne kryteria rozpoznawania
- zwyczaj obcinania tuż powyżej kapelusza
- zbieranie osobników młodych z niepełnymi cechami morfologicznymi
- grzybobranie przez dzieci
- złe przygotowanie i przechowywanie
Podział ze względu na patomechanizm zatrucia
a)Zatrucie wywołuje uszkodzenie narządów miąższowych - cytytropizm
b)Zatrucie neurotropowe
c)Zatrucie gastryczne
d)Zatrucie nieswoiste - grzybami jadalnymi
Zatrucia cytotropowe
a)Muchomor sromotnikowy i jego odmiany wiosenny i jadowity
b)Piestrzenica kasztanowata
c)Zasłoniak rudy
M.SROMOTNIKOWY
w lasach liściastych lub mieszanych, zwłaszcza w pobliżu dębów lub brzóz. Dostępny od lipca do połowy pażdziernika.
-kapelusz początkowo wypukły, później spłaszczony o barwie zielonkawo-oliwkowej a niekiedy w odcieniach brązu
- blaszki białe, czasami z zielonkawą poświatą
- na długim prostym trzonie u góry występuje duży zwisający pierścień
- trzon na podstawie bulwiasto rozszerzony
- na trzonie delikatny zygzakowaty deseń
Toksyny:
1.Oktapeptydy - amanitotoksyny
- działają 10 - 20x silniej od fallotoksyn
- odporne na wysokie temperatury, kwasy i enzymy
- uszkadzają błonę śluzową przewodu pokarmowego
- powodują martwicę komórek wątroby i kanalików nerkowych
- uszkodzenie trzustki, jąder, serca, mózgu, neutrofili, erytrocytów
2.Fallotoksyny
-heptapeptyd
-skrajny hepatotropizm
- mała odporność na temperaturę
Obraz kliniczny zatrucia zależy od:
- wchłoniętej dawki toksyn,
- indywidualnej wrażliwości,
- wieku chorego,
- stanu zdrowia przed zatruciem,
- rodzajem potrawy grzybowej
Przebieg zatrucia
1.Okres utajenia
- 8 - 24 h
- brak jakichkolwiek oznak zatrucia
2.Zespół sromotnikowy
- nudności i nawracające wymioty
- bóle brzucha
- gwałtowne i bardzo częste wypróżnienia
- odwodnienie
- sinica i zaostrzenie rysów twarzy
- bolesne kurcze mięśni łydek
- bóle głowy i ogólne osłabienie
- szybkie i słabo napięte tętno, spadek diurezy
- wstrząs
- objawy gastryczne utrzymują się 1-3 dni
3. Okres pozornej poprawy
- trwa kilkanaście godzin
- ustępują bóle brzucha, nudności, wymioty
- spadek liczby oddawanych stolców
4. Okres z dominującym uszkodzeniem narządów miąższowych
- hepatomegalia
- narastająca żółtaczka
- biochemiczne cechy uszkodzenia wątroby
- śpiączka wątrobowa (przeciętnie 3-5 dzień)
- stopniowo narastające i pogłębiające się zaburzenia świadomości
- głęboka śpiączka, zaburzenia oddychania i ośrodka termoregulacji oraz krzepnięcia
Diagnostyka
W każdym podejrzeniu zatrucia:
- b. dokładny wywiad
- badanie mykologiczne popłuczyn żołądka, kału i potrawy
- pomocnicze badania pracowniane
Terapia
- płukanie żołądka
- usunięcie toksyn z krwo
- uzupełnienie elektrolitów
- zobojętnienie toksyn wchłoniętych do krwi
- terapia hepatoprotekcyjna
- terapia uszkodzenia wątroby
Możliwość pomylenia:
- czubajka kania - nie zawiera zielonych elementów
- gołąbek zielony
- pieczarka
P.KASZTANOWATA
w lasach sosnowych od kwietnia do końca maja. Często mylona ze smardzem stożkowym lub jadalnym. Toksyna - gyromytryna. Objawy występują po stosunkowo długim okresie utajenia (6 - 15 h). Objawy to :
- nudności, wymioty,
- bóle brzucha, głowy
- biegunka
- stan podżółtaczkowy z bolesnym uszkodzeniem wątroby i powiekszeniem wątroby
- hemolityczne działanie gyromytryny
- czasem ciężkie zatrucia z niewydolnością nerek i wątroby
Z.RUDY
-w niektórych regionach polski w lasach mieszanych -od sierpnia do października.
