DEFINICJE REGIONU

Pojęcie region pochodzi z języka łacińskiego od słowa regio i oznacza krainę, dzielnicę. Jest szeroko stosowane zarówno w życiu codziennym, jak też w polityce, gospodarce, administracji, zarządzaniu i poznaniu naukowym. Nie istnieje jedna oficjalna definicja słowa region. Pojecie to może być definiowane na różne sposoby:

Region w ujęciu prawnym: jednostka podziału administracyjnego kraju, czyli taka, która posiada dużą powierzchnię, znaczną liczbę ludności, obejmuje terytorium jednolite pod względem komunikacji, geograficznym i gospodarczym.

Region jest umownie wydzielonym, względnie jednorodnym obszarem odróżniającym się od terenów przyległych określonymi cechami naturalnymi lub nabytymi.

Region definiuje się jako terytorium, charakteryzujące się historyczną, kulturalną, geograficzną lub ekonomiczną jednorodnością, lub też wszystkimi tymi cechami łącznie, dającymi zamieszkałej tam ludności poczucie wspólnoty w realizacji własnych interesów i zamierzeń

Region możemy traktować jako wyodrębnioną przestrzeń o specyficznych cechach, określonej strukturze, środowisku geograficznym, zasobach ludzkich i rzeczowych,
z charakterystycznymi zjawiskami i relacjami przestrzennymi.

Wg. definicji prof. Z. Brodeckiego "Region jest podstawową jednostką polityczną, administracyjną, gospodarczą, społeczno-kulturową, a w niektórych wypadkach narodową jednoczącej się Europy"^.

RODZAJE REGIONÓW

Istnieją różne kryteria wyodrębniania regionów: ekonomiczne, ludnościowe, historyczno- kulturowe, przyrodnicze, administracyjne itp.

Zależnie od tego, z punktu widzenia jakiej cechy analizujemy obszar, możemy mówić o:

- regionach fizycznogeograficznych,

-kulturowych,

-administracyjnych,

-politycznych,

-ekonomicznych.

Z uwagi na prawnoorganizacyjną formę wyróżniamy:

- region administracyjny,

- region samorządowy,

- region autonomiczny,

- region federalny

Region fizycznogeograficzny- zwarta terytorialnie jednostka przestrzenna, cechująca się wewnętrzną spójnością, wynikającą z położenia geograficznego, wspólnej historii rozwoju i wzajemnych powiązań elementów środowiska w ich obrębie

.

Region ekonomiczno-gospodarczy- jest to część większej całości zdecydowanie się z niej wyodrębniająca. Jest to obszar geograficznie zwarty o wyraźnie ukształtowanych układach ekonomicznych, którego elementy powiązane są ze sobą i ze środowiskiem przyrodniczym.

Region społeczno-ekonomiczny bywa rozumiany również jako terytorialna jednostka planowania i zarządzania gospodarką, wyznaczana przez państwo.

Wydzielamy trzy typy regionów ekonomicznych:

-region strefowy - zwany powierzchniowym (regiony rolnicze)

-region węzłowy - jest to obszar tzw. ciążeń, który posiada ośrodek centralny (np. miasto) i do niego ciążą inne ośrodki (np. gminy)

-region kompleksowy- ma wyraźnie ukształtowany układ produkcyjny (terytorialnie) jedno lub wielokierunkowej specjalizacji produkcji ( kiedyś Górny Śląsk)

Region administracyjny- jest jednostką administracyjną zajmującą najwyższe miejsce w podziale terytorialnym państwa. Między podziałem administracyjnym a tzw. podziałem rzeczywistym powinna istnieć jak najdalej idąca zbieżność. Jest to jeden
z wyznaczników sprawności działania państwa.

Region kulturowy (historyczny)- Region w ujęciu historycznym (kulturowym) jest to region wyodrębniony ze względu na kryteria historyczne i odrębności kulturowe np. Mazowsze, Podlasie.

wyróżniamy trzy znaczenia regionów:

-jako narzędzie badania np. region statystyczny

-jako narzędzie działania (region wyznaczony administracyjnie)

-jako narzędzie poznania (np. region demograficzny).

Wspólną cechą jest to, że region jest wydzielony z wielkiej przestrzeni

Wyróżnia się cztery typy prawnoorganizacyjne regionów - mając na uwadze status prawny i zakres zadań instytucji regionalnych:

• region administracyjny - obszar dekoncentracji wybranych funkcji administracji publicznej, wykonywanych przez rządowe instytucje terytorialne;

• region samorządowy - forma decentralizacji administracji państwowej; regiony są jednostkami podziału terytorialnego, w których istnieje samorząd terytorialny;

• region autonomiczny - forma decentralizacji działalności ustawodawczej i administracyjnej państwa, w założeniu nie naruszająca jednolitości państwa;

• region federalny - część składowa państwa federalnego.

GRANICE REGIONU

W płaszczyźnie społecznej granice regionu wiążą się z odmiennością etniczną, językową, kulturową i historyczną mieszkańców jego terytorium.

W płaszczyźnie gospodarczej wyznaczone są one stopniem i charakterem rozwoju gospodarczego, zaawansowaniem procesów urbanizacji, miejscem zajmowanym w siatce powiązań komunikacyjnych z innymi terytoriami kraju itp. Nakładają się one często na granice fizyczno- geograficzne.

W krajach Unii Europejskiej, dla celów statystycznych obowiązuje jednolita struktura jednostek terytorialnych określana jako "nomenklatura jednostek terytorialnych dla celów statystycznych" (The Nomenclature of Territorial Units for Statistics - NUTS).

Wyróżnia się w niej trzy poziomy: NUTS 1, NUTS 2 oraz NUTS 3.

Przyjęto, że klasyfikacja na wszystkich trzech poziomach opiera się na podziałach administracyjnych i planistycznych obowiązujących w państwach członkowskich. Podział na trzy poziomy jest wyczerpujący i obejmuje w zasadzie wszystkie jednostki administracyjne funkcjonujące ponad poziomem lokalnym. Klasyfikacja ta nie obejmuje podziałów o charakterze specjalnym (np. wojskowych związanych z planami mobilizacyjnymi).

Na poziomie pierwszym (NUTS 1) istnieje 71 regionów. Pod względem wielkości powierzchni oraz liczby ludności kategoria ta odpowiada w przybliżeniu niemieckim krajom związkowym. Średnia wielkość powierzchni tych regionów w dużych krajach Unii jest do siebie zbliżona, większe zaś zróżnicowanie panuje natomiast pod względem liczby ludności. Mniejsze państwa Unii, takie jak Dania, Irlandia i Luksemburg, tworzą w całości pojedyncze regiony tego typu.

Poziom drugi NUTS 2 odgrywa podstawową rolę w polityce regionalnej Unii. Pod względem wielkości powierzchni oraz liczby ludności kategoria ta odpowiada francuskim Regions lub hiszpańskim Communidades autonomas. Ogółem istnieje 183 regiony tego typu, pomiędzy którymi zachodzą duże różnice w zakresie powierzchni i liczby ludności.

Na poziomie NUTS 3 istnieje 1044 regionów. Pod względem wielkości powierzchni oraz liczby ludności odpowiadają one francuskim departamentom lub niemieckim powiatom (Kreis).

2. POJĘCIE POLITYKI REGIONALNEJ, ZASADY POLITYKI REGIONALNEJ, WYZWANIA STOJĄCE PRZED POLITYKĄ REGIONALNĄ PANSTWA (m. in. ekonomiczne, demograficzne, technologiczne)

Polityka regionalna zaczęła kształtować się w latach 30-tych XX wieku w dobie wielkiego kryzysu gospodarczego. Polityka regionalna jest również określana mianem polityki strukturalnej lub polityki spójności ekonomiczno-społecznej.

Wyróżniamy dwa podejścia do problematyki polityki regionalnej (dwie definicje):

- ujęcie klasyczne- polityka regionalna to segment interwencjonalizmu państwowego, zmierzający do niwelowania nadmiernych różnic między regionami.

W tym ujęciu stanowi ona formę polityki mikroekonomicznej państwa, polegającej na redystrybucji środków skumulowanych na szczeblu centralnym i prowadzona jest głównie przez szczebel centralny

- ujęcie szerokie- polityka regionalna to pobudzanie długotrwałego rozwoju danego terytorium, wykorzystujące zróżnicowanie jego cech, zasobów i predyspozycji struktur społeczno-gospodarczych. Polityka regionalna zmierza do podwyższenia konkurencyjności danego obszaru przy wykorzystaniu wewnętrznego potencjału rozwojowego. Może być prowadzona przez szczebel centralny, jak również na poziomie ponadnarodowym przez UE.

Z pojęciem polityki regionalnej nierozerwalnie łączy się pojęcie rozwoju lokalnego;

Rozwój lokalny- proces pozytywnych przemian, wzrostu ilościowego i zmian jakościowych w odniesieniu do określonego obszaru, przy czym nacisk położony jest bardziej na rozwój jakościowy niż ilościowy

Prowadzenie polityki rozwoju należy do obowiązków państwa- jest ono zobligowane do tworzenia warunków swego rozwoju oraz jego wspierania.

Polityka rozwoju musi być ukierunkowana dwojako:

1. osiągnięcie pewnych celów, takich jak stabilność prawna, gospodarcza oraz bezpieczeństwo państwa i obywateli

2. rozwiązywanie specyficznych problemów związanych z określonymi obszarami i wykorzystywanie ich możliwości

Polityka regionalna zmierza do harmonijnego rozwoju regionów, a więc do niwelowania różnic (osiągania spójności) pod względem rozwoju społeczno-gospodarczego.

niwelowanie różnic- celowa działalność organów władzy publicznej zmierzająca do przebudowy struktury gospodarczej i pobudzenia rozwoju gospodarczego całego obszaru

spójność- dążenie przez władze publiczne do zmniejszenia różnic rozwojowych poszczególnych terytoriów, a najważniejszymi wskaźnikami poziomu rozwoju są PKB na jednego mieszkańca i stopa bezrobocia.

Zadania i funkcje polityki regionalnej

Podstawowe zadania polityki regionalnej:

- poprawa sytuacji ekonomiczno- społecznej regionów (zwłaszcza tych opóźnionych w rozwoju i regionów o schyłkowych gałęziach produkcji - górniczych, hutniczych)

- zapobieganie powstawaniu dysproporcji w rozwoju poszczególnych regionów

Funkcje polityki regionalnej:

alokacyjna- polega na celowym oddziaływaniu na strukturę produkcji, rozmieszczenie pracy czy kapitału. Dzięki polityce regionalnej powstają sprzyjające warunki dla inwestycji, co poprawia w rezultacie strukturę zatrudnienia oraz powoduje napływ kapitału

redystrybucyjna- przemieszczanie dochodów z silniejszych gospodarczo państw członkowskich do słabszych, głównie w formie subwencji w ramach funduszy strukturalnych

stabilizacyjna- polega na takim oddziaływaniu (m. in. wspieraniu przedsięwzięć, działań pobudzających rozwój gospodarczy), które powoduje wzrost poziomu zatrudnienia i utrzymanie rozwoju gospodarczego na zadowalającym poziomie

pomocowa- związana z działaniami pomocowymi, umożliwiającymi wykroczenie poza ramy jednego państwa

integracyjna- sprzyja integracji pomiędzy poszczególnymi państwami współdziałającymi w zakresie polityki regionalnej

Zasady polityki regionalnej

1. Zasada koncentracji- skupienie działań oraz środków w dziedzinach o podstawowym znaczeniu dla spójności ekonomiczno-społecznej, zwraca się tu uwagę na skoncentrowanie działalności funduszy pod względem przedmiotowym.

Ważne jest precyzyjne określenie celu pomocy!

Obecnie podkreśla się główną rolę trzech podstawowych celów. Największe znaczenie wśród nich posiada cel nr 1- skupia on 70% funduszy. Realizacja tych celów polega na wykorzystaniu któregoś z funduszy strukturalnych. Istotna jest tu geograficzna koncentracja zasięgu pomocy finansowej- ogranicza to niebezpieczeństwo rozproszenia pomocy, czyli zmniejszenia jej skuteczności.

2. Zasada partnerstwa- polega na ścisłej współpracy różnych instytucji przy negocjowaniu programów polityki regionalnej. Oznacza współdziałanie krajowych podmiotów publicznych i prywatnych z instytucjami wspólnotowymi w przygotowywaniu programów pomocowych na rzecz wybranych regionów i obszarów.

Współpraca ta dotyczy formułowania zasad i działań unijnej polityki regionalnej i obejmuje etap przygotowawczy aż do etapu realizacji działań.

Rola partnerów Komisji Europejskiej ma charakter głównie opiniodawczy.

Zasada obejmuje dwa poziomy relacji:

- między władzami publicznymi różnych poziomów (partnerstwo instytucjonalne)

- między władzami publicznymi, organizacjami społecznymi i gospodarczymi (partnerstwo

publicznoprawne)

3. Zasada programowania- polega na wieloletnim planowaniu działań wspierających kraj czy region, opartych na narodowych planach rozwoju regionalnego. W rezultacie odejścia od finansowania indywidualnych projektów o wąskim zasięgu czasowym i przedmiotowym finansowane są kompleksowe, długofalowe programy rozwoju.

Tworzenie wieloletnich programów odbywa się w trakcie procesu, w ramach którego decyzje podejmowane są drogą układu partnerskiego. Przyjęty został sześcioletni horyzont czasowy realizacji programu, a rządy państw członkowskich zobligowane zostały do opracowywania i przedstawiania odpowiednich dokumentów planistycznych. Plany takie dyskutowane są z Komisją Europejską. Proces ten obejmuje kilka etapów, kończy się przejęciem środków przez podmiot publiczny lub prywatny. Wydatkowanie środków pieniężnych podlega ścisłej kontroli.

4. Zasada dodatkowości (dodawalności, sumowania)- dotyczy sposobu finansowania poszczególnych celów. Oznacza ona, że Komisja Europejska jedynie dodaje swoje środki do sum wyasygnowanych na dany cel przez kraj czy region.

Fundusze Unijne nie zastępują, ale jedynie powiększają krajowe środki finansowe przeznaczone na politykę regionalną.

Środki UE mają poszerzać i wspierać działania podejmowane na szczeblu lokalnym i krajowym, a nie je zastępować.

5. Zasada koordynacji- koordynacji podlegają działania wszystkich funduszy strukturalnych oraz inne narzędzia finansowe UE, a także polityka regionalna państw członkowskich.

- koordynacja ma zapobiegać nakładania się interwencji finansowych czyli

przyznawania środków finansowych z różnych źródeł na te same działania.

