Temat 1

Wprowadzenie do ekonomii i gospodarki

Co to jest ekonomia?

Ekonomia to nauka o gospodarowaniu, tzn. o prawach dotyczących trzech faz procesu gospodarczego: produkcji, podziału i konsumpcji.

Ekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem, co, ile, jak i dla kogo wytwarza społeczeństwo.

Głównym zadaniem ekonomii jest godzenie sprzeczności między nieograniczonymi potrzebami ludzi a ograniczonymi możliwościami zaspokojenia potrzeb (problem rzadkości).

Podstawowe zagadnienia ekonomii to:

1. alokacja zasobów: rozdział czynników wytwórczych (praca, kapitał, ziemia) do różnych dziedzin i różnych zastosowań;

2. produkcja: wielkość i struktura, metody wytwarzania (technika), wzrost produkcji;

3. podział: dóbr i usług oraz dochodów;

4. spożycie: problemy wyboru ekonomicznego w sferze konsumpcji - od zagadnień rozstrzyganych przez pojedynczego konsumenta (gospodarstwo domowe) aż do spraw dotyczących ogólnej konsumpcji społecznej.

Podział ekonomii

Założenie ceteris paribus

Ceteris paribus - „przy innych czynnikach nie zmienionych”.

Pozwala ono wyeksponować i przeanalizować wpływ jednego lub kilku najważniejszych czynników określających daną zmienną (lub dane zjawisko) przy pominięciu innych, mniej istotnych determinant.

Przykład

Funkcja popytu względem ceny przedstawia zależność między wielkością zapotrzebowania a ceną dobra przy założeniu, że inne czynniki określające wielkość popytu nie ulegają zmianie.

Dane liczbowe

Źródła danych liczbowych:

• Rocznik Statystyczny GUS (uzupełniany biuletynami miesięcznymi i kwartalnymi)

• publikacje Narodowego Banku Polskiego

• Rocznik Statystyki Międzynarodowej GUS

• roczniki statystyczne poszczególnych krajów

• publikacje ONZ, OECD, Unii Europejskiej, Banku Światowego itp.

Szeregi czasowe - dane opisujące wartości określonej zmiennej w różnych punktach czasowych (np. w kolejnych latach).

Produkcja węgla kamiennego w Polsce w latach 1980-1997

Lata	W mln ton
1980	193
1990	148
1991	140
1992	132
1993	130
1994	134
1995	137
1996	138
1997	138

Dane przekrojowe - dane pokazujące wartości, jakie przyjmuje określona zmienna dla poszczególnych jednostek tworzących pewną populację.

Przedsiębiorstwa państwowe objęte procesem prywatyzacji w latach 1990-1997

OGÓŁEM	5887
Przekształcone w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa	1277
Objęte prywatyzacją bezpośrednią	1429
w tym sprywatyzowane	(1388)
Poddane likwidacji	1527
w tym zlikwidowane	614
Włączone do zasobu własności rolnej Skarbu Państwa	1654

Wskaźniki

Wskaźnik (indeks) wyraża względną wartość danej zmiennej odniesioną do pewnej wartości przyjętej za podstawę, np. do wartości zmiennej w okresie podstawowym (bazowym).

Zastosowanie: Umożliwia porównanie wielkości wyrażonych w różnych jednostkach miary.

Przykład

	Przewozy ładunków transportem kolejowym
Lata	w mln tonokilometrów	wskaźnik
1996	68 332	100
1997	68 651	100,5

Wskaźnik 100,5 oznacza wzrost przewozów o 0,5%.

	Przewozy pasażerów transportem kolejowym
Lata	w mln pasażerokm	wskaźnik
1996	26 569	100
1997	25 806	97,1

Wskaźnik 97,1 oznacza spadek przewozów o 2,9%.

Indeksy dynamiki - wskaźniki opisujące zmiany określonej wielkości w czasie. Wyróżniamy:

• indeksy o stałej podstawie (np. rok początkowy = 100);

• indeksy łańcuchowe (np. poprzedni miesiąc = 100).

