Polityka jako zjawisko społeczne

polityka jest złożonym zjawiskiem społecznym, właściwym zorganizowanemu społeczeństwu. Polityka dotyczy wszystkich sfer funkcjonowania społeczeństwa (gospodarki, kultury, nauki, oświaty, bezpieczeństwa). Polityka w generalnym rozumieniu określa kierunki rozwoju społeczeństw jak i sposoby ich realizacji. Każdy obywatel spotyka się z przejawami polityki i bierze świadomie lub nieświadomie w nich udział. Polityka wpływa na system oddziaływań, występujący we wszystkich społeczeństwach, spełniając funkcje integralne w organizmie państwowym. Polityka to dziedzina walki, współpracy i współistnienia grup społecznych o władze państwową, o zarządzanie społeczeństwem, uczestniczenie w prawach państwa, kierowanie jego działalnością. Płaszczyzny przejawu polityki; 1) sfera ekonomiczna - własność, władza ekonomiczna, decyzje ekonomiczne, 2) sfera polityczna - dotyczy państwa jako organizacji jego aparatu i decyzji w sprawie funkcjonowania państwa, 3) sfera ideologiczna - dotyczy norm etyczno - moralnych, idei, ideologii, społecznej roli np. kościół, sekty.

Polityka oświatowa

Def - celowa i zorganizowana działalność państwa umożliwiająca dzieciom, młodzieży i ludziom dorosłym zdobywanie wiedzy, umiejętności zawodowych, zaspokajanie aspiracji i dążeń, oraz rozwijanie osobowości po przez szeroko rozumiany system oświatowo - wychowawczy. Powinna poszukiwać odpowiedzi na pytania związane z celami i zadaniami kształcenia i wychowania, oraz odpowiedzi na pytania dotyczące sposobów, dróg i warunków realizacji określonych celów. Każda polityka powinna uwzględniać w swoich założeniach elementy prognostyczno - normatywne i realizacyjne. Polityka jest dyscypliną naukową zajmującą się teoretycznymi podstawami działalności politycznej w dziedzinie oświaty, kształcenia, wychowania.

Narzędzia realizacji polityki oświatowej

1) stanowione prawo i środki prawne (ustawa), 2) instytucje wypełniające zakres działania Polityki Oświatowej (przedszkola, szkoły, internaty), 3) organizacje (krajowe, międzynarodowe TPD, PCK, PTTK) realizujące cele polityki ośw, 4) indywidualne, aktywne formy realizacji celów polityki oświatowej, 5) informacja i poradnictwo, upowszechnienie celów i zadań - realizowane przez środki masowej informacji (prasa, telewizja, radio), 6) działalność charytatywna (stypendia, darowizny na cele oświatowe), 7) działalność badawcza wychowania i opieki, 8) kształcenie kadr dla potrzeb polityki oświatowej.

Cele polityki oświatowej

Polityka społeczna (kulturalna, oświatowa i naukowa, zabezpieczeń naukowych, ochrona zdrowia, zatrudnienia, demograficzna), Polityka Administracyjna (ustrojowo - samorządowa, komunalno - terenowa, wyznaniowa, jakości życia i pracy, kadrowa, penitencjarna, koordynacyjno - resortowa) Polityka Gospodarcza (przemysłowa, rolna, inwestycyjna, finansowa, handlowa, skarbowa, walutowa), Polityka Prawa (prawodawcza).

Rola polityki oświatowej

Rola jest określenie celów, zasad i warunków rozwoju i funkcjonowania oświaty, określenie celów kształcenia nauczycieli, kształtowanie sieci szkolnictwa, organizacji i zarządzania oświatą, zasady oświatowej polityki kadrowej, efektywne mechanizmy analizy osiąganych efektów w celu korygowania przyjętych założeń.

Wolności i prawa oświatowe zawarte w Konstytucji Rzeczy. Pospolitej Polskiej z 1997 roku

Art. 35. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. 2. Mniejszości narodowe i etniczne maja prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.

Art. 70. 1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa. 2. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością. 3. Rodzice maja wolność wyboru dla swoich dzieci szkol innych niż publiczne. Obywatele i instytucje maja prawo zakładania szkol podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkol niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa. 4. Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa. 5. Zapewnia się autonomie szkol wyższych na zasadach określonych w ustawie.

Art. 73. Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury.

Generalne założenia Ustawy z dnia 07.09.1991 rok o systemie oświaty

Art. 1. System oświaty zapewnia w szczególności: (zobacz Formułowanie celów w inst. Oświat)

Szkoła i placówka może być szkołą i placówką publiczną albo niepubliczną. Szkoła i placówka, może być zakładana i prowadzona przez; jednostkę samorządu terytorialnego, inną osobę prawną, osobę fizyczną.

Organ prowadzący szkołę lub placówkę odpowiada za jej działalność. Do zadań organu prowadzącego szkołę lub placówkę należy w szczególności: zapewnienie warunków działania szkoły lub placówki, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki, wykonywanie remontów obiektów szkolnych oraz zadań inwestycyjnych w tym zakresie, zapewnienie obsługi administracyjnej, finansowej i organizacyjnej szkoły lub placówki, wyposażenie szkoły lub placówki w pomoce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do pełnej realizacji programów nauczania, wychowania i innych zadań statutowych.

Art. 6. Przedszkolem publicznym jest przedszkole, które: prowadzi bezpłatne nauczanie i wychowanie w zakresie co najmniej podstaw programowych wychowania przedszkolnego, przeprowadza rekrutację dzieci w oparciu o zasadę powszechnej dostępności, zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach. Wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci w wieku 3 - 6 lat.

Art. 7. Szkołą publiczną jest szkoła, która: zapewnia bezpłatne nauczanie w zakresie ramowych planów nauczania, przeprowadza rekrutację uczniów w oparciu o zasadę powszechnej dostępności, zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje, realizuje: programy nauczania uwzględniające podstawę programową kształcenia ogólnego, a w przypadku szkół zawodowych również podstawy programowe kształcenia w danym zawodzie lub profilu kształcenia zawodowego, ramowy plan nauczania, realizuje ustalone przez Ministra Edukacji Narodowej zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów.

Art. 9. Szkoły publiczne i niepubliczne dzielą się na: 1) sześcioletnią szkołę podstawową, kończącą się sprawdzianem, uprawniającą do dalszego kształcenia w gimnazjum, 2) trzyletnie gimnazjum, kończące się egzaminem, dające możliwość dalszego kształcenia w liceum profilowanym lub w szkole zawodowej, 3) szkoły ponadgimnazjalne: trzyletnie licea profilowane, umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dwuletnie szkoły zawodowe, kończące się egzaminem zawodowym oraz dające możliwość dalszego kształcenia w dwuletnim liceum uzupełniającym, dwuletnie licea uzupełniające, umożliwiające absolwentom szkół wymienionych w lit. b uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu, 4) szkoły policealne, dające możliwość uzupełnienia wykształcenia zawodowego, które mogą kończyć się egzaminem zawodowym.

Art. 15.Nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia. Obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat oraz trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia..

Podstawowe elementy systemu oświaty w Polsce

Art. 2. 1) przedszkola, w tym z oddziałami integracyjnymi oraz przedszkola specjalne, 2) szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne ogólnokształcące i zawodowe, w tym z oddziałami integracyjnymi, z wyjątkiem szkół wyższych, oraz szkoły specjalne, szkoły sportowe oraz mistrzostwa sportowego i szkoły artystyczne, 3) placówki oświatowo-wychowawcze, placówki pracy pozaszkolnej, w tym ogniska artystyczne oraz placówki kształcenia ustawicznego umożliwiające uzyskanie i uzupełnienie wiedzy ogólnej i kwalifikacji zawodowych, zdobywanie umiejętności, kształtowanie i rozwijanie zainteresowań i uzdolnień oraz korzystanie z różnych form wypoczynku, 4) placówki opiekuńczo-wychowawcze i resocjalizacyjne, zapewniające opiekę i wychowanie dzieciom i młodzieży, pozbawionym całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej oraz inne działające stosownie do potrzeb w zakresie pomocy i opieki nad dziećmi i młodzieżą, 5) rodziny zastępcze, 6) Ochotnicze Hufce Pracy, 7) zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli, 8) biblioteki pedagogiczne.

Wychowanie przedszkolne i obowiązek szkolny

Art. 14. Wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci w wieku 3 - 6 lat. W przypadku dzieci zakwalifikowanych do kształcenia specjalnego przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną, wychowaniem przedszkolnym może być objęte dziecko w wieku powyżej 6 lat, nie dłużej jednak niż do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. Dziecko w wieku 6 lat ma prawo do rocznego przygotowania przedszkolnego (rok zerowy). Realizacja uprawnienia jest obowiązkowym zadaniem własnym gminy. Odmowa zrealizowania tego uprawnienia następuje w drodze decyzji. Opłaty za świadczenia prowadzonych przez gminę przedszkoli publicznych ustala rada gminy, a w przypadku innych przedszkoli publicznych - organy prowadzące te przedszkola.

Art. 14 a. Sieć publicznych przedszkoli, prowadzonych przez gminę, ustala rada gminy.

Art. 15. Nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia. Obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat oraz trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia..

Art. 16. Na wniosek rodziców naukę w szkole podstawowej może także rozpocząć dziecko, które przed dniem 1 września kończy 6 lat, jeżeli wykazuje psychofizyczną dojrzałość do podjęcia nauki szkolnej. Decyzję o wcześniejszym przyjęciu dziecka do szkoły podstawowej podejmuje dyrektor szkoły po zasięgnięciu opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej. W przypadkach uzasadnionych ważnymi przyczynami rozpoczęcie spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego może być odroczone, nie dłużej jednak niż o jeden rok. W przypadku dzieci, o których mowa wyżej rozpoczęcie spełniania obowiązku szkolnego może być odroczone do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. Decyzję w sprawie odroczenia obowiązku szkolnego podejmuje dyrektor publicznej szkoły podstawowej, w której obwodzie dziecko mieszka, po zasięgnięciu opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej Obowiązek szkolny spełnia się przez uczęszczanie do szkoły podstawowej i gimnazjum, publicznych albo niepublicznych. Po ukończeniu gimnazjum obowiązek nauki spełnia się przez uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadgimnazjalnej albo w formach pozaszkolnych. Za spełnianie obowiązku szkolnego uznaje się również udział dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim w zajęciach rewalidacyjno - wychowawczych, organizowanych zgodnie z odrębnymi przepisami.

Art. 17. Sieć publicznych szkół powinna być zorganizowana w sposób umożliwiający wszystkim dzieciom spełnianie obowiązku szkolnego, Droga dziecka z domu do szkoły nie może przekraczać: 3 km - w przypadku uczniów klas I - IV szkół podstawowych, 4 km - w przypadku uczniów klas V i VI szkół podstawowych oraz uczniów gimnazjów. Jeżeli droga dziecka z domu do szkoły, w której obwodzie dziecko mieszka, przekracza odległości obowiązkiem gminy jest zapewnienie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu lub zwrot kosztów przejazdu środkami komunikacji publicznej.

Art. 18. Rodzice dziecka podlegającego obowiązkowi szkolnemu są obowiązani do: 1) dopełnienia czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły, 2) zapewnienia regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne, 3) zapewnienia dziecku warunków umożliwiających przygotowywanie się do zajęć szkolnych, 4) zapewnienia dziecku, realizującemu obowiązek szkolny poza szkołą, warunków nauki określonych w zezwoleniu, 5) powiadamiania organów gminy o formie spełniania obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki przez młodzież w wieku 16-18 lat i zmianach w tym zakresie.

Art. 19. Dyrektorzy publicznych szkół podstawowych i gimnazjów kontrolują spełnianie obowiązku szkolnego przez dzieci zamieszkujące w obwodach tych szkół, a gmina kontroluje spełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki przez młodzież w wieku 16-18 lat, a w szczególności: kontrolują wykonywanie obowiązków rodziców, a także współdziałają z rodzicami w realizacji obowiązku, prowadzą ewidencję spełniania obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki. Organ gminy prowadzący ewidencję ludności jest obowiązany w ramach zadań własnych przesyłać właściwym dyrektorom szkół informacje o aktualnym stanie i zmianach w ewidencji dzieci i młodzieży w wieku od 3-18 lat.

