Kwestionariusz umiejętności komunikacyjnych (REK)" - dr Sylwiusz Retowski

Wprowadzenie Umiejętności komunikowania się stanowią nie tylko o naszej pozycji społecznej w naszym najbliższym otoczeniu społecznym, ale często decydują o skuteczności podejmowanych przez nas działań. Poniżej prezentuję przygotowany kwestionariusz, któremu nadałem roboczą nazwę REK (skrót od trzech typów komunikacyjnych: retoryczny, ekspresywny, konwencjonalny). Cel badania kwestionariuszem Celem badania kwestionariuszem REK jest uzyskanie podstawowej wiedzy na temat naszych umiejętności komunikacyjnych. Podstawę teoretyczną kwestionariusza stanowi koncepcja zróżnicowanych logik konstruowania komunikatów Barbary O'Keefe (O'Keefe, 1988; Griffin, 2003). Zgodnie z tą koncepcją, ludzi można podzielić na trzy grupy w zależności od tego, jakie mają poglądy na temat komunikacji. Trzy grupy różniące się osobistymi teoriami na temat własnej komunikacji: A. Ludzie, u których dominuje logika komunikacji ekspresywnej W tej grupie zakłada się, że wystarczy powiedzieć, co się myśli i czuje, aby inni ludzie dokładnie wiedzieli, co chcieliśmy przekazać. Zgodnie z tą logiką, głównym celem powinna być szczera komunikacja, w której wprost przekazujemy, co chcemy przekazać. Z punktu widzenia tej logiki, podejrzany wydaje się taki styl komunikowania, w którym powstrzymujemy się przed przekazywaniem swoich prawdziwych uczuć i myśli, bądź staramy się osiągać jakieś własne, ukryte cele. B. Ludzie, u których dominuje logika komunikacji konwencjonalnej W tej grupie zakłada się, że efektywna komunikacja wymaga, aby stosować się do reguł usankcjonowanych społecznie. Istotne zatem jest to, aby komunikować się w sposób, który jest dopasowany do określonej sytuacji (stosowny). Człowiek powinien znać obowiązujące reguły komunikowania i stosować je w codziennym życiu. Wskazane jest zatem, aby jeżeli tego wymaga sytuacja używać specyficznych form: komplementy, wypowiedzi wymijające, wyrazy przeprosin itp. Z punktu widzenia tej logiki nie do przyjęcia wydaje się taki styl komunikowania, w którym przekazujemy swoje prawdziwe uczucia i myśli nie zwracając uwagi na odpowiednią formę przekazu (w danym kontekście sytuacyjnym), bądź staramy się osiągać jakieś własne, ukryte cele. C. Ludzie, u których dominuje logika komunikacji retorycznej W tej grupie zakłada się, że „nic nie jest ustalone raz na zawsze" (Griffin, 2003), wszystko zależy od tego jakie mamy założone cele naszej komunikacji. W konkretnej sytuacji można zarówno dzielić się własnymi rzeczywistymi odczuciami jak i rozpoznawać istniejące reguły komunikacyjne po to, aby się do nich dostosować. Z punktu widzenia tej logiki, optymalne wydaje się takie komunikowanie, aby w każdej sytuacji, nawet trudnej (np. konfliktu) można było osiągać postawione przez siebie cele. Badania wykazują, że stosowanie w komunikacji logiki retorycznej wydaje się być najbardziej efektywne. Kwestionariusz REK może mieć szerokie zastosowanie w poradnictwie zawodowym. Przede wszystkim powinien być stosowany w przypadku wszystkich klientów, którzy planują pracować bądź pracują w zawodzie wymagającym umiejętności komunikacyjnych. Uzyskanie wysokich wyników w skali ekspresywnej oznacza, że klient może mieć trudności w wykonywaniu tych zawodów, gdzie pracownik jest zobowiązany do regulowania własnych emocji w miejscu pracy (najczęściej oznacza to, że oczekuje się od pracownika wyrażania emocji pozytywnych oraz powstrzymywania się przed okazywaniem emocji negatywnych). Uzyskanie wysokich wyników w skali konwencjonalnej oznacza, że klient może mieć trudności w wykonywaniu tych zawodów, gdzie od pracownika oczekuje się naturalnego stylu bycia, opartego na bezpośrednim komunikowaniu własnych uczuć i myśli. Uzyskanie wysokich wyników w skali retorycznej oznacza, że klient może plastycznie dostosować swój styl komunikacyjny do