Aleksandra Kwiecińska kl.Ia

Temat: Cechy sztuki renesansowej na przykładzie wybranych dzieł.

W dawnych uczonych rozprawach nazywano renesansem ten okres w dziejach kultury europejskiej, który narodził się u schyłku średniowiecza a trwał aż do wieku XIX. Stopniowo jednak termin renesans ulegał uściśleniom, aż w końcu poczęto go utożsamiać wyłącznie ze sztuką włoską XV i pierwszej połowy XVI wieku oraz z jej ówczesnymi i późniejszymi odmianami w innych krajach Europy.

Malarstwo renesansowe koncentrowało się na problematyce konstrukcji przestrzeni
i bryły przedstawianych przedmiotów, czerpiąc z badań nad perspektywą linearną (Masaccio, P. Uccello) oraz barwną (m.in. P. Della Francesca).

Perspektywą barwną zajmował się też Leonardo da Vinci, który nadał kierunek rozwojowi malarstwa w końcu XV w., wprowadził komponowanie postaci w układach symetrycznych, m.in. trójkąta równobocznego, opracował też zasady sfumato, które zastąpiły dotychczasowy twardy, konturowy modelunek.

Charakterystyczny dla malarstwa był zwrot ku naturze ugruntowany jej obserwacją. Rozwijało się też malarstwo portretowe - najpierw w ujęciu profilowym, a następnie ukazujące półpostaci. Pojawiająca się często tematyka religijna i mitologiczna stanowiła w wielu przypadkach pretekst do przedstawiania życia współczesnego. Pejzaże dawały szczególne możliwości eksperymentowania w zakresie trójwymiarowej przestrzeni. Czystym, nasyconym kontrastowo barwom towarzyszyło rozproszone światło.

Największymi mistrzami koloru i światła byli wenecjanie. W zakresie techniki szczególne znaczenie miało stopniowe zastępowanie tempery techniką olejną - jako podobrazie obok dotychczasowej deski pojawiło się płótno. W malarstwie ściennym powszechna była technika fresku.

Tintoretto, malarz wenecki z pokolenia potycjanowskiego, wprowadził do sztuki weneckiej silne elementy manierystyczne. Wykorzystując Tycjanowskie bogactwo kolorystycznych odcieni, zdynamizował kompozycję, podkreślając ruch w obrazie siłą rozedrganego światła. Świetnym tego przykładem jest słynna Ostatnia Wieczerza z 1594 r., powstała u schyłku życia artysty.

Jacopo Tintoretto - Ostatnia wieczerza (1594)

Tintoretto drastycznie zmienił konwencję przedstawiania Ostatniej Wieczerzy, stworzoną przez malarzy wczesnego renesansu — Andrea del Castgna czy Leonarda da Vinci. Zamiast poziomego i frontalnego ustawienia stołu i siedzących za nim Chrystusa i apostołów, wprowadził dynamiczny układ diagonalny: stół perspektywicznym ukosem „ucieka” w głąb. Owej „ucieczce” przestrzeni poddane są też wymiary postaci ludzkich. Tintoretto śmiało zerwał z tradycyjnym, warstwowym budowaniem przestrzeni w następujących kolejno po sobie planach. Głęboka przestrzeń obrazu jest jednolitym wnętrzem, bez podziałów na plan pierwszy, środkowy i tło. Ukośny układ kompozycji powoduje, że Chrystus nie jest już wyeksponowany frontalnym ujęciem w środku grupy apostołów. A jednak nadal pozostaje w centrum kompozycji, wyróżniony jeszcze ekspresyjnym blaskiem wielkiej świetlistej aureoli oraz dynamicznym ruchem, w jakim powstaje od stołu i udziela komunii św. Janowi Ewangeliście. Wśród apostołów panuje poruszenie. Z napięciem obserwują oni Nauczyciela i dyskutują nad sakramentalnymi słowami Chrystusa, ustanawiającymi Eucharystię. Wokół energicznie krząta się służba. Wrażenie ekspresyjnej ruchliwości postaci i przestrzeni, dramatycznego zgiełku, nerwowego napięcia, towarzyszącego wydarzeniu, uzyskał Tintoretto przede wszystkim przez wprowadzenie postaci kłębiących się w powietrzu aniołów o przeźroczystych, eterycznych, mglisto - chmurzastych ciałach. Te duchowe zjawy przesycone są nieziemskim światłem. Gra cieni i świateł w obrazie — płynnych, migotliwych, rozedrganych, stopiona z blasków aureoli, dymów kaganka, jarzących się refleksów na szatach i sprzętach, świetlistości ciał aniołów — wypełnia całą przestrzeń, przenika powietrze, by stworzyć aurę metafizycznego niepokoju i nieziemskiej natury wydarzenia, które oglądamy — ustanowienia sakramentu eucharystii, mistycznej tajemnicy religii chrześcijańskiej.