-Zawiera zespół toksyn - orellanina, która selektywnie uszkadza kanaliki nerkowe - powoduje rozległe zmiany zwyrodnieniowe i martwicę -Uszkadza wątrobę, śledzionę, żołądek i węzły chłonne.
-Objawy chorobowe po bardzo długim okresie utajenia( 2-4 dni a nawet 14 - 21 dni).
-Początkowy przebieg zatrucia może być lekki, dominują bóle brzucha i wymioty.
-W ciągu 2 - 3 tygodni może rozwinąć się pełny obraz niewydolności nerek. -Przy spożyciu dużej ilości grzybów objawy mogą wystąpić już po 2 - 3 dniach.
-Śmiertelność sięga 15%. -Bardzo trudna diagnostyka ze względu na długo okres utajenia.
Zatrucia neurotropowe
1.Objawy muskarynowe
a)Krowiak podwinięty
b)Strzępiak ceglasty
2.Objawy psychotropowe:
a)Muchomor czerwony
b)Muchomor plamisty
K.PODWINIĘTY
W wilgotnych lasach iglastych i liściastyh w okresie od lipca do października. Toksyny:
- muskaryna
- betaina
- acetylocholina
W większości przypadków zatrucia o charakterze lekkim, 30% hospitalizacji. Objawy występują 1-2 dniach po spożyciu.
- wzrost wydzielania gruczołów potowych, łzowych i ślinowych
- nudności, wymioty, biegunka
- bóle brzucha i głowy
- podwyższona temperatura
- w zatruciach ciężkich zaburzenia gosp. wodno - elektrolitowej i RKZ, cechy uszkodzenia wątroby, zwężenie źrenic i hipotonia.
S.CEGLASTY
W lasach liściastych od końca maja do lipca. Toksyna to głównie muskaryna. Objawy występują szybko (0,5 - 1h). Nudności, wymioty, zaczerwienienie twarzy, poty, ślinotok, zaburzenia widzenia i oddychania, objawy gastryczne i bradykardia.
M.PLAMISTY
-W każdym lesie, szczególnie na skraju i przy drogach.
-Od lipca do początku listopada.
M.CZERWONY
-Najczęściej w młodnikach brzozowych, lasach liściastych, iglastych i mieszanych.
- Od lipca do początku listopada.
Toksyna - muskaryna. -Silne pobudzenie układu przywspółczulnego.
-Kw. Ibotenowy i muscymol mają działanie psychotropowe podobne do atropiny.
-Bujetamina odpowiada za objawy halucynogenne.
-Objawy po 2 godzinach-niewielkie zaburzenia gastryczne, niepokój, szum w uszach, uczucie lęku i zawroty głowy.
-Pobudzenie psychoruchowe z napadami szału włącznie. Halucynacje wzrokowo - słuchowe. Tachykardia i zaczerwienienie twarzy, podwyższenie temperatury. Wzmożone napięcie mięśniowe.
-W cięższych przypadkach śpiączka z hipotonią i zaburzeniami oddychania,zapaść krążeniowa
-nie wolno podawać atropiny
CZERNIDLAK POSP.
-Często rośnie w ogrodach, łąkach, nieużytkach. Występuje od maja do listopada.
-Spożyty z alkoholem powoduje zatrucie (trujący warunkowo).
-Kopryna blokuje dehydrogenazę aldehydu octowego, efekt disulfiramowy
-Toksyna - kopryna.
