Skrypt (2 części) powstał na podstawie:

• wykłady prof. Olejniczaka 2005/2006

• „Prawo cywilne” Radwański 2005

• „Zobowiązania część ogólna” Radwański 1997

• „Zobowiązania część szczegółowa” Radwański 2004

• pomoce naukowe starszych kolegów

Zobowiązania część ogólna

1. Pojęcie zobowiązania

Zobowiązanie - jest rodzajem stosunku cywilnoprawnego i oznacza stosunek obligacyjny (zobowiązaniowy). To sytuacja, gdzie uprawniony - wierzyciel może żądać od dłużnika - zobowiązanego, pewnego świadczenia, które to dłużnik jest zobowiązany wykonać (jest to odpowiednie zachowanie się dłużnika, wskazane w treści zobowiązania, na rzecz wierzyciela).

1. Wierzytelność - to sytuacja prawna wierzyciela, polegająca na tym że może on domagać się od dłużnika określonego zachowania (jest to uprawnienie wierzyciela)

2. Dług - jest to lustrzane odbicie wierzytelności, jest to zespół obowiązków dłużnika, a wykonanie tych obowiązków ma na celu zaspokojenie interesu wierzyciela.

3. Odpowiedzialność - są to ujemne następstwa prawne, przewidziane dla jakiegoś podmiotu w związku ze ziszczeniem się pewnych zdarzeń kwalifikowanych negatywnie przez system prawny, np. niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika. Jest to także uprawnienie do zastosowania przymusu dla zaspokojenia wierzyciela (w węższym znaczeniu).

Zobowiązanie naturalne (niezupełne)- dłużnik zobowiązany jest do świadczenia ale nie można go przymusić do wykonania na drodze sądowej (są to np. zobowiązania z gier i zakładów niezatwierdzonych przez państwo).

2. Źródła zobowiązań

Zobowiązanie powstaje na skutek ziszczenia się pewnych zdarzeń prawnych.

ŹRÓDŁA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ

1) Prawo stanowione - tylko prawo powszechnie obowiązujące może regulować stosunki cywilnoprawne, a w tym także zobowiązania. Zaliczamy do nich:

1. ustawy - największą doniosłość ma KC z 1964 radykalnie zmodyfikowany licznymi nowelizacjami

2. rozporządzenia - są częstym środkiem regulowania stosunków zobowiązaniowych, wydają je określone organy na podstawie szczególnego upoważnienia (art. 92 ust 1)

3. umowy międzynarodowe - Polskę wiążą umowy międzynarodowe, które regulują m.in. problematykę stosunków zobowiązaniowych. W szczególności dotyczą one sfery własności intelektualnej, przewozu i sprzedaży towarów.

2) Prawo zwyczajowe i zwyczaj - również może regulować stosunki zobowiązaniowe. Dla stosunków zobowiązaniowych doniosłe znaczenie mają zwłaszcza przepisy odsyłające do zwyczajów przy:

• wykładni oświadczeń woli

• zawieraniu umowy

• określeniu sposobu wykonania zobowiązań

• ustalaniu treści stosunku zobowiązaniowego

normy moralne i obyczajowe słabo zarysowane

3) Rola zasad współżycia społecznego

4) Rola nauki

5) Rola orzecznictwa

DO ŹRÓDEŁ ZOBOWIĄZAŃ MOŻNA ZALICZYĆ

1) Czynności prawne:

• umowy - stanowiące główny instrument organizujący stosunki zobowiązaniowe i objęta nimi wymiana dóbr i usług

• jednostronne czynności prawne - nie stanowią źródła stosunku zobowiązaniowego np. przyrzeczenie publiczne (art. 919-924 KC), zapis w testamencie (art. 968 KC)

2) Akty administracyjne:

• o skutkach bezpośrednich - w sferze stosunków zobowiązaniowych akty te pojawiają się rzadko - głównie jako zdarzenie kreujące obowiązek zapłaty odszkodowawczej

• o skutkach pośrednich - na obszarze stosunków zobowiązaniowych akty takie występują przede wszystkim w postaci różnego rodzaju zezwoleń na dokonanie określonych czynności prawnych

3) Konstytutywne orzeczenia sądów:

• orzeczenia deklaratywne - sądy automatycznie stwierdzają istnienie stosunku prawnego lub obowiązku zachowania się stron

• orzeczenia konstytutywne - sąd swoimi orzeczeniami uzyskuje kompetencje do merytorycznego kształtowania stosunku cywilnoprawnego

4) nowe zdarzenia:

• czyny niedozwolone

• bezpodstawne wzbogacenie się

3. Rodzaje zobowiązań

1) ze względu na zakres odpowiedzialności:

• zupełne

• niezupełne (naturalne) - są to zobowiązania które:

wynikają z gry lub zakładu (z wyłączeniem gier i zakładów zarządzonych lub zatwierdzonych przez właściwe organy państwowe, jak również z gier zaskarżalnych albo nierzetelnych)

w których roszczenie uległo przedawnieniu

2) ze względu na przedmiot świadczenia:

• jednorazowe - jest to zachowanie się dłużnika jeden jedyny raz np. wykonanie oznaczonego dzieła

• okresowe - dłużnik musi zachowywać się w określony sposób co pewien czas (periodycznie) np. czynsz za jeden miesiąc

• ciągłe - dłużnik przez określony okres musi zachowywać się ciągle tak samo, np. stosunek zlecenia, agencji, dzierżawa

3) ze względu na wielość wierzycieli lub dłużników

• solidarność dłużnika (bierna)

• solidarność wierzycieli (czynna)

4) zobowiązanie można podzielić także na:

• pieniężne

• niepieniężne

4. Zobowiązanie pieniężne

Zobowiązanie pieniężne - jeżeli dłużnik ma obowiązek zapłacić pewną sumę pieniędzy wierzycielowi (określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych). W pozostałych przypadkach są to zobowiązania niepieniężne, np. związane z dostarczeniem rzeczy.

KONSEKWENCJE PRAWNE ZOBOWIĄZAŃ PIENIĘŻNYCH

1) zasada nominalizmu - zobowiązania pieniężne rządzą się tą zasadą. Jeżeli dłużnik zobowiązany jest do zapłaty określonej kwoty, to bez względu na to, kiedy ma zapłacić, obowiązkiem dłużnika jest zapłacenie nominalnej kwoty bez względu na to czy w tym czasie pieniądz zyskał czy też stracił na wartości.

Wyjątkiem od tej zasady jest zasada REBUS SIC STANTIBUS. Przeważa za tym zasada waloryzacji świadczeń pieniężnych.

Waloryzacja może być:

1. ustawowa - rzadko

2. umowna - jest to możliwość wprowadzenia klauzuli waloryzacyjnej do umowy, czyli wprowadza się inny niż pieniądz miernik wartości do wartości zobowiązania. Typowymi klauzulami są:

• klauzula złota

• walutowa

• towarowa

• kosztów

• usług

• sądowa - jeżeli strony nie zastosują w umowie klauzuli waloryzacyjnej, przesłanką sądu do waloryzacji jest:

• to że strona nie jest profesjonalistą

• między powstaniem a wykonaniem zobowiązania jest istotna zmiana siły nabywczej pieniądza

Sąd dokonuje waloryzacji w następujący sposób:

• może zmienić wysokość świadczeń

• może zmienić sposób wykonania świadczenia

2) zasada walutowości - obowiązuje w stosunku do wszystkich świadczeń pieniężnych. Zobowiązania muszą być zaciągnięte w złotych polskich na terenie RP. Wyjątkiem jest tu np. przepisy prawa dewizowego dotyczące wyłączeń zbiorowych lub indywidualnych

3) kwestia miejsca wykonania zobowiązania - prawo polskie przyjmuje konstrukcję:

• długów odbiorczych - wierzyciel musi udać się do dłużnika i odebrać świadczenie (odnosi się to do zobowiązań niepieniężnych)

• długów dostawczych - opierają się na tej konstrukcji zobowiązania pieniężne

4) odszkodowanie za opóźnienie świadczenia - jeżeli dłużnik nie świadczy w terminie to ponosi konsekwencje, chyba że nie zostało to przez niego zawinione.

W przypadku zobowiązań pieniężnych za każde opóźnienie przewidziane są ustawowe odsetki, chyba że umowa stanowi inaczej (30% w skali roku).

Prawo nie przewiduje procesów składanych, czyli odsetek od odsetek. Wyjątkiem są pożyczki długoterminowe udzielone przez instytucje kapitałowe.

