NAUKA O PAŃSTWIE I POLITYCE

Lit. Eugeniusz Zieliński (Nauka o państwie i polityce), Andrew Heywood (Politologia), Zygmunt Ziembiński, Sławomira Wronkowska, Andrzej Redelbach (Zarys teorii państwa i prawa), A. Antoszewski, A. Chodubski (Wstęp do badań politologicznych), K. von Beyme (Współczesne teorie polityczne)

1. Podstawowe zagadnienia nauki o państwie i polityce:

- refleksja filozoficzna, refleksja socjologiczna, refleksja prawnicza

Od zawsze poszukiwała odpowiedzi na pytania, jak powstało państwo i czym jest.

Filozofia zastanawia się, czy państwo powinno być dobrem wspólnym. Poszukuje wzoru najlepszej organizacji państwowej. Współcześnie filozofia krytycznie ocenia państwo. Michael Fouchou mówi, że państwo jest najokrutniejszy z potworów (podążając za myślą Nietschego).

Nauka o państwie jest gałęzią nauk prawnych. Wg nich państwo jest podmiotem prawa i porządkiem prawa. Wg opracowania Winczorka i Staweckiego istotne spory toczą się wokół objęcia zakresem nauk prawnych problematyki państwa. Spotykamy tu różne stanowiska, od zwolenników nauki, (teorii) państwa i prawa, zdaniem których prawo jest przejawem istnienia państwa i nie sposób prawa wyjaśnić bez analizowania go w ścisłym związku z państwem, aż po autorów, którzy kwestionują nierozerwalność państwa i prawa twierdząc, że problemy państwa stanowią przedmiot socjologii polityki bądź politologii, ale nie nauk prawnych. W tej kwestii najbardziej uzasadnione wydaje się jednak umiarkowane stanowisko. Pewne zagadnienia dotyczące państwa, zwłaszcza sposobu jego organizacji i zasad działania poszczególnych organów władzy publicznej, powinny być uznawane za przedmiot nauk prawnych. We współczesnym świecie występuje bowiem nadal silny związek między strukturą państwową a prawem obowiązującym. Przyjęcie takiego wniosku nie powinno jednak prowadzić do wniosku, że o prawie można mówić wyłącznie w związku z państwem, a o państwie nie można w żadnym razie mówić odrywając się od rozważań nad prawem.

- nauka o polityce (przedmiot badań, zakres dyscypliny, historia i rozwój)

Polityka była przedmiotem rozważań:

• teologicznych

• filozoficznych

• socjologicznych

• psychologicznych

Politologia jest powiązana z tymi wszystkimi naukami. Nie ma wyraźnej granicy między tym gdzie się zaczyna, a gdzie kończy polityka. Część rzeczy w życiu zamienia się w polityczne, a część przestaje nimi być - przemieszczanie polityki do sfer niepolitycznych.

Pod wpływem empiryzmu nauki społeczne chciały formułować prawa takie jak w naukach ścisłych. Empiryzm miał wpływ na kierunek rozwoju nauki o polityce.

Koncepcje na temat wieku nauki o polityce:

• polityka to jedna z najstarszych nauk (np. Grecy)

• polityka to młoda dyscyplina (przełom XIX/XX w. lub II poł. XX w.)

UNESCO opracowało katalog spraw (standardowe zagadnienia przedmiotu wiedzy o polityce), które składają się na przedmiot badań nauki o polityce (1948). Było to skutkiem II wojny światowej, gdyż próbowano empirycznie odpowiedzieć na pytanie, jak powstały totalitaryzmy.

• teoria polityki (doktryny, teorie polityczne)

• instytucje polityczne (rządy, administracja)

• struktury (partie, grupy, opinia publiczna)

• stosunki międzynarodowe

Nauka o polityce jest nauką interdyscyplinarną; rozwinęła się po I WŚ ; zaczęła tłumaczyć politykę jako systemowy układ. Państwo traktowane jest jako twór centralistyczny.

Nie da się stworzyć jednej koncepcji państw w dziedzinie nauk politycznych:

- państwo jako porządek instytucji - dba o stworzenie takiego systemu decyzji, które będzie miał trwałą legitymizację

-państwo jako element systemu politycznego

-neomarksizm - państwo jest aparatem urzeczywistniającym interesy klasy panującej; odzwierciedla układ sił - kto rządzi, a kto podlega władzy

- feminizm - państwo jako związek mężczyzn pomijającym kobiety

-neokorporacjonizm - państwo jest najwyższą instytucją, ale tylko sterowania i organizowania społeczeństw

- etatyzm (szkoła realizmu) - państwo posiada swoje preferencje, zasoby, środki, jest wszechobecne

Można je rozumieć:

-wąsko - państwo aparatem władzy (jak u Engelsa) - państwo utożsamiamy z tym wszystkim, co robi rząd (wg koncepcji anglosaskiej), reguluje konflikty społeczne

- szeroko - państwo obejmuje ludność, terytorium, funkcjonalność, normatywność i instytucjonalizm; jest systemem obejmującym terytorium, ludność i zakres władzy; funkcje - urzeczywistnia interesy obywateli - organizuje podział dóbr i wartości.

Współcześnie autorzy dochodzą do wniosku, że państwo jest tematem kontrowersyjnym, definiuje się je na różne sposoby:

• teoria organiczna - państwo jako całościowa organizacja posiadająca funkcje, cele i strukturę

• teoria indywidualistyczna - państwo to zbiór organizacji urzędników administracji publicznej

• teoria dychotomiczna - państwo przeciwstawione innym organizacjom - państwo a jednostka, państwo a społeczeństwo.

- funkcje nauki o polityce

1. Funkcja opisowa (deskrypcyjna) - zwraca uwagę na cele, pozwala wybrać to co najważniejsze
z danej rzeczywistości

2. Funkcja wyjaśniająca (eksploracyjna)- wyjaśnia powiązania przyczyny i skutku, odwołuje się do szerokiej wiedzy, kultury, historii

3. Funkcja prognozująca (przewidywania) - opiera się na założeniu pewnej cykliczności, np. fala demokratyzacji, podstawą są dane demograficzne, statystyka

4. Funkcja instrumentalno-praktyczna (zastosowawcza) - dostarcza wiedzy o tym, jak wygrać wybory, doradztwo polityczne, marketing polityczny, wiedza teoretyczna

- problem metodologii nauk o polityce

Metody badań:

- historyczne (genetyczna, czynnik czasu)

- statystyczne

- stymulacyjne (służy prognozowaniu)

- systemowe

- porównawcze

2. Państwo - pojecie i definiowanie. Geneza i istota państwa:

Ewolucja pojęcia:

1. starożytność - polis ( miasto państwo, gmina państwo ), - Grecja., Civitas ( wspólnota ),
   Res Publica - Rzym (imperium), później status np. Status Romanus.

2. średniowiecze - Civitas ( np. św Augustyn ), regnum, terra

3. Pierwszy raz określenia państwo ( stato ) użył N. Machiavelli w Księciu 1532r. Było to pierwsze określenie całościowe. Wcześniejsze określenia odnosiły sie do formy rządów ( res publica ), wspólnoty ( civitas ), miasta państwa ( polis ) - określenie Machiavellego dość szybko się rozprzestrzeniło. ( estate, staad, estat itp. )

W dawnej Polsce słowo państwo oznaczało ziemstwo, lub kasztelanię. Na określenie państwa stosowano np. : Korona, Królestwo lub Rzeczpospolita ( A. Frycz Modrzewski )

Łac. Staus źródłosłów innych nazw, w polskim - stan, dopiero w XVIII/XIXw. przyjęło się słowo państwo wcześniej tylko Rzeczpospolita. W znaczeniu Korona, Republika.

Max Weber definiuje państwo jako organizację, która posiada monopol na użycie legalnych środków przymusu na danym terytorium. Państwo jest aparatem sprawowania władzy, ma monopol na jej sprawowanie, a władza ma charakter prawomocny. Państwo jest organizacja opartą na zasadzie terytorialnej, a nie więzach rodowych czy krwi.

Cechy Weberowskiej koncepcji państwa:

- Weber traktował państwo jako instytucję o charakterze ponadklasowym, ogólnonarodowym, która służy wszystkim, reprezentuje wolę narodu - jest to strażnik dobra ogółu, bezstronny arbiter;

- nie jest instrumentem klasy panującej, jak twierdzili marksiści.

- Państwo jest jedyną instytucją, która ma monopol na legalne użycie siły i przymusu, może ich użyć
w majestacie prawa;

- zwrócenie uwagi na biurokrację - państwo jest organizacją biurokratyczną, co jest specyficzne, biurokracja również jest grupą ponadklasową, która powinna służyć dobru ogółu.

Dylematy wokół pojęcia państwo. Pojęcie typu państwa nie zawsze jest stosowane w literaturze zagranicznej. Typologia może być rozłączna i w jednym typie może zawierać się kilka typów państw. Podstawowe kryteria typów państw to : stosunki społeczno-ekonomiczne, stosunki polityczne, status publiczny ludzi w danym państwie. Państwo kapitalistyczne vs. państwo socjalistyczne.

Przymusowy charakter organizacji państwowej.

Przymus państwa - wymuszanie posłuszeństwa, łagodzenie konfliktów społecznych, przestrzeganie reguł współżycia społecznego. Każde państwo stosuje przymus, ale w mniej lub bardziej okrutny sposób. Również robi to państwo demokratyczne, tyle że w ramach prawa. Podstawowymi środkami przymusu jest przemoc i groźba, np. kodeks karny. W celu stosowania przymusu powołane są specjalne organy: policja, prokuratura, sądy, administracja publiczna (w dziedzinie stosunków wewnętrznych) , oddziały zbrojne (w stosunkach zewnętrznych). Organy państwowe mają wyłączność dysponowania środkami przymusu fizycznego, choć aktywnie zwalczają jego stosowanie.

Koncepcja historyczna.

Państwo przymusową organizacją społeczeństwa - Fryderyk Engels i W. Lenin:

- czynnikami państwotwórczymi są: władza publiczna, podatki, terytorium

- państwo powołuje aparat państwowy dla utrzymania ładu, bezpieczeństwa (machina biurokratyczna, policja, wymiar sprawiedliwości)

- aparat państwowy posługuje się przymusem i przemocą

- państwo tworzy prawo - wolę klasy panującej o randze ustawy

K. MARKS - podzielił państwa na polityczne i ekonomiczne:

- państwa polityczne trzeba jak najszybciej zniszczyć - rewolucja

- państwo ekonomiczne jest niezbędne - musi scentralizować to, co wcześniej było w rękach kapitalistów; kapitalistów dłuższej skali czasowej umrze i to państwo.

Marks zakładał, że w drodze rewolucji socjalistycznej powstanie dyktatura proletariatu, ona miała użyć przemocy w dokonaniu przemian społecznych.

LENIN - państwo to organizacja siły i przemocy w celu dławienia jakiejś klasy. Dyktatura proletariatu nie może być pogodzona z parlamentaryzmem, zasadą podziału władz, powszechnym prawem wyborczym
i równością wobec prawa. Gdy proletariat stanie się klasą panującą, obali burżuazję; dyktatura proletariatu jest właściwą demokracją. Wg Lenina dyktatura proletariatu to dyktatura partii komunistycznej.

Terytorialny charakter organizacji państwowej.

Terytorium państwa - obszar geograficzny, na którym rozciąga się suwerenne zwierzchnictwo państwa. Każde państwo od czasów powstania wykazywało chęć powiększania terytorium, co jednocześnie dawało rozszerzenie władztwa suwerennego. Składa się z przestrzeni lądowej, morskiej, powietrznej. Państwo obejmuje zwierzchnictwo nad terytorium, tj. sprawuje działania i funkcje właściwe państwu i zapobiega ingerencji innych podmiotów. Na określonym terytorium może istnieć tylko jedno państwo.

Państwo korporacją terytorialną - Georg Jellinek („Ogólna nauka o państwie”)

- państwo jest złożone z wielu składników, m.in. stosunku woli między władcami a poddanymi - zapewnia jedność państwową

- zjawiska społeczne mają charakter psychiczny (religia, sztuka, nauka)

- wspólnota polityczna musi mieć samodzielną władzę pochodzącą od państwa, a jej władza obejmuje określone terytorium

- państwo jest korporacją terytorialną wyposażoną we władzę zwierzchnią. W tej definicji ujął też trzy elementy: terytorium, ludność, władzę zwierzchnią

- państwo jest organizacją suwerenną, to odróżnia ją od innych organizacji

• „Państwo jest to wyposażona we władzę samorodną jedność związkowa osiadłych ludzi”

Suwerenność państwa w aspekcie zewnętrznym i wewnętrznym.

Suwerenność państwa - jedna z cech przymiotnych państwa, jest to niezależność władzy państwowej od innych państw i organizacji międzynarodowych. Jest wyłącznie atrybutem państwa i obejmuje wszystkich członków społeczeństwa. Zapewnia niezależność od kogokolwiek z zewnątrz i pełną niezawisłość poddanych. Tylko władza państwowa w państwie suwerennym może tworzyć i znosić prawo. Oznacza wyższość władzy państwowej nad innymi ośrodkami władzy społecznej. Suwerenne państwo samodzielnie podejmuje decyzje. Może, na drodze umowy międzynarodowej, zobowiązać się do przyznania określonych praw i przywilejów. Państwa suwerenne coraz częściej tworzą związki integracyjne (np. Unia Europejska).

Zadania państwa w ujęciu historycznym.

Zadania to obszary kompetencji, w których państwo prowadzi konkretną działalność.

I etap - na początku zadania państwa miały charakter władczo-regulacyjny.

II etap - zadania o charakterze interwencyjnym- państwo musi wspierać poprzez interwencję niektóre dziedziny życia

III etap - zadanie : podmiot świadczący usługi na rzecz społeczeństwa. Zadania nie rentowne muszę być finansowane przez państwo. Podmiot koordynujący zadania. W krajach ustabilizowanych taki schemat jest dobry. W państwach w procesie transformacji nie sprawdził się taki charakter państwa.

Państwo a społeczeństwo - dojrzałe społeczeństwo chroni siebie nawzajem.

Liberałowie: chcą rozdziału państwa od społeczeństwa

Hegel: społeczeństwo jest autonomiczne, państwo ma zagwarantować mu wolność. Społeczeństwo wg liberałów to zbiór jednostek, a interesy społeczności nie mogą być stawiane przed interesami jednostki. Państwo nie jest największą wartością społeczną, równość 3 podmiotów- państwa, społeczeństwa
i jednostek. Państwo jest klamrą spinającą.

Anarchiści: Państwo jako wróg jednostki, anarchiści żądają więc zniesienia państwa. Zamiast tego naturalna solidarność jednostek stworzy społeczeństwo i wystarcza w stos. między jednostkami, solidaryzm jest naturalną skłonnością ludzi. Człowiek też ma naturalną skłonność samoorganizowania.

Neomarksizm: Społeczeństwo systemem klasowym, państwo to sankcjonuje. Jedna grupa rządzi drugą.

Szkoła anglosaska: upodmiotowienie społeczeństwa.

Koncepcja autopojetyczna - samo-organizacji, degraduje państwo do jednego z elementów systemu politycznego. Potrzeba, podział pracy i samoorganizacji to kwintesencja państwa.

Myśl współczesna: Społeczeństwo jako system zorganizowanych jednostek, państwo należy do tego systemu. Postulat państwa zredukowanego, gdyż nie potrzebne jest centrum w postaci państwa, stawianie na samoorganizowanie się, budowanie organizacji społeczeństwa opartej na podziale pracy
i potrzebach. Współczesne koncepcje państwa sceptyczne, krytyczne, co do jego roli; detronizują silną pozycję państwa u Hegla.

- koncepcje państwa i jego pochodzenia w wybranych doktrynach starożytnych

• Myśl antyczna - koncepcja naturalistyczna - powstanie w sposób naturalny - Platon, Arystoteles, porównanie państwa do organizmu, w którym występują określone zadania.

Platon - o powstaniu państwa mogło przesądzić zarówno strach, jak i odwaga i dobro. Państwo jest idealną instytucją. Podkreśla istnienie dobra wspólnego, uważa, że niewolnictwo temu nie zaprzecza.

Arystoteles - uczeń Platona. Uznawał, że poznanie dzieli się na zmysłowe i rozumowe. Każdy fakt wymaga podporządkowania i analizy. Każdy człowiek ma społeczną naturę, dlatego powstają państwa. Prawa natury mają nadrzędną rolę w stosunku do praw pozytywnych państwa. Państwo jest wspólnotą, która powstaje dla osiągnięcia dobra, jest najważniejszą ze wszystkich wspólnot, które obejmuje -
np. wspólnotę rodzinną. Jest potrzebna bo człowiek nie jest samowystarczalny, potrzebuje innych do zaspokojenia swoich potrzeb. Łączenie się w pary jest jedną z podstawowych zasad. Człowiek jest przeznaczony do życia w państwie co odróżnia go od innych istot. Umie rozpoznać dobro i zło. Od wspólnoty rodzinnej ważniejsze jest państwo, gdyż najpierw liczy się całość, a potem część. Po za państwem żyją jedynie nędznicy - erosi.

