EKONOMIA - WYKŁADY SEM. I

TEMAT 1

3. Metody i narzędzia analizy ekonomicznej.

Metody w ekonomii:

- obserwacja rzeczywistości gospodarczej - badania empiryczne,

- w oparciu ↑ formuje się modele lub zależności ( prawidłowości )

- weryfikuje się to w oparciu o inne obserwacje ( na innych próbkach ),

Modele - upraszczanie rzeczywistości - abstachowanie od pewnych cech mało istotnych z danego punktu widzenia z uwzględnieniem cech najbardziej istotnych - to jest konieczne, bo rzeczywistość jest złożona i skomplikowana, gdybyśmy to chcieli brać pod uwagę nic byśmy nie zrozumieli,

Liczby - badania i analiza różnych zestawów liczb ( danych liczbowych ):

- szeregi czasowe ( np. wg lat ),

- szeregi strukturalne ( przekrojowe - np. dzielą dane wg miast, państw ),

W ekonomii wyróżnia się wielości bezwzględne np. wielkość PKB, ilość bezrobotnych.. Do ocen, analiz bardzo istotne są wielkości względne tzn. gdzie dane zjawisko odnosi się do czegoś np. stopa bezrobocia⇒liczba bezrobotnych odniesiona do liczby zdolnych do pracy. W ekonomii wyróżnia się wielkości zasobowe i strumieniowe. Zasoby to takie dane, które da się zapisać na określony dzień i moment: majątek firmy na dn. 30. 01. 2002 wynosi x. Są taki wielkości, które się liczy w danym okresie ( np. w danym miesiącu ) - strumieniowe.

4. Części ekonomii oraz inne nauki ekonomiczne.

Części ekonomii:

- mikroekonomia - dotyczy pojedynczego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa domowego,

- makroekonomia - gosp. w skali całego kraju ( podejmuje takie zagadnienia, które są istotne dla pojedynczego przedsiębiorstwa ( np. inflacja ), ale na które przedsiębiorstwo nie ma wpływu.

W ekonomii zach. wyróżnia się ekonomię pozytywną i normatywną.

Pozytywna - bada się rzeczywistość gospodarki i wyciąga w oparciu o to obiektywne prawidłowości, ale nie ocenia się ich ani nie wartościuje.

Normatywna - ocenia i wartościuje ( co jest pozytywne, negatywne ). Pojawiają się różne oceny tego samego zjawiska.

5. Istota rzadkości i jej skutki.

Gospodarowanie - działanie w warunkach ograniczonych zasobów tzn. zawsze musimy gospodarować, wtedy gdy mamy czegoś za mało w stosunku do potrzeb:

- dobra wolne - te, które są pod dostatkiem, bez ograniczeń ( np. słońce ),

- dobra ekonomiczne - te pozostałe ( za mało w stosunku do potrzeb - dobra rzadkie ),

prawo rzadkości ( Adam Smith )↔obfitość

Grupy zasobów ( grupy rzadkości ): ziemia, kapitał rzeczowy i finansowy, praca ludzka, wiedza, czas - mają to do siebie, że można je alternatywnie wykorzystywać.

Gospodarowanie - podejmowanie 6. Problemy racjonalnego gospodarowania.

Racjonalne, mądre - Prawa Racjonalnego Gospodarowania

a. Kotarzyński Tadeusz - prawo wydajności - jeśli mamy jakieś zasoby to powinniśmy nimi tak gospodarować by uzyskać max. efekty,

efekty/zasoby⇒max

- zasada minimalizacji ( oszczędności ) - jeśli nie można dążyć do maksymalizacji, a mamy z góry dane ( określone ) cele to powinniśmy tak działać by je osiągnąć przy min. nakładach

nakłady/cele(efekty) ⇒ min

Te dwie formuły to najprostszy zapis efektywności !

Etapy zbliżania się do racjonalności ( racjonalnego działania ):

a. dobre rozpoznanie tego co mamy ( zasobów ) i celów

cele, potrzeby >zasobów, możliwości

b. hierarchizacja potrzeb ( celów ) co jest absolutnie ważne, co chcemy osiągnąć,

c. wybór sposobu realizacji poszczególnych celów (różne techniki i technologie ),

d. realizacja,

e. weryfikacja - wyciągnięcie wniosków, uczenie się sprawdzenie,

Gospodarowanie to podejmowanie decyzji, część tych decyzji to alokacja zasobów ( na co przeznaczyć posiadane zasoby ).

Przy podejmowaniu decyzji jest ważna pewna świadomość. Proces podejmowania każdej decyzji w różnych etapach gospodarowania powinien składać się z dwóch etapów:

- tzw. wariantowanie - polega na zgromadzeniu możliwie wszystkich dostępnych wariantów, informacji danego problemu, danej rzeczy np. samochodów - wszystkie oferty kupna samochodu, niczego nie osądzamy,

- tzw. optymalizacja - wybór najlepszego wariantu np. kupno samochodu; mało spala benzyny itp. - oceniamy,

Przy wyborze najlepszego wariantu ważne jest uświadomienie kryterium wyboru (co dla nas jest najważniejsze, czy kolor, czy przyspieszenie samochodu). Świadomość tego w czyim imieniu podejmujemy decyzję, czy dla własnych potrzeb, czy kierujemy się interesami szefa, dzieci. Następna rzecz to zmienność w czasie; nie kiedy decydujemy się na tą rzecz, bo to co najlepsze zmienia się w czasie np. czy planujemy kupno za dwa miesiące czy dziesięć lat.

2.Temat: Gospodarka rynkowa.

1. Istota gospodarki rynkowej.

Wyróżnia się gospodarkę naturalną, gdzie dominuje produkcja naturalna tzn. produkcja nastawiona jest na zaspokajanie potrzeb wytwórcy i jego bliskich. Współcześnie dominuje gospodarka i produkcja towarowa. W szczątkowej formie jest produkcja naturalna np. rolnictwo.

Cechą istotną gospodarki towarowej jest to, że produkty przeznaczone na sprzedaż, sprzedaje się na rynku za pośrednictwem pieniądza.

Dwie przyczyny wykształcenia się produkcji towarowej:

- pogłębiająca się specjalizacja pracy, która w ekonomii nazywa się społecznym podziałem pracy,

- istnienie prywatnej własności, środków wytwarzania,

Towar - wszelkiego rodzaju dobra i usługi, które są przeznaczone na sprzedaż. Towarem mogą być papiery wartościowe, kapitał, prace, informacje, wiedza, umiejętności..

Wraz ze wzrostem dochodów i stopy życiowej, maleje udział spożycia i produkcji naturalnej. Jak się pogarsza to odwrotnie. Do rozwoju produkcji towarowej przyczynia się specjalizacja (społeczny podział pracy) , która się systematycznie pogłębia. W ekonomii to co przeznaczone na sprzedaż jest to towar (nie tylko dobra materialne, ale również usługi, pomysł, informacja, wiedza). Każde dobro żeby było towarem, musi posiadać dwie cechy:

- musi posiadać wartość użytkową - być dla kogoś przydatne - jest to kategoria subiektywna, dla każdego co innego np. papierosy dla palacza i nie palacza.

- towar ma swą wartość wymienną ( cenę ), zależy ona od relacji rynkowej między popytem i podażą. Wartość wymienna nie zależy od wartości użytkowej. Wartość użytkowa jest niezbędna, a nie wpływa na wysokość ceny np. chleb - użytkowość duża, cena mała, pierścień - użytkowość mała, cena duża

2. Rynek jego rodzaje i elementy.

Rynek - tu sprzedaje się towary; - w potocznym języku jest to miejsce handlu (targowisko); w ekonomii jest to szerokie pojęcie-rynek to proces wzajemnego kontaktowania się, sprzedających i kupujących (nie koniecznie osobiście) w wyniku, którego dochodzi do ustalenia ceny i zawierania transakcji kupna i sprzedaży.

Wyróżnia się różne typy rynków; w zależności od różnych kryteriów:

1). W zależności od przedmiotu obrotów:

- rynek pracy,

- rynek kapitałowy ( papiery wartościowe),

- rynek pieniężny ( kredyty ),

- rynek towarowy,

- rynek usług,

- rynek surowców,

- rynek ropy naftowej,

2)wg zasięgu przestrzennego, z którego kupujący i sprzedający się kontaktują:

- lokalne ( miasto i okolice ),

- regionalne,

- krajowe,

- międzynarodowe,

- światowy,

3). W zależności od stopnia zrównoważenia popytu i podaży:

- rynek producenta(sprzedawcy) - to taki rynek, gdzie popyt jest zdecydowanie większy od podaży i w konsekwencji producent jest w sytuacji korzystniejszej rynkowo - łatwo sprzedaje więc może wykazać mniejszą dbałość o jakość produkcji i trwałość; tworzą się kolejki, czarny rynek,

- rynek konsumenta (nabywcy) - *sytuacja jest odwrotna jak na rynku producenta podaż >popytu - konsument uprzywilejowany - konsekwencją takiego rynku jest skłonność do recesji tzn. jeśli przedsiębiorstwa mają kłopoty ze sprzedażą (mały popyt) to ograniczają produkcję, a więc i zatrudnienie ⇒ rośnie bezrobocie.

Żaden z tych rynków nie jest korzystny dla kogoś i dla gospodarki - odchył od równowagi. Najlepiej jeśli rynek jest zrównoważony (występuje względna równowaga).

4). W zależności od sposobu ustalania ceny:

- rynki wolne - gdzie cena ustala się w oparciu o regulowane reakcje popytu i podaży

- rynki regulowane - gdzie cena jest regulowana przez państwo lub UE - ustalanie ceny lub ustalanie min. i max progi,

5). W zależności od występującej na rynku konkurencji:

- rynki wolnokonkurencyjne - danego produktu - to taki, gdzie istnieje dużo podmiotu po stronie sprzedaży i popytu - dużo podmiotów i kupujących - żaden z tych podmiotów nie ma na tyle dużo potencjału ekonomicznego, aby dyktować cenę. Cena ustala się w wyniku wolne gry popytu i podaży (obecnie jest coraz mniej takich rynków),

- rynki niedoskonalekonkurencyjne (niedoskonałe) - pozostałe, w ramach ich wyróżnia się rynki w zależności od stopnia konkurencji,

- rynek tzw.„ konkurencją monopolistyczną” - dużo firm produkujących nieco odmienny produkt

- rynek tzw.„digopol” - gdzie istnieje kilka dużych firm; rynki produktów technicznych

- monopol - brak konkurencji

Każdy rynek składa się z trzech podstawowych elementów:

- popytu,

- podaży,

- ceny,

3. Popyt i czynniki go określające.

a. Popyt - ilość dobra jaką nabywcy chcą i mogą kupić w danych warunkach przy każdym poziomie ceny - jest to tzw. krzywa popytu. W Polsce jak się mówi popyt ma się na myśli okreśą wielkość popytu przy danej cenie, czyli punkt na krzywej popytu.

b. Czynniki określające popyt danego produktu:

- cena danego produktu,

- cena innych produktów (zwłaszcza dóbr komplementarnych i substytucyjnych),

- dochody ludzi lub firm tzw. czynniki wymierne, które da się wyliczyć,

Oprócz tego są czynniki słabo wymierne (niewymierne):

- upodobania i gusta (moda, przyzwyczajenia, tradycja, reklama),

- nasycenie rynku,

- liczby ludności (produktów) - potencjalnych nabywców,

- przewidywania przyszłych cen i dochodów,

c. Jak zależy popyt od ceny danego produktu. Zależność tą określa od krzywej popytu. Jak cena rośnie to popyt maleje; zakładamy, że wszystko poza ceną jest stałe=constans,

Jeśli zakładamy -to krzywa jest stała. Jak zwiększą się dochody ludzi to krzywa przesuwa się w prawo.

Tego typu zależność popytu od ceny bada się przy pomocy elastyczności cenowej popytu prostej. Pozwala ona mierzyć reakcje popytu na zmianę ceny. Reakcje ceny są różne w zależności od różnych rodzajów dóbr.

Ecp - elastyczność cenowa popytu prosta,

Δ ceny - względna zmiana ceny (% zmiana),

Δ popytu - względna zmiana popytu (% zmiana),

Ecp = Δ popytu / popyt : Δ ceny / cena

1). Popyt sztywny ⇒ E=0; E - elastyczność popytu,

2). Popyt nieelastyczny ( małoelastyczny ) - dobra pierwszej potrzeby: chleb - cena chleba wzrasta o 100%, a popyt dużo miej, {woda, MZK, czynsz} - cena może mocno rosnąć, popyt maleje w małym stopniu.