5. Zobowiązania solidarne

1) solidarność dłużników (bierna)

Znamionują ją następujące cechy (art. 366 KC)

• wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego świadczenia, jeżeli zostanie ono w całości spełnione i w sposób należyty lub jeżeli wierzyciel w inny sposób zostanie zaspokojony (np. przez poręczenie), zobowiązanie wygasa

• po stronie długu występuje kilka podmiotów (wielu dłużników)

• wierzyciel może żądać w całości lub w części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna

Solidarność bierna - wzmacnia pozycję wierzyciela, ułatwie mu realizację jego wierzytelności i stwarza silne zabezpieczenie w postaci odpowiedzialności majątkowej ponoszonej przez kilku dłużników

Jest to postać zobowiązania niebezpieczna dla dłużników solidarnych, każdy z nich ponosi ryzyko wykonania całego świadczenia na rzecz wierzyciela.

Roszczenie regresowe - jeżeli jeden lub niektórzy z dłużników solidarnych przyczynili się do zaspokojenia wierzyciela w części większej, niżby na to wskazywał wiążący ich stosunek wewnętrzny, każdy z nich może żądać zwrotu odpowiedniej części od tych dłużników solidarnych, którzy nie świadczyli w ogóle albo zaspokoili wierzycieli w części mniejszej niżby to wynikało ze wspomnianego klucza podziału.

2) solidarność wierzycieli (czynna)

Charakteryzuje się ona tym, że po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów. Jednakże dłużnik zobowiązany jest tylko do jednego świadczenia, które może spełnić do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych.

Dopiero jednak, kiedy jeden z wierzycieli wystąpi przeciwko dłużnikowi z powództwem, dłużnik zobowiązany jest spełnić świadczenie do jego rąk. Zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli solidarnych umarza dług także wobec pozostałych wierzycieli.

Reżim prawny:

• solidarność czynna może powstawać wyłącznie z mocy czynności prawnej

• dopuszczalne jest, aby wspólny dłużnik zobowiązany był w sposób odmienny względem każdego wierzyciela (art. 368)

• między współwierzycielami obowiązuje zasada wzajemnej reprezentacji, na ich korzyćś wobec dłużnika

• zdarzenie pogarszające położenie jednego w wierzycieli solidarnych nie wpływa na położenie prawne pozostałych wierzycieli

• roszczenia regresowe między wierzycielami solidarnymi regulują podobne normy, jakie obowiązują w stosunkach między dłużnikami solidarnymi

6. Wykonanie zobowiązań i skutki niewykonania zobowiązań

Jeżeli chodzi o wykonanie zobowiązań, to należy zwrócić uwagę na następujące czynniki:

1) zobowiązania powinny być wykonywane zgodnie z treścią

2)jakość świadczenia - jeżeli strony nie umówią się inaczej, to KC przewiduje, że dłużnik powinien z należytą starannością wykonać świadczenie, czyli wymagana jest staranność w stosunkach danego rodzaju. Podwyższona staranność wymagana jest od osoby, która wykonuje zawodowo określoną działalność.

3)miejsce spełnienia świadczenia - określa przede wszystkim treść zobowiązania lub jego właściwość (np. położenie nieruchomości). Dopiero z braku wskazań, zastosowanie znajduje względnie wiążąca umowa (art. 454 KC), która ta kwestię reguluje w zależności od tego, czy świadczenie jest:

• pieniężne - powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub siedziby wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia

• niepieniężne - właściwe jest miejsce zamieszkania lub siedziba dłużnika w chwili powstania zobowiązania

4)termin wykonania - jeżeli strony nie umówią się inaczej, np. przepisy przewidują (art. 455 KC), że świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (6 tyg. od wezwania do zwrotu w przypadku pożyczki)

5) wykonanie świadczeń wzajemnych - każda ze stron zobowiązana jest do spełnienia świadczenia na rzecz drugiej strony. Świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony. Świadczenia te powinny być spełnione jednocześnie.

Skutki niewykonania zobowiązań:

• zależą od tego czy strony same uregulowały te skutki

• zależą od rodzaju i typu zobowiązań

• zależą od przyczyny niewykonania zobowiązań

1) niemożność wykonania świadczenia

• jeżeli strony umówiły się o świadczenie niemożliwe do wykonania, to takie zobowiązanie uważa się za nieważne od samego początku (ex tunc)

• niemożność pierwotna ale subiektywna - dłużnik ponosi pełną odpowiedzialność odszkodowawczą

• jeżeli jest niemożność następcza, czyli niemożność do wykonania pewnych zdarzeń po zawarciu zobowiązania. W tym przypadku skutki zależą od tego, kto ponosi odpowiedzialność za to zdarzenie, które doprowadziło do niewykonania świadczenia

• jeżeli dłużnik zawinił to ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą w stosunku do wierzyciela

• jeżeli dłużnik nie zawinił, to nie odpowiada odszkodowawczo

2) zwłoka dłużnika - mamy z nią do czynienia, kiedy dłużnik opóźnia się ze świadczeniem z własnej winy

konsekwencje zwłoki - w momencie zwłoki dłużnika wierzyciel może dążyć do dalszego wykonania zobowiązania albo rezygnuje z jego wykonania

1. Jeżeli wierzyciel domaga się wykonania zobowiązania może korzystać z roszczeń:

• może od dłużnika żądać wykonania świadczenia lub odszkodowania za opóźnienie w świadczeniu

• kupno w celu pokrycia - polega na tym, że jeżeli dłużnik nie dostarczy wierzycielowi rzeczy oznaczonych co do gatunku, to wierzyciel może dokonać zakupu tej rzeczy od innej osoby na koszt dłużnika i obciążyć dłużnika odszkodowaniem za opóźnienia

• wykonanie zastępcze - wierzyciel może polecić innemu wykonawcy zadanie dłużnika, ale na koszt dłużnika i jeszcze obciążyć go odszkodowaniem za opóźnienia.

• W tym przypadku potrzebna jest zgoda sądu.

2. jeżeli wierzyciel rezygnuje z wykonania świadczenia, to może żądać od dłużnika odszkodowania za niewykonanie świadczenia

3. jeżeli umowa ma charakter wzajemny, to każda ze stron może odstąpić od umowy po wyznaczeniu dodatkowego terminu kontrahentowi do wykonania świadczenia

4. umowa o świadczenia ciągłe - w tych zobowiązaniach zwłoka dłużnika daje podstawę do wypowiedzenia umowy

3) zwłoka wierzyciela - gdy dłużnik nie może wykonać świadczenia na czas ze względu na okoliczności za które odpowiada wierzyciel, np. brak współdziałania. W myśl art. 486KC wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez uzasadnionego powodu:

1. albo uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego faktycznie świadczenia

2. albo odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione

3. albo oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie

Zwłoka wierzyciela nie zwalnia dłużnika z obowiązku świadczenia i nie powoduje zgaśnięcia zobowiązania. Interes dłużnika doznaje ochrony na 3 sposoby:

• może złożyć do depozytu sadowego przedmiot świadczenia - zwalnia go to od obowiązku pieczy nad tym przedmiotem

• może żądać od wierzyciela naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki

• zwłoka wierzyciela powoduje uchylenie ujemnych dla dłużnika konsekwencji prawnych

4) zadatek - art. 394 KC jest to suma pieniężna lub rzecz dana przy zawarciu umowy. Szczególna rola zadatku ujawnia się w razie niewykonania zobowiązania:

1. jeżeli dłużnik nie wykonuje umowy, ponosi wyłączną odpowiedzialność i w takim przypadku wierzyciel może - bez wyznaczania terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zatrzymać, a jeżeli sam go dał, może żądać kwoty dwukrotnie wyższej (roszczenie to ulega 10-letniemu przedawnieniu)

2. zadatek jest czynnością realną (trzeba rzecz wręczyć)

3. ma działać dyscyplinarnie wobec obydwu stron umowy

5) kara umowna - jest klauzulą w umowie, na mocy której dłużnik zobowiązany do świadczenia niepieniężnego, zobowiązuje się zapłacić kwotę na wypadek niewykonania zobowiązania niepieniężnego. Rola kary umownej to:

• zastępuje odszkodowanie

• wysokość kary jest umowna

• strona, która zapłaci jest zwolniona od płacenia innego odszkodowania innej stronie

7. Wpływ zmiany okoliczności na niewykonanie zobowiązania (klauzula REBUS SIC STANTIBUS)

Strony zamierzając umowę dokonują tzw. „milczącego zastrzeżenia”, że wykonają umowę zgodnie z jej treścią tylko wtedy, gdy ogólne przesłanki jej zawarcia nie ulegną w przyszłości zmianie tzw. CLAUSULA REBUS SIC STANTIBUS.