Zoon politicon - przynależność do świata natury.

Wspólne dobra to bezpieczeństwo i szczęście naturalne.

Rozwój duchowy jest elementem socjalizacji. Rządzenie jest obowiązkiem opiekowania się i kierowania dobrem wspólnoty.

Demokracja to rządy motłochu, najbiedniejszych. Jest to niekorzystne i niebezpieczne, gdyż ci najbiedniejsi nie widzą potrzeb innych grup. Jest możliwy bunt i zmiany na gorsze. Najlepszy do rządzenia jest stan średni - złoty środek. Sprawiedliwość - kierowanie się dobrem wspólnym. Polityka jest nauką praktyczną.

Państwo wspólnotą dobra ogółu:

• Każda wspólnota dąży do jakiegoś dobra. Państwo jako wspólnota „najprzedniejsza” dąży do dobra ogółu.

• Najwyższym dobrem w państwie jest sprawiedliwość.

• Celem państwa jest zorganizowanie ludziom dobrego życia tj. poczucia bezpieczeństwa, dostatecznych warunków materialnych, warunków rozwoju duchowego.

Władzę można podzielić na:

- taką dla dobra ogółu, lub dobra jednostki

- rządzi niewielu, lub wielu

Klasyfikacja ustrojów, ustroje dobre i zdegenerowane

- Monarchia ( rządy mądrego władcy ) - Tyrania ( rządy władcy zdegenerowanego )

• Arystokracja ( rządy mądrych ) - Oligarchia ( rządy bogatych )

• Politea ( rządy „klasy średniej” ) - Demokracja ( rządy biedy )

Platon - uważał, że świat dzieli się na ten idei i realny. Uważał za najwspanialszą wartość dobro państwa. Jednostki muszą mu się podporządkować. Dzieci powinny być wychowywane przez zakłady państwowe.

Krytyka demokracji: gdyż powstaje „kiedy ubodzy zwyciężają i jednych bogaczów pozabijają, drugich wygnają z kraju, a pozostałych dopuszczą na równych prawach do udziału w ustroju i rządach”- ponadto w demokracji wolność mylona jest z dowolnością - tak jak każdy ustrój demokracja wpływa na kształtowanie obyczajów - w tym ustroju poddane są one działaniu nieposkromionych namiętności.

- Demos to dzika, nieokiełznana bestia. Kontrola demagogów nad tłumem jest bardzo niepewna. Demokracja jest tylko namiastką ustroju, gdyż nie obowiązują w niej żadne trwałe zasady. Prawo powinno być zbiorem bezpośrednich nakazów rozumu - prawo nie ma na celu uszczęśliwienie jednej grupy - jego celem jest zapewnienie względnego szczęścia całemu państwu, które w ten sposób jest
w stanie zachować jednolitość

- Ową jednolitość, niezmienność ma zapewnić również wdrożenie teorii organicystycznej („zgodnie
z naturą powinien zajmować się czymś jednym”; „człowiek nie potrafi naśladować pięknie wielu rzeczy”)

- Społeczeństwo powinno być podzielone na strażników państwa i wytwórców. Z grupy tych pierwszych część powinna zająć się rządzeniem.

- Wspólność kobiet (dostępnych tyko strażnikom), lecz prywatnie żaden nie powinien mieszkać z kobietą

Kładzie wielki nacisk na wychowanie jako instrument kształtowania odpowiednich postaw obywatelskich - tym celu nie cofnie się nawet przed zniszczeniem dotychczasowego dziedzictwa kulturalnego: Homer pisał złe dzieła - należy je napisać od nowa - kształtowanie prawdziwych, cnotliwych obywateli powinno się odbywać również poprzez gimnastykę, muzykę, dietę - wszystko
w umiarze (np. jeżeli chodzi o instrumenty to wystarczy lira i kitara).

- średniowiecznych

Myśl średniowieczna - koncepcja teistyczna - przejęła po części doktrynę Starożytnego Wschodu - państwo i władza pochodzą od Boga. W średniowieczu dominowały nurty religijne.

Św. Augustyn - uważa, że choć państwo pochodzi od Boga, to jednocześnie jest `biczem bożym' - karą od Boga jest to, że władca nie zawsze jest dobry, często jest tyranem. Z drugiej strony - człowiek z natury zły, musi być w pełni podporządkowany władcy, by uzyskać zbawienie.

Św. Tomasz z Akwinu - uzasadniał, że zasada władzy pochodzi od Boga, a istniejące konkretne państwa są dziełem ludzi. Prowadzi to do wniosku, że są państwa zarówno dobre i złe. Państwo daje pokój
i jedność.

- nowożytnych

XVI - XVII wiek - patriarchalna Roberta Filmera

XVIII wiek - umowy społecznej

XIX wiek - podboju i przemocy L. Gumplowicza

T. Hobbes - okres przedpaństwowym był zły, ludzie wyniszczali się wzajemnie, więc stworzyli umowę społeczną, która dała początek państwu (umowa ludu z władcą);

Człowiek z natury jest zły, egoistyczny, dąży do własnych pragnień. Umowa społeczna była jakby podporządkowaniem się suwerenowi (można ją jednak złamać, jeśli suweren nie zapewnia bezpieczeństwa). Państwo jest jak Lewiatan, który wszystko wchłania, ale daje też bezpieczeństwo. Homo homini lupus. Początkowo były wojny, głód i strach. Człowiek był zły i egoistyczny. W stanie natury był wolny. Kierując się rozumem chciał wyjść ze stanu wolności, oddaje więc jej część. Zawiązują umowę społeczną. Przez to traci się wolną wolę. Podpisana jest między ludem, suweren nie jest stroną umowy, nie można zmusić władcy do zrzeczenia się władzy. Zobowiązaniem suwerena jest zapewnienie ładu
i bezpieczeństwa. Ludzie są z natury równi. Państwo porównane jest do żywego organizmu, wszystko musi w nim współdziałać. Nie ma podmiotu umowy, nie można obalić władzy.

Umowa społeczna - głoszona w Oświeceniu - państwo powstało na skutek szczególnej umowy zawartej między członkami społeczeństwa lub między nimi a władcą.

Kierując się rozsądkiem ludzie zawarli umowę na zasadzie `każdy z każdym' i powierzyli pełnię władzy suwerenowi. Jest to umowa jednostronna, poddani zrzekają się praw do swej naturalnej wolności,
w całości przekazują ją na rzecz suwerena. Władza suwerenne jest niepodzielna i niepozbywalna i to niezależnie od tego, czy suwerenem jest jednostka, czy zbiorowość. Ustanowienie drogą umowy społecznej powoduje przekształcenie się zbiorowości ludzi w społeczeństwo - państwo.

J. Locke - państwo i społeczeństwo powstało w wyniku porozumienia się jednostek, które poprzednio żyły w stanie natury. Okres przedpaństwowy był epoką wolności i dobrobytu.

J.J. Rousseau - (Umowa społeczna)w okresie przedpaństwowym istniały liczne nierówności społeczne - nierówny podział prac, klasowość, więc ludzi stworzyli państwo, w którym mogą bronić swych praw.

Społeczeństwo - czynnik pierwotny; Państwo - czynnik wtórny

Rozwój wytwórczości dóbr materialnych stał się przyczyną wykształcenie organizacji życia społecznego, sprawiającej pojawienie się prywatnej własności i grup społecznych oraz wywiązania się na tym tle konkurencji między jednostkami. Społeczeństwo, pragnąc wyjść z powstałego chaosu zgodziło się na zawiązanie zrębów władzy politycznej, przystępując do umowy zrzeszania. Powstało państwo. Utrwaliła się nierówność społeczna, nie tylko w podziale na bogatych i biednych, ale i na rządzonych i rządzących. Rousseau postuluje powrót do umowy społecznej, znalezienie formy zrzeszenia zgodnej z ludzkim poczuciem sprawiedliwości.

Istotą umowy - wolność wszystkich ludzi, jako podstawa wszelkiej wolności.

Konstrukcja ta jest nad wyraz egalitarna - dotyczy wszystkich i wszystkich wiąże jednakowo. Przetwarza naturalną wolność w wolność cywilizacyjną. Państwo jest instytucją służebną, poza tym jednostka może zachować swą wolność w państwie, a nawet ją rozwijać. Treścią umowy społecznej jest bowiem podkreślenie zasady suwerenności ludu.

Koncepcja psychologiczna - jej prekursorem był Platon, a kontynuował Leon Petrażycki - ludzie
z natury muszą być czemuś lub komuś podporządkowani, mieć zakazy i nakazy, a państwo jest pewnym przeżyciem.

Koncepcje konfliktowe - T. Hobbes

Teoria podboju i przemocy - państwo jest następstwem podboju jednych ludów przez inne, silniejsze grupy ludzi pokonują grupy słabsze organizacyjnie, jak twierdził w XIX w. Ludwik Gumplowicz. Twierdził on, że państwo jest ważnym tworem, bo służy zachowaniu gatunku, stwarza ludziom lepsze warunki do życia. Niezmienny jest w nim podział na rządzonych i rządzących. Wassel kampf - walka ras - silniejsza grupa zawsze podbija słabszą.

Teoria marksistowska - sformułowana głównie przez Engelsa - powstanie państwa dokonało się
w szeregu przeobrażeń - państwo niewolnicze na drodze ewolucyjnej stało się państwem feudalnym, to przeobraziło się w kapitalistyczne. Kolejnym etapem ma być państwo komunistyczne bez granic, ze wspólną własnością. Koncepcja zakłada, że państwo jest organizacją przymusową, służącą władzy,
w którym jedna klasa panuje nad drugą. Nierówny podział pracy doprowadził do podziału społeczeństwa na klasy, państwo zaś miało dać bezpieczeństwo w tej walce klas, ale dało je jedynie klasie posiadającej.

W oświeceniu wspólne zagadnienie to umowa społeczna.

- współczesnych

XIX/XX wiek - psychologiczna L. Petrażyckiego XXw.

Ludwik Gumplowicz - teoria podboju. Podbój jednej grupy przez drugą. Dzieło: Filozofia społeczna

Horda - grupa ludzi i plemiona. Nawiązuje do teorii Darwina. Walka o byt, o przetrwanie gatunku.

Sukces odniesie ten kto ma lepszą organizację. Nie jesteśmy skazani przez swoją rasę na pozycję, którą zajmujemy, musimy walczyć i utrwalać swoje zwycięstwo.

Przez podbój tworzy się państwo.

Państwo:

- zróżnicowanie na klasy (inne jak u marksistów)

Rządzący i rządzeni. Wytwarza się klasa średnia, stan. Z czasem rozwoju państwa przybywa klas, każda
z nich ma określoną specjalizację (pracy, ekonomii, specjalizacji)

Klasa - rządzący są w mniejszości, nie ma miejsca na rządy większości.

Różnorodność etniczna

Państwo pozwala nam zaspokajać swoje potrzeby (aspekt materialny, cywilizacyjny, kulturowy). Tylko
w państwie mogą rozwijać się wyższe wartości. W ramach państwa możemy osiągnąć wiele szczęścia.

Konflikt między klasami zrodził konkurencję. Pokój jest jedynie przerwą miedzy wojnami. Jeżeli państwa współdziałają to jest to tylko działanie taktyczne, aby pokonać kogoś innego.

• Twórca koncepcji podboju: Ludwik Gumplowicz (1838-1909), polski prawnik i socjolog.

Główne założenia:

• Koncepcja ta wpisuje się w tzw. nurt darwinizmu społecznego ( interpretuje on historię ludzkości jako historię walk między grupami ludzkimi )

• Na początku grupy ludzkie ( hordy ) łączą się i powstają plemiona. Powstałe plemiona nastawione są do siebie w sposób antagonistyczny. Jedno plemię podbija inne i narzuca mu swoją władzę.
  Na drodze coraz to szerszych podbojów kształtuje się organizacja państwowa.

• Państwo ma służyć zachowaniu gatunku i tworzeniu wyższych form organizacji

Najpierw było państwo a dopiero potem społeczeństwo, naród, klasy etc.

Marksiści - Fryderyk Engels „O pochodzeniu rodziny, własności prywatnej i państwa”

Istnieją wspólnoty pierwotne, przez posiadanie własności mają pierwszeństwo.

Państwo ma charakter społeczny, historyczny, przymusowy.

W stanie przedpaństwowym wspólnoty ludowe łączyły więzy krwi, wszyscy byli równi, dzielili się wszystkim. Wspólnoty rodowo- plemienne. - klasyczna forma państwa.

Zaczęto gromadzić kapitał. Nastąpił rozwój techniczny i sił wytwórczych. Rodzą się więc podziały klasowe na tle ekonomicznym. (posiadający i nieposiadający)

Antagonizm - walka klas, konflikt interesów. Państwo jest potrzebne, aby utrzymać to na odpowiednim poziomie, jest instytucją społeczną.

W państwie nadal utrwalane są podziały, spełniane przede wszystkim oczekiwania dominującej grupy, ma ona przewagę ekonomiczną. Władza polityczna jest narzędziem.

Engels widział postęp i przeradzanie się od państwa niewolniczego do feudalnego itd. Proletariusze, robotnicy są zdolni do utrzymania ładu.

Następuje też industrializacja. Proletariusz jest wolny, ale zniewolony ekonomicznie. Jego sytuacja ulega pogorszeniu. Aby zapobiec takiej sytuacji marksiści uznają podział dóbr, własności - rewolucja jest ostatecznością, koniecznością. Własność prywatna jest złem, należy ją znieść. Najlepiej oddać ją dobrowolnie, jeżeli nie ma takiej możliwości w wyniku rewolucji powstaje dyktatura proletariatu, czyli stan przejściowy do komunizmu robotniczego.

Większość rządzi mniejszością - klasa uciskana uzyskuje władzę.

Rewolucja powinna ogarnąć cały świat, wtedy państwo obumrze, nie będzie potrzebne.

Na jego teorii wzorował się Włodzimierz Uljanowicz (Lenin)

Anarchiści - Bakunin

Państwo = władza - jest ograniczeniem wolności. Nie powinna ona być uciskana, państwo jest źródłem zła.

Wiara w dobrą stronę natury ludzkiej jest podstawą. To ograniczania powodują, że człowiek staje się zły. Tyranem wg Bakunina był Bóg - wprowadził pierwszy zakaz - nietykalność owoców środkowego drzewa, gdyby nie to nie byłoby grzechu. Zniesienie państwa spowoduje zjednoczenie grup. Ale na razie musi być to ograniczone do nielicznych, gotowych do wszystkich poświęceń. Ogromna rewolucja i można będzie tworzyć nową rzeczywistość. Budowa musi się rozpocząć od dołu. Ma być wspólnota wytwórców, bank wymiany. Bakunin dyktaturę uważał za wymysł Germanów, najlepsi do tworzenia wspólnot są Słowianie.

Antywzorce - Niemieckie silne i wielkie państwo, oparte na ideologii.

Hegel (XIXw.) - wolność uwzględniająca innych - rozumna. W Polsce krytykował złotą wolność szlachecką. Potrzeba bowiem silnego i sprawnego państwa. Wola subiektywna jest pierwiastkiem wprowadzającym w dziedzinę praktyki, w czyn urzeczywistniający, realizujący; idea jest pierwiastkiem wewnętrznym; państwo zaś jest istniejącym realnym, etycznym bytem. Cel państwa polega na tym, aby to co substancyjce obowiązywało, było obecne i utrwaliło się w rzeczywistych czynach ludzi i ich zamysłach.

Georg Jellinek - stworzył trójelementową definicję państwa, składającą się z ludności, terytorium
i suwerenności (władza najwyższa). Uznawał on, że wszystkie zjawiska społeczne mają w swej naturze charakter psychiczny. Podobnie jest z państwem. Na państwo składają się stosunki woli większości ludzi. Na substraty składają się ludzie wydający rozkazy i ludzie dający im posłuch. Stosunki te pozostają
w ciągłości co zapewnia jedność państwa. Państwo jest podmiotem prawa, staje się wyrazicielem praw
i obowiązków. Definicja Jellinka i jej elementy zostały współcześnie przyjęte także w prawie międzynarodowym.

Państwo = ludność + terytorium + władza

1. Ludność - ogół osób fizycznych zamieszkujących na terytorium państwa i podlegających jego jurysdykcji.

• obywatelstwo - trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z określonym państwem. ( łączą się z tym prawa i obowiązki obywatelskie ) Obywatelstwo można w różnoraki sposób ( prawo krwi, prawo ziemi, naturalizację, repatriację, reintegrację )

• statystyka: ( wg Zielińskiego ) - 194 państwa na świecie - do 1 mln - 52 państwa, od 1 do 100 mln - 132, powyżej 100 - 10

• Terytorium - jest to obszar geograficzny, lub przestrzenna sfera ludzkiej aktywności, na którym rozciąga się władza suwerena, zwierzchnictwo państwa, podległość władzy państwowej

• składa się z przestrzeni morskiej, lądowej i powietrznej

• trójwymiarowe granice - ląd, morze ( 12 mil od brzegu ), powietrzne ( do wysokości obrony przeciwlotniczej )

• zwierzchnictwo terytorialne - władza + obrona

• nieprzenikliwość terytorialna - dwa państwa nie mogą istnieć na tym samym terytorium

• statystyka: państwa wielkie ( powyżej 1 mln km² ) - 12%, państwa średnie ( od 100 tyś do 1mln km² ) - 39%, państwa małe ( poniżej 100 tyś km² ) 49%.

