SKAŁY MACIERZYSTE: to utwory geologiczne różnej genezy, z których w wyniku procesów geologicznych i glebotwórczych wytworzyły się gleby. Mogą to być zarówno skały lite różnego pochodzenia jak i luźne, mineralne i organiczne. Gleby mogą tworzyć się z trzech podstawowych rodzajów skał: magmowych, osadowych i metamorficznych. Skały magmowe: a)głębinowe(granity, sjenity, dioryty), b) żyłowe(porfiry) c)wylewne(porfiry, bazalty). Ze względu na ilość zawartej w skałach magmowych krzemionki SiO2 wyróżniamy skały: kwaśne>65% , obojętne>65-52%, zasadowe>52-45%, ultrazasadowe<45%. Ogólnie można stwierdzić, że: a) skały magmowe drobnokrystaliczne i kwaśne dają gleby płytkie i gruboziarniste(piaszczyste, szkieletowe) b) skały magmowe kwaśne, lecz grubokrystaliczne dają gleby głębokie, piaszczyste c) skały magmowe drobnokrystaliczne, zasadowe dają gleby gliniaste, płytkie lub średnio głębokie , grubokrystaliczne są skałami macierzystymi gleb gliniastych głębokich. Ze skał magmowych wytworzyły sie gleby w Sudetach i częściowo w Karpatach. Skały metamorficzne głównymi przedstawicielami tych skał są gnejsy, marmury, łupki krystaliczne. W minimalnym stopniu są skałami macierzystymi gleb Polski. Na ogół powstają z nich gleby płytkie lub średnio głębokie, o składzie mechanicznym piasków, z dużą domieszką zwietrzeliny skalnej. Najlepsze gleby tworzą się z łupków(piaski gliniaste i gliny). Sudety i tatry. Skały osadowe: należ ą do najważniejszych skał macierzystych gleb, powstały na skutek różnorodnych procesów egzogenicznych. Do głównych procesów egzogenicznych należą: a) wietrzenie mechaniczne - rozdrabnianie skał i minerałów bez zmiany ich właściwości chemicznych b) wietrzenie chemiczne- różnorodne procesy takie jak hydroliza, rozpuszczanie, hydratacja, utlenianie, redukcja w wyniku których następuje zmiana właściwości chemicznych gleby c) wietrzenie biologiczne- fizyczne i chemiczne wietrzenie skał wywołane działalnością organizmów żywych d) działanie wody jako środka transportu okruchów skalnych - procesy erozyjne e)sedymentacja- procesy osadzania substancji mineralnej lub organicznej f) działanie wiatrów- procesy eoliczne g) działanie lodowca- utwory lodowcowe zwałowe, wodno-lodowcowe, powstawanie iłów w zbiornikach polodowcowych, tworzenie się jezior i ich zarastanie. Podział skał osadowych: 1) okruchowe 2) węglanowe 3) pochodzenia chemicznego i biochemicznego 4) pochodzenia roślinnego. Ad 1) skały osadowe okruchowe są to zwietrzeliny skał magmowych, powstałe na miejscu lub przetransponowane przez lodowiec, wodę lub wiatr. Materiały okruchowe mogą występować jako: a)scementowane: osadzone na dnie zbiorników i uległy diagenezie(piaskowce zlepieńce), najlepsze lepiszcza to ilaste i w postaci węglany wapnia najgorsze: krzemionkowe i żelaziste b) luźne: w Polsce najbardziej rozpowszechnione, należą do nich utwory kamieniste, żwirowe, piaski, gliny, utwory pyłowe i iły. Skały te ze względu na pochodzenie, rodzaj transportu i osadzania dzielą się na: wietrzeniowe, aluwialne, deluwialne, zwałowe, eoliczne. Ad 2) skały osadowe węglanowe - a)wapienie: tworzy je głównie kalcyt, posiadają różną wartość jako skały macierzyste. Zależy ona od ich właściwości fizycznych i chemicznych oraz domieszek różnych substancji. Im większa domieszka substancji ilastych im mniej zawierają krzemionki oraz im są bardziej miękkie tym lepsze tworzą się gleby. B)margle-zawierają duże domieszki minerałów ilastych, powstały na dnie zbiorników wodnych. Tworzą się z nich bardzo dobre gleby, występują na kujawach, Wielkopolsce, Śląsku c)dolomity-głównym minerałem jest dolomit, posiadają często domieszkę materiałów ilastych. Powstają z osadów wapiennych w wyniku procesów chemicznych. Są twardsze od wapieni wapienie, margle i dolomity są skałami macierzystymi rędzin. Ad 3) do skał osadowych pochodzenia chemicznego i biochemicznego zalicza się: pokłady halitu, sylwinu, kainitu, karnalitu, gipsu i rudy darniowej. A) gipsy- występują w okolicach Wiślicy, Pińczowa i buska zdroju. Są skałami macierzystymi rędzin b) rudy darniowe- to skały o różnym składzie mineralnym , charakteryzujące się dużą akumulacją związków żelaza(powyżej 15%), nie są samodzielnymi skałami macierzystymi, w niektórych glebach mogą tworzyć nieprzepuszczalne warstwy (gleby bagienne, murszowe i glejowe). Ad 4) do skał osadowych pochodzenia roślinnego należą: węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf i muł a) torfy- są rozpowszechnione na terenie całej polski natomiast gytie występują tylko na terenach pojeziorowych. KLIMAT: im klimat jest cieplejszy i bardziej wilgotny tym intensywniej przebiega wietrzenie chemiczne skały i procesy glebotwórcze. Szczególnie ważnymi elementami klimatu są ilość i rozkład opadów atm. oraz wysokość i rozkład temperatur, znaczącą rolę odgrywają wiatry i wilgotność powietrza Polsce dominuje zstępujący ruch wody, którego skutkiem jest przemieszczanie składników wgłąb profilu. Odwrotna sytuacja ma miejsce w klimacie suchym. POZOSTAŁE CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE a)woda- funkcje w glebie życiodajne, destrukcyjne jak erozja powierzchniowa i wgłębna b)organizmy żywe c) rzeźba terenu d) działalność człowieka. CZAS POWSTAWANIA GLEBY za początkową fazę uważa się okres wietrzenia biologicznego polegającego na przetwarzaniu skały macierzystej przez organizmy żywe. Zwietrzelinę zasiedlają glony i porosty, powstają drobne skupienia koloidów mineralnych i substancji organicznej. Zaczyna się tworzyć kompleks sorpcyjny, wzrastają zdolności retencyjne, poprawiają się stosunki wodno-powietrzne. Z biegiem czasu z substancji nieorganicznej i próchnicy tworzy się wielodyspersyjny, dynamiczny okład w którym nieustannie przebiegają procesy glebowe, rządzone różnymi prawami przyrody w wyniku których wszystkie związki organiczne i mineralne podlegają gruntownej przemianie. Czas tworzenia się gleby zależy od klimatu, skały macierzystej i usytuowania w reliefie. W naszym klimacie jest szacowany na setki nawet tysiące lat. PROCESY GLEBOWE I GLEBOTWÓRCZE: wszystkie procesy zachodzące w glebie niezależnie od ich charakteru określamy mianem procesów glebowych. Jakość i dynamika tych procesów decydują wespół ze skałą macierzystą o przynależności gleby do jednostki systematycznej i bonitacyjnej. Do najważniejszych procesów glebowych zaliczamy: akumulację materii organicznej, mineralizację substancji organicznej, humifikację, czyli przetwarzanie szczątków roślin i organizmów glebowych w swoiste związki próchnicze, przemiany azotu glebowego, przemiany związków siarki, żelaza i wielu innych składników, przemieszczanie się składników w profilu. Niektóre z procesów glebowych nadają rozwojowi gleby jednoznaczny kierunek i prowadzą do powstania określonego jej typu, takie procesy nazywamy glebotwórczymi. Do najważniejszych z nich należą: brunatnienie, płowienie, bielicowanie, bagienne, murszowe.

2.MORFOLOGIA GLEB: główne cechy morfologiczne gleb: ilość i układ poziomów genetycznych (obraz profilu glebowego) miąższość gleby i poszczególnych jej poziomów, barwa, struktura, układ(tekstura), konkrecja(nowotwory glebowe), w glebach organicznych również stopień rozkładu masy organicznej. 2.1.OBRAZ PROFILU GLEBOWEGO: profil glebowy jest to pionowy przekrój gleby ukazujący jej barwne zróżnicowanie na poziomy genetyczne. Poziom genetyczny gleby- warstwa w przybliżeniu równoległa do powierzchni terenu, odróżniająca się od poziomów sąsiednich stosunkowo jednorodną barwą, strukturą, składem chemicznym, ilością i jakością materii organicznej i innymi właściwościami ukształtowanymi przez procesy glebotwórcze. A) poziomy główne: utwory glebowe mineralne- ok. 10% substancji organicznej, utwory mineralno-organiczne-11-20%, utwory organiczne-ponad 20%, gleby mineralne- nie posiadają warstw organicznych, lub jeżeli taką warstwę posiadają to jej miąższość nie przekracza 10cm, gleby mineralno organiczne- warstwa organiczna o miąższości 10-30cm, gleby organiczne-gleby w których utwory organiczne posiadają miąższość ponad 30cm, utwór organiczny występuje przypowierzchniowo i stanowi skałę macierzysta gleby. 2.1.1.Poziomy główne: a) gleby mineralne, mineralno-organiczne: A - próchniczy, B-wzbogacenia, C-skały macierzystej, E-eluwialny, G-glejowy b)gleby organiczne: P-bagienny, M-murszowy, D-podłoże mineralne gleby organicznej c) poziomy występujące w obydwu grupach: O-organiczny, R-podłoże w postaci skały litej. Ad a) O-organiczny, przypowierzchniowa warstwa gleb leśnych, zaroślowych i podmokłych użytków zielonych. Tworzy się w warunkach aerobowych i ma miąższość do 30cm. A- próchniczny-jest najważniejszym z punktu żyzności gleby poziomem genetycznym. Występuje jako poziom przypowierzchniowy(użytki rolne), lub pod poziomem organicznym(lasy). Odbywa się w nim akumulacja i przetwarzanie szczątek roślinnych i obumarłych organizmów glebowych, prowadzące do powstania próchnicy właściwej. Miąższość w glebach polski od kilku do 30-40cm. Ciemne zabarwienie od szarego do czarnego, niekiedy z odcieniem brunatnym. E-eluwialny, obejmuje część profilu z której różne substancje ulegają przemieszczeniu, wraz z wodą w głąb profilu. Najsilniej ten poziom jest wykształcony w glebach bielicowych, bielicach i płowych. W bielicach i glebach bielicowych posiada zabarwienie jasnoszare, jasnopopielate lub białe, które pochodzi od krzemionki i ziaren kwarcu pozbawionych na skutek wymycia otoczek koloidalnych. W glebach płowych tworzy się w wyniku przemieszczania w głąb iłu koloidalnego i wielu składników rozpuszczalnych -występuje w formie przejaśnienia między poziomami A i B, posiada barwę płowo-beżową. B-wzbogacenia, obejmuje strefę , w której następuje osadzanie się składników przemieszczanych z wyżej leżących poziomów. , szczególnie z eluwialnego. W tym poziomie ma miejsce akumulacja głównie tlenków żelaza i glinu oraz związków próchniczych., także cząstek iłu koloidalnego, soli wapnia, fosforu oraz tlenków żelaza. Posiada barwę odcieni koloru brunatnego, występuje w formie jednolitych warstw , plam smużek. Miąższość jest zróżnicowana. G-glejowy, wykształca się w warunkach dużego uwilgotnienia i słabego przewietrzania. Barwa od popielatego, przez zielonkawe, do niebieskawego, która pochodzi od związków zredukowanego żelaza i manganu. Tworzy się najczęściej w strefie długotrwałego oddziaływania wody gruntowej. C-skały macierzystej, to zwietrzała skała występująca poniżej wszystkich poziomów. Wykazuje dość jednolite zabarwienie. Ad b) P-bageienny, przypowierzchniowy poziom gleby organicznej w którym zachodzi bagienny proces glebotwórczy, który przebiega w warunkach silnego uwilgotnienia i niedotlenienia. Polega na akumulacji substancji organicznej o niskim stopniu rozkładu. Występuje w glebach torfowych i mułowych. M-murszowy, przypowierzchniowy poziom [bagiennych gleb organicznych, tworzących się w wyniku częściowego odwodnienia gleb torfowych i mułowych. Ze względu na różnice dokonuje się wydzielenia podpoziomów M1, M2, M3. O-organiczny, występuje pod poziomem bagiennym lub murszowym, nie zachodzi w nim już proces bagienny ani nie rozpoczął się proces murszenia. Ot lub Om w zależności czy to utwór torfowy czy mułowy. Skała podścielająca, skała mineralna występująca pod poziomami organicznymi gleb bagiennych i pobagiennych. Jeżeli zalega płycej niż 150cm pod powierzchnią terenu to ma symbol D. Przejścia miedzy poziomami głównymi: a) ostre-granica między poziomami jest ostra, a strefa przejścia z jednego poziomu do drugiego jest mniejsza od 2cm, b)wyraźne- rozgraniczenie poziomów jest jednoznaczne, a strefa przejścia wynosi 2-5cm, c)rozmyte- poziomów nie można jednoznacznie rozgraniczyć, a szerokość strefy pośredniej przekracza 5cm w takim przypadku należy wydzielić poziom przejściowy lub mieszany. 2.1.2.Poziomy przejściowe i mieszane oraz podpoziomy: a)poziom przejściowy-oznacza strefę między poziomami głównymi o miąższości powyżej 5cm, w której jednocześnie są widoczne cechy obydwu poziomów, bez możliwości wyróżnienia fragmentów-języków posiadających cechy jednego z poziomów. Oznacza się go symbolami poziomów głównych np. AE, BC, b) poziom mieszany- oznacza strefę między poziomami głównymi o miąższości powyżej 5cm, w której da się wyróżnić występujące obok siebie w formie języków cechy przyległych poziomów głównych oznacza się go A/E, B/C. Podpoziomy- wyróżniamy wówczas, jeżeli w obrębie poziomu głównego stwierdzamy zróżnicowanie niektórych cech np. barwy, struktury, oznaczamy je A1, A2, A3. Cechy towarzyszące poziomów głównych i podpoziomów o wskaźnikowym znaczeniu dla genezy i klasyfikacji gleb, oznacza się małymi literami. Ważniejsze symbole cech towarzyszących: a-dobrze zmumifikowana materia organiczna, skumulowana w mineralnej warstwie gleby w warunkach hydromorficznych, an-poziom lub warstwa wytworzona w wyniku gospodarczej działalności człowieka(poza uprawą rolna), b-poziom kopalny, br-akumulacja in situ, nieiluwialna, typowa dla gleb brunatnych, ca-akumulacja węglanów wapnia, cn-akumulacja półtoratlenków i węglanów w postaci konkrecji lub wieprzów, cs-akumulacja siarczanu wapnia, es-eluwialne wymycie żelaza i glinu w glebach bielicoziemnych, et-eluwialne wymycie frakcji ilastej w glebach płowych, f-poziom z materią organiczną częściowo rozłożoną, fe-iluwialna akumulacja żelaza w glebach bielicowych i bielicach, g-cechy oglejenia, odzwierciedlające okresową nadmierną wilgotność spowodowaną wodami opadowymi, gg-cechy oglejenia od wód gruntowych odznaczające się bardzo silną redukcją, h-poziom zawierające zmumifikowaną, dobrze rozłożoną materię organiczną w glebach mineralnych, l-poziom ściółki w powierzchniowej części poziomu O w glebach mineralnych i organicznych, ox-akumulacja półtoratlenków w poziomach scementowanych, p-poziom rozluźniony, wzruszony przez orkę lub inny zabieg spulchniający, t-iluwialna akumulacja frakcji ilastej w glebach mineralnych, w glebach organicznych oznacza torf, v-nieiluwialne nagromadzenie w środowisku peryglacjalnym żelaza, gliny, mangany, próchnicy, niekiedy wzbogacenie we frakcję ilasta i pylastą, m-muł, n-poziom namułów mineralnych, rozdzielających warstwy organiczne ni-torf niski, pr-torf przejściowy, wy-torf wysoki. 2.2.POZIOMY DIAGNOSTYCZNE GLEB MINERALNYCH głównymi kryteriami pozwalającymi na wyróżnienie poziomów diagnostycznych są: barwa określana wg skali Munsella, skład granulometryczny, skład mineralny, typ i trwałość struktury, miąższość poziomy, stopień wysycenia zasadami kompleksu sorpcyjnego, odczyn, zawartość materii organicznej, zawartość innych składników a zwłaszcza CaCo3, Fe, Al., Na. A)Wśród poziomów przypowierzchniowych gleb wyróżniono siedem poziomów diagnostycznych: mollic, anthropic(większa koncentracja fosforu rozpuszczalnego), umbric(mniejsze wysycenie zasadami kompleksu sorpcyjnego), melanic, plaggen(większa miąższość), ochric(mniejsza miąższość, jaśniejszy), histic(większa miąższość materii organicznej). Mollic- przypowierzchniowy poziom mineralny o strukturze gruzełkowatej, ziarnistej lub koprolitowej, o znacznej zawartości próchnicy. Posiada ciemną barwę o ściśle określonych cechach wg skali. Stopień wysycenia zasadami kompleksu sorpcyjnego jest wyższy lub równy 50%. B) wśród poziomów podpowierzchniowych, wyróżnia się następujące poziomy diagnostyczne: cambic, sideric(uziarnienie piasków), argillic(więcej frakcji ilastych), natric(plus sód wymienny), spodic(więcej amorficznych związków glinu, żelaza i materii organicznej), agric, albic, luvic, glejospodic, placic, fragillic, salic, calic, poziom plam glejowych. Występują bezpośrednio pod poziomem próchniczym, organicznym lub w głębszych partiach profilu. Cambic- posiada skład granulometryczny piasków gliniastych lub utworów zwięźlejszych i strukturę agregatową różnych typów. Charakteryzuje się znacznym udziałem minerałów ilastych, nie wykazuje scementowania ani twardej konsystencji w stanie wilgotnym. Posiada różną miąższość i barwę w odcieniach brunatnej, jednak o ściśle określonych cechach wg skali. Poziom ten jest charakterystyczny dla gleb brunatnych strefy leśnej, czarnych ziem oraz czarnoziemów. 2.3.MIĄŻSZOŚĆ GLEB miąższością gleby nazywa się łączną głębokość wszystkich jednolitych genetycznie poziomów zróżnicowania profilu od powierzchni do skały macierzystej. Gleby wytworzone ze skał niemasywnych dzieli się na całkowite i niecałkowite. Do gleb całkowitych zalicza się gleby, w których jednolity genetycznie profil wytworzył się z utworu o takim samym składzie granulometrycznym i sięga do głębokości co najmniej 150cm. W obrębie gleb niecałkowitych wyróżniamy: płytkie(profil jednolity genetycznie z utworem o takim samym składzie granulometrycznym jest płytszy od 50cm), średnio głębokie(zmiana składu granulometrycznego ma miejsce na gł 50-100cm), głębokie(zmiana składu mechanicznego na gł 100-150cm). Gleby wytworzone ze skał masywnych: np. rędziny: płytkie(profil glebowy łącznie ze zwietrzeliną skały macierzystej posiada miąższość do 25cm), średnio głębokie(25-50cm), głębokie(50-100cm), bardzo głębokie(ponad 100cm). Gleby organiczne: płytkie(30-80cm), średnio głębokie(80-130cm) głębokie(ponad 130cm). 2.4.BARWA GLEB na jej podstawie można wnioskować o: a)obecności niektórych substancji np. białawe zabarwienie posiada krzemionka, węglan wapnia, gips, minerały z grupy kaolinitu; czarne-siarczek żelaza, dwutlenek manganu, magnetyt; czerwone-związki żelaza utlenionego; zielonkawe-związki żelaza zredukowanego b)kierunku i dynamice procesów glebotwórczych(wydzielanie i określanie poziomów genetycznych) c)stosunkach wodno-powietrznych panujących w poszczególnych poziomach i warstwach gleby; powszechnie obecne w glebie związki żelaza w warunkach tlenowych nadają jej odcień od żółtego do rdzawego, natomiast przy niewystarczającym natlenieniu-od zielonkawego do niebieskiego d)zawartości i jakości związków próchniczych; swoiste związki próchnicze posiadają zabarwienie od jasnobrunatnego do czarnego. Powszechnie dla określenia barwy stosuje się skalę barw Munsella która uwzględnia trzy elementy barwy(każdy jest określany w skali 10 stopniowej): odcień, czystość i nasycenie. 2.5.STRUKTURA GLEB strukturą gleby nazywamy sposób ułożenia elementarnych cząstek glebowych oraz rodzaj wzajemnego ich powiązania. Można ja określić również jako zdolność utworu glebowego do tworzenia agregatów różnych typów i trwałości. Wyróżniamy trzy grupy: a)struktury proste mineralnych utworów glebowych b)struktury agregatowe mineralnych utworów glebowych c)struktury gleb organicznych. Ad a) struktury proste-cząstki występują luźno lub są zlepione, lecz masa glebowa nie wykazuje naturalnej łupliwości, dzięki której tworzą się agregaty. Dzielą się na: 1) struktura rozdzielonoziarnista- cząstki występują luźno, wyst w utworach szkieletowych, piaskach luźnych, niektórych utworach pyłowych, charakteryzujących się bardzo niską zawartością cząstek spławianych i substancji organicznej. 2) struktura spójna- cząstki są sklejone lepiszczem i tworzą jednolita masę, nie wykazując żadnych regularnych pęknięć. Mała zawartość związków próchnicznych i niski udział frakcji ilastej. Występuje w głębszych poziomach piasków gliniastych lub glin piaszczystych i pylastych. Ad b) struktury agregatowe: występują wówczas gdy utwór glebowy wykazuje naturalne płaszczyzny pęknięć, dzięki czemu przy kruszeniu rozpada się na dość regularne agregaty. Dzielą się na: 1) struktury sferoidalne: agregaty kształtem zbliżone do kuli: - struktura koprolitowa- agregaty porowate o mało regularnych kształtach, odpowiednio wzbogaconych i posklejanych wydzielinami dżdżownic i wazonkowców, występuje w niektórych poziomach próchniczych gleb uprawnych; -struktura gruzełkowa-agregaty dość kształtne, porowate i trwałe, rolę spoiwa pełnią substancje próchnicze, wydzieliny organizmów glebowych i minerały ilaste. Występuje głównie w poziomie orno próchniczym; - struktura ziarnista- agregaty prawie nieporowate, powstałe głównie na skutek dezintegracji fizycznej mineralnego utworu drobnoziarnistego, występują w poziomach próchniczo darniowych gleb ciężkich. 2) struktura foremnościenna (poliedryczna) -agregaty ssą równomiernie wykształcone wzdłuż trzech osi prostopadłych do siebie, posiadają ostre bądź zaokrąglone krawędzie. Ostre posiadają agregaty powstałe na skutek dezintegracji fizycznej utworów drobnoziarnistych np. iłów pylastych, gs i gc. Zaokrąglone można spotkać w glebach brunatnych wytworzonych z GL i gs. Odmianą tej struktury jest struktura bryłowa o agregatach dużych, nieregularnych, z szorstkimi powierzchniami. Struktura ta tworzy się w poziomie orno próchniczym gleb ciężkich na skutek uprawy mechanicznej. 3)struktury wrzecionowate, charakteryzują się agregatami wydłużonymi w pionie, należą tu: -struktura pryzmatyczna- o agregatach w kształcie graniastosłupów wrzecionowatych, ostrokrawędzistych z płaskimi powierzchniami górnymi i dolnymi; tworzy się w głębszych poziomach gleb ciężkich na skutek namakania i wysychania; -struktura słupowa-posiada agregaty podobne w kształcie lecz o zaokrąglonych krawędziach, także górna powierzchnia jest zaokrąglona, są charakterystyczne dla gleb słonych; 4) struktury dyskoidalne- agregaty rozbudowane w kierunku osi poziomych, występują tu:-struktura płytkowa-agregaty w postaci płytek ułożonych poziomo, oddzielonych od siebie wąskimi szczelinami powstającymi podczas wysychania gleby lub soczewkami lodu w okresie zimowym; -struktura skorupkowa-agregaty w kształcie miseczkowato wklęsłych płytek powstają podczas wysychania i nierównomiernego kurczenia się materiałów rytmicznie warstwowych. Ze względu na trwałość agregatów wyróżnia się następujące odmiany struktury: struktura agregatowa słaba- agregaty nietrwałe, przy rozkruszaniu powstaje dużo materiału bezagregatowego. Struktura agregatowa średnio trwała- agregaty dobrze wykształcone, jednak nie dające się wyróżnić w glebie nie rozkruszonej. Po rozkruszeniu rozpada się na dobrze wykształcone agregaty i niewielka ilość materiału bezagregatowego. Charakterystyczna dla poziomu A i B gleb płowych wytworzonych z utworów gliniastych. Struktura agregatowa trwała- agregaty trwałe widoczne nawet w utworach nie rozkruszonych, słabo przylegają do siebie. Po rozkruszeniu materiał składa się głównie z trwałych agregatów i bardzo małej ilości tworzywa bezagregatowego. Struktury gleb organicznych w poziomach organicznych gleb hydrogenicznych w których nie zachodzi proces murszenia wyróżniamy: a) gąbczasta -masa organiczna uwilgotniona sprawia wrażenie gąbki, a w stanie suchym wojłoku, charakterystyczna dla torfów mechowiskowych o słabym stopniu rozkładu b)włóknista-przedstawia splot włókienek szczątków roślin, charakterystyczna dla słabo rozłożonych torfów szuwarowych c)kawałkowa-masa organiczna rozpada się pod naciskiem na kawałki, charakterystyczna dla torfów drzewnych, średnio i silnie rozłożonych d)amorficzna- charakterystyczna dla silnie rozłożonych torfów , stanowi bezpostaciową masę organiczną, na mokro rozmazującą się w palcach. W poziomach organicznych podlegających procesowi murszenia wyróżniamy następujące typy struktur: a) ziarnistą(kaszkowatą) -ziarna zagęszczonej substancji organicznej, w stanie suchym sypkie, nie brudzące, charakterystyczna dla głębszych warstw poziomu M2 w całkowicie shumifikowanych torfach b)koksikowa-ziarna drobne, twarde, ostrokrawędziste, charakterystyczne dla poziomu M, zdegradowanego na skutek nadmiernego przesuszenia silnie rozłożonych torfów c)proszkową-charakterystyczna dla poziomów powierzchniowych gleb murszowych nadmiernie przesuszonych wskutek intensywnej uprawy, w stanie suchym robi wrażenie proszku, w stanie wilgotnym amorficznie rozmazującej się masy d)gruzełkowatą-typowa dla darniowych i poddarniowych poziomów łąk na glebach organicznych o korzystnych stosunkach wilgotnościowych. Strukturę należy zaliczyć do najważniejszych właściwości fizycznych gleby, ma ona zasadniczy wpływ na ilość i jakość porów glebowych , zatem od niej zależą zdolności retencyjne i stosunki wodno-powietrzne gleby. Najważniejsze czynniki strukturotwórcze: koloidy glebowe(mineralne i organiczne z wiodącą rolą swoistych związków próchniczych), węglany wapnia oraz inne związki Ca, Mg, Fe, wydzieliny organizmów glebowych, w tym także roślin wyższych, dezintegrację fizyczną(występujące na przemian zjawiska zamarzania i odmarzania oraz wysychania i namakania gleby) 2.6.UKŁAD GLEBY: odzwierciedla ułożenie względem siebie cząstek elementarnych i agregatów, mówi także o zwięzłości i charakterze porowatości. Rodzaje układu gleby: a) luźny- cząstki nie tworzą agregatów i są względem siebie luźno ułożone, występuje w piaskach luźnych i utworach szkieletowanych b)pulchny- agregaty są ułożone w sposób dający dużą porowatość miedzyagregatową. Występuje w poziomach orno próchniczych gleb średniozwięzłych, zwłaszcza pyłowych c)zwięzły- agregaty strukturalnie przylegają do siebie dość ściśle, tworząc tylko nieliczne makropory. Układ taki jest właściwy dla gleb ciężkich w stanie wilgotności świeżej d)zbity- bezstrukturalna masa glebowa składa się ze szczelnie ułożonych , scementowanych cząstek elementarnych różnej wielkości. Charakterystyczny dla poziomów wzbogacenia gleb o składzie glin ciężkich. 2.7.KONKRECJE GLEBOWE: zwane także wytrąceniami lub nowotworami, są to widoczne skupienia różnych substancji, najczęściej w postaci różnej wielkości plam i zacieków, odróżniające się od otaczającej je zasadniczej masy glebowej składem i barwą. Najczęściej spotyka się konkrecje; a) próchnicze- o ciemnoszarym lub ciemnobrunatnym zabarwieniu, występujące w poziomach podpróchniczych w postaci językowatych nacieków b)krzemionkowe-występują w postaci białawych plam, języków i żyłek głównie w poziomach eluwialnych c)węglanowe-białe wytrącenia CaCO3 przyjmujące formy żyłek, bryłek, igiełek, spotyka się je w głębszych poziomach gleb wytworzonych z lessów d)żelaziste-różne formy skupień związków żelaza wykazujące rdzawe lub zielonkawe zabarwienie e)koprolitowe- skupienia koprolitów, powstających w wyniku procesów fizjologicznych mezofauny, szczególnie dżdżownic, występują w poziomie próchniczym w postaci zaokrąglonych agregatów o średnicy kilku milimetrów.

3. WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE GLEB: gleba jest tworem porowatym, trójfazowym-składa się z fazy stałej, ciekłej i gazowej. Wśród właściwości fizycznych gleb wyróżnia się: a)podstawowe-związane z jakością substratu glebowego:uziarnienie, gęstość właściwa, gęstość objętościowa, struktura, barwa, porowatość, zwięzłość, plastyczność, lepkość, pęcznienie, kurczliwość. B)wtórne-uzależnione od pierwotnych i decydujące o klimacie glebowym: właściwości wodne, powietrzne i cieplne. 3.1.FAZA STAŁA GLEBY składa się głównie z minerałów pierwotnych i wtórnych, a także z innych chemicznych związków nieorganicznych i z substancji organicznych w różnym stopniu przetworzenia. 3.1.1.Minerały glebowe: faza stała gleby mineralnej tworzy się na bazie zwietrzeliny skalnej. Minerały pierwotne łatwo wietrzejące występują w nieznacznych ilościach w zwietrzelinie skalnej skorupy ziemskiej. Spośród minerałów trudno wietrzejących najwięcej należy do krzemianów(kwarc, amfibole, pirokseny, oliwiny) i glinokrzemianów(skalenie, skaleniowce, łyszczyki) których udział przekracza 87%. Z punktu widzenia żyzności gleby największe znaczenie mają minerały wtórne a szczególnie minerały ilaste, decydują o najważniejszych właściwościach fizycznych i chemicznych i biologicznych. Minerały ilaste czyli wtórne minerały wietrzeniowe są to krystaliczne uwodnione krzemiany glinu, niekiedy magnezu, o budowie pakietowej. Pakiety są zbudowane z 2,3 lub 4 warstw na przemian glinowych i krzemianowych ułożonych równolegle. Warstwa krzemianowa składa się z czworościanów, w narożach znajdują się atomy tlenu a w środku Si4+. Warstwę glinową tworzą ośmiościany, w ośmiu ich narożach tkwią atomy tlenu lub grupy OH- a w środku znajduje się najczęściej Al3+, Mg2+ lub Fe2+. Zjawisko to stanowi podstawę funkcjonowania sorpcji wymiennej kationów ogólny wzór minerałów ilastych;nSiO2*Al2O3*nH2O. w zależności od budowy pakietu wyróżniamy trzy grupy minerałów ilastych: 1)minerały dwuwarstwowe 2)minerały trójwarstwowe 3)minerały czterowarstwowe. Minerały dwuwarstwowe składają się z pakietów, które tworzy jedna warstewka czworościanów krzemowych i jedna ośmiościanów glinowych. Budowa 1:1 Najważniejszym przedstawicielem grupy jest kaolinit, o wzorze Al2O3*2SiO2*2H2O. charakterystyczną cecha tej grupy jest mała odległość między pakietami. Skutkiem tego jest bardzo mała nasiąkliwość, mała plastyczność i niewielkie zdolności wymiennego sorbowania kationów. Kaolinit jest głównym minerałem ilastym gleb klimatu tropikalnego, silnie wypłukanych z zasad. Minerały trójwarstwowe należą do najcenniejszych minerałów ilastych naszych gleb. Każdy z pakietów zbudowany jest z dwóch warstewek czworościanów krzemowych i oddzielającej jej warstewki ośmiościanów glinowych. Budowa 2:1. grupę tą dzieli się na: podgrupę montmorylonitu, podgrupę wermikulitu, podgrupę illitu. Podgrupa montmorylonitu: Al2O3*4SiO28H2O, charakteryzuje się znaczną i zmienna odległością między pakietami. Dzięki temu do przestrzeni międzypakietowych wnikają drobiny wody, powodując ich rozciąganie i zwiększanie objętości kryształu. Charakteryzuje się dużą nasiąkliwością, zdolnością pęcznienia oraz znacznymi zdolnościami sorbowania kationów. Minerały tej gr są zaliczane do najcenniejszych minerałów glebowych. Podgrupa wermikulitu charakteryzuje się nieco mniejszymi przestrzeniami międzypakietowymi, odznaczającymi się mniejszą rozciągliwością. Przestrzenie miedzypakietowe są wypełnione cząsteczkami wody i zabsorbowanymi kationami głównie Mg++. Charakteryzuje się największymi spośród minerałów ilastych zdolnościami wymiennego sorbowania kationów. Podgrupa illitu, charakteryzuje się podobną budową Krzyształy jak montmorylonit, a różni się tym, ze posiada znacznie mniejsze przestrzenie miedzypakietowe. Kryształy illitu są nierozciągliwe. Charakteryzuje się niewielkimi zdolnościami sorpcji wymiennej kationów, jednak trzykrotnie większymi od kaolinitu. Minerały czterowarstwowe, głównym przedstawicielem jest chloryt, posiadają między pakietami trójwarstwowymi warstwę ośmiościanów magnezowo-tlenowych. Budowa 2:1+1. charakteryzuje się minimalna rozciągliwością i zdolnościami sorpcyjnymi zbliżonymi do illitu. Porowatość ogólna: %-owy udział sumy obj porów zajętych przez powietrze i wodę w określonej jednostce objętości gleby. Zależy od: skł granulometrycznego -zawartości próchnicy - struktury - działalności mezofauny - uprawianych roślin -agrotechniki. Gleby o strukturze agregatowej posiadają większą porowatość ze względu na występowanie porów międzyagregatowych. Korzystne struktury: gruzełkowata i koprolitowa. Gleby drobnofrakcyjne posiadają większą porowatość ogólna od grubofrakcyjnych. Porowatość ogólna zmniejsz się w głąb profilu. Podział porów: kapilarne0,05-8,5mi, niekapilarne >8,5mi. Inny podział: mikropory<0,0002mm, mezopory0,0002-0,0085mm, makropory >0,0085. wzór: ps-pv/ps *100%. Gleby piaszczyste posiadają porowatość 30-40%, glony lekkie, średnie i utwory pyłowe 40-45%, gliny ciężkie i iły ok. 50%. Zwięzłość- cecha wskazująca na stopień związania poszczególnych cząstek i agregatów ze sobą, dzięki czemu gleba stawia większy lub mniejszy opór siłom zewnętrznym. Zależy głownie od składu granulometrycznego, struktury, ilości i jakości koloidów, a także od wilgotności, zawartości próchnicy i CaCo3. Lepkość: zdolność gleby do przylegania do różnych przedmiotów. Określana jako siła potrzebna do oderwania krążka wykonanego z metalu lub drewna od wygładzonej gleby. Wpływa: skład mechaniczny, struktura, zawartość próchnicy, wilgotność. Gdy wzrasta udział cząstek koloidalnych to wzrasta lepkość. Plastyczność: to podatność uwilgotnionej gleby na formowanie. Zależy od składu granulometrycznego, mineralnego, uwilgotnienia, zawartości próchnicy. Miarą jest stopień plastyczności i wskaźnik plastyczności. Pęcznienie: zwiększenie objętości w wyniku pochłaniania wody. Gleby organiczne największa zdolność(50-80%). Zależy: od skl mineralnego(minerały ilaste zwiększają pęcznienie), granulometrycznego(im wyższa zaw iłu koloidalnego tym większa podatność na pęcznienie), rodzaju kationów wysycających kompleks sorpcyjny(Ca i Mg zmniejszają pęcznienie, Na go zwiększa), struktury(gleby o trwałych agregatach mniej pęcznieją). Jest to zjawisko bardzo niekorzystne, gdyż powoduje w uwilgotnionej glebie praktyczne odcięcie dostępu powietrza do strefy korzeniowej roślin. 3.2 FAZA CIEKŁA GLEBY: 3.2.1 Formy występowania wody w glebie: postacie wody glebowej: chemiczna, w postaci lodu, w postaci pary wodnej, związana z siłami molekularnymi(higroskopowa, błonkowata), kapilarna(właściwa, przywierająca), grawitacyjna(wolno infiltrująca, szybko infiltrująca), gruntowa(właściwa, zaskórna). Woda chemiczna-krystalizacyjna, wchodzi w skład różnych minerałów. W tej postaci nie bierze bezpośredniego udziału w procesach glebowych nie może być wykorzystywana przez rośliny wyższe i organizmy glebowe. Zaw w glebie 7%. Woda w postaci lodu- jest mało aktywna, odgrywa znaczącą rolę w procesach wietrzenia fizycznego skał i minerałów, wpływa na procesy glebowe i glebotwórcze. Nie jest dostępna dla roślin. Woda w postaci pary wchodzi w skład powietrza glebowego, zajmującego grubsze pory glebowe. Przemieszcza się w glebie od miejsc o wyższym ciśnieniu do miejsc o niższym. Nie stanowi istotnego składnika bilansu wodnego gleb w naszym klimacie. Woda molekularna- to woda, której cząsteczki uległy adsorpcji na powierzchni cząstek koloidalnych gleby dzięki siłom elektrostatycznym. Jej ilość wzrasta wraz z zawartością mineralnych koloidów glebowych próchnicy, zależy także od relacji miedzy jonami w kompleksie sorpcyjnym. Kationy jednowartościowe zwiększają zawartość tej wody, obniżając spójność gleby co powoduje pogorszenie się struktury oraz zmniejszenie przepuszczalności i natlenienia gleby. Korzystnie wpływają jony dwuwartościowe. Higroskopowa- powłoka wody bezpośrednio przylegająca do cząsteczki gleby związana z nią dużymi siłami. Przemieszcza się w glebie, jest niedostępna dla roślin. Błonkowata-część wody molekularnej występująca na zewnątrz powłoki wody higroskopowej, związana z cząsteczkami gleby mniejszymi siłami, pochodzi z nasyconego parą wodną powietrza glebowego, wody kapilarnej i grawitacyjnej. Wykazuje nieznaczną zdolność do przemieszczania się z miejsc wilgotniejszych do suchszych i z cieplejszych do chłodniejszych. W niewielkim stopniu dostępna dla roślin. Woda kapilarna- to woda wypełniająca cienkie kanaliki glebowe, w których na granicy fazy stałej i ciekłej oraz ciekłej i gazowej występują siły kapilarne-adhezji i kohezji. Siły adhezji czyli przyciągania wody do ścianek kapilary powodują jej przemieszczanie się. Siły kohezji czyli przyciągania między cząsteczkami wody, sprawiają, że przemieszcza się cały słup wody w kapilarze. Silę zatrzymującą wodę w glebie określa się mianem siły stającej gleby symbol pF. Woda kapilarna może pochodzić: z podsiąku warstw głębszych i wody gruntowej, z przesiąkającej wody opadowej spływu i nawodnień, z kondensacji pary wodnej. Woda kapilarna właściwa to woda podsiąkająca, pozostająca w kontakcie z woda gruntową. Można w jej zasięgu wyróżnić dwie strefy: 1) strefę wody kapilarnej zamkniętej, występującą bezpośrednio nad wodą gruntowo-glebową, w której wszystkie pory kapilarne są wypełnione wodą 2) strefę wody kapilarnej otwartej, występującej nad poprzednią, w której pory cieńsze są wypełnione wodą, a grubsze powietrzem. Wysokość na jaką woda przemieszcza się z dużą intensywnością, a więc stanowi znaczące źródło zaopatrzenia roślin w wodę nosi nazwę podsiąku użytecznego. Woda kapilarna przywierająca woda która przeniknęła do gleby z opadów atmosferycznych, spływu powierzchniowego lub nawadniania i została zatrzymana w kapilarach. Woda k właściwa po przerwaniu łączności z woda gruntową staje się automatycznie wodą przywierającą. Aby mogła się utrzymać w kapilarze, siły kapilarne muszą być równe lub większe od sił grawitacji. Woda kapilarna jest w pełni użyteczna dla roślin i stanowi najcenniejszą formę wody glebowej. Woda grawitacyjna- okresowo wypełnia pory grubsze od kapilarnych. Pojawia się w glebie w czasie i po opadach, spływie powierzchniowym lub napływie powierzchniowym wyróżnia się wodę grawitacyjną wolno(3dni po opadzie dostępna dla roślin) i szybko(nie jest dostępna dla roślin, wyst tylko w czasie intensywnych opadów i kilkanaście minut po ich zakończeniu) przesiąkającą. Woda gruntowa- jest to poziom wodonośny, zalegający niezbyt głęboko pod powierzchnią terenu, występujący na utworach nieprzepuszczalnych. Woda gruntowo-glebowa właściwa- trwały poziom wodonośny, którego źródłem może być przesiąkanie boczne z rzek i jezior, wyciskanie wody z niżej położonych poziomów znajdujących się pod ciśnieniem, strumienie i potoki podziemne. Woda gruntowo-glebowa zaskórna- okresowy poziom wodonośny, tworzący się na utworach nieprzepuszczalnych, zasilany wodą z wiosennych roztopów i długotrwałych deszczów. W przypadku użytków zielonych woda gr występuje na gł 0,6-1m, gleb lekkich gruntów ornych 1-1,5m, gleb ornych średnich i ciężkich 1,5-2,0m lasów 2-3m. stanowi bardzo ważne źródło wilgoci w glebie i znacząco zwiększa jej żyzność. Tylko wodę kapilarną, grawitacyjną i gruntową określamy użytecznymi. 3.2.2 Wilgotność gleby jest to stosunek masy wody zawartej w glebie Mw do suchej masy fazy stałej gleby Ms. Wyraża się ją w procentach wagowych. Wyrażą się ją również w procentach objętościowych (wilgotność objętościowa) określa ona stosunek objętościowy wody w próbce glebowej Vw do objętości całej próbki V. zawartość wody w glebie można również wyrazić za pomocą stopnia wilgotności Sw. Określa on stosunek objętości wody Vw do całkowitej objętości porów glebowych Vp. Stopień wilgotności przyjmuje wartości od 0 do 1. Pojemność wodna maksymalna (pełna)- to stan całkowitego nasycenia gleby wodą, wszystkie pory, także grube są wypełnione wodą. Stan taki ma miejsce podczas długotrwałych opadów lub nawodnień. Pojemność wodna(wilgotność) aktualna- jest to zawartość różnych postaci wody w danej chwili. Pojemność wodna kapilarna-jest to ilość wody, jaką mogą zatrzymać pory kapilarne(pf=2,5). Pojemność wodna polowa- jest to ilość zatrzymanej przez glebę wody po odcieknięciu szybko infiltrującej wody grawitacyjnej, jest to łączna zawartość wody molekularnej, kapilarnej, i grawitacyjnej wolno przesiąkającej. pF=2,0. 3.2.3. Zdolność gleby do ciągłego zaopatrywania roślin w wodę: zależy od:a)warunków klimatycznych, zwłaszcza wielkości i rozkładu opadów, temp i wilgotności powietrza oraz prędkości wiatru b)zdolności retencyjnych gleby, które zależą od ilości i średnicy porów c)występowania wody gruntowej i głębokości jej zalegania d)innych źródeł wilgoci jak spływy z wyżej położonych terenów, nawadnianie e)działalności człowieka, jak melioracje wodne, agrotechniczne zabiegi zwiększające porowatość, działalność przemysłowa i inżynierska powodująca zanik wody gruntowej. Retencja glebowa- zdolność gleby do zatrzymywania dostarczonej do niej wody. Najważniejsze zjawiska związane z przemieszczaniem się wody: a)przesiąkanie polega na jej przemieszczaniu się w głąb profilu pod wpływem sił grawitacji. Głównym źródłem sa opady b)nasiąkanie polega na wypełnieniu się mikro i mezo porów wodą przesiąkającą lub nasiąkającą. 3.2.4.Gospodarka wodna gleb: 1)typ gruntowo-wodny: charakteryzuje warunki, w których zwierciadło wody gruntowo-glebowej lub strefa wody kapilarnej właściwej znajduje się stale w górnej lub środkowej części profilu glebowego. Wahania sezonowe są zwykle małe 2)typ opadowo-gruntowo-wodny, charakteryzuje się zróżnicowaną dostępnością dla roślin wody gruntowo-glebowej, co wynika z dużych sezonowych wahań jej poziomu. W okresie wiosennym woda ta zalega płytko i jest głównym źródłem wilgoci w strefie korzeniowej roślin, natomiast latem i jesienią główną rolę odgrywa woda opadowa retencjonowana w glebie. 3)typ opadowo-retencyjny, charakteryzuje gleby, w których ze względu na dużą głębokość zalegania wody gruntowej jedynym źródłem wilgoci jest retencjonowana woda opadowa. 3.3 FAZA GAZOWA GLEBY: powietrze glebowe wypełnia nie zajęte przez wodę większe pory glebowe. Całkowite zapotrzebowanie na tlen korzeni roślin i organizmów glebowych, zwane też aktywnością respiracyjną gleby, zależy od gatunku, fazy rozwojowej i kondycji roślin oraz aktywności mikrobiologicznej gleby. Najczęściej zapotrzebowanie na tlen wynosi 0,1-10mg/kg suchej masy gleby w ciągu godziny. Całkowite pobieranie tlenu z gleby w okresie letnim wynosi30-300kg/ha/dobę. Niedobór tlenu w glebie sprzyja procesowi gnilnemu substancji organicznej, w wyniku którego tworzy się metan, siarkowodór, indol i inne. Między glebą a powietrzem atmosferycznym zachodzi nieustanna wymiana gazów zwana oddychaniem gleby. Intensywność wymiany zależy od właściwości gleby(ilości i jakości porów), przyziemnych ruchów powietrza, różnic temp poszczególnych warstw. Zdolność gleby do zaopatrzenia korzeni roślin w tlen zwana jest natężeniem dyfuzji tlenu. 3.3.1.Skład chemiczny powietrza glebowego: porównaniu z atmosferycznym, zawiera podobną ilość azotu, mniej tlenu(15-20%), więcej CO2(0,2-10%), zmienną ilośc pary wodnej(0,8-1,5%) w glebach słabo przewietrzanych mogą występować metylen, etylen, siarkowodór i inne. Skład chemiczny powietrza glebowego zmienia się wraz z głębokością, zależy od zwięzłości i strukturalności gleby oraz jej stosunków wilgotnościowych. Wgłąb profilu wzrasta zaw CO2 a spada tlenu. Zewnętrznym objawem niedostatecznej aeracji gleby jest zjawisko oglejenia. 3.3.2Pojemność powietrzna gleby czyli objętość powietrza wypełniającego pory grube gleby, jest wyznaczana przez odjęcie pojemności wodnej kapilarnej od całkowitej objętości porów glebowych. Dużą pojemność powietrzną wykazują gleby lekkie a gleby ciężkie małą. 3.3.3 reakcja roślin na słabe przewietrzanie gleby przyjmuje się że długotrwały spadek pojemności powietrznej gleby poniżej 10% oddziałuje niekorzystnie na większość gatunków roślin, także niższa niż 10% zawartość tlenu w powietrzu glebowym powoduje niedotlenienie korzeni. 3.4.STOSUNKI WODNO-POWIETRZNE GLEBY zdolność gleby do zapewniania roślinom odpowiedniej ilości wody i powietrza określa się mianem stosunków wodno-powietrznych gleby. Relacje między tymi fazami różnią się w zależności od składu granulometrycznego, zawartości substancji organicznej, struktury, usytuowania w reliefie, głębokości zalegania wody gruntowej oraz przebiegu warunków pogodowych. Korzystnymi stosunkami wodno-powietrznymi charakteryzują się glp, płz, płi i trwałej i gruzełkowatej strukturze. Gleby lekkie piaszczyste charakteryzują się dominacją makropodów wypełnionych zwykle powietrzem, są zatem glebami dobrze przewietrzanymi ale o słabych zdolnościach retencji. Gleby ciężkie charakteryzują się dużą retencją wodną z uwagi na mezo i mikro pory i zbyt słabym napowietrzeniem. 3.5.WŁAŚCIWOŚCI CIEPLNE GLEBY: źródłem ciepła w glebie jest energia promieni słonecznych i w niewielkim stopniu także zachodzące procesy egzotermiczne. Głównymi parametrami odzwierciedlającymi właściwości cieplne gleby są a)ciepło właściwe- jest to ilość ciepła wyrażona w J potrzebna do ogrzania 1g fazy stałej gleby lub 1cm3 gleby o nienaruszonej strukturze.0,8-1,0J/g*K b)przewodnictwo cieplne-czyli zdolność do przemieszczania się ciepła wewnątrz gleby, odzwierciedla dynamikę ogrzewania lub ochładzania się głębszych jej warstw. Jego miarą jest współczynnik przewodnictwa cieplnego (gamma), oznaczający ilość ciepła jaka przenika w ciągu 1s pomiędzy przeciwległymi ścianami sześciennej kostki gleby o boku 1cm, przy założeniu, że różnica temp obu ścian wynosi 1K. przemieszczanie ciepła w glebie odbywa się w kierunku pionowym. Gleby porowate, suchsze o małej pojemności cieplnej nagrzewają się szybciej i nazywa się je ciepłymi, natomiast zwięzłe, silniej uwilgotnione-zimnymi.

4. WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE I FIZYKOCHEMICZNE GLEB 4.1.SKŁAD CHEMICZNY GLEB: 98%:tlen, krzem, glin, żelazo, wapń, sód, magnez, potas, wodór. 2%:tytan, węgiel, chlor, fosfor, siarka i mangan. zawartośc i rozmieszczenie poszczególnych pierwiastków w profilu glebowym zależy od rodzaju gleby(skały macierzystej), składu granulometrycznego oraz przebiegu procesów glebotwórczych. Pierwiastki dzielą się na 3 grupy: 1) mikropierwiastki pokarmowe pobierane z powietrza i wody O2, C, H2 2)mikropierwiastki pokarmowe pobierane z gleby N, P, K, Ca, Mg, S 3)mikropierwiastki pokarmowe pobierane z gleby Fe, Mn, B, Mo, Zn, Cu, Cl, Co. Ze względu na rolę można wyróżnić 2 grupy: 1)występujące w dużych ilościach, a których niezbędność dla większości gatunków roślin nie została dowiedziona Si, Al., Na 2) mikroelementy których niezbędności dla roślin nie stwierdzono, a które przy podwyższonych zawartościach mogą być toksyczne dla roślin lub ich konsumentów: Cd, Hg, Pb, As, Se, Sr, Ni, Cr, F i inne. Składniki pokarmowe roślin mogą występować w formie minerałów, bezpostaciowych związków chemicznych, jonów, substancji organicznej oraz w połączeniach kompleksowych mineralno-organicznych. Rodzaje zasobności gleby w poszczególne składniki: a)zasobność ogólna pierwiastka jest to całkowita jego zawartość w jednostce wagowej suchej masy gleby niezależnie od formy w jakiej występuje b)zasobność w przyswajalne formy pierwiastka: jest to sumaryczna jego zawartość w jednostce wagowej gleby w postaci związków i jonów, które mogą być przez rośliny pobrane c)zasobność w formy potencjalnie przyswajalne danego pierwiastka jest to sumaryczna jego zawartość w postaci związków i minerałów, które są aktualnie niedostępne dla roślin ale stosunkowo łatwo mogą ulec rozkładowi i przejść w formy przyswajalne. Do takich postaci należy zaliczyć materię organiczną i związki mineralne. Najważniejsza dla roślin jest zasobność b) a potem c).AZOT- jest podstawowym składnikiem budulcowym białek, wchodzi także w skład witamin, nukleotydow, kwasów nukleinowych, chlorofilu. Wpływa na wzrost roślin, zwiększa zawartość karotenu w roślinie i witaminach, reguluje także pobieranie innych składników pokarmowych zwłaszcza K i P. niezbędny dla wszystkich organizmów żywych. Źródła azotu to: substancja organiczna, biologiczne wiązanie wolnego azotu, nawożenie, wyładowania atmosferyczne, antropogeniczne zanieczyszczenia atmosfery. Około 99% N w glebie występuje w formach organicznych. Azot nie występuje w mineralnych skalach macierzystych naszych gleb. Czynnikiem decydującym o bieżącej dostępności dla roślin wyższych azotu z rozkładanej substancji organicznej jest stosunek C:N w glebie. Im jest on węższy, w tym większym stopniu rośliny mogą korzystać z azotu. Amonifikacja-mikrobiologiczny rozkład organiczny związków azotowych do amoniaku i innych prostych związków mineralnych. Proces ten zachodzi zarówno w warunkach tlenowych jak i beztlenowych. Jest procesem korzystnym-umozliwia obieg azotu w środowisku. Nitryfikacja-utlenianie amoniaku do kwasu azotowego, zachodzi w warunkach tlenowych na ogol proces ten jest uważany za korzystny. Denitryfikacja-redukcja azotanów i azotynów do wolnego N lub amoniaku, przebiega w warunkach ograniczonego dostępu tlenu, jest procesem niekorzystnym ze względu na związane z nim duże straty tego składnika. FOSFOR: ogólna zawartość w poziomach orno próchniczych 0,01-0,2%. wchodzi w skład związków budujących komórki, wpływa na rozwój generatywny roślin, bierze udział w procesie oddychania organizmów, wzmacnia system korzeniowy, zwiększa sztywność łodyg, wpływa korzystnie na pobieranie wielu innych składników, ogranicza przyswajanie metali ciężkich, zwiększa odporność roślin na choroby, zmniejsza negatywne skutki przeazotowania gleby, niedobór P powoduje zaburzenia w materii. Naturalnym źródłem fosforu jest: materia organiczna, występujące w skale macierzystej minerały. Rośliny pobierają go głownie w postaci anionu ortofosforanowego nieco słabiej HPO4(2-) i PO4(3-). POTAS- od 0,01-2%. Nie stanowi materiału budulcowego roślin, jak N i P spełnia role jakoś regulator gospodarki wodnej, bierze także udział w procesach fotosyntezy i oddychania, zmniejsza negatywne skutki przeazotowania gleby, ponadto jest aktywatorem 60 rożnych enzymow, wpływa na metabolizm. Zwiększa odporność roślin na choroby i na susze. Polepsza smak owocow zwiększając w nich zawartość cukrów i kwasów organicznych. Prawie cały potas występuje w glebie w postaci mineralnej. Źródło: ortoklaz, miki, wtórne materiały ilaste, zwłaszcza illit. WAPN: 0,07-2,6% reguluje gospodarkę mineralna, wpływa na gospodarkę wodna, inkrustuje błony komórkowe, niezbędną do kiełkowania pyłku i wzrostu łagiewki pyłkowej. Wpływa na pobieranie i redukcje azotanów, niedobór może powodować zahamowanie syntezy białek. Wpływa stabilizująco na odczyn gleby, zwiększa zdolności buforujące, intensyfikuje bakteryjne procesy glebowe, wpływa korzystnie na odpowiedni kierunek procesu prochnicotworczego, jest czynnikiem strukturotwórczym. Źródła: hornblenda, kalcyt, dolomit, apatyt. SIARKA: stały składnik białek, udział w procesach oksydoredukcyjnych komórki, oraz w fotosyntezie, duża rola w gospodarce azotowej, jej niedobór ogranicza syntezę białek. Zwiększa odporność na mróz i susze, poprawia jakość plonów, źródłem: siarczki, wtórny gips i anhydryt a także imisje odprzemyslowe i nawożenie. MAGNEZ: 3-5% wchodzi w skład chlorofilu, jest aktywatorem 20% enzymow, reguluje właściwości fizykochemiczne plazmy, wpływa na proces syntezy ATP i ADP oraz na przemieszczanie P w roślinie. Występuje w glebie głownie w formie mineralnej, źródłem sa: minerały oliwin, serpentyn, biotyt, hornblenda, dolomit. Bilans przyswajalnego Mg i Ca: Resztki roślinne i obornik, nawozy mineralne, minerały glebowe-przyswajalny wapń i magnez w glebie-pobieranie przez rośliny, straty przez wymywanie, straty przez erozję. SIARKA: 0,002-1% jest stałym składnikiem białek, bierz udział w procesach fotosyntezy oraz oksydoredukcyjnych. Jej niedobór ogranicza syntezę białek. Zwiększa odporność roślin na mróz i suszę, poprawia jakość plonów. Źródła:siarczki oraz imisje odprzemysłowe, nawożenie. 4.1.2. Mikroskładniki pokarmowe: wyst w niewielkich ilościach. Duże znaczenie mają mangan, żelazo, cynk, chlor, miedź, bor. Głównym ich źródłem jest skała macierzysta, substancja organiczna oraz imisje przemysłowe i nawozy mineralne. Żelazo: wyst w glebach mineralnych w dużych ilościach, jego pobieranie przez rośliny jest niewielkie. Bierze udział w procesie oddychania, fotosyntezy. Wodorotlenki żelaza odznaczają się zdolnościami sorpcyjnymi i strukturotwórczymi. Mangan: jest niezbędny dla roślin i zwierząt, spełnia role katalizatora w procesie oddychania, bierze udział w przemianach węglowodanów oraz azotu. Cynk: jest niezbędny dla roślin i ziwerzat, na jego niedobór wrażliwe są drzewa owocowe i zboża. Bierze udział w reakcjach enzymatycznych roślin. Miedź: należy do najważniejszych regulatorów procesów oksydacyjno-redukcyjnych. Jest silnie wiązana przez subst organiczna, co może wywołać u zbóż fizjologiczną chorobę nowin. Bor: pełni ważną rolę w gospodarce węglowodanowej roślin, wpływa na procesy kwitnienia i owocowanie, gospodarkę wodną i pobieranie soli mineralnych. Molibden: bierze udział w przemianach azotu w roślinie, współdziała przy wiązaniu wolnego azotu przez bakterie symbiotyczne. Kwasowość: stan gleby w którym jej odczyn jest kwaśny lub zasadowy. Występuje przewaga jonów H⁺ nad OH^-. Może ulegać zmianie a to za sprawą jonów wodorowych związanych z koloidami glebowymi, które pod wpływem roznych czynników mogą ulegać odszczepieniu i przechodzić do roztworu glebowego bądź odwrotnie. Kwasowość czynna: ilość zdysocjowanych jonów H⁺ znajdujących się aktualnie w roztworze glebowym, jej odzwierciedleniem jest pH w H₂O. Kwasowość potencjalna: obejmuje jony H⁺ i Al³⁺ związane z kompleksem sorpcji wymiennej gleby oraz jony H⁺ grup funkcjonalnych związków próchniczych które mogą ulec dysocjacji i przejść do roztworu glebowego. Dzieli się na wymienna i hydrolityczna. Kwasowość wymienna: wywoływana jonami H⁺ i Al³⁺ słabo związanymi w kompleksie sorpcyjnym, które przechodzą do roztworu pod wpływem obojętnych soli. Najczęściej do tego stosuje się 1M KCl. W środowisku wodnym hydrolizuje tak AlCl₃+HOH=Al(OH)₃+3HCl Kwasowość hydrolityczna: obejmuje jony H⁺ i Al³⁺ silnie zatrzymane w kompleksie sorpcyjnym które nie zostały wybite 1M KCl oraz jony H⁺odszczepione z łatwo dysocjujących grup funkcjonalnych związków próchnicznych. Stosuje się do ekstrakcji octan sodu lub wapnia. Kwasowość hydrolityczną wykazują gleby kwaśne o pH,5,5. Wpływ odczynu na : -pojemność kompleksu sorpcji wymiennej kationów i stopień wysycenia go zasadami -funkcjonowanie sorpcji wymiennej anionów - przyswajalność składników pokarmowych - pobranie i akumulacje w roślinach metali ciężkich - stężenie w roztworze glebowym szkodliwego dla roślin glinu ruchomego -rozwój organizmów glebowych, poprzez to na kierunek i dynamikę różnorodnych procesów glebowych -strukturę gleby -wzrost i rozwój roślin. Wpływ rożnych czynników na odczyn: skała macierzysta(jej skład mineralny), klimat, rodzaj i sposób użytkowania gleby oraz imisje odprzemyslowe. Zakwaszająco działają niektóre procesy glebotwórcze jak bielicowanie oraz imisje odprzemysłych zanieczyszczeń gazowych. Zanieczyszczenia pyłowe działają zwykle alkalizująco. Odczyn ulega także zmianom sezonowym i zmienia się dość regularnie zgodnie z porami roku, i tak pH gleby osiąga najniższe wartości latem natomiast najwyższe zima i na wiosnę. Zjawisko to można tłumaczyć aktywnością biologiczną mikroorganizmów i samych roślin wzbogacających glebę w kwaśne wydzieliny i CO2. Możliwości regulowania odczynu gleby: w naszych warunkach glebowo-klimatycznych zachodzi konieczność odkwaszania gleby, do tego celu używa się zwykle wapna rolniczego węglanowego i tlenkowego lub kredy jeziornej. Dla prawidłowego wyliczenia dawki neutralizatora trzeba znać wartość jego kwasowości hydrolitycznej i gęstości objętościowej oraz miąższość warstwy która ma być neutralizowana. Niekiedy zachodzi potrzeba obniżenia odczynu gleby, dla dobrego rozwoju roślin kwasolubnych w tym celu stosuje się komposty przygotowane z kwaśnego torfu, bądź mineralne nawozy zakwaszające jak siarczan żelazowy lub siarkę elementarną. Odczyn gleb polski: 58%odczyn kwaśny, 39%korzystny odczyn obojętny lub lekko kwaśny 3%odczyn zasadowy. Właściwości sorpcyjne gleb: Przez sorpcje gleby rozumiemy jej zdolność do zatrzymywania rożnych składników jak: -woda -pary -gazy -drobne cząstki stałe -molekuły -jony -mikroorganizmy. Najczęściej wyróżnia się 5 rodzajów sorpcji: -wymienna jonów -chemiczna -biologiczna -fizyczna -mechaniczna. Sorpcja wymienna kationów: czastki koloidalne gleby charakteryzujące się zdolnością zatrzymywania na swojej powierzchni kationów dzięki posiadanym ujemnym ładunkom elektryczny. Wszystkie cząstki fazy stałej gleby posiadające taką zdolność tworzą kompleks sorpcyjny.. Na taki kompleks składają się: -minerały ilaste -swoiste związki próchniczne -związki kompleksowe ilasto-prochniczne -krystaliczne, uwodnione tlenki żelaza i glinu. Ujemne ładunki elektryczne powstają w wyniku: 1) izomorficznego powstawania jonów w warstwach strukturalnych min ilastych. W wyniku tego procesu powstaje na pow koloidu nadmiar ładunków ujemnych, przy czym ich ilość nie zależy od pH gleby, dlatego określono je jako ładunki stale. 2)dysocjacji protonów wodorowych- z grup OH znajdujących się na krawędziach minerałów glebowych lub pochodzących z grup funkcjonalnych związków próchnicznych. W odczynie kwaśnym wodór jednak nie dysocjuje a ilość tworzących się w ten sposób ładunków ujemnych zwiększa się wraz ze wzrostem pH i powierzchni właściwej gleby. Z tych względów ładunki te nazywane są nietrwałymi. Pojedyncza cząstka koloidalna gleby wraz z zabsorbowanymi w sposób wymienny jonami nosi nazwę miceli. Ujemne ładunki powierzchniowe cząstki koloidalnej sa równoważone przez ładunki dodatnie kationów przyciąganych siłami elektrostatycznymi z roztworu glebowego. W warstwie zabsorbowanych kationów kompensacyjnych można wyróżnić dwie podwarstwy: 1)cienka podwarstwę kompensacyjną, zwaną warstwą Sterna, którą stanowią zdehydratyzowane kationy związane dużymi siłami elektrostatycznymi z ujemnie naładowaną powierzchnią koloidu. 2)znacznie grubszą podwarstwę dyfuzyjną w której kationy obok sił elektrostatycznych podlegają działaniu sił kinetycznych i znajdują się w ciągłym ruchu. Fizykochemiczna sorpcja glebowa kationów polega na ich zatrzymaniu przez koloidy glebowe w sposób umożliwiający ich wymianę pomiędzy warstwą dyfuzyjną miceli a roztworem glebowym. Siła i wybiórczość sorpcji kationów, zwana energią wejścia do kompleksu, wzrasta wraz z ich wartościowością i zmniejszaniem się średnicy kationu w stanie uwodnionym. Przyjmuje się jako regułę, że energia wyjścia z kompleksu jest odwrotnością energii wyjścia od niego. Pojemność sorpcyjna gleb(t) jest to całkowita ilość kationów wymiennych, którą jest w stanie zabsorbować 1kg gleby wyraża się ją w cmol(+)/kg zatrzymywane w kompleksie sorpcyjnym kationy mogą mieć charakter: zasadowy(s), kwaśny(h). t=s+h. największą pojemność sorpcyjną wykazują swoiste związki próchnicze, warstwowe minerały ilaste. Pojemność sorpcyjna zwiększa się wraz ze wzrostem pH. Ogólnie można powiedzieć, że pojemność sorpcyjna gleby zależy od jej składu granulometrycznego i mineralnego, zawartości i jakości próchnicy oraz odczynu. Procentowy udział zawartości kationów zasadowych S w całkowitej pojemności sorpcyjnej T określany jest jako stopień wysycenia gleby zasadami i oznaczany symbolem V. V=s/t*100%. Gleby zawierające w kompleksie sorpcyjnym 80-100% kationów alkalicznych przyjęto nazywać sorpcyjnie nasyconymi. Pojemność kompleksu sorpcyjnego i stopień wysycenia go zasadami świadczą o żyzności gleby. Im większa pojemność ks i większe jego wysycenie zasadami tym gleba wykazuje lepsze zaopatrzenie w dostępne dla roślin składniki pokarmowe, odznacza się tez większymi zdolnościami buforującymi. Sorpcja wymienna anionów, kompleks ten tworzą koloidy posiadające na powierzchni ładunek dodatni, należą do nich amfoteryczne, uwodnione tlenki glinu i żelaza. Najsilniejsza sorpcja anionów występuje w odczynie kwaśnym. Odgrywa niewielka rolę. Inne rodzaje sorpcji w glebie: sorpcja chemiczna polegająca na reakcjach chemicznych, w wyniku których przyswajalne i rozpuszczalne dla roślin składniki pokarmowe przechodzą w związki nierozpuszczalne, których rośliny nie mogą pobierać. Intensywność zależy od odczynu. Sorpcja biologiczna- polega na zatrzymaniu składników przez organizmy żywe, które je pobierają i wykorzystują dla swoich funkcji życiowych a następnie po obumarciu ulęgają rozkładowi w wyniku którego składniki te sa ponownie uwalniane do gleby i mogą być przyswajane przez rośliny. Sorpcja fizyczna- wiąże się ze zjawiskiem zagęszczania się na powierzchni silnie zdyspergowanych cząstek stałych molekuł innych ciał, znajdujących się w ośrodku płynnym lub gazowym. Polega na fizycznym wzajemnym oddziaływaniu na siebie różnych cząstek, związane jest z nia powstawanie wody higroskopowej w glebie. Sorpcja mechaniczna. Wszystkie rodzaje sorpcji chronią różne składniki przed ich wypłukaniem z gleby przez wodę. Właściwości buforowe gleby : jest to zdolność do przeciwdziałania wszystkim czynnikom usiłującym zmienić jej odczyn. Zdolność te gleba zawdziecza układom: węglanowym, wymiany jonowej, fosforanowym, krzemianowym, glinowym i żelazowym. Bufor węglanowy: działa tylko w glebach które zawierają CaCo3. jego działanie jest bardzo szybkie i utrzymuje pH gleby 80-6,2. bufor wymiany jonowej: występuje we wszystkich glebach, jego wydajność zależy od pojemności kompleksu sorpcji wymiennej kationów a ta i ilości i jakości koloidów glebowych i odczynu. Największą zdolność buforową posiadają związki próchnicze oraz minerały ilaste. Bufor wymiany jonowej funkcjonuje przy pH>4,2. próchnica posiada dodatkowe zdolności buforujące polegające na cofaniu się przy zakwaszaniu środowiska dysocjacji grup funkcjonalnych. Każdą glebę charakteryzuje pewna zdolność buforowa, najniższa niskopróchniczne utwory piaszczyste, najwyższa gleby zwięzłe o wysokiej zawartości próchnicy a zwłaszcza kwasów humoniowych.