Art. 20. Niespełnienie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki podlega egzekucji w trybie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji

Organizacja kształcenia, wychowania i opieki w szkołach i placówkach publicznych

Art. 58. Szkołę lub placówkę publiczną zakłada się na podstawie aktu założycielskiego, który określa jej typ, nazwę i siedzibę, a w przypadku szkół prowadzących kształcenie zawodowe - także zawody i profile kształcenia zawodowego. Akt założycielski szkoły publicznej, w której realizowany jest obowiązek szkolny, określa jej zasięg terytorialny (obwód), a w szczególności nazwy miejscowości (w miastach nazwy ulic lub ich części) należącej do jej obwodu, a także podporządkowane jej organizacyjnie szkoły filialne. Założenie szkoły publicznej przez osobę prawną lub fizyczną wymaga zezwolenia właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego, której zadaniem jest prowadzenie szkół publicznych danego typu, wydanego po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty, a w przypadku szkół artystycznych - ministra właściwego do spraw kultury. Wniosek o udzielenie zezwolenia łącznie z projektami aktu założycielskiego i statutu, powinien być złożony nie później niż na 6 miesięcy przed początkiem roku budżetowego, w którym ma nastąpić uruchomienie szkoły.

Art. 59. Szkoła publiczna, może być zlikwidowana z końcem roku szkolnego przez organ prowadzący szkołę, po zapewnieniu przez ten organ uczniom możliwości kontynuowania nauki w innej szkole publicznej o tym samym albo zbliżonym profilu. Organ prowadzący jest obowiązany co najmniej na 6 miesięcy przed terminem likwidacji zawiadomić rodziców uczniów, właściwego kuratora oświaty oraz właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego o zamiarze likwidacji. Szkoła i placówka publiczna prowadzona przez jednostkę samorządu terytorialnego może zostać zlikwidowana po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty, a szkoła publiczna prowadzona przez inną osobę prawną lub osobę fizyczną - za zgodą organu, który udzielił zezwolenia na jej założenie. W przypadku szkoły artystycznej wymagana jest również pozytywna opinia ministra właściwego do spraw kultury. Dokumentację zlikwidowanej szkoły publicznej przekazuje się organowi prowadzącemu szkołę, z wyjątkiem dokumentacji przebiegu nauczania, którą przejmuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny.

Art. 60. Statut szkoły lub placówki publicznej powinien określać w szczególności: 1) nazwę i typ szkoły lub placówki oraz ich cele i zadania, 2) organ prowadzący szkołę lub placówkę, 3) organy szkoły lub placówki oraz ich kompetencje, 4) organizację szkoły lub placówki, 5) zakres zadań nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki, 6) zasady rekrutacji uczniów, 7) prawa i obowiązki uczniów, w tym przypadki, w których uczeń może zostać skreślony z listy uczniów szkoły. Kurator oświaty może uchylić statut szkoły lub placówki publicznej albo niektóre jego postanowienia, jeżeli są sprzeczne z prawem.

Art. 61. Struktura organizacyjna szkoły podstawowej obejmuje klasy I - VI. W przypadkach uzasadnionych miejscowymi warunkami, mogą być tworzone szkoły obejmujące część klas szkoły podstawowej, w tym także szkoły filialne.

Art. 62. Organ prowadzący szkoły różnych typów lub placówki może je połączyć w zespół. Połączenie nie narusza odrębności rad pedagogicznych, rad szkół lub placówek i samorządów uczniowskich poszczególnych szkół lub placówek, o ile statut zespołu nie stanowi inaczej. Szkoła podstawowa i gimnazjum, z wyjątkiem szkół podstawowych specjalnych i gimnazjów specjalnych oraz szkół artystycznych, nie mogą być łączone w zespół. W zakresie uregulowanym odmiennie w statucie zespołu, tracą moc postanowienia zawarte w statutach połączonych szkół lub placówek. Organ prowadzący zespół szkół lub placówek może zespół rozwiązać oraz nadać szkołom lub placówkom wchodzącym dotychczas w skład zespołu odrębne statuty. Utworzenie zespołu, w którego skład wchodzą szkoły lub placówki prowadzone przez różne organy, może nastąpić po zawarciu porozumienia między tymi organami. Porozumienie powinno określać, który z organów będzie wykonywać zadania organu prowadzącego, sposób finansowania oraz tryb rozwiązania zespołu.

Art. 63. Rok szkolny we wszystkich szkołach i placówkach rozpoczyna się z dniem 1 września każdego roku, a kończy - z dniem 31 sierpnia następnego roku.

Art. 64. Podstawowymi formami działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły, których wymiar określają ramowe plany nauczania, są: obowiązkowe zajęcia lekcyjne, zajęcia lekcyjne fakultatywne, zajęcia korekcyjno-wyrównawcze organizowane dla uczniów mających trudności w nauce oraz inne zajęcia wspomagające rozwój dzieci i młodzieży z zaburzeniami rozwojowymi, nadobowiązkowe zajęcia pozalekcyjne, w ponadpodstawowych szkołach zawodowych - praktyczna nauka zawodu.

Art. 66. Na wniosek lub za zgodą rodziców albo pełnoletniego ucznia dyrektor szkoły po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i poradni psychologiczno-pedagogicznej może zezwolić uczniowi na indywidualny program lub tok nauki, wyznaczając nauczyciela-opiekuna. Odmowa następuje w drodze decyzji.

Art. 67. Do realizacji celów statutowych szkoła publiczna powinna zapewnić możliwość korzystania z: pomieszczeń do nauki z niezbędnym wyposażeniem, biblioteki, świetlicy, gabinetu lekarskiego i dentystycznego oraz pomieszczeń administracyjno-gospodarczych, zespołu urządzeń sportowych i rekreacyjnych.

Art. 68 a. Kształcenie ustawiczne umożliwia rozwój osobowości oraz zdobywanie wiedzy, kształtowanie umiejętności i rozwój uzdolnień, w szczególności z uwzględnieniem wymogów rynku pracy. System kształcenia ustawicznego obejmuje kształcenie, dokształcanie i doskonalenie w formach szkolnych i pozaszkolnych. Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie może odbywać się w systemie dziennym, wieczorowym, zaocznym, kształcenia na odległość, eksternistycznym lub w systemie łączącym te formy.

Art. 68 d. Dzieciom i młodzieży osieroconym, pozbawionym całkowicie lub częściowo opieki, zagrożonym uzależnieniem, niedostosowanym społecznie, pobierającym naukę poza miejscem zamieszkania, ze środowisk zagrożonych ekologicznie, pozostającym w trudnej sytuacji materialnej - może być organizowana opieka w szkołach ogólnodostępnych, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, resocjalizacyjnych, lub w innych formach.

Art. 69. Zadania w zakresie kształcenia i wychowania młodzieży wykonują także Ochotnicze Hufce Pracy umożliwiają młodzieży w wieku powyżej 15 lat, która nie ukończyła szkoły podstawowej lub gimnazjum albo nie kontynuuje nauki po ukończeniu tych szkół, zdobycie kwalifikacji zawodowych oraz uzupełnienie wykształcenia podstawowego lub gimnazjalnego.

Art. 70. Praktyczna nauka zawodu może odbywać się w przedsiębiorstwach, zakładach i instytucjach państwowych, indywidualnych gospodarstwach rolnych oraz jednostkach organizacyjnych osób prawnych i fizycznych. Założenie i likwidacja placówki opiekuńczo-wychowawczej lub resocjalizacyjnej o zasięgu ponadwojewódzkim wymaga zgody MEN.

Kształceniem specjalnym lub integracyjnym obejmuje się dzieci i młodzież z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. W zależności od rodzaju oraz stopnia zaburzeń i odchyleń dzieciom i młodzieży, o których mowa w ust. 1, organizuje się formy kształcenia i wychowania, które stosownie do potrzeb umożliwiają naukę w dostępnym dla nich zakresie, usprawnianie zaburzonych funkcji, rewalidację i resocjalizację oraz zapewniają specjalistyczną pomoc i opiekę. Dzieciom i młodzieży pozbawionym całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej organizuje się rodziny zastępcze na zasadach określonych w ustawie o pomocy społecznej.

Szkoły i placówki niepubliczne

Art. 8.Szkoła podstawowa i gimnazjum może być tylko szkołą publiczną lub niepubliczną o uprawnieniach szkoły publicznej.

Art. 9. Szkoły publiczne i niepubliczne dzielą się na: 1) sześcioletnią szkołę podstawową, kończącą się sprawdzianem, uprawniającą do dalszego kształcenia w gimnazjum, 2) trzyletnie gimnazjum, kończące się egzaminem, dające możliwość dalszego kształcenia w liceum profilowanym lub w szkole zawodowej, 3) szkoły ponadgimnazjalne: a) trzyletnie licea profilowane, umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, b) dwuletnie szkoły zawodowe, kończące się egzaminem zawodowym oraz dające możliwość dalszego kształcenia w dwuletnim liceum uzupełniającym, c) dwuletnie licea uzupełniające, umożliwiające absolwentom szkół wymienionych uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu, d) szkoły policealne, dające możliwość uzupełnienia wykształcenia zawodowego, które mogą kończyć się egzaminem zawodowym.

Art. 82. Osoby prawne i fizyczne mogą zakładać szkoły i placówki niepubliczne po uzyskaniu wpisu do ewidencji prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego obowiązaną do prowadzenia odpowiedniego typu publicznych szkół i placówek.

Art. 84. Szkoła lub placówka działa na podstawie statutu nadanego przez osobę prowadzącą. Statut szkoły lub placówki powinien określać: nazwę, typ szkoły lub cel placówki oraz ich zadania, osobę prowadzącą szkołę lub placówkę, organy szkoły lub placówki oraz zakres ich zadań, organizację szkoły lub placówki, prawa i obowiązki pracowników oraz uczniów szkoły lub placówki, w tym przypadki, w których uczeń może zostać skreślony z listy uczniów szkoły lub placówki, sposób uzyskiwania środków finansowych na działalność szkoły lub placówki, zasady przyjmowania uczniów do szkoły lub placówki. Osoba prowadząca szkołę lub placówkę może ją zlikwidować z końcem roku szkolnego. W tym przypadku osoba prowadząca szkołę lub placówkę jest zobowiązana co najmniej na 6 miesięcy przed terminem likwidacji zawiadomić o zamiarze i przyczynach likwidacji: rodziców uczniów, organ, oraz gminę, na której terenie jest położona szkoła lub placówka.

Art. 90. Niepubliczne przedszkola, w tym specjalne, szkoły podstawowe i gimnazja, w tym z oddziałami integracyjnymi, z wyjątkiem szkół podstawowych specjalnych i gimnazjów specjalnych oraz szkół podstawowych artystycznych, otrzymują dotacje z budżetu gminy. Niepubliczne szkoły podstawowe specjalne i gimnazja specjalne, szkoły artystyczne i szkoły ponadgimnazjalne o uprawnieniach szkół publicznych, w tym z oddziałami integracyjnymi, otrzymują dotacje z budżetu powiatu, Dotacje, o których mowa przysługują w wysokości 50% wydatków bieżących ponoszonych w przedszkolach lub szkołach publicznych tego samego typu w przeliczeniu na jednego ucznia, pod warunkiem, że osoba prowadząca szkołę przedstawi organowi właściwemu do udzielenia dotacji, nie później niż do dnia 30 września roku poprzedzającego rok udzielenia dotacji, planowaną liczbę uczniów.

Zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli w Polsce

Art. 77. W celu kształcenia nauczycieli przedszkoli, szkół podstawowych, placówek oświatowo-wychowawczych, opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych, a także nauczycieli języków obcych, mogą być tworzone kolegia nauczycielskie i nauczycielskie kolegia języków obcych, zwane dalej "kolegiami". Słuchaczem kolegium może być tylko osoba posiadająca świadectwo dojrzałości. W zakresie uprawnień do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego, korzystania ze świadczeń publicznych zakładów opieki zdrowotnej i odbywania przeszkolenia wojskowego do słuchaczy kolegiów stosuje się przepisy dotyczące studentów szkół wyższych. Kolegia mogą pobierać opłaty za egzaminy wstępne oraz za zajęcia dydaktyczne, z wyłączeniem zajęć dydaktycznych w systemie dziennym w kolegiach publicznych, chyba że są powtarzane z powodu niezadowalających wyników w nauce. Organy prowadzące w porozumieniu z organami sprawującymi nadzór pedagogiczny nad szkołami i placówkami, mają obowiązek umożliwić w podległych im szkołach i placówkach zorganizowanie przez szkoły wyższe i kolegia praktyk nauczycielskich oraz współpracować w organizacji tych praktyk.

