Opracowanie Kwestionariusza Preferencji Zawodowych (JOB-6) - dr Sylwiusz Retowski

Spis treści     Spis treści Wprowadzenie Cel badania kwestionariuszem Zasady badania kwestionariuszem JOB-6 Normalizacja Podstawowe parametry kwestionariusza Instrukcja Cel badania Zestawem Obrazków o charakterze półprojekcyjnym Zasady badania Zestawem Obrazków Charakterystyka Zestawu Obrazków Bibliografia:       Wprowadzenie   Niewątpliwie wedle zdecydowanej większości dorosłych ludzi do ważnych życiowo momentów należy wybór przyszłego zawodu. Większość ludzi zmuszona jest podjąć pierwsze decyzje dotyczące przyszłego zawodu dosyć wcześnie, konieczny jest bowiem wybór sprofilowanej szkoły średniej, deklaracja dotycząca przedmiotów zdawanych w czasie egzaminu maturalnego czy też wybór studiów wyższych. Wymagania współczesnego rynku pracy powoduję jednak, że kolejne, niemniej ważne decyzje podejmujemy także później. Osoby bezrobotne bądź poszukujące pracy bardzo często muszą podjąć ważne decyzje dotyczące podniesienia kwalifikacji lub zmiany zawodu. Osoby powracające na rynek pracy, np. po wieloletniej przerwie wykorzystanej na wychowanie dzieci, także muszą na nowo odnaleźć się na rynku pracy. Można zatem założyć, że we współczesnym świecie wybór zawodu zdarza się nie tylko osobom młodym, ale także osobom w średnim, a nawet w starszym wieku. Badania wykazują, że część ludzi musi dokonywać takich wyborów wielokrotnie, ponieważ rynek pracy wymaga plastycznego przystosowania się do istniejących warunków. Dobra orientacja we własnych preferencjach zawodowych często decyduje o skuteczności podejmowanych przez nas działań. Poniżej prezentuję przygotowany kwestionariusz, któremu nadałem roboczą nazwę JOB-6, ponieważ opiera się na typologii zaproponowanej przez Johna Hollanda (6 typów), z podanych poniżej względów nie jest jednak prostą adaptacją zaproponowanego przez niego kwestionariusza. Teoria Hollanda dotycząca podejmowania decyzji zawodowych należy niewątpliwie do teorii najbardziej znanych i powszechnie używanych w poradnictwie zawodowym jako podstawa to tworzenia różnego typu metod diagnostycznych. Doniesienia naukowe z ostatnich lat stawiają pod znakiem zapytania pewne założenia tej teorii (Arnold, 2004), ale nie negują jej przydatności. Oznacza to moim zdaniem, że warto przygotować i opracować prostą w użyciu metodę wykorzystującą koncepcję Hollanda, nie ma sensu natomiast dokładnie kopiować istniejących metod i procedur ich stosowania. Proponowana metoda (JOB-6) z pewnością może być użyta do badań przesiewowych, dzięki którym można uzyskać podstawowe informacje na temat orientacji zawodowych osób badanych. Dodatkowym elementem przygotowanej metody jest zestaw obrazków (ZO) ilustrujących rozmaite zawody. Obrazki te stanowią znakomity materiał do badań półprojekcyjnych o charakterze jakościowym. Taki sposób badania może być szczególnie przydatny, gdy zawodzą metody ilościowe, bądź gdy w wyniku zastosowania kwestionariusza uzyskuje się wyniki trudne do interpretacji   Cel badania kwestionariuszem   Celem badania kwestionariuszem JOB-6 jest uzyskanie podstawowej wiedzy na temat orientacji zawodowych. Podstawę teoretyczną kwestionariusza stanowi teoria Johna Hollanda (Arnold, 2004; Barrick i in. 2003; Holland, 1996; Prediger i in. 1993; Zawadzka, 2007). Zgodnie z tą koncepcją ludzi i środowiska zawodowe można scharakteryzować ze względu na to, w jakim stopniu przypominają one sześć tzw. czystych typów zawodowych. Zależności pomiędzy poszczególnymi typami zawodowymi można przedstawić za pomocą heksagonu, który w przybliżeniu reprezentuje stopień podobieństwa poszczególnych typów do siebie. Typy położone naprzeciw siebie, a więc konwencjonalny - artystyczny, realistyczny - społeczny oraz badawczy - przedsiębiorczy traktowane są jako tendencje relatywnie najmniej do siebie podobne. Typy położone obok siebie: konwencjonalny i realistyczny, badawczy i artystyczny, oraz przedsiębiorczy - społeczny traktowane są jako tendencje uzupełniające, pod pewnymi względami podobne do siebie.   