Przykład

	Produkcja sprzedana przemysłu w cenach stałych
Lata	1990 = 100	1993 = 100
1990	100,0	99,3
1991	92,0	91,4
1992	94,6	93,9
1993	100,7	100,0
1994	112,9	112,1
1995	123,9	123,0

	Produkcja sprzedana przemysłu w cenach stałych
Lata	rok poprzedni = 100	1990 = 100
1990	100,0	100,0
1991	92,0	92,0
1992	102,8	94,6
1993	106,4	100,7
1994	112,1	112,9
1995	109,7	123,9

Wskaźniki cen

W podobny sposób obliczamy wskaźniki cen:

	Cena samochodu „Fiat Cinquecento”
Lata	w zł	wskaźnik
1996	17 894	100
1997	19 174	107,2

Wskaźnik 107,2 oznacza, że cena „Cinquecento” wzrosła o 7,2%.

Obliczamy wskaźnik inflacji

(wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych)

Co jest nam do tego potrzebne?

• zmiany cen różnych towarów i usług nabywanych przez konsumentów,

• udziały różnych wydatków w budżetach gospodarstw domowych.

Przykład

Przypuśćmy, że wydatki na żywność stanowią 40% ogółu wydatków ludności, a wydatki na inne towary i usługi - 60%. Wskaźniki cen w tych dwóch grupach wydatków w 1997 r. kształtowały się następująco (1996 = 100):

Żywność	113
Inne towary i usługi	116

Ogólny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (wskaźnik cen detalicznych) obliczymy w następujący sposób:

= 45 + 70 = 115.

Ceny towarów i usług konsumpcyjnych wzrosły o 15%.

Wielkości nominalne i realne

Wielkości nominalne - wielkości wyrażone wartościowo w cenach bieżących.

Wielkości realne - wielkości wyrażone w cenach stałych.

Jak zamieniamy wielkości nominalne na realne i vice versa?

	Wskaźnik zmian wartości
Wskaźnik zmian wartości	zmiennej w ujęciu nominalnym
zmiennej w ujęciu realnym	Wskaźnik wzrostu cen

Przykład

Dochód nominalny to suma otrzymywanych pieniędzy.

Dochód realny to ilość towarów i usług, które za te pieniądze możemy nabyć.

Aby obliczyć zmiany dochodu realnego, trzeba podzielić wskaźnik dochodu nominalnego przez wskaźnik cen.

Przeciętne wynagrodzenie miesięczne netto w Polsce wyniosło:

1996 - 710,46 zł

1997 - 872,91 zł

Ogólny poziom cen towarów i usług konsumpcyjnych podniósł się w 1997 r. w porównaniu z poprzednim rokiem o 14,9%.

O ile wzrosła płaca nominalna? o 22,9% (= 872,91:710,46×100)

O ile wzrosła płaca realna? o 7,0% (=122,9:114,9×100)

Krzywa możliwości produkcyjnych

Zakładamy, że gospodarka wytwarza tylko dwa dobra: A i B w ilościach Q_A i Q_B.

Angażując wszystkie posiadane zasoby gospodarka może wytworzyć różne kombinacje ilościowe dóbr A i B mieszczące się na krzywej możliwości produkcyjnych, np. kombinacje C, E, F, D.

Krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje największą możliwą produkcję jednego dobra przy danej produkcji drugiego dobra (przy stałych zasobach oraz technologii).

Wszystkie kombinacje położone na tej krzywej (C, E, F, D) są efektywne, tzn. oznaczają pełne wykorzystanie zasobów.

Kombinacje nieefektywne - np. G.

Kombinacje nieosiągalne - np. H.

Wybór optymalny

Aby móc wybrać optymalną wielkość produkcji dóbr A i B musimy znać układ preferencji społecznych, wyceniający relatywną wartość (użyteczność) dobra A i B.