-1< E< 0

3). Popyt elastyczny - cena rośnie o 10%, a popyt maleje o więcej niż 10% - produkty wyższego rzędu - meble, dywany,

E<-1

4). Popyt proporcjonalny - o 10% rośnie cena i o 10% spada popyt,

5). Popyt anormalny - nienormalnie reaguje na zmiany ceny np. cena rośnie, popyt rośnie,

Elastyczność ( wskaźnik ) służy do przewidywania skutków jakie może spowodować, wywołać zmiana ceny:

W przypadku popytu elastycznego obniżenie ceny i niekorzyści z tytułu obniżenia ceny będą mniejsze niż korzyści wynikające ze wzrostu popytu wywołane tą obniżką ceny. I odwrotnie - wzrost ceny powoduje nieproporcjonalnie większe straty w postaci ograniczenia popytu. W przypadku popytu nieelastycznego. W rolnictwie, gdzie popyt jest mało elastyczny wzrost dochodów rolników występuje często przy klęsce nieurodzaju i wysokiej cenie. Spadek dochodu przy klęsce urodzju i niskiej cenie ( bardzo duży urodzaj jabłek ). Obniżka cen, nieproporcjonalny wzrost popytu.

Z reguły elastyczność zależy od okresu w jakim się ją rozpatruje. Im krótszy okres rozpatrujemy tym elastyczność z reguły jest mniejsza np. wzrost cen energii elektr. , w krótkim okresie nie wywoła silnych zmian w popycie, elastyczność mniejsza, natomiast w długim będą występowały zjawiska : technologie oszczędzające energię i elastyczność popytu będzie większa.

W przypadku popytu nieelastycznego obniżenie ceny powoduje większe straty niż korzyści wynikające ze wzrostu popytu.

Zależność popytu od innych cen produktów:

- dobra substytucyjne - dobra wzajemnie zastępujące się lub bardziej doskonałe,

- dobra komplementarne - wzajemnie uzupełniające się, tworzące pewną całość - komplet,

- w przypadku dóbr komplementarnych - jeżeli cena benzyny rośnie to popyt na samochody będzie prawdopodobnie malał,

cena benzyny↑ - popyt samochodów↓

Jak zależy popyt od dochodów?

Jeżeli dochody rosną, a pozostałe czynniki są stałe to z reguły popyt też rośnie i dotyczy to tzw. dóbr normalnych. Jest jednak taka grupa dóbr, która nazywa się dobrami niższego rzędu są to dobra, które mają lepsze zamienniki, na które popyt maleje wraz ze wzrostem dochodów (np.smalec). Można obliczać analogiczną do elastyczność, gdzie badamy jak reaguje na zmianę popytu:

Δpopytu /popyt : Δ/ dochód

E>1 - dobra wyższego rzędu, lub 1<E<0 - popyt rośnie więcej niż proporcjonalnie

E<0 - dobra niższego rzędu,

Na popyt mogą oddziaływać od przewidywań.

4. Podaż i czynniki ją określające.

Podaż - ilość dobra zaoferowana do sprzedaży w danych warunkach przy każdym poziomie cen, czyli jest to krzywa podaży, która zakłada stałość poza cenowych czynników wpływających na podaż

W Polsce poprzez podaż rozumiemy często określoną wielkość podaży tzn. ilość dobra zaoferowaną do sprzedaży w danych warunkach, ale już przy danej cenie, czyli określa ją pkt na krzywej.

Podaż zależy od:

- ceny danego produktu,

- kosztów wytwarzania,

- opłacalności,

- zmian w strukturze opłacalności względnej,

- polityki gospodarczej,

- dostępności czynników produkcji,

Podobnie jak w przypadku popytu istnieje również elastyczność cenowa podaży, które bada jak reaguje podaż na zmianę cen.

Jak zależy podaż od kosztów ?

Jeśli koszty wytwarzania produktu rosną przy cetera paribus to podaż maleje. Koszty zależą od dwóch grup czynników:

- cen surowców i półproduktów,

- techniki i technologii wytworzenia,

Jak zależy podaż od opłacalności ?

W praktyce podaż zależy od ceny i kosztów, a ściślej od wzajemnej relacji między ceną, a kosztami.

cena↑ - koszty jednostkowe ↑ = zysk jednostronny ↑ - jeśli cena↑ bardziej niż koszty; ↓ - jeśli koszty rosną bardziej niż cena.

Jak zależy podaż od zmian w strukturze opłacalności względnej ?

Opłacalność to stosunek opłacalności produktu A do opłacalności B. Opłacalność produktu A może się nie zmienić, ale jeśli rośnie opłacalność B to względna opłacalność A malej i będzie wpływać na ilość podaży A.

opłacalność A / opłacalność B

Podaż, a polityka gospodarcza:

- wpływ podatków,

- wpływ ulg inwestycyjnych,

- wpływ ulg podatkowych,

Jak zależy podaż od dostępności produkcji ?

Brak wszystkich czynników powoduje spadek podaży.

5. Cena, w tym cena równowagi rynkowej.

Cena - wartość towaru wyrażona w pieniądzu - jest to względny wyraz wartości towaru i może się zmieniać. W zależności od sposobu ustalania wyróżnia się: - ceny rynkowe; - ceny regulowane;

A ponadto w zależności od fazy obrotu wyróżnia się:

- ceny zbytu, po których sprzedaje przedsiębiorstwo wytwarzające produkty,

- ceny hurtowe; ceny zbytu + marża hurtowa,

- cena detaliczna; cena hurtowa + marża detaliczna = po której sprzedają sklepy odbiorcą,

Każda marża służy - do pokrycia danego szczebla obrotu + zysk,

Cena w krótkim okresie, zależy od popytu i podaży. W długim okresie na cenę wpływają koszty produkcji.

Na rynku wolno konkurencyjnym cena rynkowa sama dąży do zrównoważenia popytu z podażą tzn. do ustalenia się na takim poziomie, przy którym popyt i podaż są równe. Mówi się, że jest to cena oczyszczająca rynek. Każda inna cena w danym momencie spowodowała by albo nadwyżkę towarów tzn. deflacyjną albo niedobór towarów tzw. lukę inflacyjną. Tego typu cena równowagi rynkowej zmienia się w czasie w zależności od zmian w zakresie popytu i podaży.

6. Mechanizm rynkowy w gospodarce wolno konkurencyjnej.

Ze zmienności ceny rynkowej w gospodarce wolno konkurencyjnej wynika mechanizm rynkowy. Mechanizm rynkowy to „niewidzialna ręka rynku”, która polega na wzajemnym dostosowywaniu do siebie struktury produkcji i podaży do struktury zapotrzebowania rynkowego, czyli popytu. Podstawową rolę w mechanizmie odgrywa zmienność ceny:

Po 1. ceny informują o stanie równowagi na rynku, a ściślej ich zmian. Jeżeli cena rośnie to jest to wyrazem zbyt małej podaży w stosunku do popytu (było za mało towaru). Jeśli cena się obniżyła to towaru było za dużo tzn. popyt < podaż.

Po 2. cena nie tylko informuje o stanie rynku, ale również aktywnie oddziaływuje na podaż i popyt wzajemnie je do siebie dostosowując tzn. uruchamia mechanizmy i bodźce dostosowawcze. Jeżeli cena rośnie to oddziaływuje to na podaż jak i na popyt.

Wzrost ceny = podaż↑ ; popyt ↓

cena↓ = podaż↓popyt↑

Mechanizm rynkowy powoduje, że cena na rynku wolno konkurencyjnym zmienia się w sposób zbliżony do sinusoidy i dostosowuje do siebie podaż i popyt.

- jeśli jest mała cena to ludzie kupują i dużo sprzedawców produkuje, wtedy robi się drogo i jest nadwyżka, ludziom się to nudzi i przestają kupować - cena idzie w dół.

Tego typu mechanizm może regulować zjawiska zarówno w okresie infrakrótkim, krótkim i długim. W okresie infrakrótkim zmiany cen powodują zmiany w wielkości zapasów. W okresie krótkim (cena zależy od popytu i podaży) zmiany ceny powodują już zmiany w wielkości produkcji danego produktu, ale bez zmiany wielkości majątku produkcyjnego, czyli w sposób bezinwestycyjny np. produkcja↑ przez dodanie ludzi do pracy. W okresie długim występują zmiany w wielkości produkcji (technicznie i technologicznie) - wymagające zmian w wielkości majątku np. nakłady inwestycyjne.

Mechanizm rynkowy w gospodarce wolno konkurencyjnej umożliwia alokacje zasobów ( też kapitałowych) w taki sposób, aby możliwie najlepiej były dostosowane do siebie struktura podaży i popytu.

3.Temat: Pieniądz i system finansowy.

1. Istota pieniądza i jego funkcje.

Pieniądz - pośrednik wymiany, symbol wartości, ściślej: jest on niezależny od formy i systemu gosp. jest prawnie uznanym i powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym.

Funkcje pieniądza:

- jest miernikiem wartości tzn. znając jego wartość możemy mierzyć wartość innych dóbr nawet jego nie posiadając,

- służy jako środek wymienny,

- służy jako środek płatniczy ( jednostronnego przekazywania wartości np. mandaty, darowizny, odsetki),

- do przechowywania wartości ( TEZA UTYRYZACJI) - współcześnie pieniądze nie nadają się do spełnienia tej funkcji w długim okresie czasu ze względu na zmianę wartości,

- niektóre pieniądze pełnią rolę pieniądza światowego - służą do wymiany w skali międzynarodowej, tą funkcję pełnią pieniądze powszechnie uznane i wymienialne,

Współcześnie wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje pieniądza tzn. gotówkowy (banknoty i monety) oraz bezgotówowy (tzn. bankowy, kredytowy). Wtedy,kiedy oficjalny pieniądz danego kraju źle spełnia swą funkcję, pojawiają się substytuty pieniądza np. złoto, dolar lub inne dobra, które charakteryzują się możliwością natychmiastowej sprzedaży (upłynnienia) i regulowania przy ich pomocy płatności.

3. Obieg pieniądza i systemów pieniężnych.

Obieg pieniądza, czyli rola pieniądza w gospodarce(jest duża i często porównuje się do obiegu krwi w organizmie).

Ile pieniądza potrzeba w obiegu ?

Ilość pieniądza potrzebna w obiegu zależy od poziomu rozwoju gosp., a zwłaszcza ilości dóbr i usług na rynku. Im gospodarka rozwija się szybciej - wzrasta produkcja tym pieniądza potrzeba więcej.

Ilość dóbr potrzebna w obiegu = suma wartości i usług (ilość dóbr + cena) ± transakcje kredytowe - transakcje kompensacyjne( towar za towar) + płatności(mandaty) / szybkość obiegu pieniądza

Co się dzieje gdy pieniądz jest za dużo w stosunku do potrzeb ?

Pojawia się luka inflacyjna np. brak towarów, kolejki, obniżenie jakości.

Co się dzieje gdy pieniądza jest za mało ?

Pojawia się luka deflacyjna np. tendencje recesyjne - trudności ze sprzedażą produktów, zmniejszenie produkcji, zmniejsza się zatrudnienie ⇒ znów brak pieniędzy⇒ hamuje rozwój gospodarczy.

4. Rynek pieniężny w tym system bankowy:

a. rodzaje banków i ich funkcje,

b. kredyty,

c. podmioty działające na tym rynku

Rynek pieniężny - towarem jest pieniądz. Rynek różnego rodzaju kredytów, podmiotami na rynku są banki - pośrednicy w obrocie pieniądza.

Znaczenie banków w gospodarce:

- umożliwiają gromadzenie nawet niewielkich sum pieniędzy wolnych w krótkich okresach, które banki zamieniają na duże sumy, które można przeznaczyć na inwestycje w długich okresach.

Sprawnie funkcjonujący system bankowy może odgrywać dużą rolę w przyśpieszaniu wzrostu gospodarczego.

W większości krajów wyróżnia się:

- banki centralne (na jeden kraj),

-banki komercyjne (różna forma, funkcjonuje dla zysku, np. handlowe, kasy oszczędnościowe PKO),

Funkcje banku centralnego:

- jest powołany do prowadzenia właściwej polityki pieniężno - kredytowej i nadzorowania systemu banków komercyjnych,

- jest to jedyny bank, który ma uprawnienia co do emisji banku gotówkowego - emisji pieniądza,

- bank dla innych banków,

- pełni funkcje w stosunku do administracji państwowej; rządu np. *obsługa budżetu państwa; *polityka dewizowa i walutowa; *gromadzenie rezerw; * zarządza długiem publicznym;

- pełni funkcje nadzorczo - kontrolne nad bankami komercyjnymi pewnymi instrumentami !