Rysunek 1. Sześć typów osobowości zawodowej według John'a Hollanda       Opis sześciu typów osobowości zawodowej (Holland, 1996):   Ludzie, u których dominuje typ realistyczny Ta grupa ludzi zwykle preferuje manipulowanie maszynami i narzędziami, oraz pracę fizyczną. Uzyskuje dobre wyniki w pracy precyzyjnej nad konkretnymi obiektami. Jest uzdolniona manualnie. Takie zawody jak technik, mechanik, rolnik, inżynier mogą być często preferowane przez osoby o typie realistycznym. Osoby o osobowości realistycznej mogą mieć problemy w kontaktach z innymi ludźmi, co oznacza, że powinny raczej unikać zawodów, które wymagają częstych interakcji z ludźmi.   Ludzie, u których dominuje typ konwencjonalny Ta grupa ludzi zwykle preferuje wykonywanie takiej pracy, gdzie chodzi głównie o stosowanie rutynowych zasad, dopasowanie się do istniejących, narzuconych standardów. Są to więc osoby dobrze zorganizowane, które bardzo dobrze sprawdzają się w dokładnym wykonywaniu jasno określonych zadań. Zawody biurowe (np. księgowość), praca polegająca na rutynowym nadzorze nad jakimiś procesami zachodzącymi w firmie mogą być często preferowane przez osoby o typie konwencjonalnym. Osoby o osobowości konwencjonalnej mogą mieć problemy we wszystkich zawodach, gdzie pracownik staje w obliczu niejasno zdefiniowanych zadań, gdzie pracownik musi sprawdzić się w nowych, szybko zmieniających się warunkach.   Ludzie, u których dominuje typ przedsiębiorczy W tej grupie ludzi preferowana jest zwykle działalność obejmująca innych ludzi. Osoby, u których dominuje typ przedsiębiorczy zwykle osiągają dobre wyniki w kierowaniu innymi ludźmi. Osoby tego typu potrafią dobrze przekonywać innych do własnych celów, są energiczne i pewne siebie. Takie zawody jak kierownik, menedżer, prawnik, przedstawiciel handlowy, które opierają się na kontaktach z ludźmi, bywają często preferowane przez osoby o typie przedsiębiorczym. Osoby o osobowości przedsiębiorczej mogą mieć problemy w sytuacjach, gdy wymagana jest pogłębiona samodzielna analiza intelektualna rzeczywistości.   Ludzie, u których dominuje typ społeczny Ta grupa ludzi zwykle preferuje wykonywanie takiej pracy na rzecz innych ludzi. Doradzanie, uczenie innych to takie sposoby działania, w których ten typ osób może osiągać dobre wyniki. Są to więc osoby, które łatwo będą potrafiły udzielić wsparcia bądź pomóc innym ludziom. Zawody związane ze wszelkiego typu pomocą społeczną, nauczaniem, świadczeniem usług na rzecz innych ludzi mogą być często preferowane przez osoby o typie społecznym. Osoby o osobowości społecznej mogą mieć problemy we wszystkich zawodach, gdzie pracownik powinien wykazać się zainteresowaniami technicznymi bądź wykonywać manualnie jakieś precyzyjne prace.   Ludzie, u których dominuje typ artystyczny W tej grupie ludzie preferuje się zwykle wszelkie działania o charakterze twórczym. Oczywiście możliwości twórczego działania w kontekście zawodowym jest bardzo dużo, ale zwykle ten typ osób będzie osiągał dobre wyniki w działaniach wymagających wyrażania siebie w niekonwencjonalny sposób. Sposoby wyrażanie siebie mogą być bardzo różne, gdyż działalność twórcza może opierać się na materiale ludzkim (np. reżyser), słownym (np. pisarz), bądź materialnym (np. grafik). Osoby o osobowości artystycznej mogą mieć problemy we wszystkich zawodach, gdzie pracownik jest zmuszony do rutynowego działania wedle narzuconych z góry reguł.   Ludzie, u których dominuje typ badawczy Ta grupa ludzi zwykle preferuje działania, w których chodzi głównie o zrozumienie i wyjaśnienie różnych zjawisk z otaczającej rzeczywistości. Uzyskuje dobre wyniki w pracy zawodowej, gdzie chodzi o zbadanie (eksplorację) tego, co jeszcze nie zostało wystarczająco wyjaśnione. Wszystkie zawody związane z prowadzeniem badań naukowych mogą być preferowane przez osoby o typie badawczym. Osoby o osobowości badawczej mogą mieć natomiast problemy ze skutecznym wpływaniem na innych ludzi, powinny unikać zatem zawodów menedżerskich.   