Zwrot ten stosowany jest obecnie w szerszym znaczeniu: na określenie wszelkich koncepcji lub rozstrzygnięć ustawowych, zmierzających do modyfikowania zobowiązania z uwagi na nieoczekiwane zmiany stosunków społecznych.

Klauzula REBUS SIC STANTIBUS została wprowadzona do KC w 1990 roku i jest to art. 357¹KC. Artykuł ten nie podważa zasady PACTA SUNT SERWANDA, lecz jedynie łagodzi jej ostrość, pozwalając w sytuacjach prawem przewidzianych adaptować zobowiązane do zmienionych stosunków.

Przepis art. 357¹ KC znajduje zastosowanie do wymienionych zobowiązań powstających z umów:

• sąd może zastosować środki przewidziane w art. 357¹KC, jeżeli kumulatywnie zostaną spełnione 3 przesłanki:

1. nastąpi nadzwyczajna zmiana stosunków - jest to obiektywne, o charakterze powszechnym przekształcenie stosunków społecznych, gospodarczych. Nadzwyczajna zmiana stosunków może mieć tło:

• przyrodnicze - nieurodzaj, powódź, kataklizmy

• społeczne - wojna, strajki, rozruchy, gwałtowna zmiana ustroju politycznego

2. zmiana ja pociąga za sobą nadmierną trudność w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron rażąca strata

• między nadzwyczajną zmianą, a tą zmianą sytuacji indywidualnej podmiotu musi istnieć związek przyczynowy

3. strony nie przewidywały wpływu nadzwyczajnej zmiany stosunków na zobowiązanie

• jeżeli spełnia się te 3 przesłanki, sądowi przysługuje kompetencja do ingerowania w stosunek zobowiązaniowy przez wydanie następujących typów orzeczeń (wyłącznie na żądanie strony stosunku zobowiązaniowego):

• oznaczenie sposobu wykonania zobowiązania - ingerencja sądu może polegać na:

1. zmianie czasu

2. miejsca

3. środków jakimi świadczenie ma być wykonane

• oznaczenie wysokości świadczenia

• rozwiązanie umowy

8. Zgaśnięcie zobowiązania

9. Potrącenie

I. Wygaśnięcie zobowiązania związane z zaspokojeniem wierzyciela

Są to stany faktyczne, prowadzące do wygaśnięcia zobowiązania, które zarazem powodują zaspokojenie interesu wierzyciela. Nalezą do nich:

1) Świadczenie w miejsce wykonania (art. 453 KC)- zobowiązanie wygasa, gdy dłużnik w celu zwolnienia się z niego spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie od pierwotnie ustalonego. Zdarzenie to obejmuje więc dwa następujące elementy:

• umowę między dłużnikiem a wierzycielem co do zmiany przedmiotu świadczenia

• faktyczne spełnienie nowego świadczenia

Jeżeli przedmiotem nowego świadczenia jest rzecz, która ma wady, dłużnik odpowiada za nie według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.

2) Odnowienie (nowacja; art. 506 KC) - jest to umowa zawarta między wierzycielem a dłużnikiem w której strony postanawiają, że dotychczasowe zobowiązanie zostaje umorzone w związku z powstaniem nowego stosunku zobowiązaniowego. Ten nowy stosunek zobowiązaniowy powinien różnić się od dawnego:

• albo innym świadczeniem, lecz już nie samym tylko zmienionym sposobem jego wykonania (np. terminem, miejscem)

• albo inną podstawą prawną nawet przy nie zmienionym świadczeniu dawnym

Wygaśnięcie następuje przez zaciągnięcie nowego zobowiązania.

3) Potrącenie (kompensacja; art. 498-499 KC) - polega na umorzeniu dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności w następstwie złożenia oświadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi. Potracenie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy spełnione zostają 4 przesłanki:

• 2 osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami

• przedmiotem świadczeń obu stron są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku

• obie wierzytelności są wymagalne a więc musiały już upłynąć terminy ich spełnienia

• wierzytelność osoby, która dokonuje potracenia jest zaskarżalna

4) Złożenie do depozytu sądowego (art. 470 KC)- ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia.

„Ważne” złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego wymaga spełnienia następujących przesłanek:

• istnieje okoliczność uzasadniająca złożenie do depozytu sądowego (zwłoka wierzyciela, brak wiadomości o osobie wierzyciela itp.)

• przedmiot złożony do depozytu powinien odpowiadać treści zobowiązania

Na dłużniku ciąży obowiązek niezwłocznego powiadomienia wierzyciela na piśmie o złożeniu przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Niedopełnienie tego obowiązku nie powoduje ważności złożenia do depozytu sądowego, lecz powoduje jedynie odpowiedzialność odszkodowawczą dłużnika.

II. Wygaśnięcie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela

Do zdarzeń powodujących wygaśnięcie zobowiązania nawet bez zaspokojenia wierzyciel należą:

1. zdarzenie wskazane w treści czynności prawnej - zastrzeżenie warunku rozwiązującego lub termin końcowy

2. upływ czasu, jeżeli ustawa wiąże z tym faktem wspomniany skutek prawny

3. śmierć dłużnika lub wierzyciela, jeżeli zobowiązanie ma charakter ściśle osobisty

4. połączenie w jednej osobie praw wierzyciela i obowiązków dłużnika (tzw. Confusio) np. na skutek dziedziczenia lub fuzji

5. niemożliwość świadczenia

6. rozwiązanie umowy przez sąd

do tego samego rzędu zdarzeń należą także umowy:

1. zwolnienie z długu - jest to umowa wierzyciela z dłużnikiem (oświadczenie wierzyciela wymaga przyjęcia przez dłużnika, art. 508 KC). Wywołuje skutki ex tunc.

2. Rozwiązanie umowy - strony zobowiązują się do zakończenia łączącego je umownego stosunku prawnego przez uchylenie w całości lub w części umowy pierwotnej, tworzącej ten stosunek prawny. W skutek rozwiązania umowy pierwotnej gasną podjęte w umowie pierwotnej zobowiązania stron. Jednakże nie zawsze gaśnie stosunek pracy (powstają wtórne obowiązki, takie jak rozliczenie się stron).

10. Przesłanki i zasady odpowiedzialności odszkodowawczej

Odpowiedzialność odszkodowawcza - polega na tym, że norma prawna przerzuca obowiązek naprawienia szkody innemu podmiotowi niż poszkodowany. W takim przypadku mówimy o odpowiedzialności odszkodowawczej jednego podmiotu za szkodę doznaną przez inny podmiot. Okoliczności służące to przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej

1) zdarzenie - z którym system prawny łączy czyjś obowiązek naprawienia szkody. Są 2 główne zdarzenia za które podmiot odpowiada:

• niewykonanie umownego zobowiązania lub nienależyte wykonanie (niewykonanie kontraktowe, czyli odpowiedzialność kontraktowa - ex contracto)

• czyn niedozwolony, czyli delikt (odpowiedzialność deliktowa - ex delicto)

Odpowiedzialność ponosi ten sam podmiot lub inne podmioty.

Zasady odpowiedzialności - nie zawsze podmiot, który dopuścił się czynu odpowiada za niego:

• zasada winy - ustawodawca chce, żeby odpowiadał winny, czyli osoba, która w sposób umyślny lub niedbalsko narusza zasady porządku życia publicznego

• zasada ryzyka - podmiot odpowiada bez względu na swoją winę

• zasada słuszności - gdzie mówimy o okolicznościach egzonezyjnych, które zwalniają z odpowiedzialności na zasadzie ryzyka:

1. wina wyłącznie osoby 3-ciej

2. wina samej osoby poszkodowanej

3. sytuacje nieprzewidziane

Ustawodawca wskazuje określoną zasadę przy ponoszeniu odpowiedzialności.

2) Szkoda - to uszczerbek w dobrach prawnie chronionych jak: życie, zdrowie, majątek, dobra osobiste. Naruszenie dóbr nieosobistych to krzywda, która wymaga zadośćuczynienia za wyrządzone krzywdy.

Szkoda przeważnie składa się z 2ch elementów:

1. strata (szkoda rzeczywista) - jest to realny uszczerbek poniesiony przez podmiot.

2. utracony zysk czy korzyść - który razem ze stratą tworzy szkodę tj to czego nie osiągnął przez działanie osoby odpowiedzialnej za szkodę (trzeba udowodnić że zyski te były realne do zdobycia)

Obliczanie wysokości szkody odbywa się najczęściej:

• metoda różnicową- bierze się pod uwagę wartość majątku osoby poszkodowanej gdyby nie zaszło określone zdarzenie, a wartość majątku po zajściu określonego zdarzenia.