określonego stanowiska pracy, czyli jest dobrym prognostykiem radzenia sobie w złożonych komunikacyjnie sytuacjach społecznych. Zasady badania kwestionariuszem REK Osoba badana otrzymuje do wypełnienia kwestionariusz składający się z 26 pytań. Po wypełnieniu kwestionariusza należy obliczyć wyniki surowe dla każdej z trzech podskal. Aby obliczyć wyniki surowe dla poszczególnych podskal kwestionariusza REK należy zsumować punkty uzyskane ze stwierdzeń zawartych w podskalach: Podskala komunikacji retorycznej: 3, 12, 14, 18, 21, 23, 26 (7 stwierdzeń, wyniki surowe: 7-35). Podskala komunikacji ekspresywnej: 1, 4, 6, 8, 10, 13, 16, 19, 24 (9 stwierdzeń, wyniki surowe: 9-45). Podskala komunikacji konwencjonalnej: 2, 5, 7, 9, 11, 15, 17, 20, 22, 25 (10 stwierdzeń, wyniki surowe: 10-50). Następnie wyniki surowe dla trzech podskal kwestionariusza REK przeliczamy na steny (skale standardowe) wedle zasad zawartych w tabeli 1 (Konwersja wyników surowych...). Każda osoba badana uzyskuje wyniki dla trzech podskal przeliczone na skale stenowe (skala od 1 do 10). Normalizacja Wyniki przeprowadzonych badań znormalizowano dokonując przekształcenia wyników surowych na wyniki skali standardowej - stenowej. Skala stenowa składa się z 10 jednostek (stenów). Wyniki z przedziału 5-6 sten traktuje się jako przeciętne, 7-10 sten jako wysokie, a steny 1-4 jako niskie. Tabela 1. Konwersja wyników surowych na wartości standaryzowane (steny) dla trzech podskal kwestionariusza REK Komunikacja retoryczna Komunikacja ekspresywna Komunikacja konwencjonalna Wynik surowy Sten Wynik surowy Sten Wynik surowy Sten 7-17 18-21 22-23 24 25-26 27-28 29-30 31-33 34 35 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 9-20 21-23 24-26 27-28 29-30 31-33 35-36 37-39 40-41 42-45 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 10-25 26-29 30-32 33-36 37-38 39-41 42-43 44-45 46-48 49-50 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Pytania diagnozujące poziom komunikacji retorycznej: 3, 12, 14, 18, 21, 23, 26 (wyniki surowe: 7-35) Pytania diagnozujące poziom komunikacji ekspresywnej: 1, 4, 6, 8, 10, 13, 16, 19, 24 (wyniki surowe: 9-45) Pytania diagnozujące poziom komunikacji konwencjonalnej: 2, 5, 7, 9, 11, 15, 17, 20, 22, 25 (wyniki surowe: 10-50) Przeprowadzone analizy nie wykazały istotnych różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami w zakresie żadnej z podskal kwestionariusza REK, w związku z czym opisane powyżej normy odnoszą się zarówno do mężczyzn jak i kobiet. Interpretacja wyników Najwyższy wynik z trzech podskal interpretujemy jako dominujący styl umiejętności komunikacyjnych u danej osoby. Pojawienie się takich samych wyników z dwóch podskal u jednej osoby oznacza, że dominują u niej dwa style umiejętności komunikacyjnych. Dodatkowe informacje można także wyciągnąć z wysokości wyniku stenowego dla poszczególnej podskali. Należy bowiem pamiętać, że wyniki z przedziału 5-6 sten traktuje się jako przeciętne, 7-10 sten jako wysokie, a steny 1-4 jako niskie. Interpretacja dominującego stylu umiejętności komunikacyjnych: 1. Ludzie, u których dominuje logika komunikacji ekspresywnej Posiadasz umiejętność wyrażania wprost tego, co czujesz i myślisz. Z pewnością możesz być postrzegany jako osoba szczera. Zwykle nie zwracasz uwagi na to, czy w określonej sytuacji zawsze wypada wszystko szczerze komunikować. Zwykle nie starasz się także, aby poprzez odpowiednią komunikację realizować swoje osobiste cele. Przez niektóre osoby możesz być postrzegany jako osoba zbyt prostolinijna bądź naiwna. 