• Władza - jest nieodzownym atrybutem państwa, cechuje ją zdolność do narzucania
  i egzekwowania decyzji czyli wpływania na ludzi by zachowywali się w sposób oczekiwany
  i pożądany. ( F. Ryszka )

• wywodzi się z podziału obowiązków

• w starożytności dzieliła się na władzę nad ludźmi ( imperium ) i rzeczami ( dominium )

• w średniowieczu władza szła w parze z własnością, obecnie wyodrębnił się model podziały władz.

3. Kategoria zmiany w dziejach państwa:

Kiedyś zmiany w państwie były źle odbierane, starożytni tego nie lubili. Dopiero w XVII/XVIIIw. zaczęto myśleć o zmianach i je zauważać. Postęp był odbierany pozytywnie. Miał on odbywać się na płaszczyźnie społecznej, gospodarczej, politycznej i miał podnosić standardy życia ludzi.

Ewolucja - Smith i Darwin. Są to długotrwałe złożone procesy, zmierzające do przystosowania form
i ich złożoności. Są to procesy nieuchronne. Podlegające prawom podobnym jak w świecie przyrody.

Zmiany przemysłowe pogłębiły podział w społeczeństwie.

W XXw. początek modernizacji - unowocześnienia. Potem następuje demokratyzacja, globalizacja.

David Held, A. Giddens, F. Fukuyama

Demokratyzacja - przeistoczenie systemów innych państw w demokrację.

Wszystko to było spowodowane tym, że nie było już barier w przenoszeniu informacji, wzorców. Dużą rolę odegrały mass media. Korporacje przejmują rynek państwowy, potem światowy. Przez to rodzą się nurty nacjonalistyczne, antyglobalistyczne.

- rewolucja

Rewolucja to przejście od jednej formacji społeczno-ekonomicznej do drugiej w dłuższym okresie czasu - zmienia się struktura klasowa, co też prowadzi do zmian w strukturze polityki. Rewolucja dzieli się na społeczną i polityczną, ale procesów tych nie da się od siebie oddzielić.

Schemat - przewrót, dojście do władzy umiarkowanego przywódcy, radykalizacja nastrojów, nowy porządek.

W społeczeństwie istnieją następujące prawa rozwoju społecznego, wg których są zgodności 1)stosunków produkcyjnych i 2) charakteru sił wytwórczych. W miarę rozwoju zgodność ta zostaje naruszona, gdy siły wytwórcze rozwijają się szybciej, co prowadzi do konieczności wyższego rozwoju produkcyjnego społeczeństwa.

Rewolucja polityczna - walka między klasami o władzę, prowadzi do zmiany typu państwa i instytucji ustrojowo-prawnych.

Rewolucja społeczna - wg Marksa - likwiduje stare społeczeństwo. Rewolucja ta prowadzi do przejścia od jednej formy społeczno-ekonomicznej do drugiej.

Przesłanki rewolucji:

- obiektywne - niemożliwość utrzymania władzy przez klasę panującą w formie niezmiennej (kryzys
`z góry') ; wzrost niezadowolonych mas.

- subiektywne - świadomość trudnego położenia klas i niesprawiedliwości; polityczny kryzys władzy sprawującej rządy; stopień zorganizowania i aktywność klas niezadowolonych z dotychczasowej sytuacji.

Przebieg rewolucji:

I faza - działania ku zdobyciu władzy politycznej

II faza - wprowadzanie i utrwalanie przemian w sferach ekonomicznej, socjalnej i kulturowej

III faza - może zakończyć się zwycięstwem - wprowadzenie nowego ładu, lub klęską - czyli zwycięstwem przeciwników rewolucji. Możliwy jest również kompromis.

Inne ważne informacje/ koncepcje:

- S. Huntington -podkreśla następstwa rewolucji - rezultatem jest wymiana jednej grupy sprawującej władzę na inną

-modele rzeczywistości rewolucyjnej - wyidealizowane:

a) syndykalistyczny - im większy zasięg sytuacji rewolucyjnej i odwrotnie

b) marksistowski - (Lenin, G.Ramschi) - jest odwrotna do modelu syndykalistycznego - wiele sytuacji rewolucyjnych nie wytwarza rewolucyjnych rezultatów.

c) brintonowski - Crane Brinton wskazał, że dla stworzenia jakiejkolwiek sytuacji rewolucyjnej istnieją ograniczenia wewnętrzne; im bardziej sytuacja rewolucyjna tym mniej rewolucyjny rezultat.

• Rewolucja może być spowodowana niezadowoleniem społecznym, obejmującym jedną grupę, klasę, ale większość opiera się na kilku grupach. Niezadowolenie musi osiągnąć szczyt, punkt kulminacyjny. Jest to położenie skrajne, a społeczeństwo nie ma nic do stracenia. Wymiar materialny jest też brany pod uwagę.

Musi się zrodzić idea, ona porusza do działania. Ma być też wizja poprawy, zmiany. Powinien być też przywódca z programem. Rodzi się nowy ośrodek władzy, ale stara władza nie ustępuje mimo że jest słaba. Po przejęciu władzy, następuje jej utrwalenie i gwałtowne zmiany. Skutkami mogą być zmiany systemowe, ideologii, władzy. Zmienia się instytucje polityczne, system gospodarczy i społeczny. Może być np., feudalna, burżuazyjna, socjalistyczna. Rewolucja powoduje gruntowną przebudowę społeczeństwa.

- reforma

Reforma - zmiana w danym systemie społecznym, nie oznaczająca radykalnego i jakościowego przekształcenia się tego systemu. Reforma to z reguły zmiana społeczno polityczna lub ekonomiczna nie naruszająca podstaw istniejącego systemu, charakteryzuję ją fragmentaryczność zmian. Ma wycinkowy charakter. Realizują je instytucje władzy. Przeprowadzana odgórnie zgodnie z obowiązującym porządkiem z inspiracji rządu liberalnego społeczeństwa. Dopiero z perspektywy czasu można ocenić skutki reform.

• reforma zmienia stare ale też nie wprowadza nowego

• przebiega ewolucyjnie i zwykle długotrwale

• reformy zwykle przeprowadzane są przez władze państwa, mają na celu jej umocnienie lub są reakcją na naciski społeczne

Źródła reform:

• niska efektywność systemu społeczno politycznego

• społeczne niezadowolenie

• pojawienie się żądań zmiany sposobu rozdziału dóbr

• postulaty zmian wewnątrz elity politycznej

• zwiększanie się konfliktów i napięć społecznych

• przenikanie się wzorców i potrzeba regulacji międzynarodowej

Charakter reform:

• adaptacyjny - potwierdzenie zmian dojrzałych i koniecznych

• regulacyjny - regulacja procesów

• innowacyjny - wprowadzenie nowych rozwiązań

Rodzaje reform:

Polityczne, Gospodarcze, Socjalne, Administracyjne, Oświatowe

Reformy posiadają podmiot (podmiot regulacji) i zakres przedmiotowy (to co jest reformowane). Najszerszy podmiot i zakres regulacji mają reformy polityczne. Reformy mogą mieć ogromne znaczenie społeczne.

Reforma - sięgają po nią rządzący w celu dokonania zmian w życiu publicznym, politycznym, gospodarczym. Nie jest jednak radykalnym przekształceniem i nie narusza istniejącego ustroju; często wprowadzana etapowo, pod kontrolą rządu; w przeciwieństwie do rewolucji długi jest okres jej zakończenia, nie wymaga przemocy do jej powodzenia; z natury jest fragmentaryczna - obejmuje jedną lub kilka dziedzin, ale już przeprowadzona udoskonala życie ludzi. Są to zmiany dobrowolne. Ma charakter fragmentaryczny, ilościowy. Najczęściej służą organom władzy państwowej do przeprowadzania zmian za pomocą metod, które gwarantuje system. Reformy mogą mieć charakter odwracający. Inicjatywę może również mieć społeczeństwo - referendum, inicjatywa ustawodawcza. Może również wymuszać reformy, np. przez manifestacje.

Reformy w stanie kryzysu są wyczekiwane, społeczeństwo jest na nie gotowe, a także na poniesienie kosztów.

Przyczyny wprowadzania reform:

- nieefektywność systemu powodująca niezadowolenie społeczne ludzi

- pojawienie się żądań zmian ze strony różnych grup społecznych

- przenikanie wzorców lub potrzeba regulacji otoczenia międzynarodowego

Cel przeprowadzania reform:

- przystosowanie państwa do wymagań jakie narzucają przemiany gospodarcze czy kulturalne

- większość reform to reformy adaptacyjne

- rzadkie są reformy regulacyjne czy innowacyjne

- transformacja

Transformacja - określa proces przemian wiodących od socjalistycznego systemu do państwa liberalno- demokratycznego i gospodarki rynkowej. Proces ten dotyczy państw Europy Środkowo-Wschodniej
i państw byłego ZSRR. Oprócz tego Niemcy faszystowskie, Japonia, Hiszpania. W latach 70. przeobrażenia dokonujące się mają charakter globalny, dotyczą wszystkich sfer życia, stąd nazwa transformacja systemowa, a przeobrażenia związane z państwem - transformacja ustrojowa.

Najważniejsze przemiany transformacji to przeobrażenia:

1. modelu władzy politycznej - przejście z automatyzmu na demokrację

2. modelu systemu partyjnego - dopuszczanie do życia publicznego kolejnych partii, przerwanie monopolu partii komunistycznej

3. powstanie elity politycznej - zerwano z nomenklaturą partyjną na rzecz pluralistycznej elity politycznej - inne partie są dopuszczone do stanowisk

4. sposób wyłaniania organów władzy publicznej - wybieralność po transformacji stała się
   w pełni demokratyczna, stała się normalną drogą do sprawowania funkcji publicznych posła, senatora, prezydenta i powoływanych: premiera, ministrów. Zdobycie mandatu sprowadza się do spełnienia wymogów jak cenzus wieku, niekaralność i uzyskanie poparcia większości.

Sprawowanie władzy publicznej - przemiany skupiły władzę publiczną w rządzie powołanym
z większości parlamentarnej, a na szczeblu lokalnym wyboru rad (zarządy gmin i miast).

• Zmiana ustroju, kierowana i bardzo szybka, ale nie gwałtowna. Zazwyczaj od systemu niedemokratycznego do demokracji, np. Japonia, poł. Europy, Hiszpania, Portugalia, Grecja.

- państwo narodowe a integracja europejska

Cechy wspólnoty narodowej: język, terytorium, wspólnota pochodzenia, wspólny sposób życia, religia, tradycja, obyczaje, wspólnota losów historycznych i politycznych.

Państwo narodowe to państwo, którego prawie wszyscy mieszkańcy stanowią jeden naród
i zdecydowana większość członków tego narodu zamieszkuje to właśnie państwo. Taka forma państwa wynika min. z postulowanego przez ONZ prawa narodów do samostanowienia zawartego w art. 1 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.

Jeśli przyjąć etniczną definicję narodu, to państwa narodowe praktycznie nie istnieją. Z drugiej strony, jeśli przyjąć polityczną definicję narodu jako mieszkańców jednego państwa, to każde państwo jest państwem narodowym. W koloniach, które uzyskały później niepodległość, granice zależały w większym stopniu od struktury administracji kolonialnej niż od różnic etnicznych, językowych i innych między grupami ludności, napływowej czy też autochtonicznej. Narody tworzyły się dopiero w obrębie istniejących państw. O ile na terytoriach, gdzie przeważała ludność napływowa (Ameryki, Australia, itd.), procesy narodotwórcze były dość silne, to tam, gdzie przeważała ludność miejscowa (w szczególności
w Afryce), a granice były prowadzone bez zwracania uwagi na związki etniczne i historię tych ziem, więzy narodowe są słabe. Największe państwa Azji, takie jak Chiny, Indie, Rosja, obejmują ziemie zamieszkałe przez wiele niespokrewnionych grup etnicznych. Jest tu jednak też wiele państw typowo narodowych, takich jak Japonia, obie Koree, itd. W Europie istnieją zarówno państwa narodowe, jak i wielonarodowe, jednak trudno wyznaczyć między nimi wyraźną granicę. Raczej jednonarodowy charakter ma większość państw Europy środkowej, północnej i wschodniej. Wiele z tych państw powstało w wyniku działań ruchów narodowyzwoleńczych w XX wieku, zwłaszcza po I wojnie światowej oraz po upadku komunizmu w Europie. Typowo wielonarodowe są takie państwa, jak Wielka Brytania czy Hiszpania. Wiele państw trudno jest jednoznacznie zakwalifikować - np. czy Belgia to państwo narodowe zamieszkiwane przez Belgów, czy raczej dwunarodowe państwo Walonów i Flamandów.

Krytyka koncepcji państwa narodowego.

Najwcześniejsze pytania o sens państwa:

- Hegel - państwo jako organizacja społeczna musi być przezwyciężona

- Engels - zakładał upadek państwa, a powstanie komuny

- Fukuyama -„Czy koniec ideologii?”

O kryzysie, końcu czy przemianach państwa można mówić w koncepcjach:

a) anarchistycznej - państwo jest organizacją niepotrzebną, którą trzeba zwalczyć

b) konserwatywnej - Karl Schmidt (jurysta III Rzeszy) zakładał detronizację znakomitego dzieła europejskiego - państwa.

Kryzys państwa widziany po kryzysie 1929 roku

c) neomarksizm - nie mówi ani o kryzysie ani o jego końcu, ale o przemianach, które są dla niego groźne

d) liberalne - po IIWŚ zarysował się dystans do państwa narodowego, którego tezy zostały pozbawione przez obie wojny światowe. Myślano o stworzeniu reżimu ponadnarodowego, który powinien regulować przyczyny konfliktu

W krytyce tej przodowali filozofowie niemieccy, m.in. Karl Jaspers (lata 40-50-te XXw.) - państwo narodowe jest niebezpieczne, jest siłą niszczycielską, trzeba je unicestwić, bo jest odpowiedzialne za wojnę i jej skutki.

W efekcie wzrosła rola obszaru ponadnarodowego (integracja), a także pojawiły się nowe, modernistyczne koncepcje państwa, takie jak autopojetyczna czy feministyczna - obie uważały, że państwo jest przeżytkiem, społeczeństwo może się rozwijać bez instytucji państwa, a także państwo nie jest jedynym nośnikiem stosunków międzynarodowych (takim nośnikiem mogą być same społeczeństwa).

Jednak w latach 70-tych zauważono, że obecność państwa jest niezbędna w procesie integracji, znaczenie państwa narodowego zostało przywrócone, a dotychczasowi krytycy tacy jak Karl Dench czy Urlich Beck stają się jego propagatorami.

Państwo narodowe a proces integracji europejskiej.

Integracja - proces świadomy i uzależniony od woli państwa.

Skutki integracji dla państwa narodowego:

- przemiana państwa, ale nie prowadzi do upadku czy kryzysu

- państwo traci funkcje kontrolne w dużej mierze

- nie chroni w pełni przed wpływami z zewnątrz

- deficyt w legitymizowaniu procesu legislacyjnego a pojawienie się wpływów z decyzji UE

- rosnąca niezdolność do podejmowania interwencji np. w czasie kryzysu.

Wpływ integracji na państwo przyjęło się nazywać EUROPEIZACJĄ:

- jest to przekazywanie suwerenności na instytucje wspólnotowe (dzielenie się z nimi władzą)

- jest to tworzenie się systemu instytucji wspólnotowych

- jest to dwustronność między państwem narodowym a UE, w wyniku której rozwiązywane są wspólne problemy. Wpływ integracji jest szczególny na struktury, procesy i funkcje.

Państwo i naród - wzajemne relacje (aspekt historyczny, polityczny, etc.)

Państwo odegrało ważną rolę w kształtowaniu narodu. Nie zawsze identyfikowało się ze wszystkimi elementami, jakie obejmuje, np. w państwie feudalnym państwo identyfikowało się tylko z wąską elitą rządzącą a nie z całym narodem. Państwo może być czynnikiem narodowotwórczym, ale i odwrotnie - naród może być czynnikiem wtórnego powstania państwa poprzez:

- terytorium, na którym ukształtował się naród

- język, wspólnota pochodzenia, wspólny sposób życia, obyczajów, religii

- wspólne losy historyczne, polityczne oraz wspólna tradycja.

Naród jest organizacją homogeniczną, więc państwo tworzy ramy zewnętrzne, w środku których naród się kształtuje. Można wyróżnić dwie koncepcje tradycji w wytworzeniu narodu (rozumieniu narodu):

1. republikańska (obywatelska) - wywodzi się z idei oświeceniowej (Rew. Franc.); członkami narodu są osoby, które są obywatelami państwa; obowiązuje prawo ziemi - kto rodzi się na danej ziemi, ma prawo do poczucia przynależności do danego narodu, jest jego obywatelem

2. etniczna - bierze pod uwagę pokrewieństwo, wspólnotę języka, kultury i obyczajów.
   W Niemczech do dziś w konstytucji są zasady, że Niemcem jest osoba urodzona w Niemczech bądź jeśli udowodni z nimi pokrewieństwo (wówczas może domagać się przyznania mu obywatelstwa).