Każda szkoda podlega odszkodowaniu!!!

ograniczenia obowiązku wynagrodzenia szkody wynikać mogą z umowy lub ustawy. Jeśli chodzi o ustawę:

• art. 362KC - przyczynienie poszkodowanego do wyrządzonej szkody

• art. 440 KC - umniejszenie odszkodowania, przepis ten dotyczy odpowiedzialności deliktowej i zachodzi relacja między osobami fizycznymi

3. związek przyczynowy - jest kategoria filozoficzną, musi nastąpić między zdarzeniem a szkodą. Związek przyczynowy musi być adekwatny. Jego ustalenie odbywa się poprzez zabieg myślowy:

1. test warunku koniecznego - (czy po to, żeby doszło do śmierci musiało być niedostarczenie garnituru? ). Jeżeli test wychodzi negatywnie to stwierdzamy, że nie ma związku przyczynowego, a jeżeli pozytywny to przechodzimy do ii.

2. Selekcja następstw - ustalamy, czy szkoda stanowi normalne następstwa tego zdarzenia

11.Zakres obowiązku naprawienia szkody

Jeżeli spełnia się 3 przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej:

• zdarzenie, za które ktoś odpowiada

• związek przyczynowy

• szkoda,

osoba odpowiedzialna zobowiązana jest naprawić poszkodowanemu szkodę. Świadczenie to może pełnić różne funkcje społeczne. Wyróżnia się 3 podstawowe:

1. funkcja kompensacyjna - polega na wyrównaniu szkody doznanej przez poszkodowanego i doprowadzenia do takiej sytuacji, jak gdyby zdarzenie wywołujące szkodliwe następstwa nie nastąpiło

2. funkcja represyjna - wyraża się w zadaniu osobie odpowiedzialnej za szkodę dolegliwości związanej z ciążącym na niej obowiązkiem świadczenia odszkodowawczego

3. funkcja prewencyjna i wychowawcza - polega na oddziaływaniu norm prawnych wyznaczających odpowiedzialność odszkodowawczą, a zwłaszcza orzeczeń stosujących te normy, w kierunku kształtowania lub umacniania postaw ludzi sprzyjających zapobieganiu wyrządzania szkód

Sposób naprawienia szkody (art. 363KC):

Poszkodowany ma wybór, czy naprawienie szkody powinno nastąpić przez:

• przywrócenie stanu poprzedniego (tzw. Restytucja naturalna)

• zapłata odpowiedniej sumy pieniężnej

Prawo wyboru jest ograniczone, poszkodowany musi poprzestać na odszkodowaniu pieniężnym w 2 przypadkach:

1.gdy przywrócenie stanu poprzedniego przez restytucję naturalną było niemożliwe

dotyczy to w szczególności przypadków zniszczenia rzeczy o charakterze unikatowym (dzieła sztuki), pieniędzy oraz wartości, które mogą być wyrażone tylko w kwocie pieniężnej

2.gdybyten sposób naprawienia szkody pociągał za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty

12. Zobowiązania z umów; kontrakty jedno- i dwustronnie zobowiązujące oraz wzajemne

Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące

1. Umowa zobowiązaniowa - jak każda umowa - jest zawsze zgodnym oświadczeniem woli co najmniej 2ch stron. W związku z czym, z samej definicji należy ona do klasy czynności prawnych dwu- albo wielostronnych.

Nie do pomyślenie jest więc postać „jednostronnej” umowy zobowiązaniowej, a w konsekwencji nie należy określenia takiego - jako mylącego - używać.

Natomiast z umowy zobowiązaniowej może wynikać obowiązek świadczenia ciążący na:

• jednej stronie - jest to klasa umów zobowiązaniowych jednostronnych zobowiązujące, np. darowizna

• dwu (lub więcej) stronach - jest to klasa umów zobowiązaniowych dwustronnie (dwustronnie zobowiązujące, np. sprzedaż, najem, pożyczka.

2. umowy wzajemne (art. 487 KC)- są szczególnym rodzajem umów dwustronnie zobowiązujących. Swoista ich cecha polega na tym, że „obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich, ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej”. Charakteryzuje je więź polegająca na zależności świadczenia jednej strony od świadczenia drugiej strony.

(DO UT DES - dają abyś dał). Umowy wzajemne opierają się także na ekwiwalencyjności świadczeń. Umowami wzajemnymi mogą być:

• umowy nazwane (typowe) - wśród nich można wyróżnić

• umowy, których essentialia negotii (elementy przedmiotowo istotne) obejmują wzajemne sprzężenie świadczeń

• umowy, których essentialia negotii wykluczają obowiązek świadczenia drugiej stronie (np. darowizna) - nie mają charakteru wzajemnego

• umowy, których essentialia negotii nie rozstrzygają tej kwestii, dopuszczając nadanie im kształtu zarówno umów jedno- jak i dwustronnie zobowiązujących

• umowy, których essentialia negotii wskazują na dwustronny, lecz niewzajemny charakter - w szczególności pożyczka oprocentowana

13. Umowa przedwstępna

Umowa przedwstępna - jest umową obligacyjną (może mieć charakter jednostronnie albo dwustronnie zobowiązujący); jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy, którą określa się mianem umowy przedwstępnej (art. 389 KC), która jest świadczeniem i zawiera się ją zawsze przez zgodne oświadczenie woli stron.

W myśl art. 389 KC umowa przedwstępna jest ważna, jeśli:

• określa istotne postanowienia umowy przyrzeczonej

• ustala termin, w ciągu którego umowa przyrzeczona ma być zawarta

• poza tym musi odpowiadać ogólnym przesłankom stawianym każdej czynności prawnej

Gdy nie dochowa się warunków umowy przedwstępnej, następują określone skutki:

1. ponosi skutek słabszy - dotyczy każdej umowy przedwstępnej, prawo do odszkodowania za wszystkie straty, które się poniosło i poniósł je podmiot, który liczył na zawarcie umowy przyrzeczonej

2. ponosi skutek silniejszy - podmiot, który liczył na zawarcie umowy przyrzeczonej ma prawo dochodzić tego, żeby kontrakt doszedł do skutku. Muszą być spełnione warunki, które wymaga prawo do ważności kontraktu definitywnego, czyli zachowana forma umowy przedwstępnej jaka jest wymagana do umowy definitywnej (art. 64 KC - jeżeli strona zobowiązania nie złoży takiego oświadczenia woli, wówczas prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające taki obowiązek zastępuje to oświadczenie).

Umowa przedwstępna jest umową wiążącą!!!!

15. Zmiana wierzyciela lub dłużnika (cesja wierzytelności, pojęcie długu)



























1) Zmiana wierzyciela

Cesja - przelew wierzytelności jest umową zawieraną przez dotychczasowego wierzyciela (cedenta) a osobą trzecią (cesjonariuszem), na mocy umowy której cesjonariusz nabywa od cedenta przysługującą mu wierzytelność. Ze względu na skutek prawny, cesja należy do czynności prawnych rozporządzających. Przelew wierzytelności może przybrać dwojaką postać:

• umowy o podwójnym skutku (zobowiązująco - rozporządzająca) - polega na umowie zobowiązującej w wyniku której następuje przeniesienie wierzytelności. Skutek ten (rozporządzający) nie musi być w umowie wyrażony, ponieważ statuuje go nazwa względnie wiążąca art. 510 KC - kauzalność

• czystej umowy rozporządzającej - polega na realizacji tylko skutków rozporządzających

Skutek wobec wierzyciela:

• cedent przestaje być wierzycielem, a staje się nim cesjonariusz

• wraz z wierzytelnością przechodzą na cesjonariusza wszelkie prawa z nią związane

• cedent ponosi odpowiedzialność wobec cesjonariusza za wady prawne cedowanej wierzytelności, jeżeli wierzytelność mu nie przysługiwała lub przysługiwała, ale w mniejszym zakresie

• cedent nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika, chyba że ją na siebie przyjął

Skutek wobec wierzyciela:

• sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie w następstwie cesji, z tym tylko zastrzeżeniem, że powinien on świadczyć cesjonariuszowi

• dłużnik powinien zostać poinformowany o dokonanej cesji

• sytuacja prawna dłużnika nie ulega pogorszeniu w następstwie cesji oraz chroni dobrą wiarę dłużnika

2) Zmiana dłużnika

Przejęcie długu - zgodnie z art. 519 KC przejęcie długu znamionują 3 cechy:

1. nabycie długu przez osobę trzecią (przejemcę) - jako jego własnego zobowiązania

2. zwolnienie z długu dotychczasowego dłużnika

3. zachowanie tożsamości przejmowanego zobowiązania, a więc utrzymanie dotychczasowego stosunku zobowiązaniowego

Przejęcie długu, jako umowa dwustronna, może przybrać dwojaką postać:

1. umowy między wierzycielem a przejemca długu - da zgodą dłużnika

2. umowy miedzy przejemcą długu a dłużnikiem - za zgodą wierzyciela

Forma pisemna pod sankcją nieważności obowiązuje zawsze gdy dotyczy:

• oświadczenia woli przejemcy

• zgody wierzyciela

Forma dowolna obowiązuje, gdy dotyczy zgody dłużnika - może wyrazić swoją wolę w formie dowolnej (art. 60 KC)

16. Odpowiedzialność kontraktowa i jej przesłanki

Odpowiedzialność kontraktowa (EX CONTRACTO) - jest to odpowiedzialność odszkodowawcza za naruszenie zobowiązania przez dłużnikia. Sa 3 przesłanki odpowiedzialności kontraktowej:

• fakt, z którym system prawny wiąże czyjąś odpowiedzialność

• szkoda

• związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą

Odpowiedzialność kontraktowa obejmuje tylko szkody majątkowe !!!