Konsumenci oceniają użyteczność danego dobra wyżej lub niżej w zależności od tego, czy mają go stosunkowo mało, czy pod dostatkiem. Odpowiadają temu krzywe preferencji U₁, U₂, U₃, zwane krzywymi obojętności.

Każda z nich opisuje kombinacje jednakowo dobre dla odbiorców, charakteryzujące się jednakowym poziomem całkowitej użyteczności.

Wyższej krzywej obojętności odpowiada większa użyteczność (większy dobrobyt).

Rozwiązaniem optymalnym (najlepszym z możliwych) jest kombinacja E - punkt styczności krzywej możliwości produkcyjnych z najwyższą osiągalną krzywą dobrobytu (U₂).

Koszt alternatywny

Przejście z punktu C do E, z E do F lub z F do D oznacza zwiększenie ilości dobra B. Ceną za to jest każdorazowo pewne zmniejszenie ilości dobra A.

Koszt alternatywny pozyskania dodatkowej ilości dobra B to utrata pewnej ilości dobra A.

Na poniższym rysunku kosztem alternatywnym zwiększenia ilości dobra B o ΔQ_B jest zmniejszenie ilości dobra A o ΔQ_A.

Koszt alternatywny kolejnych jednostek dobra B zwiększa się. Przechodząc z punktu C do E, dużemu zwiększeniu produkcji dobra B towarzyszy mały spadek produkcji dobra A (mały koszt alternatywny zwiększenia produkcji dobra B o jednostkę). Między punktami F i D jest na odwrót - koszt alternatywny zwiększenia produkcji dobra B jest duży.

Jest to tzw. prawo malejących przychodów.

Krzywa możliwości produkcyjnych a postęp gospodarczy

Przejawem postępu gospodarczego w skali ogólnospołecznej jest wzrost produkcji i dobrobytu, wzrost realnych dochodów, większa obfitość dostępnych dóbr i wyższa ich jakość.

Wraz z postępem gospodarczym krzywa możliwości produkcyjnych przesuwa się na wyższy poziom.

Systemy gospodarcze

System rynkowy opiera się na własności prywatnej i konkurencji. O alokacji zasobów, towarów i dochodów decyduje mechanizm rynkowy. Rynek kształtuje ceny, te zaś decydują o tym, co, ile i dla kogo jest wytwarzane.

System nakazowy (gospodarka planowa lub gospodarka centralnie kierowana) to taki system, w którym główne decyzje gospodarcze są podejmowane przez państwo.

Wszystkie systemy gospodarcze występujące we współczesnym świecie są systemami mieszanymi, które dopuszczają współistnienie własności prywatnej i publicznej oraz łączą działanie rynku z interwencją państwa.

Temat 2

Rynek

Podstawowe pojęcia

Rynek to:

1. miejsce i przedmiot wymiany (np. rynek pszenicy w USA, rynek truskawek w Grójcu),

2. suma transakcji (rynek mały, rynek duży),

3. warunki i mechanizm wymiany (stosunek popytu i podaży, cena, sposób realizacji wymiany, warunki płatności itp.).

Towar to dobro (lub usługa) przeznaczone do wymiany.

Cena

Kluczowe znaczenie w mechanizmie rynku ma sposób kształtowania się ceny.

Konkurencja

Mechanizm wolnego rynku działa najpełniej w warunkach nieskrępowanej konkurencji, której teoretycznym wzorcem jest model konkurencji doskonałej.

Popyt

Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić.

Co wpływa na popyt?

Główne determinanty popytu to:

1. cena danego dobra,

2. ceny innych dóbr (komplementarnych i substytucyjnych),

3. dochody realne nabywców,

4. liczba potencjalnych nabywców,

5. gusty i preferencje,

6. oczekiwania (dotyczące przyszłego poziomu cen i dochodów, dostępności dóbr itp.).