∗ bank centralny ustala stopy procentowe dla swoich kredytów, które udziela dla banków komercyjnych. Przy pomocy tego oprocentowania bank centralny pośrednio oddziaływuje na oprocentowanie ustalane w bankach komercyjnych.

∗ stopy rezerw bankowych - ustala je bank centralny obligatoryjnie do banków komercyjnych. Mogą zapobiegać upadłości banków. Im wyższa stopa rezerw bankowych to oznacza, że banki komercyjne mogą mniej udzielić kredytów, bo muszą tworzyć większe rezerwy.

∗ operacje na otwartym rynku, które polegają na tym , że bank centralny puszcza w obieg papiery wartościowe np. weksle, obligacje. Te papiery są po pewnym czasie wykupywane przez bank centralny z oprocentowaniem. Jest to instrument oddziaływania na rynek pieniężny. Jeśli sprzedaż >wykup w danym roku to ilość pieniędzy na rynku się zmniejsza ( forma ściągania pieniędzy - przejściowa ).

Funkcje banków komercyjnych:

- bierne - przyjmują depozyty,

- aktywne - udzielają kredytów w oparciu o przyjęte wcześniej depozyty,

- prowadzą konta klientów,

- usługowe np. wymiany walut, maklerskie, powiernicze,

- zarabiają przede wszystkim na różnicy między oprocentowaniem depozytu i kredytów. Różnica = marża bankowa - służy na pokrycie kosztów banku oraz wygospodarowanie zysków,

- banki mogą zarabiać w wyniku tzw. kreacji pieniądza bankowego. Zjawisko to polega na tym, że banki te mogą udzielać kredytów na sumę większą niż wynoszą wkłady gotówkowe (mogą pomnażać pieniądz). Jest to możliwe z uwagi na istnienie obrotu bezgotówkowego. Gdyby wszyscy brali kredyty w pieniądzu to by tego nie było. Wielkość kreacji zależy od:

- stopy rezerw bankowych, im stopa jest większa tym możliwość kreacji mniejsza,

- stopy „wycieku”, określa jaki % kredytów występuje w formie gotówkowej:

% kredytów gotówkowych / % kredytów

Im stopa gotówki jest większa tym kreacja większa. Np. Jest miasto, w którym jest jeden bank. Bank przelewa z konta na konto, ale kasa zostaje.

b. Rodzaje kredytów.

Kredyt jest to wartość przekazana przez tzw. wierzyciela na pewien okres i pod warunkiem zwrotu z oprocentowaniem dłużnikowi.

Rodzaje kredytów:

-krótkoterminowe(do 1 roku),

-średnioterminowe(1-3 lat),

-długoterminowe(>3 lat),

Podział w zależności od przeznaczenia:

-konsumpcyjne,

-gospodarcze:

*obrotowe (przeznaczone na zakup prod. obrotowych tzn. surowce, materiały, wynagrodzenia, energia itp.)

*inwestycyjne (na zakup maszyn, urządzeń, budynków).

W zależności od formy zabezpieczenia interesów wierzyciela wyróżnia się kredyty:

-hipoteczne (pod zastaw nieruchomości tzn. działek, budynków, mieszkań),

-lombardowy (pod zastaw nieruchomości, cechą tego kredytu jest stosunkowo mała suma kredytu w porównaniu z wartością zastawionych rzeczy,

-wekslowe ( pod zastaw weksli-to pisemna umowa zobowiązująca dłużnika do zapłacenia określonej sumy długu wraz z odsetkami, w określonym czasie. Przy dużych kredytach występują żyranci.

Podział weksli:

-handlowe(towarowe)-przedmiotem obrotu jest zapłata za dostarczony towar,

-pieniężne,

-własne-ten kto wystawia zobowiązuje się do zapłaty,

-trasowane-wystawca zobowiązuje się, że osoba trzecia zapłaci w jego imieniu dany kredyt np. bank.

Faktoring -jest to inaczej mówiąc wyspecjalizowana instytucja, która zajmuje się wykupywaniem trudno ściągalnych długo ściągalnych długów po obniżonych cenach.

Leasing - dosłownie jest to wynajmowanie maszyn, urządzeń za pewną opłatą. Po drugie jest to postać zbliżona do kupowania na raty.

Kredyt obligacyjny - emitent obligacji jest dłużnikiem, kupujący obligacje staje się wierzycielem, oprocentowanie jest z góry określone.

c. Oprocentowanie-jest to opłata za korzystanie z cudzych pieniędzy, cudzego kapitału. Jest to równocześnie wynagrodzenie dla tego kto się wyrzeka na jakiś czas dysponowania własnym kapitałem. W średniowieczu był zakaz , zniesiono to w XVI-XVIIIw. Wyróżnia się tzw. realną stopę procentową - jest to rzeczywiste oprocentowanie - rzeczywiste korzyści jakie przynosi wierzycielowi kredyt i koszty jakie musi ponieść dłużnik. Oprocentowanie jest podobne do ceny, gdyż zależy od popytu, podaży - tak jak na rynku wolno konkurencyjnym. Ponadto oprocentowanie zależy od długości, sumy, od tego kto bierze kredyt.

Po drugie wyróżnia się tzw. nominalną stopę procentową - takie jakie ogłaszają banki ;

Oprocentowanie nominalne = oprocentowanie realne + stopa inflacji

Na ogół oprocentowanie nominalne jest większe od realnego z uwagi na inflacje, zdarza się jednak, że oprocentowanie jest ujemne ma to miejsce wówczas, kiedy nominalna stopa jest mniejsza od inflacji. Np. inflacja = 2%, a oprocentowanie na ROR = 1,5% to na tych rachunkach jest ujemne oprocentowanie. Stopa procentowa jest istotnym narzędziem

Oddziaływania na gospodarkę. Zbyt wysoka stopa procentowa normuje wzrost gospodarki tzn. ogranicza możliwości rozwijania działalności gospodarczej w oparciu o kredyt; zbyt niska stopa może przyczynić się do zmniejszenie efektywności wykorzystania kapitału tzn. będzie skłaniała do brania kredytu na mało opłacalne działania. Stopa proc. Jest ogólno społeczną minimalną normą efektywności wykorzystania kapitału. Współcześnie na jej wysokość istotny wpływ ma bank centralny. W praktyce gosp. Istnieje bardzo wiele różnych stóp procentowych, które tworzą system zależności tzn. są wzajemnie powiązane:

- Stopa procentowa banku centralnego,

- Oprocentowanie kredytów w tzw. obrocie międzybankowym,

- Oprocentowanie kredytów dla klientów banków komercyjnych,

* Oprocentowanie depozytów,

* Oprocentowanie kredytów,

- Oprocentowanie papierów wartościowych na rynku kapitałowym.

5. Rynek kapitałowy:

a. istota i funkcje tego rynku,

b. rodzaje papierów wartościowych,

c. podmioty działające na tym rynku,

d. podstawowe zasoby funkcjonowania rynku,

a. Rynek kapitałowy-(obok rynku pieniężnego wchodzi w skład rynku kapitałowego) jest to rynek gdzie przedmiotem obrotu są długo- i średniookresowe papiery wartościowe głównie akcje i obligacje. Rynek ten pojawia się na pewnym etapie rozwoju gosp. i spełnia funkcje zbliżone do banku. Główna funkcja tzw. alokacyjna polega na przesuwaniu wolnych środków finansowych od jednych podmiotów(gospodarstw domowych czy przedsiębiorstw) do innych podmiotów, które potrzebują zasilenia finansowego. W ten sposób rynek ten może ułatwić przekształcenie się różnego rodzaju oszczędności w inwestycje. Ponadto rynek ten spełnia inne funkcje:

- wartościującą - na nim dokonuje się wycena papierów wart. I firm notowanych,

- informacyjna - informuje o zmianie cen,

b. Rodzaje papierów wartościowych:

I. Obligacje - papiery dłużne, emitent jest dłużnikiem, a kupujący wierzycielem; oprocentowanie z góry określone. Obligacje emituje Skarb Państwa oraz miasta i gminy.

II. Akcje - dowód współwłasności jakiegoś przedsiębiorstwa funkcjonującego w formie spółki akcyjnej. Akcje dają prawo do udziału w zyskach,

- dywidenda (nie jest z góry określona i zależy od wielkości zysku wygospodarowanego przez przedsiębiorstwo, a także podziału tego zysku na walnym zgromadzeniu). Akcje dają prawo do udziału w głosowaniu na walnym zgromadzeniu akcjonarjuszy, właściciele dużych pakietów akcji mogą mieć wpływ na zarządzanie firmą. W rzeczywistości zarządza firmą ten który posiada pakiet kontrolny akcji. Pewny pakiet to 50% + 1 akcja.

Wyróżnia się tzw.:

- akcje zwykłe,

- akcje uprzywilejowane - mogą mieć zagwarantowany pewien minimalny zysk niezależnie od tego jak prosperuje przedsiębiorstwo. Mogą dawać prawo większej ilości głosów, są w razie bankructwa firmy wypłacane przed akcjami zwykłymi.

Papiery wartościowe sprzedawane na rynku kapitałowym mają tzw. cenę rynkową. Cena rynkowa jak każda cena zależy od popytu nie i podaży danego papieru wartościowego, z kolei popyt i podaż zależy od wielu czynników, z których duża część słabo przewidywalne. Na popyt i podaż papierów wartościowych wpływa zyskowność danego papieru tzn. w przypadku obligacji jest to oprocentowanie. W przypadku akcji stopa dywidendy. Im większa zyskowność tym na ogół większy popyt, wyższa cena, a mniejsza podaż. Drugim czynnikiem jest bankowa stopa procentowa, im wyższe oprocentowanie w banku tym mniejszy popyt na rynku kapitałowym i ceny rynkowe akcji i obligacji mniejsze tzn. na

Ogół jak oprocentowanie lokat bankowych rośnie to przy niezmiennych innych czynnikach, maleją ceny na rynku kapitałowym ponieważ zmniejsza się na nie popyt. Ceny rynkowe zależą od wielu czynników psychologicznych, emocjonalnych itp.

Cena rynkowa = nominał zyskowność/bankowa stopa procentowa-α(N zysk/st.proc.)

α-współ. ryzyka,

c. Instytucje na rynku kapitałowym. Wyróżnia się:

- Komisję Papierów Wartościowych - pełni funkcję kontrolno-nadzorczą w imieniu państwa,

- Giełda- wycenia papiery wartościowe w warunkach pełnej koncentracji popytu na dany papier i podaży danego papieru w danym momencie, ma zapewnić przyszłość funkcjonowaniu i prawidłowości wyceny. Giełda jest rynkiem hurtowym, którego uczestnikami są biura maklerskie. (Giełda polska stworzona została na wzór giełdy francuskiej.)

- Biura maklerskie - pośredniczą w obrocie pap. wart., pobierają prowizję za działalność.

- Inwestorzy - wszyscy, którzy kupują.

d. Wyróżnia się tzw. :

- rynek pierwotny,

- rynek wtórny,

Rynek pierwotny ten, na którym po raz pierwszy zostaje sprzedany pap. wart. Przez jego emitenta, który z tego tytułu czerpie korzyści.