Kwestionariusz JOB-6 może mieć szerokie zastosowanie w poradnictwie zawodowym. Przede wszystkim powinien być stosowany w przypadku wszystkich klientów, którzy planują podjąć ważne decyzje dotyczące kariery zawodowej. Kwestionariusz mogą zatem stosować zarówno młodzi adolescenci u progu kariery zawodowej jak i osoby w średnim wieku, które zamierzają nabyć nowe kwalifikacje bądź zmienić zawód. Diagnoza za pomocą testu JOB-6 pozwala określić, położenie osoby badanej na 6 podstawowych wymiarach osobowości zawodowej, co niewątpliwie stanowi podstawę do podejmowania istotnych decyzji dotyczących własnego rozwoju zawodowego.   Zasady badania kwestionariuszem JOB-6   Osoba badana otrzymuje do wypełnienia kwestionariusz składający się z 29 pytań. Po wypełnieniu kwestionariusza należy obliczyć wyniki surowe dla każdej z sześciu podskal. Aby obliczyć wyniki surowe dla poszczególnych podskal kwestionariusza JOB-6 należy zsumować punkty uzyskane ze stwierdzeń zawartych w podskalach:   Podskala orientacji realistycznej: 1, 11, 16, 20, 23 (5 stwierdzeń, wyniki surowe: 5-25)   Podskala orientacji badawczej: 2, 7, 17, 25 (4 stwierdzenia, wyniki surowe: 4-20)   Podskala orientacji przedsiębiorczej: 4, 10, 14, 19, 28 (5 stwierdzeń, wyniki surowe: 5-25)   Podskala orientacji społecznej: 8, 9, 12, 18, 22 (5 stwierdzeń, wyniki surowe: 5-25)   Podskala orientacji artystycznej: 3, 13, 21, 26, 27 (5 stwierdzeń, wyniki surowe: 5-25)   Podskala orientacji konwencjonalnej: 5, 6, 15, 24,29 (5 stwierdzeń, wyniki surowe: 5-25)   Następnie wyniki surowe dla trzech podskal kwestionariusza JOB-6 przeliczamy na steny (skale standardowe) wedle zasad zawartych w tabeli 1 (Konwersja wyników surowych). Każda osoba badana uzyskuje wyniki dla sześciu podskal przeliczone na skale stenowe (skala od 1 do 10). Normalizacja   Wyniki przeprowadzonych badań znormalizowano dokonując przekształcenia wyników surowych na wyniki skali standardowej - stenowej. Skala stenowa składa się z 10 jednostek (stenów). Wyniki z przedziału 5-6 sten traktuje się jako przeciętne, 7-10 sten jako wysokie, a steny 1-4 jako niskie.     Tabela 1a. Konwersja wyników surowych na wartości standaryzowane (steny) dla dwóch podskal kwestionariusza JOB-6   Typ artystyczny (kobiety)         Sten   Typ artystyczny (mężczyźni)   Typ społeczny (kobiety)   Typ społeczny (mężczyźni)     Wynik surowy           Sten     Wynik surowy     Sten     Wynik surowy     Sten     Sten     Sten   5-7 8 9-10 11-13 14-17 18-20 21-22 23 24 25 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10   5 6 7-8 9-10 11-14 15-17 18-22 23-24 25   1 2 3 4 5 6 7 8 9-10     5-13 14 15-16 17-18 19 20-21 22 23 24 25 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10   5-8 10-11 12-14 15-16 17-18 19-20 21 22 23 24-25   1 2 3 4 5 6 7 8 9 10   Pytania diagnozujące typ artystyczny: 3, 13, 21, 26, 27 (wyniki surowe: 5-25) Pytania diagnozujące typ społeczny: 8, 9, 12, 18, 22 (wyniki surowe: 5-25)     Przeprowadzone analizy wykazały istotne różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami w zakresie obydwu podskal kwestionariusza JOB-6, w związku z tym przygotowano osobne normy dla mężczyzn i kobiet.           Tabela 1b. Konwersja wyników surowych na wartości standaryzowane (steny) dla czterech podskal kwestionariusza JOB-6   Typ badawczy   Typ przedsiębiorczy   Typ realistyczny   Typ konwencjonalny     Wynik surowy           Sten     Wynik surowy     Sten     Wynik surowy     Sten     Sten     Sten   4-8 9-10 11 12-13 14-15 16 17-18 19 20   1 2 3 4 5 6 7 8 9-10     5-9 10-12 13 14-16 17 18 19-20 21 22 23-25 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10   5-7 8 9-10 11-12 13-15 16-17 18-19 20 21-23 24-25 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10   5-9 10 11-13 14-15 16 19-20 21 22 23 24-25   1 2 3 4 5 6 7 8 9 10   Pytania diagnozujące typ badawczy: 2, 7, 17, 25 (wyniki surowe: 4-20)   Pytania diagnozujące typ przedsiębiorczy: 4, 10, 14, 19, 28 (wyniki surowe: 5-25) Pytania diagnozujące typ realistyczny: 1, 11, 16, 20, 23 (wyniki surowe: 