Społeczne organy w systemie oświaty w świetle Ustawy o systemie oświaty

Rada Oświatowa; Art. 45. Przy Ministrze Edukacji Narodowej może działać Krajowa Rada Oświatowa, zwana dalej "Krajową Radą", będąca społecznym organem opiniodawczym i wnioskodawczym w sprawach oświaty. Krajową Radę tworzy Minister Edukacji Narodowej na wniosek wojewódzkich rad oświatowych reprezentujących co najmniej 1/4 województw. Krajowa Rada: 1) opracowuje i przedstawia Ministrowi Edukacji Narodowej projekty założeń polityki oświatowej państwa, w tym propozycje udziału nakładów budżetowych na oświatę w dochodzie narodowym podzielonym, 2) opiniuje projekt ustawy budżetowej w części dotyczącej oświaty i przedstawia swoją opinię właściwym komisjom sejmowym i senackim, 3) opiniuje kryteria podziału środków będących w dyspozycji Ministra Edukacji Narodowej, przeznaczonych na oświatę, 4) opiniuje koncepcję kształcenia, w tym ramowe plany nauczania oraz zakres obowiązujących podstaw programowych, 5) opiniuje projekty aktów prawnych dotyczących oświaty, 6) opiniuje inne sprawy dotyczące oświaty, przedstawione przez Ministra Edukacji Narodowej. 7)Krajowa Rada może występować z wnioskami dotyczącymi spraw oświaty bezpośrednio do naczelnych i centralnych organów administracji rządowej.

Art. 46. W skład Krajowej Rady wchodzą przedstawiciele wojewódzkich rad oświatowych, po jednym z każdej rady wojewódzkiej, oraz po jednym przedstawicielu centralnych struktur związków zawodowych zrzeszających nauczycieli. Kadencja Krajowej Rady trwa 3 lata. Krajowa Rada uchwala regulamin swojej działalności oraz wybiera przewodniczącego. Krajowa Rada może powoływać stałe i doraźne komisje. Obsługę administracyjną Krajowej Rady zapewnia Minister Edukacji Narodowej.

Art. 48. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może powołać radę oświatową działającą przy tym organie. Do zadań rady oświatowej należy: 1) badanie potrzeb oświatowych na obszarze działania jednostki samorządu terytorialnego oraz przygotowywanie projektów ich zaspokajania, 2) opiniowanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego w części dotyczącej wydatków na oświatę, 3) opiniowanie projektów sieci publicznych szkół i placówek, 4) opiniowanie projektów aktów prawa miejscowego wydawanych w sprawach oświaty, 5) wyrażanie opinii i wniosków w innych sprawach dotyczących oświaty. 6) Właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego jest obowiązany przedstawić radzie oświatowej projekty aktów.

Art. 49. Organ ustala skład i zasady wyboru członków rady oświatowej, oraz regulamin działania rady oświatowej

Rada szkoły; Art. 50. W szkołach i placówkach mogą działać rady szkół i placówek. Rada szkoły lub placówki uczestniczy w rozwiązywaniu spraw wewnętrznych szkoły lub placówki, a także: 1) uchwala statut szkoły lub placówki, 2) przedstawia wnioski w sprawie rocznego planu finansowego środków specjalnych szkoły lub placówki i opiniuje plan finansowy szkoły lub placówki, 3) może występować do organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą lub placówką z wnioskami o zbadanie i dokonanie oceny działalności szkoły lub placówki, jej dyrektora lub innego nauczyciela zatrudnionego w szkole lub placówce; wnioski te mają dla organu charakter wiążący, 4) opiniuje plan pracy szkoły lub placówki, projekty innowacji i eksperymentów pedagogicznych oraz inne sprawy istotne dla szkoły lub placówki, 5) z własnej inicjatywy ocenia sytuację oraz stan szkoły lub placówki i występuje z wnioskami do dyrektora, rady pedagogicznej, organu prowadzącego szkołę lub placówkę oraz do wojewódzkiej rady oświatowej, w szczególności w sprawach organizacji zajęć pozalekcyjnych i przedmiotów nadobowiązkowych.

W celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki rada szkoły lub placówki może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek oraz innych źródeł.

Art. 51. W skład rady szkoły lub placówki wchodzą w równej liczbie: nauczyciele wybrani przez ogół nauczycieli, rodzice wybrani przez ogół rodziców, uczniowie wybrani przez ogół uczniów. Rada powinna liczyć co najmniej 6 osób. Tryb wyboru członków rady szkoły lub placówki określa statut szkoły lub placówki. Statut szkoły lub placówki może przewidywać rozszerzenie składu rady o inne osoby. Kadencja rady szkoły lub placówki trwa 3 lata. Statut szkoły lub placówki może dopuszczać dokonywanie corocznej zmiany jednej trzeciej składu rady. Rada szkoły lub placówki uchwala regulamin swojej działalności oraz wybiera przewodniczącego. Zebrania rady są protokołowane. W regulaminie, mogą być określone rodzaje spraw, w których rozpatrywaniu nie biorą udziału przedstawiciele uczniów. W posiedzeniach rady szkoły lub placówki może brać udział, z głosem doradczym, dyrektor szkoły lub placówki. Do udziału w posiedzeniach rady szkoły lub placówki mogą być zapraszane przez przewodniczącego, za zgodą lub na wniosek rady, inne osoby z głosem doradczym. Rady szkół lub placówek mogą porozumiewać się ze sobą, ustalając zasady i zakres współpracy. Powstanie rady szkoły lub placówki pierwszej kadencji organizuje dyrektor szkoły lub placówki na łączny wniosek dwóch spośród następujących podmiotów: rady pedagogicznej, rady rodziców, samorządu uczniowskiego.

Art. 52. MEN określi typy szkół i placówek, w których w skład rady szkoły lub placówki nie wchodzą rodzice lub uczniowie. W szkołach lub placówkach, w których rada nie została powołana, zadania rady wykonuje rada pedagogiczna.

Rada Rodziców - Art. 53. W szkole i placówce może działać rada rodziców, stanowiąca reprezentację rodziców uczniów. Zasady tworzenia rady rodziców uchwala ogół rodziców uczniów tej szkoły lub placówki. Rada rodziców uchwala regulamin swojej działalności, który nie może być sprzeczny ze statutem szkoły lub placówki. Reprezentacja rodziców może także przybrać inną nazwę.

Art. 54. Rada rodziców może występować do rady szkoły lub placówki, rady pedagogicznej i dyrektora szkoły lub placówki z wnioskami i opiniami dotyczącymi wszystkich spraw szkoły lub placówki. W celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki rada rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł. Zasady wydatkowania funduszy rady rodziców określa regulamin.

Samorząd Uczniowski - Art. 55. W szkole i placówce działa samorząd uczniowski, zwany dalej "samorządem". Samorząd tworzą wszyscy uczniowie szkoły lub placówki. Zasady wybierania i działania organów samorządu określa regulamin uchwalany przez ogół uczniów w głosowaniu równym, tajnym i powszechnym. Organy samorządu są jedynymi reprezentantami ogółu uczniów. Regulamin samorządu nie może być sprzeczny ze statutem szkoły lub placówki. Samorząd może przedstawiać radzie szkoły lub placówki, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi wnioski i opinie we wszystkich sprawach szkoły lub placówki, w szczególności dotyczących realizacji podstawowych praw uczniów, takich jak: 1) prawo do zapoznawania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami, 2) prawo do jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu, 3) prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań, 4) prawo redagowania i wydawania gazety szkolnej, 5) prawo organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi, w porozumieniu z dyrektorem, 6) prawo wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu. MEN określi typy szkół i placówki, w których nie tworzy się samorządu uczniowskiego. Samorząd w szkole dla dorosłych lub placówce kształcenia ustawicznego, w celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki, może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek i innych źródeł. Zasady wydatkowania tych funduszy określa regulamin.

Podstawy prawne dotyczące dyrektora,

Art. 36 a. 1) Stanowisko dyrektora szkoły lub placówki, powierza organ prowadzący szkołę lub placówkę. 2) Powierzenie przez organ prowadzący stanowiska dyrektora szkoły lub placówki może nastąpić, jeżeli organ sprawujący nadzór pedagogiczny nie zgłosi, w terminie 14 dni od przedstawienia kandydata na stanowisko, umotywowanego zastrzeżenia. 3) Kandydata na stanowisko dyrektora szkoły lub placówki wyłania się w drodze konkursu. Kandydatowi nie można odmówić powierzenia stanowiska dyrektora, chyba że organ sprawujący nadzór pedagogiczny zgłosił zastrzeżenie, o którym mowa w ust. 2. 4)Jeżeli do konkursu nie zgłosi się żaden kandydat albo w wyniku konkursu nie siebie kandydatowi, po zasięgnięciu opinii rady szkoły lub placówki i rady wyłoniono kandydata, organ prowadzący powierza to stanowisko ustalonemu przez pedagogicznej. 5) W celu przeprowadzenia konkursu organ prowadzący szkołę lub placówkę określa regulamin konkursu oraz powołuje komisję konkursową w składzie: po dwóch przedstawicieli: (organu prowadzącego szkołę lub placówkę, organu sprawującego nadzór pedagogiczny, o ile nie jest nim organ prowadzący szkołę, rady pedagogicznej, rodziców, a w przypadku placówek opieki całkowitej - rady placówki, po jednym przedstawicielu zakładowych organizacji związkowych. 6) W przypadku szkół i placówek nowo zakładanych skład komisji konkursowej określa organ prowadzący tę szkołę lub placówkę w uzgodnieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny. 8) Stanowisko dyrektora szkoły lub placówki powierza się na 5 lat szkolnych. W uzasadnionych przypadkach można powierzyć to stanowisko na krótszy okres, jednak nie krótszy niż 1 rok szkolny. 9)Po upływie okresu, organ prowadzący po zasięgnięciu opinii rady szkoły lub placówki i rady pedagogicznej może przedłużyć powierzenie stanowiska na kolejny okres.

Art. 37. 1)W szkole lub placówce, w których zgodnie z ramowym statutem może być utworzone stanowisko wicedyrektora i inne stanowiska kierownicze, powierzenia tych stanowisk i odwołania z nich dokonuje dyrektor szkoły lub placówki, po zasięgnięciu opinii organu prowadzącego, rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej. 2)Umowa o pracę na stanowisku nauczyciela, zawarta na czas określony krótszy niż okres powierzenia stanowiska kierowniczego, ulega przedłużeniu na okres powierzenia.

Art. 39. Dyrektor szkoły lub placówki w szczególności: 1) kieruje działalnością szkoły lub placówki i reprezentuje ją na zewnątrz, 2) sprawuje nadzór pedagogiczny, 3) sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne, 4) realizuje uchwały rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej, podjęte w ramach ich kompetencji stanowiących, 5) dysponuje środkami określonymi w planie finansowym szkoły lub placówki zaopiniowanym przez radę szkoły i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie, a także może organizować administracyjną, finansową i gospodarczą obsługę szkoły lub placówki, 6) wykonuje inne zadania wynikające z przepisów szczególnych, 7) współdziała ze szkołami wyższymi oraz zakładami kształcenia nauczycieli w organizacji praktyk pedagogicznych.

Dyrektor szkoły lub placówki może, w drodze decyzji, skreślić ucznia z listy uczniów w przypadkach określonych w statucie szkoły lub placówki. Skreślenie następuje na podstawie uchwały rady pedagogicznej, po zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego. Dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników nie będących nauczycielami. Dyrektor w szczególności decyduje w sprawach: zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki, przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych nauczycielom i innym pracownikom szkoły lub placówki, występowania z wnioskami, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły lub placówki, w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracowników szkoły lub placówki.

Art. 42a. 1)Dyrektor za zgodą organu prowadzącego szkołę lub placówkę może nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć obniżyć tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć, na czas określony lub do odwołania, ze względu na doskonalenie się, wykonywanie pracy naukowej, albo prac zleconych przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny lub organ prowadzący szkołę lub placówkę albo ze względu na szczególne warunki pracy nauczyciela w szkole lub placówce. 2) Obniżenie tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nie może spowodować zmniejszenia wynagrodzenia oraz ograniczenia innych uprawnień nauczyciela.

