Prawo Bankowe(3), Testy


Politechnika Śląska w Gliwicach

Wydział Mechaniczny Technologiczny

Kierunek Mechanika i Budowa Maszyn

Grupa dziekańska VI

Elementy polityki gospodarczej, marketingu i prawa gospodarczego

Referat na temat:

"Banki - prawo bankowe, słownictwo,

rodzaje kont, lokat, depozytów,

kredyty, stopy procentowe, opłaty i pułapki,

bankowość internetowa."

Skład sekcji:

- Szczeponek Anna

- Marmajewska Anna

- Gąsiorowski Piotr

- Stach Michał

SPIS TREŚCI:

Wstęp

System bankowy - rodzaje banków

Konkurencja między bankami

Nadzór bankowy

System bankowy w Polsce

Szczególne obowiązki i uprawnienie banków

Depozyt bankowy

Lokata

Kredyt

Udzielanie kredytów

Konto bankowe

Aktywa

Pasywa

Pułapki

Opłaty pobierane przez bank

Stopy procentowe

Bankowość internetowa

Pojęcia

Literatura

Poprzednikami współczesnych banków byli średniowieczni handlarze trudniący się wymiana pieniędzy. Nazwa "bank" pochodzi od włoskiej nazwy banco, czyli ławki, kontuar, przy którym pracowali włoscy handlarze pieniędzmi. Zajmowali się oni przede wszystkim przekazywaniem pieniędzy (wkładów) od jednego klienta do drugiego, także w innych miejscowościach. W tym celu klienci deponowali u bankierów pieniądz kruszcowy, a ci w zamian wystawiali zaświadczenie - banknot (weksel) na bankiera w innym mieście.

Obecnie rolę banków można scharakteryzować następująco:

- po pierwsze: są one przedsiębiorstwami, które przejmują szereg czynności finansowych z jednostek gospodarczych i gospodarstw domowych;

- po drugie: są instytucjami do transformacji ryzyka oraz terminu przy przyjmowaniu wkładów oraz udzielaniu kredytów.

W gospodarce, która w małym stopniu zależy od podziału pracy, podmioty gospodarcze muszą dokonywać czynności finansowych samodzielnie. Natomiast w gospodarce o rozwiniętym podziale pracy banki stają się przedsiębiorstwami, które przejmują od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych szereg czynności w zakresie gospodarki finansowej.

Kolejną dziedzina działalności banków jest przejmowanie należności od przedsiębiorstw i stawienie do ich dyspozycji gotówki np. poprzez zakup weksli czy należności (factoring).

Banki przyjmują i udzielają kredytów, dzięki czemu przedsiębiorstwa i osoby prywatne nie muszą same szukać kredytodawcy i kredytobiorcy.

Instytucje bankowe przejmują także szereg czynności usługowych, przede wszystkim w zakresie obsługi gospodarki papierami wartościowymi. Zawiadamiają także właścicieli o zebraniach akcjonariuszy oraz pobierają dla nich odsetki i dywidendy. Papiery wartościowe mogą być również przekazywane do specjalnych banków (zbiornic). Banki występują również w zastępstwie podmiotów gospodarczych w handlu papierami wartościowymi: w imieniu swych klientów kupują oraz sprzedają na giełdzie określone akcje i obligacje. Obsługa papierów wartościowych przez banki to między innymi przejęcie emisji tych papierów od przedsiębiorstw oraz sprzedaż weksli i obligacji skarbowych.

Banki udzielają także porad podmiotom gospodarczym, które chcą dokonać lokaty. W ich imieniu mogą dokonywać wkładów, zakupów papierów wartościowych czy też przekazywać te środki specjalnym instytucjom zajmującym się administrowaniem cudzym majątkiem.

„Prawo Bankowe” (DZ. U. z dnia 21 listopada 1997)

Wyrazy "bank" i "kasa" mogą być tylko używane w nazwie oraz dla określenia działalności lub reklamy wyłącznie w rozumieniu ustawy.

Bank rozumiemy jako:

- osobę prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw,

- działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Bank może być utworzony jako:

- państwowy

- spółdzielczy

- w formie spółek akcyjnych.

Banki państwowe

- jest tworzony i likwidowany przez Radę Ministrów drodze rozporządzenia

- organami banku państwowego są: rada nadzorcza (3 lata) i zarząd

- prezesa powołuje i odwołuje rada nadzorcza banku

- nadzór kierowanie działaniem banku państwowego sprawuje rada nadzorcza

Banki w formie spółek akcyjnych

- jest tworzony na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego

- funkcję nadzoru sprawuje rada nadzorcza, w liczbie co najmniej 5 członków

- jest zobowiązany do informowania o nabyciu przez jednego akcjonariusza pakietu akcji dającego prawo do ponad 5% głosów podczas walnego zgromadzenia akcjonariuszy banku

System bankowy - rodzaje banków

System bankowy w każdym kraju określa prawo bankowe. Ustala ono między innymi rodzaje banków, ich czynności, rolę banku centralnego oraz zadania nadzoru bankowego.

Na strukturę aparatu bankowego mają obecnie wpływ dwa czynniki: wyodrębnienie się banków emisyjnych oraz uniwersalizm w działalności banków operacyjnych.

Rozwój systemu bankowego doprowadził do wyodrębnienia banków emisyjnych, które do prowadzenia operacji bankowych wykorzystują emisję banknotów. Dalszy proces tego rozwoju spowodował rozgraniczenie funkcji banków operacyjnych i emisyjnych, a następnie skoncentrowanie emisji banków tylko w jednym lub kilku (np. w USA) bankach emisyjnych oraz odejście banków emisyjnych od bezpośredniego kredytowania podmiotów gospodarczych.

Podstawowe funkcje systemu bankowego są następujące :

- kreowanie przez bank emisyjny pieniądza jako ostatecznego środka zapłaty;

- kreowanie przez banki operacyjne pieniądza jako środka płatniczego;

- zaspokajanie zapotrzebowania na pieniądz za pomocą kredytu;

- pośredniczenie między posiadaczami środków pieniężnych i ich użytkownikami.

Duże zróżnicowanie banków operacyjnych wynika z jednej strony z różnych form własności, a z drugiej - z podziału banków według dokonywanych czynności. Ten ostatni podział obecnie ulega ograniczeniu, coraz więcej krajowych systemów bankowych przyjmuje w swojej pracy zasadę uniwersalizmu, tj. dokonywania przez jedną instytucję bankową

(z wyjątkiem banku centralnego) wszystkich czynności bankowych.

System bankowy obejmuje następujące podstawowe grupy banków:

- banki centralne powstałe na bazie banków emisyjnych;

- banki operacyjne (komercyjne, handlowe);

- banki specjalne (wyspecjalizowane);

- spółdzielczość kredytową;

- kasy oszczędnościowe.

Bank centralny jest to bank państwowy, który spełnia równocześnie

funkcje:

- banku emisyjnego;

- banku banków;

- banku gospodarki narodowej i banku państwa. Centralny bank - dzięki temu, że dokonuje emisji pieniądza - jest zawsze wypłacalny. Jeżeli poniesie straty, to i tak będzie mógł w pełni zaspokoić roszczenia posiadaczy wkładów. Wkłady w banku emisyjnym są zawsze całkowicie pewne.

Jako bank banków - bank centralny jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych (komercyjnych). Tworzy on dwa rodzaje pieniądza:

- banknot jako centralny pieniądz gotówkowy;

- pieniądz żyrowy - centralny pieniądz rezerwowy. Bank banków spełnia następujące funkcje:

- reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza (gotówkowego i żyrowego);

- reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego przez banki

operacyjne;

- reguluje płynność całego systemu bankowego;

- kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężne.

Najbardziej istotne dla banku centralnego jest spełnianie funkcji banku gospodarki narodowej. W tym charakterze jest on z jednej strony regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej strony - bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu. Obowiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia.

Pełniąc funkcję banku państwa bank centralny zajmuje się obsługą i organizacją płatności zagranicznych, realizacją polityki państwa w odniesieniu do kursu walut, pośredniczeniem w kupnie złota i dewiz, a także utrzymywaniem rezerw międzynarodowych środków pieniężnych.

Najbardziej rozpowszechnioną formą instytucji bankowej są uniwersalne banki operacyjne (komercyjne). Określenie celu działania tych banków wymaga wzięcia pod uwagę dwóch zasadniczych czynników. Z jednej strony banki te świadczą określone usługi niezbędne z punktu widzenia społecznego (np. obsługa obrotu gotówkowego i bezgotówkowego), z drugiej zaś - są przedsiębiorstwami, których celem powinno być osiągnięcie zysku. Cel działania banku komercyjnego można więc określić jako dążenie do zaspokojenia potrzeb podmiotów gospodarujących w zakresie usług bankowych przy równoczesnym dążeniu do uzyskania zysku. Realizacja tego celu natrafia na ograniczenia wynikające z konieczności:

- zachowania płynności, tj. zdolności do nieograniczonej wypłacalności w każdym przypadku, kiedy klienci banku wyrażą życzenie wycofania swych wkładów;

- przestrzegania przepisów finansowych i rozliczeniowych ustalonych przez kompetentną władzę;

- takiego działania, które by zapewniło zaufanie do banku i przeciwdziałało np. możliwości nagłego wycofywania wkładów oszczędnościowych i instytucji kredytowych.

Tak więc cel działania banku komercyjnego ma charakter kompleksowy i polega na takim rozwijaniu usług bankowych, które by nie pogorszyło płynności banku, nie naruszyło obowiązujących przepisów i zachowało zaufanie do danego banku, a jednocześnie utrzymana byłaby zasada rentowności banku.

Banki specjalne są to banki, których sfera działania w porównaniu z bankami handlowymi ma specjalny charakter albo pod względem zakresu i formy działania, albo rodzaju klienteli. Są to przede wszystkim banki, które zajmują się koncentracją środków dla finansowania inwestycji. Kapitały te są mobilizowane nie tylko poprzez wkłady od klientów, ale także dzięki emisji i sprzedaży własnych obligacji bądź przyjmowaniu lokat innych banków czy budżetu.

Specjalizacja banków może być operacyjna, co prowadzi do podziału na banki kredytu krótko- i długoterminowego, bądź funkcjonalna, pod tym względem banki dzielą się na finansujące eksploatację i inwestycje. Specjalizacja może też być terytorialna (banki ogólnokrajowe i regionalne), a także branżowa: banki przemysłowe, rolne, melioracyjne, handlu zagranicznego, budowlane itp.