5-25) Pytania diagnozujące typ konwencjonalny: 5, 6, 15, 24, 29 (wyniki surowe: 5-25)     Przeprowadzone analizy nie wykazały istotnych różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami w zakresie czterech powyższych podskal kwestionariusza JOB-6, w związku z czym opisane powyżej normy odnoszą się zarówno do mężczyzn jak i kobiet. Interpretacja wyników   Najwyższy wynik z sześciu podskal interpretujemy jako dominującą orientację zawodową u danej osoby. Pojawienie się takich samych wyników z dwóch podskal u jednej osoby oznacza, że dominują u niej dwie orientacje zawodowe. Dodatkowe informacje można także wyciągnąć z wysokości wyniku stenowego dla poszczególnej podskali. Należy bowiem pamiętać, że wyniki z przedziału 5-6 sten traktuje się jako przeciętne, 7-10 sten jako wysokie, a steny 1-4 jako niskie. Interpretacja wyników nie wymaga ukończenia specjalistycznego szkolenia na temat używania tego kwestionariusza, konieczne jest posiadanie podstawowej wiedzy psychometrycznej.   Interpretacja dominującej orientacji zawodowej:   1. Ludzie, u których dominuje orientacja realistyczna Uważasz, że potrafisz manipulować różnymi maszynami i narzędziami. Lubisz pracę fizyczną. Jesteś uzdolniony manualnie. Są duże szanse, że będziesz uzyskiwał dobre wyniki w pracy precyzyjnej (nad konkretnymi obiektami). Wskazane są dla ciebie takie zawody jak technik, mechanik, rolnik, inżynier. W pracy zawodowej możesz mieć problemy w kontaktach z innymi ludźmi, co oznacza, że powinny raczej unikać zawodów, które wymagają częstych interakcji z ludźmi.   2. Ludzie, u których dominuje orientacja konwencjonalna Preferujesz pracę, gdzie chodzi o dopasowanie się do istniejących, narzuconych standardów. Jesteś osobą dobrze zorganizowaną, które bardzo dobrze sprawdzają się w dokładnym wykonywaniu jasno określonych zadań. Są duże szanse, że będziesz uzyskiwał dobre wyniki w zawodach biurowych, bądź w zawodach polegających na nadzorze nad jakimiś rutynowymi procesami zachodzącymi w firmie. W pracy zawodowej może mieć problemy w tych zawodach, gdzie dominują niejasno zdefiniowane zadania, wymagające działania w nowych, szybko zmieniających się warunkach.   3. Ludzie, u których dominuje orientacja przedsiębiorcza Preferujesz zwykle działalność, która dotyczy innych ludzi. Są duże szanse, ze będziesz uzyskiwał dobre wyniki w kierowaniu innymi ludźmi, gdzie często należy przekonać innych do własnych celów, wykazać się dużą energią i pewnością siebie. Wskazane są dla ciebie takie zawody jak kierownik, menedżer, prawnik, przedstawiciel handlowy, które opierają się na kontaktach z ludźmi. W pracy zawodowej możesz mieć problemy w sytuacjach, gdy wymagana jest pogłębiona samodzielna analiza otaczającej rzeczywistości.           4. Ludzie, u których dominuje orientacja społeczna Preferujesz wykonywanie pracy na rzecz innych ludzi. Doradzanie, uczenie innych to takie sposoby działania, w których jest duża szansa, abyś osiągał dobre wyniki. Naturalne jest dla ciebie udzielanie wsparcia bądź pomóc innym ludziom. Wskazane są dla ciebie takie zawody, jak nauczanie, pomoc społeczna oraz świadczenie usług na rzecz innych ludzi. W pracy zawodowej możesz mieć problemy w sytuacjach, gdy ktoś wymagałby umiejętności manualnych bądź technicznych.   5. Ludzie, u których dominuje orientacja artystyczna Preferujesz działania o charakterze twórczym, gdzie trzeba stworzyć coś nieszablonowego. Jest duża szansa, że będziesz osiągał dobre wyniki w działaniach wymagających wyrażania siebie w niekonwencjonalny sposób, przy czym musisz określić na jakiego typu materiale może opierać się twoja twórcza działalność, czy na materiale ludzkim (np. reżyser), czy słownym (np. pisarz), czy materialnym (np. grafik). W pracy zawodowej możesz mieć problemy w sytuacjach, gdy jako pracownik zostaniesz zmuszony do rutynowego działania wedle narzuconych z góry reguł.   