5.SUBSTANCJA ORGANICZNA GLEBY jest jednym z podstawowych i charakterystycznych składników gleb. W jej skład wchodzą szczątki roślinne i zwierzęce w rożnym stopniu przetworzone oraz wydzieliny organizmów żywych, znajdujących sie zarówno w glebie jak i na jej powierzchni. 5.1. ŹRÓDŁA SUBSTANCJI ORGANICZNEJ W GLEBIE: Substancje wyjściową organiczna stanowią: 1.obumarle części roślin 2.ekskrementy i wydzieliny organizmów glebowych 3.obumarle ciała organizmów glebowych 4.nawozy organiczne. 5.2. PODSTAWOWE PRZEMIANY SUBSTANCJI ORGANICZNEJ W GLEBIE: Substancja organiczna w glebie stanowi układ dynamiczny, zależny od wielu czynników, ulega ona rozlicznym, wielokierunkowym przemianom, głownie o charakterze biochemicznym. Możemy wyróżnić dwa zasadnicze kierunki przemian: 1. całkowity rozkład substancji organicznej do prostych związków mineralnych-proces mineralizacji. 2.czesciowy rozkład materii organicznej, a następnie synteza do jakościowo nowych, specyficznych substancji organicznych, zwanych swoistymi związkami prochnicznymi-proces humifikacji. Przyjmuje sie ogólnie, ze około 75-80% substancji organicznej w glebie ulega mineralizacji, reszta-humifikacji. Obydwa kierunki maja charakter złożony, a w ich trakcie powstaje wiele produktów pośrednich. Mineralizacja substancji organicznej przebiega w trzech fazach: 1)Faza inicjalna-obejmuje rożne procesy, głownie hydrolizie i utlenianie, zachodzące bezpośrednio po obumarciu organizmu żywego. Początkowym przemianom ulegają białka i związki aromatyczne, natomiast wzajemne połączenia komore nie zostają zniszczone. Zewnętrznie przemiany te sa widoczne w postaci zmiany barw. 2) Faza mechanicznego rozkładu- następuje rozdrobnienie, częściowe przetworzenie i przemieszczenie substancji organicznej z mineralnymi frakcjami gleby, głownie przez mezo i makro faunę glebowa. 3) Faza mikrobiologicznego rozkładu- zachodzą rozliczne przemiany substancji organicznej przez mikroorganizmy glebowe, w tym głownie bakterie i grzyby.Czesc skladnikow-produktow mineralizacji, przechodzi do roztworu i kompleksu sorpcyjnego gleby, a część jest przyswajana przez mikroorganizmy które po pewnym czasie obumierają i podlegają podobnemu rozkładowi(sorpcja biologiczna). W zależności od warunków przebieg procesu mineralizacji może mieć dwa charaktery: 1) butwienie- proces mineralizacji zachodzący w warunkach aerobowych o charakterze egzotermicznym. Rozkład substancji organicznej przebiega przy dostępie tlenu dając produkty pełnego utlenienia: CO2, H2O, H2O2, SO4(2-), PO4(2-), NO3(-),Ca(2+), Mg(2+), K(+). 2) Gnicie: proces anaerobowy(beztlenowy) przy czym brak tlenu może być spowodowany nie tylko dużą zwięzłością lub nadmiernym uwilgotnieniem gleby, ale również intensywnym rozwojem mikroorganizmow aerobowych, zużywających zbyt szybko duże ilości tlenu, stwarzających tym samym warunki beztlenowe.Produktami gnicia sa głownie zredukowane proste związki mineralne jak: NH4(+), CH4, H2S, a także indol, skatol, oraz w niewielkim zakresie produkty pełnego utlenienia (CO2, H2O). Butwienie jest procesem korzystnym- większość jego produktów stanowi łatwo przyswajalne składniki pokarmowe roślin, natomiast gnicie jest niekorzystna forma mineralizacji z powodu szkodliwego oddzailywania na rośliny niektórych jego produktów np. CH4, H2S.5.3.NIESWOISTE SUBSTANCJE PRÓCHNICZE: Do nieswoistych substancji próchniczych zaliczamy wszystkie subst organiczne nie będące swoistymi substancjami próchniczymi a wiec resztki roślinne i zwierzęce oraz produkty częściowego lub daleko posuniętego ich rozkładu lub przemian prowadzonych prze mikroorganizmy glebowe. Spełniają one rozmaite funkcje- biorą udział w procesach glebowych, odżywianiu roślin i mikroorganizmow oraz dostarczanie im subst biologicznie czynnych. w skład ogólnie wchodzą: węglowodany, białka, tłuszcze, woski, garbniki i produkty częściowych ich przeobrażeń. Węglowodany- 10-50% tkanek roślinnych, na ogol łatwo i szybko sa rozkładane przez mikroorganizmy glebowe, stanowiąc dla nich głownie źródło energii. Dość trwała subst z tej grupy jest lignina występująca w zdrewniałych tkankach roślinnych udział 10-30%. Dużą odporność ligniny na rozkład sprawia ze po częściowej transformacji stanowi główny składnik swoistych subst próchnicznych. Udział białek- w resztkach roślinnych waha sie od 0,6-15% w Komorkach bakterii i grzybach 50-80%. W wyniku hydrolizy białek uwalniają sie aminokwasy, zaś w procesie ich mineralizacji-mineralne związki azotowe. Wchodzą także oprócz tych: drobnoczasteczkowe kwasy organiczne(octowy, mlekowy, fumarowy) subst garbnikowe oraz bituminy. Garbniki tworzą z białkiem i aminokwasami trwale połączenie mające duże znaczenie przy tworzeniu sie swoistych związków próchnicznych. Garbniki i bituminy sa ważnymi składowymi próchnicy glebowej. 5.4.SWOISTE SUBSTANCJE PRÓCHNICZNE: zwane także próchnicą właściwą lub humusem, tworzą sie w procesie częściowego rozkładu subst org pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz wtórnej syntezy produktów tego rozkładu do nowych jakościowo substancji. Proces ten nosi nazwę humifikacji i jest skutkiem działalności życiowej mikroorganizmow glebowych.Wyrozniamy następujące grupy i podgrupy: 1.kwasy fulwowe (-k.krenowe -k.apokrenowe) 2.kwasy huminowe(-k.hymatomelanowe -k.huminowe brunatne -k.huminowe szare.) 3.huminy. Kryteriami wydzielania grup sa rozpuszczalność w rożnych ekstraktorach, strącanie sie w kwasach i barwa. 1)Huminy( nie rozp w H2O, nie rozp w alkoholu, nie rozp w NaOH(ług), nie rozp w kwasie nieorg HCl; barwa czarna; zawartosc Corg 50-60%) 2) Kwasy Huminowe(nie rozp w H2O, nie rozp w alkoholu, rozp w NaOH, strącają sie w kwasach nieorg, barwa czarna lub brunatna, zawartosc 58%) 3)Kwasy hymatomelanowe (nie rozp w H2O, rozp w alkoholach, rozp w NaOH, strącają sie w kwasach nieorg, barwa brunatna, zawartosc 62%) 4) Fulwokwasy(rozp we trzech pierwszych, nie strącają sie, barwa żółtawą, zawartosc 55%). Kwasy Fulwowe jasnożółte kwasy krenowe i żółtobrunatne kwasy apokrenowe, te ostatnie sa uważane za utleniona formę pierwszych. Fulwokwasy sa subst łatwo rozp we wszystkich stosowanych do ekstrakcji związków humusowych rozpuszczalnikach-kwasach,zasadach,alkoholach,a nawet w wodzie. Maja prostsza od pozostałych związków humusowych monomeryczna budowę. Wolne i pod postacią soli sa rozpuszczalne w wodzie. Posiadają silnie kwaśny charakter. Sa w glebie bardzo ruchliwe i wywierają duży wpływ na proces tworzenia gleby i rozwoju. Wchodzą w połączenie z Fe i Al co ma duże znaczenie w procesie bielicowania. Maja słabiej niz. huminowe wykształcone jadro, dlatego określa sie je niekiedy mianem niedojrzałych. Dużym udziałem kwasów charakteryzuje się próchnicą gleb bielicowych do 70% i brunatnych kwaśnych. Kwasy Huminowe-wykazuja dużą różnorodność, podobna choć bardziej złożoną niz. fulwowe budowa. Sa koloidalne składają sie z polimerów które zbud sa z monomerow w których skład wchodzą(jadro aromatyczne, mostek łańcuchowy, grupy funkcjonalne. Jadro- jest podstawa strukturalne osnowy, tworzą go związki aromatyczne, cykliczne zawierające azot(indol,puryna) a także aminokwasy alifatyczne. Jako mostki występują oddzielone atomy tlenu i azotu lub gr atomów NH, CH2. Grupy funkcjonalne: karboksylowa, hydroksylowa, metoksylowa, aminowa. Dzięki dysocjacji H(+) z tych gr substancje te wykazują duże zdolności sorpcyjne. Dzięki swej budowie kwasy huminowe oprócz dużych zdolności sorpcji wymiennej charakteryzują sie wysoka chłonnością w stosunku do wody. Wyodrębniają sie z gleby poprzez ekstrakcje roztworem NaOH, a następnie wytraceniem kwasami. Kwasy huminowe mogą tworzyć z wielowartościowymi kationami związki wewnatrzkompleksowe-tzn chelaty. Kwasy hymatomelanowe- uważane za uproszczona formę huminowych, barwa brunatna, rozp w NaOH i alk. Posiadają słabszy charakter kwaśny niz. fulwokwasy. sa niejednorodne. Ich obecność wskazuje na genezę i warunki powstawania próchnicy. Kwasy huminowe brunatne- bogatsze w N niz. poprzednie, bardziej wrażliwe na koagulujące działanie elektrolitów, nie rozp sie w alk, barwa ciemno brunatna. Charakterystyczne dla gleb brunatnych, płowych, bielicowych, a także kwaśnych gleb zabagnianych i bagiennych. Kwasy huminowe szare- bogate w N, wrażliwe na koagulujące działanie elektrolitów, barwa ciemno szara, slaby charakter kwaśny, największą masa cząsteczkową wśród humusowych. wysokie zdolności sorpcyjne, znaczenie strukturotwórcze. Huminy- składają sie z częściowo shumifikowanej, trudno rozkładalnej, pierwotnej materii org. najmniej zbadane. na ogol nieaktywne i nie biorą bezpośredniego udziału w procesach glebowych. nie rozp w roztw alkalicznych i alkoholach. mogą tworzyć kompleksy oraniczno-mineralne odgrywające dużą role strukturotwórczą. 5.5.RODZAJE PROCHNICY próchnicą w zależności od warunków w których powstała i funkcjonuje może wykazywać duże zróżnicowanie. Podzial ze względu na warunki siedliskowe: -p.gleb uprawnych -p.gleb lakowych -p.gleb torfowych -p.gleb leśnych -p.glebpodwodnych. ze względu na stopień i charakter wysycenia zasadami: -p.slodka -p.kwasna -p.slona. 1)p.slodka - zawiera subst dobrze shumifikowane o Dużym udziale kwasowa huminowych, jest adsorpcyjnie nasycona, kationami 2-wartosciowymi(Ca(2+)-próchnicą). tworzy sie w warunkach odczynu obojętnego lub alkalicznego(czarnoziemy, brunatne wl, mady, rędziny). Próchnicą ta jest najkorzystniejsza dla gle uprawnych , duży jest w niej udział kwasowa huminowych szarych. Stosunek kwasowa huminowych do fulwowych >1. Próchnicą kwaśną- adsorpcyjnie nienasycona, czyli H(+)-próchnicą,. jasny kolor, występuje w glebach kwaśnych glejowe, bielicoziemne. słabsze wlasciowsci sorpcyjne i strukturotwórcze, stosunek <1. Próchnicą słona: wysycona jonami Na(+) w ilości ponad 15% pojemności sorpcyjnej, łatwo peptyzuje, szybko pęcznieje, pogarsza wl fiz gleby, występuje w glebach słonych. tzw soloncach.Rola w odżywianiu roślin: podział na: 1)próchnicą pokarmowa 2)próchnicą trwała. 1)-do p.p zaliczamy subst org, ktora łatwo ulegają rozkładowi i stanowią źródło składników pokarmowych roślin. Sa to głownie nieswoiste substancje próchnicze, z wyłączeniem trudnorozkladalnych lignin i garbnikow, oraz podatne na rozkład formy związków humusowych. Subst te sa tym intensywniej mineralizowane im węższy posiadają stosunek C:N. Produktami ich rozkładu sa oprócz prostych związków mineralnych także anabiotyki, hormony, witaminy, fermenty. Próchnicą trwała- obejmuje swoiste i nie swoiste subst próchniczne trudniej rozkładalne: niektóre frakcje kwasowa huminowych, huminy,smoly,zywice oraz ligninie. Na ogol ciemniej zabarwiona niz. pokarmowa, odgrywa bardzo ważną role w kształtowaniu zwłaszcza fiz wlasciowosci gleby. Troficzność siedliska leśnego: 1) MULL- wykształca sie w siedliskach eutroficznych, przy udziale wielogatunkowych lasów liściastych. dużą aktywność rozkładu i humifikacji materii org., co umożliwia powstanie dobrze wykszt poziomu próchniczego. Charakteryzuje sie lekko kwaśnym odczynem, wąskim stosunkiem C:N (10-15:1) oraz Dość wysokim wysyceniem kompleksu sorpcyjnego zasadami. 2)MODER- powstaje głownie w glebach mezotroficznych, przy udziale jedno lub wielogatunkowych lasach liściastych i lisciasto-iglastych. Charakteryzuje sie średnia aktywnością biologiczna rozkładu materii org, w wyniku czego tworzy sie poziom org surowinowy(Ol) i detrytusowy (Ofh). Posiada kwaśny odczyn(pH KCl 3,5-5,0) Dość szeroki stosunek C:N (15-30:1) niski stopień wysycenia zasadami. 3) MOR- w siedliskach oligotroficznych pod roślinnością borowa. charakteryzuje sie małą aktywnością biologicznego rozkładu materii org, wskutek tego powstaje znacznej miąższości poziom organiczny, składający sie z podpoziomow: surowinowego, butwinowego, i epihumusowego. Posiada silnie kwaśny odczyn(pH KCl 2,5-4,0) bardzo niski stopień wysycenia zasadami i szeroki stosunek C:N(30-40:1). głownie w glebach bielicoziemnych. 5.6.ZNACZENIE PRÓCHNICY W GLEBIE: próchnicą należy do głównych wskaźników żyzności . oddziałuje korzystnie na wszystkie wl fiz chem i biol: 1. na tworzenie sie wodoodpornej struktury gleby co poprawia stosunki wodno-powietrzne. jest to głownie zasługą kwasowa huminowych- tworzą Sie humiany wapnia i żelaza sklejające cząstki glebowe 2. zwiększa retencje wodna. może zatrzymać 3-5 krotnie więcej wody w stosunku do swojej wagi. 3. ciemne zabarwienie sprzyja pochłanianiu promieni słonecznych i ogrzewaniu gleby. 4. zwiększa zdolności sorpcyjne i zasobność gleb. przyjmuje Sie ze org część kompleksu sorpcyjnego może zatrzymać w sposobi wymienny 4-12 razy więcej kationow niz. taka sama ilosc koloidow mineralnych. pozatym tylko próchnicą ma zdolności sorpcji wymiennej. Kationy przez nia zasorbowane sa łatwiej wypierane do roztworu glebowego niz. z mineralnej części kompleksu sa zatem ruchliwsze i łatwiej przyswajalne przez rośliny. 5. zwiększa zdolności buforowe gleby, reguluje odczyn i stężenie składników pokarmowych w roztworze glebowym. 6. stanowi źródło energii i składników pokarmowych dla mikroorganizmow odpowiedzialnych za zdecydowana większość procesow glebotwórczych. Gleby zasobne w subs org charakteryzuje wyższą aktywność biolog. 7. maja wpływ stymulujący dla wielu procesów zachodzących w roślinach np. oddychanie, fotosynteza. 8. sprzyja silnemu namnazaniu sie mikroorganizmow saprofitycznych, będących często antagonistami dla fitopatogenow. 9. osłabia negatywne dla roślin skutki skażenie odprzemyslowego gleb oraz nadmiernej chemizacji w rolnictwie. 5.7.ZAWARTOŚC PRÓCHNICY W GLEBACH POLSKI: mineralne(0,6-6%) Poziom zawartości jest Dość stabilny a zależy od: -rodzaju skały macierzystej, -głębokości zalegania wody gruntowej, -klimatu, -rodzaju użytkowania, -ukształtowania terenu. gleby piaszczyste kwaśne(bielicoziemne, brunatne kwaśne)(0,6-1,5%); rędziny czarnoziemne oraz mady próchniczne i czarne ziemie do 6%; czarnoziemy do 4%.5.8Mozliwosc regulowania zawartości próchnicy w glebie: aby zwiększyć: -stosowanie nawozów organicznych jak: obornik, kompost, nawozy zielone -stosowania odpowiednich płodozmianów ze znaczącym udziałem roślin motylkowych -zabiegi optymalizujące stosunki wodno-powietrzne w glebie - racjonalne nawożenie mineralne i wapnowanie gleb kwaśnych.