- koordynacja ma także zapewnić optymalne wykorzystanie środków finansowych

Zasada ta dotyczy trzech grup koordynacji:

- zintegrowanego wykorzystania wszystkich instrumentów finansowania (funduszy strukturalnych, pożyczek z Europejskiego Banku Inwestycyjnego)

- koordynowania przez Komisję polityk regionalnych krajów członkowskich

- dążenie do harmonijnego rozwoju przestrzeni europejskiej

6. Zasada komplementarności- to rozwinięcie zasady partnerstwa i dodawalności. Polega na uzupełnianiu się działań państw członkowskich i organów wspólnotowych.

Służą temu odpowiednie procedury uzgodnień i ścisłej współpracy między Komisją, państwami członkowskimi i wskazanymi przez nie podmiotami (np. władzami regionalnymi).

7. Zasada subsydiarności- to jedna z podstawowych obecnie zasad dla działalności UE. Polega na tym, że władze wyższego szczebla nie powinny i nie mogą podejmować działań w sprawach, w których możliwe jest osiągnięcie celu na niższym szczeblu.

8. Zasada zgodności (kompatybilności)- Polega na zapewnieniu zgodności polityki regionalnej UE z innymi politykami Wspólnot, np. rolną, konkurencji itp. W ramach tej zasady uznaje się, że realizacja polityki regionalnej nie może negatywnie oddziaływać na inne polityki np. pogarszając środowisko naturalne. Zasada ta dotyczy także poziomu krajowego, ponieważ polityka regionalna musi być zgodna z polityką makroekonomiczną i społeczną poszczególnych państw.

9. Zasada elastyczności- oznacza respektowanie przez Komisję Europejską występujących w praktyce różnic w zakresie specyfiki organizacyjnej i instytucjonalnej poszczególnych państw.

Komisja nie może państwom członkowskim:

- narzucać obowiązku współpracy z władzami niższych poziomów,

- form tej współpracy,

- nie może wnikać w ich wzajemne relacje

10. Zasada monitorowania- oznacza obowiązek śledzenia sposobu realizacji przyznanej pomocy stosownie do przyjętych wcześniej ustaleń, umożliwiając tym samym ewentualny wpływ na dalszą realizację programu.

Odbywa się to za pomocą komitetów monitorowania, w skład których wchodzą przedstawiciele władz regionalnych, krajowych oraz Komisji. Monitoring przybiera postać raportów oraz przeglądów rocznych.

11. Zasada dokonywania oceny (ewaluacji)- ocena dokonywana jest na każdym etapie procedury planistycznej. Uzupełnia zasadę programowania. Prowadzi do ciągłego udoskonalania polityki regionalnej, ulepszania zasad współpracy i w rezultacie- do zwiększenia efektywności działań.

Aktualnie dokonuje się:

- oceny wstępnej (ex ante)

- oceny pośredniej

- oceny wykonania (ex post)

WYZWANIA STOJĄCE PRZED POLITYKĄ REGIONALNĄ PAŃSTWA

( m. in. EKONOMICZNE, DEMOGRAFICZNE, TECHNOLOGICZNE)

Ekonomiczne

W Polsce utrzymują się, a w odniesieniu do niektórych województw nawet pogłębiają

różnice międzyregionalne. W latach 2000-2006 te same 4 województwa (mazowieckie, śląskie, wielkopolskie, dolnośląskie) charakteryzują się najwyższym poziomem PKB na mieszkańca i najlepszymi perspektywami rozwojowymi. Najgorsza sytuacja ma miejsce w przypadku województw Polski Wschodniej tj. podkarpackie, lubelskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie i świętokrzyskie. Są od lat najbiedniejsze, ale również w przypadku wszystkich, oprócz podlaskiego nastąpiło pogłębienie dystansu w poziomie rozwoju wobec pozostałej części kraju. Nie nastąpiły zasadnicze zmiany w regionalnych strukturach zatrudnienia i tworzenia produktu krajowego, jak również specjalizacji poszczególnych regionów, które często nadal oparte były na dominujących w regionie niskoefektywnych działaniach i sektorach gospodarki. Istotne są również różnice wskaźników rozwoju wewnątrz województw, czego przykładem jest województwo mazowieckie.

Wyzwaniem dla polityki regionalnej państwa jest zmniejszenie dysproporcji zarówno między polskimi województwami (spójność krajowa), jak i również wewnątrz regionów (spójność regionalna)

Demograficzne

Ważnym wyzwaniem dla polityki regionalnej państwa są niepokojące trendy demograficzne. Jak wskazują prognozy demograficzne większość województw stoi w obliczu spadku liczby ludności ze względu na ujemny przyrost naturalny oraz emigracje mieszkańców. Największe konsekwencje dla przyszłego rozwoju poszczególnych regionów będzie miało także obniżenie się liczby ludności w wieku produkcyjnym oraz proces starzenia się społeczeństwa. Niepokojąca jest kumulacja negatywnych zjawisk w regionach słabo rozwiniętych gospodarczo, które oddają część swoich zasobów ludzkich na rzecz innych regionów, nie tylko polskich, w związku z czym niedobory wykwalifikowanej siły roboczej stają się istotną bariera rozwoju. Innym zjawiskiem rodzącym nowe problemy społeczne może być także nasilająca się imigracja, zwłaszcza osób z niskimi kwalifikacjami na rynku pracy i bez znajomości języka polskiego. Wyżej wymienione zjawiska mogą utrudnić rozwój regionów i pogłębić dysproporcje między województwami.

Szczególnym wyzwaniem jest rozwój zasobów ludzkich niezbędnych dla pobudzenia rozwoju innowacyjnej gospodarki. Jest to związane z szeregiem czynników, w tym obok działań edukacyjnych i oświatowych, także zwiększeniem udziału liczby osób na rynku pracy ( np. kobiet i osób starszych), zapewnienie odpowiedniej opieki przedszkolnej i szkolnej dla dzieci, których oboje rodzice są aktywni zawodowo, inicjowanie działań polityki prorodzinnej, w celu zwiększenia liczby ludności i obniżenia jej średniego wieku.

Przesłanką dla polityki regionalnej jest więc konieczność podjęcia wzmożonych działań w następujących obszarach:

1. neutralizacji spadku populacji poprzez zwiększenie poziomu zatrudnienia ludności zawodowo czynnej, zwiększanie liczby ludności (polityka prorodzinna) i zatrzymywanie osób najbardziej wartościowych na regionalnym rynku pracy

2. zwiększenie poziomu dostosowania umiejętności pracowników do nowych zadań w gospodarce, szczególnie w kontekście potrzeb gospodarki opartej na wiedzy

3. przygotowanie perspektywicznej polityki imigracyjnej państwa, która ukierunkowana będzie na likwidowanie barier na rynku pracy i podwyższanie potencjału narodowej (i regionalnych) gospodarek oraz likwidowanie problemów społecznych związanych z trudnościami integracji imigrantów.

Wspomniana polityka powinna być realizowana we współpracy z samorządami województw i być ściśle zintegrowana z polityką regionalną państwa.

Technologiczne

Coraz większym wyzwaniem dla rozwoju Polski, zarówno w wymiarze ogólnokrajowym jak i regionalnym jest kwestia polityki energetycznej państwa.

Dotyczy to rozwiązywania szeregu problemów:

1. kwestii bezpieczeństwa i dywersyfikacji dostaw nośników energii ( w wymiarze krajowym i regionalnym)

2. ograniczania kosztów energii dla odbiorców i zwiększania oszczędności w systemie energetycznym

3. zwiększania innowacyjności polityki energetycznej, w tym upowszechniania tzw. zielonej energii oraz wprowadzania innowacji technologicznych mających na celu produkowanie czystej energii

4. zmian tradycyjnych sposobów wykorzystywania energii na nowe i bardziej ekologiczne (przykładem jest przechodzenie z transportu drogowego do kolejowego)

Projekt „Polityki energetycznej polski do 2030 roku” zakłada, że zapotrzebowanie na energię elektryczną będzie wzrastać średniorocznie o 4%, co będzie rezultatem wzrost gospodarczego Polski. Oznacza to kosztowne przedsięwzięcia powiększania mocy energetycznych (budowy nowych bloków energetycznych), co będzie wiązało się z tym, że przedsiębiorstwa energetyczne będą dążyć do podwyżek cen energii, co negatywnie odbije się na konsumentach. Konieczna jest też, oprócz budowy nowych bloków energetycznych modernizacja już istniejących. Polska inwestuje w nowe bloki energetyczne, które wykorzystują spalanie węgla. Choć jego zasoby oceniane są na prawie 200 lat, to jednak opieranie naszej energetyki na tradycyjnych technologiach węglowych skazuje Polskę na porażkę w walce o utrzymanie celu redukcji emisji dwutlenku węgla do atmosfery.

Bezpośrednie znaczenie dla rozwoju regionów mają:

- kwestie bezpieczeństwa energetycznego

- oszczędności w systemie energetycznym

- wprowadzanie innowacji technologicznych

- zmiany sposobów wykorzystania energii

Sytuacja energetyczna w różnych obszarach kraju jest zróżnicowana. Polityka energetyczna jest więc przykładem polityki sektorowej, która powinna być ściśle zintegrowana z polityką regionalną państwa, a więc należy ją przygotowywać i realizować we współpracy z samorządami województw.

UWARUNKOWANIA POLSKIEJ POLITYKI REGIONALNEJ

Podstawowym uwarunkowaniem polityki regionalnej, jej zakresu, instrumentów i skuteczności jest osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego kraju. Na początku XXI wieku do głównych czynników wpływających na wybór celów, priorytetów i sposobów prowadzenia polityki regionalnej w Polsce należą:

1. postęp procesu integracyjnego i związane z tym zwiększenie oddziaływania polityki spójności Unii Europejskiej na kształtowanie się systemu programowania i wdrażania polityki regionalnej,

2. konsekwentna decentralizacja funkcji państwa, która zaowocowała wprowadzeniem z dniem 1 stycznia 1999 roku dwóch nowych jednostek samorządu terytorialnego: powiatu i województwa. Po przeprowadzeniu reformy administracji publicznej funkcjonuje prawie 2,5 tys. gmin, 308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu oraz 16 województw. Przyjęcie zdecentralizowanego modelu funkcjonowania państwa ma wpływ na możliwości i sposoby współfinansowania projektów oraz kształtowanie się partnerskiego modelu polityki regionalnej w Polsce,

3. historycznie ukształtowana struktura i stan zagospodarowania kraju oraz poszczególnych regionów, a także względne zróżnicowanie sytuacji w tym zakresie wewnątrz kraju oraz w stosunku do Unii Europejskiej; wraz z postępem reform makroekonomicznych, na znaczeniu nabierają działania ukierunkowane regionalnie;

Poza tym, w ''Założeniach Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego Polski w latach 2000-2006'' przyjętej przez Komitet Rady Ministrów do spraw Polityki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju przeczytać można:„Przygotowanie Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego wymaga rozpoznania i uwzględnienia przynajmniej trzech zasadniczych grup uwarunkowań jej realizacji, a mianowicie:

1) zmian zachodzących w ustroju państwa, przede wszystkim w następstwie reformy administracyjnej;

2) dalszych koniecznych dostosowań strukturalnych gospodarki;

3) oddziaływania otoczenia międzynarodowego, a w pierwszej kolejności wymogów integracji z Unią Europejską.

DYLEMATY POLITYKI REGIONALNEJ PAŃSTWA

W odniesieniu do planowania polityki regionalnej państwa można sformułować 5 głównych dylematów. Odpowiedź na te dylematy ma zasadnicze znaczenie dla określenia definicji polityki regionalnej państwa, zakresu jej oddziaływania, a także może ułatwić wskazanie jej najważniejszych zasad i celów interwencji.

Dylemat 1

Czy polityka regionalna państwa to polityka regionalna rządu?

Czy jest to wspólna polityka realizowana przez rząd i samorządy województw, czy też suma wszystkich działań regionalnych realizowanych przez rząd i samorządy terytorialne?

Jednym z głównych dylematów polityki regionalnej państwa jest to, czy ma to być polityka regionalna rządu, której zadania mogą być realizowane w wyniku współpracy administracji rządowej z samorządami terytorialnymi, na przykład poprzez powierzanie zadań rządowych do realizacji przez podmioty samorządowe?

A może jest to suma wszystkich działań rozwojowych w regionach podejmowanych przez wszystkie jednostki administracji publicznej, zarówno rządowe, jak również samorządów terytorialnych?

Czy też powinna być to wspólna polityka, która zawiera tylko te działania, które zostały zawarte w dokumencie Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego i które są wynikiem strategicznej współpracy między rządem i samorządami terytorialnymi (w szczególności między rządem reprezentowanym przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i samorządami terytorialnymi reprezentowanymi przez samorządy województw)?

Wydaje się, że polityka regionalna państwa powinna być wspólną polityką regionalną rządu i samorządów województw. Oznacza to współpracę w zakresie programowania i realizacji tej polityki między rządem i województwami. Obok tak rozumianej polityki regionalnej państwa mogą funkcjonować osobne działania rządu lub regionów mające znaczenie dla rozwoju regionalnego, nie będące jednak częścią polityki regionalnej państwa.

Choć wspomniana polityka wymaga porozumienia między rządem a regionami, to jej ramy instytucjonalne, główne kierunki działania i instrumenty powinny być przygotowane przez rząd. Powinna być ona również w największym stopniu finansowana z budżetu państwa. Samorządy mogą, a nawet powinny współfinansować cześć priorytetów. Oznacza to w praktyce, że rząd musi przygotować odpowiednie instytucje dla tej polityki (np. kontrakty, programy itp.), koordynować zasadnicze działania programowe, zabezpieczyć główne środki finansowe itp.

W zakresie programowym istnieje potrzeba opracowania przez rząd strategii rozwoju regionalnego. Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 w niewystarczający sposób wskazuje cele szczegółowe i priorytety rozwoju Polski w wymiarze terytorialnym. Nie określa zasad ani kryteriów wsparcia finansowego w ramach polityki regionalnej państwa itp. Wspomniana strategia, choć powinna być konsultowana z samorządami województw byłaby przyjęta przez rząd i powinna odzwierciedlać rządowe podejście do priorytetów polityki regionalnej państwa.

Dylemat 2

Czy polityka regionalna państwa powinna być faktycznie ograniczona do realizacji (części) polityki spójności UE?

Czy powinna realizować wspólne cele i kierunki polityki unijnej i krajowej polityki regionalnej, czy tez powinna być całkowicie niezależna od polityki spójności UE?