Zasada odpowiedzialności kontraktowej

W świetle art. 471 KC naruszenie zobowiązania przez dłużnika polega na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania. Artykuł ten kreuje odpowiedzialność dłużnika na zasadzie winy (dłużnik odpowiada z reguły za każdą winę).

Na obszarze prawa cywilnego dokonuje się gradacji/stopniowania winy:

• wina umyślna - najwyższy stopień winy, polega na tym że dłużnik:

• chce naruszyć ciążące na nim obowiązki powinnego zachowania (dolus directus)

• albo przewidując możliwość takiego naruszenia na to się godzi (dolus eventualis)

• wina nieumyślna - dzieli się na:

• niedbalstwo - można zarzucić temu, kto nie dochował należytej staranności w sytuacji gdy powinien i zarazem mógł zachować się prawidłowo. W obrębie niedbalstwa wyróżnia się z kolei:

• rażące niedbalstwo - znaczne odchylenie od wzorca należnego zachowania się dłużnika

Dłużnik ponosi odpowiedzialność za osoby, którymi posłużył się w celu wykonania zobowiązania, tak jak sam odpowiada za własne działania lub zaniechania.

17. Bezpodstawne wzbogacenie

Bezpodstawne wzbogacenie - jest to przesunięcie majątkowe, które nastąpiło bez uzasadnionej w świetle obowiązującego systemu prawnego podstawy, wówczas ten kto wartość jakąś utracił może żądać jej zwrotu od tego, na kogo ona bezpodstawnie przeszła.

Zgodnie z założeniami instytucji bezpodstawnego wzbogacenia, art. 405 KC wskazuje na 4 przesłanki powstania roszczenia z tego tytułu:

1. wzbogacenie jednego podmiotu - polega na uzyskaniu jakiejś korzyści majątkowej w dowolnej postaci

2. zubożenie drugiego podmiotu - musi przybrać postać majątkową i może polegać na:

• nieopłacalnym świadczeniu usług przez zubożonego lub na naruszeniu przysługujących mu praw

• utracone korzyści

• wykonywanie cudzego zobowiązania, jeżeli zubożony działał w błędnym przeświadczeniu, że spełnia własne zobowiązanie

1. związek między wzbogaceniem a zubożeniem - korzyść majątkowa musi być uzyskana kosztem drugiej osoby.

Do zdarzeń powodujących z jednej strony zubożenie a z drugiej strony wzbogacenie należą w szczególności:

• działanie samego zubożonego - budowa na cudzym gruncie z własnych materiałów

• działanie wzbogaconego - budowa na własnym gruncie z cudzych materiałów

• działanie osoby trzeciej - sprzedaż przez komornika rzeczy nie należącej do dłużnika

• zdarzenie nie będące działaniem ludzkim - nurt rzeki przerzuca część gruntu między sąsiadami

1. bezpodstawność wzbogacenia - wzbogacenie kosztem zubożonego musi nastąpić bez podstawy prawnej

Przy bezpodstawnym wzbogaceniu, wzbogacony staje się dłużnikiem, a zubożony wierzycielem.

Zasada zwrotu

• bezpodstawnie wzbogacony ma obowiązek zwrotu w momencie wezwania aktualne wzbogacenie

• zubożały może wystąpić do obdarowanego o zwrot tego przedmiotu

• jeżeli osoba wzbogacona za majątek uzyskany nabyła inną rzecz, to musi ją zwrócić

• jeżeli wzbogacenie nastąpiło w momencie, kiedy wiadomo, że nastąpiła pomyłka, to należy ją zwrócić

18. Odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych (odpowiedzialność deliktowa)

Odpowiedzialność deliktowa (EX DELICTO) - jest to czyn niedozwolony, który znamionuje zachowanie się podmiotu prawa cywilnego sprzeczne z zasadami porządku prawnego.

Ustawa zalicza do czynów niedozwolonych:

• zawinione działanie człowieka

• innego rodzaju zachowania ludzkie i zdarzenia podlegające pejoratywnej ocenie

Przesłankami odpowiedzialności są:

• pewne zdarzenie, którym jest czyn niedozwolony

• szkoda

• związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą

Cechy odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych:

• osoba odpowiedzialna za wyrządzenie szkody (dłużnik) od razu jest zobowiązany do jej naprawienia poszkodowanemu (wierzycielowi)

• często dłużnik nie jest zidentyfikowany (jak przy ex contractu) i należy dopiero go poszukiwać spośród nieograniczonego kręgu podmiotów

• obowiązek naprawienia szkody powstaje dopiero wtedy, gdy poszkodowany doznał jej w następstwie czynu niedozwolonego

19. Odpowiedzialność za czyn własny

Odpowiedzialność za czyn własny - oparta jest na zasadzie winy. Wyraźnie wskazuje na to art. 415 KC, który stanowi, że „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”

Nie ma tutaj domniemania winy, trzeba aby osoba poszkodowana udowodniła winę sprawcy.

Za czyn zawiniony może uchodzić jedynie takie zachowanie się człowieka, które jest zarazem bezprawne, czyli niezgodne z porządkiem prawnym jak:

• naruszenie wyrażonych w przepisach nakazów lub zakazów

• naruszenia zasad współżycia społecznego

Okoliczności, które zwalniają sprawcę deliktu z odpowiedzialności to:

• brak wymaganego wieku (osoba do 13 lat)

• niepoczytalność sprawcy, czyli podmiot który dopuszcza się deliktu, nie zdaje sobie sprawy z tego co czyni. Jednak w pewnych przypadkach należy obciążyć sprawcę deliktu odpowiedzialnością za wyrządzone szkody np. odurzenie alkoholem, narkotykami (art. 425 KC)

• obrona konieczna (art. 423 KC) - polega na odparciu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby. Nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną napastnikowi

• stan wyższej konieczności (art. 424 KC) - znamionuje bezpośrednie zagrożenie dla dowolnego dobra jakiejkolwiek osoby. Źródłem tego zagrożenia nie jest zamach, a więc bezprawne działanie człowieka, ale jakaś rzecz lub zwierze (płonący dom). Dla uchylenia się od odpowiedzialności konieczne jest ponadto:

1. osoba sama nie wywołała zagrożenia

2. niebezpieczeństwa nie można było inaczej zapobiec

3. ratowane dobro było ważniejsze aniżeli zagrożone

• dozwolona samopomoc (art. 342, 432 KC) - jest przewidziana w wyjątkowych zupełnie przypadkach wyraźnie przewidzianych i wskazanych w ustawie

20. Odpowiedzialność za czyny cudze (małoletnich, niepoczytalnych, osób którym powierzono wykonanie czynności)

1. odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru

Zawiniony czyn człowieka może także polegać na tym, że nie dopełnił on ciążącego na nim obowiązku nadzoru nad inną osoba, która w następstwie wyrządziła komuś krzywdę. W przypadku takim zobowiązany do nadzoru ponosi odpowiedzialność za własne zachowanie (tzw. wina w nadzorze) z tym zastrzeżeniem, że cudzy czyn, jakim jest zachowanie się podopiecznego, stanowił bezpośrednią przyczynę szkody (podopieczni to osoby do lat 13 i osoby niepoczytalne)

Ustawa przewiduje możliwość dochodzenia odszkodowania od:

1. sprawującego nadzór - zgodnie z art. 427 KC odpowiedzialność ponosi każdy, „kto z mocy ustawy lub umowy zobowiązany jest do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego, winy poczytać nie można”.