Rynek wtórny ten, na którym raz już wcześniej kupione papiery podlegają dalszej odsprzedaży. Z transakcji na rynku wtórnym nie czerpią już korzyści emitenci danego papieru jakkolwiek są zainteresowani wysoką ceną swoich papierów. Na rynku kapitałowym w Polsce wyróżnia się trzy pod rynki:

- podstawowy - na którym wyceniane są duże firmy,

- równoległy - na którym wyceniane są firmy znacznie mniejsze,

- blokowy - na którym wyceniane są małe firmy,

Sposób ustalania ceny zmienia się. Wyróżnia się tzw. systemy jednolitego kursu dnia to jest takiego gdzie ustalona cena danego papieru nie ulega tego dnia zmianie. W ten sposób wyceniono akcje na początku istnienia giełdy, natomiast współcześnie coraz więcej spółek wycenianych jest w systemie drugim tzn. kursu ciągłego. Polega on na tym, że cena zmienia się w ciągu dnia i po ustaleniu tzw. ceny otwarcia dnia mogą być zgłoszone oferty kupna i sprzedaży. W tym systemie notowane są od początku obligacje, a współcześnie coraz więcej spółek akcyjnych. Wysokość zmiany ceny na rynku kapitałowym jest ograniczona. W przypadku akcji cena z sesji na sesję nie powinna się zmieniać o więcej niż 10%, chyba że postanowi inaczej KPW, w przypadku obligacji 5%. Rynek kapitałowy może być rynkiem zrównoważonym lub niezrównoważonym. Rynek zrównoważony - cena danego papieru wartościowego ustalona zgodnie z przyjętą procedurą zmienia się w granicach do 10% w górę lub w dół. Rynek niezrównoważony - cena ustalana zgodnie z procedurą powinna się zmienić o więcej niż 10%, ale w związku z ograniczeniem zmienia się dokładnie o 10%. Rynek niezrównoważony może znaleźć się w dwóch sytuacjach. Kiedy niezrównoważenie popytu i podaży jest niewielkie, występują wtedy tzw. redukcje po stronie kupujących lub sprzedających. Redukcje wyst. po stronie sprzedających z x% oznacza to, że wszystkie zalecenia kupna są zredukowane o x%. Kiedy niezrównoważenie między popytem i podażą jest duże tzn. kiedy stosunek kupujących do sprzedających lub odwrotnie wynosi 1:5. Wówczas wyst. tzw. oferty czyli zawieszenie obrotów. Nie sprzedaje się papierów wart., ale ceny się zmieniają. Oferty występują po stronie kupujących, dużo kupujących cena idzie w górę, dużo sprzedających cena idzie w dół.

Rodzaje inwestorów i metody ograniczania ich ryzyka

∗ długookresowi - ci, którzy kupują papiery wartościowe i starają się je utrzymywać przez dłuższy czas, licząc na zyski z dywidendy lub oprocentowania obligacji,

∗ tzw. gracze - kupują z myślą szybkiej odsprzedaży po wyższej cenie - zysk wynika z różnicy między ceną zakupu, a sprzedaży. Jeżeli nawet ta różnic jest niewielka, to mogą obrócić i ponownie zyskać.

Ryzyko gry na giełdzie jest znaczne i wynika z wielu czynników słabo rozpoznawalnych. Można to ograniczać:

a. dywersyfikacja pakietu kupowanych papierów(zróżnicowanie) - zalecenie główne dla dużych inwestorów,

b. gra opcjami - jest to forma zlecenia, która polega na składaniu zleceń warunkowych - kupna lub sprzedaży; polega ona na tym, że zlecamy kupno lub sprzedaż danych papierów w określonym czasie, pod warunkiem że wystąpi określona cena,

c. analiza - poprzedzanie kupna, sprzedaży:

∗ tzw. fundamentalna - stosują ją inwestorzy długookresowi - polega ona na analizowaniu perspektyw rozwoju przedsiębiorstwa, którego akcje chcemy kupić, lub całej braży.

∗ tzw. techniczna - stosują ją inwestorzy gracze - polega ona na śledzeniu ruchu cen, poszczególnych papierów i wyznaczaniu trendów zmiany tych cen.

Ponadto istnieją tzw. wskaźniki rynkowe, które mają ułatwić decyzję kupna i sprzedaży:

a. zysk na jedną akcję - zysk netto wypracowany danego przeds. Podzielony przez ilość wyemitowanych akcji. Wadą jest, że nie uwzględnia on różnicy wartości nominalnej poszczególnych papierów np.

b. ceny - cena rynkowa akcji podzielona przez zysk na jedną akcję. Gracze kupują tanie akcje.

6. Formy lokaty pośredniej kapitału i ich rola.

Lokaty pośrednie kapitału to takie, gdzie ich właściciel nie angażuje się bezpośrednio w działalność gospodarczą, ale pośrednio czerpie korzyści, że inne podmioty przejściowo operują jego kapitałem.

Podstawowe lokaty pośrednie:

a. bankowe,

b. w obligacje,

c. w akcje,

Lokaty bankowe charakteryzują się najmniejszym ryzykiem, ale relatywnie najniżej są oprocentowane.

Obligacje - wyższy zysk, ale większe ryzyko. Wynika ono z faktu konieczności sprzedaży za pośrednictwem biur maklerskich i nie mamy gwarancji jaką cenę odzyskamy(od ceny tej należy odjąć prowizje) i występuje wtedy, kiedy chcemy sprzedać obligacje przed terminem wykupu.

Akcje - potencjalne większe zyski, ale też wielkie ryzyko.

Fundusze inwestycyjne - inwestują za inwestora.

4.Temat: Przedsiębiorstwo - jako organizacja gospodarcza.

1. Istota i funkcje przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo - jest to podmiot gospodarczy prowadzący działalność gospodarczą produkcyjną lub usługową na własny rachunek i w celu osiągnięcia korzyści.

Cechy przedsiębiorstwa:

∗ działalność zarobkowa, chociaż celem bezpośrednim nie musi być max. zysku, a coraz częściej ekspansja na rynku i umacnianie na rynku.

∗ jednostka autonomiczna - samodzielna decyzyjnie, sama podejmuje decyzje, niekiedy mają tzw. osobowość prawną, zdolność do podejmowania zobowiązań i umów prawnych. W niektórych ugrupowaniach przedsiębiorstwo traci samodzielność decyzyjną.

∗ jednostka samodzielna ekonomiczie, pokrywa sama wszystkie koszty z własnych przychodów.

Działlność gospodarczą mogą prowadzić nie tylko przedsiębiorstwa tzw. Biznes Org., ale również „non profit org.” - podmioty działające nie dla zysku np. fundacje, szpitale, przedszkola. Każde przeds. ma kierownictwo jedno osobowe lub grupowe czyli tzw. zarząd; współcześnie kierownictwo niekoniecznie jest właścicielem firmy. Współcześnie coraz częściej kierują przeds. tzw. menadżerowie, specjaliści od zarządznia, powinni odznaczać się przedsiębiorczością - powinni być przedsiębiorcami, jest to określona postawa i sposób działania, charakteryzuje się tym, że przedsięb. ma wizje przyszłej pozycji firmy i usilnie do niej dąży m. in. poprzez wdrażnie innowacji tech. i menedżerskich. Tego typu postawę przeciwstawia się często postawie administratora, który głównie koncentruje się na załatwieniu głównych operacji(operat czynności), a przeds. potrafi połączyć codzienne operatywne działanie z wizją przyszłych cen.

Funkcje przedsiębiorstwa:

- podażowa - każde przedsiębiorstwo coś oferuje na rynek

- popytowa - każde przedsiębiorstwo zgłasza popyt na usługi itp.

- społeczna - tzn. w przedsiębiorstwie ludzie realizują się

2. Rodzaje przedsiębiorstw:

W zależności od formy własności można wyróżnić - przeds. należące do sektora prywarnego i są to głównie przedsiębiorstwa prywatne lub spółdzielcze, lub mieszane o własności pow.

Ze wzgl. Na ich wielkość:

- małe,

- średnie,

- duże,

Kryterium tego podziału jest liczba pracujących osób w przeds. Jest to kryterium niedokładne bo procesy automatyzacji, robotyzacji powodują, że skala przedsiębiorstwa jest w mniejszym stopniu uzależniona od liczby pracujących. Według Unii Europejskiej małe przedsiębiorstwa<100, śrdnie 100-500, duże >500, często autirzy przyjmują inne kryteria podziału. W każdym kraju podszebne są przedsiębiorstwa duże i małe, to jakie przedsiębiorstwo jest bardziej efektywne, duże, czy małe zależy od:

- rodzaju działalności (branży),

- od stosowanych technologii,

- zasięgu przestrzennego rynku,

Ze względu na to, że na temat dużych i małych przedsiębiorstw istnieje wiele mitów, ważna jest znajomość zalet i wad dużych i małych przedsiębiorstw.

Zalety dużych przeds.:

- dzięki dużej skali działania - masowej produkcji, mogą one obniżać koszty jednostkowe wytwarzania,

- tego typu firmy mają większy kapitał, który mogą przeznaczyć na własną działalność badawczo - rozwojową (B+E), a tym samym mają większe możliwości wdrażania oryginalnego postępu technicznego,

- mają środki finansowe na prowadzenie działalności marketingowej w związku z tym mogą funkcjonować na rynku i wyeliminować małe np. przyprawy, szczotki do zębów, proszki do prania np. Ford.

Wady dużych firm:

- mniejsza elastyczność w dostosowywaniu się do potrzeb rynkowych, zwłaszcza potrzeb zmiennych w czasie i zindywidualizowanych,

- wyższe koszty administrowania, a szerzej tzw. niekorzyści menedżerskie tzn. np. dłuższy okres podejmowania decyzji,

Zalety małych firm:

- elastyczność w dostosowywaniu się do zmiennych i zindywidualizowanych potrzeb rynkowych,

- mniejsze koszty administrowania,

- tego typu firmy mogą być innowacyjne, gdy chodzi o innowacje, które są efektem ludzkiego zaangażowania pracowników - wynikają z ludzkiej pomysłowości, a nie wymagają dużych nakładów,

Wady małych firm:

- koszty na jednostkę prod. z reguły są większe, nie ma efektu dużej skali (masowego produktu),

- nie mają środków finansowych na działalność B+E, co najwyżej mogą wprowadzać postęp techniczny, naśladowczy, nie mają na marketing. Lata siedemdziesiąte dominowała moda na tzw. dużą skalę. Lata osiemdziesiąte - „małe jest piękne”.

3. Formy organizacyjno prawne:

- indywidualne,

- spółki,

- spółdzielnie,

Indywidualne - tzw. zakłady osób fizycznych, to są takie gdzie właścicielem jest jedna osoba, majątek tego typu firmy i osoby jest traktowany łącznie i istnieje tu tzw. pełna odpowiedzialność majątkowa. Opodatkowany jest dochód właściciela podatkiem dochodowym, to przedsiębiorstwo niema osobowości prawnej. Łatwo jest zarejestrować, trudniej jest je utrzymać na rynku. Tego typu przedsiębiorstwo powstaje, ale jednocześnie dużo bankrutuje ok.50%.

Spółki - więcej niż jeden właściciel (z def.), wyjątki prawne - Jednoosobowa Sp. Skarbu Państwa. Powstały masowo w XIX w. Głównym czynnikiem, który o tym zadecydował (zalety) - pozwalają na zgromadzenie większego kapitału, działalność na szeroką skalę; - ograniczają ryzyko działalności;

Wyróżnia się dwie grupy spółek osobowe i kapitałowe.

1. Spółki Osobowe - zalicza się spółkę cywilną, jawną i komandytową.

Spółka cywilna - powoływana po przez zawarcie umowy między fizycznymi osobami i rejestrację w urzędzie, podobnie jak przedsiębiorstwo jednoosobowe. Wspólnicy na równi odpowiadają i zarządzają spółką. Pełna odpowiedzialność majątkowa (wspólnicy odpowiadają majątkiem osobistym). Powoływana dla prostej działalności gospodarczej (np. sklepy). Regulowana przepisami kodeksu cywilnego.

Spółka jawna - już w odróżnieniu od sp. Cywilnej jest regulowana przepisami kodeksu handlowego. Jest zbliżona do sp. Cywilnej, z tym że jest rejestrowana w specjalnym rejestrze sądowym.

Spółki komandytowe - występują dwie kategorie wspólników - tzw. jawni wspólnicy, komplementariusze zarządzają spółką, ponoszą pełną odpowiedzialność majątkową; - niejawni, komandytariusze - udziałowcy, którzy w zamian za udziały kapitału czerpią zyski, nie mają prawa zarządzania i nie odpowiadają całym majątkiem, tylko udziałem.

Wspólną cechą spółek osobowych jest to, że nie mają one tzw. pełnej osobowości prawnej w związku z tym podatkiem dochodowym nie jest opodatkowana spółka, a tylko dochody wspólników. Mówi się, że występuje tu jednorazowe opodatkowanie dochodowe. Pełna odpowiedzialność majątkowa z wyjątkiem wspólników niejawnych w spółce komandytowej.

2. Spółki kapitałowe - spółki z.o.o - z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne. Podstawą współdziałania jest układ kapitałowy.

Spółki z.o.o. - przewidziana dla mniejszych przedsiębiorstw, ze względu na to, że znany jest z nazwiska skład wspólników. Ograniczona jest z reguły w mniejszym lub większym stopniu możliwości zdobywania udziałów. Nie ma możliwości zwiększania kapitału poprzez emisję publiczną akcji. System organizacyjny - zgromadzenie wspólników, na którym wybiera się zarząd (większością głosów), w przypadku bardzo dużych nawet radę nadzorczą. Ograniczona odpowiedzialność majątkowa - jest rozróżniany majątek firmy i majątek osobisty. Wygodny dla wspólników. Obowiązek pisania, że występuje ograniczona odpowiedzialność.