W czasach współczesnych obie te koncepcje zmieniają się. Koncepcja etniczna wzbogaciła się o prawo ziemi, wspólnotę pieniądza. Państwa i narody uzupełniają się, nie zachodzą między nimi sprzeczności.

Państwo i jednostka.

Nowoczesne państwo wzięło na siebie odpowiedzialność za warunki, w których przebiega życie jego obywateli. Wyróżnia się dwie koncepcje państwa:

1. `państwo minimum' - skierowane na wyczulenie na ochronę jednostki ludzkiej i grup społecznych przed wszechwładnością aparatu państwowego

2. państwo socjalne - zapewnienie wolności wszystkim obywatelom, a w szczególności tym, którzy nie mogą sobie poradzić w życiu sami. Rozszerzając zakres interwencji może naruszać wolność ludzi.

W relacjach między państwem a jednostką najważniejsze miejsce zajmują prawa człowieka. Przybierają postać podmiotowych praw publicznych - roszczeń, jakie osoba ma prawo wysuwać wobec państwa/uprawnień przysługujących każdemu człowiekowi w stosunku do władzy państwowej. Są służebne, gdy zyskają instytucjonalizacje państwa i przewidziane odpowiednie gwarancje prawne. Wśród wielu praw człowieka wyróżnia się podstawowe prawa człowieka i wolności obywatelskie, a w nich zawierają się m.in.:

- prawa do wolności osobistej - nietykalność ciała i życia, wolność religii, przekonań, wolność sumienia, wolność posiadania własności, opinii i pracy, wolność nauki i sztuki, wolność zgromadzeń i zrzeszania się, tajemnica korespondencji

-prawo do politycznego współudziału w życiu publicznym

- socjalne prawa podstawowe

Koncepcja narodu w koncepcji Ernesta Gellnera.

W dziele „Narody i nacjonalizm” Ernest Gellner (angielski politolog) mówi o dwóch koncepcjach narodu: (obie mieszczą się w koncepcji republikańskiej i etnicznej)

1) Kulturowa - rozwój społeczeństwa można podzielić na 3 etapy - przedagrarny, agrarny i industrialny - dopiero w tej trzeciej fazie można mówić o wytworzeniu narodu. W epoce industrialne mają miejsce takie zjawiska jak równość, uwolnienie, mobilność, upowszechnienie się pisma - to ono doprowadza do rozpowszechnienia edukacji - jest to powszechna, wręcz globalna edukacja historyczna, polityczna. Następuję identyfikacja całych rzesz zbiorowości, edukacja jest więc twórcą nowoczesnych narodów. Poczucie przynależności do pewnej grupy kulturowej. Etnos - udowodnienie przynależności.

2) Woluntarystyczna - przynależność do narodu poprzez wybór, poprzez wspólnotę kultury, obyczajów. Koncepcja ta jest wykorzystywana przez mniejszości narodowe w poszczególnych państwach. Przynależę, bo poczuwam się do przynależności. Szczególnie wiele odniesień w Europie. Jest to koncepcja obywatelska, republikańska np. we Francji.

- państwo a globalizacja

Globalizacja - proces informatyczno-technologiczny, ale też ekonomiczny, którego państwo nie może kontrolować, jest niezależny. Globalizacja wyznacza przebieg procesów transformacyjnych, jest globalną tendencją cywilizacyjną. Pojęcie „globalizacja” upowszechniło się w naukach społecznych w latach '90, stało się pojęciem - kluczem, pojęciem - wytrychem pozwalającym zrozumieć czasy ponowoczesne.
Globalizacja oznacza nową fazę w rozwoju kapitalizmu, w którą świat wkroczył z końcem lat '70. Faza ta nazywana jest także mega kapitalizmem i cechuje się rozwojem wielkich ponadnarodowych organizacji ekonomicznych i politycznych. Pojawiają się nowe tendencje w rozwoju kultury i komunikacji masowej, kultura również przestaje mieć wymiar wyłącznie narodowy, w coraz większym stopniu staje się globalna. Globalizacja to umiędzynarodowienie gospodarki, kultury. Globalizacja jest procesem bardzo złożonym, wieloaspektowym: aspekt ekonomiczny, polityczny, kulturowy, społeczny, militarny.
W skutek procesów globalizacyjnych państwo jest nieuchronnie w nie włączone, co widać na przykładzie ponadnarodowych koncernów - państwo musi się liczyć z ich obecnością, stwarzać im dogodne warunki (podatki, etc.) W globalizującym się świecie identyfikacja narodowa przestaje być tak ważna i silna, traci dotychczasową wartość. Ludzie migrują, zmieniają miejsce zamieszkania, zmieniają nawyki kulturowe, bardziej czują się kosmopolitami, problem tożsamości narodowej jest słabiej przeżywany. W czasach globalizacji słabnie rola państw narodowych, to, co kiedyś było domeną państwa narodowego, stało się domeną decyzji różnych ponadnarodowych struktur, organizacji, dotyczy to szczególnie gospodarki
i regulacji prawnych. Wyraźnie obserwowana jest tendencja, że rządy narodowe mają coraz mniej do powiedzenia we własnych krajach, nie mają wpływu na tworzenie miejsc pracy w swoich krajach, co zależy od międzynarodowych koncernów - rząd może tylko zachęcać i stwarzać warunki, ma ograniczony wpływ na rynek pracy. Władza odpływa ze struktur demokratycznych państwa w kierunku międzynarodowych mega struktur politycznych i gospodarczych. Trzeba na nowo sformułować pojęcie suwerenności i demokratycznej władzy. Generalnie proces globalizacji przynosi ze sobą przesuwanie się decyzji ze szczebla narodowego na instytucje międzynarodowe, które odgrywają coraz większą rolę. 1909r. - 176 organizacji międzynarodowych w 1989r. już ponad 4.600 tys. takich organizacji. Poszczególne rządy narodowe w coraz mniejszym stopniu są zdolne regulować procesy gospodarcze we własnych krajach, coraz większa jest rola ponadnarodowych korporacji - to one wpływają na kierunek
i charakter inwestycji w danym kraju, co daje im tam ogromne wpływy polityczne (około 40% światowych transakcji handlowych dokonuje się w obrębie korporacji ponadnarodowych). Państwo narodowe nie kontroluje ani produkcji ani przepływu towarów zgodnie ze swoimi interesami. Koncerny kierują się tylko logiką zysku i koncentrują produkcję w krajach o taniej sile roboczej i rynkach zbytu, skutkiem czego jest zamykanie fabryk i bezrobocie w macierzystych krajach - motyw zysku jest dominujący. Państwa narodowe maja coraz mniej do powiedzenia jeśli chodzi o sferę gospodarki, muszą rezygnować ze swojej suwerenności na rzecz działających w skali globalnej firm i organizacji - czy państwo narodowe traci więc racje bytu? Czy odchodzi w przeszłość? Daniel Bell twierdzi, że państwo jest dziś za duże do rozwiązywania pewnych problemów w skali regionalnej, ale jest również za małe do rozwiązywania problemów w skali globalnej. Socjologowie i ekonomiści mają różne wizje porządku globalnego. Jedna z prognoz przewiduje zanik państw narodowych, unifikację na poziomie regionalnym
i globalnym pod egidą ponadnarodowego rządu światowego - jest to jednak wizja skrajna. W dyskusjach podkreśla się, że procesy globalizacji kulturowej wpływają na kształtowanie się ponadnarodowej sfery publicznej, w której funkcjonuje wielość konkurencyjnych treści kulturowych, alternatywnych idei, wartości, ideologii. Uważa się, że jedna tradycję narodową zastąpi wielość tradycji. Świat odejdzie od silnego zakorzenienia w tradycjach lokalnych w kierunku unifikacji. Wizje te wywołują reakcje obronne społeczeństw, jakby ludzie bali się życia w globalnym świecie. Zagrożenie poczucia tożsamości narodowej wzmacnia tendencje do samoobrony, renesans lokalizmu, odżywanie więzi lokalnych, nostalgię historyczną, rozkwit zainteresowania własną historią. U Giddensa mamy do czynienia z wizją światowego społeczeństwa obywatelskiego, ewolucją od wspólnot opartych na więziach etniczno-kulturowych do wspólnot opartych na solidarności obywatelskiej - naród kosmopolityczny. Propozycje takie traktuje się jednak jako pewną nową utopię. Po doświadczeniach XX w. i dwóch wojen światowych świat wyraźnie boi się erupcji etnicznych resentymentów, dlatego ucieka w stronę globalności świata bez granic i bez historii. Emanuel Castells stworzył pojęcie elektronicznego kosmopolityzmu, elektronicznej republiki, gdzie tożsamość narodowa nie będzie się liczyła, świat bez historii, przywiązania do miejsc, przodków, symboli narodowych, „świat bez historii, który jest pustynią” (Finkelkraut), który redukuje tożsamość człowieka do świadomości „turysty-cybernauty”. Świat ucieka w globalność, wspólną totalną przestrzeń - filozofowie ostrzegają przed perspektywą świata bez historii i bez granic.

4. Typ i forma państwa:

- pojęcie typu i formy państwa

Forma państwa jest to struktura organizacji i funkcjonowania państwa i jego władzy. Można o niej mówić w trzech aspektach:

1. terytorium

2. forma rządów

3. reżim polityczny

Determinują je też czynniki zewnętrzne, tradycja polityczna, czynniki geopolityczne, narodowościowe.

Monarchia - wspólny czynnik to głowa państwa, utrzymuje się w tradycyjny sposób, dziedziczność lub sukcesja tronu. Jest niekadencyjna, dożywotnia.

Republika - kadencyjność i określony tryb wyborczy. Wybory pośrednie i bezpośrednie. Forma państwa to całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez rządzących. Składają się na nią cztery elementy: forma rządów, suweren, ustrój terytorialny oraz reżim polityczny.

Podstawowe kryteria wyróżnienia typów państwa to stosunki społeczno-ekonomiczne, polityczne i status ludzi w danym państwie.

"Typ państwa wyznaczają podobne stosunki społeczno-ekonomiczne oraz podobny status ludzi"

(E. Zieliński). Na podstawie tej definicji wyróżniamy 4 podstawowe typy państw:

• państwo niewolnicze - cechuje je występowanie właścicieli niewolników, oraz niewolników będących ich własnością. Kształtują się między nimi stosunki zwierzchnictwa i podporządkowania. Właściciele niewolników są warstwą panującą i posiadającą prawa obywatelskie, niewolnicy natomiast pozbawieni są praw i swobody.

Podział ludzi na wolnych i niewolników. Ludzie wolni byli właścicielami dóbr materialnych, oraz niewolników. Tworzyli oni klasę patrycjuszy, posiadali podmiotowość polityczną i prawną, mogli sprawować władzę. Spośród nich pochodził monarcha, lub zależnie od panującego systemu wódz, cesarz, imperator. W niektórych państwach ukształtowała się również druga grupa ludzi wolnych zwanych plebejuszami, posiadali oni podmiotowość prawną i polityczną, lecz nie mieli dużych majątków, przez to materialnie byli zależni od patrycjuszy. Jednak najliczniejszą klasą byli niewolnicy, nie posiadali żadnych praw, traktowani byli przedmiotowo. Klasa ta stanowiła podstawę egzystencji całego społeczeństwa. System taki panował głównie w państwach starożytnych na bliskim wschodzie oraz w państwach śródziemnomorskich - w Grecji i Rzymie. Formację niewolniczą dzieli się niekiedy na niewolnictwo typu azjatyckiego (starożytny Egipt, Mezopotamia), gdzie większość niewolników stanowiła własność władcy (utożsamianego z państwem) i niewolnictwo typu antycznego (starożytna Grecja, Rzym), gdzie większość niewolników stanowiła własność osób prywatnych.

• państwo feudalne - występuje tu feudalna własność ziemi należącej do stosunkowo małej części ludności (np. rycerstwa, duchowieństwa). Stosunki zwierzchnik - podporządkowany kształtują się na zasadzie poddaństwa chłopów feudałom. W tym systemie warstwy podporządkowane (chłopi) podlegają pewnej ochronie prawnej.

System feudalny kształtował się stopniowo przez przeobrażanie systemu niewolniczego, był też rezultatem osiadłości plemion wędrownych. Podstawą ekonomiczną były duże własności ziemskie tzw. latyfundia, należące do warstw najzamożniejszych czyli monarchów, kleru i rycerstwa. Początkowo wszystkie ziemie należały do monarchy, lecz nadawał je on ludziom zasłużonym dla państwa. Struktura społeczeństwa oparta była na stanie majątkowym i publicznym. Stopniowo zanikała klasa niewolników, lecz w różnym stopniu, zależnym od stanu majątku. W konsekwencji tego ukształtowały się 4 warstwy społeczne:

• szlachta,

• duchowieństwo,

• mieszczaństwo,

• chłopstwo.

Jedynie 3 pierwsze warstwy były uprzywilejowane. Chłopów dzieliło się na poddanych czyli na zależnych prawnie od swego pana i na pańszczyźnianych, czyli mieli obowiązek pracy lub innych świadczeń na rzecz pana, ale nie byli całkowicie ubezwłasnowolnieni. Ustrój w feudalizmie oparty był na jednowładztwie monarchy.

• państwo kapitalistyczne - charakteryzuje się występowaniem prywatnej własności środków produkcji oraz wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą. Główną siłą społeczną są właściciele środków produkcji, lecz grupy społeczne korzystają z formalnie równych praw. Ten typ dzielimy na:

• państwo wczesnokapitalistyczne

• państwo liberalno-demokratyczne

• państwo faszystowskie

• państwa trzeciego świata

• Historycznie:

• państwo wczesnokapitalistyczne

• państwo faszystowskie

• Obecnie:

• państwo liberalno - demokratyczne

• państwo trzeciego świata

a) Państwo wczesnokapitalistyczne - jest organizacją społeczno polityczną społeczeństwa kapitalistycznego nastawioną na ochronę i sprzyjanie rozwojowi społeczno - gospodarczemu oraz zapewnianie bezpieczeństwa zew. i wew. Ludności

• wykształciło się w XVIII w. Po rewolucjach burżuazyjnych

• wyraźne podziały społeczne - kapitaliści i robotnicy ( bogaci i biedni )

• państwo nocny stróż

• decydujący wpływ na rządzenie ma młoda burżuazja

• państwo ewoluowało ku większemu interwencjonizmowi, prawom człowieka, w konsekwencji ku państwu liberalno - demokratycznemu.

b) Państwo faszystowskie - ( Włochy 1922 - 1943, Niemcy 1933 - 1945 )

• Powstało w wyniku kryzysu

• Brak korzeni demokratycznych

• Państwo totalne - państwo celem a nie środkiem

• Państwo stanu wyjątkowego Ryszka

• Państwo faszystowskie przyjęło się określać jako terrorystyczną dyktaturę kapitału monopolistycznego, występującą w okresie zagrożenia państwa przez nastroje rewolucyjne mas ludowych. Jest to przykład państwa totalitarnego w konkretnych warunkach historycznych. Elity rozwiązuję problemy społ.

c) Państwo liberalno - demokratyczne - jest organizacją społeczeństwa kapitalistycznego wysoko rozwiniętego, które wprowadziło minimum wolności dla jednostek i demokrację dla społeczeństwa.

• funkcjonuje w środowisku społeczeństwa obywatelskiego i posiada stabilny system polityczny

• występuje wysoki stopień nowoczesnej wytwórczości opartej na związkach nauki i techniki, duża specjalizacja

• społeczeństwo konsumpcyjne

• interwencjonizm państwowy ( np. państwo dobrobytu - Myrdal )

• demokracja polityczna

• liberalna koncepcja praw pol. i wolności obywatelskich

• „Nowe państwo przemysłowe” ( J.K. Galbraith ) - wykorzystywanie wiedzy naukowej w tworzeniu stosunków społecznych, rządzą elity profesjonalistów. Władza związana z przemysłem

d) Państwo Trzeciego Świata - państwa 3 świata stanowią grupę państw o swoistych cechach, które powstały do niepodległego bytu po rozpadnie kolonializmu, po II wojnie światowej. Państwa te mają wiele cech wspólnych:

• wyzwoliły się z panowania kolonialnego

• posiadają stosunkowo niski poziom rozwoju gospodarczego

• prezentują niezwykle zróżnicowaną strukturę społeczną

• słabo rozwinięte są struktury polityczne.