6. Ludzie, u których dominuje orientacja badawcza Preferujesz działania, w których chodzi głównie o zrozumienie i wyjaśnienie różnych zjawisk z otaczającej rzeczywistości. Jest duża szansa, że możesz uzyskiwać dobre wyniki w pracy zawodowej, gdzie chodzi o zbadanie (eksplorację) tego, co jeszcze nie zostało wystarczająco wyjaśnione, np. we wszelkiego typu działalności naukowej. W pracy zawodowej możesz mieć problemy w sytuacjach, gdzie wymagano by od ciebie skutecznego wpływania na innych ludzi, powinieneś unikać zatem na przykład zawodów menedżerskich.       Podstawowe parametry kwestionariusza   Koncepcja Johna Hollanda stała się teoretyczną podstawą do konstrukcji kwestionariusza umiejętności komunikacyjnych „JOB-6”. Badania walidacyjne przeprowadzone zostały w oparciu o następującą procedurę:   Stworzenie wstępnej puli pozycji odpowiednich dla każdego z sześciu wymiarów koncepcji J. Hollanda Analiza jakościowa trafności treściowej pozycji - sędziowie kompetentni (psychologowie) Modyfikacja i rozszerzenie wstępnej puli pozycji Analiza ilościowa trafności treściowej pozycji (badanie sędziów kompetentnych) Analiza czynnikowa potwierdzająca trafność czynnikową (I próba badana) Rozszerzenie wstępnej puli pozycji (orientacja społeczna) Analiza czynnikowa potwierdzająca trafność czynnikową (II próba badana) Analiza rzetelności poszczególnych podskal (alfa-Cronbacha) Analiza trafności teoretycznej Obliczenie norm dla każdej z sześciu podskal   W sumie w procesie walidacyjnym zbadano 348 osób, z tego 135 osób w pierwszej próbie, a 213 osób w drugiej próbie. Osoby badane były w wieku od 19 do 47 lat, dominowały kobiety (60% badanych). Badanymi byli uczniowie ostatnich klas szkół średnich, studenci studiów dziennych i zaocznych oraz osoby aktywne zawodowo. Kwestionariusz zbudowany na podstawie koncepcji J. Hollanda składa się z sześciu podskal. Wyniki analizy czynnikowej potwierdziły trafność czynnikową skali (zastosowano test osypiska). W wyniku analizy wyników 213 osób badanych okazało się, że itemy pogrupowane w 6 lekko skorelowanych ze sobą czynników (zastosowano rotację Oblimin) tworzą sześć spójnych podskal:   a) Orientacji artystycznej (5 pozycji), tłumaczący 17,6% zróżnicowania wyników, rzetelność mierzona za pomocą alfy-Cronbacha wynosiła 0,89 (0,88 w pierwszej próbie).   b) Orientacji badawczej (5 pozycji), tłumaczący 11,9% zróżnicowania wyników, rzetelność mierzona za pomocą alfy-Cronbacha wynosiła 0,69 (0,65 w pierwszej próbie).   c) Orientacji społecznej (5 pozycji), tłumaczący 10,2% zróżnicowania wyników, rzetelność mierzona za pomocą alfy-Cronbacha wynosiła 0,71.   d) Orientacji przedsiębiorczej (5 pozycji), tłumaczący 6,4% zróżnicowania wyników, rzetelność mierzona za pomocą alfy-Cronbacha wynosiła 0,67 (0,79 w pierwszej próbie).   e) Orientacji realistycznej (5 pozycji), tłumaczący 6,1% zróżnicowania wyników, rzetelność mierzona za pomocą alfy-Cronbacha wynosiła 0,78 (0,86 w pierwszej próbie).   f) Orientacji konwencjonalnej (5 pozycji), tłumaczący 5,5% zróżnicowania wyników, rzetelność mierzona za pomocą alfy-Cronbacha wynosiła 0,74 (0,70 w pierwszej próbie).       Tabela 2a. Własności poszczególnych pozycji JOB-6 (ładunki czynnikowe) trzech wyodrębnionych podskal   Orientacja artystyczna Orientacja badawcza Orientacja społeczna   Pozycje           Ładunki czynnikowe     Pozycje   Ładunki czynnikowe     Pozycje   Ładunki czynnikowe   26 21 13 3 27 0,87 0,85 0,84 0,83 0,63   25 2 17 7 0,72 0,72 0,71 0,64 12 18 9 8 22 0,86 0,75 0,66 0,65 0,41     Tabela 2b. Własności poszczególnych pozycji JOB-6 (ładunki czynnikowe) trzech wyodrębnionych podskal   Orientacja przedsiębiorcza Orientacja realistyczna Orientacja konwencjonalna   Pozycje           Ładunki czynnikowe     Pozycje   Ładunki czynnikowe     Pozycje   Ładunki czynnikowe   28 10 4 19 14 0,80 0,76 0,67 0,51 0,48   16 20 1 23 11 0,81 0,74 0,67 0,67 0,63 15 5 6 24 29 0,78 0,76 0,69 0,68 0,47           Tabela 3. Interkorelacje pomiędzy trzema podskalami kwestionariusza JOB-6   A K S P R B Artystyczna - 0,05 0,13 0,15* 0,26** 0,30** Konwencjonalna 0,05 - 0,27** 0,09 0,35** -0,12 Społeczna 0,13 0,27** - 0,31** 0,10 