Spółka akcyjna - część majątku, właściciele są akcjonariuszami (kapitał anonimowy). Pakiet kontrolny akcji 50% i jedna akcja - pełny. Sposób organizacji - Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy - wybiera się zarząd i radę nadzorczą. Ograniczona odpowiedzialność majątkowa.

Charakteryzuje się tym, że osobowość prawną - opodatkowane podatkiem dochodowym są dochody spółki, a po ich podzieleniu między wspólników, drugi raz opodatkowane są dochody wspólników (tzw. podwójne opodatkowanie). Ograniczona odpowiedzialność majątkowa.

Spółdzielnie- obecnie zbliżone do spółek - z tym, że ilość głosów nie zależy od wkładu kapitałowego, ale każdy członek ma prawo do jednego głosu. Ograniczona odpowiedzialność majątkowa. Walne zgromadzenia, na których wybiera się zarząd i radę nadzorczą. Aby powołać spółdzielnię wystarczy 7 członków. Celem spółdzielni są nie komercyjne (nie dla zysku) : - spółdzielnie użytkowników - mieszkaniowe; - spółdzielnie producentów - mleczarskie (zapewnienie zbytu).

4.Formy ugrupowań gospodarczych - przedsiębiorstwo może rozwijać się inwestując część własnego zysku i zwiększając w ten sposób swój majątek produkcyjny - tzw. rozwój wewnętrzny w oparciu o własne siły. Obecnie coraz większą rolę odgrywa tzw. rozwój zewnętrzny - polegający na tym, że przeds. dla zwiększenia potencjału wytwórczego, technicznego wchodzą w związki, połączenia z innym przeds. - zwiększają swoje siły oddziaływania na rynku. Rozwój zew. Może odbywać się w dwojaki sposób:

Połączenia komercyjne - polegają na współpracy między przeds. w pewnych zakresach. Nie łączą się całkowicie, najczęściej zachowują swoją niezależność prawną, produkcyjną, częściowo ekonomiczną. Łączenia tego typu wynikają z ruchu przesłanek: są dobrowolne lub pod przymusem. Formy kooperacyjne: kartele -porozumienie przedsiębiorstw dotyczące cen, względnie podziału rynku zbytu w celu ograniczenia konkurencji.

- syndykat - przeds. zachowujące samodzielność produkcyjną i prawną, ale organizują wspólną działalność handlową w zakresie sprzedaży i zbytu,

- konsorcjum - umowa o współdziałaniu na pewien czas do momentu wykonania wspólnego zadania np. budownictwo,

- „wspólne przedsiębiorstwo” - zakłady, ośrodki np. badawcze, do spraw marketingu. Odnośnikiem tej formy dla dużych przeds. są tzw. „alianse strategiczne”,

- „joint renture” - spółka tzw. „wspólne przedsięwzięcie” dwóch podmiotów z różnych krajów. To forma współpracy pojawia się wtedy, gdy są trudności wchodzenia na rynek w danym kraju,

- połączenia koncentracyjne - połączenie bardziej całościowe i związane z powołaniem wspólnego kierownictwa,

- trust - forma gdzie pozornie niezależne przedsiębiorstwa w rzeczywistości tracą niezależność finansową i decyzyjną i są zarządzane przez wspólne kierownictwo. Powołane przez wybór lub narzucenie,

- koncerny - połączenie firm (tzw. grupa powiązanych technologicznie), połączenia poziome (koncerny samochodowe), pionowe - grupują przeds. zajmujące się kolejnymi fazami procesów produkcyjnych. Występują tzw. firma wiodąca(matka) i firmy córki. Uważa się, że koncerny łączą zalety dużych firm i zalety małych przeds., a to dlatego, że w koncernach firmy mają dość dużą niezależność finansową i prawną i mogą to być małe przeds.

- konftomerat - łączą wszystko co się da, bez względu na powiązania technologiczne, techniczne,

- holding - spółka finansowa, która polega na trzymaniu udziałów czy pakietów fin. Innych firm i czerpanie z tego tytułu korzyści. Holding tradycyjny - trzymanie udziałów i korzyści z tytułu zysków z tych udziałów. Nie zarządza. Holding dyrektorski(zarządzający) - nie ogranicza się do trzymania udziałów, ale stara się zarządzać, przejmować wpływy nad przeds. których udziały posiadają. Często powstają centrale holdingowe - zarządzanie firm z jakiejś dziedziny, branży.

Współcześnie olbrzymią rolę odgrywają tzw. firmy i koncerny międzynarodowe. Wielkie firmy działające na terenie wielu państw. Cechą - obejmują działaniem dziedziny wymagające wiele nakładów na technologie: lotnictwo oraz dziedziny nastawione na max. sprzedaży np. Coca-Cola wielonarodowościowy skład własnościowy jest tajemnicą. Odgrywają dużą rolę we współczesnym życiu gospod., przenoszą efekty postępu technicznego; rozwoju gospodarczego państw słabszych. Należy pamiętać, że tego typu firmy kierują się własnymi interesami. Rozwijają działalność tam, gdzie jest ona opłacalna. W przypadku recesji likwidują swoje filie w krajach słabo rozwiniętych.

5.Temat: Podstawy systemu ekonomiczno - finansowego przedsiębiorstw.

1. Kapitał trwały i obrotowy.

Aby prowadzić działalność gospodarczą trzeba dysponować kapitałem własnym lub obcym, finansowym lub rzeczowym. Różnica jest w szybkości zużywania się oraz możliwości wycofania się z produkcji poszczególnych części kapitału. Z tego punktu widzenia dzielimy na trwałe - są to takie, które charakteryzują się tzw. niepodzielnością tzn. trzeba nimi dysponować od razu w całości: - są to takie elementy kapitału, które zużywają się powoli tzn. nie w ciągu jednego cyklu produkcyjnego.

Wyróżnia się:

- trwały materialny

- budynki, maszyny, urządzenia itp.

- trwały niematerialny - np. licencje, patenty, wzory użytkowe itp., a także markę.

Kapitał obrotowy - są to takie elementy, które są podzielne tzn., że trzeba je zakupić; - zmieniają one swoją postać w ciągu jednego cyklu produkcyjnego, charakterystyczny jest tzw. ruch okrężny tego kapitału.

Szybkość obrotu jest bardzo ważna. Kapitał trwały i obrotowy znajduje odzwierciedlenie w bilansie przedsiębiorstwa.

Bilans - zestawienie na dany moment tzw. aktywów przeds, które przedstawiają strukturę rzeczową przedsiębiorstwa; i pasywów - struktury pochodzenia tego majątku np. czy pochodzi z kapitału założycielskiego, czy z zysku, czy z kredytu.

2. Przychód (utarg, produkcja sprzedana).

Przychód - utarg, produkcja sprzedana, całkowite przychody wynikające ze sprzedaży dóbr lub usług. Wielkość zależy: - od ilości wyprodukowanych dóbr i usług, - od cen. Przychód jest podstawą do sporządzania tzw. rachunku wyników, przychód - koszty = dochód netto, od którego jeżeli odejmie się podatki to wtedy otrzyma się zysk czysty.

3. Koszty:

a. rodzajowe,

b. rachunkowe, a koszty ekonomiczne,

c. bezpośrednie i pośrednie,

d. całkowite, przeciętne i krańcowe,

e. stałe i zmienne,

Koszty - nakłady poniesione na działalność gospodarczą wyraźnie wartościowo. Wyróżnia się różne rodzaje kosztów. Koszty podobnie jak zyski i przychody można ujmować w odniesieniu do zaszłości do tego co było, tzn. rejestrować koszty, które się już poniosło ex post. Przewidywanie kosztów, dochodów ex ante. Kiedy porównujemy efekty i nakłady ex post - rozrachunek gospodarczy (kontrola). Kiedy porównujemy efekty i nakłady w odniesieniu do przyszłości ex ante - to jest tzw. rachunek ekonomiczny.

Rodzajowy podział kosztów:

a. Amortyzacji - są to koszty związane ze zużywaniem się majątku trwałego i koniecznością jego odnawiania, odkupywania; - są to specyficzne koszy, które przeds. może zapisać w koszty, ale nie musi mieć ich co roku.

Amortyzacja roczna = w_p/n =w_p ⋅ 1/n

n - lata eksploatacji,

1/n - stopa amortyzacji - jest ustalana od górnie, a wynika to z faktu, że przeds. dążyłoby do zwiększania kosztów amortyzacji. Stopa amortyzacji jest zróżnicowana przy jej ustalaniu bierze się pod uwagę sposób w jaki zużywają środki trwałe tzn. czy jest to tzw. zużycie fizyczne, techniczne czy ekonomiczne. Zużycie fizyczne - tak długo eksploatujemy dany środek, aż do zużycia. Zużycie techniczne - dotyczy urządzeń, które użytkujemy aż do kapitalnego remontu. Zużycie ekonomiczne - dotyczy urządzeń, w odniesieniu do których jest bardzo szybki postęp techniczny, wymienia się na nowe całkiem sprawne, ale przestarzałe. W miarę odpisywania w koszty amortyzacji, zmniejsza się wartość księgowa środków trwałych, z czasem mogą wyn. Zero.

b. Materiałowe - są to koszty energii, paliw, surowców, półfabrykatów,

c. Tzw. usługi obce - w te koszty grupuje się zlecenia,

d. Osobowe - wszystkie wydatki związane z zatrudnieniem ludzi,

b. Rachunkowe, a koszty ekonomiczne,

- koszty rachunkowe - suma kosztów a, b, c, d,

- koszty ekonomiczne - są to koszty rachunkowe, powiększone o tzw. koszty alternatywne, koszty ekonomiczne są zawsze większe od rachunkowych. Koszty alternatywne - są niejawne; takie które producent liczy dla siebie; - to są utracone korzyści, które byśmy mieli gdybyśmy inaczej w sposób oczywisty do zastosowania wykorzystali nasz kapitał np. mamy kapitał, inwestujemy i mamy 10% zysku. Koszty alternatywne nazywa się tzw. zysk normalny tzn. zysk który się należy z samego faktu posiadania kapitału.

c. bezpośrednie i pośrednie,

Ze wzgl. na pow. Kosztów z prod. dzieli się również koszty na: bezpośrednie - to są takie, które jest łatwo policzyć i przypisać do danego prod. w przeds. w którym wytwarza się wiele prod. i są to głównie koszty zużytych kosztów i materiałów; i na pośrednie - takie, których nie jest łatwo przypisać i policzyć do danego prod. ; są to koszty ponoszone w związku z całą prod. np. koszty administracji i amortyzacji, budynków, urządzeń. Najczęściej liczy się w postaci narzutów, oblicza się procentowy stosunek kosztów pośrednich do kosztów całkow.(%)

d. całkowite, przeciętne i krańcowe,

Koszty całkowite(K_c) - wszystkie ogółem wzięte koszty przeds. koszty przeciętne - są to koszty policzone na jednostkę produktu, ale średnio w przedsiębiorstwie

K_p =K_c/q q - ilość produkcji,

Koszty krańcowe - są to koszty wytw. ostat. Jednego produktu, informują one o ile wzrośnie nam koszt całkowity, jeżeli zwiększymy prod. o jeden

K_k=ΔK_c/Δq

Optimum techniczne - nie oznacza optimum ekonomicznego. Analogicznie jak wyróżnia się koszty przeciętne i krańcowe, wyróżnia się również straty p. i k.

e. stałe i zmienne,

- to są takie elementy kosztów, które w krótkim okresie czasu nie zmieniają się mimo zmiany rozmiarów produkcji, przy czym krótki okres jest to taki, w którym nie zmieniają się tech. i technol. rozmiary przeds.

Do tych kosztów zalicza się: - koszty administracji; - koszty amortyzacji; - koszty nadzoru;

- są to koszy, które przedsiębiorstwo musi ponosić niezależnie od wielkości prod. Koszty zmienne - są to takie, które odwrotnie zmieniają się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji. Zalicza się k. surowców, k. Materiałowe, k. robocizny . W długim okresie czasu wszystkie koszty są zmienne.