Jak się wydaje, z uwagi na dominację polityki spójności UE w działaniach rozwojowych w Polsce, duże znaczenie miałoby wyodrębnienie i wzmocnienie działań krajowych na rzecz rozwoju regionalnego.

Chodzi zwłaszcza o niezależne od europejskich instrumenty i linie finansowania.

Autorzy jednego z dokumentów rządowych przygotowującego założenia dla Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego wskazują potrzebę systemowej „emancypacji” polityki krajowej oraz rozluźnienia relacji podporządkowania celów krajowych celom europejskiej polityki regionalnej.

Polityka regionalna państwa zgodnie z unijną zasadą subsydiarności może być wspierana przez działania programów regionalnych UE. Chodzi jednak o to, aby przywrócić tym działaniom ich rolę subsydiarną, a więc nie zastępującą krajową politykę regionalną.

Dylemat 3

Kolejnym dylematem jest kwestia zakresu celów polityki regionalnej państwa. Skoro zasadnicze znaczenie dla ich formułowania ma mieć rząd, czy powinny być to cele istotne dla pobudzania rozwoju całego kraju i realizowania innych polityk państwa (np. sektorowych, anty-kryzysowych)? Czy też raczej powinny zmierzać do wspierania regionów i celów rozwojowych projektowanych przez samorządy województw?

Jak się wydaje, polityka regionalna państwa powinna realizować oba te kierunki działania. Przede wszystkim powinna bezpośrednio wspierać rozwój regionów, zarówno w zakresie celów, które rząd uzna jako ważne z punktu widzenia całości kraju (a więc nie tylko samego regionu), jak również może wspierać cele rozwojowe proponowane przez same samorządy województw. Ponadto, polityka regionalna państwa powinna umożliwiać realizację strategicznych działań w zakresie innych działań rządowych, które mogą mieć skutki dla rozwoju regionalnego lub powinny być wdrażane przy współpracy z samorządami województw. W nowej "Strategii" zaakcentowano działania dotyczące wzmocnienia wielopoziomowego systemu zarządzania, w którym zwiększa się rola samorządu województwa, który - obok Ministerstwa Rozwoju Regionalnego - będzie podmiotem realizacji polityki regionalnej.

Dylemat 4

Następny dylemat dotyczy tego, czy podstawowym celem polityki regionalnej państwa powinno być dążenie do podniesienia konkurencyjności regionów i całego kraju, zwłaszcza na arenie międzynarodowej, czy też raczej wyrównywanie szans rozwojowych, a więc pomoc dla regionów słabiej rozwijających się?

Wspomniany dylemat był wielokrotnie przytaczany w dokumentach dotyczących prac nad nową koncepcją polityki regionalnej państwa oraz projektem Krajowej strategii Rozwoju Regionalnego.

Strategia Rozwoju Kraju w części dotyczącej rozwoju regionalnego i podniesienia spójności terytorialnej (priorytet 6) łączy oba cele rozwojowe. Podkreśla potrzebę jednoczesnego tworzenia warunków dla rozwoju konkurencyjności wszystkich regionów z dążeniami do wyrównywania szans rozwojowych województw i spójności społecznej, ekonomicznej i terytorialnej kraju. Oznacza to, że oda cele powinny być realizowane łącznie.

Istnieją poważne argumenty merytoryczne, które uzasadniają takie stanowisko. Z punktu widzenia polityki regionalnej państwa ryzykowne jest dążenie do podziału celów i instrumentów polityki regionalnej wobec województw najsilniejszych i najsłabiej rozwijających się. Może to prowadzić bowiem do dychotomii instrumentów politycznych, na przykład zorientowanych na rozwój konkurencyjnej gospodarki wobec obszarów określonych jako „lokomotywy” wzrostu oraz skierowanych na wsparcie tradycyjnych sektorów w województwach słabiej rozwijających się.

W konsekwencji może to utrwalić dualizm rozwoju gospodarczego między tymi regionami i utrudnić osiąganie spójności wewnątrz kraju. Podwyższanie konkurencyjności regionalnej dotyczy nie tylko regionów najsilniejszych, ale może i powinno być realizowane także wobec tych najsłabszych. Oznacza to, że cel konkurencyjności regionalnej powinien być celem horyzontalnym i odnosić się do wszystkich województw. W ten sposób będzie również pełnił istotną rolę dla zwiększania spójności i wyrównywania poziomu rozwoju między poszczególnymi województwami. Jednocześnie polityka regionalna państwa powinna wspierać rozwiązywanie szczególnych problemów rozwojowych określonych województw, które są dla nich barierami rozwoju lub odpowiadają za utrwalone dysproporcje gospodarcze i społeczne w Polsce.

W ten sposób strategiczna interwencja polityki regionalnej państwa służyć może wyrównywaniu poziomu rozwoju, jak również usuwaniu barier dla podwyższenia regionalnej konkurencyjności. Warto jednocześnie zauważyć, że obszarami strategicznej interwencji polityki państwa mogą być zarówno najsłabsze, jak również te najlepiej rozwijające się województwa.

Należy dążyć do łączenia w każdym z celów działań zorientowanych na podwyższenie konkurencyjności z wyrównawczymi.

Należy również dążyć do łączenia działań skierowanych do najlepszych i najsłabszych województw.

Strategia nie powinna dzielić celów między regiony najsłabiej i najlepiej rozwijające się.

Dylemat 5

Ostatni dylemat dotyczy sposobu projektowania celów polityki regionalnej państwa. Czy powinny one mieć charakter horyzontalny, czy też punktowy, skierowany do wybranej grupy województw w zależności od ich specyficznych problemów rozwojowych?

Warto w tym miejscu zauważyć, że jednym z głównych zarzutów stawianych wobec średniookresowej strategii regionalnej państwa tj. (NSRR 2001-2006) było to, że istocie jej cele miały charakter horyzontalny. Były więc adresowane do wszystkich województw, bez wystarczającego przestrzennego różnicowania interwencji państwa.

Cele nowej strategii polityki regionalnej państwa powinny umożliwiać zróżnicowanie interwencji państwa w poszczególnych województwach, w zależności od specyficznych uwarunkowań regionalnych.

Warto zauważyć, że zgodnie ze Strategią Rozwoju Kraju niektóre cele mogą mieć w dalszym ciągu charakter horyzontalny np. związany z tworzeniem warunków dla wzrostu konkurencyjności wszystkich regionów. Jednak nie powinno to uniemożliwiać elastycznego różnicowania instrumentów pomocy, także w ramach takich celów odnoszących się do wszystkich regionów. Ponadto inne cele powinny w większym stopniu umożliwiać różnicowanie przestrzenne wsparcia polityki regionalnej państwa.

STRATEGIA POLITYKI REGIONALNEJ

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020 to dokument wyznaczający cele polityki regionalnej wobec poszczególnych terytoriów na lata 2010-2020

"Strategia" wyznacza cele polityki regionalnej wobec poszczególnych terytoriów w kraju, w tym obszarów miejskich i wiejskich, oraz definiuje ich relacje w odniesieniu do innych polityk publicznych o wyraźnym terytorialnym ukierunkowaniu. W dokumencie określono także sposób działania podmiotów publicznych, a w szczególności rządu i samorządów województw dla osiągnięcia strategicznych celów rozwoju kraju. Jedną z ważnych zasad jest tzw. "nowy paradygmat polityki regionalnej". Oznacza to przede wszystkim:

- przejście od tradycyjnej redystrybucji środków do podejścia zakładającego wzmacnianie i wykorzystanie potencjałów terytorialnych,

- odejście od podziału na polityki inter- i intraregionalną, na rzecz jednej, wspólnej polityki określającej (w odniesieniu do terytorium) cele dla wszystkich podmiotów publicznych,

- odejście od modelu krótkoterminowych, odgórnie dystrybuowanych dotacji "dla najmniej uprzywilejowanych obszarów" do modelu długofalowych, zdecentralizowanych polityk rozwojowych adresowanych do wszystkich regionów,

- wielosektorowe (horyzontalne) podejście do działań rozwojowych ukierunkowane terytorialnie,

- odejście od rozproszonej interwencji do bardziej selektywnych (skoncentrowanych) inwestycji,

- zwiększenie roli szczebla regionalnego w uruchamianiu procesów rozwojowych w systemie wieloszczeblowego zarządzania,

- zróżnicowane podejście do różnych typów terytoriów (rozumianych funkcjonalnie).

W "Strategii" zaakcentowano działania dotyczące wzmocnienia wielopoziomowego systemu zarządzania, w którym zwiększa się rola samorządu województwa, który - obok Ministerstwa Rozwoju Regionalnego - będzie podmiotem realizacji polityki regionalnej. Istotne będzie również dopasowanie odpowiedzialności za zadania publiczne do najbardziej efektywnego poziomu zarządzania oraz racjonalizacja systemu finansowania polityk publicznych przez "proces terytorializacji" oraz system finansowania jednostek samorządu terytorialnego. Wprowadzony zostanie nowy instrument - kontrakt regionalny.

Przedstawione w KSRR wyzwania do roku 2020 łączą wymiar europejski i krajowy. Zostały określone na podstawie diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej przeprowadzonej w odniesieniu do różnych skal przestrzennych oraz determinantów konkurencyjności polskich regionów. Uwzględniono tutaj również strategiczne wyzwania dla rozwoju całego kraju sformułowane w dokumencie Polska 2030.

Przedstawione w KSRR zadania zmierzają do osiągnięcia: spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, zmniejszenia dystansu rozwojowego do pozostałych regionów UE, silnej konkurencyjności i innowacyjności, skuteczności, efektywności i partnerstwa w realizacji celów rozwojowych, bezpieczeństwa ekologicznego, wysokiego poziomu i skuteczności ochrony środowiska oraz zasobów przyrodniczych.

Celem strategicznym polityki regionalnej - będącym jednym z kluczowych elementów osiągania celów rozwoju kraju - jest wzrost, zatrudnienie i spójność w horyzoncie długookresowym. Cel ten ma być realizowany poprzez wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów (konkurencyjność), budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych (spójność) oraz tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie (sprawność).

Realizacja KSRR oznacza konieczność koncentracji interwencji publicznej na działaniach pro-rozwojowych i pro-zatrudnieniowych, które umożliwią trwałe zwiększenie bazy dochodowej na poszczególnych obszarach.

W systemie zarządzania rozwojem Polski polityka regionalna (jako polityka o charakterze horyzontalnym) pełni szczególną rolę służąc integracji rozproszonych dotychczas działań rozwojowych. System realizacji tej polityki jest tak skonstruowany, by zapewniać spójność krajowych polityk publicznych w wymiarze terytorialnym, jak i regionalnych działań rozwojowych w celu zwiększenia efektywności i skuteczności ukierunkowanej terytorialnie interwencji państwa.

Rozwojowi dyskusji strategicznej na poziomie krajowym posłuży Krajowe Forum Terytorialne (KFT), inicjujące debaty na temat strategicznych kierunków i form rozwoju regionalnego oraz wymiaru przestrzennego polityki rozwoju między różnymi podmiotami publicznymi i niepublicznymi zaangażowanymi w działania na rzecz rozwoju. Na poziomie regionalnym zarządy województw mogą powołać Regionalne Forum Terytorialne (RFT) lub rozszerzyć zadania istniejących już ciał doradczych.

Wprowadzony zostanie system strategicznego planowania rozwoju, który pozwoli zaprogramować średnio i długookresowe cele strategiczne rozwoju kraju i regionów. W tym celu KSRR zmierza do uporządkowania systemu dokumentów operacyjno-wdrożeniowych. Po roku 2013 system dokumentów operacyjno-wdrożeniowych zostanie zracjonalizowany tak, aby osiągnąć maksymalną efektywność polityki rozwojowej.

Podwyższeniu jakości zarządzania politykami publicznymi będzie służyć system stałego monitorowania i ewaluacji procesów rozwoju regionalnego i efektów polityki regionalnej w postaci obserwatoriów rozwoju terytorialnego. Obejmie on obserwatorium krajowe oraz (na wzór rozwiązań istniejących już w niektórych województwach), sieć obserwatoriów regionalnych.

Przebudowa systemu koordynacji na szczeblu krajowym i regionalnym pozwoli dopasować zakres interwencji planowanej do realizacji w odniesieniu do terytorium. Posłuży temu m.in. Komitet Koordynacyjny ds. Polityki Rozwoju oraz komitety monitorujące, działające na szczeblu krajowym i regionalnym. Jednocześnie KSRR przewiduje rozszerzenie zadań koordynacyjnych ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego.

Uruchomienie kontraktów terytorialnych w nowej, zmienionej formule poprzedzone zostanie przeprowadzeniem przez ministra rozwoju regionalnego (przy współpracy z poszczególnymi resortami) procesu przebudowy systemu dystrybucji terytorialnej środków (tzw. terytorializacji). Będzie on polegał na ocenie efektywności i przydatności mechanizmów dystrybucyjnych polityk sektorowych oraz instrumentów finansowych stosowanych przez samorządy terytorialne i inne podmioty publiczne działające na różnych poziomach zarządzania. Liczba źródeł finansowania polityki regionalnej ulegnie znacznemu zwiększeniu.

Z budżetu państwa będą finansowane programy uruchamiane przez MRR, programy współpracy terytorialnej realizowane w ramach polityki spójności UE i polityk zewnętrznych. Z budżetu będą także współfinansowane programy zarządzane na szczeblu regionalnym oraz programy sektorowe i inne programy finansowane ze źródeł krajowych.

Środki pochodzące z budżetów jednostek samorządu terytorialnego będą z jednej strony zapewniały niezbędne współfinansowanie projektów w ramach programów operacyjnych współfinansowanych przez UE, a z drugiej - uczestniczyły w realizacji innych programów finansowanych ze źródeł krajowych objętych kontraktem terytorialnym.

Środki prywatne, za pomocą których można realizować cele rozwojowe przy realizacji KSRR, powinny odgrywać rosnącą rolę. Wyraźnie wzrastać powinna również rola funduszy pożyczkowych, gwarancji i poręczeń kredytowych oraz oferta innych usług finansowych ze strony banków. Coraz większe znaczenie musi mieć upowszechnianie mechanizmów i form partnerstwa publiczno-prywatnego.

Do roku 2013 głównym źródłem finansowania polityki regionalnej pozostaną środki UE (w ramach polityki spójności UE oraz na realizacje celów określonych terytorialnie takie jak np. wsparcie dla rozwoju obszarów wiejskich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej).