• Przyznają zróżnicowany zakres praw i swobód obywatelskich

• Lokalizacja : Azja i Afryka a nawet Ameryka Łacińska

• Bieda, niestabilność

• Często ogromną rolę odgrywa wojsko ( pucze, junty etc. )

• Konflikty rasowe lub religijne

• państwo socjalistyczne - Charakteryzuje się ono daleko posuniętą uniformizacją stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych. Istnieje tu społeczna własność środków produkcji pozostających w rękach państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni w państwowych zakładach. Istotną różnicą pomiędzy państwami kapitalistycznymi a socjalistycznymi, jest forma własności - w państwach kapitalistycznych większość dóbr skupiona jest w rękach tzw. klasy średniej oraz wyżej, w krajach socjalistycznych własność jest domeną państwa, rozumianego jako prawny przedstawiciel całego narodu i ogółu żyjących w nim obywateli. (demokratyczne, totalitarne i autorytarne)

Stosunki ekonomiczne opierały się na zasadzie własności społecznej środków produkcji, oraz na centralnym planowaniu rozwoju gospodarki narodowej. To wiązało się z ograniczeniem bądź likwidowaniem sektora prywatnego w gospodarce. Hasłami tego okresu były „zniesienie wyzysku człowieka przez człowieka” i „każdemu według jego pracy”. Podział społeczny w tym typie wyglądał tak:

• klasa robotnicza (najważniejsza),

• pracujące chłopstwo,

• pracująca inteligencja.

Ustrój polityczny opierał się na zasadach

• klasowości państwa,

• ludowładztwa (sojusz ludu pracującego miast i wsi),

• przewodniej w społeczeństwie roli partii komunistycznej.

Monteskiusz dokonał trójpodziału władzy (Locke)

Jan Jakub Rousseau - doktryna jednolitości

-forma rządów (model rządów prezydenckich, parlamentarno-gabinetowych, semiprezydenckich, komitetowych)

FORMA RZĄDÓW (MODELE)- układ stosunków między naczelnymi organami władzy. Arystoteles dzielił państwa ze względu na rządy na: monarchie i republiki. Dziś ten podział nic nie wnosi, współczesne monarchie są nowoczesne, oparte na demokratyzmie lub autokratyczne, wręcz absolutystyczne.

Wyróżnia się nast. republiki:

- o przewadze władzy ustawodawczej nad wykonawczą, rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu np. Szwajcaria

- względna równowaga między władzą ustawodawczą a wykonawczą (system prezydencki, parlamentarny, kanclerski) np. Wielka Brytania.

- separacji władzy ustawodawczej, sądowniczej i wykonawczej USA, gdzie występuje wzajemne uwarunkowanie tych władz np. USA, check and balance.

System prezydencki - tworzony był od podstaw. Na poglądy Ojców Założycieli USA złożyły się poglądy Monteskiusza, Locka, Hobbsa

Uznano separację i równowagę władz.

Władza ustawodawcza - Kongres (2 Izby)

Władza wykonawcza - Prezydent

Władza sądownicza - Sąd Najwyższy i inne

Trzy władze są sobie zrównoważone, każda powołana jest do czegoś innego. Nie ma zasady odpowiedzialności politycznej chyba, że impeachmentu. Wszystkie władze pochodzą z oddzielnych wyborów. Prezydenta nie można odwołać, a on nie może skrócić kadencji Izby Reprezentantów, nie można też łączyć stanowisk. system polityczny w demokracji charakteryzujący się rygorystycznym podziałem (separacją) władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz połączeniem funkcji prezydenta
i szefa rządu. W myśl tych zasad prezydentowi (jako organowi władzy wykonawczej) przysługuje pełnia władzy wykonawczej, oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem - pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodawczych.

Przykładem prezydenckiego systemu rządów są Stany Zjednoczone oraz liczne republiki południowoamerykańskie.

Cechy systemu:

• prezydent jest wybierany w głosowaniu powszechnym;

• kadencja prezydenta jest określona w czasie (najczęściej jest ona czteroletnia - jak np. w USA czy Brazylii, choć w Meksyku wydłuża się ona do sześciu lat);

• ministrowie wchodzący w skład rządu odpowiadają jedynie przed prezydentem;

• istnieje jeden ośrodek władzy wykonawczej;

• akty wydawane przez prezydenta nie wymagają kontrasygnaty;

• prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie, ale w przypadku złamania konstytucji lub prawa może zostać odwołany (przez parlament lub naród w referendum);

• prezydent ma możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy w sytuacjach nadzwyczajnych (np. okres wojny).

System parlamentarno-gabinetowy - Wielka Brytania, Polska

Władza ustawodawcza - Rada Ministrów, Gabinet, Rząd - zajmuje się też inicjatywą ustawodawczą

Władza wykonawcza - Prezydent, monarcha, ministrowie, premier

Władza sądownicza - sądy

Obywatelom często przysługuje prawo inicjatywy ustawodawczej, parlament kontroluje radę ministrów. Można złożyć dla rządu votum nieufności.

system polityczny, w którym rząd z premierem na czele jest powołany i odwołany przez głowę państwa,
a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania).

Władza wykonawcza, czyli egzekutywa, ma też prawo rozwiązywać parlament. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli partii (lub koalicji) mającej większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ja natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe. System rządów wykształcony w praktyce angielskiej XVIII-XIX w. Rozpowszechniony obecnie w Danii, Wielkiej Brytanii, Holandii, Austrii oraz we Włoszech. Współcześnie występuje tendencja uniezależniania się rządu od parlamentu. Jego odmianą jest tzw. system kanclerski (Niemcy).

Głowa państwa ma przede wszystkim zadanie reprezentować państwo, a wszystkie akty przez nią wydane muszą zawierać odpowiednią kontrasygnatę.

1. parlament (a przynajmniej jego izba niższa, gdy jest on dwuizbowy) jest wybierany w wyborach powszechnych

2. układ sił w parlamencie (lub podjęte w nim uzgodnienia gdy żadna z partii nie posiada większości) przesądza o powołaniu premiera i powołaniu rządu

3. rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić wotum nieufności, oznaczające ustąpienie co najmniej jednego ministra, najczęściej zaś całego gabinetu

4. rząd ma wpływ na rozwiązanie parlamentu (czasem jednej jego izby gdy jest dwuizbowy) przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisanie przedterminowych wyborów

5. między parlamentem a rządem istnieje system powiązań organizacyjnych, funkcjonalnych
   i personalnych (ministrowie mogą być i często są deputowanymi) co oznacza brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej

6. głowa państwa (w postaci prezydenta lub monarchy) nie kreuje polityki wewnętrznej, ani zagranicznej, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wobec woli większości parlamentarnej (powołuje premiera, zarządza wybory przedterminowe)

System semiprezydencki - Francja, Finlandia, Portugalia

(inaczej system półprezydencki lub parlamentarno-prezydencki "mieszany") - system polityczny, forma rządów pośrednia między systemem parlamentarnym a prezydenckim, dzisiaj m.in. we Francji. Za jego twórców uznaje się Charles'a de Gaulle'a i Georges'a Pompidou. Prezydent wybierany w wyborach powszechnych jest głową państwa. Określa kierunki polityki wewnętrznej i zewnętrznej państwa, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Powołuje i odwołuje on także premiera, a na jego wniosek powołuje ministrów. W systemie semiprezydenckim rząd i poszczególni jego członkowie ponoszą odpowiedzialność przed parlamentem.

W systemie tym są trzy ośrodki władzy:

• parlament

• rząd

• prezydent

Szczególną rolę odgrywa prezydent, gdyż jest wybierany w wyborach powszechnych oraz odgrywa decydującą rolę w tworzeniu rządu. Może on bowiem wydawać dekrety, które mają moc ustawy.

Współcześnie system semiprezydencki poza Francją występuje m.in. w Portugalii, Grecji, Rumunii i Rosji; w każdym przypadku wykazując jednak charakterystyczne specyficzne cechy.

System komitetowy - (komitetowo-wiecowy; rządów zgromadzenia; konwentu) - system rządów występujący w konstytucji jakobińskiej z 1793, Komunie Paryskiej, oficjalnie w ustroju niektórych państw Bloku Wschodniego oraz we współczesnej Szwajcarii. Najważniejszą zasadą jest zasada jedności władzy, co oznacza, że nie występuje jej trójpodział. Całość władzy należy do parlamentu. Parlament powołuje pozostałe organy, określa również ich zadania i sprawuje nad nimi kontrolę. Rząd jako komitet wykonawczy parlamentu jest bezpośrednio wybierany przez parlament, przed którym jest odpowiedzialny. Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem kadencji.

• jednolitość władzy państwowej;

• parlament jest organem władzy najwyższej (posiada władzę ustawodawczą i wykonawczą);

• rząd powoływany jest przez parlament a nie przez głowę państwa (rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu);

• rząd odpowiada politycznie przed parlamentem, ale konflikt na linii rząd-parlament może zostać rozstrzygnięty tylko na korzyść parlamentu;

• ministra nie można odwołać (ustępuje sam lub gdy nie zostanie wybrany do parlamentu
  w następnych wyborach);

• głową państwa zostaje członek rządu o najdłuższym stażu;

• głowa państwa odpowiada politycznie przed parlamentem (ponosi też odpowiedzialność karną);

• głowa państwa nie ma prawa rozwiązania parlamentu przed upływem jego kadencji

- ustrój terytorialny państwa: charakterystyka państwa unitarnego i federalnego

Państwo unitarne (Polska, Francja, Włochy)

Mówiąc o formie państwa poruszamy się po takich obszarach jak relacje między naczelnymi instytucjami władzy, relacjach między państwem a społeczeństwem, relacjach między organami centralnymi
a lokalnymi. forma państwa najbardziej powszechna we współczesnym świecie, charakteryzująca się wewnętrzną jednolitością. Wszystkie jednostki administracyjne wchodzące w skład państwa są tak samo zorganizowane i podporządkowane organom centralnym.

TERYTORIUM - na ogół państwa są zdecentralizowane lub scentralizowane, unitarne lub złożone:

unitarne - tu władze lokalne mają ograniczoną autonomię np. Polska, Szwecja

• zwartość strukturalna, organizacyjna i terytorialna wspólnoty państwowej

• centralizacja. ( występuje samorząd terytorialny o stosunkowo niewielkich kompetencjach )

w szczególnych przypadkach autonomia

System jednolity, część władzy przekazywana na dół.

• Ustrój scentralizowany charakteryzuje się wyznaczaniem lokalnych urzędników przez rząd centralny, który sprawuje zwierzchnią władzę nad organami regionalnymi.

• Ustrój zdecentralizowany ma miejsce, gdy organy regionalne są formowane niezależnie od rządu i istnieje dobrze rozwinięty samorząd terytorialny o znacznych kompetencjach, a władza centralna zastrzega sobie prawo do podejmowania tylko najważniejszych decyzji.

Państwo Federalne ( złożone ) - ( Niemcy, USA )

• złożoność organizmu państwowego składającego się z różnych jednostek państwowych.

• podział władzy na władzę federalną i członków federacji ( strategiczne dziedziny polityki prowadzi jednak władza federalna )

• autonomia regionalna i samorząd terytorialny

a) federacja, w której części składowe mają określone prawa - np. Niemcy składają z wielu landów, które mają własne organy przedstawicielskie, których reprezentanci mają swój udział w parlamencie (Bundesracie). Mają szeroką autonomię, ale sprawy zewnętrzne kraju czy obrony narodowej należą do władzy centralnej

b) jednostki terytorialne mają bardzo dużą samodzielność, federacja luźna - Szwajcaria, USA

c) federacja, której poszczególne części nie mają dużej autonomii (federacja wynika raczej z takiego podziału administracyjnego), np.: Austria(landy), Włochy, Hiszpania.

Federacja często nazywana jest `dyfuzją władzy', wpływa na decentralizację władzy w państwie. Oprócz monteskiuszowskiego podziału władzy pojawiła się władza lokalna, która ma duży wpływ na działania ustawodawcze. Federacja jest modelem państwa bardziej demokratycznego.

Konfederacje - forma doraźna, ale mniej trwała niż federacja np. Senegambia.

Sądownictwo federalne, prawo stanowe

Modele państw federacyjnych.

Federacje:

a) federacja, w której części składowe mają określone prawa - np. Niemcy składają z wielu landów, które mają własne organy przedstawicielskie, których reprezentanci mają swój udział w parlamencie (Bundesracie). Mają szeroką autonomię, ale sprawy zewnętrzne kraju czy obrony narodowej należą do władzy centralnej

b) federacja luźna - Szwajcaria, USA

c) federacja, której poszczególne części nie mają dużej autonomii (federacja wynika raczej z takiego podziału administracyjnego), np.: Austria, Włochy, Hiszpania.

Istnieją jednak pewne stałe, powtarzające się rozwiązania. Profesor Konstanty Adam Wojtaszczyk, na ich podstawie, wyróżnił następujące cechy federacji:

1. Terytorium państwa federacyjnego, pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością; składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły nie mających prawa secesji.

2. Podmioty federacji rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo przyjęcia własnej konstytucji i uchwalenia, w ramach podziału kompetencji, ustaw obowiązujących na własnym terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji, akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem federacji. Federalne organy ustawodawcze mogą ponadto wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków federacji.

3. Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy.

4. Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem związku
   i odpowiedniej części składowej federacji (tak jest np. w Austrii, RFN, Szwajcarii, USA).

5. Parlament związkowy jest dwuizbowy; interesy podmiotów federacji reprezentuje izba wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej: zasada równego przedstawicielstwa (np. w USA - po dwóch senatorów z każdego z pięćdziesięciu stanów, a w Szwajcarii - po dwóch deputowanych z każdego z dwudziestu trzech kantonów w Radzie Kantonów) oraz zasada zróżnicowanego przedstawicielstwa - w zależności od liczby ludności (np. w Australii, Kanadzie, RFN).

6. Istnieje podział kompetencji między federację i jej części składowe. Praktyka ustrojowa różnych krajów federacyjnych wskazuje na trojakiego rodzaju rozwiązania w tym zakresie. Są to:

• dualistyczny federalizm (np. w USA, Szwajcarii, Meksyku, Brazylii, Australii), gdzie konstytucja państwa związkowego ustanawia sferę wyłącznej kompetencji związku poprzez wskazanie problemów co do których tylko władze federalne mogą wydawać akty normatywne; wszystkie pozostałe kwestie, nie zastrzeżone przez konstytucje, należą do kompetencji podmiotów federacji;

• zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tzw. konkurencyjnych kompetencji (np. w Austrii, RFN);

• trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji, polegający na wyróżnieniu wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych związku oraz wspólnych kompetencji władz centralnych i władz podmiotu federacji (np. w Indiach).

- federalizm

Federalizm - przeciwieństwo unitaryzmu, tj. dążenia do utworzenia hegemonialnego państwa,
i centralizmu, tj. dążności do podporządkowania jednemu ośrodkowi władzy. Zakłada on, że władza,
i procesy decyzyjne są podejmowane na tyle blisko danych społeczności, na ile jest to możliwe.

Centralizacji ulegają tylko te dziedziny życia społecznego, gdzie jest to konieczne. Są to przede wszystkim: polityka zewnętrzna, obronna oraz polityka gospodarcza. Zadania, które nie muszą być kompetencją rządu centralnego, są przekazywane regionom. Federalizm polega na rozdziale suwerenności między federację oraz jej części składowe, noszące różne nazwy w zależności od kraju. Są to stany (w dawnej polszczyźnie: „państwa") w USA, Australii i federacjach latynoamerykańskich (Argentyna, Brazylia, Meksyk, Wenezuela), prowincje w Kanadzie, kantony w Szwajcarii, kraje związkowe w RFN i Austrii. Stolice są często wyjęte spod ustroju federalnego i stanowią dystrykt federalny podległy bezpośrednio władzy centralnej.

- decentralizacja

Decentralizacja jest to ustawowe, trwałe, prawem chronione przekazywanie organom decentralizowanej władzy publicznej (gminom, powiatom, województwom) zadań, kompetencji
i środków, w które do tej pory były wyposażone organy władzy centralnej

• przyczyna - ilość zadań, ich zróżnicowanie i charakter, zapewnienie udziału obywateli, lepsze wykonanie zadań przez struktury stykające się z nim bezpośrednio

• cel - identyfikacja i organizowanie zaspokojenia zbiorowych potrzeb miejscowej ludności(sprawowanie władzy musi spoczywać na władzach najbliższych obywatelom)

• wyodrębnienie niezależnych i względnie samodzielnych podmiotów, które nie są podporządkowane hierarchicznie organom występującym na wyższych szczeblach

Decentralizacja, decentralizacja władzy publicznej - przeniesienie części uprawnień
i odpowiedzialności władzy publicznej z organów władzy państwowej na organy władzy samorządowej możliwie najniższego szczebla

- wymiar lokalny: zasada subsydiarności

Subsydiarność - zasada, według której każdy szczebel władzy powinien realizować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie zrealizowane przez szczebel niższy lub same jednostki działające
w ramach społeczeństwa. Zasada subsydiarności, zwana też zasadą pomocniczości, jest ważnym elementem katolickiej nauki społecznej, a sama idea sięga swymi korzeniami czasów starożytnych.
Termin subsydiarność wywodzi się z łacińskiego słowa subsydium, oznaczającego pomoc, wsparcie, siły rezerwowe.
Zasada subsydiarności mówi, że władza powinna mieć znaczenie pomocnicze, wspierające w stosunku do działań jednostek, które ją ustanowiły. Tam, gdzie nie jest to konieczne, państwo powinno pozwolić działać społeczeństwu obywatelskiemu, rodzinom, wolnemu rynkowi. W sytuacji wymagającej interwencji, winno natomiast rozwiązywać problem na szczeblu możliwie najbliższym obywatelom,
a więc raczej w gminach niż w regionach i raczej w regionach niż w centrum.