Prawo popytu mówi, że przy innych czynnikach nie zmienionych wielkość zapotrzebowania na określone dobro maleje w miarę wzrostu ceny.

Oznacza to, że popyt jest ujemną funkcją ceny.

Uzasadnienie

1. W miarę zwiększania nabywanej ilości dobra maleje jego użyteczność krańcowa, tzn. dodatkowe jednostki dobra przedstawiają coraz mniejszą wartość dla nabywcy. Stąd cena, jaką skłonny on jest za nie zapłacić, także maleje.

2. Niższa cena przyciąga ponadto tych nabywców, których dochody nie pozwalały na zakup dobra po wyższej cenie.

3. Wysoka cena skłania do zastępowania danego dobra tańszymi substytutami.

Krzywa popytu

Cena dobra jest podstawowym czynnikiem określającym rozmiary zapotrzebowania. Zależność popytu na dane dobro od jego ceny wyraża krzywa popytu względem ceny.

Rozróżniamy:

1. indywidualną krzywą popytu, opisującą reakcje pojedynczego nabywcy dobra na zmiany ceny,

2. rynkową krzywą popytu, opisującą zależność łącznego popytu rynkowego wszystkich nabywców dobra od poziomu ceny. Rynkową krzywą popytu wyprowadzamy dodając poziomo indywidualne krzywe popytu wszystkich nabywców.

Podaż

Podaż to ilość dobra oferowana do sprzedaży na rynku.

Od czego zależy podaż?

Główne determinanty podaży to:

1. zdolności produkcyjne,

2. opłacalność (rentowność) produkcji,

3. technika i technologia,

4. interwencja państwa.

Prawo podaży mówi, że przy innych czynnikach stałych wzrost ceny zachęca producentów do zwiększenia oferowanej ilości dobra, a spadek ceny powoduje zmniejszenie oferowanej ilości.

Oznacza to, że podaż jest dodatnią funkcją ceny.

Kształt krzywej podaży względem ceny można także objaśnić wzrostem kosztów związanych z wytwarzaniem dodatkowych jednostek produkcji. Przy danych zasobach niektórych czynników produkcji (zwłaszcza środków trwałych) zwiększenie produkcji wiąże się ze wzrostem kosztów jednostkowych.

Krzywa podaży

Cena rynkowa dobra oraz koszty produkcji i sprzedaży to główne czynniki określające wielkość podaży. Zależność podaży towaru od jego ceny opisuje krzywa podaży.

Rozróżniamy:

1. indywidualną krzywą podaży pojedynczego dostawcy towaru (przedsiębiorstwa),

2. rynkową krzywą podaży, pokazującą łączną wielkość podaży danego towaru na rynku przy różnych poziomach ceny. Rynkową krzywą podaży wyprowadzamy z indywidualnych krzywych podaży poszczególnych wytwórców.

Równowaga rynku

Pojęcie równowagi

W warunkach całkowicie wolnego rynku (tzw. konkurencji doskonałej) żaden dostawca i żaden nabywca towaru nie ma wpływu na cenę. Cena ustala się na rynku na takim poziomie, który zrównuje wielkość popytu z wielkością podaży.

Rynek jest w stanie równowagi, gdy wielkość popytu równa się wielkości podaży (D = S).

Cena równowagi (P₀) - cena zapewniająca zrównanie popytu z podażą.

Ilość równoważąca (Q₀) - ilość towaru odpowiadająca warunkom równowagi.

E - punkt równowagi.

Mechanizm równowagi

1. Cena wyższa od ceny równowagi - nadwyżka podaży (S > D)

Zapasy rosną  sprzedawcy obniżają cenę  rośnie popyt oraz maleje podaż.

Cena spada tak długo, aż nastąpi zrównanie wielkości popytu z wielkością podaży.

2. Cena niższa od ceny równowagi - nadwyżka popytu (D > S)

Duże zapotrzebowanie  cena wzrasta  popyt maleje oraz rośnie podaż.