Dla realizacji celów KSRR wykorzystywane mogą być także inne środki finansowe pochodzące ze źródeł zagranicznych, m.in. z kredytów pochodzących z Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Zarówno środki wspólnotowe, jak i środki pochodzące z innych źródeł zagranicznych, są współfinansowane środkami krajowymi, pochodzącymi z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządów terytorialnych oraz ze środków prywatnych.

Zakłada się, że suma środków wydatkowanych przez budżet UE, budżet państwa i inne podmioty publiczne (w tym samorządy terytorialne) na realizację celów KSRR będzie wynosiła pod koniec 2013 roku nie mniej niż 3 proc. PKB krajowego z roku 2008.

W wymiarze finansowym oznacza to średniorocznie ok. 34 mld zł. Szacuje się, że z tego ok. 24 mld zł średniorocznie będzie pochodziło ze środków UE. Resztę stanowić będzie udział podmiotów publicznych.

Co najmniej 70 proc. środków w ramach polityki regionalnej przeznaczonych zostanie na realizację programów regionalnych w ramach KSRR. Na programy krajowe realizowane w ramach KSRR i zarządzane przez MRR po roku 2013 zostanie przeznaczonych ok. 20 proc. środków. Wielkość wsparcia będzie uzależniona od stopnia natężenia problemów społeczno-gospodarczych.

PLANOWANIE STRATEGICZNE

Według definicji encyklopedycznych planowanie strategiczne to sformalizowany proces długofalowego planowania stosowanego do określenia i realizacji celów.

Jest to zespół działań, dzięki któremu możliwe jest zaplanowanie przyszłości w taki sposób, żeby zdarzenia przypadkowe nie miały na nią decydującego wpływu. W przypadku jednostek samorządu terytorialnego jest to systematyczna metoda radzenia sobie ze zmianami, budowania konsensusu społecznego oraz tworzenia wspólnej wizji lepszej przyszłości gospodarczej.

Proces planowania strategicznego można podzielić na 3 główne fazy:

1. Formułowanie celów i problemów strategicznych

2. Studium nad projektem planu strategicznego (pozwalające sformułować alternatywy rozwoju, spośród których dokonuje się wyboru najbardziej korzystnej)
3. Budowa systemów działania wdrażających projekt planu strategicznego (systemów kierowania i realizacji).

Skuteczne planowanie strategiczne wymaga podjęcia szeregu działań. Ogólna procedura postępowania w trakcie tego procesu obejmuje:- wypracowanie systemu zbierania informacji o potrzebach lokalnych, regionalnych oraz branżowych,- opracowanie i wdrożenie systemu wszechstronnej analizy tych informacji (możliwe jest dzięki niemu porównanie realizowanych zadań z rzeczywistymi potrzebami),- opracowanie i wdrożenie procedur planistycznych (dzięki nim możliwe jest uporządkowanie prac nad planami oraz stworzenie systemu priorytetów i kryteriów wyboru zadań do realizacji),- utworzenie i wdrożenie systemu komunikacji wewnętrznej oraz z otoczeniem,- opracowanie i wdrożenie systemu pozwalającego na precyzyjne formułowanie misji, celów strategicznych, strategii i zadań,
opracowanie zasad monitorowania i kontroli (zapewnienie stałego nadzoru nad realizowanymi zadaniami oraz budżetem).

INSTRUMENTY POLITYKI REGIONALNEJ, FINANSOWE PODSTAWY ROZWOJU REGIONALNEGO

Aby polityka regionalna mogła być skutecznie prowadzona potrzebne są odpowiednie instrumenty - z jednej strony systemy planowania a z drugiej narzędzia za pomocą których organy administracji państwowej mogą te cele osiągnąć. Planowanie przestrzenne (zwane też terytorialnym) prowadzone jest obecnie w różnych skalach - od lokalnej i regionalnej, przez krajową do międzynarodowej.

Na szczeblu państwowym planowanie polityki regionalnej obejmuje tworzenie planów zagospodarowania przestrzennego kraju oraz założeń oddziaływania rządu na rozwój regionów.

Na szczeblu regionalnym opracowuje się plany zagospodarowania przestrzennego i plany ekonomicznego rozwoju regionów zwane planami regionalnymi.

Na szczeblu lokalnym tworzy się tzw. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego mikroregionów, plany urbanistyczne oraz lokalne plany rozwoju społeczno-ekonomicznego.

Odrębne plany terytorialne mogą być budowane dla aglomeracji miejskich, części regionów i makroregionów. Tworzone plany mają charakter długookresowy. Dla celów pomocniczych sporządzane są kilkuletnie plany etapowe. Narzędzia stosowane w polityce regionalnej pochodzą z ogólnej polityki ekonomicznej państwa.

Wśród nich wyróżnić możemy:

- obowiązujące powszechnie normy, ustalane przez władze państwowe i organy samorządu terytorialnego

- ogólne decyzje administracyjne wydawane na podstawie odpowiednich norm narzędzia ekonomiczno-finansowe polityki pieniężnej i budżetowej,

- przedsięwzięcia gospodarcze motywujące podmioty gospodarcze do określonej działalności

Normy powszechnie obowiązujące odgrywają znaczącą rolę w procesie zagospodarowania przestrzeni. Określają one reguły postępowania dla wszystkich jednostek gospodarczych, a zwłaszcza inwestorów, wprowadzając zmiany w sposobach użytkowania terenów i zagospodarowania obszarów. Normy dotyczą sposobów użytkowania ziemi, przestrzegania zasad ochrony środowiska naturalnego i zasad bezpieczeństwa, zabudowy zgodnej z wymogami architektonicznymi i urbanistycznymi. Do norm zaliczają się również plany zagospodarowania przestrzennego w części, która określa sposób użytkowania terenu.

Decyzje administracyjne wprowadzają szczegółowe regulacje dotyczące sposobów zabudowy terenów i umiejscowienia inwestycji budowlanych, dopuszczania bądź zakazywania określonych technologii i rodzajów produkcji, zezwoleń budowlanych. Zarówno normy jak i decyzje mają oddziaływanie negatywne tzn. nie dopuszczają do działalności niepożądanej na danym terytorium.

Narzędzia ekonomiczno-finansowe mają oprócz negatywnego także charakter wspierający w stosunku do celowych i pożądanych działań na rzecz lepszego zagospodarowania regionów. Przykładem oddziaływań negatywnych są wyższe obciążenia podatkowe wobec inwestorów a zachęcający wpływ mają zwolnienia i ulgi podatkowe, ułatwienia kredytowe, a niekiedy też subwencje budżetowe. Z reguły instrumenty finansowe funkcjonują na określonych częściach danego państwa (regionu), a ich działanie jest obwarowane wieloma warunkami odnoszącymi się do sektora (przemysł, budownictwo, rolnictwo, itd.), typu działalności gospodarczej (np. produkcyjna, usługowa), rodzajem przedsięwzięcia (np. budowa, rozbudowa, modernizacja, relokacja), wielkości przedsięwzięcia, wielkości zatrudnienia, które ono ma stworzyć itp. Instrumenty te przyjmują często postać specjalnych stref ekonomicznych, których rola w kształtowaniu długofalowego rozwoju regionalnego jest dość nikła i w Polsce znacznie przeceniania. Bodźce finansowe mają ograniczoną skuteczność. Wskazuje się na malejące znaczenie kosztowych czynników lokalizacji i na rosnący wpływ czynników jakościowych, związanych z: dostępną infrastrukturą, zapleczem badawczym, stabilnością układu politycznego i systemu prawnego, kwalifikacjami siły roboczej i jej zdyscyplinowania, warunkami życia, szczególnie kadr najwyżej kwalifikowanych. Wpływanie na te elementy kryteriów lokalizacji staje się instrumentem polityki regionalnej o rosnącym znaczeniu. Jednymi z najważniejszych instrumentów finansowych są granty kapitałowe na wprowadzanie nowych technologii, na tworzenie nowych miejsc pracy lub na wspomaganie przedsięwzięć, które bez pomocy nie mogłyby być zrealizowane. Korzystną formą są też preferencyjne kredyty na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych tworzących np. nowe formy usług, a w ten sposób także miejsca pracy. Różne formy zwolnień podatkowych powinny być raczej ograniczane, ponieważ są one zawsze obarczone największą dowolnością i trudno skontrolować prawidłowe wykorzystanie tych ulg. Jest to łatwiejsze w przypadku współfinansowania (granty) czy kredytowania konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych.

Przedsięwzięcia są ostatnią grupą narzędzi polityki regionalnej. Organizowane są bezpośrednio przez państwo lub jednostki samorządu terytorialnego. Takimi przedsięwzięciami są inwestycje publiczne. Na rozwój regionów wpływa w dużym stopniu wyposażenie w infrastrukturę podstawową, obejmującą układy komunikacji drogowej i kolejowej, układ energetyczny, system gospodarki wodnej, rozmieszczenie osadnictwa, oświaty, ochrony zdrowia, nauki. Systemy te w większości krajów należą do państwa i to ono je utrzymuje i rozbudowuje. Najczęściej infrastruktura rozbudowywana jest w sposób zorganizowany dla celów przyspieszenia rozwoju gospodarczego. Bezpośrednie działania organów publicznych mają za zadanie pobudzanie, nie zaś zastępowanie inicjatywy prywatnej

Główne instrumenty finansowe UE

Istotą polityki regionalnej UE jest solidarność finansowa państw członkowskich. Transfery finansowe kierowane są z centralnych, najbogatszych regionów europejskich do obszarów peryferyjnych. W okresie programowania 2000-2006 na politykę regionalną przeznaczono ponad jedną trzecią całego budżetu Unii (213 miliardów). Polityka regionalna stanowi drugą pozycję budżetową po stronie wydatków unijnych (po Wspólnej Polityce Rolnej, stanowiącej prawie 40% całkowitego budżetu UE). Działania Wspólnoty w zakresie polityki regionalnej realizowane poprzez fundusze strukturalne, Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) - Sekcję Gwarancji, Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) oraz Europejski Fundusz Inwestycyjny (ang. European Investment Fund).

Istotą polityki regionalnej UE jest solidarność finansowa państw członkowskich. Transfery finansowe kierowane są z centralnych, najbogatszych regionów europejskich do obszarów peryferyjnych. W okresie programowania 2000-2006 na politykę regionalną przeznaczono ponad jedną trzecią całego budżetu Unii (213 miliardów). Polityka regionalna stanowi drugą pozycję budżetową po stronie wydatków unijnych (po Wspólnej Polityce Rolnej, stanowiącej prawie 40% całkowitego budżetu UE). Działania Wspólnoty w zakresie polityki regionalnej realizowane poprzez fundusze strukturalne, Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) - Sekcję Gwarancji, Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) oraz Europejski Fundusz Inwestycyjny (ang. European Investment Fund).

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regional Development Fund)

EFOR powstał w 1975 roku. Jest funduszem o największym budżecie, skierowanym na działania strukturalne. Zakres tematyczny jego interwencji jest niezwykle szeroki i obejmuje:

• inwestycje w sektorze produkcji, mające na celu tworzenie i ochronę stałych miejsc pracy

• inwestycje w infrastrukturę

• rozwój lokalnego potencjału środkami, które wspierają lokalny rozwój i inicjatywy zatrudnienia oraz działalność małych i średnich przedsiębiorstw

• pomoc dla instytucji świadczących w regionie usługi w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy

• rozwój środowiska produkcyjnego, szczególnie w celu podniesienia konkurencyjności i trwałości inwestycji przedsiębiorstw, zwłaszcza małych i średnich oraz w celu zwiększenia atrakcyjności regionów, szczególnie poprzez poprawę standardów infrastruktury

• badania i rozwój technologiczny, skierowane na wprowadzanie nowych technologii i innowacji oraz na wzmocnienie badań i technologicznych zdolności rozwojowych, przyczyniających się do rozwoju regionalnego

• rozwój społeczeństwa informacyjnego

• rozwój turystyki i inwestycji kulturalnych, łącznie z ochroną dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, z zastrzeżeniem, że tworzone są stałe miejsca pracy

• ochronę i rozwój środowiska naturalnego, w szczególności mając na względzie zasady ochrony i działanie zapobiegawcze dla wsparcia rozwoju gospodarczego, czyste i efektywne korzystanie z energii oraz rozwój odnawialnych źródeł energii

• równość kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia, głównie poprzez zakładanie przedsiębiorstw oraz poprzez infrastrukturę lub usługi umożliwiające godzenie życia rodzinnego i zawodowego

• ponadnarodową, przygraniczną i międzyregionalną współpracę w zakresie trwałego rozwoju regionalnego i lokalnego

Europejski Fundusz Społeczny (European Social Fund)

ES powstał w 1962 roku. Jest funduszem, który wspiera i uzupełnia działania państw członkowskich, skierowane na rozwój rynku pracy i zasobów ludzkich. Zakres tematyczny jego interwencji obejmuje:

• rozwijanie i wspieranie polityk aktywnego rynku pracy w celu zwalczania i zapobiegania bezrobociu, przeciwdziałania, zarówno w stosunku do kobiet jak i mężczyzn, długotrwałemu bezrobociu, powrotu osób długotrwale bezrobotnych na rynek pracy oraz wspomagania wchodzenia na rynek pracy młodych ludzi i osób po przerwie podejmujących zatrudnienie

• wspieranie zasady równych szans dla wszystkich w dostępie do rynku pracy, ze szczególnym uwzględnieniem osób narażonych na społeczne wykluczenie

• wspieranie i rozwijanie kształcenia, edukacji, doradztwa jako elementu polityki kształcenia ustawicznego, ułatwień w dostępie do rynku pracy, zdolności do podjęcia zatrudnienia, mobilności zawodowej

• wspieranie wykwalifikowanej, przeszkolonej i zdolnej do dostosowania się siły roboczej, rozwijanie przedsiębiorczości i warunków ułatwiających tworzenie nowych miejsc pracy oraz podnoszenia kwalifikacji i rozwijania potencjału ludzkiego w dziedzinie badań, nauki i technologii

• tworzenie szczególnych środków dla poprawy dostępu i uczestnictwa w rynku pracy dla kobiet, z uwzględnieniem ich awansu zawodowego, dostępu do nowych możliwości zawodowych i rozpoczynania własnej działalności gospodarczej oraz ograniczania nierównego traktowania kobiet na rynku pracy

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej - Sekcja Orientacji (ang. European Agricultural Guidance and Guarantee Fund)