4. Zysk:

a. dochód, a zysk ekonomiczny,

b. zysk brutto i netto,

c. czysty i jego podział,

d. jednostkowy i masa zysku,

e. zysk, a sytuacja firmy(jej płynność),

f. zysk w okresie długim i krótkim,

Zysk - (jest zróżnicowany) różnica między tym co uzyskano, a tym co włożono w działalność. Dochód - różnica między przychodem, a kosztami rachonkowymi. Tzw. dochód przeds.; zysk rachunkowy.

Zysk ekonomiczny = jest to przychód - koszt ekonomiczne(rachunkowe + alternatywne).

Zysk brutto - w księgowości jest to taki, który jest z podatków. Zysk netto - po odjęciu podatku. Przychód - koszty zmienne = zysk brutto; Zysk brutto - koszty stałe = zysk netto przed opodatkowaniem; Zysk netto przed opodatkowaniem - podatki = zysk czysty

Zysk czysty:

- tzw. zatrzymany - ta część przeznaczona na rozwój przedsiębiorstwa,

- podzielony - ta część przeznaczona do podziału; do konsumpcji, podział tego zysku zależy od ambicji.

Zdarza się, że cały zysk przeznaczony jest na rozwój lub na konsumpcje. Jeżeli są konsumowane to przeds. jest w stagnacji.

Zysk jednostkowy - osiągany na jednostce produktu; cena - koszty przeciętne = zysk jednostkowy. Dla przedsiębiorstwa bardzo istotna jest tzw. suma zysku. Σ zysku = ↑zysk jednostkowy ⋅ wielkość sprzedaży ; Z reguły nie można zwiększać zysku jednost. i wielkości sprzed., może to robić wtedy, kiedy obniża koszty przeciętne. Kiedy koszty nie maleją, wzrost zysku jednostkowego wiąże się ze wzrostem cen, na ogół jest mało prawdopodobny, czy rzadki jednoczesny wzrost ceny. Z reguły strategią polecaną dla większości przeds. jest zwiększanie sumy zysków poprzez tendencje do obniżania, jeżeli przez to można uzyskać wzrost wielkości sprzedaży. Strategia - mały zysk (jednost.), a duży obrót. Niekiedy w odniesieniu do poszczególnych prod. mniej istotna jest dla cen, a ważniejsza jest cena. Sumę zysków zwiększa się poprzez wzrost ceny i zysku jednostkowego, mając świadomość, że ogranicza wielkość sprzedaży.

e. zysk, a sytuacja firmy(jej płynność),

Zysk firmy może mieć charakter księgowy ze wzgl. na zatory płatnicze, ze wzgl. na to, że bywają okresy kiedy przeds. głównie wydaje, a zyski przechodzą po pewnym okresie. Bardzo istotną kwestią jest płynność finansowa, posiadanie pieniędzy. Twierdzi się, że posiadanie tego typu pieniędzy jest nawet ważniejsze niż potencjalny zysk. Z tych wzgl. w przeds. przeprowadza się tzw. rachunek przepływów pieniędzy tzw. „cash flow”, który polega na tym, że firma rejestruje w poszczególnych odcinkach czasu(tygodni, miesięcy) wszystkie wpływy i wypływy, saldo. Ten rachunek prowadzony jest w odniesieniu do przeszłości, ale również do przyszłości ex ante po to by przewidzieć czy nie będzie braku płynności.

f. zysk w okresie długim i krótkim,

- krótki (np. rok) dla przedsiębiorstw ważny jest tzw. zysk długookresowy, mogą być dwie strategie: - max. zysku w krótkim okresie czasu, dążyć do jak największego zysku, ale jeśli kosztem jakości, bo kupuje tańsze, gorsze surowce albo zatrudnia gorszych pracow., tomoże się okazać, że rynek zacznie się kurczyć.

- dla firm długookresowych ważniejsze jest zdobywanie rynku zbytu, zaufania, marki, renomy, a wtedy firma musi zrezygnować z części zysku bieżącego na rzecz respektowania reklamacji.

Koszty rodzajowe

dochód zysk norm. dochód brutto dochód netto zysk czysty

rodzaj zysku

zysk(dochód) brutto = przychód - koszty zmienne - koszty stałe = zysk netto

Podstawowe wybory strategiczne związane z przedmiotem działania przeds.:

a. marketing -sposób myślenia i działania,

b. rodzaje strategii konkurencyjnej,

c. problem specjalizacji i dywersyfikacji(urozmaicania),

d. postęp techniczny i problemy związane z wyborem technologii, niepewność, ryzyko i niezawodność.

a. Współcześnie bardzo istotną rolę odgrywa marketingowy sposób myślenia idziałania, polega on na tym, że we wszystkich fazach działalności przeds. podstawową podejmowania decyzji jest dobre rozpoznanie rynku tzn. zarówno aktualnych jak i przewidywalnych potencji oraz konkurencji, rozpoznanie jest konieczne, aby wiedzieć co produkować. Marketing jest sposobem zarządzania przeds. , który polega na tym, że przeds. dostosowuje się do wymagań przy czym zakłada się, że potrzeby można aktywnie i świadomie kształtować. Orientacji marketingowej firmy i zarządzania marketingowego nie można utożsamiać z tworzeniem działania marketingowego, czy intensywną promocję. Marketing wymaga długo okresowej strategii myślenia, podejmowania trafnych decyzji alokacyjnych, inwestycyjnych, dostosowawczych i umiejętności przewidywania przyszłych warunków rynkowych, wymaga skoordynowania wszystkich formacji w przeds.. Wszyscy pracownicy muszą się utożsamiać z celami przeds. Podstawowe zasady działania, jeżeli chcemy dostosowywać się do rynku,( rozpoznanie rynku, badania marketingowe):

- zanim podejmie się decyzje co i dla kogo wytwarzać, niezbędna jest analiza rynku; sedymentacja - w możliwie jak najlepszy sposób rozpoznać potrzeby i żeby znalazła nabywców,

- jeżeli chcemy być skuteczni w działaniu to musimy oddziaływać na rynek wszystkimi instrumentami, kompleksowo, tworząc tzw. kompozycję marketingową, która to może się zmienić w czasie i być inna dla różnych segmentów.

Kompozycja marketingowa - marketing miks, składa się z czterech podstawowych elem.: produkt, dystrybucja, cena i promocja.

Jakie misja musi spełniać wymogi ?

- wyznaczać kierunek działania i dotyczyć przyszłości firmy,

- musi być realna,

- musi wyrażać marzenia, które są udziałem właścicieli i pracowników firmy,

Misja musi być ogólna, zrozumiała, krótka(lapidarna).

b. Zdolność konkurowania przeds. zależy od skuteczności i od trafnie dobranej strategii konkurencyjnej. Wyróżnia się dwie grupy strategii:

- kosztowa,

- dyferencjacji,

Strategia kosztowa (inaczej przewaga konkurencyjna) polega na zdolności minimalizacji kosztów, co w konsekwencji pozwala na wzrost zysków lub wzrost sprzedaży i udziałów na rynku poprzez obniżkę ceny. Istnieje wiele możliwości obniżania kosztów, ale w tej strategii liczą się przede wszystkim korzyści skali albo inaczej korzyści masowej produkcji. Korzyści te wynikają najczęściej z tytułu rozłożenia kosztów stałych i badań naukowo-technicznych. Przeds. mogą głównie zwiększać skalę produkcji i swój udział w rynku w fazie rozwoju czy wzrostu znaczenia danego rynku nie były i nie zdobyły odpowiedniego miejsca w fazie wzrostu danego sektora czy dziedziny mają gorsze wyniki. Każde zdobycie nowego udziału wymaga bowiem wówczas wsparcia innego przeds. z rynku. Ta strategia związana jest a dużą skalą produkcji, ma znaczenie przede wszystkim tam, gdzie jest:

- małe zróżnicowanie produktów,

- efekty skali (masowej produkcji) są istotne,

- na rynku ceny i koszty odgrywają mniejszą rolę - mniej się liczą dla odbiorcy,

Mniejsze zastosowanie w takich dziedzinach, gdzie:

- istnieje niebezpieczeństwo wojny cenowej, tzn. wtedy kiedy jest kilka dużych firm i istnieje niebezpieczeństwo, że zaczną się przebijać cenami,

- istotne jest zróżnicowanie produkcji; produkty mają dużo substytutów,

- cena odgrywa drugorzędną rolę(np. produkty wysokiej technologii).

Strategia dyferencjacji (wyróżniania się) - firma buduje swoją przewagę konkurencyjną na specyficzne oferty, na wyrazistość oferty, chodzi o to by była rozpoznawalna i doceniana na rynku. Unikatowość oferty pozwala uciec od konkurencji cenowej, dlatego że trudno ją porównywać. Specyfika oferty może dotyczyć różnych rzeczy, zarówno samego produktu jak również opakowanie czy formy sprzedaży, sposobu świadczenia usług po sprzedaży.

Wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje dyferencjacji (dwie ustawione na lepszy standard; dwie nastawione na gorszy):

- Strategia doskonalenia, gdzie dodatnie wyróżnienie produktu dotyczy całego rynku.

- Strategia specjalizacji, gdzie udoskonalony produkt oferujemy tylko dla pewnego segmentu rynku po wyższej cenie, strategia niszy cenowej.

- Strategia zubożenia, gdzie po niższej cenie oferujemy produkty niższej jakości.

- Strategia zawężenia, gdzie ujemne wyróżnienie ograniczamy tylko do pewnego segmentu rynku.

c. Problem specjalizacji w przedsiębiorstwie tzn. czy przeds. ma się koncentrować na wybranej dziedzinie, czy z kolei ma wprowadzić zróżnicowane dziedzinowo działalności(produkcji czy usług) tzn. czy ma wzbogacać, urozmaicać, rozszerzać dziedzinowo ofertę czyli dywersyfikować.

Sukces firmy prawie zawsze wymaga specjalizacji, bo ta oznacza fachowość, dobrą znajomość dziedziny i jest to istotne zarówno przy strategii kosztowej czy dyferencji. Nie mniej jednak w niektórych okolicznościach przydatna może być dywersyfikacja, czyli wprowadzanie dziedzinowo nowych produktów. Jest to uzasadnione w dwóch przypadkach:

I. kiedy występują tzw. korzyści synergiczne - efekty synergii,

II. kiedy występują tzw. korzyści konglomeratowe

I. Występują wtedy, kiedy w wyniku rozwijania tej podstawowej specjalizacji, umiejętności kompetencji możemy je wykorzystać dla innej działalności tzn. kiedy te działalności są powiązane z naszą specjalizacją, albo technologicznie, albo rynkowo np. jeżeli firma specjalizuje się w produkcji silników samochodowych, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby wyprodukowała produkt, w którym wykorzysta ten silnik.

Efekt synergii - w takich okolicznościach uzyskuje się efekty większe, niż te które by były oddzielnie realizowali produkcję.

II. Wynikają z faktu, że w określonych sytuacjach zwiększają one elastyczność działania. Polegają na tym, że łączy się bardzo różne dziedziny.

Dywersyfikacja ma swoje wady. W przypadku dywersyfikacji typu synergistycznego podkreśla się głównie efekt domina. Natomiast główne niebezpieczeństwo w dywersyfikacji konglomerowej jest brak korzyści dużej skali.

d. Postęp techniczny jest to doskonalenie techniki, ale również technologii, a także samych produktów czy wyrobów i warunków pracy. Związany jest z wdrażaniem i upowszechnianiem innowacji technicznych. Współcześnie jest siłą napędową gospodarki. Innowacje są immanentną cechą przedsiębiorczości, są warunkiem konkurencyjności towarów i usług i są niezbędne dla zdobywania i utrzymania pozycji na rynku. Innowacje tech. i różnego rodzaju innowacje organizacyjne tworzą razem innowacje menedżerskie. Duże znaczenie innowacji powoduje, że w krajach wysoko rozwiniętych gospod. Państwa angażują się w stymulowanie innowacji i zarówno poprzez bezpośrednie jak i pośrednie narzędzia.

Bezpośrednie narzędzia to finansowanie prac B+R, preferencje kredytowe, umarzanie kredytów, współudział w badaniach itp.