2. Ludzie, u których dominuje logika komunikacji konwencjonalnej Posiadasz umiejętność naturalnego wyczuwania tego, jak należy w określonej sytuacji się zachować bądź co wypada powiedzieć. Z pewnością możesz być postrzegany jako osoba dobrze wychowana, która potrafi się odpowiednio zachować. Zwykle unikasz mówienia wprost o swoich uczuciach i myślach, szczególnie, jeżeli mogłoby to kogoś urazić, albo być po prostu nie na miejscu. Zwykle nie starasz się także, aby poprzez odpowiednią komunikację realizować swoje osobiste cele. Przez niektóre osoby możesz być postrzegany jako osoba zbyt kontrolująca się, przywiązująca zbyt dużo uwagi do formy przekazu. 3. Ludzie, u których dominuje logika komunikacji retorycznej Posiadasz umiejętność naturalnego dostosowania własnego stylu komunikacyjnego do sytuacji. Oznacza to, że czasami kiedy potrzeba, otwarcie wyrażasz swoje myśli i uczucia, czasami zaś, kiedy tego wymaga sytuacja, jesteś w stanie łatwo dopasować się do reguł konwenansu. Potrafisz się dogadać z ludźmi nawet w sytuacjach konfliktowych. Rozumiesz, że sposób komunikowania zależy od sytuacji. Jesteś człowiekiem, który zwykle komunikuje się w taki sposób, aby osiągać wyznaczone przez siebie cele. Podstawowe parametry kwestionariusza Koncepcja Barbary O'Keefe stała się teoretyczną podstawą do konstrukcji kwestionariusza umiejętności komunikacyjnych REK. Badania walidacyjne przeprowadzone zostały w oparciu o następującą procedurę: A. Stworzenie wstępnej puli pozycji odpowiednich dla każdego z trzech wymiarów koncepcji B. O'Keefe. B. Analiza jakościowa trafności treściowej pozycji - sędziowie kompetentni (psychologowie). C. Modyfikacja i rozszerzenie wstępnej puli pozycji. D. Analiza ilościowa trafności treściowej pozycji (badanie sędziów kompetentnych). E. Analiza czynnikowa potwierdzająca trafność czynnikową. F. Analiza rzetelności poszczególnych podskal (alfa-Cronbacha). G. Analiza rzetelności wyników (test/retest w okresie dwóch tygodni) w poszczególnych podskalach (r Pearsona). H. Analiza trafności teoretycznej. I. Obliczenie norm dla każdej z trzech podsmal. W sumie w procesie walidacyjnym zbadano 219 osób, z tego 23 osoby zostały zbadane dwukrotnie w odstępie dwóch tygodni. Osoby badane były w wieku od 17 do 47 lat (przeciętny wiek osób badanych - 26,7 lat), dominowały kobiety (68% badanych). Kwestionariusz zbudowany na podstawie koncepcji B. O'Keefe składa się z trzech podskal. Wyniki analizy czynnikowej potwierdziły trafność czynnikową skali. W wyniku analizy wyników 219 osób badanych okazało się, że itemy pogrupowane w 3 lekko skorelowane ze sobą czynniki (zastosowano rotację Oblimin) tworzą trzy spójne podskale: a) Komunikacji retorycznej (7 pozycji), tłumaczący 17,3% zróżnicowania wyników, rzetelność mierzona za pomocą alfy-Cronbacha wynosiła 0,79, stabilność mierzona za pomocą r Pearsona - 0,85. b) Komunikacji ekspresywnej (9 pozycji), tłumaczący 11,9% zróżnicowania wyników, rzetelność mierzona za pomocą alfy-Cronbacha wynosiła 0,69, stabilność mierzona za pomocą r Pearsona - 0,82. • c) Komunikacji konwencjonalnej (10 pozycji), tłumaczący 9,2% zróżnicowania wyników, rzetelność mierzona za pomocą alfy-Cronbacha wynosiła 0,75, stabilność mierzona za pomocą r Pearsona - 0,68. Tabela 2. Własności poszczególnych pozycji REK (ładunki czynnikowe) oraz rzetelności trzech wyodrębnionych podskal Komunikacja retoryczna Komunikacja ekspresywna Komunikacja konwencjonalna Pozycje Ładunki czynnikowe Pozycje Ładunki czynnikowe Pozycje Ładunki czynnikowe 23 21 12 18 3 14 26 0,74 0,73 0,69 0,69 0,68 0,65 0,41 6 19 1 16 24 10 8 13 4 0,61 0,59 0,57 0,56 0,54 0,47 0,46 0,45 0,38 15 9 11 17 25 5 20 7 22 2 0,71 0,70 0,69 0,68 0,60 0,43 0,43 0,43 0,42 0,40 Tabela 3. Interkorelacje pomiędzy trzema podskalami kwestionariusza REK Rzetelności (stabilność wyników) trzech podskal kwestionariusza REK (n=23)   Retoryczna Ekspresywna Konwencjonalna   Retoryczna - 0,23** 0,24**   Ekspresywna 0,23** - 0,04   Konwencjonalna 0,24** 0,04 -   Tabela 4. Współczynniki rzetelności trzech wyodrębnionych podskal Rzetelności (stabilność wyników) trzech podskal kwestionariusza REK (n=23) Komunikacja retoryczna Komunikacja ekspresywna Komunikacja