Zasadę pomocniczości streszczają zdania: "tyle władzy, na ile to konieczne, tyle wolności, na ile to możliwe" oraz "tyle państwa, na ile to konieczne, tyle społeczeństwa, na ile to możliwe".

Subsydiarność jest jedną z podstawowych zasad ustrojowych Unii Europejskiej. Oznacza to, że na szczeblu wspólnotowym powinny być podejmowane tylko te działania, których przeniesienie na wyższy szczebel oznacza większą skuteczność i efektywność niż w przypadku, gdyby prowadzenie stosownych akcji pozostawić w wyłącznej kompetencji rządów poszczególnych państw członkowskich. Subsydiarność - w kontekście Unii Europejskiej - odnosi się więc z jednej strony do podziału zadań między organami Wspólnot Europejskich a administracjami rządowymi, a z drugiej - dotyczy zakresu prawodawstwa wspólnotowego, zarówno w aspekcie tematyki, jak i charakteru regulacji.

- procesy integracji i globalizacji

Integracja - może mieć różne wymiary (społeczny, psychologiczny, europejski)łączenie się, tworzenie większych zbiorowości opartych na wyznaczonych zasadach i wzajemnym zaufaniu.

Globalizacja jest pojęciem używanym do opisywania zmian w społeczeństwach i gospodarce światowej, które wynikają z gwałtownego wzrostu międzynarodowej wymiany handlowej i kulturowej. Opisuje zwiększenie wymiany informacyjnej, przyspieszenie i spadek cen transportu, a także wzrost handlu międzynarodowego oraz inwestycji zagranicznych spowodowanych znoszeniem barier oraz rosnących współzależności między państwami. W ekonomii termin ten oznacza głównie zjawiska związane
z liberalizacją wymiany handlowej lub “wolnym handlem”. W szerszym znaczeniu odnosi się do rosnącej integracji i współzależności między jednostkami działającymi globalnie na platformie społecznej, politycznej czy ekonomicznej.

- instytucje ponadpaństwowe

Organizacje samorządu terytorialnego, partie polityczne i związki zawodowe

Wyróżnia się instytucje:

• funkcjonalne - służące realizacji celów systemu politycznego

• dysfunkcjonalne - utrudniające realizację tych celów

- kategoria reżimu politycznego

Reżim polityczny - składowa część formy państwa, ogół metod, jakich używa władza państwowa
w stosunkach ze społeczeństwem i zasad, jakimi się w tych stosunkach kieruje.

W politologii pojęcie "reżimu politycznego" nie jest wartościujące, służy jedynie określeniu zasad, reguł gry politycznej i zależności pomiędzy podmiotami polityki. Czasem jest utożsamiane z systemem politycznym. W istocie obejmuje ono wszystkie instrumenty regulujące stosunki w państwie.

Przykłady reżimów politycznych to: reżim demokratyczny, reżim totalitarny, reżim autorytarny, reżim parlamentarny, reżim konsensularny, reżim westminsterski.

5. Reżimy polityczne:

- reżimy niedemokratyczne: autorytaryzm i totalitaryzm

REZIM POLITYCZNY - metody, techniki i zasady jakimi posługuje się władza państwowa wobec obywateli. Dużą rolę odgrywają tu stosunek do praw i wolności obywateli, działalności partii politycznych, a także relacje między poszczególnymi organami władzy. Podział reżimów na demokratyczne i niedemokratyczne jest bardzo trudny. Wśród tych niedemokratycznych wyróżniamy: autorytarne, totalitarne, policyjne i wojskowe. Do systemu niedemokratycznego może doprowadzić kryzys parlamentaryzmu i demagogia, która wprowadza plebiscytarną formę tworzenia komuś karier politycznych i wzrostu znaczenia populistów. Nazwę totalitaryzm wprowadził Benito Mussolini, od totus -cały - wszystko w państwie, nic poza państwem, nic przeciw państwu (państwo totalne).




TOTALITARYZM

1. ideologia

2.jedna partia

3.propaganda

4. brak opozycji

5.wymagana aktywność społeczeństwa

AUTORYTARYZM

1. jeden wódz

2.ograniczony pluralizm polityczny

3.semi-opozycja

4.pewna swoboda w dziedzinie gospodarki

5.mile widziana bierność społeczeństwa (reżim hitlerowski 33-45, stalinowski 17-53) np. Pinochet - Chile, Peron - Argentyna, Węgry- Miklosz, Salazar- Portugalia




Badaniami nad reżimami totalitarnymi zajmowali się: F. Fukuyama, Carl Fridrich, Brzeziński.

Hannah Arendt - pisała o uwarunkowaniach systemu totalitarnego, o wymiarach społecznych.

Cechy totalitaryzmu.

Carl J. Friedrich, wybitny politolog amerykański, charakteryzując reżim totalitarny stwierdza, iż stanowi on specyficzny system polityczny o swoistych cechach. Wspólnie ze Zbigniewem Brzezińskim wyróżniają pięć cech systemu totalitarnego

1. oficjalna ideologia - jedyna, z naciskiem na ogół a nie jednostkę, zajmuje miejsce religii

2. masowa partia kontrolowana przez oligarchię - jedna i silna, oparta na ideologii, masowa, jest to partia wodzowska (Furer, duce)

3. monopol rządu na broń, terror - represje, tajna policja całkowicie podporządkowana woli wodza, jest narzędziem

4. rządowy monopol dysponowania środkami masowego przekazu - służą do manipulacji, propagandy, cenzura

5. kontrola nad życiem społecznym, gospodarczym i siłami zbrojnymi - wszystkie organizacje są podporządkowane władzy. Powszechne organizowanie społeczeństwa, wiece itp. otoczka na zewnątrz co do legalizacji władzy.

(scentralizowane rządzenie - dodawane później)

Państwo faszystowskie.

Państwo faszystowskie to państwo występujące we Włoszech w latach 1922-1943 i w Niemczech
w latach 1933-1945, niekiedy przypisuje się również Hiszpanii i Portugalii.

Geneza i początki:

- powstaje w warunkach kryzysu społecznego społeczeństwa kapitalistycznego - niezadowolenie
z położenia społecznego, a także rezultaty wojny i postanowienia traktatu wersalskiego

- 1919r. - Związek Kombatantów we Włoszech (Mussolini), 1920r. Narodowo Socjalistyczna Partia Robotnicza (NSDAP - Hitler)

- partie odwołują się do haseł sprawiedliwości społecznej, krytyka liberalizmu politycznego
i ekonomicznego

- hasło zniesienia podziałów klasowych poprzez wprowadzenie jednego miernika - pracy dla dobra wspólnego, zewnętrznym wyrazem miało być zorganizowanie społeczeństwa na zasadzie korporacji (stanów)

- programy socjalne, obietnice nie wprowadzone, ale przysparzały popularności (likwidacja bezrobocia, 8-godzinny dzień pracy, reforma rolna, godziwe płace, itd.)

Grupy popierające - wielcy kapitaliści, masy średniej burżuazji, drobnomieszczaństwo, pewna grupa robotników przemysłowych i rolnych, część chłopstwa oraz znaczny odłam warstwy inteligencko-urzędniczej.

Państwo totalne wg Mussoliniego - „wszystko mieści się w państwie i poza państwem nie istnieje nic ludzkiego ani duchowego, ani tym bardziej nie posiada jakiejkolwiek wartości (…). Państwo jako synteza
i zjednoczenie wszelkich wartości, daje właściwy sens całemu życiu narodu, rozwija je i potęguje” -
w praktyce jest to dążenie do takiej organizacji życia społecznego, by zakres działań państwa pokrywał się z aktywnością całego społeczeństwa. Inne cechy charakterystyczne:

- funkcjonariusze partyjni pełnili jednocześnie odpowiedzialne funkcje państwowe na szczeblu centralnym i terenowym

- wszystkie inne organizacje polityczne podlegają likwidacji (upaństwowienie partii faszystowskiej)

- znikoma rola parlamentów, wodzostwo

- ograniczenie praw i swobód obywatelskich

- terror, aparat policyjny, obozy

Def. : Państwo faszystowskie przyjęło się określać jako terrorystyczną dyktaturę kapitału monopolistycznego, występującą w okresie zagrożenia państwa przez rewolucyjne nastroje mas ludowych i nieporadność rozwiązania złożonych problemów społecznych przez ówczesne reżimy polityczne niestabilnej demokracji parlamentarnej. Państwo faszystowskie jest przykładem państwa totalitarnego w konkretnych warunkach historycznych. Wyrosło ono w sytuacji wystąpienia społecznych okoliczności i zeszło ze sceny dziejowej w warunkach kataklizmu wojennego wywołanego przez ten rodzaj państwa.

Autorytaryzm - ma mniej dopracowaną ideologię, też dysponuje silna władzą, często upodmiotowiają armię - hunty wojskowe, rozstrzygają one problemy.

System rządów bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii. Szczególnie rozpowszechniony w Europie w pierwszej połowie XX wieku, powstawał najczęściej wskutek nieefektywnego funkcjonowania systemów demokratycznych. W przeciwieństwie do systemów totalitarnych, nie opiera się na uniwersalnej ideologii, ani na masowym terrorze, a ogranicza się do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia.

Autorytarny system rządów często zachowuje pewne cechy i instytucje demokracji jak na przykład wybory, które jednak - podobnie jak w totalitaryzmie - nie mają większego znaczenia prawnego
i politycznego. Z drugiej strony brak tu charakterystycznej dla totalitaryzmu ścisłej kontroli państwa nad wszystkimi aspektami życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego obywateli.

Wielu ludzi błędnie utożsamia autorytaryzm z totalitaryzmem (choć ten drugi system musi nosić cechy pierwszego). Jako swego rodzaju forma pośrednia między demokracją a totalitaryzmem, jest krytykowany za łatwość, z jaką może przerodzić się w ten ostatni.

Geneza słowa autorytaryzm nie pochodzi od auto- (samemu-, osobiście-, samodzielnie-), ale od słowa autorytet.

- reżimy demokratyczne - demokracja

Reżim Demokratyczny - cechy państwa

• demokratyczny system rządów, kontrolowany i odpowiedzialny przed społeczeństwem

• wolne wybory (cykliczne, wolne, powszechne, większościowe, w tajnym głosowaniu, wolne od nacisku, podlegające kontroli społecznej, instytucji międzynarodowych, komisji czy sądów, wolność kandydowania do nich, poglądów politycznych)

• pluralizm systemu politycznego

• zapewnione wolności i swobody obywatelskie, ochrona prawna, prawa mniejszości

• zapewnienie i prawna ochrona wolności prasy i przekonań

Ład demokratyczny stanowi przeciwieństwo ładu autorytarnego, ale nie jest doskonały, ma szereg mankamentów, jest narażony na patologie - jednak lepszego nie wynaleziono i jest to ustrój optymalny.
Z tego m.in. powodu Francis Fukuyama ogłosił koniec historii, bo ludzkość osiągnęła najbardziej optymalną formę rozwojową - demokrację i wolny rynek, świat przestał ewoluować, ale jest to kontrowersyjna teza.

Trzy stanowiska teorii demokracji:

Ad 1. Proceduralne rozumienie demokracji (najpowszechniejsze)

Demokracja to pewna procedura zdobywania władzy i rządzenia, polega na konkurencji o głosy wyborców, w ten sposób wyłaniane jest przywództwo polityczne, a także technika rządzenia - wygrywa to rozwiązanie, za którym opowiada się większość. Jest to minimalistyczne traktowanie demokracji. Procedura wymaga spełnienia szeregu warunków: musi istnieć wolność demokratycznej konkurencji, wolność słowa, wolność działania partii politycznych, wolne wybory, legalna opozycja, prawo ubiegania się o urzędy publiczne, pluralizm mediów - alternatywne źródła informacji i wiedzy. Tylko wówczas demokracja jako procedura przynosi oczekiwane efekty. Główną zaletą demokracji jako procedury jest to, że demokratyczny wybór chroni społeczeństwo przed arbitralnym uznaniem się kogoś za przywódcę
i przed arbitralnym podejmowaniem decyzji dotyczących społeczeństwa. Schumpeter, jako przedstawiciel realistycznego podejścia do demokracji, dostrzega mankamenty: nie należy traktować demokracji jako celu samego w sobie, jest ona raczej środkiem, instrumentem, metodą podejmowania decyzji politycznych, należy oceniać, czy demokratyczny wybór jest słuszny, niebezpieczny jest mit demokracji jako ideału ustroju, pojęcie demokracji opiera się na pojęciu dobra wspólnego, ale co ono oznacza? Czy w złożonym współczesnym społeczeństwie da się ustalić coś takiego, czy da się je wynegocjować metodą demokratyczną? Klasyczna teoria demokracji (arystotelesowska) zakładała, że obywatel to istota rozumna, racjonalna, politycznie wyrobiona, a zatem decyzje obywatela są przemyślane - ale czy tak jest? Schumpeter uznaje to za kolejny mit - większość obywateli nie ma wykrystalizowanych przekonań politycznych, są one zmienne, niekonsekwentne i trudno oczekiwać po nich racjonalności. Obywatele często kierują się przesądami, stereotypami, emocjonalność przeważa nad racjonalnością, reakcje są stadne, działa na nie manipulacja i propaganda. Jest to podważenie ideału obywatela jako istoty świadomej, obniżenie wagi demokratycznego wyboru, który nie zawsze jest dobry - kolizja dwóch wartości, wybór pomiędzy tym, co wybiera większość a tym, co słuszne. Inne warunki istnienia liberalnej demokracji: w liberalnej demokracji niemożliwa jest sytuacja, że odbywają się wolne wybory, ale wyłonione rządy są pod kontrolą np. służb specjalnych, wojska - demokracja jest wówczas fasadą, a wyborcy nie mają na nic wpływu; cechą liberalnej demokracji jest kontrola jednych urzędów przez inne; istnieje gwarancja faktycznego, szeroko rozumianego pluralizmu (zagwarantowanie praw mniejszości itd.). wiele państw, które uważają się za demokratyczne, nie są takie - sam fakt odbywania się w nich wolnych wyborów o niczym nie przesądza.

Ad 2. Substancjalne rozumienie demokracji

Odpowiedź na pytanie, co jest istotą demokracji?

Demokracja to taki ustrój, w którym urzeczywistniane są określone wartości, które w sumie stanowią dobro wspólne. Dokonuje się to przez realizację wartości kardynalnych:

równość, sprawiedliwość, praworządność, dobrobyt, wolność.

Istnieją jednak filozoficzne problemy z określeniem i rozpoznawaniem dobra wspólnego.
W społeczeństwach homogenicznych, gdzie brakuje konfliktów, możliwe jest określenie dobra wspólnego. W dzisiejszych złożonych wspólnotach politycznych, gdzie ścierają się interesy różnych grup, dobro wspólne trudno jest zdefiniować, bo nawet jeśli zgodzimy się co do jakiegoś kanonu wartości, to pozostaje kwestia różnej interpretacji tych wartości.

Ad 3. Partycypacyjne rozumienie demokracji

Wywodzi się z klasycznej greckiej koncepcji demokracji, z tradycji polis, demokracji bezpośredniej - udział obywateli w debatach publicznych, zgromadzeniach, pełnieniu funkcji, współudział obywateli
w polityce. Czy we współczesnych zróżnicowanych społeczeństwach taka demokracja bezpośrednia jest możliwa? (Choć teoretycznie jest możliwa do wyobrażenia jej realizacja dzięki np. internetowi.) Stanowisko partycypacyjne jest szczególnie związane z kulturą anglosaską, która rozwinęła lokalną samorządność - specyfika kultury amerykańskiej.

Każda demokracja jest w jakimś sensie partycypacyjna, minimum partycypacji to wolne wybory. Model partycypacyjny zakłada jednak coś więcej - dobrowolny udział w organizacjach, stowarzyszeniach.

Przestrzeganie praw i wolności obywateli zapewniają rożne instytucje, sądownictwo administracyjne, konstytucja, ombudsman (Rzecznik Praw Obywatelskich) i instytucje międzynarodowe.

Demokracja partycypacyjna - polega na uczestnictwie obywateli w życiu społecznym, możliwości zaangażowania i wpływania na decyzje. Frekwencja wyborcza jest wskaźnikiem demokracji.

Poliarchia - próba zastąpienia demokracji - Robert Dall

6. Funkcje państwa:

- pojęcie funkcji państwa

Cel państwa wytycza grupa rządząca. Bronisław Malinowski twierdził, że aktywność podmiotu zmierzająca do celu to funkcja państwa. Państwo zmierza do osiągnięcia określonych celów, realizuje określone zadania i spełnia określone funkcje. Cele są zmienne, stawiane są przed państwem przez różne osoby, organizacje ale najważniejsze są cele rządzących, przywódców. Mogą to być: osiągnięcie dobrobytu, wolności. Dążąc do osiągnięcia określonego celu, państwo realizuje określone zadania. Rządzący powinni stawiać przed państwem cele osiągalne, mające zdolność konsolidować społeczeństwo do ich realizacji, nie mogą kolidować z interesami innych państw. To daje szansę powodzenia w ich realizacji. Zadania służące do osiągnięcia określonych celów też nie mogą być dowolne. Celami
i zadaniami zajmuje się polityka.