Do typowych banków wyspecjalizowanych należą banki hipoteczne. Ich akcje znajdują się na ogół w posiadaniu banków uniwersalnych, a tym samym - choć są prawnie wyodrębnione - wchodzą do koncernów bankowych. Banki hipoteczne zajmują się udzielaniem pożyczek zabezpieczonych na hipotece nieruchomości. Środki na udzielanie kredytów pod zastaw ziemi i nieruchomości banki te mobilizują w drodze sprzedaży listów zastawnych, których zabezpieczeniem jest zastawiona w bankach ziemia lub nieruchomości.

Do banków specjalnych należą także m. in.: banki komunalne, instytucje kredytu ratalnego, banki - zbiornice, przechowujące papiery wartościowe oraz towarzystwa lokat kapitałowych, które dają małym inwestorom możliwość uczestniczenia w portfelu złożonym z akcji wielu spółek akcyjnych.

Spółdzielnie kredytowe są to instytucje drobnego kredytu, zorganizowane na zasadach spółdzielczych, polegających na powiązaniu kredytobiorców - członków spółdzielni (m. in. poprzez ich wkłady członkowskie) solidarną odpowiedzialnością materialną za działalność danej spółdzielni. Spółdzielczość kredytowa powstała w XIX w. w Niemczech w dwóch formach, nazwanych od nazwisk ich założycieli kasami Schulzego z Delitsch i kasami Reiffeisena. W Polsce w okresie międzywojennym spółdzielnie kredytowe dzieliły się na dwie zasadnicze grupy: spółdzielnie tzw. powszechne (banki ludowe, towarzystwa zaliczkowe itp.) oraz spółdzielnie rolnicze (kasy Stefczyka).

Obecnie spółdzielnie kredytowe są bankami uniwersalnymi i ze względu na konkurencję rozszerzyły krąg klientów poza obręb własnych członków. W tej sytuacji zadaniem tych spółdzielni jest optymalne zaopatrywanie członków w usługi finansowe, ale równocześnie obsługa osób nie należących do spółdzielni.

Dzięki lokalnemu ukierunkowaniu i nie biurokratycznemu podejmowaniu decyzji, spółdzielnie kredytowe mają możliwość dokonywania promocji usług i doradztwa dla swych członków, natomiast dzięki współpracy z bankami zrzeszającymi mogą świadczyć swoim członkom i klientom wszystkie usługi charakterystyczne dla banków uniwersalnych, zwłaszcza w zakresie realizacji bezgotówkowego obrotu płatniczego, kredytowych transakcji konsorcjów bankowych, transakcji papierami wartościowymi oraz transakcji zagranicznych. W celu reprezentowania interesów banków spółdzielczych są powoływane zjednoczenia tych banków, które reprezentują ich interesy wobec państwa i banku centralnego, a także zajmują się szkoleniem i kontrolą.

Zadaniem kas oszczędnościowych jest ścisłe powiązanie działalności tych instytucji z potrzebami drobnych wytwórców i gospodarstw domowych, a także samorządów. Równocześnie muszą to być jednostki rentowne, zainteresowane wynikami swej działalności.

Podstawowe założenia organizacji systemu kas oszczędnościowych można scharakteryzować następująco:

- kasy oszczędnościowe są samodzielnymi bankami uniwersalnymi, tj. mogącymi dokonywać wszystkich operacji przewidzianych prawem bankowym;

- organem założycielskim kas oszczędnościowych są samorządy lokalne, one ustalają statut kasy oraz wybierają jej radę;

- rada złożona z przedstawicieli samorządu oraz w części z pracowników kasy wybiera zarząd kasy, ustala główne warunki jej działalności oraz decyduje o otwarciu oddziałów;

- zarząd prowadzi bieżącą działalność kasy;

- kasy oszczędnościowe z jednej strony prowadzą działalność typu uniwersalnego banku, który gromadzi oszczędności oraz udziela kredytu zwłaszcza dla drobnych przedsiębiorców i gospodarstw domowych, z drugiej strony - udziela kredytu samorządowi, a także częściowo przeznacza zysk do kasy gminy;

- nadzór nad kasami oszczędnościowymi sprawuje lokalna władza wykonawcza, nadzór bankowy zaś jest sprawowany PRZEZ bank centralny lub odpowiedni urząd państwowy;

- centralami finansowymi kas oszczędnościowych są banki komunalne, do których funkcji należy obsługa obrotu żyrowego, udzielanie kredytu kasom oszczędnościowym, obsługa kredytów konsorcjalnych dla samorządów oraz obsługa emisji obligacji.

Budowlane kasy oszczędnościowe udzielają kredytów na budownictwo mieszkaniowe. Ich działalność polega na przyjmowaniu wkładów oprocentowanych poniżej oprocentowania rynkowego tanich lokat terminowych, a następnie udzielaniu oszczędzającym kredytów oprocentowanych poniżej stopy rynkowej, w wielkości kilkakrotnie przekraczającej nagromadzony wkład. Na ogół są one powiązane organizacyjnie z systemem kas oszczędnościowych i banków komunalnych..

Konkurencja między bankami

Rywalizacja w sektorze bankowym może stanowić duże niebezpieczeństwo dla działania poszczególnych banków. Podczas gdy w całej gospodarce rynkowej konkurencja między podmiotami gospodarczymi jest jedną z sił napędowych, to w bankowości owo stwierdzenie ma ograniczony zasięg. Wynika to z wyjątkowo dużej wrażliwości banków na zmiany w nastrojach klientów. Nawet stosunkowo drobny powód może stać się przyczyną paniki wśród depozytariuszy banku. Nie oznacza to jednak, że z tej przyczyny należałoby w ogóle rezygnować z rywalizacji między bankami, choć może ona wywołać pewne niebezpieczeństwa.

Szczególnie groźna jest rywalizacja o klientów poprzez stawianie mniejszych wymagań przy udzielaniu kredytów, gdy banki obawiają się utraty klienteli na rzecz konkurencji. Może to doprowadzić do destabilizacji systemu bankowego. Z drugiej jednak strony - konkurencja między bankami stwarza możliwość oceny danego wniosku kredytowego nie przez jedną tylko grupę bankowców, która może się mylić, ale nawet przez kilka innych instytucji bankowych.

Nie można także uznać za właściwe rezygnowania z pewnej informacji o kredytobiorcy, który często jest zainteresowany w tym, żeby ukryć przed bankiem swoją faktyczną sytuację finansową. Tym niemniej rozpowszechnianie informacji o nierzetelności określonych kredytobiorców (szczególnie dużych) jest niedopuszczalne, gdyż może to doprowadzić do wielkich strat banków z powodu paniki wśród depozytariuszy. Nie może to jednak służyć jako argument przeciwko konkurencji.

Nadzór bankowy

Ze względu na specyficzny charakter działalności banków - dysponowanie środkami wielu podmiotów gospodarczych - władze państwowe ustanawiają urząd nadzoru bankowego. Przedmiotem zainteresowania tego nadzoru jest zapewnienie bezpieczeństwa wkładów gromadzonych przez banki. Nadzór bankowy jest sprawowany bądź przez bank centralny, bądź też przez Ministerstwo Finansów (Skarbu). Do zadań nadzoru bankowego należy niedopuszczenie do:

- naruszenia prawa bankowego oraz innych przepisów prawnych obowiązujących banki;

- utraty płynności przez bank;

- takiego pogorszenia się rentowności banku, które groziłoby jego likwidacją.

Urząd nadzoru bankowego ma prawo kontrolowania działalności banku, a w przypadku, jeśli uzna, że postępowanie danego banku zagraża wypełnieniu przez niego zobowiązań wobec klientów lub w sposób rażący narusza przepisy prawa bankowego, może zastosować odpowiednią karę administracyjną, aż do zawieszenia lub odwołania kierownictwa danego banku, a nawet postawienia banku w stan likwidacji.

Nadzór bankowy działa w interesie ochrony deponentów oraz w celu zapobieżenia niepożądanym następstwom ogólnogospodarczym masowego bankructwa. Dlatego też dąży on również do reglamentacji warunków konkurencji W zakresie bankowości, a w związku z tym jest instytucją, która udziela zezwoleń na uruchomienie instytucji bankowych. Mogą tu być stosowane dwie metody:

- metoda koncesji, która wiąże zezwolenie ze spełnieniem określonych warunków przez założycieli i oznacza konieczność odpowiedniej decyzji władz administracyjnych;

- metoda normatywna, która zezwala prowadzić operacje bankowe każdemu, kto stosuje się do określonych norm.

System bankowy w Polsce

Pierwsze zmiany dostosowujące działalność systemu bankowego do potrzeb gospodarki rynkowej nastąpiły na mocy ustawy o prawie bankowym przyjętej przez Sejm w lutym 1982 r. Ustawa stworzyła możliwość wykorzystania aparatu bankowego jako ważnego ogniwa, wpływającego w sposób aktywny na kształtowanie i realizację polityki gospodarczej państwa oraz równowagi gospodarczej. Zostało to osiągnięte dzięki następującym postanowieniom:

- wyodrębnienie aparatu bankowego z resortu finansów i przekształcenie go w samodzielny pion gospodarczy, w pełni niezależny i podporządkowany bezpośrednio najwyższym organom państwa - Radzie Ministrów i Sejmowi. Prezes NBP jest powoływany przez Sejm i przed Sejmem odpowiada za działalność banku. Równocześnie, nie będąc członkiem rządu, uczestniczy w posiedzeniach Rady Ministrów. Była to zmiana istotna, stwarzała bowiem niezbędne warunki do rozdzielenia skarbu państwa od zasobów emisyjnych banku centralnego, co w praktyce powinno oznaczać kontrolę społeczną (Sejm) nad wykorzystaniem emisji znaków pieniężnych w kształtowaniu procesów społeczno - gospodarczych;

- uchwalanie przez Sejm co roku planu kredytowego wraz z bilansem przychodów i wydatków ludności oraz założeń polityki pieniężno-kredytowej, a tym samym podniesienie rangi planów pieniężnych, zwłaszcza planu kredytowego, a także instrumentów polityki pieniężno-kredytowej poprzez uzależnienie w szerokim zakresie decyzji gospodarczych od posiadania przez przedsiębiorstwo odpowiednich środków pieniężnych (własnych lub pożyczonych);

- powołanie Rady Banków jako organu koordynującego działalność wszystkich banków, którą kieruje prezes Narodowego Banku Polskiego, co stworzyło możliwość jednolitego realizowania polityki pieniężno-kredytowej przez cały aparat bankowy;

- ustanowienie stosunków między bankami a przedsiębiorstwami na zasadach umownych, co stworzyło możliwość wprowadzenia partnerstwa tych instytucji w realizowaniu polityki pieniężno-kredytowej.