(6)Organizmy glebowe: określane mianem edafonu, odgrywają kluczowa role w glebie. bez ich udziału powstanie i funkcjonowanie gleby byłoby niemożliwe. ilość i skład gatunkowy org glebowych zależy od: 1. zasobności w składniki pokarmowe 2.ilosci i jakości materii org 3.odczynu 4.stosunkow wodno-powietrznych. Przedstawiciele mikroflory: wirusy,bakterie,promieniowce,grzyby,glony,porosty. Mikrofauny:pierwotniaki,nicienie,roztocze,skoczogonki. Mezofauny:wazonkowce, dzdzownice,stawonogi. Makroflora: nornice,susly,krety,slepce,chomiki,swistaki. (6.1) Mikroorganizmy glebowe: 1) Wirusy- najmniejsze i najprymitywniejsze z mikroorganizmow. występują jako fagi. czyli org niszczące inne mikroorg. - bakteriofagi(wirusy pasożytujące na bakt) - aktinofagi(wirusy niszczące promieniowce) - mykofagi(wirusy atakujące grzyby). Działalność fagów jest ogólnie szkodliwa mogą atakować org niepożądane ale za to niszczą także pozyteczne.Bakterie- najbardziej aktywne org. wywierają decydujący wpływ na szereg procesów zachodzących w glebie a te z kolei stanowią o jej wlasciowsciach i żyzności. liczba bakterii w 1g poziomu próchnicznego waha sie od kilku milionów do 5mld co daje masę od kilkuset do około 10tys kilogramów na 1ha. populacja bakterii zasiedlających glebę zależy od jej właściwości a zwłaszcza ilości i jakości substancji organicznej, odczynu, warunków wodno-powietrznych oraz temperatury. Na podstawie zapotrzebowania pokarmowego i sposobu odżywiania bakterie dzielimy na dwie główne grupy: bakterie samożywne(autotrofy) i cudzożywne(heterotrofy). Bakterie autotroficzne-prowadza syntezę prostych związków organicznych ze składników mineralnych, dzięki energii zdobytej w wyniku utleniania zredukowanych związków mineralnych lub energii słonecznej. Bakterie z rodzaju Nitrosomonas utleniają tylko amoniak a Nitrobacter jedynie azotyny. Największe znaczenie dla gleby maja bakterie nitryfikacyjne, siarkowe, żelazowe. Fotoautotrofy posiadają malo liczna reprezentacje wśród bakterii glebowych. Należą do organizmow beztlenowych. Występują w glebach podmokłych i wodach powierzchniowych a także jako organizmy pionierskie w zwięzłych glebach inicjalnych. Bakterie heterotroficzne- czerpią energie i węgiel potrzebne do budowy swych jednokomórkowych organizmow ze związków organicznych zajdujacych sie w glebie syntetyzowanych przez organizmy autotroficzne. Wiele spośród tych bakterii należy do wszystkożernych, mogących rozkładać i czerpać pożywienie z wielu rożnych związków org. niektóre jednak wykazują wysoki poziom specjalizacji. np w rozkładzie niektórych trudnorozkladalnych subst chociażby błonnika. Do tej grupy należą tez bardzo ważne dla żyzności gleby bakterie wiążące azot atmosferyczny. Bakterie sa wrażliwe na odczyn i uwilgotnienie gleby. optymalne pH 6,5-7,5 niektóre jednak tolerują granice 4-10. Promieniowce: rząd nieco większych rozmiarow, sa ważnym i licznie występującymi mikroorganizmami. ich środowisko to gleba zwięzła bogata w subst org, a odczyn obojętny lub zasadowy, dobrze przewietrzana. Głównym zadaniem jest rozkład materii org. niektóre uczestniczą w syntezie kwasów huminowych. Wytwarzają liczne antybiotyki, barwniki,witaminy,dzieki tym pierwszym wpływają regulujaco na relacje pomiędzy rożnymi organizmami glebowymi. Grzyby- organizmy heterotroficzne i poza nielicznymi wyjątkami tlenowe. najważniejsze sa mikrogrzyby. jest ich na ogol w glebie mniej niż bakterii, sa jednak większe i ich biomasa jest porównywalna do masy bakterii. Ze względu na sposób funkcjonowania i role jaka odgrywają dzielimy na:Saprofityczne: żyjące na martwej materii org. odgrywają ogromna role w procesach humifikacji zwłaszcza w odniesieniu do subst trudnorozkladalnej (lignina) oraz w warunkach nie sprzyjających aktywności bakterii i promieniowcow. Grzyby żyjące w symbiozie z roślinami wyższymi: korzystne dla obu organizmow, zjawisko współżycia(mykoryza), ułatwiają roślinom pobieranie wody i składników pokarmowych oraz dostaraczaja substancji wzrostowych a biorą węglowodany. Pasożytnicze: rozwijające sie na tkankach żywego organizmu sa najczęstszą przyczyna chorób roślin, grzyb wywołujący raka ziemniaka. Grzyby na ogol sa tolerancyjne w stosunku do odczynu, zasolenia innych właściwości chemicznych. Pod warunkiem odpowiedniego uwilgotnienia i napowietrzenia. Z tego powodu mikrogrzyby odgrywają szczególnie dużą role w glebach kwaśnych, zwłaszcza leśnych, w których aktywność bakterii i promieniowcow radykalnie spada oraz glebach zdegradowanych i terenach rekultywowanych. mogą oddziaływać na nie szkodliwie a nawet toksycznie np grzyb rhizoctonia solani uszkadza swoimi wydzielinami kiełki ziemniaka. Glony: organizmy fotosyntetyzujace występują w znacznych ilościach płytko pod powierzchnia gleby, sa organizmami pionierskimi w początkowych stadiach procesu tworzenia sie gleb, przyśpieszają wietrzenie skaly, wykazują dużą odporność na niekorzystne warunki środowiska glebowego. Na obszarach zagrożonych erozja wietrzna odgrywają ważną role dzięki sklejeniu luźnym cząstek glebowych co zapobiega ich wywiewaniu. Porosty: ważną role odgrywają grzyby żyjące w symbiozie z glonami. występują na suchych i jałowych stanowiskach. wszędzie tam gdzie inne org nie utrzymałyby sie przy życiu. sa pionierami procesów glebotwórczych głownie dzięki wydzielaniu kwasów o znacznym stężeniu powodujących rozkład tworzących skale minerałów. Mikrofauna: występuje w przestworach glebowych, bierze udział w rozdrabnianiu i przemieszczaniu materii organicznej, niekiedy na znaczne głębokości. Naleza:pierwotniaki, nicienie, roztocze, skoczogonki 6.2..Procesy zachodzące przy udziale mikroorganizmów: 1.mineralizacja materii org(rozdz 5.2) 2.humifikacja materii org(rozdz 5.4) 3.Przetwarzanie substancji mineralnej w organiczna (4.3.3). Wiazanie wolnego azotu z powietrza: ten niezwykle cenny proces prowadzony przez bakterie wolno żyjące lub pozostające w symbiozie z niektorymi roślinami wyższymi. Najbardziej znana bakteria RHIZOBIUM żyjąca w symbiozie z roślinami motylkowatymi przy czym poszczególne gatunki roślin zasiedlane sa przez specyficzne im właściwe gatunki i szczepy np. RHIZOBIUM: -rh. Leguminosorum żyje w symbiozie z grochem i wyka, -rh trifolii z koniczyna -rh lupini z Lubinem i saradela, -rh phaseoli z fasola, -rh meliloti z nostrzykiem i lucerna, -rh japonicum z soja. Większość rodzajów rhizobium wymaga odczynu zbliżonego do obojętnego, dobrych stosunków wodno-pow, dobrej zasobności gleby w P Ca K B Mo. Bakterie wiążące wolny N żyją w symbiozie również z takimi roślinami jak: oliwnik, rokitnik, woskownica,. Wiążąc wolny azot mogą także niektóre promieniowce np..: w symbiozie z olsza czarna i szara. Najbardziej znane wolne bakterie wiążące azot to0 bakterie z rodzaju Azotobaceter i Artrobacter -org tlenowe o wymaganiach względem gleby podobnych do rhizobium. Ocenia się ze w sprzyjających warunkach bakterie symbiotyczne mogą zwiazac od 100 do 300 kilogramów azotu atmosferycznego na ha w ciągu roku, natomiast bakterie wolno żyjące od kilku do kilkunastu. Uruchamianie składników pokarmowych: zwłaszcza P i K dzięki wydzielinom kwasów organicznych i H2CO3. utlenianie siarki zredukowanej przez autotroficzne bakterie siarkowe: a także niektóre grzyby: 2H₂S + O₂ = 2H₂O + 2S; 2S+3O₂=2H₂SO₄ Procesy utleniania siarki zachodzą w glebach o zróżnicowanym odczynie- od kwaśnego do lekko zasadowego. W największym stopniu funkcje te spełniają bakterie rodzaju thiobacillus. Przy malej zawartości siarki w glebie proces ten uważany jest za korzystny(S jest makroskładnikiem pokarmowym, tworzący się kwas rozpuszcza mineralny glebowe) przy dużej intensywności procesu następuje jednak zakwaszenie gleby. W warunkach beztlenowych drobnoustroje mogą także powodować redukcje siarki do H₂S proces niekorzystny. Utlenianie żelazne: proces ten prowadza w warunkach tlenowych bakterie żelaziste, które Fe²⁺ często równolegle zachodzi proces utleniania manganu i innych składników. W warunkach beztlenowych zachodzi proces utleniania wrotny redukcja Mn⁴⁺ do Mn²⁺ i Fe³⁺ do Fe²⁺ wywołując oglejenie proces niekorzystny ale ważny diagnostycznie. Nitryfikacja: czyli utlenianie NH₃ do HNO₃ przebiega dwu etapowo: NH₃ do HNO₂ za sprawa bakterii rodzaju nitrosomonas oraz HNO₂ do HNO₃ przy udziale bakterii z rodzaju nitrobacter. Procesy te zachodzą najintensywniej w glebach przewiewnych o odczynie zbliżonym do obojętnego zasobnych w P Ca Mg Fe proces ten uważany za korzystny. Denitryfikacja: odwrotny do nitryfikacji zachodzi w glebach słabo przewietrzanych o odczynie od słabo kwaśnego do zasadowego. Przykład bakterii uczestniczącej w tym procesie bacillus denitrificans. Denitryfikacja może być częściowa wówczas HNO₃-HNO₂-NH₃ lub całkowita HNO₃-N₂. pierwszy etap częściowej mogą powodować także promieniowce zaś drugi niektóre grzyby. Proces ten zwłaszcza denitryfikacje całkowita uznaje się za niekorzystna. (6.3) MEZO I MAKROORGANIZMY- 1) MEZOFAUNA-odgrywa dużą role w rozdrabnianiu subst organicznej oraz zmieszaniu jej z cząstkami mineralnymi gleby. Największe pozytywny znaczenie maja dżdżownice i wazonkowce, które dodatkowo wpływają na ustruktulnianie się gleby i wzrost przyswajalności składników pokarmowych dzięki tworzeniu koprolitow. Koprolity sa to porowate agregaty strukturalne składające się z cząstek glebowych przepuszczonych przez układ pokarmowy tych organizmow, odpowiednio wzbogaconych i posklejanych ich wydzielinami. Roczne przetworzenie waha się od 10-90 t/ha. Dużą aktywność dżdżownic i wazonkowcow zwiększa porowatość i poprawia stosunki wodno powietrzne, co ma szczególnie duże znaczenie w przypadku gleb zwięzłych. Koprolity stanowią ponadto składnik prochnicy mullowej, sa agregatami bogatymi w składniki pokarmowe. Dżdżownice i wazonkowce wymagają odpowiedniego uwilgotnienia i odczynu lekko kwaśnego do obojętnego. Masa samych dżdżownic wynosi 1000-4000kg/ha. Stawonogi: biorą udział w przemieszczaniu rozdrabnianiu a także częściowo przetwarzaniu subst organicznej. Makrofauna: sa to głównie ssaki: susły krety nornice ślepce chomiki świstaki króliki. Ich główna rola jest spulchnianie gleby oraz rozdrabnianie i przemieszczanie substancji organicznej i mineralnej.