Cena rośnie do poziomu, przy którym wielkość popytu zrówna się z wielkością podaży.

.

Zmiany popytu i podaży

Przesunięcia krzywej popytu

Przyczyną przesunięć krzywej popytu są zmiany pozacenowych determinant popytu.

Przykład: zwiększenie popytu na samochody wywołane wzrostem dochodów.

Przesunięciu krzywej popytu towarzyszy ruch po krzywej podaży.

Przesunięcia krzywej podaży

Przyczyną przesunięć krzywej podaży są zmiany pozacenowych determinant podaży.

Przykład: zwiększenie podaży ziemniaków spowodowane obfitym urodzajem.

Przesunięciu krzywej podaży towarzyszy ruch po krzywej popytu.

Równoczesne przesunięcia krzywych popytu i podaży

Analiza równoczesnych przesunięć krzywych popytu i podaży nastręcza trudności, ponieważ jeden z efektów (cenowy lub ilościowy) jest zawsze niepewny. Określenie jego kierunku wymaga porównania skali zmian popytu i podaży.

Efekty przesunięć

D S	bz	bz	bz	bz
P0 Q0					?	?	?	?

D - popyt

S - podaż

P₀ - cena równowagi

Q₀ - ilość zapewniająca równowagę

bz - bez zmian

- wzrost

- spadek

Rynek regulowany

Wolny rynek to rynek, na którym ceny ustalają się w wyniku swobodnej gry popytu i podaży.

Rynek regulowany to rynek regulowany przez państwo. Stosowane są na nim następujące formy interwencji państwa:

1. kontrola (regulacja) podaży,

2. kontrola (regulacja) popytu,

3. kontrola (regulacja) cen.

Kontrola cen

Ceny minimalne (gwarantowane) stosowane są zwłaszcza w skupie artykułów rolnych.

Cel: zapewnienie odpowiednich dochodów producentom.

Wprowadzenie ceny minimalnej na poziomie P₁ powoduje powstanie nadwyżki podaży wynoszącej AB. Nadwyżkę tę musi wykupić rząd po zagwarantowanej przez siebie minimalnej cenie. Budżet państwa poniesie w związku z tym koszty, których sumę wyraża pole Q₁Q₂BA.

Ceny maksymalne mają zastosowanie w handlu detalicznym w zakresie podstawowych produktów żywnościowych (chleb, mleko, cukier), niektórych leków, środków higieny itp.

Cel: ułatwienie dostępu do tych dóbr ludziom uboższym.

Jeżeli rząd ustali maksymalną cenę sprzedaży danego towaru na poziomie P₁, to efektem będzie nadwyżka popytu wynosząca AB. Aby w tej sytuacji zapewnić wszystkim konsumentom choćby ograniczoną ilość danego produktu, rząd będzie zmuszony do zastosowania mniej lub bardziej drastycznych metod reglamentacji zakupów.

Temat 3

Badanie zmian zachodzących na rynku

Elastyczność cenowa popytu

Stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej (procentowej) zmiany jego ceny:

Odpowiada na pytanie, o ile % wzrośnie lub zmaleje wielkość popytu w rezultacie 1% zmiany ceny.

Wartości liczbowe

Ponieważ popyt jest na ogół ujemną funkcją ceny, zatem elastyczność cenowa popytu jest ujemna, tj. < 0.

Paradoks Giffena:

Niektóre relatywnie tanie dobra podstawowe, zwłaszcza najtańsze rodzaje żywności (ziemniaki itp.), mają dodatnią elastyczność cenową popytu, tzn. popyt na nie wzrasta pomimo (i na skutek) wzrostu ich ceny.

Dzieje się tak dlatego, że uszczuplone w rezultacie realne dochody uboższych warstw ludności powodują zmniejszenie spożycia lepszych gatunków żywności i kompensowanie tego ubytku zwiększoną konsumpcją niższych gatunków żywności, które pomimo że zdrożały, pozostają tańsze. Są to tzw. dobra Giffena.