Ciężar zapewnienia sprawnego funkcjonowania systemu bankowego spoczywał na banku centralnym, tj. na Narodowym Banku Polskim, który, zgodnie z ustawą, był bankiem emisyjnym państwa oraz centralną instytucją kredytową, rozliczeniową i dewizową.

Pełnienie przez NBP funkcji wiodącej w systemie bankowym i wyposażenie go w niektóre uprawnienia koordynacyjno-kontrolne było niezbędne dla zapewnienia mu warunków do wykonywania jego podstawowych zadań jako banku emisyjnego, tj. umacniania wartości złotego i prowadzenia racjonalnej polityki emisyjnej. Nie oznaczało to jednak nadrzędności administracyjnej NBP w stosunku do innych banków. Nie oznaczało to także, że NBP był monobankiem. Oprócz niego działały także inne banki (Bank Gospodarki Żywnościowej, banki spółdzielcze, Bank Handlowy SA, Bank Polska Kasa Opieki SA). Nowe prawo bankowe przewidywało możliwość powoływania innych banków za zgodą Rady Ministrów.

Ustawa o prawie bankowym wprowadzała nową instytucję - Radę Banków, powołaną w celu zapewnienia spójności działania całego systemu bankowego. Rada Banków była koordynacyjnym i konsultacyjnym organem banków, a w jej skład wchodzili: prezes NBP i jego pierwszy zastępca, prezesi banków o zasięgu ogólnokrajowym, przedstawiciele banków spółdzielczych oraz - dla zapewnienia koordynacji działania z organami administracji państwowej w zakresie kształtowania oraz realizowania jednolitej polityki gospodarczej i finansowej - przedstawiciele przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów i ministra finansów. Do zakresu działania Rady Banków należało rozpatrywanie wszystkich podstawowych spraw związanych z zagadnieniami polityki pieniężno-kredytowej oraz organizacją systemu bankowego. W razie powstania różnicy zdań w podstawowych sprawach dotyczących realizacji polityki pieniężno-kredytowej ustawa przewidywała możliwość zgłoszenia weta przez przedstawiciela ministra finansów lub przedstawiciela przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów. Zagadnienia sporne rozpatrywała Rada Ministrów.

Dalsze zmiany w organizacji systemu bankowego wynikające z wprowadzania gospodarki rynkowej w Polsce musiały być połączone z radykalną i przełomową reformą sposobu prowadzenia polityki pieniężno-kredytowej przez ogniwa systemu bankowego.

Podstawowym założeniem długofalowej polityki pieniężno-kredytowej jest utrzymanie wielkości kredytu i pieniądza w określonych granicach, uzasadnionych możliwościami ekonomicznymi gospodarki. Dopuszczenie do nadmiernej emisji jest jedną z istotnych przyczyn inflacji. Niezwykle ważne jest przeto stworzenie barier instytucjonalnych chroniących przed nadmiernym wypływem pieniądza z systemu bankowego do gospodarki. Zadanie to może być realizowane znacznie skuteczniej w warunkach wydzielenia bezpośredniej działalności kredytowej z banku centralnego. W strukturze monobankowej niezwykle trudno jest bowiem oprzeć się presji przedsiębiorstw (ukierunkowanej na rozszerzenie kredytu ponad granice wyznaczone przez możliwości gospodarki) na oddziały operacyjne, a tych z kolei - na oddziały wojewódzkie i centralę; gdyż nie istnieje ekonomiczny mechanizm samo ograniczania kredytu w poszczególnych jednostkach bankowych. System dwupoziomowy stwarza znacznie większe możliwości skutecznego przezwyciężania presji na nadmierny wzrost kredytów, a przede wszystkim wprowadza mechanizm uzależniający skalę kredytowania przedsiębiorstw przez banki kredytowe od ich zdolności do gromadzenia środków finansowych.

Powstała więc konieczność: po pierwsze - powołania do życia nowego mechanizmu kreowania kredytu, który by w sposób bardziej efektywny określał wielkość tej emisji; po drugie - stworzenia warunków do kształtowania partnerstwa oraz obopólnego zainteresowania przedsiębiorstw i banków efektywnym wykorzystaniem kredytu.

Nowy mechanizm kreowania kredytu musiał się oprzeć na dwóch emitentach pieniądza: banku emisyjnym, który emituje pieniądz banku centralnego i bankach operacyjnych, które emitują pieniądz bankowy na podstawie posiadanego pieniądza w banku centralnym. Za pomocą odpowiednich instrumentów: polityki otwartego rynku, obowiązkowej rezerwy i kredytu refinansowego, bank centralny określa możliwości multiplikacyjne tworzenia pieniądza przez banki operacyjne.

Powołanie do życia uniwersalnych banków operacyjnych, których celem działalności było osiągnięcie maksymalnego zysku w warunkach utrzymania płynności oraz solidność w stosunku do państwa i klientów, oznaczało istotną zmianę stosunków między bankami a przedsiębiorstwami. Powstały warunki do partnerstwa.

Utworzenie rozwiniętej sieci banków działających na zasadach komercyjnych spowodowało stopniowe powstawanie warunków do rosnącej konkurencyjności między bankami oraz zrodziło dążenie do pozyskiwania klientów. Między innymi dzięki tym zmianom zostały stworzone możliwości dokonywania wyboru banku przez podmioty gospodarcze i ludność. Jednocześnie banki uzyskały większą niż do tej pory niezależność w podejmowaniu decyzji kredytowych, co wszakże jest połączone z większą odpowiedzialnością za prowadzoną działalność. Zasadzie swobody wyboru banku przez klientów powinna towarzyszyć zasada umożliwiająca bankom rezygnację lub odmowę prowadzenia rachunku bądź udzielenia kredytu. Przyjęcie zasady, że każda jednostka gospodarcza ma prawo i możliwość wyboru jednego z banków jest związane z odejściem od dominującej do tej pory reguły terytorialnego powiązania przedsiębiorstw z konkretnym bankiem lub oddziałem banku. Zakres działania banków i ich oddziałów przestał być ograniczony rodzajem działalności kredytobiorców czy też miejscem ich działalności.

Wymienione tutaj zmiany zostały przeprowadzone w 1989 r. w wyniku reformy prawa bankowego, której celem było:

- stworzenie sprzyjających warunków do prowadzenia przez NBP aktywnej polityki emisyjnej, odpowiednio realizowanej przez cały system bankowy wobec wszystkich partnerów banków, poprzez przekształcenie NBP w bank banków;

- kształtowanie autentycznego partnerstwa w stosunkach między bankami i ich klientami, przede wszystkim dzięki stworzeniu możliwości swobodnego nawiązywania stosunków kredytowych między bankami i podmiotami gospodarczymi;

- wprowadzenie zasady konkurencyjności między bankami w wyniku odejścia od zasady ścisłego podziału terytorialnego i branżowego oraz stworzenia warunków do powoływania nowych banków przez osoby prawne i fizyczne;

- oparcie działalności aparatu bankowego na podstawach ekonomicznych przez wprowadzenie rozrachunku ekonomicznego w poszczególnych bankach i ich oddziałach funkcjonujących na zasadach komercyjnych;

- zwiększenie samodzielności, inicjatywności i przedsiębiorczości wszystkich ogniw systemu bankowego oraz ich odpowiedzialności (w swoim zakresie działania) za realizowaną politykę pieniężno-kredytową.

W wyniku reformy bankowej z 1989 r., ukształtowana w poprzednich latach struktura bankowości w Polsce zaczęła się przystosowywać do zasad i mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej. Ważnym elementem zmian było wyodrębnienie z NBP powszechnych kas oszczędności i utworzenie odrębnego banku państwowego - Powszechnej Kasy Oszczędności. Dalszej zmianie uległa struktura bankowa l II 1989 r., kiedy to na mocy rozporządzeń Rady' Ministrów z dnia 11 kwietnia 1988 r. rozpoczęły działalność: Bank Gdański w Gdańsku, Bank Śląski w Katowicach, Bank Przemy słowo-Handlowy w Krakowie, Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie, Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi, Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu, Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie, Państwowy Bank Kredytowy w Warszawie oraz Bank Zachodni we Wrocławiu, które przejęły oddziały z sieci NBP. Banki te są samodzielnymi i samofinansującymi się jednostkami organizacyjnymi, prowadzącymi działalność polegającą przede wszystkim na gromadzeniu środków pieniężnych, udzielaniu kredytów i pożyczek pieniężnych oraz przeprowadzaniu rozliczeń pieniężnych. Mają również prawo tworzenia spółek prawa handlowego i cywilnego oraz spółdzielni, a także podejmowania działalności gospodarczej w innych formach. Każdy bank może swobodnie decydować o przedmiocie i zakresie swojego działania i stosownie do własnej woli oferować usługi.

Swoboda banku została rozszerzona również w sferze umów zawieranych z klientami i wyraża się przede wszystkim w ustalaniu przez bank wysokości oprocentowania lokat i kredytów, okresów spłaty kredytów, a także innych warunków. Realizując zasadę równości sektorów nowe prawo bankowe odstąpiło od stosowanego dotychczas podziału jednostek prowadzących działalność gospodarczą na jednostki gospodarki uspołecznionej i nie uspołecznionej, wprowadzając w to miejsce pojęcie osoby prawnej. W każdym przypadku przy zawieraniu umów rachunku bankowego i umów kredytowych, a także przy korzystaniu z innych usług, osoby prawne i fizyczne mają prawo wyboru banku. Realizację tego usprawnienia zapewniają przepisy przewidujące możliwość równoczesnego korzystania z usług wielu banków, w tym zaciągania w nich kredytu bankowego.

Przepisy przejściowe upoważniły prezesa NBP od ustalenia górnej granicy oprocentowania kredytów i pożyczek oraz rodzajów rachunków bankowych, na których wkłady podlegają oprocentowaniu i dolnej granicy oprocentowania, jeżeli będzie to konieczne dla zapewnienia jednolitości polityki pieniężno-kredytowej. Wprowadzono także uregulowania mające zapewnić realizację założeń polityki pieniężno-kredytowej, którymi banki miały się kierować w swojej działalności (np. rezerwy obowiązkowe i kredyt refinansowy).