Pośrednie narzędzia takie jak ulgi podatkowe, normy techniczne, rozwijanie specjalnego kredytowania dla przedsiębiorstw i przedsięwzięć wysokiego ryzyka tzw. „venture capital”. Tego typu po innowacyjna praktyka w odróżnieniu od praktyki liberalnej prowadzi do wzmacniania narodowej niezależności tzn. zmniejszania zależności od wielkich korporacji narodowych i lepszego rozwiązania problemów narodowych. Sprzyja to podnoszeniu żywotności przedsiębiorstw, zwiększaniu zatrudnienia i konkurencyjności własnych firm. Potrzeba takiego oddziaływania wynika z faktu, że w warunkach globalizacji, która to się wiąże z ekspancją firm międzynarodowych, jednym z niebezpieczeństw jest dualizm gospodarczy polega na tym, że rozwijają się duże firmy i wzrasta poziom dochodów nielicznej grupy lokalnych społeczeństw, grup posiadających wysokie wykształcenie. Cechą tych firm jest likwidacja tzw. stanowisk pośrednich dla ludzi z przeciętnym wykształceniem - bimodalność siły roboczej. W dzisiejszym świecie jest formą obrony. Postęp tech. odgrywa tu dużą rolę. Zjawisko, które polega na rywalizacji technologicznej między państwami czy ugrupowaniami, takimi jak Europa Zachodnia, Japonia, USA, nazywa się „nacjonalizmem technicznym”.

Efektami innowacji mogą być;

- efekty bezpośrednie w postaci wydajności pracy lub oszczędności zasobów,

- efekt jakości,

- efekt nowości,

Współcześnie większość innowacji powstaje na zamówienie, reszta - innowacje jako reakcje techniczne.

Proces innowacji składa się z trzech faz:

- innowacje(pomysł, wzór, wynalazki),

- innowacja(pierwsze wdrożenie),

- dyfuzja innowacji(upowszechnienie) - polega na procesach imitacji i adaptacji wcześniejszych już innowacji,

Największe efekty postępu technicznego są w ostatniej fazie. Postawa menedżera w stosunku do innowacji może być różna:

- może być wyprzedzającym innowatorem(sam prowadzi badania i może wdrażąć),

- poszukiwać modyfikacji technologii - poszukuje w różnych dziedzinach najlepszych rozwiązań i próbuje je przenieść do swojej dziedziny,

- naśladowca - ten kto naśladuje to co w tej dziedzinie wdrożono, adaptor,

- maruder - niechętnie wdraża innowacje,

Przy wyborze konkretnej techniki, technologii kiedy daje ona efekty nowości, poprawy jakości za każdym razem niezbędna jest analiza rynku dotycząca czy przyjmie się produkt. Natomiast w przypadku efektów wydajności wynik z wprowadzenia nowej techniki i technologii i umożliwia to tzw. krzywa jednakowego produktu tzw. izokwanta. Charakteryzuje ona jaka jest potrzebna struktura nakładów do wytworzenia jednego produktu.

Jeżeli dwie metody różnią się strukturą nakładów, ale mają takie same jednostkowe koszty wytwarzania tzn. suma(praca, kapitał) to mówimy, że jest to postęp techniczny substytucyjny. Suma nakładów pracy i kapitału jest taka sama. Postęp tech. czysty ma miejsce wtedy, kiedy suma(pracy+kapitał) przy przechodzeniu do nowych metod maleje.

W ramach postępu tech. czynnego wyróżnia się trzy typy postępu:

- kapitał chłonny,

- kapitałooszczędny,

- neutralny,

Wydajność pracy jest to przeliczony na jednego pracownika. Techniczne uzbrojenie pracy jest to trwały przypadający na jednego pracującego - koszt jednego miejsca pracy.

Kapitałochłonność - jest to majątek trwały niezbędny do uzyskania jednostki efektu.

Relacje między trzema wielkościami układają się tak: K=S/W

W= efekty(prod)/zatrunienie

S= majątek trwały/zatrudnienie

K = majątek trwały/efekty produkcji

K - kapitałochłonność

S - tech.uzbr.pracy

W - wydajność

Kapitałochłonny postęp techniczny czysty⇒K↑⇒ΔS/S>ΔW/W

Kapitałooszczędny⇒K↓⇒ΔS/S<ΔW/W

Neutralny⇒K=const.⇒ΔS/S=ΔW/W

Żaden z tych typów nie jest lepszy od drugiego. Wybór któregoś z typów zależy od warunków(tzn. od zasobów kapitału jaki mamy, dostępność pracy, od celów i zadań do realizacji).

Niepewność, ryzyko i niezawodność.

Gospodarowanie z reguły odbywa się w warunkach niepewności tzn., że decyzje podejmowane są przy niepełnej informacji. Podmioty gospodarcze nie są w stanie przewidzieć i rozpoznać wszystkich czynników wpływających na podejmowanie decyzji. Zarówno ryzyko i niepewność wynikają z braku ilości i jakości informacji oraz zmienności warunków działania. Kiedy nie można określić prawdop. niezmiennych czynników o niepewności . Jest ona niemierzalna - jest ona funkcją wiedzy i braku informacji, natomiast ryzyko jest poj. większe jest mierzalna tzn. mierzalne prawdopodobieństwo. O ryzyku mówimy wówczas, gdy co najmniej jeden z czynników jest znane prawdopodobieństwo jego wystąpienia lub kiedy można określić prawdopodobieństwo możliwych następstw, strat. Inaczej mówiąc ryzyko ma wymiar finansowy i jest to niebezpieczeństwo poniesionych strat. W racjonalnym gospodarowaniu nie da się unikać ryzyka, należy dążyć do zmiany niepewności na ryzyko. W prawie dopuszczalne ryzyko to takie, gdy prawdopodobne korzyści są większe od prawdopodobnych strat. Podstawą oceny jest praktyka, doświadczenie. Ryzyko gosp. może wynikać i polegać na poniesieniu strat finansowych uzyskanie ewentualnych niższych zysków. Wyróżnia się ryzyko: handlowe, produkcyjne(technologiczne), działalność badawczo - rozwojowa.

Niezawodność - dotyczy głównie systemów technicznych i jest to zdolność układu, czy systemu do spełniania zaplanowanych funkcji. W przypadku systemów technicznych, niezawodność na ogół maleje wraz ze złożonością różnorodnych elementów.

Jak radzić sobie z niepewnością i ryzykiem?

Nadmierne unikanie ryzyka jest nie unikanie, może oznaczać zahamowanie działań. Ale nadmierne ryzyko jest niekorzystne. Najlepiej jest zapobiegać, łagodzić, czy ewentualnie łagodzić ryzyko, można to robić w różny sposób: a. Przez lepsze rozpoznanie rozmiarów działań i unikanie pochopnych decyzji (przemyślane kontakty); b. Tworzenie systemu rezerw; c. Dywersyfikacje źródeł zysku; d. Poprzez ubezpieczenie. Ubezpieczenie polega na tym, że osoby, które chcą uniknąć ryzyka, są skłonne poświęcić część swoich zysków, straty są znacznie mniejsze niż straty wynikające z ryzyka. Ubezpieczenie jest możliwie dzięki temu, że podmioty łączą niezależne ryzyka różnych podmiotów . - Takie łączenie jest możliwe, gdy można je rozłożyć na bardzo dużą liczbę osób i podmiotów. - Ryzyko ponoszone przez poszczególne osoby jest niezależne tzn. kiedy jest niskie ryzyko. Łączenie ryzyka nie byłoby możliwe, gdyby wszyscy ubezpieczeni byliby narażeni na to samo ryzyko w tym samym czasie tzn. klęski żywiołowe, powódź. Inna metoda polega na podziale ryzyka pomiędzy tzw. poręczycieli(asekurantów) fundusze wzajemnych gwarancji. W tego typie ubezpieczeniach jest możliwe ubezpieczanie zbiorów. Ubezpieczenie to jest rozkładane na bardzo wiele różnych syndykatów, z których każdy bierze na siebie cześć ryzyka. Udział pojedynczych firm ubezpieczeniowych jest stosunkowo niewielka jest tzw. Loyd. Trudności wynikające z ubezpieczenia to, że ubezp. często czuje się bardziej bezpieczny i zmniejsza się u niego poczucie ostrożności. Znany jest w związku z tym fakt, że ubezp. zwiększa ryzyko i zjawisko to jest tzw. zjaw. Moralnym. W psychologicznej terapii decyzji wyróżnia się pewne zasady podejmowania decyzji w warunkach niepewności: - kryterium pesymizmu - tzw. maksyminum tzn. polega to na tym, że wybieramy ten wariant, w którym najmniej korzystnym kryterium przyjmuje najwyższą wartości, - tzw. kryterium optymizmu - maksymaksy wariant, który jest najkorzystniejszych warunkach, - tzw. kryterium zawodu - tzw. minimaksmum mieszanka gdzie wartość strat jest najmniejsza. W działalności gospodarczej trzeba ryzykować, ale należy unikać stawiania na jedną kartę tzn. nauka i praktyka dowodzi, że częściej ludzie odnoszą sukces kiedy wspinają się małymi krokami.

7.Temat: Zachowanie się przedsiębiorstw na rynku.

1. Sytuacje modelowe na rynku z punktu widzenia konkurencji.

Zachowanie się przeds. na rynku, sposób konkurowania o korzyści ekonomiczne zależy od dwóch rzeczy: - od wielkości przeds., - jego pozycji na rynku, udziału w sprzedaży rynkowej danego produktu. Wyróżnia się cztery podstawowe modele rynku z punktu widzenia konkurencji:

- Model konkurencji doskonałej, który spełniać powinien szereg warunków: a. jest bardzo wielu producentów(dostawców) i odbiorców danego prod., b. żaden z podmiotów (dostawców i odbiorców) nie ma na tyle dużej pozycji na rynku żeby mógł dyktować ceny - cena kształtuje się w wyniku wolnej gry popytu i podaży na rynku, c. produkt jest jednorodny, taki sam od różnych producentów, d. doskonała jest informacja na rynku, e. Nie ma barier wyjścia z rynku np. koncesji. Taki rynek występuje tylko w teorii. W praktyce rynek, który jest zbliżony do doskonałego to są tzw. rynki wolno konkurencyjne spełniające dwa warunki.

- Model monopolu czystego lub pełnego. Najczęściej występuje jedno duże przeds. nie musi to być 100%, ale może być 80%. Najważniejszą cechą monopolu czystego jest brak konkurencji: - ze strony tych samych dóbr, - ze strony substytutów, - ze strony zagranicy, - ze strony konkurencji potencjalnej. Taka idealna sytuacja jest czysto teoretyczna i w praktyce sytuacje, gdzie konkurencja jest bardzo ograniczona nazywa się monopolem np. PKP. Monopo(ang.) oznacza wyłączność po stronie sprzedaży. Kiedy taka wyłączność jest po stronie kupującego jest to tzw. monopsan, czynniki monopolizacji to: a. kiedy występuje wyłączny właściciel jakiegoś zasobu; b. monopolizacji sprzyjają patenty, znaki towarowe, oznaczają prawo do wyłączności, c. polityka państwa np. poprzez wysokie cła zaporowe, d. tzw. monopol naturalny jest to taka sytuacja w pewnych dziedzinach, które wymagają olbrzymich nakładów kapitałowych na działalność prod. lub badawczą. Ten kto pierwszy zainwestuje te nakłady nie jako odcina sens wchodzenia na rynek innego przeds. Monopol jest łatwiej zadawać w dziedzinach, które są skomplikowane technicznie. Znacznie trudniej jest utrzymać w różnych dziedzinach. Monopol to taka sytuacja, która stosunkowo jest gorsza dla konsumentów, ale dobra dla przeds. Najgroźniejszy monopol jest wtedy, gdy występuje w dobrach podst. pierwszego użytku takich jak: energia, komunikacja, czyli takich które charakteryzują się małą elastycznością popytu. W odniesieniu do dóbr już syosowanych jest mniej niebezpieczny, gdyż występuje wyższa elastyczność popytu, próba ustalenia monopolu sprawi spadek popytu

- „Konkurencja monopolistyczna” jest to taki rynek danego produktu, gdzie jest wielu dostawców i producentów, ale różnią się oni pod względem jakiegoś produktu, bądź sposobu dostawy i oferty produktu. Konkurencja na tym rynku zależy od sytuacji na ile poszczególni producenci różnią się specyfiką, odrębnością im bardziej dany producent jest niepowtarzalny, nieporabialny, wyjątkowy tym ma większą wyłączność. Jest mniejsza szansa, że inni zaczną prod. Ten rynek jest pośredni między rynkiem wolnokon., a rynkiem monopolistycznym. Założenia: - brak barier wejścia i wyjścia; - produkt jest zróżnicowany; - doskonała informacja.