0,15* Przedsiębiorcza 0,15 0,09 0,31** - 0,06 0,10 Realistyczna 0,26** 0,35** 0,10 0,06 - -0,06 Badawcza 0,31** -0,12 0,15* 0,10 -0,06 - * Korelacja jest istotna na poziomie 0,05; ** korelacja jest istotna na poziomie 0,01   Jak ilustruje to tabela 3, zgodnie z założeniami teoretycznymi najwyższe korelacje dla każdej orientacji dokładnie pojawiają się w przypadku orientacji uzupełniającej, położonej najbliżej na heksagonie: konwencjonalna i realistyczna, badawcza i artystyczna, oraz przedsiębiorcza - społeczna. Natomiast wszystkie korelacje orientacji położonych na heksagonie naprzeciwko siebie - są nieistotne.   Tabela 4. Współczynniki rzetelności sześciu podskal kwestionariusza JOB-6 (n1=135; n2=213)   Orientacja artystyczna Orientacja badawcza Orientacja społeczna   0,88/ 0,89 0,65/ 0,69 0,70 (tylko 2 próba)   Orientacja przedsiębiorcza Orientacja realistyczna Orientacja konwencjonalna   0,79/ 0, 71 0,86/ 0,78 0,70/ 0,74       Tabela 5. Statystyka opisowa trzech podskal kwestionariusza JOB-6 Orientacje: M SD Artystyczna 16,08 5,69 Konwencjonalna 16,92 3,90 Społeczna 18,83 3,25 Przedsiębiorcza 17,25 3,08 Realistyczna 15,16 4,27 Badawcza 15,08 3,02     ANALIZA RZETELNOŚCI SKALI ORIENTACJI ARTYSTYCZNEJ   Statystyki pozycji   Średnia Odchylenie standardowe N pyt26 2,9249 1,51221 213 pyt21 3,3427 1,38384 213 pyt13 2,9577 1,35740 213 pyt3 3,3239 1,46443 213 pyt27 3,5305 1,10114 213   Statystyki pozycji Ogółem   Średnia skali po usunięciu pozycji Wariancja skali po usunięciu pozycji Korelacja pozycji Ogółem Alfa Cronbacha po usunięciu pozycji pyt26 13,1549 19,301 ,815 ,842 pyt21 12,7371 20,487 ,800 ,846 pyt13 13,1221 21,504 ,721 ,865 pyt3 12,7559 20,799 ,710 ,868 pyt27 12,5493 24,579 ,607 ,889   Statystyki rzetelności Alfa Cronbacha Liczba pozycji ,888 5   ANALIZA RZETELNOŚCI SKALI ORIENTACJI BADAWCZEJ   Statystyki pozycji   Średnia Odchylenie standardowe N pyt25 3,8967 ,91561 213 pyt2 4,0892 ,89365 213 pyt17 3,5117 1,18803 213 pyt7 3,5869 1,17289 213   Statystyki pozycji Ogółem   Średnia skali po usunięciu pozycji Wariancja skali po usunięciu pozycji Korelacja pozycji Ogółem Alfa Cronbacha po usunięciu pozycji pyt25 11,1878 6,229 ,446 ,636 pyt2 10,9953 5,939 ,544 ,584 pyt17 11,5728 5,029 ,500 ,601 pyt7 11,4977 5,440 ,419 ,659   Statystyki rzetelności Alfa Cronbacha Liczba pozycji ,686 4   ANALIZA RZETELNOŚCI SKALI ORIENTACJI SPOŁECZNEJ   Statystyki pozycji   Średnia Odchylenie standardowe N pyt12 3,9202 ,89454 213 pyt18 3,6573 ,98570 213 pyt9 3,9765 ,91858 213 pyt8 4,1737 ,79673 213 pyt22 3,0986 1,14292 213   Statystyki pozycji Ogółem   Średnia skali po usunięciu pozycji Wariancja skali po usunięciu pozycji Korelacja pozycji Ogółem Alfa Cronbacha po usunięciu pozycji pyt12 14,9061 6,567 ,690 ,571 pyt18 15,1690 6,792 ,539 ,630 pyt9 14,8498 7,515 ,431 ,675 pyt8 14,6526 7,888 ,449 ,670 pyt22 15,7277 7,388 ,296 ,747   Statystyki rzetelności Alfa Cronbacha Liczba pozycji ,709 5   ANALIZA RZETELNOŚCI SKALI ORIENTACJI PRZEDSIĘBIORCZEJ   Statystyki pozycji   Średnia Odchylenie standardowe N pyt28 3,2358 1,00757 212 pyt10 3,1792 ,88481 212 pyt4 3,6792 ,80927 212 pyt19 3,4104 1,07821 212 pyt14 3,7500 ,88095 212   Statystyki pozycji Ogółem   Średnia skali po usunięciu pozycji Wariancja skali po usunięciu pozycji Korelacja pozycji Ogółem Alfa Cronbacha po usunięciu pozycji pyt28 14,0189 5,933 ,523 ,575 pyt10 14,0755 6,231 ,567 ,561 pyt4 13,5755 6,843 ,477 ,605 pyt19 13,8443 6,710 ,294 ,692 pyt14 13,5047 7,227 ,320 ,666   Statystyki rzetelności Alfa Cronbacha Liczba pozycji ,673 5 ANALIZA RZETELNOŚCI SKALI ORIENTACJI REALISTYCZNEJ   Statystyki pozycji   Średnia Odchylenie standardowe N pyt16 2,9155 1,12953 213 pyt20 2,5775 1,13265 213 pyt1 3,2488 1,29187 213 pyt23 3,2770 1,19878 213 pyt11 3,1455 1,07389 213   Statystyki pozycji Ogółem   Średnia skali po usunięciu pozycji Wariancja skali po usunięciu pozycji Korelacja pozycji Ogółem Alfa Cronbacha po usunięciu pozycji pyt16 12,2488 12,046 ,627 ,720 pyt20 12,5869 12,225 ,598 ,730 pyt1 11,9155 11,163 ,627 ,718 