Odpowiedzialność oparta jest na winie osoby zobowiązanej do nadzoru. Poszkodowany może korzystać z 2 korzystnych dla niego domniemań prawnych zwykłych (mogą być obalone przeciwdowodem):

• co do winy w nadzorze

• co do związku przyczynowego między zawinionym zachowaniem sprawującego nadzór a szkodą wyrządzoną przez podopiecznego osobie trzeciej

2. odpowiedzialność sprawcy - sprawujący dozór uwalnia się odpowiedzialności, gdy:

• obalone zostanie domniemanie winy w nadzorze lub domniemanie związku przyczynowego

• jeżeli ściągnięcie wierzytelności (odszkodowania) od osoby odpowiedzialnej z tytułu winy w nadzorze jest niemożliwe lub bardzo utrudnione

• jeżeli brak jest osób zobowiązanych do nadzoru

W takich przypadkach, art. 428 KC przewiduje oparta na zasadzie słuszności odpowiedzialność bezpośredniego sprawcy. Przepis ten każe uwzględnić zwłaszcza stan majątkowy poszkodowanego i sprawcy.

3. odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności innej osobie

Powierzający czynność (A) ponosi odpowiedzialność za cudzy czyn, a mianowicie za działanie osoby, której powierzył czynność (B), jeżeli czynność ta wyrządziła szkodę osobie trzeciej.

Ponosi odpowiedzialność osoba powierzająca wykonanie czynności za szkodę wówczas, gdy wykonawca czynności wyrządza szkodę przy wykonywaniu czynności, a nie przy okazji lub przy sposobności wykonania czynności.

Szkoda- następuje wówczas, gdy istnieje ścisły związek między sposobem wykonywania czynności i wyrządzeniem szkody, natomiast w przypadku wyrządzenie szkody przy okazji lub sposobności nie jest szkodą.

Ten, który powierza wykonanie czynności innej osobie odpowiada ma zasadzie winy w wyborze (domniemanie winy) art. 429 KC.

Uwolnić się od odpowiedzialności można poprzez:

• wskazanie, że dokonało się starannego wyboru

• jeżeli powierzono wykonanie czynności profesjonaliście

24. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych

SP odpowiada, jeżeli szkodę wyrządził funkcjonariusz państwowy. Pojęcie to obejmuje:

• pracowników organów władzy państwowej, sędziów, prokuratorów i żołnierzy sił zbrojnych

• osoby powołane w drodze wyboru do organu państwowego (posłowie, ławnicy)

• osoby działające „na zlecenie” organów władzy, administracji lub gospodarki w przypadku, gdy odpowiednie przepisy prawne upoważniają organy do zlecenia określonego działania (np. obywatele uczestniczący w zwalczaniu klęsk żywiołowych)

Odpowiedzialność SP zależy od spełnienia kumulatywnie 2 przesłanek odnoszących się do funkcjonariuszy:

• zakresu ich działań - SP odpowiada tylko wtedy, gdy funkcjonariusze wyrządzili szkodę przy wykonywaniu powierzonych im czynności odpowiedzialność wyłącza się w przypadkach, gdy funkcjonariusza wyrządził szkodę jedynie przy okazji wykonywania powierzonej mu czynności

• wina - zachowanie funkcjonariusza musi być zawinione (jednak ta przesłanka odpowiedzialności nie została wymieniona). Wina może polegać na działaniu jak i na zaniechaniu.

Wina anonimowa - uchyla konieczność indywidualizowania sprawcy i tym samym uwzględnia sfery jego przeżyć psychicznych. Wystarczy więc udowodnić, że „winę ponosi jeden z członków określonego zespołu funkcjonariuszy”.

Określona w art. 417 KC odpowiedzialność jest odpowiedzialnością za cudzy czyn (funkcjonariusza publicznego), opartej na zasadzie ryzyka.

23. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem przedsiębiorstwa

W myśl art. 435 KC odpowiedzialność ciąży na każdym (osobie fizycznej lub prawnej), kto prowadzi na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprowadzane w ruch za pomoca sił przyrody.

Przedsiębiorstwo - rozumie się zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych.

Do zastosowania art. 435 KC należy wziąć pod uwagę:

• bezpośrednie wykorzystywanie elementarnych sił przyrody (paliwa, gaz, energię) przez przedsiębiorstwo lub zakład, jak również

• przetwarzanie energii elementarnej na pracę lub inne postaci energii, co wymaga użycia maszyn lub innych urządzeń przetwarzających

• konieczne jest, aby przedsiębiorstwo lub zakład były „wprawiane w ruch” (zwrot przenośny) przez maszyny lub urządzenia przetwarzające elementarne siły przyrody

Przesłanki odpowiedzialności.

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka - wystarczy, gdy istnieje związek przyczynowy między funkcjonowaniem przedsiębiorstwa lub zakładu jako całości a powstałą szkodą.

Są jednak 3 wyłączenia odpowiedzialności (okoliczności egzeneracyjne):

• siła wyższa

• okoliczność, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego

• okoliczność, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą prowadzący przedsiębiorstwo (zakład) nie ponosi odpowiedzialności.'

22. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem pojazdu mechanicznego (art. 436 KC)

Posiadacz mechanicznego środka komunikacji, poruszanego za pomoca sił przyrody, odpowiada za szkody wyrządzone przez ruch tych pojazdów (odpowiedzialność na zasadzie ryzyka)

Ruch pojazdów - pojazd jest w ruchu od chwili uruchomienia silnika, aż do momentu ukończenia jazdy w następstwie osiągnięcia miejsca przeznaczenia lub wskutek planowanej przerwy w podróży (np. krótkotrwały postój w trakcie podróży)

Mechaniczny środek komunikacji - musi służyć i być przeznaczony do komunikacji, poruszany za pomocą sił przyrody (zalicza się wszelkie pojazdy napędzane własnymi urządzeniami mechanicznymi)

Uchylenie zasad ryzyka:

• zderzenie się środków komunikacji 0 oba pojazdy stwarzają analogiczne niebezpieczeństwa; uchylenie zasad ryzyka odnosi się jedynie do wzajemnych roszczeń między podmiotami odpowiedzialnymi za zderzające się pojazdy. Zderzenie ma miejsce tylko wtedy, gdy są one w ruchu (jednak do pasażerów i przechodniów ma zastosowanie odpowiedzialność na zasadzie ryzyka !!!!! )

od zderzenia należy odróżniać najechanie pojazdu na stojący inny pojazd. W takim przypadku ma zastosowanie odpowiedzialność oparta na zasadzie ryzyka, którą ponosi osoba odpowiedzialna za pojazd będący w ruchu

• przewóz z grzeczności - to przewóz dokonywany nieodpłatnie i przede wszystkim z uprzejmości. Osoba korzystająca z grzeczności przewożącego nie może wobec niego powoływać się na odpowiedzialność opartą na zasadzie ryzyka.

Natomiast ograniczenie to nie odnosi się do posiadaczy innych pojazdów mechanicznych, jeżeli z powodu ich ruchu wyrządzono szkodę przewożonemu z grzeczności (np. w razie zderzenia się pojazdów)

Są jednak 3 wyłączenia odpowiedzialności (okoliczności egzogeneracyjne):

• siła wyższa

• wina poszkodowanego

• wina osoby trzeciej

24. Terminy zawite (PREKLUZYJNE)

Terminy zawite (prekluzyjne) - terminy te zostały ustanowione przede wszystkim dla realizacji celów o doniosłości ogólnospołecznej lub dla silniejszej ochrony dłużników. Wskutek bezczynności uprawnionego. W ciągu określonego ustawą terminu następuje wygaśnięcie przysługującego mu prawa. Terminy zawite mają charakter norm bezwzględnie wiążących!

Można odróżnić typy terminów zawitych:

1. terminy do dochodzenia praw przed organem państwowym np. terminy dochodzenia roszczeń, praw stanu cywilnego

2. terminy do dokonywania czynności pozasądowych:

• terminy do wykonywania zawiadomień

• terminy do dochodzenia praw członkowskich

• terminy do wykonywania praw kształtujących o charakterze majątkowym lub niemajątkowym

3. terminy wygaśnięcia praw podmiotowych

Wpływ terminów zawitych powoduje, w odróżnieniu od przedawnienia, wygaśnięcie uprawnienia. W uwagi na to, sad lub inny organ powołany do rozpoznawania sprawy uwzględnia fakt ten z urzędu!