- Oligopol - jest to taka sytuacja na rynku danego produktu, gdzie jest kilku producentów, którzy konkurują ze sobą i których decyzje cenowe są wzajemnie uzależnione. Wyróżnia się oligopol ustabilizowany: tj. taki, gdzie pozycja firmy jest zbliżona pod względem działania na rynku. Tzw. oligopol nieustabilizowany tj. jest kilka firm, ale różnią się potencjalnie. Wyróżnia się tzw. oligopol doskonały taki, gdzie produkt jest jednorodny oraz oligopol niejednorodny np. rynek niejednorodny. Założenia: - jest niewielka ilość prod. i wielu kupujących, - ograniczany dostęp do rynku i zakłada się dobrą informację.

2. Przedsiębiorstwo w warunkach rynku wolno konkurencyjnego.

Na rynku jest bardzo duże rozdrobnienie po stronie popytu i podaży w rezultacie żaden prod. i sprzed. nie ma dużej siły aby dyktować ceny. Wielkość produkcji pojedynczego przeds. stanowi niewielki ułamek, względnie nieistotną część całkowitej podaży, w rezultacie zmiany wielkości prod. poj. przedsięb. nie mają wpływu na poziom cen. Cena jest zmienną niezależną w stosunku do przeds., jest daną zew., a przeds. jest tzw. ceno biorcą.

W jakich war. przeds., chcą max. sumę zysków musi pamiętać, że zależy ona przede wszystkim od wielkości prod. sprzedanej i od poziomu kosztów przeciętnych i to są dwa podst. elem. na które przeds. może wpływać. Z_j = cena - koszty przeciętne ↓ ; ∑zysku = Z_j ⋅ wielkość sprzedaży ↑. W krótkim okresie czasu zarówno zmiana wielkości produkcji jak i kosztów przeciętnych jest bardzo ograniczona, głównie tu przeds. w takim okresie może zwiększać prod. i sprzedaż tylko w sposób bezinwest. tzn. zatrud. więcej osób, dodatkowe zmiany itp. Trzeba tu pamiętać, że jeżeli wszyscy producenci zwiększą wielkość prod. np. w rolnictwie(korzystna pogoda) to wystąpi wówczas obniżka ceny i prod. nie ma wówczas wzrostu sumy zysków. Teoretycznie przeds. osiąga max. zyski w tzw. optimum ekonomicznym tzn. kiedy K_K = K_P. O opłacalności dec. gł. poziom ceny i jej wahania, kiedy cena wyższa od K_P , przesd. Osiąga zysk ekonomiczny, kiedy cena się obniża poniżej K_P i kiedy to oniżenie dotyczy krótkiego czasu, przeds. opłaca się kont. prod. przez pewien okres pod warunkiem, że przychody uzyskiwane ze sprzedaży pokrywają koszty całkowite zmienne (w zw. z zakupem surow., paliw, mater.). Jeżeli w krótkim okresie cena nie zapewni pokrycia kosztów w tym kosztów amortyzacji przeds. może kontynuować prod. licząc, że cena się zmieni w korzystnym kierunku. Dalszą granicą bieżącej opłacalności jest spadek ceny do poziomu pokrywania kosztów przeciętnych zmiennych. W dł. okresie może zmieniać podział kosztów stałych i zmiennych, może zmieniać rozmiary swojego przedsiębiorstwa. Jest to również taki okres kiedy na rynek mogą wchodzić nowe przeds. konkurencyjne, niektóre mogą bankrutować. W długich okresach wyróżnia się tzw. konkurencję między gałęziową i wew. gałęziową, która określa w jakiejś dziedzinie gałęzi prod. występują wysokie zyski, zachęcają one do wejścia nowe przedsiębiorstwa, a także do prod. już istniej. przeds. Powoduje to wzrost podaży, który w następstwie powoduje spadek cen i odpływ kapitału z danej dziedziny i odwrotnie, jeżeli w jakiejś dziedzinie są niskie zyski, to pow. odpływ kapitału zmniejszenie liczby przeds. , a to z kolei powoduje wzrost cen. Z przeds. mech. Wynika, że na rynku w konsekwencji wahania powoduje zjawiska przepływu kapitału i konkurencje o wysoką stopę zysku. Powoduje to wyrównywanie stóp zysku i tendencje do kształtowania przeciętnej stopy zysku w gosp. wolno konkurencyjnej. Jeżeli na tym rynku takie zjawiska jak postęp techniczny powoduje okresowe zmiany stopy zysku to nie występują one długo ponieważ uruchamia się mechanizm zysku.

Konkurencja wew. gałęziowa. Polega ona na tym, że duża ilość przeds. ist. na rynku oznacza w praktyce, że różnie prod. z uwagi na różne metody, różnią się pod względem indywidualnych kosztów przec. Cena ustalana jest w oparciu o przeciętne średnie koszty wytwarzania tj. takie które prod. większ. W konsekwencji ci którzy potrafią prod. najtaniej otrzymują większe zyski z tytułu nowych technik i fakt ten jest dużą zachętą dla pozostałych prod., aby wprowadzić różne nowości, techniki. Cecha rynku wolno konkurencyjnego jest to, że występuje tu duża chęć do wdrażania wszystkich innowacji, które pozwoliliby na obniżenie kosztów. Jedno jednak kiedy większość prod. wprow. To zwiększa się cena. W rezultacie ci, którzy nie obniżali swoich jednostkowych kosztów otrzymują mniejsze zyski, a nawet straty, bankrutują. Tego typu niech. walki konkurencyjnej powoduje, że ci którzy w porę wprow. innow. są innowatorami, uzyskując największe korzyści, kapitał ekonomiczny z czasem rośnie ich kapitał ekon. , ci słabsi nie wprow. Innowacji odpadnięcia z gry. Tego typu rynek sprzyja wprowadzenia różnego rodzaju uspraw. Z uwagi na dąrzność do tego typu działalności. Ale jednocześnie takie małe przedsiębiorstwa mają małą zdolność do wdrażania innowacji, a wynika to stąd, że na takim rynku jest trudno zgromadzić duży kapitał ponieważ efekty z tytułu wprow. Innowacji b. szybko przechodzą do konsumenta.

3. Strategia działania przeds. monopolistycznego.

Tj. taka sytuacja, gdzie jest jedno przedsiębiorstwo reprezentujące prawie całkowitą podaż na rynku. W rezultacie popyt na wyroby takiego przeds. jest m. in. funkcją ceny i maleje ze wzrostem cen, inaczej jeżeli przeds. chce zwiększyć prod. musi się liczyć z tym, że zostanie sprzedane pod warunkiem obniżenia cen. Cena Krańcowa na ogół spada szybciej. Monopolista.

Takie przeds. jest ceno dawcą tzn. może wpływać na cenę po jakiej wpływa na prod. Cena to może być świadomie kierowana. Ustalana na jakimś poziomie na jakiś czas. Przeds. mając rozpoznany popyt może świadomie ustalić wielkość prod. w taki sposób, aby uzyskać najkorzystniejszą cenę tzn. taką przy której max. sumę zysku. Ten optymalny poziom oznacza również optimum ekonomiczne wyznaczone przez rów. K_K=P_K Takie przedsiębiorstwo na ogół wykazuje tendencje do ograniczania wielkości produkcji po to by uzyskać wyższą cenę, taką przy, której suma zysków jest największa(wcześniejszy wykres). W monopolu zdarza się, że opt. enon. wyznacza niższy poziom prod. niż opt. tech. W monopolu mogą być stosowane ceny dyskryminacyjne i to jest taka sytuacja kiedy stosuje się różną cenę tego prod. dla różnych odbior. cenę wyższą stosuje się dla ogółu, niższą dla tych grup, których popyt jest bardziej elastyczny, aby zmniejszyć popyt obniża się cenę. Monopol ma zdolność do uzyskiwania wyższej ceny i nazywa się siłą monopolową. Ograniczenie siły monopolistycznej i praktyk monop. może wynikać: -z dużej elastyczności popytu; -wymaga dużej ochrony rynku, bariery przed nowymi przeds.; -w większości krajów w odniesieniu prod. pierw. patrzy się gdzie elastyczność monop. jest mała i w odniesieniu do których praktyk monop. były skuteczne; państwo stosuje różnego rodzaju działania antymonop.

Wpływ monopolu w Polsce pnują opinie, że nadmierny monopol nie sprzyja postępowi technicznemu i innowacji, głównie z tego powodu, że tego typu przeds. nie ma presji konkurencyjnej ze strony wdrażania. Nie jest zainteresowany bo i tak jest jedyny i wszystko sprzeda. W literaturze zachodniej są zdania podzielone Schumpeter, że również w monopolu może być zainteresowany wdrażaniem postępu technicznego jeżeli przyniesie trwały wzrost zysku. Wskazuje się, że we współ. świecie, globalnej gospodarki, motywem postępu nie jest presja konkurencji, ale dążenie do uzyskania trwałych zysków.

4. Strategie przeds. funkcji w warunkach tzw. „ konkurencji monopolistycznej”.

Jest wiele przeds. kon. ze sobą, ale które wytw. nie ident. Dobra tzw. substytuty, przeds. jest również ceno dawcą i spotyka się z malejącą krzywą cen. Możliwości manipulowania ceną są b. ograniczone, gdy cena jest wysoka i jest duży zysk następuje przyciąganie konkurencji ponieważ na takim rynku jest łatwiejsze wejście niż w monopolu. Powoduje to, że popyt poj. przeds. się zmniejsza i maleje suma zysków. Teoretycznie oznacza to przesunięcie krzywej popytu w dół.

Obniżając cenę, aby zachęcić kupującego to musi się liczyć z przejściowymi korzyściami, z regóły takie działanie pociąga za sobą obniżkę cen u konkurentów. Np. w marketach . Odzwierciedleniem jest łamana krzywa popytu.

Zdolność do konkurowania zależy od umiej. różnicowania prod., nadanie niepowtarzalności. Z tego wzgl. w tego typu przeds. istotna jest strategia nastaw. na rozwój produkcji. Istotna jest działalność bad.-rozw. B. istot. Jest utrzymanie tajemnicy zawodowej;. Promocja-pozwala poinformować odbiorców o niezwykłych cechach prod., trzeba rónież pamiętać, że promocja potrafi być elem. jakości i przekonania odbiorcy o jej wyjątkowości.

5. Strategie i formy konkurencji w warunkach oligopolu.

Oligopol tj. taka sytuacja firmy, gdzie jej zyski zależą głównie od pozyskania odbiorców. Kkur. Zależy od pozyskania odb. Jeżeli jedna firma obniży cenę prod. to pozost., aby nie stracić odbiorców również na ogół obniża cenę. Jeżeli jest odwrotna sytuacja tzn. jeżeli jedna z firm podniesie cenę, pozostałe nie reagują. Ceny w oligop. są stabilne. Sposoby konkurencji zależą od tego z jakim oligopolem mamy do czynienia. Wyróżnia się dwa rodzaje konkurencji:-cenową; -poza cenową; Cenowa polega na obniżaniu ceny w celu zdobycia odbiorców, w celu wyeliminowania z rynku słabszych konkurentów. Wyróżnia się tzw. ceny niedopuszczenia tzn. ceny kosztów i tzw. ceny wyrugowania-dampingowe. Konkurencję cenową stosuje się przede wszystkim w war. oligopolu, nie ustabilizowania tzn. takiego, gdzie potencjał ekonomiczny jest zróżnicowany. Konkurencję cenową mogą stosować przede wszystkim firmy najw. i taką zdolność firmy nazywa się przywództwem cenowym(wojny cenowe). Ist. również tzw. przywództwo cenowe o niskich kosztach i polega to na tym, że mniejsze firmy mogą niekiedy podjąć wojnę cenową o pozycję rynku i pozyskanie odbiorców, ale tylko wtedy, gdy z jakiegoś powodu np. wyjątkowego wynalazku. Dostępu do takiego źródła surowca. Charakter. są znacznie niższymi kosztami wytwarzania. Wtedy taka mała firma o niskich kosztach nic nie traci, zmusza do obniżania ceny poniżej kosztów pozostałe firmy. Konkurencja cenowa w war. oligopolu ustabilizowanego jest mało skuteczna, a podstawową rolę odgrywają poza cenowe formy konkurencji. Oligopol taka forma rynku, która bardzo sprzyja postępowi tech. i rozwojowi, a to dlatego, że jest konkurencja i presja, a z drugiej strony firmy mają środki fin. na prow. dział. bad.-rozw. m. in. dlatego, że mogą dłużej utrzymywać stabilny poziom ceny mimo obniżki cen. W tego typu konkurencji, które dział. w war. oligopolu są ważne dwie funkcje: -działalność bad.-rozwoj.; -marketing.

---