EFOiGR powstał w 1962 roku. Dysponuje on największym budżetem ponieważ posiada dwie sekcje. Sekcja Gwarancji finansuje Wspólną Politykę Rolną UE, natomiast za politykę strukturalną odpowiedzialna jest Sekcja Orientacji. Zakres tematyczny projektów realizowanych w oparciu o EFOiGR obejmuje wspieranie rozwoju obszarów wiejskich, związane z działalnością gospodarki rolnej i jej przekształcaniem i może dotyczyć:

• poprawy struktur gospodarstw rolnych i struktur służących przetwarzaniu i wprowadzaniu do obrotu produktów rolnych

• przekształcania i reorientacji potencjału produkcji rolniczej, wprowadzenia nowych technologii i poprawy jakości produktów

• promocji podejmowania produkcji innej niż produkcja żywności

• trwałego rozwoju lasów

• zróżnicowania działalności w celu wprowadzenia uzupełniających bądź alternatywnych form działalności

• utrzymania i wzmocnienia żywych struktur społecznych na obszarach wiejskich

• utrzymania i promocji niskonakładowych systemów gospodarki rolnej

• zachowania i promocji środowiska przyrodniczego oraz propagowania zrównoważonego rolnictwa respektującego wymagania w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego

• zlikwidowania nierówności płci i promocji równych szans dla kobiet i mężczyzn, w szczególności poprzez wspieranie projektów zainicjowanych i wdrażanych przez kobiety

Instrument Finansowy dla Orientacji Rybołówstwa (Financial Instrument for Fisheries Guidance)

Fundusz powstał w 1993 roku. Finansuje on działania w sektorze rybołówstwa w następujących dziedzinach:

• odnowa floty oraz modernizacja jednostek połowowych

• dostosowywanie połowów do zasobów połowowych

• wspólne przedsiębiorstwa

• połowy przybrzeżne na małą skalę

• środki społeczno-ekonomiczne

• ochrona zasobów rybnych na wodach przybrzeżnych

• kultury wodne

• wyposażenie portów rybackich

• przetwórstwo i marketing produktów rybołówstwa i kultur wodnych

• znajdowania i promowanie nowych rynków zbytu

• operacje podejmowane przez przedstawicieli branży

• czasowe zawieszenie działalności i rekompensaty finansowe

• działania innowacyjne i pomoc techniczna

Fundusz Spójności przeznaczony na pomoc krajom o niższym od przeciętnego w Unii poziomie rozwoju (PKB na mieszkańca poniżej 90 proc. średniej);

Wspiera dwa sektory: środowisko i transport. Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej w 2004 roku Polska otrzymała najwięcej środków z tego funduszu wśród wszystkich członków Unii! Z Funduszu Spójności można otrzymać dofinansowanie na duże projekty inwestycyjne z zakresu ochrony środowiska. Głównymi odbiorcami pomocy w ramach Funduszu Spójności są jednostki samorządu terytorialnego, tworzone przez nie związki gmin lub inne podmioty publiczne, np. przedsiębiorstwa komunalne będące własnością gminy. Fundusz ten wspiera następujące dziedziny:

- poprawa jakości wód powierzchniowych,

- polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do picia,

- racjonalizacja gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi,

- poprawa jakości powietrza,

- zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego,

- zapewnienie spójności sieci komunikacyjnej kraju i poszczególnych regionów
z innymi krajami Europy,

- rozwój bezpiecznej infrastruktury drogowej.

Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej Unii Europejskiej, lecz nie zalicza się do funduszy strukturalnych. Pomoc z Funduszu Spójności otrzymują kraje, a nie regiony, tak jak to jest w przypadku EFS i EFRR. Środki Funduszu Spójności są kierowane do państw członkowskich, w których produkt narodowy brutto (PNB) na jednego mieszkańca jest niższy niż 90 proc. średniej w państwach Unii Europejskiej.

BUDŻET SAMORZĄDOWY oraz WAŻNIEJSZE ŹRÓDŁA DOCHODÓW SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Budżet samorządowy jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów danej jednostki samorządowej. Ma formę aktu normatywnego, tj. uchwały, uchwalanej przez organ władzy samorządowej na okres roku budżetowego, którym jest rok kalendarzowy.

Budżet jest narzędziem, za pomocą którego samorząd może działać w sposób celowy, oszczędny i uporządkowany. Poszczególne dochody i wydatki są wykonywane przez określone wydziały i jednostki, z których każda odpowiada za prawidłowe wykonanie swojej części budżetu, a na realizację swoich zadań mogą wydać tylko tyle, ile zapisano w budżecie.

Dochody budżetowe to przewidywane wpływy, jakie trafiają do budżetu z różnego rodzaju tytułów.

Wydatki budżetowe to limit środków na poszczególne zadania. Jedna z najważniejszych reguł finansowych mówi, że na wykonanie konkretnego zadania nie wolno wydać więcej niż zaplanowano w budżecie.

Przychody budżetowe to środki pochodzące z pożyczek lub kredytów.
Rozchody budżetowe to spłata wcześniej zaciągniętych pożyczek i kredytów.

deficytem budżetu - nazywamy ujemną różnicę między dochodami i wydatkami budżetu. W przypadku wystąpienia deficytu część wydatków musi być pokryta z przychodów j.s.t.

dochody b.j.sam. - są to środki publiczne pobierane bezzwrotnie przez j.s.t. od podmiotów gospodarczych oraz osób fizycznych, jak również środki otrzymywane z budżetu państwa - subwencje i dotacje na realizację zadań związanych z zaspokojeniem zbiorowych potrzeb wspólnoty lokalnej. Z punktu widzenia samodzielności j.s.t. istotne znaczenie ma podział dochodów na tzw. własne, tj. dochody przyznawane ustawowo j.s.t. na czas nieokreślony, i dochody obce, które nie mają stałego charakteru i nie pochodzą z własnej działalności tej jednostki. Dochody j.s.t są określone w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego; ustawa określa również zasady gromadzenia dochodów, zasady i tryb ustalania i przekazywania j.s.t subwencji i dotacji z budżetu państwa.

Wg. art. 3. ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego dochodami jednostek samorządu terytorialnego są:

  1)   dochody własne;

  2)   subwencja ogólna;

  3)   dotacje celowe z budżetu państwa.

W rozumieniu ustawy dochodami własnymi jednostek samorządu terytorialnego są również udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych.

Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być:

  1)   środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi;

  2)   środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej;

  3)   inne środki określone w odrębnych przepisach.

Art. 4. ww ustawy określa źródła dochodów własnych gminy. Są nimi

  1)   wpływy z podatków:

a)  od nieruchomości,

b)  rolnego,

c)  leśnego,

d)  od środków transportowych,

e)  dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej,

f)   od spadków i darowizn,

h)  od czynności cywilnoprawnych;

  2)   wpływy z opłat:

a)  skarbowej,

b)  targowej,

c)   miejscowej, uzdrowiskowej i od posiadania psów,

d)  eksploatacyjnej - w części określonej w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz. 96, z późn. zm.),

e)  innych stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów;

3)   dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe gminy oraz wpłaty od gminnych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych gminnych jednostek budżetowych;

4)   dochody z majątku gminy;

5)   spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy;

6)   dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach;

7)   odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

8)   odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody gminy;

10)  odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych gminy, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

 11)  dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego;

 12)  inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów.

nadwyżka budżetu - to dodatnia różnica między dochodami a wydatkami budżetu j.s.t., wykonanych dochodów nad zrealizowanymi wydatkami; wystąpienie nadwyżki oznacza, że część dochodów budżetowych nie jest wykorzystywana na finansowanie wydatków w danym roku budżetowym. Stanowi ona źródło pokrycia deficytu w kolejnych latach budżetowych,

przychody - pochodzą ze sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego, kredytów zaciąganych w bankach krajowych, pożyczek, prywatyzacji majątku jednostki samorządu terytorialnego, nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego z lat ubiegłych oraz wolnych środków jako nadwyżki środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikających z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych.

rozchody publiczne - są to spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych i inne operacje finansowe oraz udzielone przez j.s.t. pożyczki. Wyodrębnienie takie pozwala na zachowanie większej przejrzystości budżetu, a przede wszystkim umożliwia wyodrębnienie instrumentów finansowo-prawnych, które w praktyce są istotne dla każdego b.j.sam. (nadwyżka, deficyt oraz przychody zwrotne).

tryb uchwalania - uchwalanie b.j.sam. jest jednym z etapów procedury budżetowej i zgodnie z przepisami ustaw ustrojowych (o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim) należy do wyłącznej właściwości organu stanowiącego j.s.t.

wydatkami b.j.sam. - nazywamy środki publiczne przekazywane z tego budżetu na realizację zadań. Do wydatków j.s.t. nie zalicza się środków wypłacanych z budżetu na spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Wydatkiem budżetowym jest każda kwota podjęta z rachunku bieżącego niezależnie od jej przeznaczenia, nawet gdy dotyczy pobrania gotówki do kasy. Nie jest wydatkiem przekazanie środków pieniężnych dysponentom niższego stopnia na realizację ich planu finansowego. Rozróżniamy następujące rodzaje wydatków:

- bieżące, które obejmują dotacje, wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane, inne świadczenia na rzecz osób fizycznych, zakupy towarów i usług i inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek organizacyjnych

- na obsługę długu publicznego związane z oprocentowaniem zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi poręczeniami i gwarancjami

- majątkowe obejmujące zakup i objęcie akcji i wniesienia wkładów do spółek prawa handlowego oraz wydatki inwestycyjne jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie i dofinansowanie kosztów inwestycji.

zakres budżetu - o zakresie budżetu można mówić w dwóch aspektach - przedmiotowym i podmiotowym:

- zakres podmiotowy - to objęcie b.j.sam. działalności finansowej komunalnych jednostek organizacyjnych; związek między b.j.sam. a działalnością finansową tych jednostek polega na objęciu budżetem całości wydatków i dochodów jednostki bądź też tylko na powiązaniu jej działalności finansowej z budżetem poprzez określone dotacje z b.j.sam. lub określonymi wpłatami nadwyżek do b.j.sam.

- zakres przedmiotowy - pojawia się w treści, rodzajach oraz formach dochodów i wydatków budżetowych; wielkość dochodów z poszczególnych źródeł informuje o stopniu obciążenia różnych dziedzin działalności i społeczności lokalnej; wielkość wydatków i ich przeznaczenie określają stopień finansowania działalności społeczno-gospodarczej z b.j.sam.

Zasady budżetu j.s.t

zasada jawności - gospodarka finansowa j.s.t. jest jawna; na zarząd nałożony jest obowiązek informowania mieszkańców o założeniach projektu budżetu, kierunkach polityki społecznej i gospodarczej oraz źródłach gromadzenia zasobów pieniężnych i sposobie ich wykorzystania,

zasada jedności - j.s.t. samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu, który jest podstawą realizacji zadań przez tę jednostkę w ciągu roku,

zasada równowagi budżetowej - na organach j.s.t. spoczywa obowiązek podjęcia wszystkich czynności, które doprowadziłyby do zachowania równowagi budżetowej w każdym stadium prowadzenia gospodarki budżetowej; w budżecie j.s.t. wydatki nie mogą przekroczyć dochodów wraz z wpływami zwrotnymi,

zasada szczegółowości - budżet musi być ustalony i wykonywany ze szczegółowym podziałem dochodów i wydatków budżetowych; uchwała budżetowa j.s.t. określa:

1. prognozowane dochody według ważniejszych źródeł i działów klasyfikacji budżetowej,

2. wydatki budżetu w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji wydatków,

3. źródła pokrycia deficytu lub przeznaczenia nadwyżki budżetu j.s.t.,

4. wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi, z wyodrębnieniem wydatków na finansowanie poszczególnych programów,

5. plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych oraz środków specjalnych i funduszy celowych,

6. upoważnienia dla zarządu j.s.t. do zaciągania długu oraz do spłat zobowiązań j.s.t.,

7. zakres i kwoty dotacji przedmiotowych,

8. dotacje,

9. dochody i wydatki związane z realizacją zadań wspólnych, realizowanych w drodze umów lub porozumień między j.s.t.

zasada uprzedności - b.j.s.t. powinien zostać uchwalony do końca roku budżetowego poprzedzającego rok budżetowy; zasada ta nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego, gdyż zgodnie z art. 122 ustawy o finansach publicznych (u.f.p.), uchwałę budżetową organ stanowiący uchwala przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach - nie później niż do 31 marca roku budżetowego

POJĘCIE INTERWENCJONIZMU LOKALNEGO I REGIONALNEGO

Lokalny interwencjonizm samorządowy (lokalna polityka gospodarcza) zmierza do zmniejszenia wad lokalnych rynków oraz modyfikacji ich więzi z rynkami ponadlokalnvmi, a także do korygowania negatywnych dostosowań strukturalnych na lokalnych rynkach, tak aby wprowadzić gminę na długofalową ścieżkę rozwoju.

Tak zdefiniowaną misję interwencjonizmu samorządowego można skonkretyzować definiując trzy jego cele strategiczne.

Pierwszym jest osiągnięcie bezpiecznych, z długookresowego punktu widzenia, struktury funkcjonalnej i struktury zagospodarowania gminy. Struktury bezpieczne to struktury zdywersyfikowane lub struktury o niskim poziomie dywersyfikacji, ale w (tym drugim wypadku przy jednoczesnym stałym kontrolowaniu i zabezpieczaniu gminy przed potencjalnymi negatywnymi skutkami monofunkcji. Ewolucja struktury funkcjonalnej i struktury zagospodarowania nie podlega wyłącznie wpływowi procesów rynkowych. Istotne są w tym zakresie także decyzje alokacyjne pozbawione w mniejszym lub większym stopniu przesłanek rynkowych, do których możemy zaliczyć decyzje oparte na kryteriach ekologicznych, zdrowotnych, humanitarnych, politycznych i innych. Kryteria rynkowe zdają się jednak odgrywać rolę największą, na co wskazuje ich powszechność oraz procesy urynkawiania kolejnych dziedzin działalności ludzkiej, a także próby rynkowego traktowania (np. wyceny) zjawisk ekologicznych i zdrowotnych.

Cel drugi to długookresowy wzrost globalnych dochodów mieszkańców i budżetu gminy. Kształtowanie rozwoju gospodarczego, nie jest celem samym w sobie.