Radykalna zmiana mechanizmu bankowego pociągała za sobą różnorakie konsekwencje. Wśród nich najistotniejsze znaczenie miało należyte zabezpieczenie interesów klientów. Ustawa zobowiązywała banki do utrzymania płynności płatniczej oraz wprowadzała następujące rozwiązania, które miały służyć zapewnieniu bezpieczeństwa środków pieniężnych powierzonych bankom przez ich klientów:

1) rozwiązania zapobiegające nadmiernej koncentracji kredytów oraz nadmiernemu angażowaniu środków we wnoszenie udziałów i wkładów od innych osób prawnych oraz w zakupy akcji i obligacji;

2) kredyt konsorcjalny, który miał być formą kredytowania potrzeb wymagających zaangażowania środków przekraczających ograniczenia wymienione w punkcie l;

3) nadzór nad działalnością banków, ukierunkowany na czuwanie nad tym, by działalność ta nie stworzyła zagrożenia dla zgromadzonych w nich środków pieniężnych;

4) ustalenie zasad uzdrawiania gospodarki banków oraz ich likwidacji i upadłości, w celu zapobieżenia stratom, na które mogą być narażeni klienci banku.

W myśl założeń reformy bankowej nastąpiła przebudowa Narodowego Banku Polskiego, zmierzająca w kierunku zwiększenia jego roli jako centralnego banku państwa oraz banku banków4. NBP zaprzestał bezpośredniego kredytowania jednostek gospodarki narodowej, otwierania i prowadzenia dla nich rachunków bankowych oraz przeprowadzania rozliczeń pieniężnych. Zadania te przejęły nowo utworzone banki.

Wśród zadań NBP nadrzędne miejsce zajęło umocnienie pieniądza polskiego oraz wspieranie polityki gospodarczej państwa. Te generalne dyrektywy przeniknęły system oddziaływania NBP na funkcjonowanie innych banków oraz określiły jego stanowisko w procesie współdziałania w kształtowaniu i realizacji planów, a zwłaszcza polityki pieniężno-kredytowej.

Działalność NBP jako banku centralnego koncentruje się przede wszystkim na następujących dziedzinach:

- współdziałanie przy opracowywaniu koncepcji społeczno-gospodarczego rozwoju kraju i kształtowaniu systemu funkcjonowania gospodarki narodowej;

- udzielanie kredytów nie finansowych innym bankom i kontrola ich wykorzystania oraz przyjmowania lokat;

- organizowanie oraz realizacja rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych;

- organizowanie i realizowanie obrotów dewizowych, a także administrowanie państwową rezerwą dewizową;

- sprawowanie funkcji nadzoru bankowego nad całym systemem bankowym w kraju;

- współdziałanie w kształtowaniu i realizacji polityki dewizowej;

- kształtowanie polityki kursowej i jej bieżącej realizacji;

- emisja znaków pieniężnych oraz organizowanie obiegu gotówkowego;

- organizowanie i przeprowadzanie rachunków międzybankowych;

- obsługa kasowa jednostek budżetu centralnego;

- reprezentowanie interesów Polski w międzynarodowych instytucjach bankowych;

- oddziaływanie na system bankowy w kierunku realizacji założeń polityki pieniężno-kredytowej;

- oddziaływanie na inne banki za pośrednictwem banku kredytowego i plafonów kredytowych, a także nowego instrumentarium ekonomicznego, w którego skład wchodziłyby m. in. stopa rezerwy obowiązkowej, wielkość i oprocentowanie kredytu refinansowego oraz stopy procentowej od kredytów i od, depozytów.

Współudział NBP w kształtowaniu polityki gospodarczej i pieniężno-kredytowej państwa ma się wyrażać w zgłaszaniu uwag i wniosków do projektów planów społeczno-gospodarczych i budżetu państwa, a także w sporządzaniu analiz sytuacji pieniężnej, a następnie przekazywaniu ich naczelnym i terenowym organom władzy i administracji państwowej oraz w przygotowywaniu projektów założeń polityki o pieniężno-kredytowej wraz z planem kredytowym.

Działalność kredytowa NBP została ograniczona do refinansowania innych banków i udzielania kredytu w walutach obcych. Prowadzenie przez NBP rachunków bankowych zostało ograniczone do rachunków innych banków, budżetu i jednostek budżetowych oraz osób prawnych, które określi prezes NBP.

Przepisy o emisji i obrocie papierami wartościowymi upoważniają NBP, poza emisją bankowych papierów wartościowych, do kupowania i sprzedaży obligacji, weksli, bonów skarbowych i innych papierów wartościowych emitowanych przez skarb państwa oraz takich, za które skarb państwa przyjął odpowiedzialność z tytułu poręczenia, a także do obsługi pożyczek państwowych, zaciągniętych przez wypuszczenie papierów wartościowych.

Działalność banków w sprawach dewizowych i w zakresie współpracy z zagranicą obejmuje czynności przewidziane w ustawie Prawo dewizowe5 oraz w istotnej części będzie polegać na zapewnieniu zgodnego z przepisami i obowiązującymi zasadami działania banków w sprawach dewizowych. Ustawa zapewnia nowo powstałym bankom państwowym zachowanie posiadanych przez nie uprawnień dewizowych. Nowo utworzonym bankom uprawnienia takie będzie mógł nadawać prezes NBP. NBP ma sprawować kontrolę nad działalnością dewizową banków. W razie stwierdzenia, że bank narusza przepisy prawa dewizowego czy postanowienia swojego statutu bądź postępuje sprzecznie z udzielonym mu upoważnieniem, prezes NBP zdecyduje o potrzebie zakazania bankowi dokonywania czynności albo o cofnięciu upoważnienia posiadanego przez bank. Istotne znaczenie ma również podstawa ustawowa do powierzenia przez NBP obsługi dewizowej oraz walutowej ludności innym niż banki osobom prawnym, instytucjom i jednostkom nie mającym osobowości prawnej (przedsiębiorstwom turystycznym, hotelom itp.).

Całkowicie nowe są uregulowania dotyczące gromadzenia rezerw obowiązkowych: rezerwą obowiązkową zostaną objęte wszystkie środki pieniężne zgromadzone w banku, przy czym stopa rezerwy nie może być wyższa aniżeli 30% sumy tych środków. Dopuszczane jest odrębne ustalanie stopy rezerw dla poszczególnych rodzajów wkładów (w ten sposób będzie tworzona zachęta dla banków do gromadzenia oszczędności, a zwłaszcza lokat terminowych), nie przewiduje się natomiast oprocentowania środków odprowadzanych na rachunek rezerw obowiązkowych. Naruszenie przez bank obowiązku utrzymania rezerw na wymaganym poziomie będzie zawsze powodowało uruchomienie odpowiednich sankcji.

Nowe prawo bankowe i ustawa o Narodowym Banku Polskim przewidziały usytuowanie nadzoru bankowego w banku centralnym (Główny Inspektorat Nadzoru Bankowego). NBP realizuje stały nadzór nad instytucjami bankowymi na podstawie rocznych bilansów, miesięcznych sprawozdań i bieżących meldunków. Podstawowym celem tego nadzoru jest zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych (w złotych i walutach obcych) zgromadzonych na rachunkach bankowych oraz zagwarantowanie zgodności działalności banków z przepisami prawnymi. Czynności podejmowane w ramach nadzoru polegają na badaniu bilansów banków oraz innych materiałów sprawozdawczych, a także ustalaniu norm działalności banków w przyszłości, w celu utrzymania płynności i bezpieczeństwa obrotu gotówkowego i bezgotówkowego.

W ramach sprawowania nadzoru bankowego prezes NBP może przekazać bankowi określone zalecenia, a w przypadku krańcowym -nawet cofnąć decyzję o wydaniu zgody na prowadzenie działalności. Minister finansów może wystąpić do prezesa NBP o podjęcie czynności lub środków wynikających ze sprawowania nadzoru.

Przejście od gospodarki nakazowej do rynkowej wymagało dalszych istotnych zmian w polskim prawie bankowym. Następowało to stopniowo, poprzez kolejne nowelizacje prawa bankowego6. Zmiany określone tymi ustawami koncentrowały się wokół następujących

zagadnień:

- zmiana struktury własnościowej: przekształcanie banków państwowych w banki w formie spółek akcyjnych;

- określenie sposobu udzielania zezwoleń na otwarcie nowych

banków;

- sprecyzowanie zasad działania nadzoru bankowego;

- określenie zakresu i instrumentów działania Narodowego Banku Polskiego (rezygnacja z planu kredytowego);

- ograniczenie możliwości zadłużenia się budżetu państwa w Narodowym Banku Polskim;

- likwidacja Rady Banków.

Uwzględniając ostatnie zmiany w ustawach o prawie bankowym oraz o Narodowym Banku Polskim (z 1992 r.), podstawowe założenia działalności instytucji kredytowych w Polsce można przedstawić określając definicję banku, rodzaje banków, tryb ich tworzenia, organizacji i likwidacji, a także zadania i rolę NBP.

Polskie prawo bankowe przyjęło konwencję określenia banku poprzez wyliczenie jego czynności. Do czynności tyci należy przede wszystkim:

- prowadzenie rachunków bankowych;

- przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych;

- przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych;

- udzielanie i zaciąganie kredytów oraz pożyczek pieniężnych;

- wykonywanie operacji czekowych i wekslowych;

- emitowanie papierów wartościowych, dokonywanie obrotu tymi papierami oraz prowadzenie kont depozytowych papierów wartościowych.

Celowe byłoby bardziej precyzyjne określenie pojęcia "bank". Za bank należałoby uznać takie przedsiębiorstwo, w którego działalności istotne znaczenie odgrywa przyjmowanie depozytów od podmiotów gospodarczych oraz udzielanie kredytów.

Polskie prawo bankowe nie dzieli banków na banki handlowe (komercyjne), które dokonują operacji kredytowych krótko- i średnio-terminowych oraz na banki wyspecjalizowane, finansujące głównie działalność inwestycyjną. Wszystkie banki mają charakter uniwersalny i mogą dokonywać wszelkich czynności bankowych.. Nie przeszkadza to, że niektóre banki mają określoną specjalizację (np. Bank Gospodarki Żywnościowej - gospodarka rolna; Powszechna Kasa Oszczędności Bank Państwowy - oszczędności, budownictwo mieszkaniowe;

Bank Handlowy SA w Warszawie - operacje zagraniczne; Bank Gospodarki Krajowej i Polski Bank Rozwoju - operacje zlecone przez państwo).

Natomiast prawo bankowe przewiduje wyłącznie podział na rodzaje banków według form własności: państwowe, spółdzielcze oraz banki w formie spółek akcyjnych.