Wyróżniamy następujące wartości graniczne oraz przedziały wartości elastyczności cenowej popytu :

= 0 elastyczność zerowa - popyt sztywny

< 1 elastyczność niska - popyt nieelastyczny

= 1 elastyczność równa jedności

> 1 elastyczność wysoka - popyt elastyczny

= elastyczność nieskończenie wielka - popyt doskonale elastyczny

Przykład

Elastyczność cenowa popytu na niektóre dobra i usługi w USA

Dobra	Elastyczność cenowa
Pomidory	-4,6
Groszek	-2,8
Gry hazardowe	-1,9
Taksówka	-1,2
Meble	-1,0
Kino	-0,87
Obuwie	-0,70
Porady prawne	-0,61
Papierosy	-0,51
Ubezpieczenia zdrowotne	-0,31
Autobus	-0,20
Energia elektryczna	-0,13

Elastyczność punktowa i łukowa

Elastyczność punktową należy mierzyć według wzoru podanego wcześniej, przy małych zmianach ceny (np. o 1%), a nie przy dużych zmianach (np. o 10%).

Rozpatrując duże zmiany ceny, należałoby liczyć elastyczność łukową - średnią elastyczność między dwoma punktami na krzywej, według poniższego wzoru:

Częstym błędem popełnianym przez studentów w interpretacji elastyczności cenowej popytu jest mniemanie, że można mówić o elastyczności w odniesieniu do całej krzywej popytu.

Błąd polega na tym, że w większości przypadków elastyczność zmienia się wzdłuż danej krzywej popytu.

Elastyczność a nachylenie krzywej popytu

Często interesuje nas ogólna ocena elastyczności na całej długości krzywej popytu, tzn. przy różnych poziomach ceny.

Popyt o wysokiej elastyczności wyraża krzywa o małym nachyleniu (płaska).

Popyt nieelastyczny wyraża krzywa o dużym nachyleniu (stroma).

Na przykład, popyt na dobra luksusowe jest zwykle bardziej elastyczny niż popyt na dobra podstawowe - i to przy każdym poziomie ceny.

Determinanty cenowej elastyczności popytu

• Poziom ceny

Przy niskiej cenie określona zmiana ceny, np. podwyżka ceny o 5%, powoduje na ogół słabszą reakcję nabywców niż analogiczna podwyżka przy wysokiej już cenie.

• Wysokość dochodu

Ludzie ubożsi na ogół silniej reagują na zmiany ceny, zwłaszcza dóbr droższych.

• Dostępność substytutów

Dostępność bliskich substytutów zwiększa wrażliwość nabywców na podwyżkę ceny danego dobra.

• Gusty nabywców

Przywiązanie do konsumpcji określonych dóbr zmniejsza reakcję na podwyżkę ceny.

• Rodzaj dobra

Popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny na zmiany cen aniżeli popyt na dobro luksusowe.

• Szerokość kategorii dobra

Popyt na owoce jest mniej elastyczny niż popyt na konkretny gatunek owoców, gdyż w obrębie szerszej grupy towarowej istnieją większe możliwości wyboru (substytucji).

• Długość okresu

W dłuższym okresie reakcja popytu na zaistniałą zmianę ceny jest pełniejsza niż w okresie krótkim (możliwość pełniejszego dostosowania się nabywców do zmienionej ceny - np. przez wykorzystanie substytutów).

Wykorzystanie elastyczności cenowej popytu w analizie rynku

1. Zachowanie się sumy utargów przy zmianach ceny

Poniższe zestawienie przedstawia zmiany utargu przy zmianach ceny dla każdego poziomu elastyczności cenowej popytu.

	P	P
< 1	U	U
= 1	U bz	U bz
> 1	U	U

2. O ile zmienić cenę, aby przywrócić równowagę?

Znajomość elastyczności cenowej popytu pozwala ustalić właściwą skalę zmiany ceny.