Służyć bowiem musi nie tylko strukturalnemu zabezpieczeniu rozwoju gminy, o czym była mowa wyżej, ale również wzmocnieniu ekonomicznej pozycji samorządu oraz głównego beneficjenta jego działań jakim jest społeczność lokalna. Chodzi tu o fakt, iż stymulowanie rozwoju gospodarczego służy zwiększeniu dochodów mieszkańców gminy (z tytułu dochodów z własnej działalności gospodarczej, sprzedaży własnej pracy oraz sprzedaży podmiotom gospodarczym niektórych praw, jak np. prawo własności) oraz dochodów budżetowych gminy (z tytułu podatków i opłat lokalnych, udziału w podatkach państwowych, sprzedaży podmiotom gospodarczym dóbr i usług). Końcowym adresatem strumieni pieniężnych trafiających do budżetu są jednak ponownie mieszkańcy gminy, którzy korzystają z tak sfinansowanych a wykonanych przez samorząd gminy dóbr i usług.

Trzeci cel nakłada warunki brzegowe na dwa poprzednie cele. Określić go bowiem można jako dążenie do oparcia długookresowego rozwoju przedsiębiorczości lokalnej na racjonalnym wykorzystaniu zasobów naturalnych. Chodzi tu o przyjęcie takich zasad osiągania dwóch pierwszych celów strategicznych, które to zasady zagwarantują, iż najcenniejsze ekosystemy gminy nie będą w istotny, tj. nieodwracalny sposób naruszane. Osiąganie tego celu oznacza wyznaczenie i respektowanie granic środowiskowych, których - dążąc do maksymalizacji tempa rozwoju gospodarczego i społecznego - nie można przekraczać. Jego osiągnięcie oznaczać będzie zrównoważoność. zwana popularnie w literaturze ekorozwojem, a zatem długotrwałość, stabilność i korzystność dla człowieka ewolucji gminy.

Interwencje władz lokalnych w mechanizmy rynkowe, podobnie jak w przypadku władz centralnych, opierają się filarach ustawowych. Realizowane są za pomocą zestawu instrumentów przymusu administracyjnego, poznawczych, oddziaływania ekonomiczno-rynkowego, oddziaływania bezpośredniego, pobudzania infrastrukturalnego, informacyjnych, edukacyjnych, koncepcyjno-organizacyjnych i pozostałych. Determinują lub wpływają na decyzje wewnętrznych (lokalnych) i zewnętrznych (zlokalizowanych poza obszarem gminy) podmiotów gospodarczych oraz innych jednostek i osób związanych z działalnością gospodarczą.

POJECIE INNOWACYJNOŚCI I KONKURENCYJNOŚCI, KONKURENCYJNOŚĆ POLITYKI REGIONALNEJ

Innowacje - w encyklopedycznym rozumieniu są to procesy dotyczące wdrażania w gospodarce nowych technologii, organizacji i instytucji. Innowacje technologiczne są następstwem postępu naukowo - technicznego, natomiast organizacyjne i instytucjonalne są ściśle związane z przedsiębiorczością.

W literaturze ekonomicznej występuje dwojakie rozumienie pojęcia innowacji.

Wyróżnia się innowacje w znaczeniu rezultatowym i procesowym.

Innowacje - jako rezultat - odnoszą się do wszelkich dóbr usług lub pomysłów postrzeganych przez odbiorców jako nowe.

Innowacje - jako proces - obejmują powstanie pomysłu, prace badawczo-rozwojowe i projektowe, produkcje, marketing i upowszechnianie.

Proces innowacyjny to ciąg interakcji od powstania idei do jej wdrożenia

i upowszechnienia mających na celu zmianę produktową, technologiczną, organizacyjną lub społeczną.

Innowacja jest zintegrowanym procesem sieciowym spinającym ze sobą trzy sfery: naukę, technikę i produkcję.

Innowacja jest produktem i procesem.

Cechy współczesnej innowacji

Innowacja tylko w wyjątkowych przypadkach zależy wyłącznie od technologicznego „know-how” - istotnym dla powstania innowacji jest nie

tylko wiedza technologiczna, ale także wszelkie te elementy z dziedziny nauki (ekonomia, zarządzanie) , które ją wspierają. Ważnym są także cechy współczesnych społeczeństw - takie jak poziom wykształcenia czy przedsiębiorczość, z czym związane są system oświaty i szkolnictwa. Wszystkie wyżej wspomniane elementy tworzą szeroko rozumiane otoczenie dla powstania innowacji, do których należ także system instytucjonalnych powiązań (formalnych) oraz nieformalnych między producentami, użytkownikami oraz dostawcami, a także właścicielami kapitału.

1. Innowacja jest interakcyjna i multidyscyplinarna - oznacza to, iż powstaje ona przy wykorzystaniu relacji przedsiębiorstwa z partnerami (w skali kraju, regionalnej i lokalnej) instytucjonalnymi - władze publiczne, instytucje i organizacje zawodowe i społeczne ,klienci, dostawcy, ośrodki akademickie oraz jednostki sfery B+R. Warto zwrócić tutaj uwagę na potrzebę tworzenia instytucji będących katalizatorami tego typu

relacji. Należeć do nich mogą jednostki quasi - rządowe, sektora non -

profit, organizacje i instytucje samorządów terytorialnych, a także

jednostki o charakterze komercyjnym.

2. Innowacja jest zlokalizowana - oznacza to, iż zawsze powstaje w określonej przestrzeni bez względu na to jaka jest jej skala. Wynika z tego, iż aby innowacja miała szerszy zasięg i mogło dojść do jej dyfuzji potrzebny jest w innym miejscu przestrzeni zorganizowany układ innowacyjny, niezbędny dla jej absorpcji.

3. Innowacja jest procesem integracji - przez co rozumie się, iż autonomiczne jednostki przechodzą na specjalną formę wzajemnej organizacji i integracji w dziedzinach takich jak : produkcja, badania, marketing, planowanie finansowe. Wynikiem tego jest komercjalizacja innowacji, a więc przeniknięcie jej do sfery realnych procesów produkcyjnych. Kluczowe znaczenie ma tutaj sprawny przepływ informacji między jednostkami wchodzącymi w tą sferę integracji.

4. Innowacja jest procesem uczenia się - a zatem wynikiem akumulacji specyficznej wiedzy i informacji użytecznej dla funkcjonowania i rozwoju firmy, przy czym źródła tej informacji znajdują się zarówno wewnątrz firmy, jaki w jej otoczeniu. Mamy tutaj do czynienia z formą organizacji uczącej się zarówno z doświadczeń wewnętrznych, jak i zewnętrznych, co prowadzi do zwiększenia jej zgodności z otoczeniem.

5. Innowacja jest zjawiskiem społecznym, narusza bowiem utrwalone wzorce konsumpcji i produkcji. Aby mogła być wdrożona musi uzyskać społeczną aprobatę, gdyż narusza utrwalone paradygmaty, zarówno w sposobach myślenia, produkcji, organizacji i zarządzania, jak i konsumpcji.

6. Innowacja jest procesem kreatywnej destrukcji, prowadzi bowiem do zmian organizacji i metod zarządzania, a także pojawienia się nowych dóbr i usług. Ma to swój wymiar zarówno społeczny, środowiskowy (otoczenie zewnętrzne firmy), jak i wewnętrzny.

7. Innowacja ma źródła kulturowe, odnosi się bowiem do tradycji produkcyjnych i kulturowych, ogólnie przyjętych postaw i wartości społecznych, a także zdolności i skłonności do akceptacji nowych rozwiązań i sposobów myślenia.

8. Innowacja jest kosztowna i ryzykowna - powstanie innowacji wymaga w większości przypadków dużych nakładów kapitałowych, bez braku pewności, iż uda się ją skomercjalizować, a tym samym zrealizować zysk. Dlatego istotnym jest funkcjonowanie instytucji typu Venture Capital oraz instytucji finansowych i ubezpieczeniowych zmniejszających ryzyko i koszty ponoszone przez firmę innowacyjną.

Innowacyjność gospodarki i przedsiębiorstw

Innowacyjność to zdolność i motywacja gospodarki (przedsiębiorstw) do ustawicznego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce wyników badań naukowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków.

Za innowacyjne uważa się te gospodarki (przedsiębiorstwa), które potrafią tworzyć, absorbować i zbywać nowe produkty (usługi) oraz nieprzerwanie adoptować się do zmian w otoczeniu.

Innowacyjne przedsiębiorstwo posiada zdolność do wykorzystywania idei, pomysłów i zasobów do uzyskiwania rezultatów w postaci nowych produktów, usług i procesów technologiczno-organizacyjnych. Cechują je przedsiębiorcze zachowania i twórcza postawa

Czynniki sprzyjające innowacyjności gospodarki:

Warunki rynkowo-instytucjonalne tworzące klimat konkurencyjności w gospodarce

Dobry, motywacyjny system patentowo-prawny

Wysoki poziom wykształcenia

Różnorodność gospodarcza

Akumulacja kapitału i inwestowanie w badania i rozwój

Wyższe uczelnie, instytuty naukowe

Współpraca na styku wyższe uczelnie - jednostki gospodarcze

Centra handlowe i wystawiennicze

Skłonność do ryzyka, klimat przedsiębiorczości

Sprawny przepływ informacji

Mobilność przestrzenna mieszkańców

Dobry system transportu i komunikacji

System szybkiego kształcenia i doskonalenia zawodowego

Dobry system instytucji wspierania i transmisji innowacji i postępu technologicznego

Dostępność kapitału i kredytu

Współpraca międzynarodowa i międzyregionalna

Nowoczesne postrzeganie innowacji odchodzi od pojedynczego zdarzenia na rzecz kompleksu procesów, zjawisk i zdarzeń tworzących nowe wzory, dobra, technologie w sferze produkcji i usług. Innowacje zachodzą zarówno w określonej przestrzeni jak i układzie powiązań, który określa się mianem systemu innowacyjnego. Składają się na niego podsystemy produkcyjne i naukowo - techniczne , rozwiązania instytucjonalne oraz zależności i związki między nimi. Charakteryzują one poziom innowacyjności danego regionu.

Konkurencyjność, konkurencyjność regionalna

W klasycznym rozumieniu pojęcie konkurencyjności oznacza proces, w którym uczestnicy rynku dążą do realizacji swych interesów przez przedstawienie ofert korzystniejszych od innych. W warunkach rynkowej gospodarki globalnej uczestnikami rynku są zarówno jednostki gospodarcze, jak i terytorialne. Oferty jednych i drugich są jednakże bardzo różne, co wynika ze specyfiki obu sektorów: publicznego i komercyjnego. Konkurencyjność w odniesieniu do jednostek gospodarczych to zdolność do oferowania dóbr i usług o jakości i cenie odzwierciedlającej potrzeby nabywców. W przypadku władz publicznych konkurencyjność oznacza zdolność do tworzenia warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej i zamieszkania, zaspokajających potrzeby użytkowników (firm, mieszkańców lub gości) danej przestrzeni (kraju, regionu, gminy). Osiągnięcie pozycji konkurencyjnej nie może mieć jednak charakteru efemerycznego. Wysiłek działania organizacji, bez względu na to czy są nią jednostki gospodarcze, czy władze publiczne musi być ukierunkowany nie tylko na uzyskanie pozycji konkurencyjnej, ale także na jej utrzymanie w długim okresie.

Konkurencyjność stała się jednym z najważniejszych zagadnień rozwoju regionalnego i lokalnego, chociaż samo pojęcie konkurencyjności nie jest jednoznacznie zdefiniowane ze względu na dużą i zróżnicowaną liczbę czynników, które muszą być brane pod uwagę. Konkurencyjność w najbardziej ogólnym znaczeniu oznacza osiąganie lepszych wyników w zakresie wzrostu gospodarczego i poziomu dobrobytu społecznego od innych lokalizacji .W inny sposób konkurencyjność może być określana jako zdolność regionu, gałęzi przemysłu lub pojedynczego przedsiębiorstwa do konkurowania na rynkach, których jest uczestnikiem / członkiem, przy jednoczesnej poprawie standardów życia społeczeństwa - w przypadku regionów i innych lokalizacji lub wyników gospodarowania- w przypadku przedsiębiorstw. Zagadnienie konkurencyjności wymaga podejścia interdyscyplinarnego w zależności od podmiotu i przedmiotu konkurencyjność może być różnie definiowana.

Konkurencyjność regionów jest procesem wynikającym bezpośrednio z faktu dążenia do podnoszenia konkurencyjności gospodarki, rozumianej jako „zdolność do produkowania oraz oferowania dóbr i usług o takich parametrach techniczno-użytkowych, cenach, jakości oraz warunkach sprzedaży, które znajdują nabywców na rynku krajowym oraz rynkach zagranicznych”.

Konkurencyjność regionów definiuje się zatem jako „przewagę nad innymi regionami będącą wypadkową atrakcyjności oferty usługowej kierowanej do obecnych i potencjalnych użytkowników regionu, którymi są mieszkańcy, firmy, inwestorzy, goście. Jej źródłem jest nowoczesna infrastruktura materialna, instytucjonalna i intelektualna regionu. Konkurencyjność wynika z atutów, czyli najważniejszych silnych stron regionu, których źródło tkwi między innymi. w systemie edukacyjnym, strukturze gospodarczej i infrastrukturze”.

Konkurencyjność postrzegana jest też w kontekście umiejętności adaptowania pozytywnych trendów pojawiających się w otoczeniu, kreujących korzyści wewnętrzne i zewnętrzne (rozwój przedsiębiorczości, kreowanie wzrostu regionalnego). Region konkurencyjny definiowany jest jako „taki, w którym poziom wiedzy ludzkiej, rozumiany jako zdolność do wyprzedzania potrzeb i odkrywania nowej kombinacji i zastosowania istniejących lub nowych zasobów rzeczowych pozwala na wytworzenie strukturalnej przewagi i skomercjalizowanie wytworów regionu.

Można konkurencyjność regionów rozumieć także jako stan trwałej przewagi, którą uzyskuje podmiot dzięki lokalizacji w danym regionie lub jako proces konkurowania.

Konkurencyjność regionów to też zdolność do przyciągania kapitału i środków pomocowych oraz zdolność do zatrzymania w regionie posiadanych czynników produkcji. Jest to też osiąganie trwałej, wysokiej i stale rosnącej stopy życiowej oraz wysokiego wskaźnika zatrudnienia.

Konkurencyjności regionów jest zagadnieniem o złożonym charakterze, które należy rozpatrywać kompleksowo, analizując czynniki kształtujące poziom konkurencyjności w danym regionie i wpływające na jego atrakcyjność inwestycyjną.