-Objawy po 20min - 2 h od wypicia alkoholu. Nawet po 24 - 48 a nawet 72 h od wypicia może wystąpić zatrucie.(Koryna utrzymuje się 3-4 dni). Objawy:
- metaliczny smak w ustach,
- nudności, wymioty,
- pobudzenie,lęk
- zaczerwienienie twarzy
- niemiarowości nadkomorowe, zaburzenia rytmu serca
- hipotonia,
-uczucie drętwienia rąk
-zaburzenia świadomości(śpiączka) i dragwki
Zatrucia gastryczne
Bardzo wiele gatunków:
- gąska rózgowata i siarkowata,
- gołąbek wymiotny,
- maślanka ceglasta,
- mleczaj wełnianka
- goryczak żółciowy
- borowik szatański
Toksyny nie są poznane. Napprawdopodobniej są to substancje żywicowe.
-3-5 h po spożyciu - nudności wymioty, biegunka, przebig łagodny
-u dzieci i osób starszych może doprowadzić do zaburzeń gosp. wodno-elektrolitowej, spadku ciśnienia, bolesnych kurczów łydek oraz tachykardii
Zatrucia nieswoiste.
-Grzyby to potrawy ciężkostrawne.
-Maślaki i kurki zalegają w p. pokarmowym i mogą być przyczyną zaburzeń u osób starszych, dzieci i chorych. -Grzyby zaparzają się przy nieprawidłowym przechowywaniu i wówczas cholina przechodzi w neurynę - toksyna podobna do muskaryny (muci być wolny dostęp powietrza).
-owocniki stare mogą ulegać zaparzeniu
-niewłaściwe przechowywanie - rozwój pleśni i bakterii
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
EPIDEMIOLOGIA, IV rok, IV rok CM UMK, HIGIENA I EPIDEMIOLOGIA, giełdy, hig gieldy
pytania z higieny 2009, IV rok, IV rok CM UMK, HIGIENA I EPIDEMIOLOGIA, giełdy, giełdy hig
Wejscie z laborek, IV rok, IV rok CM UMK, HIGIENA I EPIDEMIOLOGIA, giełdy, giełdy hig
Pytania z higieny-15.06.2010, IV rok, IV rok CM UMK, HIGIENA I EPIDEMIOLOGIA, giełdy, hig gieldy
egzamin z higieny - giea, IV rok, IV rok CM UMK, HIGIENA I EPIDEMIOLOGIA, giełdy, hig gieldy
2007 pytania z roznyc rzedow, IV rok, IV rok CM UMK, HIGIENA I EPIDEMIOLOGIA, giełdy, giełdy hig
Pytania z higieny 2006, IV rok, IV rok CM UMK, HIGIENA I EPIDEMIOLOGIA, giełdy, giełdy hig
Higiena luty 2010, IV rok, IV rok CM UMK, HIGIENA I EPIDEMIOLOGIA, giełdy, hig gieldy
do zrobienia 2011 wrzesień, IV rok, IV rok CM UMK, Patomorfologia, giełdy 2015, Giełdy do zrobienia
Wykład 2, IV rok Lekarski CM UMK, Higiena i epidemiologia, Ściągi, 2011, Wykłady
egzamin 2011 czerwiec, IV rok, IV rok CM UMK, Farmakologia, 2014-15, Nowy folder, FARMA GIEŁDY, FARM
pytania z pato luty 2011, IV rok, IV rok CM UMK, Patomorfologia, giełdy
do zrobienia 2011 czerwiec, IV rok, IV rok CM UMK, Patomorfologia, giełdy 2015, Giełdy do zrobienia
Gastro 2011, IV rok, IV rok CM UMK, GASTROENTEROLOGIA, 2014-15, giełdy, Gastroenterologia giełdy
Test z pediatrii 2011, IV rok, IV rok CM UMK, Choroby dzieci - gastroenterologia, Giełdy gastroenter
hejka, IV rok, IV rok CM UMK, Kardiologia, giełdy, part I
giełda 15, IV rok, IV rok CM UMK, Neurologia, giełdy z maila, giełdy, neuro gielda zaliczenie
więcej podobnych podstron