pyt23 11,8873 11,600 ,637 ,715 pyt11 12,0188 14,509 ,315 ,813   Statystyki rzetelności Alfa Cronbacha Liczba pozycji ,783 5   ANALIZA RZETELNOŚCI SKALI ORIENTACJI KONWENCJONALNEJ   Statystyki pozycji   Średnia Odchylenie standardowe N pyt15 3,5566 1,10647 212 pyt5 2,5849 1,33752 212 pyt6 3,4528 1,02233 212 pyt24 3,1604 1,10695 212 pyt29 4,1651 ,93185 212   Statystyki pozycji Ogółem   Średnia skali po usunięciu pozycji Wariancja skali po usunięciu pozycji Korelacja pozycji Ogółem Alfa Cronbacha po usunięciu pozycji pyt15 13,3632 9,664 ,626 ,653 pyt5 14,3349 8,745 ,589 ,668 pyt6 13,4670 10,326 ,582 ,674 pyt24 13,7594 10,288 ,518 ,695 pyt29 12,7547 12,707 ,243 ,779   Statystyki rzetelności Alfa Cronbacha Liczba pozycji ,744 5   Instrukcja   Poniżej znajduje się 29 stwierdzeń opisujących różne rodzaje codziennych zachowań. Wiele z nich ma związek z pracą zawodową. Spróbuj ocenić siebie samego na pięciostopniowej skali, uwzględniając opisane poniżej sytuacje bądź zachowania. Przeczytaj uważnie poniższe stwierdzenia. Zaznacz dla każdego z nich jedną wartość na skali odpowiadając na pytanie, w jakim stopniu zgadzasz się z określonym stwierdzeniem. Posługuj się pięcioma poniższymi kategoriami odpowiedzi: 1.oznacza „nie” 2.oznacza „raczej nie” 3.oznacza „trudno powiedzieć” 4.oznacza „raczej tak” 5.oznacza „tak”   1. Mam zdolności manualne (np. lubię majsterkować). : __ 2. Lubię na własny użytek analizować otaczającą rzeczywistość. : __ 3. Myślę, że mógłbym wyrazić siebie za pomocą jakiejś twórczej działalności (np. malowanie, taniec, rzeźba itp.) : __ 4. W kontaktach z ludźmi jestem osobą, która potrafi przeprowadzić to, co zamierza. : __ 5. Słynę z tego, że zawsze mam wzorowy porządek w dokumentach. : __ 6. Wielokrotnie okazało się, że jestem dobry/a w wykonywaniu precyzyjnej roboty. : __ 7. Dosyć często zastanawiam się nad jakimiś abstrakcyjnymi problemami. : __ 8. Jestem człowiekiem, który potrafi udzielać wsparcia innym ludziom. : __ 9. W sytuacji, gdy muszę się kimś zaopiekować, jestem w stanie wykazać wiele cierpliwości. : __ 10. Mogę powiedzieć, że ludzie zwykle dosyć łatwo podporządkowują się mojej woli. : __ 11. Łatwo mi przychodzi zrozumienie, jak działają różnego typu mechanizmy/maszyny. : __ 12. Jestem osobą, która w razie potrzeby łatwo umie zaopiekować się innymi ludźmi. : __ 13. Moi koledzy/koleżanki uważają, że mam zdolności artystyczne. : __ 14. Łatwo potrafię przekazać innym ludziom, o co mi chodzi. : __ 15. Moją zaletą jest duża dokładność w wykonywaniu zleconych zadań. : __ 16. Mam dryg do używania różnego typu narzędzi. : __ 17. Na własny użytek często tworzę różnego typu teorie, które pomagają mi zrozumieć co się dzieje. : __ 18. Moi koledzy/koleżanki wiedzą, że lubię pomagać ludziom. : __ 19. W dyskusji zwykle staram się przekonać innych do mojego punktu widzenia. : __ 20. Należę do osób o uzdolnieniach technicznych. : __ 21. Jestem człowiekiem, który posiada artystyczną wyobraźnię. : __ 22. Pewnie byłbym dobry w uczeniu innych ludzi. : __ 23. Jestem dobry w pracach wymagających sprawności manualnej. : __ 24. Moi koledzy/koleżanki wiedzą, że jestem osobą bardzo dobrze zorganizowaną. : __ 25. Zwykle dążę do tego, aby dobrze zrozumieć otaczające mnie zjawiska. : __ 26. Czasami sobie myślę, że mógłbym się zająć działalnością artystyczną : __ 27. Wiem, że jestem dobry w myśleniu twórczym. : __ 28. Wiem, że łatwo mi przychodzi kierowanie innymi ludźmi. : __ 29. Lubię wykonywać prace, w których dokładnie ustalone są moje zadania. : __   Cel badania Zestawem Obrazków o charakterze półprojekcyjnym   Celem badania Zestawem Obrazków jest uzyskanie wglądu w orientacje zawodowe osoby badanej w wyniku wywiadu. Podstawę teoretyczną zestawu obrazków stanowi teoria Johna Hollanda (Holland, 1996). Zgodnie z tą pewne środowiska zawodowe można scharakteryzować ze względu na to, w jakim stopniu przypominają one sześć tzw. czystych typów zawodowych. W związku z powyższym przygotowano sześć par obrazków, na których symboliczne postacie ludzkie wykonują odpowiednie zawody. Obrazki mają charakter schematyczny, co oznacza, że postacie znajdujące się na obrazku pozbawione są specyficznych cech. Taki zestaw do badań może być szczególnie przydatny, gdy zawodzą metody ilościowe, bądź gdy w wyniku zastosowania kwestionariusza uzyskuje się wyniki trudne do interpretacji. Obrazki zostały przygotowane przez wykwalifikowane rysownika, a następnie ocenione przez grupę sędziów kompetentnych. W wyniku oceny, część obrazków uległa modyfikacji.   