7. Żyzność gleb.- definiujemy jako współudział we wzroście rozwoju i planowaniu roślin przejawiający się w zdolności gleby do przekazywania bytującym na niej roślinom wyższym składników pokarmowych, wody, powietrza i ciepła, dzięki odpowiednim właściwościom fizycznym, chemicznym i biologicznym. Wszystkie zatem właściwości gleby stanowią o jej żyzności. Proponowany jest tez zapis jako frakcja sześciu składników Sż=f(Z,B,Mk,Wf,Wch,Wb) gdzie: Sż-stan żyzności Z-zasobnosc B-budowa(tzn cechy morfologiczne profilu glebowego jakość i miąższość poziomów) Mk-mikroklimat Wf- właściwości fizyczne(skład gran, struktura, tekstura, porowatość, właściwości wodne, powietrzne i cieplne) Wch—właściwości chemiczne(kwasowość, zawartość CaCO3, pojemność i skład kompleksu sorpcyjnego, buforowość, zawartość subst toksycznych) Wb-właściwości biologiczne(zawartość i jakość subst org, skład edafonu, aktywność biologiczne) Jednym z podstawowych czynników decydujących o żyzności gleb sa organizmy glebowe które określają zarówno kierunek i charakter procesów biogeochemicznych. Zasobność gleby- jest to sumaryczna zawartość karo i mikro składników mineralnych oraz próchnicy i szczątków organicznych w rożnym stopniu rozkładu. Do czynników determinujących zasobność należą: 1. skład mineralny skały macierzystej 2.sklad granulometryczny poszczególnych poziomów, 3.zawartosc substancji organicznej i jej skład, 4.odczyn, 5.wlasciwosci sorpcyjne, 6. ilość ,jakość i aktywność org glebowych, 7. działalność człowieka. zasobność gleby może być naturalna lub antropogeniczna. Naturalna to zasobność wynikająca z właściwości skały macierzystej i procesu glebotwórczego, natomiast antropogeniczna obejmuje zasobność naturalna oraz będąca wynikiem działalności człowieka. ocena zasobności jest podstawowym warunkiem racjonalnego nawożenia. Im więcej możemy na glebie uprawiać gatunków tym większa jest jej żyzność. Gleba jest tym żyźniejsza im lepsze warunki wzrostu rozwoju i planowania znajdują w niej gatunki bardziej wymagające. Żyzność- cecha każdej gleby, natomiast skala nie posiada żyzności można mówić tylko o jej potencjalnej żyzności. Żyzność dzielimy trojako: 1)naturalna właściwa 2)agrotechniczna-która jest zmodyfikowana przez zabiegi uprawowe żyznością naturalna(nawożenie,nawadnianie,uprawa mechaniczna) 3)antropogeniczna-w przypadku której człowiek od początku wpływa na wytworzenie się gleby lub powoduje radykalne zmiany jej właściwości. Prawo minimum Liebiga: o żyzności gleby decyduje czynnik będący w minimum to znaczy ze żyzność obniża się do poziomu właściwości najmniej korzystnej.) 7.2 URODZAJNOŚC GLEB: to jej zdolność do wytwarzania przy udziale innych czynników środowiska biomasy roślinnej-plonu i zależy od: żyzności, cech genetycznych roślin, klimatu, działalności człowieka. Podział na urodzajność potencjalna-zdolnosc do wytwarzania określonej ilości biomasy przy zastosowaniu optymalnej agrotechniki. Wzór ur.potencjalna=ƒG,K,R,D₀/t gdzie: G-zyznosc K-klimat R- uwarunkowania wynikające z cech genetycznych roślin D₀- optymalna agrotechnika t-czas. Urodzajność aktualna uwzględnia natomiast faktycznie realizowany poziom agrotechniki i można ja zapisał następująco: ur.aktualna= ƒ G,K,R,D/t Urodzajność potencjalna jest pojęciem bardziej teoretycznym, stanowi ideał, do którego poprzez optymalizacje poszczególnych elementów agrotechniki rolnik winien zmierzać

Klasyfikacja gleb. Gleba orna:gleba uzytkowana rolniczo, uprawiane rośliny jednoroczne najwyżej kilku letnie. Ułożone w odpowiedni płodozmian. Wymaga czestych zabiegow mechanicznych w tym orki(nawożenie). To powoduje ze procesy glebowe przebiegaja dynamiczniej. SA najbardziej przeobrażone przez człowieka(wl chemiczne, biologiczne) w pl 76% użytków rolnych. Gleby darniowe: to gleby trwałych użytków zielonych(laka, pastwisko, sad) porośnięte wieloletnia roślinnością trawiasta i zielna. Najbardziej charakterystyczny jest poziom darniowy o miąższości kilkunastu cm, gdzie znajduje się masa korzeniowa. W glebach żyznych, dobrze uwilgotnionych poziom darniowy stanowi tylko czesc poziomu próchnicznego. Dobrze wykształcony taki poziom odgrywa ogromna role w zapewnieniu rozlina wilgoci skl pokarmowych i ciepla. Gleby lesne: wyst pod hodowlanymi kompleksami lesnymi. Mniej przekształcone przez człowieka. Charakterystyczna cecha jest wystepowanie nad poziomem próchnicznym poziomu organicznego który stanowi sciolka lesna bedaca na roznych etapach rozkładu humifikacji.Sciolka stanowi źródło składników pokarmowych jest waznym regulatorem wilgotności i temp w glebie. Produkty jej rozkładu mogą być jednak czynnikiem zakwaszającym glebe. Klasyfikacja bonitacyjna-odzwierciedla aktualna bądź potencjalna produktywność która można otrzymac przy odpowiednim uzytkowaniu i zagospodarowaniu. Klasyfikacja bonitacyjna gleb gruntow ornych: opiera się przedewszystkim na terenowych badaniach z wyszczególnieniem takich cech jak:- polozenie w terenie - warunki uprawy i właściwości otoczenia - budowa profilu glebowego -stosunki wodno powietrzne. Oraz w odniesieniu do każdego poziomu genetycznego: -barwa - struktura - sklad gran -odczyn -zawartość CaCO₃. Klasa I gleby orne najlepsze -wl chemiczne i fizyczne zbliżone do optimum. Wyst w terenach równinnych nie narazonych na erozje. Zapewniaja bardzo dobre warunki wzrostu rozwoju i plonowania wszystkich roślin uprawnych.(czarnoziemy niezdegradowane, mady próchniczne z utw pylowych, redziny czarnoziemne, gleby brunatne wytw z lessow. Klasa II- orne bardzo dobre. Właściwości zbliżone do I nieco gorzej położone w terenie(łagodnie nachylone zbocza). Na ogol charakteryzuja się nieznacznie gorszymi stosunkami wodno-pow sA mniej przepuszczalne i przewiewne troche trudniejsze do uprawy. Mimo nieco gorszych właściwości gleb tej klasy nie można zaliczyc do wadliwych nadaja się pod uprawe wszystkich roślin i przy odpowiedniej kulturze agrotechnicznej można uzyskiwac podobne plony jak w I. Klasa IIIa: gleby orne dobre posiadaja wyraznie gorsze właściwości od wyzej opisanych znajduja się w mniej korzystnych warunkach fizjograficznych. Gorsze stosunki wodno-pow, poziom wody gruntowej podlega znacznym wahaniom. Do tej klasy naleza gleby srednio zwiezle i zwiezle a także wytworzone z piaskow gliniastych zalegajacym na utw zwięźlejszym.(czarnoziemy zdegradowane, brunatne, plowe, mady, redziny czarnoziemne, czarne ziemie.) (ziemniaki, Zyto, jęczmień, a przy wys kulturze agrotechn wszystko.) Klasa IIIb- gleby orne srednio dobre: gorsze wl fiz i chem niż IIIa bądź mniej korzystne warunki fizjograficzne. Poziom wody gruntowej wykazuje duze wahania w wyniku czego gleba może być okresowo za sucha lub za wilgotna. Plony uazleznione od przebiegu pogody. (jak dobra pogoda i wysoka kult to pszenica, burak cukrowy, lucerna, koniczyna)(brunatne,plowe opadowo-glejowe,gorsze odmiany czarnoziemow zdegradowanych,niektóre odm czarnych ziem, mady i redziny,torfowo-murszowe) Klasa IVa- gleby orne średniej jakości lepsze:gleby ciezke, właściwości wykazuja znaczna wadliwość, wykazuja okresowo niekorzystne warunki pow-wodne. Często w gorszych położeniach(spadki narazone na erozje) gdy ureguluja stosunki wodno-pow to mogą awansowac do klasy IIIb lub a.(mogą należeć do prawie wszystkich głównych jednostek systematycznych. Wysokość plonu jest uzalezniona od gatunkowego i odmianowego doboru roślin oraz poziomu agrotechniki. Klasa IVb- gleby orne średniej jakości gorsze: zbliżone właściwościami do klasy wyzej ale bardziej wadliwe, albo zbyt suche albo zbyt wilgotne. Plony zaleza od agrotechn i warunkow atmosf. Klasa V-gleby orne slabe: malo żyzne i zawodne, silnie zalezne od przebiegu warunkow pogodowych. Dobor gatunkowy roślin jest mocno ograniczony. Lekkie sa za suche i zbyt ubogie w skl pokarmowe lub w przypadku wplytkiego wystepowania wody gruntowej okresowo lub na stale wilgotne. Redziny, gleby torfowe. Klasa VI gleby orne najsłabsze - bardzo duza wadliwość i zawodność: (bielicowe i rdzawe, podmokle, redziny inicjalne, najgorsze gleby torfowe i murszaste) Klasa VIRz- orne pod zalesienia: niska żyzność suche i jalowe. Uzytkowanie jako grunty orne jest nie racjonalne należy je zalesic. (rdzawe, rankery, bielice,) TRWALE UZYTKI ZIELONE Klasa I- gleby mineralne zasobne w prochnice, struktura gruzełkowato ziarnista. Przewiewne, zasobne w składniki pokarmowe, bez nawożenia zapewniaja wysoki plon. Klasa II- mineralne rzadziej mulowo-torfowe. Charakteryzuja się gorszymi stosunkami wodnymi przy braku pelnej możliwości ich regulacji. Klasa III-mineralne i mulowo-torfowe. Uwilgotnienie okresowo nadmierne lub okresowe niedobory wilgoci, wydajność siana średniej jakości ponad 3t/ha Klasa IV - trwale uzytki zielone na glebach mineralnych mulowo torfowych i murszowych. Gorsze polozenie, trudniejsze gospodarowanie, może występować zakrzeczenie. Klasa V-wystepuja gleby mineralne malo próchniczne o niskiej zasobności zbyt suche lub podmokle oraz przesuszone gleby mulowo-torfowe i zdegradowane torfowe. Udzial traw bardzo dobrych i dobry ponad 6%. Klasa VI- trwale uzytki zielone na granicy nieużytków wyst glownie na torfach silnie zdegradowanych. Na których roślinność nie tworzy zwartej darni. GLEBY POD LASAMI: dzieli się na sześc klas, których kryteria wydzielenia są podobne jak w przypadku gruntów ornych, dodatkowo uwzględnia się występujące zespoły roślinne. 8.3. KLASYFIKACJA SIEDLISKOWA GLEB: do najważniejszych klasyfikacji tego typu zaliczamy: kompleksy przydatności rolniczej gleb gruntów ornych, kompleksy glebowo-rolnicze trwałych użytków zielonych., typy siedliskowe trwałych użytków zielonych, typy siedliskowe lasu. Kompleksy: Grunty orne: 1-pszenny bardzo dobry,gleboki poziom próchniczny, co najmnie srednia zawartość CaCO₃, zasobne w skla pokarmowe, (klasa I i II) (wszystkie rośliny + pszenica, buraki cukrowe, koniczyna) 2-pszenny dobry nieco mniej urodzajna, zwiezlejsza i nieco trudniejsza do uprawy, nieco gorzej przewietrzane, przy wysokiej kulturze można uprawiac wszystkie rośliny i plony jak na kompleksie 1. (gleby IIII a i b) 3-pszenny wadliwy rozne gleby wskazujące okresowe niedobory wilgoci. (zwiezle i srednio zwiezle) plony zaleza od pogody, duze wahania urodzajności, (IIIb IVa i b) 4-zytni bardzo dobry sklad piaskow gliniastych dobrze wykszt poziom próchniczny, korzystne stosunki wodno-pow. wysokoa kultura uprawy pozwala uprawiac te same rośliny co na komp. Pszennych, (kukurydza, buraki, rzepak(IIIb IVa rzadko IIIa) 5-zytni dobry gleby lżejsze, mniej zyzne, nie zaliczane do kompleksu 4, z piaskow gliniastych lekkich, wrażliwe na susze, zytnio-zieminiaczane, wysokoa kultura to upr jęczmień i pszenice normalnie to ziemniaki owies wyki peluszki buraki pastewne(gleby IV a i b) 6-zytni slaby lekka, o skl piaskow slabogliniastych, nadmiernie przepuszczalne, malo zasobne mala zdolność sorpcyjna, skla pok dost do gleby szybko sa wyplukiwane, (gleby V i IVb) (ziemniaki, Zyto, wies, seradela, łubin) 7-zytni bardzo slaby bardzo lekkie, najsłabsze, sklad piiaske luzny, ubogie w skl pokarmowe, cierpia na niedobor wilgoci, (hodowac rośliny odp na susze Zyto łubin żółty, seradela) (gleby VI nawet VIRz) 8-zbozowo pastewny mocny srednio zwiezle, zasobne i potencjalnie żyzne, okresowe nadmierne uwilgotnienie, (gleby IIIb IVaib) (rośliny motylkowe z trawami buraki kapusta) 9-zbozowo pastewny slaby pod jak kompleks 5 6 7 natomiast okresowo podmokle glownie wiosna co opoznia termin siewu i sadzenia. (gleby V i VI) (kapusta, koniczyna szwedzka, owies ,Zyto,ziemianki) Kompleksy glebowo-rolnicze trwałych użytków zielonych 1z-uzytki zielone bardzo dobre i dobre: GL mineralne i mulowo-torfowe (I i II) dobre stosunki wodne lub można je latwo uregulowac. 2z- uzytki zielone srednie: gleby mineralne mulowo-torfowe, torfowe i murszowe, stosunki wodne nie w pelni daja się uregulowac, (III, IV) 3z-uzytki zielone slabe i bardzo slabe: gleby mineralne o wadliwych stosunkach wodnych-zbyt suche lub zbyt wilgotne, oraz mułowo torfowe przesuszone lub podtopione (V i VI). Regulacja gospodarki wodnej nie jest możliwa.

Systematyka gleb jest to przyrodnicza ich kwalifikacja, uwzgledniajaca genezę i rozwój gleby zachodzacy pod wpływem czynników geologicznych, procesów glebotwórczych i dzialalosci gosp człowieka.Przy opracowaniu tego podziału brano pod uwage właściwości fizyko chem. i biologiczne gleby oraz jej cechy morfologiczne, uwzględniono tez elementy srod.geograf. Polski. Jednostki hierarchiczne-systematyczne: dział,rząd.typ,podtyp,rodzaj, gatunek. Dzial to jednostka nadrzedna, której kryterium wydzielenia stonowi dominujący czynnik glebotwórczy,od której najczęściej bierze także nazwę. Wszystkie gleby zakwalifikowano do 7 działów oznaczonych kolejnymi cyframi rzymskimi. I-litogeniczne, II-autogeniczne, III- semihydrogeniczne, IV-hydrogeniczne V-napływowe, VI- słone,VII-antropogeniczne. Rząd obejmuje gleby o podobnym kierunku rozwoju, które mogą różnic się morfologicznie, natomiast sa do siebie zbliżone pod wpływem ekologicznym. TYP gleby to podst. jednostka systematyki gleb. Obejmuje gleby o takim samym układzie gł poziomów genetycznych, zbliżonych właściwościach chem i fizykochem, jednakowym rodzaju wietrzenia, przemieszczania sie składników i podobnym typie próchnicy.W warunkach nat lub zbliżonych do nat. każdemu typowi gleby odpowiada określone zbiorowisko roślinne. W rozwoju gleby typ stanowi względnie trwała faze jej ewolucji. Podtyp gleby wyróznia się gdy na cechy gl procesu glebotwórczego danego typu nakładają się dodatkowo cechy innego procesu glebotwórczego, modyfikując właściwości gleby i niektórych cechy morfologiczne jej profilu. RODZAJ charakteryzuje geneze i właściwości skały macierzystej z której wytworzyła się gleba. Gatunek gleby okresla skład granulometryczny utworu glebowego.DZIAL I :GLEBY LITOGENICZNE obejmuje gleby w których powstaniu i funkcjonowaniu gl rolo odegrala skala macierzysta. Gleby te posiadaja zasadnicza budowę profilu A-C,niekiedy pomiedzy tymi poziomami może występować poziom brunatnienia lub bielicowania. Dzial ten obejmuje 2 rzedy: IA- gleby mineralne bezweglanowe słabo wykształcone, charakteryzuja się niskim stopniem zaawansowania procesu glebotwór, głównie z powodu silnej erozji lub bardzo niekorzystnych warunków klimat, posiadaja budowe A/C-C lub AC-C. Typy gleb: 1. gleby inicjalne skaliste-bardzo płytkie o miąższości zwietrzeliny skalnej do 10cm zalegajace na skale litej. Występują na terenach górskich i wyżynnych, gdzie na skutek erozji wodnej inicjalna gleba jest ciagle niszczona(podtyp: litosole erozyjne) lub powyżej regla górnego (litosole poligonalne) posiadaja budowe A/C-C. Porasta je skąpa roślinność.2 gleby inicjalne luzne- charakteryzuja się pocztakowym stadium procesu glebotw, sa wytworzone z roznych skał okruchowych nie zlepionych lepiszczem. Naleza do nich tzn piarżyska skał kwarcowo krzemianowych. Pod inicjalnym poziomem A/C (10 cm) zalega luźna skała macierzysta.Tworza siedliska dla malo wymagających roślin pionierskich.Wyrozniamy 2 podtypy:regosole erozyjne i regosole eoliczne.3 gleby inicjalne ilaste gleby wytworzone z utworów bardzo zwięzłych:ily i gliny ciezkie, które występują na zboczach gór i wzniesien i sa intensywnie niszczone przez erozje(podtyp:pelosole erozyjne kl V i VI, pelosole deluwialne, uzytki ziel kl IV i V)z pelosoli deluwialnych mogą wytworzyc się gleby semihydrogeniczne.