• nie można powołać się na art. 5

• analogicznie stosuje się przepisy o zawieszeniu (gdy vis maior) i przerwie (gdy wina nie) przedawnień

• zazwyczaj krótkie

• nie można się zrzec skorzystania z nich

• w przypadku rękojmi, gdy kupujący powiadomił sprzedawcę o wadach i po terminie zawitym można się powołać na rękojmię przed upływem terminu zawitego

Zobowiązania część szczegółowa

1. Umowa sprzedaży

Umowa sprzedaży uregulowana została w art. 535 i n. KC, jako umowa obligacyjna.

Sprzedaż - sprzedawca zobowiązuje się wobec kupującego do przeniesienia własności rzeczy i wydania jej kupującemu, a kupujący zobowiązuje się zapłacić cenę. Są to elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii). Z umowy tej wynika, że jest to umowa:

• dwustronnie zobowiązująca

• wzajemna

• odpłatna

• konsensualna

>> Zobowiązująco- rozporządzający charakter tej umowy:

• art. 155 KC - jeżeli jakaś umowa zobowiązuje do przeniesienia prawa własności, to umowa ta przenosi to prawo własności (chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej, albo że strony inaczej postanowiły), ale dotyczy to tylko rzeczy oznaczonych co do tożsamości

• w przypadku rzeczy oznaczonych co do gatunku wymaga wydania rzeczy/ przeniesienia posiadania, aby być właścicielem rzeczy

• umowa sprzedaży zawsze jest umową zobowiązującą, ale w niektórych przypadkach również rozporządzającą

>> Powszechny charakter tej umowy:

• każdy może ją zawrzeć

• wyjątki:

• kiedy na handel potrzebne jest zezwolenie, no sprzedaż broni

• kiedy umowa dotyczy cudzoziemców, np. sprzedaż ziemi

>> Podmiotem sprzedaży mogą być też prawa zbywalne, np. prawa autorskie (art. 555 KC)

>> Prawa i obowiązki stron:

• wydanie rzeczy

• przeniesienie własności

• zapłata

• odebranie rzeczy

>>Forma umowy:

• zawierana w dowolnej formie

• w pewnych przypadkach wymaga formy szczególnej - art. 158 KC, umowa dotycząca przeniesienia prawa własności nieruchomości powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego

• art. 75 KC - dla celów dowodowych wymaga formy pisemnej zwykłej;

• minimum treściowe - jest to porozumienie stron dotyczące określenia przedmiotu sprzedaży i ceny. Jeżeli chodzi o cenę, to art. 536 KC nie wymaga podanie dokładnie ceny liczbowo, wystarczy że strony wskażą podstawę do ustalenia ceny

>> Wykonanie umowy

1. wydanie rzeczy:

• rzecz musi być oznaczona w umowie, a sprzedawca powinien wydać rzecz zgodnie z treścią umowy

• termin i miejsce wydania rzeczy z reguły określa umowa strona

• powinno nastąpić wraz z dokumentami związanymi z rzeczą (np. instrukcja)

• obowiązek sprzedawcy do należytego opakowania i zabezpieczenia

• koszty wydania rzeczy (zmierzenia, zważenia, opakowania) obciążają sprzedawcę

Tak długo jak mamy do czynienia z wydaniem towaru, to odpowiedzialność i koszty leżą po stronie sprzedawcy.

2. odebranie rzeczy - to jest fizyczne wyjęcie spod władztwa sprzedawcy. W momencie odebrania towaru odpowiedzialność i koszty przechodzą na stronę kupującego.

Klauzule które określają zasady odpowiedzialności stron nazywają się INCOTERMS.

1¹. Prawo pierwokupu

Prawo pierwokupu (art. 596 i n. KC) polega na tym, że określonemu podmiotowi przysługuje pierwszeństwo kupna oznaczonej rzeczy, w razie gdyby jej właściciel zawarł umowę sprzedaży z innym podmiotem (może się także odnosić do sprzedaży praw).

Źródłem prawa pierwokupu może być:

• umowa

• przepis ustawy, w praktyce poważniejsze znaczenie ma zwane ustawowym prawem pierwokupu.

Charakter prawa pierwokupu:

• uprawniony może skorzystać z prawa pierwokupu tylko wtedy, gdy zobowiązany sprzedaje rzecz innej osobie

• właściciel rzeczy obowiązany jest zawrzeć umowę sprzedaży z osoba trzecią pod warunkiem, że uprawniony nie skorzysta z prawa pierwokupu

• właściciel jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić uprawnionego o treści umowy sprzedaży

• uprawniony może skorzystać z prawa pierwokupu (od momentu zawiadomienia o sprzedaży) w ciągu:

• 
  
  1 miesiąca - w razie sprzedaży nieruchomości

• 1 tygodnia - w razie sprzedaży rzeczy ruchomych

• uprawniony powinien złożyć swoje oświadczenie woli w takiej formie, jaka jest przewidziana dla sprzedaży danej rzeczy

Z mocy ustawy prawo pierwokupu przysługuje:

• Skarbowi Państwa

• Gminie

• Dzierżawcy nieruchomości - długoletniemu

2. Rękojmia i gwarancja przy sprzedaży

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi regulują przepisy art. 556-576 KC. Precyzują one zwłaszcza zasady załatwiania reklamacji wad towaru, gdy, gdy sprzedawca jest osobą zawodowo trudniącą się sprzedażą. PC wyróżnia 2 rodzaje wad rzeczy sprzedanej:

1. WADA FIZYCZNA:

• rzecz ma cechy zmniejszające jej wartość lub użyteczność

• rzecz nie ma właściwości o których zapewniał sprzedawca

• rzecz została wydana kupującemu w stanie niezupełnym

2. WADY PRAWNE:

• gdy sprzedawca sprzedał rzecz stanowiącą własność osoby trzeciej

• gdy rzecz sprzedana jest obciążona prawem osoby trzeciej

Odpowiedzialność sprzedawcy:

• sprzedaż wadliwej rzeczy lub prawa naraża sprzedawcę na odpowiedzialność odszkodowawczą, jeżeli można sprzedawcy lub osobę za którą odpowiada, przypisać winę (art. 471 i nn. KC)

• odpowiedzialność opiera się na zasadzie ryzyka (sprzedawca odpowiada także, gdy o wadzie nie mógł wiedzieć).

Odpowiedzialność może być wyłączona:

• droga umowy - ale nie w przypadku, kiedy kupujący dowodzi podstęp sprzedawcy, albo jeżeli sprzedawca zataił wady o których wiedział

• sprzedawca ujawnia wadę przy zawarciu umowy, to nie odpowiada z tytułu rękojmi:

1. realizacja uprawnień z tytułu rękojmi przysługuje kupującemu, jeżeli w określonym czasie kupujący zgłosi sprzedawcy wadę tzw. akt staranności

2. wada jawna - wtedy zgłoszenie musi nastąpić w momencie wydania rzeczy

3. w przypadku wady ukrytej istnieje obowiązek zawiadomienia w ciągu 1-miesiąca od jej wykrycia i nie później niż 1 rok od zawarcia umowy obowiązuje rękojmia

przepisy szczególne skracają terminy w przypadku art. Spożywczych - 3 dni, a w innych wydłużają do 2 lat

4 uprawnienia kupującego z tytułu rękojmi przy sprzedaży:

1. prawo do odstąpienia od umowy i zażądania zwrotu ceny

2. do obniżenia ceny

3. żądanie naprawienia rzeczy ale dotyczy jeżeli sprzedawca jest wytwórcą rzeczy

4. żądanie zamiany na rzecz wolną od wady (dotyczy rzeczy określonych co do gatunku)

Kupujący określa z którym uprawnieniem wystąpić. Jeżeli zdecyduje się na 1) to sprzedawca może zablokować przez 2) lub 3).

Jeżeli rzecz ma wadę istotną (art. 560 KC), sprzedawca może 1 raz zablokować 2) lub 3), ale za drugim razem musi oddać pieniądze.

Wadą istotną nazywamy wadę, jeżeli nie można używać rzeczy zgodnie z przeznaczeniem.

Od 1995 r rozporządzenie RM o szczegółowych warunkach wykonywania umowy sprzedaży: przepisy mówiące o tym, że jeżeli wadę ujawnimy, to sprzedawca musi tę wadę ujawnić pisemnie.