Zasady badania Zestawem Obrazków   Przed osobą badaną rozkładamy obrazki, na których symboliczna postać ludzka jest zaangażowana w wykonywanie odpowiedniego zawodu. Wprowadzenie: „Proszę obejrzeć każdy z tych obrazków. Na każdym z nich jakiś człowiek (schematyczna postać) wykonuje jakiś zawód. Proszę chwilę pomyśleć, jakie to mogą być zawody.” Następnie zadajemy serię następujących pytań: A. W którym z zawodów przedstawionych na obrazkach byłby Pan/Pani dobry/a? Dlaczego? (prośba o uzasadnienie) B. W który z zawodów przedstawionych na obrazkach móg(a)łby się Pan/Pani zaangażować? Dlaczego? (prośba o uzasadnienie) C. Którego zawodu nie mógł(a)by Pan/Pani na pewno wykonywać? Dlaczego? (prośba o uzasadnienie) D. Czy uważa Pan/i, że była dobra w jakimś konkretnym zawodzie? Dlaczego? (prośba o uzasadnienie) E. Czy ma Pan/i jakieś doświadczenie zawodowe, które świadczyłyby o tym, jaki typ pracy najlepiej nadawałby się dla Pana/Pani? Proszę opowiedzieć.   Jeżeli zaistnieje taka potrzeba niektóre z pytań możemy opuścić, przy czym warunkiem jest, aby uzyskać satysfakcjonującą odpowiedź dotyczącą preferowanej orientacji zawodowej.   Odpowiedzi osoby badanej możemy bądź nagrywać bądź notować do późniejszej analizy. Jeżeli wywiad nie jest nagrywany, analiza reakcji osoby badanej powinna nastąpić bezpośrednio po zakończeniu wywiadu. Szczególnie istotne jest notowanie wszystkich wypowiedzi świadczących o posiadaniu określonych orientacji zawodowych. Podstawowym celem badania jest określenie, jaki typ osobowości zawodowej dominuje u osoby badanej.   Charakterystyka Zestawu Obrazków   Tabela 6. Zawody przedstawione w wersji dla mężczyzn i kobiet (w nawiasie - numer obrazka) Orientacje: Wersja dla kobiet Wersja dla mężczyzn Artystyczna Piosenkarka (13) Malarka (15) Piosenkarz (14) Malarz (16) Konwencjonalna Bibliotekarka (20) Listonoszka (38) Policjantka (27) Księgowa (31) Bibliotekarz (19) Księgowy (32) Policjant (28)   Społeczna Pielęgniarka (17) Nauczycielka (22)     Sanitariusz (18) Nauczyciel (21)     Przedsiębiorcza Prawnik (23) Przedstawiciel handlowy (25) Prawnik (24) Przedstawiciel handlowy (25) Realistyczna Fryzjerka (01) Krawcowa (03) Kucharka (37) Mechanik (40) Murarz (39) Kucharz (36) Badawcza Biolog - naukowiec (05) Biolog-naukowiec (06)   Uwaga: Wykorzystanie Zestawu Obrazków nie jest wymagane do dokonania diagnozy orientacji zawodowej. Jeżeli można użyć metodę kwestionariuszową i jej wyniki są klarowne, nie ma większej potrzeby, aby dodatkowo przeprowadzać badanie jakościowe. Zestaw obrazków do pobrania   Bibliografia:   1. Arnold J. Z(2004). The Congruence Problem in John Holland's Theory of Vocational Decisions, Journal of Occupational and Organizational Psychology, Vol. 77, s. 93-113. 2. Barrick M., Mount M., Gupta R. (2003). Meta-analysis of the relationship between the five-factor model of personality and Holland's occupational types, Personnel Psychology, Vol. 56, s. 45 -74. 3. Brzeziński J. (2002). Metodologia badań psychologicznych, W-wa: Wydawnictwo Naukowe PWN. 4. Holland J. (1996). Exploring Careers with a Typology. What We Have Learned and Some New Directions, American Psychologist, Vol. 51, s. 397 - 406. 5. Prediger D., Swaney K., Mau W. (1993). Extending Holland's Hexagon: Procedures, Counseling Applications, and Research, Journal of Counseling & Development, Vol. 71, s. 422- 428 6. Zawadzka A., Szczygieł D. (2007). Kwestionariusz Orientacji Zawodowych - analiza rzetelności i trafności teoretycznej narzędzia, Studia Psychologiczne, nr 3.

---