Wg M.Maneli - „W pojęciu funkcja odzwierciedla się całość istotnych cech działalności państwa, lecz nie całokształt tej działalności”

Funkcja państwa jest więc pewnym kierunkiem jego działalności, rodzaj aktywności podejmowanej
w określonej dziedzinie życia publicznego.

Dwie koncepcje funkcji państwa - solidarystyczna i klasowa

Kryteria wyodrębnienia funkcji państwa: Na treść społeczną funkcji państwa wpływają grupy rządzące kierując się interesami narodowymi i poszczególnych grup społecznych oraz położeniem państwa w stosunkach międzynarodowych. Funkcje państwa realizuje się w drodze działalności prawodawczej, wykonawczej, wymiaru sprawiedliwości i kontrolnej.

Funkcje to pewne oczekiwania społeczeństwa w związku z istnieniem państwa. Zadania to konkretne kompetencje.

Funkcje Państwa -

• S. Erhlich - podstawowe kierunki działalności państwa

• A. Łopatka - całokształt działalności państwa w określonej sferze życia publicznego

• S. Zawadzki - kryterialne wyróżnienie funkcji państwa ( zakres działalności państwa w danej sferze, znaczenie tej działalności, specyficzne cechy tej działalności )

Funkcje państw współczesnych można określić poprzez wyróżnienie: kryterium zasięgu aktywności, rodzaju aktywności państwa, celów aktywności państwa

1. Zasięg terytorialny działania (aktywności) państwa

• Funkcje wewnętrzne (Aktywność wewnętrzna)

• Funkcje zewnętrzne (Aktywność zewnętrzna)

2. Dziedziny działania (aktywności) państwa

• Funkcja porządkowa

• Funkcja administracyjna

• Funkcja gospodarcza

• Funkcja socjalna

• Funkcja kulturalna

• Funkcja organizatora aktywności w sferach neutralnych politycznie

3. Cele działania państwa

• Funkcja adaptacyjna

• Funkcja regulacyjna

• Funkcja innowacyjna

- przedmiotowa typologia funkcji państwa

Podział funkcji:

- wewnętrzna - przestrzeganie prawa, zachowanie ładu społecznego (Policja powstała w XIXw.
w Wielkiej Brytanii - działania wobec strajkujących robotników)

- gospodarczo organizatorska - wytycznie działań i celów

- socjalna - zapewnienie pomocy szeroko rozumianej (Bismarc - zasiłki dla wojskowych)

- kulturalno wychowawcza - kształtuje społeczeństwo i przynależność państwową

- zewnętrzna - stosunki międzynarodowe, ochrona przed zagrożeniami

Funkcja wewnętrzna - zapewnienie porządku i bezpieczeństwa publicznego, ochrona mienia i zdrowia obywateli, zabezpieczenie systemu własności, walka z przestępczością itp.

Funkcja gospodarczo-organizatorska - organizowanie życia gospodarczego, stwarzanie warunków rozwijania działalności gospodarczej

Funkcja Socjalna - Całokształt działalności państwa w sferze socjalnej, zmierzającej do zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego jednostek.„Społeczeństwo ryzyka” Ulricha Becka - wszystkim ludziom przypisywane jest ryzyko, zagrożenie klimatyczne, militarne, zdrowotne

• przeciwdziałanie niepokojom społecznym

• ubezpieczenia społeczne ( renty, emerytury, zasiłki )

• ochrona zdrowia ( ubezp. Zdrowotne )

• pomoc społeczna ( instytucje publiczne oraz działanie charytatywne i dobroczynne )

• zapewnienie zatrudnienia siły roboczej ( wspieranie inwestycji, programy przekwalifikowania )

• polityka ochrony pracy ( ochrona stosunków pracy, gwarancje etc. )

- zabezpieczenie przed zagrożeniami pracy ( np. zasiłki dla bezrobotnych )

Funkcja kulturalno-wychowawcza

Całokształt działań państwa w sferze kultury i wychowania

• wpajanie wiedzy i zdobyczy cywilizacyjnych. ( system edukacji )

• rozpowszechnianie dóbr kulturowych ( mecenat, różne programy wsparcia )

• upowszechnianie idei i wartości ideologicznych wyznawanych przez siły rządzące

- kształtowanie postaw i zachowań obywatelskich ( rozpowszechnianie wzorów odpowiadających charakterowi państwa ). Powszechna edukacja jest ważnym elementem budowania tożsamości, istotne dla budowania identyfikacji z państwem. Narodowa legitymizacja daje całym rzeszom świadomość związku z państwem, teraz państwo, poprzez szkolnictwo niepubliczne, ten monopol straciło.

Funkcja zewnętrzna państwa.

Funkcja zewnętrzna państwa jest to całokształt działalności państwa w stosunkach z innymi państwami oraz organizacjami i wspólnotami międzynarodowymi. Wyróżnia się:

1. zabezpieczenie bezpieczeństwa państwa na zewnątrz - podejmowanie działań na rzecz trwałości niepodległości państwa, suwerenności i integralności terytorialnej państwa oraz rozwoju wewnętrznego państwa. By zapewnić to bezpieczeństwo państwo organizuje armię, policję, straż graniczną, a także podejmuje działania dyplomatyczne na arenie międzynarodowej, włącza się w struktury organizacji międzynarodowych.

2. rozwijanie stosunków politycznych, gospodarczych i kulturalnych z innymi państwami - stałe wzajemne prezentacje poglądów na kwestie współpracy i rozwoju wzajemnych stosunków, rozwiązywanie problemów wynikających z tej współpracy, ustosunkowanie się do zagadnień występujących w świecie oraz wspólne podejmowanie działań pozytywnych służących bezpieczeństwu i współżyciu narodów.

3. Rozwijanie przepływu informacji i kontaktów międzyludzkich

- systemowa typologia funkcji państwa

Funkcja:

- adaptacyjna - dostosowanie się państwa do procesów społecznych - liberalne

- regulacyjna - państwo współkształtuje różne procesy - socjaldemokratyczne

- innowacyjne - państwo jest aktywne i wyprzedza procesy, stwarza coś - komunizm, socjalizm, faszyzm

- funkcje państwa z perspektywy wybranych orientacji doktrynalnych

Francis Fukuyama

Siła państwa i jego potencjał to możliwości państwa

• Funkcje minimalne

- porządek praw

- obrona

- prawa własności

- ochrona własności

- system opieki zdrowotnej

- walka z ubóstwem

- działania na rzecz równości

• Funkcje pośrednie

- edukacja

- ochrona środowiska

- ubezpieczenia

• Funkcje aktywne

- redystrybucja dóbr

- koordynacja inicjatyw

- stymulacja rynków

- państwo minimalne vs. państwo dobrobytu

Państwo minimalne to państwo ograniczające się do minimalnej interwencji, niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego oraz zapewniające istnienie rynku.

Do minimalnych zadań państwa należą: stanowienie prawa, ochrona przed przemocą, ochrona przed kradzieżą, ochrona przed oszustwem, zapewnienie egzekwowania prawa oraz zapewnienie egzekwowania swobodnie zawartych umów.

Każde z tych zadań należy traktować jako warunek konieczny do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku. Najważniejszymi z nich, w przypadku rozpatrywania gospodarki rynkowej są stanowienie i egzekwowanie prawa. Warunki te kwalifikują bowiem poszczególne formy działalności gospodarczej, respektują prawo własności oraz określają związki pomiędzy poszczególnymi podmiotami gospodarczymi, wpływają na podział dochodu, efektywność i rozwój gospodarki. Zapewnienie przez państwo egzekwowania prawa sprawia, że hasła te nie są jedynie abstrakcyjnymi pojęciami. Działalność wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania ma na celu zapewnienie ochrony zarówno obywatelom jak
i przedsiębiorstwom, tak by mogły one korzystać z przysługujących im praw.

Wykonywanie nawet minimalnych zadań państwa wiąże się z ponoszeniem ogromnych kosztów, co sprawia, że konieczne stają się funkcje dodatkowe, zwane także pomocniczymi, do których należy na przykład opodatkowanie. Płacąc podatki obywatele partycypują bowiem w finansowaniu wydatków państwa.

Państwo opiekuńcze (ang. welfare state), także: państwo dobrobytu, państwo bezpieczeństwa socjalnego - koncepcja państwa oraz społeczeństwa powstała pod wpływem tzw. ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w latach 50.-80. XX wieku. Państwo opiekuńcze to państwo kapitalistyczne z silnym interwencjonizmem państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego, ma kłaść szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych. Celem państwa opiekuńczego jest zapewnianie obywatelom bezpieczeństwa socjalnego poprzez skuteczne prawodawstwo.

Aktualnie w Europie toczy się debata na temat rzekomej konieczności demontażu państwa socjalnego ze względu na zbyt słaby wzrost gospodarczy oraz kryzys demograficzny. Państwo socjalne często kojarzone jest pejoratywnie ze zbyt dużą redystrybucją państwową, podobno nie prowadzącą do rozwiązania poważnych problemów społecznych.

Prawodawstwo państwa opiekuńczego ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu przeciwko podstawowym ryzykom życiowym, takimi jak: starość, choroba, niepełnosprawność czy bezrobocie. Stąd powszechny dostęp do państwowego szkolnictwa i służby zdrowia, osłony socjalne w postaci ulg różnego rodzaju, zasiłki dla bezrobotnych, budownictwo komunalne, wyższe emerytury i renty, dotacje do eksportu itp. Wydatki socjalne finansowane są wysokimi podatkami.

W analizach porównawczych modeli państwa dobrobytu rozwinięto rozmaite typologie. Esping-Andersen rozróżnia na przykład trzy typy państwa dobrobytu: reżimy liberalne (np. USA), reżimy konserwatywne (np. Niemcy) oraz reżimy socjaldemokratyczne (np. Szwecja). Kategoryzacja ta bazuje na trzech czynnikach: zależności między państwem a rynkiem w oferowaniu usług społecznych, jakości i rodzaju tych usług oraz oddziaływaniu polityki społecznej na społeczne uwarstwienie i społeczny podział władzy.

Idea państwa opiekuńczego jest krytykowana przez prawicowe partie polityczne o charakterze konserwatywnym lub liberalnym oraz skrajną lewicę, która akcentuje klasowy charakter państwa, istnienie obok państwowej i społecznej, również prywatnej własności środków produkcji oraz istnienie rynku i brak planowości w sferze ekonomicznej. Popierają ją najczęściej partie socjaldemokratyczne, centrum i partie populistyczne (np. faszyści.)

7. Władza polityczna:

- zjawisko władzy

Władza - jest możliwością narzucenia czyjejś woli na zachowanie innych osób.

W najszerszym ujęciu jest zdolnością osiągnięcia pożądanego rezultatu. Zdolność wpływania na innych wbrew ich własnej woli. Max Weber ujmuje problematykę państwa w 3 podstawowych grupach zagadnień:

- władzy

- panowania

- państwa

Rozumienie władzy:

- w znaczeniu substancjonalnym-przedmiotowym (jakby władza była przedmiotem posiadania)

- w znaczeniu stosunków międzyludzkich (zachowanie jednych osób w stosunku do drugich)

- w znaczeniu podmiotowym (właściwość wydawania zakazu, nakazu lub polecenia)

- w znaczeniu procesu decyzyjnego (proces o charakterze władczym)

Władza - to możliwość wywierania przez jednostkę bądź grupę rzeczywistego wpływu na istotne okoliczności życia przez ukierunkowywanie własnego postępowania (władza nad sobą - indywidualna) lub postępowania innych osób (władza nad innymi - społeczna). Władza wykraczająca poza panowanie jednostki nad sobą - czyli władza społeczna - jest zdolnością ukierunkowywania zachowań innych ludzi niezależnie od tego, czy jest to zgodne z ich interesem i wolą. Gdzie przeważa zgodność interesów i woli współzależnych osobników - tam zbędne stosunki władcze.

Ze względu na charakter relacji można mówić o władzy:

• indywidualnej - panowania nad sobą i swym postępowaniem względem innych przez wybór między alternatywnymi wariantami zachowań;

• wspólnotowej - wynikającej z bezpośrednich relacji międzyosobniczych (np. rodzinnych, sąsiedzkich, towarzyskich, mafijnych),

• publicznej - obejmującej duże, niepowiązane więzami osobistymi społeczności, występującej
  w formie władzy państwowej, ekonomicznej, ideologicznej.

1. definicja behawioralna - władza jako możliwość modyfikowania zachowania innych ludzi,

2. definicja teleologiczna (celowościowa) - władza jako spełnianie celów, wytwarzanie zamierzonych skutków,

3. definicja instrumentalna - władza jako możliwość stosowania szczególnych środków w celu osiągnięcia zamierzonego celu,

4. definicja strukturalna - władza jako specyficzny rodzaj stosunku między rządzącymi a rządzonymi,

5. definicja władzy jako wpływu - władza to możliwość wywierania wpływu, wpływ pojawia się wtedy, kiedy pojawia się autorytet,

6. definicja konfliktowa - władza jako źródło konfliktu, władza to również sposób rozwiązywania tego konfliktu

Władza polityczna jako zdolność i uprawnienie.

Władza jako zdolność: możliwość narzucania relacji hierarchicznej [siłą lub intelektem].

Koncepcja hegemonii kulturowej [G. Ramschi] - by zdobyć władzę nie jest potrzebna żadna rewolucja, wystarczy hegemonia kulturowa by zdobyć posłuszeństwo -> więc władze zdobywają inne sfery [media jako czwarta władza]

Ten posiada władzę, kto może ograniczyć uprawnienia innych [Luhmann]

Władza jako uprawnienie, nadane uprawnienie dzięki:

Weber - charyzma, tradycja, legalność

Locke - umowa społeczna [takie uprawnienie może być cofnięte]

Hobbes -uprawnienie bezzwrotnie otrzymane

Typy panowania prawomocnego według Webera. (klasyczny podział)

a) legalna - posłuszeństwo wynika z faktu istnienia prawa stanowionego i przestrzegania go przez reprezentantów władzy

b) tradycyjna - opiera się na mocy wiary w świętość istniejących od dawna porządków i potęgi panujących. Odziedziczony status jest głównym źródłem sprawowania władzy politycznej. Zakres władzy wyznacza tradycja. Typem jest władza patriarchalna.

c) charyzmatyczna - wynika z mocy uczuciowego oddania osobie pana oraz uznania dla jego niezwykłych talentów, w szczególności zdolności magicznych, bohaterstwa, na mocy ducha i mowy.

- funkcje władzy

• strukturotwórcza - wytwarzanie podziałów społecznych wynikających ze stopnia dostępu do władzy politycznej;

• integracyjna - koordynowanie i regulacja konfliktowych działań podmiotów, wokół nadrzędnych wartości i interesów warunkujących trwałość systemu politycznego, umacnianie spójności społeczeństwa, wzmacnianie tożsamości wspólnot politycznych

• dystrybucyjna - narzucenie kryteriów i regulacji podziału dóbr materialnych i niematerialnych pomiędzy podmioty

• ochronna - potrzeba zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom

Władza może również pełnić rolę funkcji:

• integracyjnej,

• dystrybucyjnej,

• ochronnej,

• strukturotwórczej

- pojęcie władzy politycznej, publicznej i państwowej

- władza społeczna - występuje we wszelkich stos. międzyludzkich, najszersze pojęcie, nieograniczony zakres występowania

- władza publiczna - sformalizowana, posługuje się przymusem, realizowana przez podmioty państwowe albo np. władze kościelne, samorząd itp. Władza oparta na normach prawnych, ale niekoniecznie musi być realizowana przez państwo.

- władza polityczna - zorganizowana w oparciu o przemoc, w społeczeństwie zróżnicowanym społecznie, znaczenie węższe niż publiczne, bo realizowana tylko w strukturze państwowej. Pojęcie węższe - realizowane w wielkich grupach społecznych, ale nie koniecznie w oparciu o normy prawa. Może mieć charakter faktyczny, ale też przybierać postać władztwa sprawowanego na podstawie norm pozaprawnych np. norm religijnych.

- władza państwowa - posługuje się aparatem przemocy, działa na podstawie i w ramach obowiązujących norm prawnych, przyznanych mu kompetencji. Ma o wiele węższe pojęcie, odnosi się do organów władzy, do rządzących, którzy są ujęci w systemie.

We współczesnych społeczeństwach najpowszechniejsza, najbardziej uznana jest władza polityczna. charakteryzują ją:

- stosunki między ludźmi - wielkie grupy społ. zorganizowane na zasadzie nadrzędności
i podporządkowania

- te stosunki uzewnętrzniają się w postaci podziału na rządzących i rządzonych

- zorganizowana w formie instytucjonalnej

- proces decyzyjny wynikiem działania wielu podmiotów politycznych

- władza wertykalna

Władza w płaszczyźnie pionowej. Wertykalny - pionowy, przebieg tylko od najwyższych do najniższych szczebli, brak gałęzi bocznych.