Przyjęcie zasady uniwersalizmu jest generalnie rozwiązaniem lepszym. Byłoby chyba jednak celowe stworzenie określonych, odrębnych przepisów dla niektórych rodzajów banków, np. banków hipotecznych, ze względu na ich specyficzną działalność (listy zastawne).

Większość kredytów jest udzielana przez kartel banków Ministerstwa Finansów, który został utworzony w wyniku komercjalizacji banków państwowych, powstałych na bazie oddziałów NBP, a także innych banków państwowych. Miał to być krótki okres poprzedzający prywatyzację tych banków. Tymczasem okazało się, że obecna sytuacja jest wygodna dla realizacji celów Ministerstwa Finansów (sfinansowanie deficytu bankowego, zwiększenie dochodów budżetowych). Kolejne terminy prywatyzacji są przesuwane w przyszłość i należy się spodziewać, że obecny stan będzie trwał jeszcze wiele lat.

Prawo bankowe zapewnia gwarancję państwową dla wkładów lokowanych tylko w tych bankach, które powstały na bazie oddziałów Narodowego Banku Polskiego, a także dla innych banków, które korzystały z tego przywileju do czasu uchwalenia ustawy, Stwarza to wyjątkowo niekorzystne warunki dla działania pozostałych banków, które także powinny obligatoryjnie mieć odpowiednie fundusze gwarancyjne dla pokrycia wkładów oszczędnościowych w przypadku bankructwa banku.

Przedstawione rozwiązania świadczą wyraźnie, że polskie prawo bankowe ustaliło faktycznie dwie grupy banków: uprzywilejowane (państwowe i inne z nich powstałe) oraz pozostałe. Ten stan rzeczy może jeszcze się umocnić, jeżeli będą stosowane bardzo rygorystycznie zezwolenia na prowadzenie działalności zagranicznej, a także jeśli nie dopuści się banków prywatnych do udziału w Krajowej Izbie Rozliczeniowej.

Tryb wydawania zezwoleń na powstanie nowych banków, nadzór bankowy nad ich działalnością oraz postępowanie uzdrawiające, a także postawienie banku w stan likwidacji i ogłoszenie jego upadłości są w zasadzie jednakowe dla wszystkich rodzajów banków.

Przy tworzeniu nowego banku muszą być spełnione następujące warunki:

- liczba założycieli nie może być mniejsza niż 3 osoby prawne lub 10 osób fizycznych;

- założyciele muszą dysponować kapitałem własnym (w 1993 r. - 70 mld zł dla banków krajowych i 6 min dolarów dla banków

zagranicznych), z tym że jeden założyciel nie może być właścicielem więcej niż połowy tego kapitału;

- bank musi być wyposażony w odpowiednie pomieszczenia;

- osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk kierowniczych muszą mieć odpowiednie kwalifikacje fachowe oraz moralne;

- przedstawiony przez założycieli plan działalności banku na okres 3-letni powinien wskazywać, że działalność ta będzie bezpieczna dla środków gromadzonych przez bank.

Z tymi słusznymi postulatami koliduje przepis mówiący, że kapitał własny banku nie może pochodzić z pożyczki czy kredytu lub w jakikolwiek sposób być obciążony. Dosłowna interpretacja tego przepisu oznacza, że żadna osoba prawna czy fizyczna korzystająca z jakiegokolwiek kredytu nie mogłaby być założycielem banku.

Bank w formie spółki akcyjnej jest zobowiązany informować Narodowy Bank Polski o wszelkich zmianach w strukturze akcji posiadanych przez akcjonariuszy (art. 78). I tak:

- powinien zgłaszać do NBP przypadki posiadania przez jednego akcjonariusza pakietu akcji dającego prawo do ponad 10% głosów podczas walnego zgromadzenia;

- zobowiązany jest uzyskać zgodę NBP na przeniesienie akcji, jeżeli w wyniku tej operacji jeden akcjonariusz będzie dysponował pakietem akcji dającym prawo do ponad 20%, 33%, 50%, 66% i 75'% głosów podczas walnego zgromadzenia.

W razie powstania groźby poniesienia strat bądź niebezpieczeństwa niewypłacalności:

- Zarząd Banku powinien wszcząć postępowanie uzdrawiające i przedstawić program tego postępowania prezesowi NBP;

- jeżeli Zarząd Banku nie jest w stanie doprowadzić do poprawy sytuacji ekonomiczno-finansowej swej instytucji, prezes NBP może ustanowić zarząd komisaryczny; Zarząd Banku ulega rozwiązaniu, a kompetencje stanowiące innych organów banku zostają zawieszone;- jeżeli stan funduszy własnych banku wskutek strat zmniejszy się o połowę, prezes NBP może zezwolić na przejęcie banku przez inny bank (banki) lub zarządzić jego likwidację;

- jeżeli według bilansu aktywa banku nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań, prezes NBP zawiesza działalność banku oraz występuje do sądu wojewódzkiego z wnioskiem o ogłoszenie jego upadłości.

- z chwilą ogłoszenia upadłości narząd upadłym bankiem przejmuje syndyk wyznaczony przez sąd, a prawa i obowiązki dotychczasowych władz banku zostają zawieszone;

- syndyk prowadzi układy z wierzycielami, a jeżeli nie dojdzie do układu - przeprowadza proces sprzedaży banku bądź składników jego majątku.

Rolę Narodowego Banku Polskiego określa stwierdzenie, że jest on bankiem emisyjnym państwa oraz centralną instytucją kredytową i rozliczeniową, a także centralą instytucji dewizowej (art. 2).

Działalność Narodowego Banku Polskiego ma na celu umocnienie pieniądza polskiego i współdziałanie w realizacji polityki gospodarczej państwa (art. 5). Sformułowanie to w sposób niedostateczny podkreśla niezależność banku centralnego. W warunkach deficytu bankowego może to oznaczać pasywne dostosowywanie się do kształtowania się budżetu. Dlatego też należałoby uzupełnić zadania NBP. Działania tego banku powinna bowiem określać nie tylko stabilizacja pieniądza, ale także wzrost dochodu narodowego i zmniejszenie bezrobocia.

Polityka pieniężna NBP jest określana przez założenia polityki pieniężnej uchwalane corocznie przez Sejm wraz z ustawą budżetową. Projekt tych założeń jest przedstawiany Radzie Ministrów, która zgłasza wobec niego swoje stanowisko, następnie jest on prezentowany Sejmowi. Prezes NBP przedkłada także Sejmowi raport o stanie pieniądza.

Przedstawiony tryb może uzależnić Narodowy Bank Polski od ustaleń Rady Ministrów i Sejmu w zakresie deficytu budżetowego.

W celu realizacji założeń polityki pieniężnej prezes Narodowego Banku Polskiego dysponuje następującymi instrumentami:

- ustalanie stopy rezerwy obowiązkowej banków;

- kontyngent i stopa procentowa kredytu refinansowego;

- wysokość prowizji pobieranej przez NBP;

- możliwość ograniczenia wielkości środków pieniężnych, które mogą być oddane przez bank do dyspozycji kredytobiorcy.

Zgodnie z ustawą o Narodowym Banku Polskim, do działalności NBP należy:

- emitowanie znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polski;

- udzielanie kredytów refinansowych innym bankom;

- przyjmowanie lokat;

- przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych;

- organizowanie obrotu walutami obcymi;

- emitowanie bankowych papierów wartościowych;

- czuwanie nad prawidłowym funkcjonowaniem i rozwojem systemu bankowego;

- realizowanie interesów państwa w zakresie współpracy z międzynarodowymi instytucjami bankowymi i bankami zagranicznymi.

Postępowanie przy tworzeniu banku

Aby założenia banku było możliwe należy:

- zgromadzić fundusze własne

- zapewnić pomieszczenia na działalność banku

- złożenie rękojmi na prowadzenie działalności banku w sposób należyty przez członków zarządu

- przedstawienie planu działalności banku.

Wniosek o wydanie zezwolenia na utworzenie banku powinien zawierać:

- nazwę i siedzibę

- zakres zamierzonej działalności

- dane założycieli i osób na kierownicze stanowiska

- dane o kapitale założycielskim

oraz dołącza się projekt statutu banku, planu finansowego oraz inne wymagane dokumenty.

Wnoszony przez założycieli wkład nie może być niższy niż 5 milionów EURO ale obliczonego w złotówka po kursie z dnia wydania zezwolenia w NBP.

Bank rozpoczyna działalność po otrzymaniu od komisji Nadzoru Bankowego zezwolenia na rozpoczęcie działalności.

Banki mają prawo wprowadzić następujące rodzaje rachunków:

- bieżące (ROR)

- pomocnicze

- lokaty terminowe

- oszczędnościowe (wkłady oszczędnościowe)

Otwarcie rachunku bankowego następuje na podstawie umowy zawartej z bankiem na piśmie. Taka umowa musi zawierać:

- strony umowy

- rodzaj otwieranego rachunku

- walutę, w jakiej rachunek będzie prowadzony

- czas, na jaki rachunek zostanie założony

- wysokość oprocentowania

- sposób dysponowania środkami

- termin wypłaty lub kapitalizacji odsetek

oraz inne szczegółowe ustalenia.

Osoba małoletnia może posiadać rachunek oszczędnościowy, a po ukończeniu 13 lat dysponować środkami pieniężnymi znajdującymi się na tym rachunku, o ile nie sprzeciwi się temu opiekun prawny.

Suma udzielonych kredytów, pożyczek pieniężnych nabytych obligacji innych niż akcje papierów wartościowych, wierzytelności z tytułu gwarancji bankowych, poręczeń oraz innych wierzytelności banku w stosunku do jednego podmiotu lub kilku podmiotów powiązanych kapitałowo nie może przekroczyć 25% funduszy własnych banku.

Emisja bankowych papierów wartościowych

Banki mogą emitować bankowe papiery wartościowe na warunkach podanych do publicznej wiadomości. Bankowy papier wartościowy służy do gromadzenia przez banki środków pieniężnych w złotych lub w innej walucie wymiennej i zawiera w nazwie wyrazy "bankowy papier wartościowy". Bank ma obowiązek po ustalonym czasie wykupić je po ustalonej wcześniej cenie.