3. Umowa zamiany, darowizny, dostawy

1. UMOWA ZAMIANY

• jest umową, w której każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy lub inne prawo majątkowe, w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności rzeczy lub innego prawa, np. zamiana jednej monety na inną

• jest umową konsensualną, wzajemną; należy do umów zobowiązujących do rozporządzenia, jest to świadczenie niepieniężne

• w zakresie zamiany stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące sprzedaży

• UMOWA DOSTAWY

• to umowa oparta na modelu umowy sprzedaży

• to umowa wzajemna - dostawca, który zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć pojedyncze, określone ilościowo rzeczy zamienne odbiorcy, a odbiorca zobowiązuje się zapłacić za nie cenę

• może być zawierana przez osobę, która jest profesjonalistą

• regulowana jest przepisami o sprzedaży

• UMOWA DAROWIZNY

• jest to zobowiązanie darczyńcy do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku (essentialia negotii)

• umowa darowizny musi być zawarta w formie aktu notarialnego, jednak umowa zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione

• istnieje obowiązek alimentacyjny po stronie obdarowanego, gdyby darczyńca popadł w niedostatek (może zwolnić się z obowiązku alimentacyjnego po oddaniu przedmiotu darowizny)

• darczyńca może odstąpić od umowy darowizny, jeżeli:

1. darowizna nie została wykonana

2. darczyńca popadł w niedostatek, który powstał w wyniku darowizny, wtedy można ją cofnąć

3. w przypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego

4. odwołanie darowizny następuje przez złożenie oświadczenie woli obdarowanemu na piśmie

4. Umowa najmu

UMOWA NAJMU (art. 659 i n. KC) - jest umową wzajemną, przez którą wynajmujący zobowiązuje się oddać rzecz najemcy do używania na czas oznaczony lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz. Przedmiotem najmu mogą być rzeczy ruchome, nieruchomości, jak również ich części składowe.

Umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy nić 1 rok powinna być zawarta na piśmie.

Prawa i obowiązki stron:

1. WYNAJMUJĄCY:

• oddanie najemcy rzeczy w stanie zdatnym do użytku

• utrzymanie danej rzeczy w stanie zdatnym do użytku

• obowiązek zapewnienia najemcy spokojnego używania rzeczy

2. NAJEMCA

• obowiązek zapłaty czynszu

• używanie rzeczy w sposób w umowie określony, w sposób odpowiadający właściwości i przeznaczeniu rzeczy

• zwrotu rzeczy po zakończeniu najmu

Czas trwanie umowy najmu - max 10 lat. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej umowa zawarta na czas oznaczony nie powinna być rozwiązana przed upływem czasu, a jeśli nieoznaczony to można wypowiedzieć w terminach ustawowych lub umownych.

Przedawnienie roszczeń - rocznemu terminowi przedawnienia, liczonemu od dnia zwrotu rzeczy, ulegają roszczenia:

1. wynajmującedo o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy

2. najemcy o zwrot nakładów na rzecz

3. najemcy o zwrot nadpłaconego czynszu

Inne roszczenia wynikające z najmu ulegają przedawnieniu na zasadach ogólnych (art. 118 KC)

NAJEM LOKALI - ustawa z VI. 2001 o najmie lokali

1. najem lokali mieszkalnych - umowa ta zawarta musi być na czas nieokreślony lub na czas co najmniej 3ch lat.

Rozwiązanie umowy - nie może zawierać warunku rozwiązującego, poza przypadkami wymienionymi w ustawie jak: opuszczenie lokalu przez jego właściciela, na czas nauki w szkole. Rozwiąże się po upływie 3ch miesięcy od tego zdarzenia.

2. ustanie najmu (wypowiedzenie stosunku najmu) [art. 11]. Należy wskazać przyczynę wypowiedzenia na piśmie. Okoliczności:

• kiedy najemca używa niezgodnie z przeznaczeniem lokalu, dopuszcza się szkód, narusza zasady porządku domowego i czyni uciążliwym korzystanie z innych lokali

• niewykonanie obowiązku zapłaty czynszu za 3 pełne okresy płatności, należy wyznaczyć dodatkowy miesiąc (zaproponowanie ugody) na zapłatę

• wynajęcie do bezpłatnego używania lokalu osobie trzeciej bez zgody wynajmującego

• jeżeli lokal wymaga opróżnienia w związku z rozbiórką, to można wypowiedzieć stosunek najmu, jeżeli lokator nie chce się wyprowadzić i jeżeli nie chce się przenieść do lokalu zastępczego na czas robót

CZYNSZ:

• przepisy prawne różnicują sytuację czynszową w zależności od wynajmowanego lokalu

• lokale gminne, państwowe, samorządu terytorialnego - czynsze ustalane drogą uchwały przez zarząd gminy

• czynsz może być zmieniony co najmniej na pół roku, podwyżki nie mogą przekraczać pewnych stawek określonych, ogólnie rzecz biorąc, na podstawie wartości odszkodowawczej

Art. 13 przewiduje możliwość eksmisji najemcy, który wykracza poza porządek i dopuszcza się uniemożliwienia spokojnego korzystania z lokali innym lokatorom

5. Umowa dzierżawy i użyczenia

Umowa dzierżawy - jest to umowa wzajemna, w której wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz lub prawo do używania i pobierania pożytków na czas oznaczony lub nie oznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu czynsz.

Jest bardzo podobna (umowa dzierżawy) do najmu i dlatego ustawodawca odsyła do przepisów o najmie z zachowaniem przepisów o dzierżawie.

Najem a dzierżawa:

• przedmiotem najmu może być rzecz oznaczona co do tożsamości, a przy dzierżawie mogą być nie tylko rzeczy ale i prawa

• dzierżawa obejmuje nie tylko używanie przedmiotu ale i pobieranie pożytków, czyli przedmiot umowy obejmuje rzecz i prawo, które mogą przynosić pożytki

• podobnie jak najem, również dzierżawę można zawrzeć na czas oznaczony albo nie oznaczony

• dzierżawa ma ten stosunek trwalszy od najmu, maksymalny czas związania stron został oznaczony aż na 30 lat (najem 10 lat)

Obowiązki i prawa:

• na dzierżawcy ciąży obowiązek wykonywania swego uprawnienia zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki (nie może zmieniać przeznaczenia przedmiotu dzierżawy bez zgody w.)

• dzierżawca nie może oddać przedmiotu dzierżawy w poddzierżawę lub w bezpłatne używanie bez zgody wydzierżawiającego

• czynsz płatny jest półrocznie i to z dołu

Ustanie dzierżawy:

• jeżeli jest zawarta na czas oznaczony, gaśnie z chwilą nadejścia terminu końcowego, chyba że nastąpiło tzw. milczące przedłużenie

• jeśli jest zawarta na czas dłuższy niż 30 lat, poczytuje się ją po upływie tego terminu za zawartą na czas nieoznaczony

• kończy się na skutek wypowiedzenia przez którąś ze stron

• termin wypowiedzenia określa umowa, a w przypadku braku, 6 miesięcy naprzód przed upływem roku dzierżawczego (zaczyna się od początku dzierżawy)

Umowa użyczenia - to umowa, przez którą użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu przez czas oznaczony albo nie oznaczony na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy

Umowa ma charakter nieodpłatny

Jest umową realną - powstaje w momencie wydania rzeczy

Prawa i obowiązki stron

• użyczający zobowiązany jest do znoszenia tego, że biorący używa rzeczy mu wydanej

• użyczający odpowiada tylko za takie wady rzeczy, które wyrządziły biorącemu szkodę (wina)

• biorący w używanie powinien używać rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem i właściwościami

• bez zgody użyczającego, biorący nie może oddać rzeczy osobie trzeciej

• na biorącym ciąży obowiązek ponoszenia zwykłych kosztów utrzymania rzeczy

Ustanie użyczenia:

• z upływem terminu określonego w umowie

• użyczenie zawarte na czas nieoznaczony wygasa, gdy biorący uczynił z rzeczy użytek lub mógł uczynić

• użyczający może zażądać niezwłocznego oddania rzeczy, gdy:

• rzecz jest niewłaściwie używana

• została bezpodstawnie powierzona osobie trzeciej

• stała się użyczającemu potrzebna z powodów nie przewidzianych w chwili zawarcia umowy

Przedawnienie - roczne przedawnienie (liczone od dnia zwrotu rzeczy)- dotyczy roszczenia

1. użyczającego o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy

2. biorącego do używania o zwrot nakładów na rzecz oraz

3. o naprawienie szkody wynikłej w skutek wady

4. inne na zasadach ogólnych art. 118KC

To tylko mniej niż połowa trzeciej części, trzeba uzupełnić z książki.

Każdego roku spis obowiązujących umów się troszkę różni od poprzedniego.

Zobowiązania - część ogólna (strony 1-25), część szczegółowa (strony 26-32)

CEDENT

CESJONARIUSZ

wierzytelność

Terminy zawite

---