- władza relacyjna

Władza relacyjna - gdy X posiada zasoby, np. autorytet, pozwalające mu narzucić swoją wolę innym, A ma władzę nad B w takim zakresie, w jakim może spowodować, że B zrobi coś, czego w przeciwnym wypadku by nie zrobił. Władza dotyczy relacji pomiędzy dwoma (lub więcej osobami), w których zachowanie jednej zależy od zachowania drugiej.

- legitymizacja władzy

Legitymizacja władzy politycznej

Władza legitymizowana to taka, która opiera się na czynnym, dobrowolny przyzwoleniu rządzonych. Wskazuje się na dwie legitymizacje:

1. normatywna podmiotu władzy - polega na uznaniu, że dana grupa rządzących doszła do władzy
   i sprawuję ją zgodnie z zasadami i normami przyjętymi w konstytucji państwa i innych aktach prawnych. Legitymizacja dotyczy dojścia do władzy i sposobu jej sprawowania.

2. społeczna podmiotu władzy - polega na przeświadczeniu, że dana grupa rządząca lub sposób sprawowani władzy uchodzą w opinii społecznej za uprawnione, należyte, godne akceptacji. Dotyczy więc grupy rządzącej i sposobu sprawowania władzy.

D. Easton mówi o 3 wymiarach legitymizacji władzy:

1) ideologiczna - opiera się na akceptacji głównych zasad, wg których władza jest zorganizowana
w systemie politycznym i rozprzestrzeniona. Na tę legitymizację składają się równocześnie elementy:
a) określenia celów i podstawowych zasad systemu, czyli swego rodzaju systemu wartości
b) wyróżnienie tych ideałów, celów i zasad, które pomagają w interpretacji przeszłości, tworzą podstawę do oceny teraźniejszości, wyznaczają wizję przyszłości

2) strukturalna - opiera się na przekonaniu o prawowitym, legalnym i praworządnym charakterze norm reżimu politycznego. W zakres tego rozumienia wchodzi również akceptacja społeczna dla panującego porządku prawnego. Normy prawne nie mają absolutnej zdolności do legitymowania instytucji, mogą się zmieniać i legitymować nowe instytucje.

3) personalna - wyraża się w szacunku dla konkretnych osób sprawujących funkcje publiczne. Rolę podstawową spełniają tu zachowania osób pełniących funkcje polityczne, ich sposób politycznego działania i osobowość.

D. Beetham - wg niego pojęcie legitymizacji zawiera trzy odrębne, jakościowo różne elementy:

1) jest zgodna z ustalonymi regułami

2) reguły te znajdują usprawiedliwienie w przekonaniach, zarówno sprawujących władzę, jak
i podporządkowanych

3) istnieje czynne przyzwolenie ze strony podporządkowanego na zależności władcze - przyzwolenie wyrażające się w konkretnych zachowaniach.

Istnieją trzy poziomy legitymizacji: reguł, przekonań i zachowań

Legitymacja - prawomocność

Legitymizacja - uprawomocnienie

M. Weber wyróżnia 3 typy legitymizacji władzy:

- legitymizacja legalna - posłuszeństwo wynika z faktu istnienia władzy, prawa stanowionego
i przestrzegania go

- legitymizacja tradycyjna - wiara w moc i świętość istniejących od dawna porządków

- legitymizacja charyzmatyczna - uczuciowe oddanie osobie pana, obdarzonego niezwykłą charyzmą

- organizacja władzy w państwie

Podział władzy zapoczątkował John Locke (Dwa traktaty o rządzie 1690) i Charle Montesquieu - Monteskiusz (O duchu praw 1748)

Władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza.

Organ państwowy - to część aparatu państwowego, która wyodrębnia się od pozostałych części tego aparatu tym, że w ramach działania całości wypełnia określone zadania i stosownie do tych zadań jest
w szczególny sposób zorganizowana. Organem państwa jest osoba lub grupa osób, która według obowiązującego prawa podejmuje działania władcze uważane za działania państwa. Cechy charakterystyczne dla organu państwowego to:

- działania władcze

- wyodrębniona struktura organizacyjna

- zakresy kompetencyjne

- działanie w imieniu państwa

Wola państwa: akty normatywne (ustawy, rozporządzenia), wezwanie do zachowania odpowiedniego, decyzje i postanowienia administracyjne, wyroki i orzeczenia. Władza oparta na autorytecie jest o wiele silniejsza i pewniejsza.

Modele:

- centralistyczny - centralne organy państwowe (lub jeden organ) zastrzegają sobie maksymalną liczbę spraw zależnych od ich decyzji. Organy niższe są tylko pośredniczące.

- zdecentralizowany - organy usytuowane poniżej centralnych posiadają maksimum uprawnień, organy centralne mają zadanie kontrolować.

- zdecentralizowany - administracyjny - organy niższe mają duże uprawnienia, ale organy centralne mogą w każdej sprawie i w każdym jej stadium wkraczać i wpływać na sposób jej załatwiania.

- zdecentralizowany - samorządowy - organy lokalne mają przekazane do swojej dyspozycji pewne wyłącznie kompetencje w określonym zakresie spraw. Władze centralne mogą ingerować w drodze nadzoru prawnego uchylającego działania lokalne, lub gdy naruszą one prawo.

Systemy organów państwowych: przedstawicielskie, administracyjne, sądowe, kontrolne.

- koncepcja jedności i podziału władzy

Podział i rodzaje organów: jednoosobowe, wieloosobowe, centralne, terenowe.

Teorie i koncepcje władzy politycznej.

-władza w małych grupach - stosunki osobiste

-władza w dużych grupach - więzi mają charakter bezosobowy, wszyscy podlegają tym samym normom,
a w działaniach pojawiają sie fakty publiczne [to jest władza polityczna].

Koncepcje psychologiczne

Hobbes - dążenie do władzy jest podstawowym popędem

- jednocześnie u niektórych dążność do posłuszeństwa[pragnienie spokoju, bezpieczeństwa]

- relacje władzy kształtują czynniki pozamaterialne

- władza musi być silna by hamować popędy jednych i zapenić bezpieczeństwo

Koncepcje instytucjonalne - Władza to zespól środków do zdobywania celów - czynniki ekonomiczne
i militarne

Koncepcje teleologiczne [Parsons] - Władza to możliwość wytwarzania zamierzonych skutków; zdolność do uruchamiania zasobów społecznych, by osiągnąć cel.

Koncepcje instrumentalne - władza to możliwość stosowania szczególnych środków przymusu

Koncepcje strukturalne -władza jako układ miedzy rządzącymi i rządzonymi

Koncepcje konfliktowe - władza to możliwość podejmowania decyzji o podziale dóbr w sytuacjach konfliktowych

Rodzaje organów państwowych: ustawodawcze, administracyjne, sądowe, kontrolne

Modele organów administracyjnych:

- monokratyczny - skupienie całej władzy wykonawczej w rękach jednego organu państwowego

- dualistyczny - władza wykonawcza dla dwóch organów:

• System gabinetowy

• System kanclerski

• System resortowy

• System półprezydencki

- departamentalny - department zawiaduje działem administracji państwowej (Szwajcaria)

8. System polityczny:

- pojęcie systemu politycznego

System polityczny - sieć powiązań, uwzględnia nie tylko mechanizmy rządzenia i instytucje państwa, ale także struktury i procesy, za pomocą których współdziałają one z całym społeczeństwem. Składają się na niego wzajemne powiązania, będące częścią złożonej całości.

Termin ten pochodzi z dzieła z 1953 roku Davida Eastona „System polityczny”.

Model systemu politycznego zaczerpnięty został z nauk przyrodniczych. Jest to podejście dynamiczne, wielowymiarowe, powiązane są z nim także inne systemy: społeczny, ekonomiczny, kulturowy. Oddziałuje też na środowisko, system międzynarodowy. Są systemy zamknięte i otwarte. System musi zachowywać równowagę i być elastyczny.

Wszystkie fakty są interpretowane, dzielą się na:

- żądania polityczne (np. powódź - społeczeństwo komunikuje swoje oczekiwania). Mogą dotyczyć:

• Dystrybucji dóbr i usług

• Bezpieczeństwa (możliwość rozwoju)

• Partycypacji (wybór władzy - wpływanie, oddziaływanie na system)

• Regulacja (system wpływa na wszystkie sfery życia np. wprowadzenie Kodeksu Pracy)

- poparcia:

• Materialne (podatki)

• Służba wojskowa

• Partycypacyjne (czynne i dobrowolne - udział w wyborach, szacunek wobec symboli)

Oświadczenia i dokonania mogą mieć charakter:

- autorytatywny - akty normatywne, egzekucje

- symboliczny - życzenia, odznaczenia, defilady

Każda decyzja systemu politycznego wyzwala działanie - sprzężenie zwrotne

Wytwory systemu powinny być ze sobą spójne, muszą zachodzić relacje, czyli jeżeli chcemy dokonać zmian, musimy być gotowi ponieść ciężary.

Związki zawodowe powstały aby chronić pracowników i wymagać czegoś od systemu, oddziałują na procesy decyzyjne. Ważna jest też kultura polityczna.

- typologia systemów politycznych

Trzy koncepcje systemu politycznego:

- koncepcja systemowo-funkcjonalna Davida Eastona (badawczo-poznawcza), kontynuowali
T.G. Almond, B.G. Powell, K.W. Deutsch

System polityczny obejmuje:

• wspólnotę polityczną - członkowie systemu politycznego

• reżim polityczny - wzorce zachowań, wartości, sfera idei

• instytucje polityczne - sformalizowana część systemu politycznego, rząd, administracja państwa

System ten stanowi określony zespół instytucji i organizacji (politycznych i prawnych), w których odbywają się działania systemu politycznego.

Każda informacja dostaje się do systemu przez specjalne „wejścia”, ulega selekcji, wewnątrz jest poddawana konwersji, legitymizacji, poczym wypływa przez wyjścia.

- koncepcja strukturalno-instytucjonalna Fiodora Buriackiego (opisowo-analityczna)

Jednolity organizm, system polityczny jest jednym z podsystemów, tak jak ekonomiczny, kulturowy itp., wyodrębniony według sfer działalności.

Składa się z określonych elementów:

• struktury politycznej

• norm politycznych i prawnych

• stosunków politycznych

• świadomości politycznej i kultury politycznej

- koncepcja instytucjonalno-normatywna Adama Łopatki (instytucjonalno-normatywna)

Na system według tej koncepcji składają się:

• idee i wartości polityczne

• organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie

• normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei i wartości politycznych oraz regulujące struktury i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych

Klasyfikacja systemów politycznych:

1) ze względu na charakter:

- demokratyczne

- autorytarne

2) ze względu na strukturę i organizację instytucji:

- system prezydencki

- system półprezydencki

- system parlamentarny

- system zgromadzenia - komitetowy

3) ze względu na strukturę terytorialno-administracyjną:

- państwa unitarne

- państwa złożone (federalne)

9. Polityka - podstawowe kategorie polityczne:

- pojęcie polityki

Pojęcie polityki u Webera i Ryszki.

Max Weber - polityka to dążenie do udziału we władzy lub wywierania wpływu na działania i podział władzy między państwami lub ludźmi w obrębie danego państwa. Według niego państwo ma monopol na stosowanie przymusu i przemocy, co doprowadziło do podjęcia rozważań polityki z moralnością i etyką. Okazuje się, że nie w każdej kwestii pokrywają się. Przyzwolenie na władzę w polityce pochodzi
z przyzwolenia: racjonalnego, tradycjonalistycznego, charyzmatycznego.

F. Ryszka - polityka to planowe i zorganizowane dążenie do zdobycia bądź utrzymania władzy
w konkretnych działaniach ludzi. Polityka występuje nie tylko we władzy, ale i między ludźmi. W sferze wewnętrznej i zewnętrznej.

Koncepcja polityczności u Karla Schmidta.

Schmidt - prawnik, myśliciel polityczny, zm. W 1985r. od maja 33 był w NSDAP. Wg Karla Schmidta nie można zdefiniować pojęcia polityka, natomiast można wyróżnić co jest polityczne, co to jest polityczność. Dla każdej dziedziny życia można wyodrębnić antynomię pojęć; dla moralności - dobro i zło; dla estetyki - piękno i brzydota; dla gospodarki - zysk i strata; dla polityki - wróg i przyjaciel. Schmidt kierował się antynomiami, próbował zdefiniować, co nie jest politycznością. Wprowadził antynomię WRÓG - PRZYJACIEL (sojusznik) - jest to wystarczające kryterium. Można ich inaczej określić „my” i „oni”. Kryterium to uzmysłowiło też, że polityka zawsze wiąże się z konfliktem, znalezieniem kompromisu, consensusu. Kryterium tego nie odnosimy do jednostek, osób prywatnych, ich działań, ale do spraw publicznych. Polityczne przeciwieństwo to największe z możliwych przeciwieństw. Wojna jest zjawiskiem czysto politycznym, nie ma wojen religijnych czy ekonomicznych. Żądanie poświęcenia krwi jest uzasadnione tylko przy walce politycznej. Liberalizm jest błędny, bo nie ma w nim dychotomicznego podziału, nie mam wroga, nie ma więc polityki. Polityki nie da się wyeliminować, będzie zawsze trwała.

Kryterium polityczności to rozróżnienie na sojuszników i wrogów. W ten sposób łączą się ze sobą narody.

Polityka - my, oni, przyjaciel - wróg

Politic, policy, politics.

Politics to jest kategoria nadrzędna, sztuka rządzenia państwem, stanowienia i realizacji decyzji politycznych, ekonomicznych, socjalnych i kulturowych obszarów systemu ogólnospołecznego, dotyczy zajmowania się państwem jako całością. Jeśli schodzimy na poziomy konkretnych dziedzin, zaczynamy mówić o policy -np. foreign policy, social policy - gdzie celem jest działanie doprowadzające do jakiegoś rezultatu, nie odnosi się to tylko do państwa, ale także np. polityka firmy wobec nowych wyzwań rynku to też policy. Politic to przymiotnik oznaczający działanie wyważone, rozsądne, przemyślane.

Polityk - osoba, która dąży do wałdzy.

- racjonalność polityki

Może mieć charakter idealny (dal dobra ogółu) lub egoistyczny (dobro własne).

Etyka przekonań i odpowiedzialności

Weber porusza także kwestie etyki -na licznych porównaniach z etyka religijna pokazuje, ze nie zawsze jest miejsce dla etyki w polityce. Można wyróżnić w tej dziedzinie dwa typy etyki:

1. etyka przekonań (zasad) - jej wyznawca czuje się odpowiedzialny jedynie za to, by nie zgasł płomień `czystych' przekonań

2. etyka odpowiedzialności (rezultatów) - polityk potrafi zmienić swoje przekonania w obliczu sytuacji, umie ponieść odpowiedzialność za sytuacje i działania

Kto chce uprawiać politykę, musi być świadom paradoksów wynikających z różnic miedzy tymi etykami. Musi stawić czoła sytuacjom konfliktowym, musi umieć pogodzić te dwa rodzaje etyki, dopiero wtedy stworzy prawdziwego człowieka, który może mieć powołanie do polityki.

Etyka odpowiedzialności w ujęciu politycznym wg Maxa Webera:

- każdy polityk powinien kierować się odpowiedzialnością, a nie przekonaniami.

- cenić trzeba wyżej skutki niż wartości czy cele - podejmować decyzje w kryterium skutków

- polityk ponosi odpowiedzialność za swoje decyzje, jej skutki, co zawsze wiąże się z ryzykiem

- polityk musi być przewidujący i prognozujący

Weber potępia trzymanie władzy dla samej władzy

Machiavelli - cel uświęca środki

Gra polityczna - są zasady, gracze, wygrani i przegrani. Dostosowuje się strategię do zaistniałej sytuacji.

Konflikty rodzą się z braku zaspokojenia potrzeb. Konflikty ekonomiczne są łatwiejsze do rozwiązania niż np. konflikty religijne. Można je rozwiązać kompromisowo, wycofując się, przemocą, regulacją, negocjacjami itp.

- instytucje polityczne

Wzór działania potrzebny do funkcjonowania państwa.

W politologii, zorganizowany twór polityczny, wyodrębniony zespół ludzi dysponujący zasobami organizacyjnymi oraz materialnymi umożliwiającymi uczestnictwo w życiu publicznym w celu zaspokojenia potrzeb jednostkowych i grupowych , a także uregulowania zachowań członków grupy. Powstaje w wyniku instytucjonalizacji.

Przykładem instytucji politycznych są: państwo i jego organy (np. rząd, prezydent, parlament, urzędy, sądy), organizacje samorządu terytorialnego, partie polityczne i związki zawodowe

Wyróżnia się instytucje:

• funkcjonalne - służące realizacji celów systemu politycznego

• dysfunkcjonalne - utrudniające realizację tych celów

1

---