Na przykład, aby zlikwidować niedobór jakiegoś towaru szacowany na 10%, przy elastyczności cenowej = -2, należy podnieść cenę o 5%.

W odwrotnej sytuacji, aby upłynnić niesprzedany zapas towaru, należy obniżyć cenę o 5%.

3. Zmiany ceny i ilości przy przesunięciach krzywej podaży

W przypadku popytu nieelastycznego danej zmianie podaży odpowiada duża zmiana ceny, a mała zmiana ilości.

Odwrotnie, gdy popyt jest elastyczny, danej zmianie podaży odpowiada mała zmiana ceny, natomiast duża zmiana ilości.

Liczymy elastyczność cenową popytu

Zadanie

Poniższa tablica przedstawia popyt na rynku pewnego dobra:

Cena (P)	Popyt (Q)
0	5
1	4
2	3
3	2
4	1
5	0

Dla wszystkich poziomów ceny oblicz współczynniki cenowej elastyczności popytu.

Gdy P = 0:  = 0 ( = ).

Gdy P = 1:  = = = = .

Gdy P = 2:  = = = = .

Gdy P = 3:  = = = = .

Gdy P = 4:  = = = = .

Gdy P = 5:  = .

Mieszana elastyczność cenowa popytu

Zmiana wielkości popytu na jedno dobro (i) pod wpływem zmiany ceny drugiego dobra (j):

Wartości liczbowe

Dla dóbr substytucyjnych elastyczność mieszana popytu jest dodatnia (wzrost ceny kawy pobudza popyt na herbatę).

Dla dóbr komplementarnych elastyczność mieszana popytu jest ujemna (wzrost ceny benzyny obniża popyt na samochody).

Przykład

Cenowa elastyczność popytu na niektóre dobra

w Wielkiej Brytanii - prosta i mieszana

	Elastyczność popytu w reakcji na zmiany cen:
Dobra	żywności	odzieży i obuwia	transportu i łączności
Żywność	-0,37	-0,03	-0,12
Odzież i obuwie	+0,19	-0,30	-0,23
Transport i łączność	+0,42	-0,01	-0,61

Dochodowa elastyczność popytu

Reakcja wielkości popytu na zmianę poziomu realnego dochodu nabywcy (lub nabywców) dobra:

Odpowiada na pytanie, o ile % wzrośnie lub zmaleje wielkość popytu w rezultacie 1% zmiany dochodu.

Wartości liczbowe

> 0 dla dóbr zwykłych (normalnych)

< 0 dla dóbr niższego rzędu

> 1 dla dóbr wyższego rzędu (luksusowych)

< 1 dla dóbr pierwszej potrzeby (podstawowych)

Przykład

Elastyczność dochodowa popytu na niektóre dobra i usługi w USA

Dobra	Elastyczność dochodowa
Samochód	2,5
Mieszkanie	1,5
Meble	1,5
Książki	1,4
Odzież	1,0
Usługi lekarskie	0,75
Papierosy	0,64
Mięso wieprzowe	-0,20
Mąka	-0,36

Elastyczność cenowa podaży

Stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości podaży danego dobra do względnej (procentowej) zmiany jego ceny:

Odpowiada na pytanie, o ile % wzrośnie lub zmaleje wielkość podaży w rezultacie 1% zmiany ceny.

Wartości liczbowe

Ponieważ wielkość podaży jest normalnie rosnącą funkcją ceny, przeto > 0.

W powyższym wzorze Q oznacza ilość sprzedawaną, podczas gdy poprzednio tym samym symbolem oznaczona została ilość nabywana. Przy jednoczesnym analizowaniu zmian popytu i podaży należy zróżnicować oznaczenia wielkości popytu (np. Q_d) i podaży (np. Q_s).

Prognozy popytu i sprzedaży

Prognozę sprzedaży można m. in. wyprowadzić z równania opisującego kształtowanie się popytu w zależności od głównych czynników określających wielkość popytu, o ile dysponujemy danymi pozwalającymi na oszacowanie takiego równania.