Podstawy prawne rady pedagogicznej

Art. 40.1)W szkole lub placówce zatrudniającej co najmniej 3 nauczycieli działa rada pedagogiczna, która jest kolegialnym organem szkoły lub placówki w zakresie realizacji jej statutowych zadań dotyczących kształcenia, wychowania i opieki. 2) Nauczyciele szkół zatrudniających mniej niż 3 nauczycieli są członkami rady pedagogicznej szkoły, której jest podporządkowana szkoła filialna. 3) W skład rady pedagogicznej wchodzą wszyscy nauczyciele zatrudnieni w szkole lub placówce oraz pracownicy innych zakładów pracy pełniących funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu lub prowadzący pracę wychowawczą z młodocianymi pracownikami w placówkach zbiorowego zakwaterowania, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza stanowi podstawowe zajęcie. W zebraniach rady pedagogicznej mogą także brać udział z głosem doradczym osoby zapraszane przez jej przewodniczącego za zgodą lub na wniosek rady pedagogicznej. 4) Przewodniczącym rady pedagogicznej jest dyrektor szkoły lub placówki. 5) Zebrania plenarne rady pedagogicznej są organizowane przed rozpoczęciem roku szkolnego, w każdym okresie (semestrze) w związku z zatwierdzeniem wyników klasyfikowania i promowania uczniów, po zakończeniu rocznych zajęć szkolnych oraz w miarę bieżących potrzeb. Zebrania mogą być organizowane na wniosek organu sprawującego nadzór pedagogiczny, z inicjatywy przewodniczącego, rady szkoły lub placówki, organu prowadzącego szkołę lub placówkę albo co najmniej 1/3 członków rady pedagogicznej. 6) Przewodniczący (dyrektor) prowadzi i przygotowuje zebrania rady pedagogicznej oraz jest odpowiedzialny za zawiadomienie wszystkich jej członków o terminie i porządku zebrania zgodnie z regulaminem rady. 7) Dyrektor szkoły lub placówki przedstawia radzie pedagogicznej, nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym, ogólne wnioski wynikające ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego oraz informacje o działalności szkoły.

Art. 41. Do kompetencji stanowiących rady pedagogicznej należy: 1) zatwierdzanie planów pracy szkoły lub placówki po zaopiniowaniu przez radę szkoły lub placówki, 2) zatwierdzanie wyników klasyfikacji i promocji uczniów, 3) podejmowanie uchwał w sprawie innowacji i eksperymentów pedagogicznych w szkole lub placówce, po zaopiniowaniu ich projektów przez radę szkoły lub placówki, 4) ustalanie organizacji doskonalenia zawodowego nauczycieli szkoły lub placówki, 5) podejmowanie uchwał w sprawach skreślenia z listy uczniów. Rada pedagogiczna opiniuje w szczególności: 1) organizację pracy szkoły lub placówki, w tym zwłaszcza tygodniowy rozkład zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych, 2) projekt planu finansowego szkoły lub placówki, 3) wnioski dyrektora o przyznanie nauczycielom odznaczeń, nagród i innych wyróżnień, 4) propozycje dyrektora szkoły lub placówki w sprawach przydziału nauczycielom stałych prac i zajęć w ramach wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatkowo płatnych zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych.

Dyrektor szkoły lub placówki wstrzymuje wykonanie uchwał, o których mowa w ust. 1, niezgodnych z przepisami prawa. O wstrzymaniu wykonania uchwały dyrektor niezwłocznie zawiadamia organ prowadzący szkołę lub placówkę oraz organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę lub placówkę uchyla uchwałę w razie stwierdzenia jej niezgodności z przepisami prawa. Rozstrzygnięcie organu sprawującego nadzór pedagogiczny jest ostateczny.

Art. 42. 1) Rada pedagogiczna przygotowuje projekt statutu szkoły lub placówki albo jego zmian i przedstawia do uchwalenia radzie szkoły lub placówki. 2) Rada pedagogiczna może wystąpić z wnioskiem o odwołanie nauczyciela ze stanowiska dyrektora lub z innego stanowiska kierowniczego w szkole lub placówce. 3) W przypadku określonym w ust. 2, organ uprawniony do odwołania jest obowiązany przeprowadzić postępowanie wyjaśniające i powiadomić o jego wyniku radę pedagogiczną w ciągu 14 dni od otrzymania wniosku.

Art. 43. 1) Uchwały rady pedagogicznej są podejmowane zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy jej członków. 2) Rada pedagogiczna ustala regulamin swojej działalności. Zebrania rady pedagogicznej są protokołowane. 3) Nauczyciele są zobowiązani do nie ujawniania spraw poruszanych na posiedzeniu rady pedagogicznej, które mogą naruszać dobro osobiste uczniów lub ich rodziców, a także nauczycieli i innych pracowników szkoły lub placówki.

Art. 44. Minister Edukacji Narodowej określa typy szkół i placówek, w których nie wymaga się tworzenia rady pedagogicznej.

Podstawy prawne nauczyciela

Art. 6 - Nauczyciel obowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą; wspierać każdego ucznia w jego rozwoju oraz dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego. Nauczyciel obowiązany jest kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka; dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

Stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która: posiada wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje, przestrzega podstawowych zasad moralnych, spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu.

Ustala się stopnie awansu zawodowego nauczycieli: 1) nauczyciel stażysta, 2) nauczyciel kontraktowy (nadaje dyrektor szkoły), 3) nauczyciel mianowany, (nadaje organ prowadzący szkołę), 4) nauczyciel dyplomowany, ( nadaje organ sprawujący nadzór pedagogiczny).

Art. 11.Dyrektor szkoły nawiązuje z nauczycielem stosunek pracy odpowiednio na podstawie umowy o pracę lub mianowania na stanowisku zgodnym z posiadanymi przez nauczyciela kwalifikacjami oraz zgodnie z posiadanym przez nauczyciela stopniem awansu zawodowego. 1) Stosunek pracy z nauczycielem kontraktowym nawiązuje się na podstawie umowy o pracę zawieranej na: okres umożliwiający uzyskanie stopnia nauczyciela mianowanego, nie dłużej jednak niż na okres 3 lat, 2)Stosunek pracy z nauczycielem mianowanym i z nauczycielem dyplomowanym nawiązuje się na podstawie mianowania, jeżeli: posiada obywatelstwo polskie, z tym że wymóg ten nie dotyczy obywateli państw Unii Europejskiej, ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z praw publicznych, nie toczy się przeciwko niemu postępowanie karne lub dyscyplinarne, lub postępowanie o ubezwłasnowolnienie, nie był karany za przestępstwo popełnione umyślnie, posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska, istnieją warunki do zatrudnienia nauczyciela w szkole w pełnym wymiarze zajęć na czas nie określony.

Art. 12. Nauczyciele zatrudnieni na podstawie mianowania nie podlegają podporządkowaniu służbowemu określonemu w innych przepisach prawnych dla mianowanych funkcjonariuszy państwowych. Nauczyciel w realizacji programu nauczania ma prawo do swobody stosowania takich metod nauczania i wychowania, jakie uważa za najwłaściwsze spośród uznanych przez współczesne nauki pedagogiczne, oraz do wyboru spośród zatwierdzonych do użytku szkolnego podręczników i innych pomocy naukowych. Nauczyciel powinien podnosić swą wiedzę ogólną i zawodową, korzystając z prawa pierwszeństwa do uczestnictwa we wszelkich formach doskonalenia zawodowego na najwyższym poziomie.

Art. 16.Stosunek pracy nawiązany na podstawie mianowania lub umowy o pracę wygasa, jeżeli nowo zatrudniony nauczyciel nie usprawiedliwi w ciągu 7 dni swojego nieprzystąpienia do pracy, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Art. 26. Stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa odpowiednio w razie: 1) prawomocnego ukarania w postępowaniu dyscyplinarnym karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy oraz karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie trzech lat od ukarania lub karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego, 2) prawomocnego skazania na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu lub utraty pełnej zdolności do czynności prawnych, 3) prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie, 4) upływu trzymiesięcznego okresu odbywania kary pozbawienia wolności, 5) stwierdzenia, że nawiązanie stosunku pracy nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów

Art. 30. Wynagrodzenie nauczycieli składa się z: wynagrodzenia zasadniczego, dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego oraz za warunki pracy, wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw, nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyłączeniem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i dodatków socjalnych. Wysokość wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela uzależniona jest od stopnia awansu zawodowego, posiadanych kwalifikacji oraz wymiaru zajęć obowiązkowych, a wysokość dodatków odpowiednio od okresu zatrudnienia, jakości świadczonej pracy, wykonywania dodatkowych zadań lub zajęć, powierzonego stanowiska oraz trudnych, uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia warunków pracy. Średnie wynagrodzenie nauczyciela stażysty stanowi 82% kwoty bazowej określanej dla pracowników państwowej sfery budżetowej

Art. 33. Nauczycielom przysługuje dodatek za wysługę lat w wysokości 1% wynagrodzenia zasadniczego za każdy rok pracy, wypłacany w okresach miesięcznych poczynając od czwartego roku pracy, z tym że dodatek ten nie może przekroczyć 20% wynagrodzenia zasadniczego.

Art. 34. Nauczycielom pracującym w trudnych, uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia warunkach przysługuje z tego tytułu dodatek za warunki pracy. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy. Kobiety w ciąży, osoby wychowującej dziecko do lat 4 oraz nauczyciela w trakcie odbywania stażu będącego warunkiem uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego, mianowanego lub dyplomowanego nie wolno zatrudniać w godzinach ponadwymiarowych bez ich zgody

Art. 38. Nauczyciel nabywa prawo do wynagrodzenia od dnia nawiązania stosunku pracy.

Art. 42. Czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień. W ramach czasu pracy, oraz ustalonego wynagrodzenia nauczyciel obowiązany jest realizować: zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, inne czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

Art. 42 b Nauczyciel może być obowiązany do realizowania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć wychowawczych także w porze nocnej.

Za każdą godzinę pracy w porze nocnej nauczycielowi przysługuje dodatkowe wynagrodzenie w wysokości 15% godzinowej stawki wynagrodzenia zasadniczego,

Art. 42c.Nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć obowiązuje pięciodniowy tydzień pracy. Nauczycielom dokształcającym się, wykonującym inne ważne społecznie zadania lub - jeżeli to wynika z organizacji pracy w szkole - dyrektor szkoły może ustalić czterodniowy tydzień pracy.

Art. 63. Nauczyciel korzysta w związku z pełnieniem obowiązków służbowych z prawa do ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy państwowych. Organ prowadzący szkołę obowiązany jest z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla nauczyciela uprawnienia zostaną naruszone.

Art. 64. Nauczycielowi zatrudnionemu w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie letnie i zimowe, przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania. Nauczyciel może być zobowiązany przez dyrektora do wykonywania w czasie tych ferii następujących czynności: przeprowadzania egzaminów, prac związanych z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem nowego roku szkolnego, opracowywania szkolnego zestawu programów oraz uczestniczenia w doskonaleniu zawodowym w określonej formie. Nauczycielom zatrudnionym w szkołach, w których nie są przewidziane ferie szkolne, przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów. W ramach ustalonego wymiaru urlopu wypoczynkowego nauczyciel ma prawo do nieprzerwanego co najmniej czterotygodniowego urlopu wypoczynkowego.

Nauczyciel zatrudniony przez cały okres trwania zajęć w danym roku szkolnym w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, ma prawo do urlopu wypoczynkowego. Nauczyciel zatrudniony przez okres krótszy niż 10 miesięcy w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do określonego w umowie okresu prowadzenia zajęć.

Art. 66. W razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych z powodu niezdolności do pracy wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną, urlopu macierzyńskiego, odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego - nauczycielowi przysługuje urlop w ciągu roku szkolnego, w wymiarze uzupełniającym do 8 tygodni.

Art. 67. Za czas urlopu wypoczynkowego nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i zajęcia dodatkowe oblicza się na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z okresu wszystkich miesięcy danego roku szkolnego, poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu, a jeżeli okres zatrudnienia jest krótszy od roku szkolnego - z tego okresu.

Art. 68 Nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć przysługuje urlop płatny dla dalszego kształcenia się oraz inne ulgi i świadczenia związane z tym kształceniem. Nauczyciel może otrzymać urlop płatny lub bezpłatny dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych, a bezpłatny z innych ważnych przyczyn

Art. 72.Niezależnie od przysługującego nauczycielowi i członkom jego rodziny prawa do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego, organy prowadzące szkoły przeznaczą corocznie w budżetach odpowiednie środki finansowe z przeznaczeniem na pomoc zdrowotną dla nauczycieli korzystających z opieki zdrowotnej.

Art. 73.Nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć na czas nie określony, po przepracowaniu co najmniej 5 lat w szkole, dyrektor szkoły udziela płatnego urlopu dla poratowania zdrowia, w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia, w wymiarze nie przekraczającym jednorazowo 1 roku. Jeżeli nauczycielowi do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż 1 rok, płatny urlop dla poratowania zdrowia nie może być udzielony na okres dłuższy niż do końca miesiąca kalendarzowego poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel przechodzi na emeryturę. Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciela w okresie całego zatrudnienia nie może przekraczać 3 lat.