Szczególne obowiązki i uprawnienie banków

- bank ma prawo żądać zabezpieczenia

- banki mają prawo wystawiać bankowe tytuły egzekucyjne

- banki maja prawo otwierania i prowadzenia rachunków bankach poza granicami Polski

- banki i osoby w nich i dla nich pracujące są zobowiązane do zachowania tajemnicy bankowej

- bank ma obowiązek udzielania informacji stanowiącej tajemnice bankową wyłącznie:

- innym bankom o wierzytelnościach, obrotach i wierzytelnościach na rachunkach w zakresie w jakim są one niezbędne do udzielenia kredytu

- na żądanie osób upoważnionych przez Komisje Nadzoru Bankowego

- sądu lub prokuratury

- Prezesa Głównego Urzędu Ceł

- Prezesa Najwyższej Izby Kontroli

- Narodowemu Bankowi Polskiemu

- służbą ochrony państwa

- bank ponosi odpowiedzialność za szkody wynikające z ujawnienia tajemnicy bankowej i wykorzystania jej niezgodnie z przeznaczeniem.

- bank ma prawo w zakresie swojej działalności określać ogólne warunki umów lub regulamin określające (warunki otwierania i prowadzenia rachunków, rodzaje udzielanych kredytów, warunki udostępniania skrytek bankowych, warunki wykonywania innych czynności usługowych banku)

Depozyt bankowy - (wkład bankowy), kwota pieniężna zdeponowana w banku na czas nieokreślony (wkład awista) lub oznaczony (wkład terminowy). Bank uzyskuje prawo do dysponowania depozytami (udziela kredytów bankowych, kupuje papiery wartościowe), w zamian wypłaca deponentowi oprocentowanie.

Stopa oprocentowania zależy od okresu, na który depozyt został złożony: im jest on dłuższy, tym stopa oprocentowania jest wyższa. Niektóre banki różnicują stopę oprocentowania także w zależności od wysokości depozytu.

Depozyt może mieć także formę rzeczową (biżuteria, złoto, papiery wartościowe, numizmaty, dokumenty, waluty obce). Są one przechowywane w skarbcu bankowym za określoną opłatą.

Lokata - (łc. locare, locatum `umieścić, położyć') zamiana gotówki na mienie ruchome lub nieruchomości w celu zabezpieczenia tych środków pieniężnych przed utratą wartości lub dla osiągnięcia określonego zysku, np. lokata w papiery wartościowe, bankowe wkłady terminowe, dzieła sztuki (np. w warunkach inflacji).

Najpopularniejszymi formami lokaty w gospodarce rynkowej są:

  1. terminowe wkłady bankowe - wykorzystywane do przechowywania oszczędności przez gospodarstwa domowe i przejściowo wolnych środków obrotowych przez przedsiębiorstwa. Przynoszą dochód w postaci oprocentowania, charakteryzują się niskim stopniem ryzyka.

  1. papiery wartościowe - ze względu na zróżnicowaną wartość jednostkową i możliwość zakupu w różnych ilościach wykorzystywane jako forma lokaty przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, a także instytucje finansowe, ubezpieczeniowe itp. Przynoszą dochody w formie dywidendy (akcje) lub oprocentowania (obligacje, bony skarbowe) - wyższe niż wkłady bankowe, lecz obciążone też są wyższym stopniem ryzyka (z wyjątkiem skarbowych papierów wartościowych).

  1. polisy ubezpieczeniowe na życie i ubezpieczenia renty - długookresowa forma gromadzenia oszczędności przez osoby fizyczne posiadające stałe źródło dochodów. Zapewnia wypłatę jednorazowego świadczenia lub renty przez dany okres, w wysokości i warunkach ustalonych umową.

  1. zakup nieruchomości - lokata przynosząca dochód w postaci czynszu dzierżawnego z tytułu wynajmu innym użytkownikom (np. budynek mieszkalny, lokal użytkowy itp.) i (lub) wzrostu wartości w miarę upływu czasu, zwłaszcza w warunkach inflacji lub ograniczonej podaży.

  1. zakup złota - zwłaszcza w postaci znanych na rynku monet, płytek albo niewielkich sztabek. Lokata taka nie przynosi bieżących dochodów, chroni jednak skutecznie przed inflacją.

  1. zakup walut obcych - w warunkach wysokiej inflacji waluty krajowej chroni oszczędności przed utratą wartości (wzrost kursu). Przechowywanie ich w banku daje dodatkową korzyść w formie oprocentowania.

  1. zakup dzieł sztuki, zbiorów i kolekcji (np. numizmatycznych, filatelistycznych i in.) w oczekiwaniu na wzrost ich wartości w miarę upływu czasu.

Kredyt - (z łaciny creditum - pożyczka), odstąpienie określonej wartości w pieniądzu lub towarach pod warunkiem zwrotu równowartości w ustalonym terminie. W umowie kredytowej określony jest czas jej trwania, warunki zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami oraz kwota ewentualnej prowizji dla którejś ze stron umowy lub osoby trzeciej. Stroną pożyczającą pieniądze jest najczęściej bank komercyjny, który udziela kredytu firmom i osobom prywatnym.

Bank, chcąc uniknąć ryzyka niespłacenia przez kredytobiorcę kwoty umowy może zażądać zabezpieczenia kredytu hipoteką ustanowioną na nieruchomości stanowiącej własność podmiotu biorącego kredyt (kredyt hipoteczny) lub zastawem przedmiotów wartościowych, papierów wartościowych lub towarów (kredyt lombardowy). W przeciwieństwie do pożyczki bank ma prawo znać przeznaczenie danego kredytu. Bank państwowy udziela kredyt jedynie państwu na pokrycie np. deficytu budżetowego lub deficytu bilansu handlowego.

Kredyt bankowy jest to rodzaj kredytu, w którym kredytodawcą jest bank. Cechą kredytu bankowego jest:

W praktyce bankowej wyróżnia się kredyty m.in. ze względu na:

  1. krótkoterminowe - udzielane na okres do jednego roku,

  2. średnioterminowe - z terminem spłaty od jednego roku do 3 lat,

c) długoterminowe - z terminem spłat powyżej 3 lat,

Kredyty mogą być udzielane dwiema metodami w rachunkach:

Kredyt w rachunku otwartym jest tradycyjną metodą kredytowania nazywaną w bankach angielskich overdraft. W Polsce występuje przeważnie pod nazwą kredytu w rachunku bieżącym i jest uprawnieniem klienta do zadłużenia się w tym rachunku na zasadach określonych w umowie kredytowej.

Wykorzystanie kredytu może następować w transzach, czyli w kilku częściach przyznanej kwoty kredytu rozłożonych w czasie.

Kredyty mogą być udzielane na wyraźnie określone cele (kredyty inwestycyjne). Podobnie kredyty finansujące działalność eksploatacyjną (kredyty obrotowe).

Banki udzielają kredytów na określone cele w oddzielnych umowach kredytowych (kredyty celowe).

Kredyty w rachunku bieżącym są następujące:

Możemy także wyróżnić kredyt akceptacyjny i awale.

Kredyt akceptacyjny wiąże się z operacjami wekslowymi. Banki odpłatnie akceptują ciągnione na nie traty i zobowiązują się udzielenia kredytu na wykupienie tych trat. Tego rodzaju operacje wykonywane przez tzw. pierwszorzędny bank, gwarantują zapłatę każdemu kolejnemu posiadaczowi weksla. Stąd znajduje on zastosowanie w transakcjach importowych. Podstawę uzyskania akceptu bankowego weksla trasowanego na bank i korzystania z kredytu akceptacyjnego jest umowa, w której klient zleca akceptowanie weksli, a bank przyjmuje zlecenie. Kredyt akceptacyjny występuje w doraźnych transakcjach lub w postaci linii kredytu akceptacyjnego. Linia kredytu akceptacyjnego jest limitem kredytowym przyznanym kredytobiorcy. Może on być udzielony jako kredyt odnawialny (wielokrotny) lub nieodnawialny (każdy wykupiony weksel zmniejsza wysokość przyznanego kredytu).

Innym rodzajem operacji czynnych związanych z użyciem weksla jest awalizowanie weksli przez banki. Polega to na przyjęciu przez bank ryzyka i jest podobna do gwarancji bankowych. Awal jest poręczeniem udzielanym przez osobę zobowiązaną wekslowo.

Kredyt lombardowy - jest udzielany pod zastaw papierów wartościowych, towarów i przedmiotów wartościowych. Charakterystyczną cechą tego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu.Dlatego najczęściej jest on udzielany pod zastaw papierów wartościowych. Mimo, że banki przeważnie nie dysponują magazynami do przechowywania zastawionych towarów, mogą one udzielać kredytu lombardowego pod ich zastaw reprezentowany warrantem, będący szczególnym dowodem składowym. W Polsce kredyt lombardowy nie odgrywa dotychczas większej roli.

Podobny do lombardowego jest kredyt reportowy. Ich wspólną cechą jest zastaw rzeczowy, np. w postaci papierów wartościowych czy dokumentów towarowych. Różnice polegają na tym, że przy kredycie reportowym zastaw stanowi własność banku, a przy lombardowym, znajdując się w posiadaniu banku, jest własnością kredytobiorcy. Kredyt reportowy jest udzielany w kwocie odpowiadającej wartości zastawu, podczas gdy kredyt lombardowy - poniżej wartości zastawu.

Kredyt hipoteczny - zazwyczaj średnio- lub długoterminowe, udzielane są zazwyczaj na cele inwestycyjne, ale ich charakterystyczną cechą jest zabezpieczenie hipoteczne. Przy udzielaniu kredytów na inwestycje banki analizują wstępnie inwestycje zamierzone przez kredytobiorcę pod kątem realności przewidywanych efektów ekonomicznych. Zabezpieczeniem materialnym kredytów inwestycyjnych są zyski i amortyzacja przedsiębiorstwa podejmującego rozbudowę, a w polskich warunkach także restrukturyzację. Hipoteczne zabezpieczenie zwrotności kredytu wiąże gwarancję jego spłaty z określoną nieruchomością.

Wyróżniamy hipotekę:

Udzielanie kredytów.