Innym wielkim artystą renesansowym był Rafael Santi (1483 - 1520), znany głównie z dzieł malarskich, choć był również wybitnym architektem. W malarstwie unikał jakichkolwiek form gwałtownej ekspresji. Największą sławę przyniósł mu cykl Madonn (np. Madonna della Sedia). Pośród licznych Madonn, namalowanych przez geniusza włoskiego Cinquecenta, takich jak Madonna ze szczygłem, Piękna Ogrodniczka, Madonna Sykstyńska — Madonna della Sedia (Madonna w krześle, fotelu) zajmuje szczególną pozycję. W tamtych obrazach ukazywał Rafael Madonnę niemal frontalnie, umieszczoną w obszernej przestrzeni pejzażu lub niebios. Tu — postacie Marii, Dzieciątka i małego Jana Chrzciciela ciasno wypełniają przestrzeń, tło jest neutralne, a figura Marii ujęta z profilu. Jezus staje się osobą równie silnie eksponowaną kompozycyjnie co Maria, nawet i bardziej, gdyż umieszczony jest w centrum obrazu. Jest przedmiotem adoracji, składanej Mu przez Jana Chrzciciela, oraz czułości swej matki. Ujęcie to — odmiennie od innych Madonn Rafaelowskich, będących reprezentacyjnymi obrazami kultowymi — skupia się wyłącznie na nastroju intymności. Powstałe pomiędzy 1512 a 1516 r., dzieło zawiera rozwiązania podjęte potem przez malarzy manierystów. Kompozycja sugeruje, że mamy tu do czynienia z wizerunkiem odbitym w wypukłym lustrze (ówczesne zwierciadła były zawsze wypukłe): łokieć Dzieciątka i ramię Marii wydają się być umieszczone najbliżej widza, pozostałe elementy obrazu są przestrzennie cofnięte. Takie triki iluzyjne podejmą manieryści, jak np. Parmigianino w swym Autoportrecie w wypukłym lustrze (1524, Wiedeń). Być może ów motyw odbicia w zwierciadle ma u Rafaela istotny sens religijny. Sztuka jest odbiciem natury i rzeczywistości, a zarazem my, widzowie-wierni, winniśmy kierować się tym świętym wizerunkiem miłości, ideałem miłości do Chrystusa. Zamiast własnego odbicia widzimy w obrazie wzorzec czułej i żarliwej miłości do Jezusa-Zbawiciela, jaka ma być podstawą naszej. Ten rodzaj pobożności był właściwy Rafaelowi, który od 1514 r. należał do rzymskiego Oratorio del Divino Amore — elitarnego bractwa religijnego, skupiającego ludzi świeckich i dążącego do pogłębienia wiary indywidualnej i reformy religii katolickiej w duchu miłości do Chrystusa i bliźnich.

Rafael Santi - Madonna della Sedia (1516)

Reasumując, charakterystyczny dla malarstwa renesansowego był zwrot ku naturze ugruntowany jej obserwacją. Rozwijało się też malarstwo portretowe - najpierw w ujęciu profilowym, a następnie ukazujące półpostaci. Pojawiająca się często tematyka religijna i mitologiczna stanowiła w  wielu przypadkach pretekst do przedstawiania życia współczesnego. Pejzaże dawały szczególne możliwości eksperymentowania w zakresie trójwymiarowej przestrzeni. Czystym, nasyconym kontrastowo barwom towarzyszyło rozproszone światło. W zakresie techniki szczególne znaczenie miało stopniowe zastępowanie tempery techniką olejną - jako podobrazie obok dotychczasowej deski pojawiło się płótno. W malarstwie ściennym powszechna była technika fresku.

---