konwencjonalna 0,85** 0,82** 0,68** Rzetelności (alfa-Cronbacha) trzech podskal kwestionariusza REK (n=218) 0,79 0,69 0,75 Tabela 5. Statystyka opisowa trzech podskal kwestionariusza REK Skale M SD Komunikacja retoryczna 26,78 4,16 Komunikacja ekspresywna 31,23 4,99 Komunikacja konwencjonalna 38,15 5,36 Tabela 6. Moce dyskryminacyjne poszczególnych pozycji REK Komunikacja retoryczna Komunikacja ekspresywna Komunikacja konwencjonalna Pozycje Moc dyskryminacyjna Pozycje Moc dyskryminacyjna Pozycje Moc dyskryminacyjna 23 21 12 18 3 14 26 0,62 0,59 0,59 0,56 0,53 0,49 0,29 6 19 1 16 24 10 8 13 4 0,41 0,41 0,46 0,38 0,35 0,29 0,34 0,34 0,31 15 9 11 17 25 5 20 7 22 2 0,56 0,50 0,57 0,49 0,47 0,36 0,36 0,29 0,29 0,31 Instrukcja Poniżej znajduje się 26 stwierdzeń opisujących różne aspekty codziennych zachowań. Spróbuj ocenić samego siebie na pięciostopniowej skali, uwzględniając opisane poniżej sytuacje bądź zachowania. Przeczytaj uważnie poniższe stwierdzenia. Zaznacz dla każdego z nich jedną wartość na skali odpowiadając na pytanie, w jakim stopniu zgadzasz się z określonym stwierdzeniem. Posługuj się pięcioma poniższymi kategoriami odpowiedzi: •1. oznacza „całkowicie się nie zgadzam" •2. oznacza „raczej się nie zgadzam" •3. oznacza „trudno powiedzieć" •4. oznacza „raczej się zgadzam" •5. oznacza „zdecydowanie się zgadzam" Pytania 1. Zwykle mówię co myślę. : __ 2. Są pewne reguły, które określają co komu można powiedzieć. : __ 3. Potrafię rozmawiać z innymi ludźmi nawet w sytuacjach bardzo emocjonalnych. : __ 4. Człowiek powinien mówić innym ludziom to, co czuje. : __ 5. Zwykle kontroluję u siebie to, w jaki sposób rozmawiam z innymi ludźmi. : __ 6. Uważam, że w każdej sytuacji należy być szczerym do bólu. : __ 7. Uważam, że nawet w prywatnych rozmowach należy zwracać uwagę na formę tego, co się mówi. : __ 8. Nie ufam ludziom, którzy nie mówią co myślą. : __ 9. Nie przepadam za ludźmi, którzy w czasie codziennych rozmów łatwo łamią zasady dobrego wychowania. : __ 10. Często zdarza mi się powiedzieć trochę za dużo. : __ 11. W codziennych rozmowach z ludźmi staram się po prostu trzymać reguł dobrego wychowania. : __ 12. W kontaktach z ludźmi jestem osobą skuteczną, która potrafi sobie poradzić nawet z bardzo trudnym klientem. : __ 13. Nie lubię ukrywać swoich uczuć. : __ 14. Moi koledzy/koleżanki z pracy wiedzą, że można ze mną rozmawiać nawet na tematy najtrudniejsze. : __ 15. Nie lubię ludzi, którym zdarza się często zachowywać niestosownie. : __ 16. W życiu codziennym zwykle nie przejmuję się i mówię o tym, co naprawdę czuję. : __ 17. Unikam kontaktów z ludźmi, którzy nie potrafią się dostosować do zasad dobrego wychowania. : __ 18. Wiem, że w rozmowie umiem się dostosować do każdego rozmówcy. : __ 19. Niektórzy ludzie uważają, że w kontaktach jestem zbyt bezpośredni. : __ 20. Na co dzień staram się być uprzejmy(a) dla każdego, kogo spotkam. : __ 21. Wiele osób uważa, że dobrze potrafię rozwiązywać konflikty międzyludzkie. : __ 22. Bardzo rzadko w rozmowach z ludźmi mówię coś nie na miejscu. : __ 23. Nawet w sprawach bardzo poważnych potrafię dogadać się z każdym człowiekiem. : __ 24. Jeśli kogoś nie lubię, to w rozmowie daję mu to łatwo odczuć. : __ 25. Osobiście nawet w konfliktowych sytuacjach staram się zachować zgodnie z regułami dobrego wychowania. : __ 26. Większość ludzi, z którymi pracuję wie, że nawet podczas kłótni staram się uwzględnić punkt widzenia drugiej osoby. : __ Bibliografia: 1. Griffin E., Podstawy komunikacji społecznej, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003. 2. O'Keefe B., The logic of message design: individual differences in reasoning abort communication, Communication Monographs, 55, 80-103, 1988. 3. Brzeziński J., Metodologia badań psychologicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002. Opracował dr Sylwiusz Retowski Sopot, czerwiec 2007

---