Co bierze pod uwagę bank udzielając podmiotom gospodarczym kredytów:

Konto bankowe - rachunek klienta otwarty w wybranym banku, gdzie jest prowadzony zapis jego wpływów i wypłat. Osoby prawne i fizyczne mogą otwierać rachunki bankowe w wybranym banku. Umowa o otwarciu banku ma charakter cywilno-prawny, a umawiające się strony są równorzędnymi partnerami. Cywilnoprawny charakter umowy podkreśla swoboda wyboru banku, w którym klient może otworzyć rachunek. Zgodnie z polskim prawem bankowym, w celu przechowywania środków pieniężnych i przeprowadzania rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą banki prowadzą rachunki bieżące (mają podstawowe znaczenie dla jednostek gospodarczych. Podejmowane są z nich środki na wypłatę wynagrodzeń, pokrywane zobowiązania wobec dostawców, podatki itp.), pomocnicze (służą do przeprowadzania przez jego posiadacza rozliczeń w innych bankach. Otwarcie rachunku pomocniczego nie wymaga zgody banku prowadzącego rachunek bieżący ) i lokat terminowych ( służą one do przechowywania środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem. Korzystają z nich głownie przedsiębiorstwa obywające się bez pomocy kredytowej, lokując na nich wolne środki pieniężne. Mają wyższe oprocentowanie niż na rachunkach bieżących). Zamknięcie rachunku bankowego może być dokonane na wniosek posiadacza rachunku lub jego jednostki nadrzędnej, na podstawie decyzji władz sądowych i prokuratorskich albo z inicjatywy banku. Rachunkiem dysponują tylko osoby upoważnione, których wzory podpisów złożono w banku. O przebiegu księgowań klient banku jest informowany za pomocą wyciągu z rachunku. Osoby fizyczne mogą otwierać w bankach rachunki czekowe ( np. osoby wykonujące wolne zawody ) oraz rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe, nazywane kontami osobistymi. Konto może być otwarte na nazwisko jednej osoby lub jako konto wspólne dla małżonków. Na konto mogą być wnoszone wpłaty w formie gotówkowej i przelewów. Posiadacz konta może wystawiać dyspozycje powodujące powstanie salda debetowego, które powinno być wyrównane w ciągu 14 dni od daty jego powstania. Posiadanie rachunków bankowych przez osoby fizyczne rozszerza zakres rozliczeń za pomocą czeków. Czekami może bowiem opłacać zakupy w handlu, a także posługiwać się nimi w bankach i placówkach pocztowych.

Wszystkie konta rejestrowane w księgowości są podzielone na:

AKTYWA

PASYWA

  1. Majątek trwały

Wartości niematerialne i prawne

Koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej

Koszty prac rozwojowych

Wartość firmy

Inne wartości niematerialne i prawne

Zaliczki na poczet wartości niematerialnych i prawnych

Rzeczowy majątek trwały

Środki trwałe

Grunty własne

Budynki i budowle

Urządzenia techniczne i maszyny

Środki transportu

Pozostałe środki trwałe

Inwestycje rozpoczęte - Zaliczki na poczet inwestycji

Finansowy majątek trwały

Udziały i akcje

Zakupione długoterminowe papiery wartościowe

Udzielone pożyczki długoterminowe

Inne składniki finansowego majątku trwałego

Należności długoterminowe

Majątek obrotowy

Zapasy

Materiały

Części zamienne

Odpady

Opakowania

Paliwo

Półprodukty i produkty w toku

Produkty gotowe

Towary handlowe

Zaliczki na poczet dostaw

Należności i roszczenia

Należności z tytułu dostaw i usług

Należności z tytułu podatków, ubezpieczeń społecznych i dotacji

Należności wewnątrzzakładowe

Pozostałe należności (pracowników z tytułu zaliczek)

Należności dochodzone na drodze sądowej

Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu

Udziały lub akcje własne do zbycia

Inne papiery wartościowe

Czeki i weksle obce płatne w okresie dłuższym ni 3 m-ce

Środki pieniężne

Środki pieniężne w kasie

Środki pieniężne w banku

Inne środki pieniężne (weksle, czeki obce, itp. płatne do 3 m-cy)

Rozliczenia międzyokresowe

Czynne rozliczenia międzyokresowe

Inne rozliczenia międzyokresowe

  1. Kapitał (fundusz) własny

Kapitał (fundusz) podstawowy

Kapitał akcyjny (SA)

Kapitał udziałowy (z o.o. cash + aport)

Fundusz udziałowy (spółdzielnia)

Fundusz założycielski (przedsiębiorstwo państwowe)

Należne lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego

Kapitał (fundusz) zapasowy - spółka (spółdzielnia - fundusz zasobowy, przeds państwowe - fundusz przedsiębiorstwa)

Ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej

Tworzony ustawowo

Tworzony zgodnie ze statutem lub umową

Z dopłat wspólników

Inny

Kapitał (fundusz) rezerwowy z aktualizacji wyceny (przeznaczenie - rozwój, pokrycie ewentualnych strat)

Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowy

Nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych

Zysk

Strata

Wynik finansowy netto roku obrotowego

Zysk

Strata

Odpisy z wyniku finansowego bieżącego roku obrotowego

Rezerwy

Rezerwy na podatek dochodowy od osób prawnych lub fizycznych

Pozostałe rezerwy

Zobowiązania długoterminowe

Długoterminowe pożyczki, obligacje i inne papiery wartościowe

Długoterminowe kredyty bankowe

Pozostałe zobowiązania długoterminowe

Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne

Zobowiązania krótkoterminowe

Pożyczki, własne obligacje i papiery wartościowe

Kredyty bankowe

Zaliczki otrzymane na poczet dostaw

Zobowiązania z tytułu dostaw i usług

Zobowiązania wekslowe

Zobowiązania z tytułu podatków, ceł i ZUS-u

Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń

Zobowiązania wewnątrzzakładowe

Pozostałe zobowiązania krótkoterminowe

Fundusze Specjalne

Fundusz Świadczeń Socjalnych (FŚS)

Inne fundusze specjalne (nagrody, premie)

Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów

Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów

Przychody przyszłych okresów

Każde konto oznakowane jest czterocyfrowa liczbą. Pierwsza cyfra oznacza jeden z wymienionych wyżej zespołów, do którego należy dane konto, pozostałe trzy cyfry określają szczegółowo rodzaje poszczególnych kont. Zapisy na tych kontach powinny być udokumentowane dowodami księgowymi (papierowymi lub komputerowymi).Dowody powinny być podpisywane przez wyznaczonych pracowników. Szczegółowe zasady dotyczące rachunkowości bankowej regulują także inne zarządzenia prezesa NBP.

Pułapki = Ryzyko bankowe i jego rodzaje

Działalność banku w zakresie transformacji środków będących w dyspozycji systemu bankowego jest podstawową przyczyną powstania ryzyka bankowego,

polegającego na niebezpieczeństwie utraty płatności. Konieczność transformacji posiadanych środków ( które początkowo były przeznaczone

tylko dla określonego klienta ) na kredyty dla licznych klientów , stwarza

wiele niebezpieczeństw dla działalności banków:

1) Występuje zagrożenie wcześniejszego odebrania środków z banku przez klientów ,niż zostało to ustalone w umowie. Wówczas może się okazać, że bank nie dysponuje dostateczną ilością środków dla tej wypłaty. Naturalnie bank mógłby odmówić tej wypłaty jako niezgodnej a umową. Faktycznie jednak jest to niemożliwe , gdyż podważyłoby to jego dobre imię i mogłoby wywrzeć wpływ na przekonanie społeczne o zdolności płatniczej tej instytucji. Dlatego też bank z reguły wyraża zgodę na taką operację, obniżając jedynie klienta pewnymi dodatkowymi kosztami.

2)Istnieje niebezpieczeństwo , że kredytobiorca nie spłaci kredytu w ogóle

albo uczyni to w terminie późniejszym , bądź spłaci kredyt w mniejszej kwocie niż uzgodniona w umowie To zagrożenie jest zwiększone , gdy

transformacja polega na gromadzeniu środków od wielu kredytobiorców , a

kredyty udzielane są znacznie mniejszej liczbie kredytobiorców.

3)Ryzyko banku komercyjnego wiąże się nie tylko z ryzykiem udzielania każdego pojedynczego kredytu , ale także z kształtowaniem się całej globalnej struktury aktywów banku. Oczywiście ryzyko każdego kredytodawcy (klienta) jest mniejsze , gdy składa pieniądze do banku , niż udziela go pojedynczemu kredytobiorcy. Tym niemniej niewłaściwe zestawienie pasywów i aktywów stanowi określone niebezpieczeństwo dla banku. Właściwe rozwiązanie w tej dziedzinie ,a także istnienie gwarancji międzybankowych , może być dodatkowym zabezpieczeniem klienta banku przed stratą majątkową poniesioną przez bank z powodu nieudanej pojedynczej transakcji.

Tak więc podstawowe ryzyko w zakresie gospodarki wielkością aktywów i pasywów wiąże się z transakcją terminów tych operacji . Inne terminy przyznawania kredytów niż terminy lokowania depozytów oznaczają operacje, które muszą mieć dodatkowe zabezpieczenie w funduszu rezerwowym czy gwarancjach innych banków.

4)Ryzyko zmiany oprocentowania powstaje wówczas , gdy w operacjach aktywnych i pasywnych zmiany w oprocentowaniu nie są zsynchronizowane tak pod względem wysokości procentu , jak i terminu. Zależy to także od tego ,czy

operacje bankowe są związane ze stałą , czy zmienną stopą procentową. Na przykład ogólne podwyższenie oprocentowania w przypadku kiedy równocześnie została zawarta umowa kredytowa o stałym oprocentowaniu , może doprowadzić do trudności finansowych , jeśli równocześnie operacje

pasywne będą powiązane a oprocentowaniem zmiennym ( dotyczy to zwłaszcza wkładów oszczędnościowych ). W celu ograniczenia strat powstałych w takim przypadku bank się zabezpiecza zatrzymując odpowiednie papiery wartościowe

o stałym oprocentowaniu.

5)Niepożądana zmiana kursu walutowego , która może znacznie pogorszyć wynik osiągany przez bank , jeżeli jest on zobowiązany do wykonania zlecenia klienta po innym kursie , niż to było w momencie powstania umowy . Konsekwencje takiej zmiany kursu walutowego zależą w dużym stopniu od różnicy kwotowej między płatnościami a wpływami w tej walucie. Przy zmieniającym się z dnia na dzień kursie walutowym w codziennych czynnościach nawet ogólne kompensowanie się operacji z tytułu należności i zobowiązań może doprowadzić bank do strat .

Opłaty pobierane przez bank

Krytyka z jaką spotykają się obecnie polskie banki , dotyczy w znacznej mierze rozliczeń bezgotówkowych . Zatory płatnicze dezorganizują rozliczenia pieniężne między jednostkami gospodarczymi. Są one wywoływane nie tylko przez splatające się przyczyny systemowej i wynikające z polityki kredytowej, ale także przez przyczyny techniczno-operacyjne. Generalnie biorąc polegają one na zbyt wydłużonym czasie załatwiania poszczególnych operacji a wielu oddziałach banków oraz na braku teletransmisji w rozliczeniach międzyoddziałowych i międzybankowych .