Przykład

Pewna linia lotnicza, obsługująca przewozy pasażerów w ruchu krajowym, oszacowała równanie popytu na swoje usługi:

Q = 25 + 0,3Y + 0,1P_k - 0,2P.

Q - liczba sprzedanych miejsc w jednym rejsie,

Y - wskaźnik przeciętnego dochodu realnego przypadającego na 1 mieszkańca,

P_k - cena biletu na tej samej trasie oferowanego przez linię konkurencyjną,

P - cena własna biletu danego przewoźnika.

Równanie to można wykorzystać do analizy różnych wariantów polityki cenowej, np. do zbadania efektów ewentualnej obniżki ceny.

Z równania wynika, że obniżenie własnej ceny o 10 $ zwiększy o 2 liczbę biletów sprzedanych na każdy rejs. Natomiast obniżenie o 10 $ ceny konkurenta odciągnie w każdym rejsie 1 pasażera. Aby skompensować obniżkę ceny o 10 $ zastosowaną przez konkurenta i utrzymać dotychczasową liczbę pasażerów, dana linia powinna obniżyć swoją cenę o 5 $.

Równanie to można również wykorzystać do prognozy. Mając informacje o przewidywanym wzroście dochodów ludności oraz znając założenia własnej polityki cenowej i polityki konkurenta na rok następny, można obliczyć w przybliżeniu prawdopodobne zmiany wielkości popytu na przewozy.

Na przykład, jeżeli przewidywane wartości zmiennych objaśniających wynoszą:

Y = 105,

P = P_k = 200 $,

to prawdopodobna liczba pasażerów przypadających na jeden rejs wyniesie: Q = 36,5.

1

Makroekonomia

• opisuje funkcjonowanie gospodarki jako całości, kładąc nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce

• analizuje problemy ogólnogospodarcze i współzależności zachodzące w gospodarce

Mikroekonomia

• bada prawa postępowania jednostek gospodarujących: gospodarstw domowych i przedsiębiorstw

• zajmuje się szczegółową analizą działań poszczególnych podmiotów gospodarczych

Ekonomia pozytywna

• objaśnia, jak jest, dlaczego i co z tego wynika

• bada rzeczywiste działanie gospodarki

Ekonomia normatywna

• ocenia rzeczywistość i postuluje, jak powinno być oraz co należy zrobić, aby było lepiej

• zaleca, co powinno się czynić

Indeksy o stałej podstawie

Indeksy łańcuchowe

Q_A

C

E

F

D

Q_B

Krzywa możliwości produkcyjnych

H

G

Q_A

C

E

F

D

U₃

U₂

U₁

Q_B

H

G

Q_A

-Q_A

C

E

F

D

Q_B

Q_B

Q_A

Q_B

Cena (P)

D

Ilość (Q)

Cena (P)

S

Ilość (Q)

Cena (P)

S

E

P₀

D

Ilość (Q)

Q₀

Cena (P)

S

E

S > D

D > S

P₀

P₁

P₂

D

Ilość (Q)

Q₀

Cena (P)

S

E'

E

P₀

D

D'

Ilość (Q)

Q₀

P₁

Q₁

Cena (P)

S

E

E'

S'

P₀

P₁

D

Ilość (Q)

Q₀

Q₁

Cena (P)

S

E

E'

S'

P₀ = P₁

D

D'

Ilość (Q)

Q₀

Q₁

Cena (P)

S

B

A

E

S > D

P₀

P₁

D

Ilość (Q)

Q₀

Q₂

Q₁

Cena (P)

S

B

A

E

D > S

P₀

P₁

D

Ilość (Q)

Q₀

Q₂

Q₁

WZÓR

WZÓR

P

Q

=

> 1

= 1

< 1

= 0

P

Q

= 0

=

P

Q

< 1

> 1

WZÓR

WZÓR

WZÓR

---