Art. 75. Nauczyciele mianowani i dyplomowani podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom,

Art. 76. Karami dyscyplinarnymi dla nauczycieli są: nagana z ostrzeżeniem, zwolnienie z pracy,

zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania, wydalenie z zawodu nauczycielskiego. Kary dyscyplinarne wymierza komisja dyscyplinarna.

Art. 86. Nauczyciel oraz członek jego rodziny mają prawo do zaopatrzenia emerytalnego określonego w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z uwzględnieniem przepisów ustawy, z tym że nauczyciel zaliczany jest do pracowników wykonujących pracę w szczególnym charakterze.

Art. 87. Nauczycielowi spełniającemu warunki uprawniające do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, który przepracował w szkole co najmniej 20 lat, przyznaje się odprawę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia ostatnio pobieranego w szkole będącej podstawowym miejscem jego pracy.

Art. 88. Nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele klas, szkół, placówek i zakładów specjalnych - dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę.

Podstawę wymiaru emerytury lub renty dla nauczyciela zatrudnionego w systemie oświaty i wychowania, przechodzącego na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, ustala się na zasadach ogólnych, określonych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z tym że do podstawy tej wlicza się również wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, dodatki, świadczenia w naturze, jeśli ze świadczeń tych nauczyciel nie korzysta po przejściu na emeryturę lub rentę, oraz wszystkie nagrody uzyskane przez nauczyciela za osiągnięcia zawodowe w okresie, z którego wynagrodzenie stanowi podstawę wymiaru emerytury lub renty.

Awans Zawodowy Nauczyciela

Art. 9a. Ustala się stopnie awansu zawodowego nauczycieli: 1) nauczyciel stażysta, 2) nauczyciel kontraktowy (nadaje dyrektor szkoły), 3) nauczyciel mianowany, (nadaje organ prowadzący szkołę), 4) nauczyciel dyplomowany, ( nadaje organ sprawujący nadzór pedagogiczny). Osoba nie posiadająca stopnia awansu zawodowego z dniem nawiązania stosunku pracy w szkole uzyskuje stopień nauczyciela stażysty

Nauczyciele akademiccy legitymujący się co najmniej trzyletnim okresem pracy w szkole wyższej lub osoby posiadające co najmniej pięcioletni okres pracy i znaczący dorobek zawodowy uzyskują z dniem nawiązania stosunku pracy w szkole stopień nauczyciela kontraktowego.

Art. 9b. Warunkiem nadania nauczycielowi kolejnego stopnia awansu zawodowego jest posiadanie kwalifikacji, odbycie stażu, zakończonego pozytywną oceną dorobku zawodowego nauczyciela, o której mowa oraz: w przypadku nauczyciela stażysty - uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej po przeprowadzonej rozmowie, w przypadku nauczyciela kontraktowego - zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną, w przypadku nauczyciela mianowanego - uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej.

Akt nadania stopnia awansu zawodowego zawiera w szczególności: nazwę komisji kwalifikacyjnej lub egzaminacyjnej, numer i datę wydania zaświadczenia o uzyskaniu akceptacji lub zdaniu egzaminu, stopień awansu zawodowego, a także wymienia kwalifikacje nauczyciela oraz typy i rodzaje szkół, w których nauczyciel może być zatrudniony. Akt nadania stopnia nauczyciela kontraktowego uzyskany z mocy prawa nie zawiera odpowiednio nazwy komisji kwalifikacyjnej lub egzaminacyjnej ani numeru i daty wydania zaświadczenia o akceptacji lub zdaniu egzaminu. W przypadku niespełnienia przez nauczyciela warunków, dyrektor szkoły lub właściwy organ, odmawia nauczycielowi, w drodze decyzji administracyjnej, nadania stopnia awansu zawodowego. Organami wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego są odpowiednio: w stosunku do dyrektora szkoły - organ prowadzący szkołę, w stosunku do organu prowadzącego szkołę - organ sprawujący nadzór pedagogiczny, w stosunku do organu sprawującego nadzór pedagogiczny - właściwy minister.

Art. 9c. Staż trwa w przypadku ubiegania się o awans na stopień: nauczyciela kontraktowego - 9 miesięcy, nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego - 2 lata i 9 miesięcy. Nauczyciel kontraktowy lub nauczyciel mianowany posiadający co najmniej stopień naukowy doktora może ubiegać się o uzyskanie kolejnego stopnia awansu zawodowego po odbyciu stażu trwającego 9 miesięcy W okresie stażu nauczyciel realizuje własny plan rozwoju zawodowego zatwierdzony przez dyrektora szkoły. Po zakończeniu stażu nauczyciel składa dyrektorowi szkoły sprawozdanie z realizacji tego planu. Ocenę dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu ustala, z uwzględnieniem stopnia realizacji planu rozwoju zawodowego nauczyciela, dyrektor szkoły: w przypadku nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego - po zapoznaniu się z projektem oceny opracowanym przez opiekuna stażu i po zasięgnięciu opinii rady rodziców, w przypadku nauczyciela mianowanego - po zasięgnięciu opinii rady rodziców. Rada rodziców powinna przedstawić swoją opinię w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o dokonywanej ocenie dorobku zawodowego nauczyciela. Nieprzedstawienie opinii rady rodziców nie wstrzymuje postępowania, Ocena dorobku zawodowego nauczyciela może być pozytywna lub negatywna. Ocena sporządzana jest na piśmie i zawiera uzasadnienie oraz pouczenie o możliwości wniesienia odwołania.

Art. 9e. Nauczyciel, któremu powierzono stanowisko dyrektora szkoły, posiadający na tym stanowisku od dnia nadania stopnia nauczyciela mianowanego nieprzerwany okres pracy wynoszący co najmniej 2 lata i 9 miesięcy oraz legitymujący się dobrą lub wyróżniającą oceną pracy, może złożyć wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego.

Art. 9f. Nauczycielowi, który w trakcie pracy zawodowej uzyskał kwalifikacje do prowadzenia innych zajęć w szkole tego samego rodzaju lub typu lub kwalifikacje do nauczania w szkole innego rodzaju lub typu, niż został określony w akcie nadania stopnia awansu zawodowego, dyrektor szkoły lub organy wydają na wniosek nauczyciela nowy akt nadania odpowiedniego stopnia awansu zawodowego, uwzględniający uzyskane kwalifikacje.

Art. 9g. Komisję kwalifikacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego powołuje dyrektor szkoły. W skład komisji wchodzą: dyrektor (wicedyrektor), jako jej przewodniczący, przewodniczący zespołu przedmiotowego (wychowawczego), a jeżeli zespół taki nie został w tej szkole powołany - nauczyciel mianowany lub dyplomowany zatrudniony w szkole, a w przypadku przedszkola, szkoły lub placówki, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 2, w których nie są zatrudnieni nauczyciele mianowani lub dyplomowani - nauczyciel kontraktowy, opiekun stażu. Komisję egzaminacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela mianowanego powołuje organ prowadzący szkołę. W skład komisji wchodzą: przedstawiciel organu prowadzącego szkołę, jako jej przewodniczący, dyrektor (wicedyrektor) szkoły, trzej eksperci z listy ekspertów ustalonej przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Komisję kwalifikacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego powołuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny. W skład komisji wchodzą: przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, jako jej przewodniczący, a w przypadku nauczyciela, o którym mowa w art. 9e ust. 1, także przedstawiciel organu prowadzącego szkołę, dyrektor (wicedyrektor) szkoły, trzej eksperci z listy ekspertów ustalonej przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Komisja kwalifikacyjna lub egzaminacyjna wydaje nauczycielowi zaświadczenie odpowiednio o akceptacji lub zdaniu egzaminu. Rejestr wydanych zaświadczeń prowadzi odpowiednio dyrektor szkoły lub organ, który powołał komisję.

Art. 9i. Nauczycielowi dyplomowanemu, posiadającemu co najmniej 20-letni okres pracy w zawodzie nauczyciela, w tym co najmniej 10-letni okres pracy jako nauczyciel dyplomowany, oraz znaczący i uznany dorobek zawodowy, na wniosek Kapituły do Spraw Profesorów Oświaty może być nadany przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania tytuł honorowy profesora oświaty.

Geneza wiedzy o organizacji i kierowaniu w oświacie, jej istota i znaczenie

Wiedza jako nauka ukształtowała się w epoce Odrodzenia. Nauka o organizacji i kierownictwie ukształtowała się na przełomie XIX i XX wieku. Szczególne zasługi przypisuje się F. W. Taylorowi, H. Fayolowi, E. Mayo. Przeprowadzili oni badania i eksperymenty inicjując podstawowe kierunki naukowego myślenia o problemach organizacji i kierowania. Kierunek techniczno - fizjologiczny, administracyjny, szkoła stosunków międzyludzkich. Podstawy nauki o organizacji zostały sformułowane na gruncie przemysłu. Dopiero później wkroczyła do handlu i budownictwa, administracji państwowej i bankowości. Wiedza o organizacji i kierowaniu znalazła podatny grunt - edukację. Całokształt nagromadzonego tu dorobku naukowego dotyczącego organizowania pracy oraz kierowania ludźmi zaczęto określać jako wiedzę o organizacji i kierowania w oświacie. Dużą rolę odegrała twórczość T. Kotarbińskiego „Sprawność i błąd” poświecona nauczycielom. W ukształtowaniu się nauki o organizacji jako dziedziny wiedzy brali udział m.in. T. Pasierbiński, M. Pęcherski, K. Podoski, A. Smołalski. Wiedza z dziedziny organizacji i kierowania w oświacie daje; 1) źródło inspiracji do przemyśleń i pogłębionej refleksji nad usprawnieniem organizacji własnej pracy, 2) panoramę zagadnień, których znajomość wypadało by zaszczepić młodzież. Wiedza ta pozwala nauczycielowi, dyrektorowi szkoły pracować lepiej, ułatwia wdrażanie uczniów do dobrej roboty, co stanowi dziś jedno z najpilniejszych zadań wychowawczych systemu oświaty, nauczyciela, szkoły. Wiedzę z tej dziedziny każdy nauczyciel powinien znać i umieć się nią posługiwać w praktyce. W ostatnich latach nie powstała w tej dziedzinie bardziej ambitna praca, barak wyspecjalizowanego ośrodka koordynującego prace nad tymi zagadnieniami.

Przedmiot organizacji i kierowania w oświacie oraz jej związek z innymi dziedzinami wiedzy

Istotę organizacji i kierowania w oświacie można określić jako dziedzinę wiedzy oraz działalność praktyczną dotyczącą zjawisk i procesów organizacyjnych, z jakimi mamy doczynienia w oświacie. Zajmuje się wyjaśnieniem powiązań i zależności, jakie zachodzą pomiędzy zachowaniami osób i instytucji uczestniczących w procesach org, i kierow, a rzeczywistymi wynikami tych procesów. Obejmuje składniki; dotyczy badania rzeczywistości, odnosi się bezpośrednio do działań w sferze praktyki. Autorzy prac z dziedziny organ, i kier, oświatą odwołują się do wielu dziedzin wiedzy i dyscyplin naukowych. Najwięcej czerpią z 1) teorii organizacji (terminologia, język, metody, techniki badań), 2) socjologia, 3) psychologia, 4) pedagogika, 5) cybernetyka, 6) ogólna teorii systemów, 7) prakseologia- teoria sprawnego działania (formułowanie warunków i zasad - skuteczność, ekonomiczność, korzystność, racjonalność; szereg wytycznych, zaleceń, dyrektyw ukierunkowanych na usprawnienia). Powiązania z innymi dziedzinami wiedzy , dyscyplinami naukowymi nie mają charakteru tylko jednostronnego. Wiedza o org, i kier, oświatą swoim dorobkiem badawczym i doświadczeniem praktycznym wzbogaca zakres i treści owych dziedzin.