Rozliczenia bezgotówkowe są przeprowadzone głównie za pomocą polecenia przelewu lub czeku rozrachunkowego. Płatności mogą być także regulowane w drodze rozliczeń planowych oraz okresowych rozliczeń sald.

Wśród instrumentów oddziaływania przez dostawcę na opieszałego dłużnika-odbiorcę można wymienić rozliczenia za pomocą akredytywy.W przyszłości można się spodziewać wykorzystania weksla w jego funkcji płatniczej. Obecnie pełni on przeważnie funkcję kredytową i gwarancyjną ,a do dyskonta w bankach przekładane są weksle bezpośrednio przez remitentów , bez wykorzystania możliwości indosowania.

Karty płatnicze to jedna z form kart kredytowych , która zapewne upowszechnią się w praktyce polskich banków. Obecnie PKO BP wypłaca ograniczone kwoty za pośrednictwem bankomatów ,czyli automatów zastępujących kasjerów. W tym celu klient otrzymuje kartę „ PKO EKSPRES ” z magnetycznie zarejestrowanym numerem identyfikacyjnym. Podobnie jak bank PKO BP S.A. , we współpracy z międzynarodową organizacją Visa

International , wprowadził do obsługi klientów krajową kartę płatniczą Visa.

Posiadanie tej karty zastępuje operowanie gotówką w kraju i przy wyjeździe za granicę . Jest ona wygodną formą dokonywania płatności za usługi i towary ze względu na bezpieczeństwo, szybkość operacji i możliwość użycia niemal na całym świecie.

Polecenie przelewu jest najpopularniejszą i uniwersalną forma rozliczeń bezgotówkowych . W zasadzie wszystkie rodzaje rozliczeń można przeprowadzić w tej najprostszej i najwygodniejszej formie . Polega ona na wydaniu bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty z rachunku bankowego płatnika na wskazany przez niego rachunek w dowolnym banku. Jest ono przydatne dla jednostek gospodarczych w rozliczeniach za dostawy towarów, świadczone usługi czy wykonane prace , a strony zawierające takie umowy mogą wprowadzić tę formę rozliczeń jako podstawową. Mogą z niego także korzystać wszystkie inne osoby prawne i fizyczne posiadające rachunek bankowy.

Omówione formy rozliczeń bezgotówkowych różnią się od siebie sposobem

zapłaty, techniką rozliczeń , dokumentacja itp.

Stopy procentowe

Ustalenie wysokości stopy od kredytu refinansowego ( redyskontowego)

Jest bardzo istotnym zadaniem banku centralnego. Stopa procentowa może być wykorzystywana jako instrument polityki pieniężno-kredytowej , jeżeli będzie spełniała funkcję zewnętrznego parametru , branego pod uwagę przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Decyzje te powinny uwzględniać konieczność osiągnięcia przez kredytobiorcę co najmniej takich wyników

finansowych, które by pozwoliły na spłacenie rat kapitałowych oraz odsetek

od zaciągniętego kredytu.

W warunkach braku równowagi na rynku i narastających zjawisk inflacyjnych, możliwości realizacji tych funkcji przez stopę procentową są bardzo ograniczone:

  1. Przy ustalaniu stopy procentowej musi być uwzględniona stopa inflacji. Ujemna realna stopa procentowa zachęca kredytobiorców do maksymalizacji popytu na kredyt.

  2. Należy odstąpić od stosowania stopy procentowej do zróżnicowanej rentowności poszczególnych grup kredytobiorców czy też obniżania jej ze względów socjalnych. Ulgi w oprocentowaniu kredytów stanowią gratyfikację bankową, która utrudnia dokonywanie rzeczywistego rachunku ekonomicznego w gospodarce narodowej.

  3. Zróżnicowanie stopy procentowej powinno wynikać wyłącznie ze stopnia

płynności kredytów i wkładów oraz ryzyka ponoszonego przez banki przy udzielaniu kredytu . Najniżej powinny być oprocentowane wkłady a vista , najwyżej-kredyty dla przedsiębiorstw o zagrożonej zdolności kredytowej.

Celem urealnienia stopy procentowej jest zmniejszenie popytu na pieniądz poprzez neutralizację pieniądza gorącego ( zamiana na wkłady terminowe) oraz ograniczenie akcji kredytowej. Podwyższenie oprocentowania wkładów w warunkach inflacji ma określone znaczenie socjalne, natomiast w mniejszym stopniu -ekonomiczne . Brak rynku kapitałowego i zasobnej warstwy średniej powoduje ,że wysokie odsetki otrzymywane przez osoby fizyczne z tytułu posiadanych wkładów terminowych nie wracają do gospodarki narodowej poprzez zakup akcji, ale są przeznaczone na konsumpcję . Podobnie na konsumpcję przeznacza swe środki budżet-drugi uczestnik tego procesu pozbawiania gospodarki narodowej środków. Pozostała część jest gromadzona przez banki w celu zwiększania ich funduszy.

Dla normalnych rynkowych stosunków kredytowych między kredytobiorcą i bankami , konieczne jest niedopuszczenie do odgórnego ustalania stopy procentowej. Stopa ta musi wynikać z podaży i popytu na rynku pieniężnym, musi być elementem konkurencji między bankami . Natomiast stopa banku centralnego powinna być stopą od kredytu ostatniej potrzeby, a więc powinna być najwyższa , a nie najniższa .Stopa procentowa na rynku pieniężnym kształtuje się swobodnie, zgodnie z prawem popytu i podaży. Określana jest z jednej strony przez stopę procentową , według której bank centralny oferuje kredyt bez ograniczeń. Na ogół jest to stopa kredytu lombardowego. Będzie to górna granica stopy procentowej na rynku pieniężnym .Dolna granica jest ustalana według stopy zbytu weksli skarbowych, gdyż banki mogą po takiej stopie procentowej nabyć weksla skarbowe w banku centralnym .

Stopa pieniądza dziennego w pewnych przypadkach może wzrosnąć ponad stopę kredytu lombardowego lub spaść poniżej stopy zbytu dla weksli skarbowych. Wynika to stąd, że kredyt lombardowy jest udzielany na okres dłuższy niż jeden dzień, a przy dyskoncie weksla procent oblicza się za co najmniej 7 dni . Podobnie mogą wystąpić trudności a dokonaniem zakupu i sprzedaży weksli skarbowych w ciągu jednego dnia.

Bankowość internetowa

Wykorzystanie w operacjach bankowych informatyki pozwoliło znacznie usprawnić operacje i usługi bankowe. W systemie TELETEL , będącym ogólną nazwą dla wszystkich operacji teleinformatycznych , uruchamia się automatyczne połączenie bank-klient. Klient może podłączyć własny terminal do bankowego systemu informatycznego , co pozwala na bezpośrednie wykonywanie informacji ( poleceń) z wykorzystaniem sieci telekomunikacyjnej. Klienci , zyskując na czasie obniżają, obniżają koszty finansowe , a także osiągają większą łatwość kontroli wykonywanych operacji.

Telekomunikacja zastępuje pocztę i dalekopis w przekazywaniu szybkich informacji między klientem a bankiem .

Dotyczy to zarówno informacji związanych bezpośrednio z konkretnymi operacjami , jak i bankowego serwisu informacyjnego dla klientów( np. notowań giełdowych).

Informatyka umożliwia zastąpienie papierowych dokumentów zapisem elektromagnetycznym oraz przeprowadzanie rozliczeń w pieniądzu elektronicznym. Na przykład we Francji dzięki internetowi usprawniono

obrót wekslami, zastępując tradycyjny dokument weksla ( papierowy )zapisem

magnetycznym . Ostatnio wykorzystuje się internet np. do przeprowadzania symulacji dla zamierzonych operacji finansowych ( np. operacji papierami

wartościowymi ) lub do optymalizacji wykorzystania przez klienta jego środków płynnych.

Pieniądz bankowy ( bezgotówkowy), występujący dotychczas w postaci zapisów w księgach bankowych jako zapis elektromagnetyczny. Zrewolucjonizowało to w ostatnim dwudziestoleciu formy rozliczeń między bankami a jednostkami gospodarczymi i osobami fizycznymi. Nowy rodzaj techniki rozliczeniowej umożliwia wykorzystanie w różnych rozliczeniach kart identyfikacyjnych , zwanych najczęściej kredytowymi, płatniczymi czy debetowymi. Na polskim rynku pojawiają się już pierwsze operacje wykonywane przy użyciu takich kart.

Słownictwo bankowe

Literatura:

- „Banki, rynek, operacje, polityka” - Jaworski, Krzyżkiewicz, Koniński, W-wa 1993

- „Bankowość. Podstawowe założenia”, Poltext, W-wa 1993

- „Ekonomia banku komercyjnego” Poltext, W-wa 1992

- ustawa „Prawo Bankowe” (DZ. U. z dnia 21 listopada 1997)

- materiały informacyjne Kredyt Banku

- oferta Kredyt Banku

- http://epieniadze.onet.pl/mbank

- http://e-bank.bph.pl

- http://epieniadze.onet.pl/inteligo

- http://www.kbsa.pl

- http://ssl.bsk.com.pl

„Banki, rynek, operacje, polityka” - Jaworski, Krzyżkiewicz, Kosiński

DZ. U. z dnia 21 listopada 1997 - ustawa „Prawo bankowe”

„Bankowość. Podstawowe założenia”, Poltext, W-wa 1993

DZ. U. z dnia 21 listopada 1997 - ustawa „Prawo bankowe”

DZ. U. z dnia 21 listopada 1997 - ustawa „Prawo bankowe”

Katalog usług Kredyt Banku S.A. 2002

- „Banki, rynek, operacje, polityka” - Jaworski, Krzyżkiewicz, Koniński, W-wa 1993

- http://epieniadze.onet.pl/mbank


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prawo bankowe(10), Testy
25 Prawo Bankowe
Prawo bankowe
prawo pracy testy kolokwium 11.I.2010, Studia
Publiczne prawo bankowe, Dokumenty(123), Prawo Bankowe
prawo o zgromadzeniach, Testy
PRAWO PRACY TESTY ogun
Prawo bankowe - NBP, pliki zamawiane, edukacja
pbiu WK6, Prawo bankowe i ubezpieczeniowe WK6 16
prawo pracy - testy, Test Prawo pracy[1], Prawo pracy - test wiadomości
PRAWO GOSPODARCZE testy
Prawo bankowe i inne akty prawn Nieznany
Test na prawo jazdy, TESTY NA INTELIGENCJĘ

więcej podobnych podstron