AAA 4 gleby bezweglanowe słabowykształcone ze skal masywnych gleby sa podobne do litosoli lecz wykazuja wyższy stopien rozwoju. Poziom AC jest tu ciemniejszy i miąższości (30cm), zawiera rumosz skalny.Niezwietrzała skała masywna zalega na gł 50cm. Gleby występują w pietrze kosodrzewiny lub pod borem górno i dolno reglowym(podtypy właściwe, brunatne bielicowe)5 gleby słabo wykształcone ze skał luznych stanowia nastepny etap w rozwoju gleb inicjalnych luznych.Charakteryzuja się zasadnicza budowa profilu A-C przy czym poziom próchniczny ma 10-30cm; powstały z luznych skal klastycznych, nieweglanowych gl z piasków o głęboko zalegajach wodach grunt. Maja odczyn zróżnicowany.Gleby te bywaja uzytkowane rolniczo, naleza do klasy VI i V oraz kompleksy przydatności rol 6 lub 7(podtyp arenosole właściwe). IB-gl wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju. Naleza gleby powstałe ze skał wapiennych weglanowych oraz siarczanowych. Gleby posiadaja zasadnicza budowe profilu AC-C, w glebach głębszych może być poziom brunatnienia Bbr. TYP I redziny- nazwa od tarcia pługa o odłamki skalne. Występują na 0.75% pow Polski. Sa glebami miedzy strefowymi w których powstawaniu decydującą role odgrywa skala macierzysta.ACca-Cca-R lub pod lasami O-ACca-Cca-R. Poziom Cca to rumosz skalny przechodzący glebiej w skale macierzysta.Skł granulometryczny poziomów wierzchnich bywa rózny(utwory szkieletowane, których czastki ziemiste posiadaja skład glin sr lub ciezkich) Podtypy redziny inicjalne stanowia pierwotne lub wtórne stadium rozwojowe gleb wapniowcowych. Inicjalny poziom próchniczny ACca miąższość 10 cm zawiera duza ilość niezwietrzałych odłamków skalnych. Powstaja najczęściej na erodowanych stokach lub wzniesieniach w terenie falistym.Gleby jako bardzo płytkie są wybitnie suche i nieprzydatne do uprawy rolniczej Redzina własciwa maja budowe ACca- Cca lub w lasach O-ACca-Cca, stanowią dalsze stadium rozwojowe redzin inicjalnych. Poziom próchniczny 10-30 cm zawiera znaczna ilość odłamków skalnych które wietrzejąc uwalniają CaCO₃ .Pod poziomem AC zalega rozdrobniona skała wapienna przechodzaca w skałe lita. Próchnica=3%. Sa to gleby okresowo suche. Uzytkowane rolniczo naleza do klas od IVa do V i kompleksu 3 przennego wadliwego. Pod lasami siedlisko lasu liściastego. Redzina czarnoziemne A-Cca lub A-ACca-Cca charakteryzuje się poziomem próchnicznym ponad 30 cm i zawartoscia w nim próchnicy powyżej 3%. Poziom ten posiada struktóre gruboziarnista i barwe ciemnoszara do czarnej. Stosunek kw huminowych do fulwowych oscyluje wokół 1. Charakteryzuja się odczynem obojętnym lub lekko alkalicznym i pełnym wysyceniem kompleksu sorpcyjnego zasadami. Sklad granulometryczny gliny średniej lub ciezkiej.Wytworzyly się z miękkich wapieni kredowych margli oraz porowatej opoki wapiennej. Naleza do bardzo dobrych bleb uprawnych, najczęściej kl od I do IIIa i kompleksu pszenno bardzo dobrego lub dobrego. REDZINY brunatne posiada budowe A- Bbr-Cca poziom próchniczny szaro brunatnej poniżej 30 cm, niewielka ilość odłamkow skalnych, czastki ziemiste maja zwykle skład mechaniczny lżejszy niż u redzin czarnoziemnych. Mogą nie CaCO3 i mieć odczyn obojętny lub lekko kwasny. Poziom Bbr miąższość od 5 do kilkunastu cm, słabo wykształcony, barwa zółtobrunatna, weglany do 5%, struktura ziarnista lub pryzmatyczna. Tworza się z twardych i krystalicznych wapieni i dolomitów oraz wapieni marglistych, uzytkowane rolniczo naleza do gleb średniej jakości. Pod lasami stanowia siedlisko lasu świeżego. Redziny siarczanowe zaliczane sa do właściwych i czarnoziemnych

BBB TYP 2 pararedziny podobnie jak redziny sa glebami strefowymi, powstały z zasobnych w CaCO3 skał klastycznych: piaski zwałowe i fluwioglacjalne, lupki ilaste o spoiwie weglanowo wapniowym. Żyzność zalezy od ich składu granulometrycznego oraz form wystepowania CaCO3 w wietrzejącej skale, gleby te występują na zboczach wzgórz (podtypy: inicjalna, wlasciwa, brunatna)DZIAŁ II gleby autogeniczne obejmuje gleby w których powstaniu dominujaca role odegrały 3 czynniki, skała macierzysta klimat oraz roślinność. Rzad A gleby czarnoziemne zajmuja na terenie Polski niewielkie obszary np. Proszowice sa określane mianem reliktowych gdyz sa pozostałością po okresach klimatycznych borealnym i subborealnym w których to zachodzil proces ich powstawania pod wpływem roślinności lesno stepowej i łakowo stepowej. Aktualnie panujący klimat nie tylko nie stwarza warunków do ich tworze ale przeciwnie sprzja ich degradacji. TYP czarnoziemy czarnoziemy na tereach Polski wytworzyły się z lessów- utworów pyłowych zasobnych w CaCO₃ . Charakteryzuja się poziomem próchnicznym o miąższości ok. 40cm, brawa ciemno szara do czarnej, próchnica 2-4%, odczyn poziomów górnych obojętny lub lekko kwasny , wgłęb pH i CaCo₃ wzrasta Podtyp 1.czarnoziemy niezdegradiwane: A-AC-Cca, gleboki poziom próchniczny 70cm. Poziom A wykazuje trwała strukturę guzełkowata, zawiera 3-4%próchnicy typu mull wysycanej kationami wapnia. Odczyn obojętny, brak CaCO₃ , stopien wysycenia zasadami kompleksu sorpcyjnego na poziomie 90%, próchnica charakteryzuje się większym udzialem kwasów humionych niż fulwowych oraz znacznym udziełem humin i ulmin. Poziom AC zawiera 1% próchnicy, mala zawartocs CaCo3, na gł 100cm zalega skala macierzysta, less, niezmieniona procesami glebotwórczymi, zawierajaca CaCO3 w postaci wytracen rozproszkowanych lub większych rozmiarów konkrecji(laleczki kalcytowe).Naleza do najlepszych gleb w Polsce. Zaliczane do I i II klasy i kompleksu pszennego bardzo dobrego-1. 2 czarnoziemy zdegradowane- należy do nich najwięcej gleb czarnoziemnych w naszym kraju a to z powodu aktualnie panyjacego klimatu który sprzyja procesom ich degradacji. Można mowic o trojakich skutkach i zarazem morfologicznie widocznych symptomach tych procesów: 1 przemieszczeniu się związków zasadowych(CaCO₃)na gł 60-120cm 2.zmniejszeniu się miazszosci poziomu próchnicznego i zawartości w nim próchnicy na skutek procesów erozyjnych i braku sprzyjających warunków do akumulacji subs organicznej. 3.zaznaczeniu się procesu brunatnienia-procesu glebotwórczego typowego dla naszego klimatu. Budowa pod lasami O-A-ABbr-Bbr-Cca. Poziom próchniczny do 50 cm zawiera 2-3%próchnicy, odczyn lekko kwasny, zalezy od stopnia zdegradowania oraz nizszy od czarnoziemów niezdegradowanych stopien wysycenia kompleksu sorpcyjnego zasadami. W poziomie Bbr wzrasta nieco procentowy udzial czastek ilastych także zawartość składników alkalicznych, wyższe jest pH, sa to gleby bardzo dobre lub dobre, naleza do II lub IIIa oraz 1 lub 2 kompleks. Czarnoziemy nawet zdegradowane charaktertyzuja się dobrymi stosunkami wodno powietrznymi. Duzy podsiak użyteczny, sa glebami o dużej aktywności biologicznej, można uprawiac wszystkie rośliny.

CCC RZAD B gleby brunatnoziemne: tworza się w klimacie umiarkowanym kontynent i oceanicznym z utworów róznego pochodzenia geolo i o róznym składzie granulo pod lasami liśc i mieszanymi. W takich warunkach zachodzi proces brunatnienia polegający na rozpuszczaniu i wymywaniu weglanów, intensywnym wietrzeniu fiz i biochem minerałów pierwotnych, tworzeniu wtórnych min ilastych, uwalnianiu się poltoratlenków żelaza i powstawaniu zw kompleksowych żelazisto próchniczno ilastych. Związki te tworza na mineralnych ziarnach glebowych brunatne otoczki. Gleby te powstały z glin morenowych, utworów pyłowych i piasków glinia a w górach z piaskowców granitów i gnejsów.TYP 1. gleby brunatne właś gleby te powstały z roznych skał macie, jednak zasobnych w składniki alkaliczne.Tworzace się w wyniku brunatnienia minerały ilaste, związki żelaza a szczególnie związki kompleksow żelazisto próchniczno ilaste nie ulegaja przemieszczenu w głab profilu(akumulacja In-situ)budowa: O-A-Bbr-Cca lub w glebach ornych Ap-Bbr-Cca. Występują warunki sprzyjające intensywnemu przebiegowi procesów mineralizacji i humifikacji. Poziom próchniczny o zabarwieniu brunatnoszarym ma miąższość do 20 cm w glebach lesnych i do 30 w uprawnych. 2-3% próchnicy. Odczyn lekko kwasny, wysoki stopien wysycenia zasadami kompleksu sorpcyjnego.Poziomy głębsze posiadaja odczyn obojeny powyżej 60cm mogą występować CaCO3. Sa to gleby dobre. Klasa bonit od II do III. Zaliczane sa do kompleksów pszennych 1-3, zytniego bardzo dobrego i dobrego 4,5., niekiedy zbozowo pastewnego mocnego 8. PODTYPY gleby brunatne typowe, gleby szarobrunatne, brunatne oglejone, brunatne wyługowane. TYP 2. gleby brunatne kwasne podobne do brunatnych właściwych, taki sam profil glebowy, roznia się właściwościami chemicznymi. Powstały ze skał ubogich w zasady-kwasnych:granity, granitognejsy, gruboziarniste piaskowce oraz bezweglanowe iły, odczyn kwasny lub bardzo kwasny, niski stopien wysycenia kompleksu sorpcyjnego zasadami; gleby te występują pod zbiorowiskami lesnymi zwłaszcza na terenach górskich i podgórskich, na terenach nizinnych sa zwykle glebami średniej lub niskiej jakości klasa IVa, IVb lub V oraz kompleksów przydatności rol 4 i 5. Zabiegiem poprawiającym żyzność tych gleb jest wapnowanie.PODTYPY typowe bielicowane oglejone, TYP 3 gleby plowe tworza się w warunkach klimatu umiarkowanie wilgotne pod lasami liścia i mieszanymi. Regiony Polski o średnim opadzie rocznym 500-700mm sprzyjaja ich powstawaniu, cecha charakte proces wymycia weglanów a nastepnie przemieszczania w głąb iłu koloidalnego oraz czesciowo wodorotlenków żelaza i glinu jak również form związków próchnicznych Budowa: O-A-Eet-Bt-C lub Cca w glebach uprawnych Ab-Eet-Bt-C lub Cca, powstaja z utworów pyłowych, glin zwałowych, iłow i piasków glinia. Poziom A barwy szarej miąższ do 20cm, do 2% próchnicy. Posiada strukturę ziarnista.Stosunek kwasów humi do fulwo =ok 1. Poziom przemycia posiada zabarwienie jasnożółte i przechodzi zaciekami w poziom wzbogacenia. Poziom ten jest znacznej miąższ, posiada zabarwienie brunatne, wykazuje cechy większej zwiazłosci i jest neico gorzej przewietrzany, posiada strukture pryzmatyczna lub orzechowata. Poziomy A i Et wykazuja odczyn kwasnyi stopien wysycenia zasadami na poziomie 40-60% natomiast poziom Bt wyższy odczyn i stopien wysycenia zasadami. Występują pod lasami tworząc żyzne siedliska grądowe lub lasów mieszanych, naleza do gleb dobrych lub średniej jakości;klasa IIIa do IVb oraz kompleksów(2,3,4,5), jeżeli gleba powstała z piasków gliniastych wyróżniamy 7 podtypów( plowe typowe,płowe zbrunatniałe, plowe brunatno glejowe, plowe opadowo glejowe, plowe gruntowo glejowe, plowe z poziomem agric, plowe zaciekowe)

DDD RZAD C gleby bielicoziemne wytworzyly się w klimacie umiark pod wpływem roślinności borowej, na przepuszczalnych i ubogich w składniki pokarm piaskach luznych lub slabogliniastych. Charakteryzuja się silnym zakwaszeniem w całym profilu, bardzo mala pojemnością kompleksu sorpcyjnego i niskim stopniem wysycenia zasadami. Wykazuje male zdolności buforujące, duza podatność na degradacje chemiczna. TYP 1 gleby rdzawe powstały na bazie piasków sandrowych lub innych utworów piaszczystych, slabo przesortowanych i mało przemytych, pod roślinnością borowa w warunkach bardzo malego uwilgotnienia. Gł proces glebotwór to proces rdzawienia, którego charakterystyczna cecha jest powstawanie w utworach piaszczystych Nieruchliwych kompleksów próchnicy z poltoratlenkami. Kompleksy te wraz z Tl.zelaza i glinu tworza rdzawe otoczki na ziarnach mineralnych gleby. Budowa: O-ABv-Bv-C, uprawy ApBv-Bv-C silnei kwasny odczyn, niskie wysycenie kompleksu zasadami, posiadaja słabo wykształcony poziom próchniczny, gleby te sa najsłabsze klasy VI, niekiedy VIRz i kompleksu 6 lub 7. Zawartość próchnicy nie przekracza 1.5%.Wymagaja wapnowania i stosowania nawozów organicznych. PODTYPY gleby rdzawe właściwe, brunatno rdzawe i bielicowo rdzawe TYP 2 gleby bielicowe powstaly z ubogich w składniki pokarmowe piaskow sandrowych lub innych utworów o skladzie piasków luznych lub slabogliniastych, przesortowanych i przemytych, pod roślinnością borowa w warunkach lepszego niż gleby rdzawe uwilgotnienia, gl procesem glebotworcz jest proces bielicowania który polega na przemieszczaniu w głab profilu rozpuszcz w wodzie subst, a w szczególności fulwokwasów i ich kompleksowych polaczen z jonami żelaza i glinu. Budowa O-A-Ees-Bhfe-C, gleby uprawne Ap-Ees-Bhfe-C. Poziom próchniczny miąższości do 10cm zawiera gl prochnice powstała In-situ z rozkładu korzeni roślin runa. Poziom eluwialny, zabarwienie białawe, tworzy go przemyte ziarna kwarcu. Poziom wzbogacenia o barwie szaro brunatno rdzawej, posiada miąższość 40 cm i wyraźna dwudzielność, dwa podoziomy. W gornej strefie Bh o zabarwieniu szarobrunatnym i poniżej Bfe z przewaga związków żelaza. Silne zakwaszenie bardzoniski stopien wysycenia zasadami, mala zasobność w składniki pokarmowe, nikłe zdolności sorpcyjne i retencyjne. Naleza do slabych gleb lesnych lub rolnych. Klasami VI, komp. 7, PODTYP gleby bielicowe właściwe Typ 3 bielice skały macierzyste i warunki powstania podobne jak w bielicowych jednak proces bielicowania wystepuje w nich w większym nasileniu co nei pozwala na wykształcenie się poziomu próchnicznego, profil O-Ees-Bh-Bfe-C, poziom O miąższość do 25 cm, roznicuje się na 3 podpoziomy: O1 surowinowy(resztki ściółki lesnej), Of butwiny(ciemnobrunatne rozdrobnione i czesciowo przetworzone resztki roślinne), Oh epihumusowy o zabarwieniu brunatno czarnym charakteryzuje się materia organiczna w duzym stopniu shumifikowana. Poziom org silnie zakwaszony. Poziom eluwialny barwa biala. Poniżej zalega dobrze wykształcony poziom wzbogacenia, przejscie miedzy poziomami Ees i Bhfe jest ostre jakkolwiek nieregularne, liczne wcięcia i języki. Przejscie poziomu wzbogacenia w skale macierzysta jest zwykle stopniowe.Gleby najsłabsze, kwasny odczyn, minimalne zdolności sorpcyjne i retencyjne, nie nadaja się do uprawy rolniczej, prawie w całości gleby lesne. PODTYP- bielice właściwe.

EEE DZIAŁ III GLEBY SEMIHYDROGENICZNE: czynnikiem dominującym w kształtowaniu warunków tworzenia sie gleb jest woda. Charakteryzuja się silnym uwilgotnieniem i warunkami beztlenowymi w srodkowej i dolnej czesci profilu glebowego w którym rozwija sie proces glebowy oraz na ogół poprawnymi stosunkami wodno powietrznymi poziomów przypowierzchniowych. Przyczyna tego stanu jest płytko wystepujaca woda gruntowa lub utrudnione przesiakanie wody w głab RZAD A gleby glejobielicoziemne wytworzone z utworów piaszczystych. W górnej czesci profilu zachodzi proces bielicowania w dolnej intensywne oglejenie. Typ 1: gleby glejobielicowe tworza się z ubogich piasków luznych w których oligotroficzne wody gruntowe obejmuja srodkowa i dolna czesc profilu. Do 60cm sa podobnego gleb bielicowych, w srodkowej czesci profilu występują oznaki oddolnego oglejenia, a w dolnej poziom glejowy G. Profil Olch-AEes-Ees-Bhfegg-G. Gleby tworza siedliska borów mieszanych wilgotnych, nie nadają się do uprawy. PODTYP gleby glejobielicowe właściwe, glejobielicowe murszaste, glejobielicowe torfiaste.TYP 2 glejobielice gleby podobne pod względem skały macierzystej i głownego procesu glebotwórczego do bielic, roznica w profilu wystepuje oligotroficzna woda gruntowa, stwarzajaca warunki beztlenowe i sprzyjające rozwojowi procesu glejowego. Profil Olch-Ees-Bh-Bfegg-G. Gleby lesne siedlisk boru wilgotnego. PODTYP glejobielice właściwe RZAD B czarne ziemie powstały z roznych skal macierz jednak zasobnych w składniki alkaliczne, w duzym uwilgotnieniu sprzyjającym wytwarzaniu i akumulacji materii org. Skaly macierz:gliny, pyły i iły, rzadziej piaskow gliniastych. Charakteryzuja się poziomem próchnicznym miąższości 30-50cm. Zawieraja 2-6%próchnicy wysycanej zasadami. Obojętny lub lekko alkaliczny odczyn, kilku lub kilkunasto % zawartość CaCO₃ akumulacja subst. organicznych zwiazana z procesem darniowym. Dolna i srodkowa część profilu wykazuje oglejenie. Profil O-Aa-CcaG-G lub Ap-Aa-CcaG-G. Gleby dobre lub średniej jakości, klasa od II do V, kompleks 2,4,8.Pod uzytkami zielonymi kl od II do IV i komplekach 1z lub 2z. TYP 1 czarne ziemie obejmuje 6 podtypów: glejowy wystepuje w terenach plaskich w warunkach płytkiego zalegania wody grunt, okresowo podtapiany. Poziom próchniczny >40cm, pod którym jest poziom glejowy(Ad-Aa-G) Występują pod łakami. Czarne ziemie właściwe występują w położ nie narazonych na podtopienia. Poziom wody gruntowej zalega nizej niż w czarnych ziemiach glejowych PROFlL Ap-Aa-Cca-G. Poziom próchniczny jest czarno zabarwiony, Miąższość 40cm zawiera 3-6%materii org. Sa dobrymi glebami uprawnymi kl II lub III, komp. 2 lub 8 czarne ziemie zdegradowane polozenie nieco wyższe słabsze uwilgotnienie,odczyn lekko kwasny slabo wykształcony poziom próchniczny 30-40cm, 2% próchnicy PROFIL Aa-ABbr-C. RZAD C gleby zabagniane na skutek płytko zalegajacej wody gruntowej lub zatrzymanych w profilu wod opadowych występują trwałe lub okresowe warunki beztlenowe. Warunki te sprzyjają akumulacji materii org i rozwojowi poziomu próchnicznego oraz procesom glejowym w środkowej i głębszych partiach profilu.TYPY gleby opadowo glejowe górnie oglejone w wyniku nagromadzenia się wód opadowych zatrzymanych nad warstwami słabo przepuszczalnymi utworów występujących w górnej lub środkowej części profilu. Profil A-Gg lub A-Gg-Cg. Oglejenie górnych warstw profilu jest okresowe, zachodzą w nich procesy tl. i beztlen. Zmienność warunków powoduje spowalnianie procesu mikrobiologicznego rozkładu materii org. Nadaja się na łaki klasa II lub III i kompleks 2z. FFF