Czynniki konkurencyjności

Na poziom konkurencyjności danego regionu wpływ mają czynniki:

Prawne - szereg aktów prawnych w postaci ustaw, zarządzeń i rozporządzeń władz publicznych, stabilność tych przepisów, stosowanie ulg podatkowych, zwolnień dla nowych inwestorów, uproszczonej procedury rozpoczęcia i prowadzenia działalności gospodarczej,

Ekonomiczne - parametry makroekonomiczne takie jak poziom inflacji, stopa bezrobocia, poziom wzrostu gospodarczego, stopień interwencjonizmu państwowego,

Społeczne - poziom kwalifikacji i poziom wykształcenia ludności, dostępność wykwalifikowanych zasobów pracy, dostępność i potencjał instytucji edukacyjnych, kulturowych i rekreacyjnych, wysoki potencjał badawczo-rozwojowy, wysokie nakłady na sektor B+R, edukację, szkolenia,

Techniczno-technologiczne - w tym innowacje.

Geograficzno-topograficzne - wysoka jakość środowiska przyrodniczego, korzyści lokalizacyjne, zasoby naturalne wiążące się z możliwościami prowadzenia określonej działalności,

Dobrze rozwinięta infrastruktura lokalna i regionalna -zapewniająca łatwość prowadzenia działalności gospodarczej, sieć dróg o dobrym stanie nawierzchni, uzbrojenie terenu, dobra dostępność komunikacyjna,

Duża chłonność rynku lokalnego i regionalnego,

Czynniki te można podzielić na dwie kategorie: konieczne do utrzymania zdolności konkurowania oraz takie, które tworzą przewagę konkurencyjną wynikającą z pojawienia się cech dodatkowych, unikalnych, trudnych do powielenia, mających decydujące znaczenie dla pozyskania inwestorów. W każdym regionie Polski występują wszystkie z wymienionych czynników, jednak różny jest ich potencjał i jakość, co nie rzadko staje się bezpośrednią przyczyną pojawienia się dysproporcji pomiędzy poziomem rozwoju poszczególnych regionów.

Niektóre regiony cechuje „efekt doganiania” a inne „efekt pozostawania w tyle”. W pierwszym przypadku można mówić o zjawisku konwergencji, czyli wyrównywania różnic pomiędzy regionami o niższym poziomie rozwoju , w drugim - o dywergencji, a zatem pogłębianiu się dysproporcji.

W Polsce są obszary gdzie procesy marginalizacji mają charakter trwały, wyrazem czego jest istnienie rozległych obszarów niezdolnych do absorbcji innowacji powstałych w innych miejscach. Potrzebne jest podjęcie szeregu działań w celu przyspieszenia procesu konwergencji, a co za tym idzie podnoszenia konkurencyjności regionów.

PROCESY METROPOLIZACYJNE

Jednym z najbardziej charakterystycznych procesów XX w. był szybki rozwój miast i urbanizacji jako zjawiska wieloaspektowego: ekonomicznego, społeczno-kulturowego i oczywiście fizycznego, technicznego. Od połowy XX w. jesteśmy świadkami silnej polaryzacji i różnicowania szans rozwoju szerokiego zbioru miast oraz tworzenia się mniej lub bardziej złożonych zespołów miejskich, a nawet regionów miejskich. Pojawiły się światowe lub tylko kontynentalne metropolie - bardzo duże miasta i zespoły miejskie (często określane jako obszary metropolitalne), pełniące szczególne funkcje w systemie osadniczym i ogólnie - w wielu sferach ludzkiej aktywności. Są one dogodnie położone i bardzo dobrze obsłużone komunikacyjnie, posiadają wybitne cechy środowiska zurbanizowanego i społecznego, rozwinięte instytucje i infrastrukturę sprzyjającą pełnieniu funkcji zarządczych i politycznych. Jakkolwiek rozwój metropolii towarzyszy procesowi urbanizacji - zwłaszcza koncentracji ludności w wielkich strukturach miejskich (megalopolis), jednak nie jest on jego prostą konsekwencją ani tożsamy z rozwojem aglomeracji miejskich.

Mimo, że w krajach rozwijających się proces ilościowego wzrostu miast postępuje w dalszym ciągu bardzo szybko, to w wielu regionach świata, zwłaszcza tam gdzie już osiągnięty został wysoki wskaźnik ilościowy urbanizacji nastąpiło przejście do gospodarki postindustrialnej i społeczeństwa informacyjnego, i w konsekwencji rozwój miast przybrał charakter jakościowy. W stosunkowo niewielkiej grupie miast rozwijają się funkcje związane z zarządzaniem społeczeństwem w skalach przekraczających zasięg regionu a nawet kraju, i z rozwojem gospodarki informacyjnej, opartej na wiedzy. Jest to wg. różnych autorów najważniejsza cecha metropolizacji. Rozpatrywana nie w aspekcie funkcji miast a ich struktury przestrzennej ta ostatnia - wg. Jałowieckiego (1999, s. 29) faza urbanizacji polega też na przekształcaniu się przestrzeni miejskich i zmianie relacji między miastem centralnym i jego bezpośrednim zapleczem oraz nieciągłym sposobie użytkowania przestrzeni zurbanizowanych. Objawia się osłabieniem lub zerwaniem związków gospodarczych miasta z jego regionalnym zapleczem i zastąpienie ich kontaktami z innymi metropoliami w skali kontynentalnej lub światowej". Powoduje to polaryzację rozwoju, czyli stałe ekonomiczne wzmacnianie ośrodka centralnego, rozwój strefy bliskiego otoczenia (obszaru metropolitalnego) a przy tym osłabienie, marginalizację dalszego zaplecza regionalnego.

Tak więc trzeba podkreślić, że istnieją w zasadzie dwa - odrębne, akcentujące różne aspekty ale uzupełniające się - zakresy definicji procesu metropolizacji Dość często nie rozróżnia się tych znaczeń, co prowadzi do nieporozumień w sferze polityki czy praktyki planistycznej.

Pojęcie metropolizacji należy rozumieć jako:

. powstawanie na bazie niektórych wielkich miast metropolii - sieci ośrodków o dominującym wpływie na główne procesy rozwoju współczesnej cywilizacji, pełniących funkcje zarządzania przepływami w skali globalnej, lub (sub)kontynentu, oraz powiązanych ze sobą siecią kontaktów i przepływów, częściowo niezależną od regionalnego otoczenia,

. silne różnicowanie się przestrzeni regionalnej w zasięgu oddziaływania tych ośrodków, w tym powstawanie w bliskim zasięgu (do ok. 30 - 40 km.) obszarów metropolitalnych złożonych z mniejszych miast i osiedli oraz selektywny wpływ na dalsze ich regionalne zaplecze.

Pierwszym z wymiarów definicji metropolii jest rola w międzynarodowym funkcjonowaniu gospodarki i kultury, oraz zmiany w czynnikach rozwoju gospodarczego, polegające przede wszystkim na wzroście znaczenia usług, przepływów informacji oraz roli tzw. środowiska informacyjnego i "klimatu" działania kadry menadżerskiej i politycznej.

Do głównych czynników, które to spowodowały należą:

- pełne otwarcie międzynarodowe, i przez to "europeizacja" a nawet globalizacja gospodarki i kultury

- rewolucja informatyczna i paradygmat cywilizacji informacyjnej, społeczeństwa wiedzy,

- wzrost roli procesów organizatorskich, ośrodków zarządzania i nauki, oraz rozwój aktywnych w tych procesach elit o specyficznych potrzebach i wysokich wymaganiach w zakresie środowiska życia.

Tylko bardzo duże i bogate miasta umożliwiają bezpośredni dostęp do wysoce specjalistycznych informacji na miejscu, wspólną pracę specjalistów-praktyków, naukowców i polityków (oparte kontakcie "face to face" osób tu zamieszkałych lub - dzięki szybkim i częstym połączeniom długodystansowym - przybyłym na spotkania z odległych nieraz miejsc), oraz - co być może jest nie mniej ważne - warunki życia elit na możliwie najwyższym poziomie pod względem materialnym, towarzyskim i kulturalnym. W miastach tych funkcjonują centrale międzynarodowych firm, instytucji politycznych i kształtujących opinię publiczną (medialnych), najbardziej "progresywne" ośrodki wytwarzania i konsumpcji kultury. Stanowią one węzły komunikacji pasażerskiej i elektronicznej o najwyższym poziomie niezawodności i "przepływności".

Dla zdefiniowania ośrodka stanowiącego metropolię w pierwszym z omawianych znaczeń najistotniejsza jest więc nie jego wielkość (choć na ogół przyjmuje się, że nie powinno mieć mniej niż pół miliona mieszkańców) ale poziom realizacji ww. funkcji i zasięg wpływu takiego ośrodka na procesy realne i regulacyjne. Wg. tego kryterium wyróżnia się miasta (metropolie) światowe, europejskie, czy subkontynentalne tj. posiadające istotne funkcje w skali np. środkowej Europy.

Mogą być też zapewne ośrodki o znaczeniu w zasadzie tylko krajowym, ale z pewnymi sferami współpracy i konkurencyjności w skali międzynarodowej.

Ośrodek metropolitalny to węzeł w sieci miast (osadniczej), który :

l. odgrywa istotną rolę w międzynarodowym obrocie finansowym, wymianie towarów i usług, podejmowaniu decyzji, przyjmuje z zagranicy inwestycje,

2. gości kadry kierownicze i specjalistyczne, centrale międzynarodowych korporacji i banków, uznane uniwersytety o znacznym udziale studentów zagranicznych, przedstawicielstwa dyplomatyczne i międzynarodowych organizacji, w tym pozarządowych,

3. gości regularnie międzynarodowe spotkania: kongresy, wystawy, festiwale, imprezy sportowe i artystyczne, uprawia paradyplomację poprzez miejskie instytucje publiczne i prywatne, własne przedstawicielstwa za granicą, członkostwo w organizacjach międzynarodowych, porozumienia miast bliźniaczych itp.

4. ma rozwinięte usługi nastawione na zagranicznych klientów i turystów: centra kongresowe i wystawiennicze, wysokiej jakości pomieszczenia biurowe, międzynarodowe instytucje naukowe i doradcze, luksusowe hotele i centra rozrywki,

5. posiada bardzo dobre połączenia z metropoliami w kraju i zagranicą (autostradami, szybką koleją, liniami lotniczymi), a także infostrady i inne wysoce wydajne środki przesyłu i przetwarzania informacji, instytucje medialne o zasięgu międzynarodowym (wydawnictwa, prasa, radio i telewizja)

Metropolia jest najwyższą formą organizacji przestrzeni w społeczeństwie sieciowym, które charakteryzuje się tym, że jego funkcjonowanie oparte jest przede wszystkim na przepływach: kapitału, technologii, wiedzy, symboli i wyobrażeń - ogólnie informacji.

Metropolie stanowią węzły w globalnej (lub kontynentalnej, krajowej) sieci przepływów gdzie przepływy te koncentrują się, następuje wymiana informacji i zarządzanie nią. Węzły te muszą oferować odpowiedni poziom infrastruktury i usług, a także środowiska życia pracowników o najwyższych kwalifikacjach.

Zgodnie z przyjętą konwencją językową będziemy operować pojęciem obszaru metropolitalnego (OM) a miasto centralne lub ich kilka stanowiących "rdzeń" obszaru określać jako ośrodek metropolitalny. Zwykle też nazwa ośrodka, miasta centralnego stanowi nazwę ale tez i decyduje o tożsamości mieszkańców - i niektórzy autorzy traktują to jako element definicji OM - całego obszaru metropolitalnego.

Obszar metropolitalny (GMAw opracowaniach ESPON został zdefiniowany następująco:

Obszar metropolitalny (OM) składa się z centrum w postaci pojedynczego miasta lub aglomeracji miejskiej oraz sąsiednich gmin, tj. otoczenia z którego znaczna część czynnych zawodowo mieszkańców codziennie dojeżdża do pracy do centrum. OM jest więc niemal tożsamy z pojęciem dziennego basenu zatrudnienia (ang. employment catchment area) lub funkcjonalnego regionu miejskiego opartego na codziennych podróżach do pracy w centrum, w granicach max. 1godzinnej izochrony. Uwzględnia także znaczenie jakie dla kształtowania, wzmacniania rozwoju całego układu określanego jako OM ma fakt wzajemnej zależności centrum i otoczenia.

Metropolie posiadają dominującą pozycję w systemie osadniczym zarówno jako centra regionalne, jak i główne elementy systemu krajowego. Z definicji - pełnią one przede wszystkim istotną rolę w skali kontynentalnej (europejskiej), a nierzadko też światowej (globalnej).

Dla kraju i regionu w którym rozwija się metropolia przynosi ona korzyści ale też kłopoty i problemy.

Korzyści odnoszone przez kraj z posiadania metropolii są dwojakie.

Po pierwsze są one ośrodkami o największym potencjale i dużej dynamice gospodarczej i naukowo-technologicznej, a także społecznej i kulturalnej. Stanowią więc czynnik stabilności gospodarki kraju (i nie tylko tej sfery aktywności). Decyduje o tym ilość (gęstość) powiązań gospodarczych, wielkość obrotów w sieci międzynarodowej, relatywnie mało zależnych od bieżącej sytuacji politycznej i finansowej państwa.

Drugi czynnik związany jest z funkcją ułatwiania kontaktów z układami informacyjnymi, technologicznymi i innymi społeczno-kulturowymi układami na zewnątrz (rola gateway city). Metropolie przyciągają nowoczesne czynniki rozwoju i inwestycji, są atrakcyjne dla różnych aktorów.

W tym znaczeniu metropolizacja to proces który polega na otwieraniu się struktury miejskiej na relacje z całym kontynentem, a nawet światem, na budowaniu coraz silniejszych związków tego typu. Przyczyną w/w zmian jest postępująca globalizacja. Główne miasta stają się węzłami sieci przepływów finansowych, handlowych, kulturalnych, informacyjnych i naukowych o zasięgu ponadregionalnym i ponadnarodowym.

Niezbywalne cechy ośrodka metropolitalnego, to:

- pełnienie szczególnych funkcji obsługi wobec terytorium krajowego, czy - w krajach o rozległym terytorium- jego części, prowincji lub makroregionie. Są to funkcje związane z wyspecjalizowaną administracją (często delegowane ze stolicy), finansami i zarządzanie korporacyjnym, sądownictwem, nauką i kulturą. Istotny jest wpływ na ten rozległy obszar pod względem dyfuzji innowacji, wzorców stylu życia, kultury. Oddziaływanie w sensie gospodarczym już nie jest tak jednoznaczne - obok korzyści istnieją też - w różnych sytuacjach z różnym nasileniem występujące procesy "wymywania", drenowania regionów np. przez migrację młodych i wykształconych kadr, skupianie większości inwestycji itp.