Zasady dobrej organizacji pracy

1) Cel organizacji - oczywisty, podstawowy, zmuszający organizację do przekraczania barier. Należy zaplanować kto i jakim trybem powinien ustanawiać cel. 2) eksperci na czele działów, 3) eliminacja faworyzowania i znajomości, 4) przekazanie decyzji --przekazywanie podwładnym swoich obowiązków i prawa do podejmowania decyzji. Wykonanie zadania na możliwie najniższym szczeblu. 5) zapewnienie jedności zarządzania - kierownictwo ma mieć wspólne cele, przyjęte zasady i wartości. 6) określenie odpowiedzialności za wykonanie zadania. 7) odpowiednia rozpiętość struktury kierowania - 1 kierownik=7-8 pracowników. Zależy od podobieństwa funkcji poszczególnych pracowników, od terytorialnej bliskości wykonywanych funkcji, od złożoności zadań, od częstości kontroli, od wymaganego stopnia koordynacji, od rodzaju pomocy, której kierujący może udzielać pracownikom. 8) unikanie podwójnego zwierzchnictwa -podleganie pracownika bezpośrednio tylko jednemu szefowi, 9) scentralizowanie kontroli - Jeśli uprawnienia i decyzje są na możliwie najniższym szczeblu, powinien istnieć centralny system kontroli. 10) zapewnienie równowagi organizacyjnej - rozwój poszczególnych działów powinien być zrównoważony. 11) przygotowanie charakterystyki stanowisk, 12) ustalenie zasady funkcjonowania organizacji - szczegółowe zasady dotyczące regulaminu pracy, sposobu podejmowania decyzji, systemu nagród. Zasady ogólne dotyczące „filozofii” działania firmy, 13) struktura nieformalna - zespół ludzi, których łączą wspólne cele. Poznanie nieformalnej struktury, a w miarę możliwości przyłączenie się do niej. 14) integracja celów - łączenie celów indywidualnych z celami organizacji. 15) wyznaczenie swojego następcy - wyznaczenie i przeszkolenie następcy, gwarantem że organizacja przetrwa bez nas.

Techniki zarządzania

Funkcje kierowników - planowanie, organizowanie, motywowanie, kontrola

Zarządzanie przez cele - polega na ustaleniu przez kierowników wraz z podległymi pracownikami wspólnych celów. Każdy oddział, pracownik wie, jakich wyników oczekuje się od niego. Kierownicy każdego szczebla albo sami wyznaczają swoje cele, albo uczestniczą w ich ustaleniu. Biorą również aktywny udział w planowaniu celów wyższego stopnia - w ten sposób lepiej rozumieją kierunek działań całej organizacji. To zarządzanie wymaga; jasno określonego celu, rozpisania celu na poszczególne zadania, aktywnego uczestnictwa wszystkich członków organizacji w realizacji celu, elastycznego planowania, oceny realizacji celu, kontroli wyników, a nie sposobów realizacji

Zarządzanie przez wyjątki - cenione przez twórczych szefów. Szef zajmuje się przyszłościowymi, trudnymi lub nietypowymi sprawami. Wszystkie pozostałe sprawy załatwiane są przez pracowników. Warunkiem sukcesu jest; ścisłe określenie kompetencji, dobrze przygotowana kadra kierownicza średniego szczebla, system informacji, który sygnalizuje sytuacje wyjątkowe.

Zarządzanie przez innowacje - przydatne w sytuacji szybko zmieniających się warunków zewnętrznych. Wymaga przyjęcia aktywnych, twórczych postaw. Kierownictwo organizacji musi być zorientowane na zmiany, musi śledzić i analizować, wyprzedzać przemiany dokonujące się wokół. Ta technika wymaga zatrudnienia i promowania ludzi gotowych do wprowadzenia szybkich, dynamicznych zmian.

Zarządzanie przez motywację - opiera się na rozpoznaniu i zaspokajaniu ludzkich potrzeb. Wymaga wyboru właściwych czynników motywujących (pozytywne, negatywne). Wśród pozytywnych; nagrody, wzrost wynagrodzeń, większa pewność zatrudnienia, powierzenie bardziej odpowiedzialnej pracy, poszerzenie uprawnień, udział w zyskach, funkcje honorowe, wyróżnienia, zaszczyty. Aby system zarządzania spełniał swoją rolę muszą być znane i akceptowane priorytety i kryteria oceny. W praktyce należy przestrzegać sprawiedliwości i zasady „fair play”.

Zarządzanie przez wyniki - lepiej pasuje do organizacji, której rezultatem jest wynik ekonomiczny. Preferuje specjalistów ekonomicznych, finansowych, technicznych.

Zarządzanie metodą harzburską - bardzo sformalizowane. Podstawy metody; dokładny opis pracy, kompetencji, uprawnień i odpowiedzialności wszystkich stanowisk, delegacja uprawnień, zapewnienie ścisłej zgodności celów wszystkich jednostek organizacyjnych z celami firmy, funkcje przełożonych ograniczają się do wytyczenia celów, informacji, koordynacji i kontroli rezultatów.

Kultura organizacji pracy w szkole

Kultura Organizacyjna - to całokształt zachowań ludzi w organizacjach, ogół zasad i sposobów postępowania, jakimi uczestnicy organizacji posługują się w procesach realizacji zadań. Zachowania te kształtują się pod wpływem wielorakich czynników oddziałujących na człowieka w procesie pracy i wykazują tendencję do utrwalania się i naśladownictwa. Stanowią wzorzec dla członków danej społeczności. Kultura organizacyjna społeczeństwa jest efektem procesu doskonalenia form i metod pracy i wyrazem osiągniętego poziomu rozwoju sił wytwórczych. Składniki kultury Org. - 1) mieć określony zasób wiedzy organizacyjnej (ustalenie jakiegoś minimum, poniżej którego o posiadaniu elementarnej wiedzy org. nie można już mówić), 2) posiadanie pewnej wrażliwości w zakresie dostrzegania zjawisk organizacyjnych i umieć je oceniać (trafne ocenianie i wyciąganie poprawnych wniosków tych ocen) 3) wykazywanie chęci i woli wykorzystywania sfery swoich wpływów w kierunku wprowadzania czy popierania pozytywnych zjawisk organizacyjnych i eliminowania bądź ograniczania negatywnych. 4) reprezentowanie postępowej postawy społecznej (działania powinny być oparte na zasadach humanizmu, uznaniu człowieka za najwyższą wartość). W zespole cech człowieka (tjw) obdarzonego kulturą ord, mieści się rzetelny i odpowiedzialny stosunek do pracy i ludzi, którzy ja wykonują. Rola instytucji Oświatowych w życiu społecznym polega na dostarczaniu wyjątkowo cennej wartościom jaką jest wykształcenie. W procesie tym, uczestniczą także inne instytucje, ale oświatowe robią to w sposób wyspecjalizowany i systematyczny. Instytucje oświatowe powinny uczyć umiejętności sprawnego organizowania działania, traktując to zadanie jako nieodłączny element swoich funkcji organicznych. Przejawem kultury org, inst, ośw, jest sposób w jaki traktuje ona swoich ustawowych partnerów - rodziców, opiekunów uczniów. Poziom instytucji oświatowych jest obecnie niezadowalający. Poziom kultury org, społeczeństwa będzie w dużym stopniu taki, jaki szkoły i inne instytucje oświatowe zdołają ukształtować w umysłach i osobowości swoich uczniów. Kierownik odgrywa poważną rolę w poszukiwaniu rozwiązań służących usprawnianiu pracy, wdrażaniu tych rozwiązań w życie. Ma duży wpływ na kształtowanie się warunków materialnych i psychicznych, w których dokonują się procesy realizacji zadań. Znaczenie ma; 1) odpowiedni klimat intelektualny sprzyjający podnoszeniu kwalifikacji i wszechstronnemu rozwojowi personelu. 2) Stwarzanie w zespole sytuacji skłaniających do wysiłku i twórczego myślenia. Przydzielane pracownikom zadania powinny mieć właściwy dla każdego z nich stopień trudności, 3) stosowanie przez kierownika właściwego stylu pracy. Kierowanie ludźmi na zasadzie demokratyzmu i partnerstwa, sprzyja nawiązywaniu z ludźmi harmonijnych kontaktów. 4) realizacja strategii. Umiejętne łączenie troski o realizację zadań instytucji z respektowaniem różnorodnych potrzeb wykonawców tych zadań. 5) osobisty przykład zachowań kierownika w różnych sytuacjach organizacyjnych. Punkt odniesienia do którego pracownicy przyrównują swoje działania, oceniają je i w sposób mniej lub bardziej uświadomiony wyciągają wnioski. 6) kierownik powinien stale podnosić poziom swoich kwalifikacji zawodowych. Od zachowania kierowników zależy kultura organizacyjna nauczycieli i uczniów, członków personelu, a pośrednio poziom kultury organizacyjnej społeczeństwa. Instytucje Oświatowe powinny dostać wsparcie od; autorów aktów prawnych, twórców programów i podręczników szkolnych, osób nadzoru pedagogicznego i administracyjnego w oświacie. Postulat aby problemy kultury organizacyjnej w oświacie stały się obiektem naukowych badań.

Style Kierowania

Kierowanie - wywieranie wpływu na kierunki działań zespołu, aby organizacja organizowała misje i realizowała cele. Styl kierowania - „rylec do pisania”, charakterystyczny i względnie stały zespół zachowań, polegający na wywieraniu wpływu na pracowników. Styl kierowania obejmuje osobiste interakcje i w sporej mierze spontaniczne oddziaływania kierownika na podwładnych w bezpośrednim kontakcie z nim. Aby kierować ludźmi trzeba mieć nad nimi władzę. 5 źródeł władzy; z mocy prawa, ekspercka, odniesienia (wzorzec), nagradzania, wymuszania (sankcji). Rodzaje stylów autokratycznych; 1) kierownik decyduje i ogłasza decyzję, 2) kierownik przekonuje podwładnych o słuszności decyzji, 3) k, przedstawia pomysły i zachęca do stawiania pytań, 4) k, przedstawia swoje pomysły, jako te które mogą ulec zmianie, 5) k, przedstawia problem wymagający rozstrzygnięcia, zbiera od podwładnych sugestie, 6) k, określa granice swobody, decydowania podwładnych i zachęca by z owej swobody robili praktyczny użytek, 7) k, zezwala podwładnym działać w granicach określonych przez przełożonego. Podział stylu autokratycznego; surowy, życzliwy, nieudolny. Podział stylu demokratycznego; osobowy (autokratyczny), osobisty impulsywny (kierownik kreatywny, ale pomysły jego nie są konsekwentnie realizowane), bezosobowy (rada), zbiorowy (wiece), spokojny (ład). Style wg Reddina - elastyczny (tolerancyjny) i impulsywny (niezdecydowanie).

Główne style kierowania (D. McGregora) - TEORIA X; zakłada wrodzoną niechęć człowieka do pracy. Człowiek stara się unikać pracy, jeżeli jest to tylko możliwe. Boi się odpowiedzialności, ma niskie ambicje, pragnie spokoju, bezpieczeństwa i dlatego chętnie poddaje się kierownictwu innego człowieka. Potrzeba przymusu, ścisłej kontroli i zagrożenia karami, jeśli chce się aby pracownik posiadane umiejętności i całą energię skierował na realizowanie celów organizacji. Tolerują prace by móc utrzymać rodzinę, zapłacić rachunki. TEORIA Y; opiera się na przeświadczeniu, że praca jest dla człowieka równie naturalną koniecznością, jak odpoczynek, sen, rozrywka. Człowiek potrafi sam sobą kierować i sam siebie kontrolować. Chętnie poświęca swoje umiejętności i energię dla realizacji celów, które uzna za własne. Nie unika odpowiedzialności, w sprzyjających warunkach nawet jej szuka. Możliwość zaangażowania się w formułowanie i realizację celów organizacyjnych jest odbierana przez przeciętnego człowieka jako nagroda. Człowiek aktywny, inteligentny. Teoria X - jest odpowiednikiem autokratycznego (dyrektywnego) stylu kierowania. Określenie zadań dla podwładnych, sposób ich wykonania, stawianie zadań cząstkowych których wykonanie ma spowodować realizację ostatecznego zadania. Szczegółowa kontrola wykonania zadania. Na pierwszy plan wysuwa się zestaw poleceń, rozkazów obwarowanych bodźcami negatywnymi (sankcjami). Poprzez uściślenie podziału pracy, uszczegółowienie informacji, oraz rozbudowa aparatu kontroli. Teoria Y - styl integratywny (demokratyczny), polega na stosowaniu pozytywnych bodźców pobudzających siły integrujące i uzyskaniu w ten sposób pełnej akceptacji celów instytucji przez pracownika.