FFF PODTYPY gleby opadowo glejowe właściwe, stagno-glejowe. TYP 2 gleby gruntowo-glejowe silne oglejenie profilu spowodowane płytko zalegającym poziomem wody gruntowej. Wszystkie warstwy profilu zalegające głębiej niż 30cm wykazują szaro-zielone zabarwienie. Profil A-G. Wartość i przydatność zalezy od miąższości przypowierzchniowej strefy oksydacyjnej lub oksydacyjno-redukcyjnej oraz jakości wód gruntowych które je zasilają. Nadaja się pod łaki, kl. II-IV, kompleks 2z, PODTYPY gleby gruntowo-glejowe właściwe, torfiasto-glejowe, torfowo-glejowe, mułowo glejowe. Dwa ostatnie podtypy należą do gleb organiczno-mineralnych w których okresowo zachodzi proces bagienny. DZIAŁ IV gleby hydrogeniczne gleby organiczne i organiczno-mineralne w których powstaniu dominującą role odegrała woda która stworzyła w profilu warunki beztlenowe. Zasadnicze znaczenie dla powstawania tych gleb maja procesy: sedymentacja-jest to osadzanie się materiału przetransportowanego przez wodę i wiatr, sedentacja jest to osadzanie się materiału mineralnego lub organicznego powstałego na miejscu i decesja-polega na wzmożonych procesach humifikacji, mineralizacji i innych przemian subst org w wyniku zmniejszenia się uwilgotnienia. Ogół tych procesów okresla się mianem procesu murszenia. RZAD A gleby bagienne skała macierzysta sa osady organiczne(torf,muł) miąższości 30cm, w których zachodzi proces bagienny. Cechami procesu sa silne uwilgotnienie gleby, wystepowanie warunków anaerobowych, nagromadzenie się subst organicznej o niskim lub średnim stopniu rozkładu. Gleby te naleza najczęściej do srednio głębokich i płytkich. Pod utworem organicznym zalega skała min. o skl. piaszczystym. Profil PO-O-D . TYP 1 mułowe gleby org, w których zachodzi proces mułotworczy, w górnych poziomach sa warunki aerobowe, i dlatego proces humifikacji materii org jest znaczny, wiekszy udził niż u torfowych osadów min. muły pochodzenia telmatycznego tworza się w okresowo zalewanych dolinach, porasta je roślinność szuwarowa. Amplituda wahań poziomow wód gruntowych stwarza warunki złej i dobrej areacji zalehajacej masy organicznej co sprzyja jej mineralizacji i humifikacji. Okresowe zalewy wzbogacaja glebę w subst mineralna. Profil POM-Om-n-Om-D muły pochodzenia limnetycznego tworza się w warunkach trwałego zalewu. W obniżonych terenach lub tez na dnie płytkich zbiorników wodnych. Cecha tych srodowisk jest duza amplituda wahan poziomow wody dzieki czemu w okresach obniżenia się lustra wody nastepuje wzmozona aeracja masy organicznej i nastepuje zdynamizowanie procesów humifikacji i mineraliz. Profil: POm-Om-D złożony z amorficznego mułu ciemno zabarwione często głębokie.Gleby wytworzone z mułów tematycznych w porównaniu z limnetycznych wykazuja wieksza zawartość czastek min i wyższe zaawansowanie rozkładu subst org,Obie odmiany lekko kwasne lub obojętne, PODTYPY: gleby mulowe właściwe-tworza się w obniżonych terenach trwale lub okresowo zalewanych przez wode, sa w pewnym stopniu natlenione, intensywnie przebiega proces humifikacji, sa glebami o intensywnym przebiegu procesów biologicznych, zaliczane do nieużytków rolniczych, torfowo-mułowe tworza się pod wpływem zalewów w przypadku utrudnionego odpływu wód powierzchniowych, srednio dobre uzytki zielone; profil:POtm-Otm-D, gytiowe-tworza się w dużych zbiornikach wodnych, sa to utwory podwodne które staja się skała macierzysta gleby, niekiedy ich miąższość przekracza 10m, odczyn obojętny lub lekko alkaliczny. PROFOL: POt-Ogy lub POm-Ogy

Torfowo-mułowe- tworza się pod wpływem zalewow, w przypadku utrudnionego odpływu wod powierzchniowych lub długotrwałych zmian warunkow z okresowo aerobowym na w pelni anaerobowym i odwrotnie. Po uregulowaniu stosunków wodnych mogą być średnio dobrymi użytkami zielonymi. Zapis ich profilu POtm-Otm-D

Gleby gytiowe: tworza się w dużych zbiornikach wodnych, utwory podwodne, które po obniżeniu się poziomu wody staja się skala macierzysta gleby, niekiedy miąższość przekracza 10m. jest klasyfikowana i oceniana na podstawie udzailu trzech komponentow: tworzywa organicznego, CaCO3 i czastek ilastych. Odczyn zwykle obojętny lub lekko alkaliczny. Zapis Pot-Ogy- lub POM-Ogy.

GGG TYP 2 gleby torfowe gl organiczne których skala macierz jest złoze torfowe z procesami torfotwórczymi. Proces zachodzi w warunkach beztlenowych, miąższość nie przekracza 1.3m sa podscielone utworami mineralnymi najczęściej piaszczystymi. Maja charakter inicjalny PROFIL: POt-D, Pot-Ot-D lub Pot-Ot, PODTYPY gleby torfowisk niskich tworza się pod wpływem płytko występujących zasobnych w składniki pokarmowe, ruchomych wód gruntowych, odczyn lekko kwaśny lub obojętny barwa brunatna do czarnej profil Potni-Otni-D, rolnicza malo przydatne,gleby torfowisk przejściowyh barwa brunatna odczyn kwasny, słaby stopień rozkładu subst org Profli: POtpr-Otpr-D lub POpr-Otpr-Otni-D torfowiska wysokie odczyn silnie kwaśny, Barwa jasno brunatna, niska gęstość objętościowa, wysoka pojemność wodna, struktura gąbczasta, stanowią bardzo cenne „użytki ekologiczne” RZĄD B gleby pobagienne całkowite lub częściowe odwodnienie gleby bagiennej bedace skutkiem obniżenia się poziomu wody gruntowej,powoduje przerwanie procesu bagiennego i rozwój procesu murszenia. Powoduje to radykalna zmianę właściwości fiz, chem i biolo gleby. W wyniku procesu humifikacji powstaje próchnica murszowa, tworzy się struktura agregatowa. TYP 1 gleby murszowe tworzy się z gleb bagiennych których masa org posiada miąższość >30cm, wykazuje warstwowa budowę profilu, wykształca się ciemno zabarwiony poziom murszowy w którym widoczne sa warstwy rozniace się stopniem zaawansowania procesu murszenia(M1, M2, M3).W org skale macierz wyróznia się podpoziomy Ot1, Ot2 lub Om1, Om2. poziom organiczny ma gł do 1.5m PROFIL M-O-D. PODTYPY gleby torfowo-murszowe- powstaja na odpowiednich torfowiskach i istnieja dopóki warstwa organiczna na skutek mineralizacji nie spłyci się do 30cm. Zapis Mt-Ot-D. wykorzystywane jako uzytki zielone klasy bonitacyjnej III lub IV rzadko II V i VI. Jeśli SA gruntami ornymi to IV a lub b V rzadko Iii czy tez VI oraz kompleksow przydatności 8 i 9. , mulowo-murszowe- powstaja w wyniku odwodnienia gleb mulowych, które dosc często naleza do płytkich i na skutek postępującej mineralizacji i zmniejszenia się warstwy organicznej przechodza do mineralno-oranicznych. Posiadaja zapis Mm-Om-D. jako gruntyorne klasa bonitacyjna IVa-V i kompleks 8 i 9 a jeżeli uzytki zielone klasy III lub IV a kompleksy 2z lub 3z. , gytiowo-murszowe - tworza się po osuszeniu jezior lub zmeliorowaniu bagien, wśród których zarośnięte jeziora z cienka warstwa torfu zalegajacego na gytii. Charakterystyczna cecha jest podatność tej gleby na ponowne zabagnienie. Odczyn 7-8, znaczna zasobność w składniki pokarmowe i przewaga kwasow huminowych nad fulwowymi. Pod uzytkami zielonymi klasa III i IV kompleks 2z. , namurszowe - gleby organiczne, w których warstwe powierzchniowa miąższość 10-30cm stanowi utwor mineralny lub mineralno-organiczny pochodzenia namulowego lub antropogenicznego.glebiej zalega utwor organiczny miąższość ponad 30cm, często z cechami murszenia. Gleby te posiadaja cenne właściwości uzytkowe, ponieważ przypowierzchniowo zalega utwor mineralny-latwy do uprawy i penetracji przez korzenie roślin, zasoby w prochnice, natomiast nieco glebiej wyst utwor organiczny o dużych zdolnościach retencyjnych. Ogolny zapis AO-M-O lub AO-M-O-D. zaliczane do urodzajnych. TYP 2 GLEBY MURSZOWATE gleby miner-org wytworzone z utworów zawiera 10-20%materii org bądź z utworu zawierającego nie wiecej niż 20% ale o miąższości <30cm. Powstają w wyniku odwodnienia gleb gruntowo glejowych oraz płytkich gleb torfowych lub mułowych. Profil MOA-A-C, AM-C lub AOM-D, PODTYPY gleby mineralno-murszowe (AM-C lub AOM-D) powstaja gdy na podlozu mineralnym zalega plytka warstwa torfowa lub mulowa, procesy murszowe przebiegaja w tych warunkach bardzo intensywnie, obejmując cala warstwe organiczna.Wystepuja najczęściej na obrzezach torfowisk zmeliorowanych. Gleby dosc urodzajne jeżeli SA w uprawie klasa IVa lub b i Vi kompleks 8,9 a jeżeli występują pod uzytkami zielonymi klasa III lub IV kompleks2z, murszowate właściwe - gleba mineralno-organiczna o budowie AM-AC-C w której warstwa torfu zalega na pisku luznym, charakteryzuje się prochnica murszasta, która jakby jest rozdrobnionym murszem. Naleza do bardzo slabych ubogich w składniki pokarmowe i zbyt suchychklasa VI i kompleks 9,7 lub 3z., murszaste - profil A(M)-AC-C stanowia kolejny etap rozwoju gleb murszowatych.W wyniku intensywnie przebiegającego procesu murszenia, w tym zwłaszcza mineralizacji, zawartość materii organicznej spada poniżej 10%.Tworza siedliska lakowe gradow właściwych. Gleby organiczne zbyt lub całkowicie odwodnione, jak ma to miejsce na terenach objętych drenującym oddzialywaniemgornictwa odkrywkowego, mogą ulec głębokiej degradacji, a często dewastacji na skutek nieodwracalnych zmian masy organicznej, która nabywa strukture pylasta i staje się hydrofobowa- może to prowadzic do powstania nieużytku. DZIAŁ V gleby napływowe powstały w wyniku zmywu, przetransportowania przez wodę i osadzenia utworów glebowych. Naniesiony material nazywany jest namułem. Wyróznia się 2 procesy w wyniku których tworza się namuly: proces aluwialny- zmyw, transport i osadzanie materiału glebowego przez wody wylewających rzek lub morza; deluwialny- zmyw i osadzanie się materiału glebowego u podnóży pagórków w wyniku erozji wodnej RZAD A gleby aluwialne TYP 1 mady rzeczne, tworza się z namułow rzecznych występują na terenach zalewo, osadzony materiał charakte się róznym składem ziarnowym w zależności od gleb występujących w zlewni. Profil mady składa się z warstewek osadzonych w czasie kolejnych wylewów rzecznych. Pewna ilość próchnicy występuje w całym profilu. Jeżeli proces aluwialny zostanie przerwany, dynamizuja się inne prosesy glebotwó zwłaszcza brunatnienia, płowienia lub akumulacji shumifikowanej materii org.PODTYPY mady rzeczne właściwe - występują w dolinach rzecznych aktualnie ulaegajacych okresowym zalewom bądź miejscach w których takie zalewy ustaly stosunkowo niedawno, charakteryzuja się wielowarstwowa budowa profilu ze slabo wykształconym poziomem próchnicznym, stopniowo w skale macierzysta, w dolnej czesci profilu występują często oglejenie wywolane wodami gruntowymi.Posiadaja następująca budow (A)C-CG lub A-AC-Club(D) mady właściwe SA uzytkowane najczęściej jako lki niekiedy jako grunty orne., próchniczne - powstaja zwykle w zagłębieniach gwarantujących znaczne uwilgotnienie z namułów o duzym udziale czastek ilastych i pylowych.Charakteryzuja dsie głębokim poziomem A(30-50cm) barwy ciemnoszarej lub czarnej zawierającej >3% słodkiej próchnicy.Maja zwykle odczyn obojętny, zasobne w składniki pokarmowe. Naleza do gleb żyznych i urodzajnych ich wada w przypadku utworow ciezkich pod gruntami ornymi jest slabe przewietrzenie i trudności w uprawie. Zapis profilu A-AC-CG lub DG, brunatne - występują zwykle w odwodnionych czesciach dolin rzecznych lub w wyższych ich położeniach rzadko podlegającym zalewom. Charakteryzuja się lepszym przewietrzeniem niż mady próchniczne zawieraja do 3% próchnicy, maja odczyn obojętny,. Budowa wielowarstewkowa, typowa dla mad właściwych, jest tu slabiej widoczna. Zapis A-BbrC-C, mady brunatne SA zwykle uzytkowane jako grunty orne.. Podział mad na gatunki. mady b. lekkie - występują zwykle w poblizukoryta rzeki i w gornym jej biegu, SA glebami slabej jakości klasa V VI kompleks 6,7. większość warstw w profilu zawiera 0-10% czastek splawilnych, lekkie - 11-20% czastek splawialnych, maja wyraznie warstwowana budowe, korzystne właściwości fizyczne i chemiczne, SA jednak malo zasobne, dlatego wymagaja dosc wysokiego nawożenia. Wartość bonitacyjna srednia., srednie - 21-35%, najbardziej rozpowszechnionew dolinach rzecznych i na żuławach, naleza glownie do podtypu brunatnych i próchnicznych. Znaczna zawartość próchnicy, wysoka zasobność i korzystne właściwości fizyczne sprawiaja ze SA zaliczane do najlepszych gleb polski. Naleza do klasy bonitacyjnej I II rzadziej IIIa i kompleks 1,2 w przypadku użytków zielonych klasay I II i kompleks 1z., ciezkie - występują najczęściej w podtypei brunatnych i próchnicznych, SA glebami próchnicznymi, zawieraja >3% próchnicy, odczyn obojętny lub lekko kwasny, dobra lub srednia zasobność w składniki pokarmowe, na ogol brak CaCO3. naleza do klas I II IIIa i kompleksow 1,2 1z., b.ciezkie - występują w peryferyjnych czesciach dolin i u ujascia rzek, brunatne i próchniczne, w dolnej czesci profiluwykazuja oglejenie. Ok. 3% próchnicy, odczyn zbliżony do obojętnego, zasobne w składniki pokarmowe, z powodu dużej zawartości ilu koloidalnego SA glebami pęczniejącymi, slabo przewietrzanymi, trudnymi do uprawy, zaliczane SA do gleb minutowych. Klasa IIIa-IVb orne i kompleks 2 lub 8 a uzytki zielone klasa II III i kompleks 2z..TYP 2 mady morskie nazywane także marszami powstaja w wyniku zalewów przez morza terenów nisko położonych. Mlode marsze sa glebami dosc żyznymi zasobnymi w Ca i Mg. Zawartość Na⁺ zwykle nie jest nadmierna dzieki intensywnemu wymywaniu w głab profilu. Wymywanie powoduje zubożenie w składniki pokarmowe co prowadzi do zakwaszenia i żyzność obniża się.

HHH RZAD B gleby deluwialne tworza się w wyniku procesów erozyjnych w dolinach, u podnóży gór i pagórków. Ilość i tempo w pewnym stopniu także rodzaj osadzonego materiału zalezy od natężenia procesów zmywnych które sa uwarunkowane ilością i intensywnością opadów, spadkiem i dł stoku zwięzłością i strukturalności materiału glebowego na stoku. Jeżeli dolina jest odpływowa wtedy sa to deluwia smużne, natomiast w kotlinie deluwia Kotlinowi, maja charakter warstwowy jednak mniej zaznaczony niż u mad. W dolnej czesci profilu wystepuje oglejenie. TYP 1 gleby deluwialne, podtypy: gleby deluwialne próchniczne i brunatne. Wystepuje duze prawdopodobieństwo z madami rzecznymi dotyczące zarówno profilu właściwości i żyzności jak i podziału na gatunki, występują gł pod trwałymi uzytkami zielonymi. PROFIL: A-C-D lub A-C-G DZIAŁ VI gleby słone: naleza gleby które do gl 100cm posiadaja warstwy o miąższości większej od 15cm zawierające powyżej 0.2% latwo rozpuszczalnych soli sodowych. Nat powstawaniu gleb słonych sprzyja klimat suchy i ciepły w którym parowanie przewaza nad przesiakaniem wody w głab gleby. W Polsce nie występują gleby slone o takiej genezie. RZAD A gleby slono-sodowe TYP 1 sołonczaki w profilu którym do gl 100cm wystepuje poziom słony miąższości ponad 15cm k™óry zawiera wiecej niż 2% rozpuszczalnych w wodzie soli a udzial sodu w kompleksie sorpcyjnym nie przekracza 15%. PODTYPY powierzchniowe i wewnętrzne TYP 2 gleby sołonczakowate: nie posiadaj poziomu slonego natomiast zawartość rozpuszczalnych soli w profilu do gł 100cm kształtuje się w granicach 0.5-1.5%. TYP 3 sołońce gleby alkaliczne o wysokich zawartości kationów Na k™óre wysycaja kompleks sorpcyjny w ponad 15% PODTYPY: typowy, sołączakowate. DZIAL VII gleby antropogeniczne dominującym czynnikiem wpływającym na procesy glebotcórze jest działalność człowieka, gleby których właściwości i obraz morfologiczny ukształtowały się w wyniku działalności ludzkiej planowej lub jako skutek uboczny. RZĄD A gleby kulturoziemne naleza gleby roznych typów poddane zabiegom zmieniającym obraz morfologiczny profilu oraz poprawiając ich właściwości i żyzność. TYP 1 hortisole zwane także glebami ogrodowymi mogą powstawac we wszystkich nat wykształconych typach gleb pod wpływem intensywnych zabiegów agrotechnicznych. Przykład gleby ogródków działkowych TYP 2 rigosole gleby których na skutek celowych zabiegów zmieniono nat układ warstw i poziomów w wyniku czego nastepuje trwała poprawa fizykochemicznych właściwości gleb. Najbardziej znanym tego typu zabiegiem sa głębokie orki dzieki któremu jest mieszany profil. Stosuje się to gdy przypowierzchniowo wystepuje utwór mało wartościowy np. piaszczysty, głębiej zaś zalega korzystniejszy ilasty lub pylasty RZAD B gleby industrio-i urbanoziemne grupa 1. gleby które uległy w sposób ewidentny i znaczący degradującym je przekształceniom będącym ubocznym skutkiem gospodarczej i bytowej działalności człowieka. Przy czym mogą to być przekształcenia trójjakiego rodzaju:mechaniczny, hydrologiczny i chemiczny. 2. gleby tworzące się współcześnie na bazie surowego gruntu- skały w których proces glebotwórczy przebiega samoczynnie bądź jest inicjowany odpowiednimi zabiegami np. w wyniku działalności gospodarczej powstaja tereny bezglebowe, poddawane nastepnie rekultywacji.

Mapy glebowe to mapy tematyczne przedstawiające zróżnicowanie przestrzenne gleb ze względu na różne ich wlaściowaści i przydatność uzytkowa. Podzaial ze względu na tresc: 1. glebowo-przyrodnicze(przedstawiają jednostki gleb zgodnie z obowiązującą systematyka. Mapy te stanowią punkt wyjścia do innych opracowań) 2. bonitacyjne-(uwzględniają waloryzację bonitacyjną gleb według kategorii ich użytkowania) 3. glebowo-rolnicze(glowna treścią są kompleksy przydatności rolniczej gleb, które stanowią zbiorcze typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Zawierają też informacje na temat typu gleby, składu gran, klasy bonitacyjnej, i kategorii użytkowania terenu. 4. glebowo-melioracyjne(zawierają wydzielenia gleb ze względu na ich właściwości istotne dla celów melioracji wodnych)

5. gleb I siedlisk(typy siedliskowe, jednostki systematyczne gleb wchodzących w ich skład. Są w skali 1:5000 I 1:10000.) 6.analityczne(zawieraja inf na temat zróżnicowania przestrzennego konkretnej właściwości lub zalecen agrotechnicznych) 7.interpretacyjne(uwzględniają konsekwencje określonych właściwości gleb) 8.sozologiczne(dotycza problemow związanych z calym środowiskiem przyrodniczym danego terenu w którym gleba stanowi jeden z podstawowych komponentow.) Podział ze wzgledu na skale: 1).maloskalowe skala mniejsza od 1: 300 000 2) srednio skalowe od 1: 100 000 do 1: 300 000 3) weilkoskalowe od 1: 10 000 do 1: 50 000 4) szczegółowe skala wieksza od 1:10 000

---