- indukowanie wzrostu i jakościowych zmian w bliskim otoczeniu, w sąsiadujących istniejących już ośrodkach miejskich i powstawanie nowych miast, tak, że mamy do czynienia z aglomeracją miejską i tzw. przestrzenią umiastowioną (zurbanizowaną). Proces ten może - w zależności od istniejącej historycznie ukształtowanej struktury osadnictwa i polityki przybierać różne formy, np. konurbacji wieloośrodkowej, wyraźnie zdominowanej przez duże miasto centralne aglomeracji czy też regionu miejskiego np. koncentrującego ludność i specyficzne funkcje w węzłach i korytarzach rozwojowych

Relacje między aglomeracją a regionem w gospodarce przemysłowej było zdominowane przez miasto, które eksploatowało jego zasoby na potrzeby swojej gospodarki. Tym niemniej, aglomeracja była w znacznym stopniu uzależniona od swojego regionalnego otoczenia. Im było ono silniejsze, tym wyższa była ranga danego ośrodka miejskiego. Związki miasta z gospodarką światową w cywilizacji przemysłowej ograniczały się przede wszystkim do wymiany dóbr przemysłowych.

Z jednej strony miasto eksportowało przetworzone towary przemysłowe, z drugiej importowało potrzebne mu surowce i półprodukty, jak również wzbogacało swój rynek zbytu o importowane dobra konsumpcyjne. Konkurencyjność miasta była określona przez dostępne zasoby pracy, surowce i energię, powierzchnie produkcyjne i biurowe oraz masowy transport, wiążący aglomeracje w funkcjonalną całość. Władze miasta mogły na nią wpływać za pomocą tradycyjnych instrumentów polityki, w postaci różnego rodzaju ulg w opłatach i podatkach lokalnych oraz dopłat i grantów udzielanych preferowanym rodzajom działalności.

W gospodarce informacyjnej związki między metropolią a regionem uległy relatywnemu osłabieniu.

Szybki rozwój metropolii przy niewielkim zakresie i zasięgu przestrzennym jego rozprzestrzeniania się prowadzi do marginalizacji jej otoczenia regionalnego Do rozwoju metropolii potrzebne stały się zasoby, nie występujące w otoczeniu regionalnym, a jego rola ograniczona do dostarczania: wykwalifikowanej siły roboczej (która najczęściej kształci się w mieście centralnym OM) w formie tygodniowych migracji wahadłowych lub migracji stałych, oraz zasobów środowiska: wody pitnej, przestrzeni rekreacyjnej itd. Z drugiej strony region stał się odbiorcą negatywnych impulsów, płynących ze strony metropolii. Tańsze, położone dalej od centrum tereny stały się atrakcyjne dla rozwoju niepożądanej w mieście infrastruktury technicznej (np. składowisk odpadów), infrastruktury transportowej i przesyłowej (co często prowadzi do fragmentaryzacji przestrzeni otoczenia regionalnego), dla lokalizacji centrów dystrybucyjnych oraz tradycyjnych zasobów i pracochłonnych branż działalności produkcyjnej, a także budownictwa mieszkaniowego i rekreacyjnego (często w formie ogrodzonych enklaw). Niemniej jednak, znaczenie otoczenia regionalnego dla metropolii, która nawiązywała coraz silniejsze kontakty z innymi wielkimi miastami, osłabło. Zasoby, które wcześniej dostarczane były do miasta z regionu, zaczęły płynąć z innych źródeł (jak np. żywność) lub utraciły swoje znaczenie (jak np. surowce). Nie oznacza to, że całkowicie ustały procesy eksploatacji regionu, ale że zmniejszyło się ich znaczenie dla metropolii..

W gospodarce informacyjnej miasto konkuruje o kapitał i innowacyjne branże działalności gospodarczej. Stara się stworzyć atrakcyjne środowisko dla działalności wielkich korporacji transnarodowych. Większe znaczenie mają jakościowe czynniki lokalizacji: wykwalifikowana siła robocza, możliwość kooperacji produkcyjnej oraz niezawodna infrastruktura. Metropolie, dążąc do zwiększenia swojej konkurencyjności na arenie międzynarodowej,

Nierzadko zastępowana jest w ten sposób część dotychczasowych więzi gospodarczych i kulturowych między miastem centralnym, a otaczającym go regionem. W skrajnych przypadkach region ten przejmuje jedynie funkcję sypialnianą i rekreacyjną, a jeśli produkuje dobra to nie koniecznie na potrzeby najbliższego dużego miasta. Pogłębiają się - istniejące zawsze - duże nierówności w przestrzennej dostępności do niektórych dóbr gdyż w centrach metropolii jest najłatwiej wejść w bezpośredni kontakt z osobami oferującymi informacje i wiedzę na najwyższym, wyspecjalizowanym poziomie (nawet za cenę podróży) i tu najczęściej powstają nowe "okazje", nowe "produkty" będące wynikiem współpracy.

Wytwarza się nieciągłość przestrzeni co oznacza, że "sąsiadem" w sensie gospodarczym i społecznym nie jest już otaczający region, lecz odległa nieraz o setki, a nawet tysiące kilometrów inna metropolia.

LOBBING SAMORZĄDOWY

Definicja lobbingu

1. W rozumieniu ustawy z 7 lipca 2005 „O DZIAŁALNOŚCI LOBBINGOWEJ W PROCESIE STANOWIENIA PRAWA” działalnością lobbingową jest każde działanie prowadzone metodami prawnie dozwolonymi zmierzające do wywarcia wpływu na organy władzy publicznej w procesie stanowienia prawa.

2. W rozumieniu ustawy zawodową działalnością lobbingową jest zarobkowa działalność lobbingowa prowadzona na rzecz osób trzecich w celu uwzględnienia w procesie stanowienia prawa interesów tych osób.

3.Zawodowa działalność lobbingowa może być wykonywana przez przedsiębiorcę albo przez osobę fizyczną niebędącą przedsiębiorcą na podstawie umowy cywilnoprawnej.

Lobbing samorządowy

koncentruje się na wywieraniu wpływu na organy władzy publicznej oraz bliskie otoczenie decydentów.

"Odkrycie" lobbingu samorządowego przypisuje się amerykańskim politologom, którzy dostrzegli aktywność lobbystów na poziomie władz lokalnych. Nie różni się on w znaczący sposób od innych odmian lobbingu. Metody, środki czy strategie są podobne. Inna jest jedynie skala działalności i inne obszary tematyczne lobbingu samorządowego. Na tym poziomie lobbyści często reprezentują interesy związane z zagospodarowaniem przestrzennym, uzyskiwaniem korzystnych decyzji dotyczących zabudowy terenu czy przeznaczenia gruntów. Oczywiście nie jest to jedyne pole ich zainteresowań. Skala działalności lobbystycznej będzie zawsze zależna od dwóch elementów: zakresu kompetencji określonego organu władzy samorządowej jako adresata lobbingu oraz stopnia aktywności tego organu realizującego swoje kompetencje czy korzystającego z nich. Im szerszy zakres kompetencji i większa aktywność organu, tym większa skala lobbingu samorządowego. Można przewidywać, że na poziomie samorządu terytorialnego uwaga lobbystów będzie skupiona głównie na decyzjach w sprawach indywidualnych, rzadziej na procesie tworzenia norm generalnie-abstrakcyjnych, który w głównej mierze odbywa się na poziomie ogólnokrajowym, w parlamentach, i stanowi główny obiekt zainteresowania lobbystów parlamentarnych.

Definicja lobbingu samorządowego nie różni się zbytnio od tej opisującej lobbing w ogóle.

Wynika to z faktu, że lobbing samorządowy jest jedynie odmianą lobbingu, a nie zjawiskiem niezależnym czy w istotny sposób odmiennym.

Przez lobbing samorządowy rozumieć będziemy zgodne z prawem czynności podejmowane przez zarejestrowanego lobbystę działającego za wynagrodzeniem (lub zwrotem kosztów) i w interesie zleceniodawcy lobbingu, w celu wywarcia korzystnego dla zleceniodawcy wpływu na działalność organów samorządowych.

Tak ogólne sformułowanie definicji wynika z faktu, że nie istnieje jeden powszechnie przyjęty pogląd na temat form aktywności zaliczanych do lobbingu. Powoduje to, że część regulacji uznaje za lobbing wyłącznie działalność o charakterze bezpośrednim, tj wpływanie na organy władzy poprzez kontakty osobiste, telefoniczne czy pisemne. Inne regulacje jako lobbing określają również różnego rodzaju działania pośrednie, a nawet przygotowawcze, takie jak: tworzenie strategii lobbystycznych, monitorowanie procesu decyzyjnego, analiza materiałów prasowych, przygotowywanie materiałów merytorycznych przydatnych podczas podejmowania prób wpływania na proces decyzyjny. Co istotne, część regulacji wymaga, aby wszystkie te pośrednie formy prowadzenia lobbingu były raportowane jako lobbing. Inne nakazują jedynie uwzględnianie ich przy określaniu, czy dany podmiot wypełnia definicję lobbysty - uzależniają bowiem nabycie statusu lobbysty oraz związanych z tym obowiązków od przekroczenia limitu czasu poświęcanego na działania okołolobbingowe. Są wreszcie regulacje, które takich pośrednich działań w ogóle nie uznają za lobbing.

Umiejscowienie lobbingu samorządowego w ogólnych regulacjach lobbingowych przejawia się na ogół w jednej z dwóch postaci:

1) istnienia odrębnej definicji lobbingu samorządowego. Na ogół powiela ona ogólną definicję lobbingu z uwzględnieniem podstawowych różnic ustrojowych między państwem a samorządem terytorialnym;

2) braku odrębnej definicji. W takim wypadku ogólna definicja lobbingu wśród adresatów działalności lobbingowej wskazuje również organy samorządu terytorialnego. Nie dochodzi więc do wyodrębnienia lobbingu samorządowego, a oddziaływanie na organy samorządowe uznaje się za jeden z przejawów lobbingu.

Lobbing na zlecenie jednostki samorządu terytorialnego

Określenie "lobbing samorządowy" może być użyte nie tylko dla opisania wywierania wpływu na organy samorządowe. Rzadszym, ale spotykanym zjawiskiem jest lobbing uprawiany w interesie wspólnot samorządowych - zarówno wobec organów państwa, jak i na poziomie międzynarodowym (np. w interesie uboższych regionów Unii Europejskiej).

Na marginesie można przypomnieć, że ta odmiana lobbingu jest jedną z najstarszych.

Początki lobbingu uprawianego w interesie i na zlecenie miast w Rzeczypospolitej datuje się na XVI wiek.

Istnieją dwa możliwie podejścia do tak pojmowanego lobbingu samorządowego w zakresie jego regulacji prawnej:

1) zastosowanie znajdują przepisy ogólne dotyczące prowadzenia działalności lobbingowej; jedynie osoba zleceniodawcy jest inna, a wszystkie pozostałe elementy (przedmiot działalności, osoba lobbysty, prawa i obowiązki lobbysty itd.) są takie same lub bardzo podobne;

2) ze względu na osobę zleceniodawcy (jednostka samorządu terytorialnego) i cel działalności lobbingowej (interes mieszkańców jednostki samorządowej) ustawodawca decyduje o odmiennym uregulowaniu tego typu lobbingu (dotyczy to np. zwolnienia z części obowiązków, a nawet całkowitego wyłączenia spod reżimu ustawy urzędników samorządowych wykonujących działalność lobbingową w imieniu i interesie jednostki samorządowej).

Lobbing samorządowy na poziomie ogólnokrajowym

Lobbing samorządowy, jako rzecznictwo interesów, na ogół ekonomicznych, nie musi odbywać się wyłącznie na poziomie samorządowym. Decyzje mające wpływ na wspólnoty samorządowe, w tym na działalność władz samorządowych, zapadają często na poziomie

wyższym, czyli ogólnokrajowym. Stąd część lobbystów samorządowych może prowadzić swoją działalność przy organach państwowej władzy ustawodawczej i wykonawczej. Ustawodawcy i projektodawcy ustaw w wielu państwach nieprzypadkowo zdecydowali o włączeniu problematyki lobbingu samorządowego do ustaw ogólnych, regulujących działalność lobbingową na różnych poziomach struktury władz.

PODSTAWY PRAWNE POLSKIEJ POLITYKI REGIONALNEJ

(na podstawie opracowania- Robert Dziuba Doktorant Instytutu Nauk Ekonomicznych
Uniwersytetu Wrocławskiego)

ZESTAWIENIE WSPÓLNOTOWYCH AKTÓW PRAWNYCH Z AKTAMI PRAWA POLSKIEGO DOTYCZĄCYCH REALIZACJI POLITYKI REGIONALNEJ

Tytuł i numer wspólnotowego aktu prawnego

Tytuł projektowanego lub uchwalonego aktu prawnego w Polsce

Rozporządzenie Rady (WE) nr 1260/1999 z 21 czerwca 1999 r. wprowadzające ogólne postanowienia odnośnie Funduszy Strukturalnych Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1261/1999 z 21 czerwca 1999 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,  Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1264/1999 z 21 czerwca 1999 r. wprowadzające poprawki do Rozporządzenia (WE) Nr 1164/94 ustanawiającego Fundusz Spójności, Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1265/1999 z 21 czerwca 1999 r. wprowadzające poprawki do Aneksu II Rozporządzenia (WE) Nr 1164/94 ustanawiającego Fundusz Spójności Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1262/1999 z 21 czerwca 1999 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego,  Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1263/1999 z 21 czerwca 1999 r. w sprawie Finansowego Instrumentu Orientacji Rybołówstwa,  Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1257/1999 z 17 maja 1999 r. w sprawie wsparcia dla rozwoju wiejskiego z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz wprowadzające poprawki i uchylające niektóre rozporządzenia,

Ustawa o zasadach wspierania rozwoju regionalnego Ustawa o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców Wprowadzenie do ustawy o kontroli skarbowej zapisu dotyczącego rozszerzenia zakresu przedmiotowej kontroli skarbowej o środki pochodzące z UE oraz międzynarodowych instytucji finansowych Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie szczegółowych zasad i trybu wykonania budżetu państwa Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie terytorialnego podziału kraju według klasyfikacji Jednostek Terytorialnych dla Celów Statystycznych (NUTS)                       UWAGA: Wszystkie wymienione powyżej akty prawne lub ich projekty odnoszą się do umieszczonych w kolumnie poprzedzającej rozporządzeń.

2

---