Formułowanie celów w instytucjach oświatowych

Art. 1. System oświaty zapewnia w szczególności: 1) realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się oraz prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju, 2) wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny, 3) możliwość zakładania i prowadzenia szkół i placówek przez różne podmioty, 4) dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwość korzystania z opieki psychologicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej, 5) możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami, 5a) opiekę nad uczniami ze znacznymi lub sprzężonymi dysfunkcjami poprzez umożliwianie realizowania indywidualnych form i programów nauczania, 6) opiekę nad uczniami szczególnie uzdolnionymi poprzez umożliwianie realizowania indywidualnych programów nauczania oraz ukończenia szkoły każdego typu w skróconym czasie, 7) upowszechnianie dostępu do szkół, których ukończenie umożliwia dalsze kształcenie w szkołach wyższych, 8) możliwość uzupełniania przez osoby dorosłe wykształcenia ogólnego, zdobywania lub zmiany kwalifikacji zawodowych i specjalistycznych, 9) zmniejszanie różnic w warunkach kształcenia, wychowania i opieki między poszczególnymi regionami kraju, a zwłaszcza ośrodkami wielkomiejskimi i wiejskimi, 10) utrzymywanie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach i placówkach, 11) upowszechnianie wiedzy ekologicznej wśród dzieci i młodzieży oraz kształtowanie właściwych postaw wobec problemów ochrony środowiska, 12)opiekę dzieciom i młodzieży osieroconym, pozbawionym całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej, a także uczniom pozostającym w trudnej sytuacji materialnej i życiowej, 13) dostosowanie kierunków i treści kształcenia do wymogów rynku pracy. Postulaty; 1) trafnego rozumienia istoty celów danej instytucji określonych w aktach prawnych, regulujących treści i zakresy jej działalności. 2) nabywanie i pogłębianie przez każdego pracownika systemu oświaty umiejętności formułowania w sposób prawny szczegółowych celów swojej pracy, 3) wskazane jest respektowanie potrzeby ustalania celów na zasadzie demokratyzmu i partnerstwa. Ludzie powinni mieć wpływ na to co mają wykonywać w toku zespołowego działania, nie należy z góry narzucać celów. Włączenie uczniów w proces ustalania celów pozwala im lepiej zrozumieć cele szkoły i to w jaki sposób ich konkretne działania wiążą się z całością.

Planowanie Pracy w instytucjach Oświatowych

Dobrze sporządzony plan pracy ułatwia przede wszystkim należytą koncentrację osób tworzących te instytucje na tych celach, dla realizacji których zostały one powołane. Pozwala na systematyczną kontrolę realizacji zadań, eliminowanie z nich czynności zbędnych, a także stosowanie racjonalnego podziału pracy. Cennym walorem planowania pracy jest to, że pozwala ono na przestrzeganie zasad higieny pracy umysłowej. Stwarza to szansę równomiernego rozłożenia w czasie realizowanych zadań i dostosowanie ich do realnie istniejących możliwości wykonawczych. Plan powinien być; celowy, wykonalny, konsekwentny, operatywny, elastyczny, dostatecznie szczegółowy, w należytym stopniu długodystansowy, terminowy, kompletny (uwzględniający całość działania), racjonalny, sprawny, komunikatywny.

Struktura instytucji oświatowej

Instytucją jest organizacja złożona z personelu i aparatury. Cecha instytucji jest związanie personelu ogólnymi więzami współdziałania pozytywnego i związanie zespolonego w ten sposób grona z aparaturą należącą do dziedziny tego współdziałania. Instytucje jednorodne; szkoła podstawowa, przedszkole, instytucje złożone; zespoły szkół zawodowych. Komórka organizacyjna - instytucja, której nie można podzielić na mniejsze części. Jeden człowiek lub kilku ludzi których łączy jeden cel działania. Jednostka organizacyjna - jedna lub więcej komórek, jedno wspólne, bezpośrednie kierownictwo.

Organ prowadzący szkołę lub placówkę sprawuje nadzór nad jej działalnością w zakresie spraw finansowych i administracyjnych. Nadzorowi podlega w szczególności: prawidłowość dysponowania przyznanymi szkole środkami budżetowymi oraz gospodarowania mieniem, przestrzeganie obowiązujących przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników i uczniów, przestrzeganie przepisów dotyczących organizacji pracy szkoły i placówki.

Organ prowadzący szkołę lub placówkę, a w zakresie działalności dydaktyczno-wychowawczej i opiekuńczej również organ sprawujący nadzór pedagogiczny, mogą ingerować w działalność szkoły lub placówki wyłącznie w zakresie i na zasadach określonych w ustawie. W przypadku szkół przy zakładach karnych ingerencja ta jest dopuszczalna również w zakresie realizacji celu wykonania kary pozbawienia wolności określonych w Kodeksie karnym wykonawczym, a w przypadku szkół przy zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich - w zakresie realizacji celów określonych w przepisach o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Dyrektor szkoły lub placówki w szczególności: kieruje działalnością szkoły lub placówki i reprezentuje ją na zewnątrz, sprawuje nadzór pedagogiczny, sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne,

realizuje uchwały rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej, podjęte w ramach ich kompetencji stanowiących, dysponuje środkami określonymi w planie finansowym szkoły lub placówki zaopiniowanym przez radę szkoły i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie, a także może organizować administracyjną, finansową i gospodarczą obsługę szkoły lub placówki, wykonuje inne zadania wynikające z przepisów szczególnych, współdziała ze szkołami wyższymi oraz zakładami kształcenia nauczycieli w organizacji praktyk pedagogicznych.

Do kompetencji stanowiących rady pedagogicznej należy: zatwierdzanie planów pracy szkoły lub placówki po zaopiniowaniu przez radę szkoły lub placówki, zatwierdzanie wyników klasyfikacji i promocji uczniów, podejmowanie uchwał w sprawie innowacji i eksperymentów pedagogicznych w szkole lub placówce, po zaopiniowaniu ich projektów przez radę szkoły lub placówki, ustalanie organizacji doskonalenia zawodowego nauczycieli szkoły lub placówki, podejmowanie uchwał w sprawach skreślenia z listy uczniów.

Krajowa Rada: opracowuje i przedstawia Ministrowi Edukacji Narodowej projekty założeń polityki oświatowej państwa, w tym propozycje udziału nakładów budżetowych na oświatę w dochodzie narodowym podzielonym, opiniuje projekt ustawy budżetowej w części dotyczącej oświaty i przedstawia swoją opinię właściwym komisjom sejmowym i senackim, opiniuje kryteria podziału środków będących w dyspozycji Ministra Edukacji Narodowej, przeznaczonych na oświatę, opiniuje koncepcję kształcenia, w tym ramowe plany nauczania oraz zakres obowiązujących podstaw programowych, opiniuje projekty aktów prawnych dotyczących oświaty, opiniuje inne sprawy dotyczące oświaty, przedstawione przez Ministra Edukacji Narodowej.

Reforma Systemu Edukacji 1999

Realizowana od 1 IX 1999. Jej zadaniem jest poprawa funkcjonowania systemu szkolnictwa i obejmuje szerokie pole przemian. Główne cele; 1) podniesienie poziomu edukacji społeczeństwa przez upowszechnienie wykształcenia średniego i wyższego, 2) wyrównanie szans edukacyjnych, 3) sprzyjanie poprawie jakości edukacji, rozumianej jako integralny proces wych. i kształcenia. Realizacji celów mają służyć; 1) przedłużenie wspólnej edukacji do lat 16 i przesunięcie o rok decyzji o zróżnicowaniu drogi edukacyjnej, 2) struktura szkolnictwa w której poszczególne etapy kształcenia będą obejmowały grupy dzieci młodzieży w tej samej fazie rozwoju psychicznego i fizycznego, co pozwoli dostosować pracę szkoły do specyficznych potrzeb danej grupy wiekowej, 3) przebudowa szkolnictwa zawodowego i oparcie go na szeroko profilowanym, integralnie połączonym z wykształceniem ogólny, kształceniu w liceum profilowanym oraz na dwuletnich szkołach zawodowych, dające kwalifikacje w zawodzie o szerokim profilu. Ma to umożliwić szybkie opanowanie specjalistycznych kwalifikacji zawodowych, ułatwić proces przekwalifikowania się odpowiednio do potrzeb rynku pracy. 4) wprowadzenie dwuletniego liceum uzupełniającego dla absolwentów dwuletnich szkół zawodowych, stwarzającego możliwość dalszego kształcenia tym, którzy po ukończeniu gimnazjum wybrali edukację zawod, obecnie uczeń, który wybiera szkołę zaw, musi się uczyć 6 lat, aby mieć szansę studiowania. 5) wprowadzenie systemu sprawdzianów i egzaminów, co ma na celu uzyskanie większej drożności ustroju szkolnego, porównywalności świadectw oraz nadanie egzaminom funkcji diagnostycznej. Egzaminy mają podsumowywać realizację zadań każdego cyklu kształcenia, co powinno wpływać na poprawę jakości edukacji. Dany typ szkoły ma być przygotowaniem do następnego cyklu kształcenia i do życia.

Prowadzenie szkół i placówek publicznych zostanie powierzone w całości jednostkom samorządu terytorialnego, osobom prawnym i fizycznym. Reforma ma doprowadzić do poszerzenia autonomii szkół.

Szkolnictwo w procesie przebudowy. Geneza i kierunki reform oświatowych 1945-1995

A) Uruchomienie szkół

Szybkie postępy w odbudowie kraju i rozbudowie potencjału przemysłowego, powodowały ogromne zapotrzebowanie na inteligencję techniczną i w ogóle - kadrę wysoko kwalifikowanych fachowców w różnych dziedzinach i szczeblach gospodarki narodowej. Problem ten był zresztą ściśle związany z szeroko zakrojonym programem odbudowy szkolnictwa i przyspieszenia tempa rozwoju życia społ.-kulturalnego. Straty wojenne w szkolnictwie i instytucjach naukowych wynosiły szacunkowo 60% stanu przedwojennego. Zniszczono: 4880 szkół podstawowych, 487 szkół średnich i zawodowych oraz 17 szkół wyższych. W czasie okupacji zaginęło z rąk okupanta ponad 6tys. nauczycieli i pracowników nauki. Sieć szkolna wymagała gruntownej przebudowy w związku z wielkimi ruchami migracyjnymi, spowodowanymi zmianą granic, zasiedlaniem Ziem Odzyskanych i powrotem emigracji wojennej. Ogólne zasady upowszechniania i demokratyzacji szkolnictwa sformułowane w okresie okupacji w dokumentach programowych PPR i in. partii demokratycznych - zamierzano realizować stopniowo wobec olbrzymich trudności kadrowych i lokalowych. Na razie też do roku szkolnego 1948/49 - w okresie odbudowy sieci szkolnej - zachowano w zasadzie dotychczasowy przedwojenny schemat organizacyjny szkolnictwa, przygotowując jednak równocześnie grunt do zasadniczych zmian modelowych w dziedzinie oświaty. w rezultacie polityki państwa ludowego wobec oświaty i kultury nastąpił szybki i na szeroką skalę zakrojony rozwój szkolnictwa wszystkich stopni i rodzajów, a przede wszystkim walka z analfabetyzmem. Jednocześnie w pierwszych latach powojennych korzystano z wielu form przyspieszonego szkolenia lub doszkalania zawodowego poprzez różnego typu kursy fachowe organizowane m.in. przez związki zawodowe, organizacje młodzieżowe. Z rozbudową szkolnictwa, zwłaszcza średniego i wyższego, szła w parze poważna zmiana jego struktury na korzyść kierunków technicznych i ekonomicznych. Na szczeblu podstawowym zjawiskiem dominującym było (po raz I-szy w dziejach polskiej oświaty) już prawie pełne upowszechnienie nauczania (faktycznie - nie tylko na papierze) i jego egzekwowania na szczeblu elementarnym.

W tych samych latach nie tylko odbudowano wyższe uczelnie istniejące w czasach przedwojennych, ale utworzono szereg nowych szkół wyższych typu uniwersyteckiego, politechnicznego, ekonomicznego. Obok dawnych ośrodków szkolnictwa wyższego, koncentrujących się w Warszawie, Krakowie i Poznaniu, powstały nowe, poważne placówki tego szkolnictwa w Lublinie, Wrocławiu, Łodzi, Toruniu i Gdańsku. Napływ kandydatów na studia wyższe był bardzo znaczny. Liczba studentów szkół wyższych wzrosła w latach 1945 - 1948/49 z 56tys. do 104tys. Jednocześnie szybko postępowała demokratyzacja wyższych uczelni, w których w 1948r. ponad 40% ogółu studiujących stanowiła młodzież pochodzenia robotniczego i chłopskiego. Szybko postępował proces kształcenia nowej kadry naukowej, tym bardziej godny podkreślenia, że po zakończeniu wojny w r. 1945, straty osobowe przekraczały 40%, a w niektórych dyscyplinach nawet ponad 50% samodzielnych pracowników nauki - profesorów i docentów.

W procesie demokratyzacji poważną rolę odgrywały organizacje młodzieżowe, związane ideowo z partiami bloku demokratycznego: z PPR - Związek Walki Młodych i Akademicki Związek Walki Młodych „Życie”, z PPS - Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetów robotniczych.

Równolegle szybko postępowała odbudowa i rozbudowa sieci bibliotek i czytelni o charakterze powszechnym i specjalistycznym. Poważnie wzrastały nakłady książek i wydawnictw periodycznych. Na tle ożywionego ruchu wydawniczego szybko organizowało się życie literackie, tworzyły się czasopisma literackie o różnych odzieniach ideowych i zakresie oddziaływania. Lata 1945/48 były w literaturze polskiej okresem bezpośredniej reakcji na przeżycia wojenne, krystalizacji postaw ideologicznych i artystycznych oraz dyskusji, sporów na temat oblicza przyszłej literatury w nowej rzeczywistości społecznej. Podstawowym warunkiem uruchomienia szkolnictwa przez nową władzę było pozyskanie nauczycielstwa. Nauczyciele przystępowali na ogół bez wahań do pracy. Organy administracji szkolnej tworzyły się na wyzwolonych terenach zazwyczaj równocześnie z powstaniem I-szych szkół. Pierwszy inspektorat szkolny powstał w Chełmie 27.07.1944r.

Okres powstania I-szych szkół w Polsce Ludowej można nazwać okresem heroicznych wysiłków. Nauczyciele wraz z młodzieżą i rodzicami porządkowali budynki, gromadzili ławki i sprzęt szkolny. W budynkach szkolnych brakowało szyb, ławek, tablic, stołów, krzeseł. Dzieci uczyły się na podłodze, pisały na luźnych kartkach. Gdy szkoła znajdowała już pomieszczenie i znalazł się nauczyciel, wówczas pojawiły się kłopoty podręcznikowe. Podręczniki przepisywano na maszynie i powielano. Organizacje nauczycielskie i terenowe władze szkolne wydawały materiały pomocnicze dla uczniów w formie: gazetek, broszur, zeszytów zastępujących elementarze. W lewobrzeżnej Warszawie I-sze szkoły powstawały dosłownie na gruzach już kilka tygodni po wyzwoleniu stolicy.

B) Wczesną wiosną 1945 Ministerstwo Oświaty przystąpiło do opracowania gruntownej reformy organizacyjno-programowej szkolnictwa polskiego. W celu wszechstronnego przedyskutowania projektu tej reformy Ministerstwo zorganizowało Ogólnopolski Zjazd Oświatowy - w Łodzi, w dniach 18-22. 06. 1945.

Problematyka ministerialnej koncepcji reformy szkolnej została przedstawiona w referatach: Stanisława Skweszowskiego „Podstawowe zagadnienia wychowania i oświecenia publicznego w nowej Polsce”, Władysława Bieńkowskiego „Zasady reformy ustroju szkolnego”, Zanny Kormonowej „Zasady przebudowy reformy szkolnej”. Z lektur tych referatów wyłania się pełny obraz projektu reformy szkolnej Ministerstwa. Struktura nowej szkoły oprzeć się miała na 4 zasadach organizacyjnych. Są to: jednolitość, powszechność, publiczność, bezpłatność. Projekt obejmował:

- obowiązkowe przedszkola upowszechnione etapami z pomocą samorządu i organizacji społecznych

- szkołę 11-letnią podzieloną na 3 cykle programowe: kurs propedentyczny (klasa I-V), średni niższy - gimnazjalny (kl. VI-VIII) i systematyczny - licealny (kl. IX-XI) Skrócenie nauki w szkole początkowej i średniej z 12 do 11 lat było - zdaniem Bieńkowskiego koniczne w celu pozbawienia programu kursu propedentycznego cech infantylnych. Dr Karmanowa wychodząc z założenia, że program nauczania jest funkcją panującego układu społecznego, dokonała przeglądu czynników, które determinują sytuację społeczną w nowej Polsce. Wymieniła tu: reformę rolną, włączenie pod zarząd państwa przemysłu kluczowego, banków, transportu. Spośród licznych wystąpień dyskusyjnych na szczególną uwagę zasługuje głos prof. Bogdana Suchodolskiego, który przedstawił zalety i wady projektu ministerialnego. Dodatnia strony reformy - jego zdaniem polegały na udostępnieniu i zdemokratyzowaniu oświaty, zniesieniu stopni organizacyjnych szkoły powszechnej, upowszechnienie wykształcenia ogólnego na szczeblu gimnazjalnym, obronie wartości poznawczych kształcenia ogólnego i wydłużenia obowiązku szkolnego do lat 8. Natomiast błędem projektu ministerstwa jest ujmowanie oświaty wyłącznie jako drogi szkolnej. W rezolucji końcowej Zjazd wyraził opinię, iż konieczne jest dokonanie reformy kształcenia przez:

a) przyjęcie zasad powszechności, bezpłatności, jednolitości szkolnictwa

b) decentralizacja sieci szkół średnich

c) wprowadzenie obowiązkowych przedszkoli zakładowych i utrzymywanych przez państwo i samorząd

d) wprowadzenie 8-letniej i 8-klasowej, obowiązkowej i jednolitej pod względem organizacyjnym i programowym szkoły na wsi i w mieście

e) utworzenie średnich szkół ogólnokształcących

f) rozwijanie szkół zawodowych opartych na podbudowie 8-klasowej szkoły zasadniczej, przy tym szkoły zawodowe wszystkich stopni musza przygotować młodzież pod względem teoretycznym i praktycznym do wykonywania zawodu oraz dawać wykształcenie ogólne umożliwiające dalszą naukę na stopniu wyższym

g) wprowadzenie obowiązku kształcenia zawodowego dla młodzieży pracującej w wieku do 18 lat, nie uczącej się w szkołach ogólnokształcących

h) rozwijanie oświaty dorosłych w postaci kursów, bibliotek, uniwersytetów ludowych

i) zapewnienia przez państwo i samorząd odpowiednich sum na internaty i stypendia

Historyczne znaczenie Zjazdu polega na tym, że podsumował i skonkretyzował projekt reform szkolnych, które przez całe lata dojrzewały w postępowych ugrupowaniach nauczycielskich i oświatowych. Zjazd ukazał społeczeństwu perspektywy rozwoju oświaty i szkolnictwa, przedstawił główne tendencje rozwojowe demokratycznej szkoły i wychowania.

C) Odbudowa szkolnictwa, kształtowanie się nowego ustroju szkolnego 1947-48

Nieliczne budynki szkolne, uchronione od poważniejszych zniszczeń były zajęte często na cele mieszkalne, przez milicję, wojsko, szpitale. Na początku maja 1945 w Warszawie spośród 34 budynków szkolnych, zachowanych w znośnym stanie, aż 14 było zajętych przez instytucje mieszkalne, w pozostałych przeprowadzono remonty z udziałem rodziców i uczniów. Stopniowe wyzwalanie ziem polskich spod władzy niemieckiej, wszelkie ruchy migracyjne, a szczególnie narastająca fala osadnictwa polskiego na odzyskanych ziemiach stwarzały pilną potrzebę należytej rozbudowy i zagęszczenia sieci szkół, aby dzieciom i młodzieży polskiej stworzyć warunki do pobierania pełnowartościowej nauki szkolnej. Najpoważniejszą przeszkodą w dziele odbudowy szkolnictwa na ziemiach dawnych i tworzenie nowych na ziemiach zachodnich stanowiły niedobory kadrowe. W instrukcji ministerstwa w sprawie organizacji roku szkolnego 1947/48 w szkolnictwie średnim ogólnokształcącym, zwrócono szczególną uwagę na rolę organizacji młodzieżowych jako ważnego czynnika wychowawczego pomagającego zdobyć światopogląd społ.-polityczny i przygotowaniu młodzieży do zadań obywatelskich w demokratycznym państwie. Zalecano przy tym radom pedagogicznym, aby opracowywały plany wychowawcze, szkoły, uwzględniające ścisłą współpracę nauczycieli z kołami rodzicielskimi i organizacjami młodzieżowymi. Organizacje młodzieżowe miały wówczas do spełnienia szczególnie doniosłe zadania wychowawcze. Ich założenia ideowe służyły wychowaniu społecznemu, przygotowaniu wartościowych obywateli i rozwijaniu pełnej osobowości wychowanków. Były czynnikiem demokratyzacji szkoły, zmieniały jej atmosferę wychowawczo, silniej wiązały ją z przemianami społ.-ekonomicznymi kraju, wpływały na kształtowanie poglądów i postaw młodzieży, były czynnikiem swego rodzaju kontroli społecznej w szkole. Wysokie wymagania stawiał przed swoimi członkami Związek Walki Młodych - celem było wychowanie ludzi młodych, nieugiętych, gotowych do najwyższych ofiar w imię wolności i sprawiedliwości społecznej. Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego kładła szczególny nacisk na rozwój osobowości członków (wolność myśli, wierność socjalizmowi). Organizacją młodzieżową Stronnictwa Demokratycznego był Związek Młodzieży Demokratycznej, działający głównie w środowisku akademickim i drobnomieszczańskim. W roku szk. 1947/48 wprowadzono nowe plany godzin i przejściowe programy nauczania 8-klasowych szkół powszechnych. Znaczny wzrost liczy godzin przedmiotów przyrodniczych nastąpił kosztem nauki łaciny. Przedmioty przyrodnicze i matematyczne, wysunęły się zdecydowanie na I-sze miejsce, które przypadało dawniej przedmiotom humanistycznym. w końcu 1947 ukazały się drukiem programy nauki dla 8-klasowej szk. podstawowej w formie broszur oddzielnych dla każdego przedmiotu. Programy zawierały uwagi wstępne, poznawcze i wychowawcze, cele nauczania , uwagi metodyczne do poszczególnych przedmiotów.

a) materiał nauczania oparto na rzetelnej wiedzy

b) stworzono trwałe podstawy kształtowania u uczniów nowoczesnego poglądu na świat

c) nadano charakter naukowy dyscyplinom humanistycznym w szkole, szczególnie historii oraz nauce języka i literatury ojczystej

d) w szerszym zakresie uwzględniono nauki matematyczne i przyrodnicze, rozbijając je na dyscypliny naukowe

e) zwrócono szczególną uwagę na dorobek demokracji polskiej, tradycje walk emancypujących chłopów i robotników

f) nasycono materiał nauczania wszystkich przedmiotów, szczególnie j. polskiego, historii, nauki o Polsce i świecie współczesnym - elementami nowego ideału wychowawczego.

Program szkół gimnazjalnych i licealnych uległ w latach 1945/48 niewielkim zmianom. Używano w zasadzie programów przedwojennych. Poza tym wprowadzono przejściowe programy historii, biologii, geografii. W październiku 1947 ukazało się rozporządzenie ministra Oświaty wprowadzające do szkół średnich wszystkich typów lekcje „zagadnienia społeczno-wychowawczego”. Przedmiot ten nauczany ?? w wymiarze 1 godz. tygodniowo we wszystkich klasach, w których nie wprowadzono nauki o Polsce i świecie współczesnym. W roku szkolnym 1947/48 ukształtował się ostatecznie nowy typ zakładu kształcenia nauczycieli szkół powszechnych, który powstał drogą połączenia 2-letniej „podbudowy” z 2-letnim liceum pedagogicznym. Instrukcja o organizacji roku szk. 1947/48 w zakresie kształcenia nauczycieli utworzyła 4-letnie liceum pedagogiczne. Do I klasy przyjmowano młodzież w wieku od 14 do 18 lat, po 7 klasach szk. podstawowej lub po klasie wstępnej gimnazjum ogólnokształcącego. W dążeniu do wzmocnienia kontroli państwa nad szkolnictwem wyższym Rada ministrów powołała 17 maja 1946 Radę Szkół Wyższych, której zadaniem było przygotowanie projektu reformy. Nowo powołana Rada opracowała projekt, który stał się podstawą dekretu Rady ministrów z 28.10.1947 o organizacji nauki i szkolnictwa wyższego. W tym roku przekształcono Radę Szkół Wyższych w Radę Główną do Spraw Nauki i Szkolnictwa Wyższego, współdziałającą z ministrem Oświaty. W związku z rosnącymi potrzebami kadrowymi oraz celu upowszechniania wyższego szkolnictwa zawodowego, dekret wprowadzał dwustopniowość studiów. Trzyletnie studia (I stopnia) dawały uprawnienia zawodowe, dalsze dwuletnie (II stopnia), zakończone magisterium przeznaczone były dla szczególnie uzdolnionych i dawały przygotowanie teoretyczne. Zasada 2-stopniowości objęła wszystkie szkoły akademickie. 01.03.1948 Komitet Centralny PPR powziął decyzję o powołaniu 11-letniej szkoły ogólnokształcącej, składającej się z 7-klasowej szk. podstawowej i 4-letniego liceum ogólnokształcącego. Koncepcję tę uzasadniono względami ekonomicznymi i społecznymi.

---