ZOBOWIĄZANIA – CZĘŚĆ OGÓLNA

I. WIADOMOŚCI WSTĘPNE

§1. ZOBOWIĄZANIE

1.1. POJĘCIE

A. ELEMENTY

Zobowiązanie rodzaj stosunku cywilnoprawnego o swoistych cechach wskazanych w odpowiednich normach prawa

zobowiązań

-elementami stosunku zobowiązaniowego są:

1. podmioty w ramach stosunku zobowiązaniowego wyróżniamy:

   1. wierzyciela – podmiot uprawniony

   2. dłużnika – podmiot zobowiązany

2. ich prawa i obowiązki składające się na treść stosunku zobowiązaniowego wyróżniamy:

   1. wierzytelności – uprawnienia wierzyciela

   2. dług – obowiązki dłużnika

3. przedmiot przedmiotem zobowiązania jest świadczenie, czyli wskazane treścią zobowiązania zachowanie się dłużnika na rzecz wierzyciela

-stosunek zobowiązaniowy jest stosunkiem typu względnego

-polega on na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia

-stosunek ten łączy wyłącznie podmioty indywidualnie oznaczone

B. TREŚĆ

Wierzytelność wierzytelność jest swoistym prawem podmiotowym, które przysługuje wierzycielowi

-wierzytelność służy do zaspokojenia interesów wierzyciela, które nie mogą być sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego

-wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym

-wierzytelność kieruje się przeciwko indywidualnie oznaczonej osobie (dłużnikowi)

-jeżeli podmiot zobowiązany został zindywidualizowany już w momencie powstania zobowiązania, a należne świadczenie jest już od samego początku dostatecznie ściśle oznaczone wówczas wierzytelność przyjmuje postać roszczenia

-roszczeń może przysługiwać wierzycielowi wiele

-roszczenie służy zaspokojeniu wskazanego w treści zobowiązania interesu wierzyciela

-wierzycielowi przysługują ponadto uprawnienia kształtujące

-może on znieść/zakończyć/zmienić stosunek zobowiązaniowy przez jednostronną czynność prawną

-uprawnienia wierzyciela dzielą się na:

1. główne – służą realizacji podstawowego interesu wierzyciela i polegają na wykonaniu pierwotnego świadczenia lub na spełnieniu świadczenia zastępczego (np. odszkodowawczego)

2. uboczne (pomocnicze) – przygotowują lub uzupełniają świadczenie główne
   -nie mogą one istnieć bez uprawnienia głównego
   -np. roszczenie o zapłatę odsetek w razie opóźnienia świadczenia pieniężnego; prawo zatrzymania;

Dług zespół obowiązków dłużnika, będący korelatem wierzytelności

-wykonanie tych obowiązków ma na celu zaspokojenie interesu wierzyciela

-podstawowym obowiązkiem dłużnika jest spełnienie świadczenia

-dłużnik zobowiązany jest dostosować swoje zachowanie do następstw zmienionego przez czynność prawo kształtującą stosunku zobowiązaniowego dokonaną przez wierzyciela

-wierzycielowi również przysługują uprawnienia kształtujące, np. wybór świadczenia alternatywnego

C. ROZSZERZONA SKUTECZNOŚĆ

-ochronę interesów wierzyciela uzasadnia niekiedy rozszerzenie skuteczności jego wierzytelności poza ścisły stosunek

względny łączący go z dłużnikiem:

1. skarga pauliańska (actio Pauliana; art. 527-534 KC) – zapewnia ochronę wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika

2. prawo do rzeczy (Ius ad rem; art. 59 KC) – na podstawie tego przepisu w razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej z tym zastrzeżeniem, że osoba zawierająca umowę musiała wiedzieć o wcześniejszym roszczeniu osoby trzeciej, chyba że umowa była nieodpłatna

3. przepisy o czynach niedozwolonych (art. 415 KC i nast.) – ochrona polega na tym, że jeżeli osoba trzecia bezprawnie i w sposób zawiniony uniemożliwi wykonanie przez dłużnika zobowiązania, to wierzycielowi będzie przysługiwało roszczenie o naprawienie mu wyrządzonej szkody

4. zobowiązania realne – wzmacniają ochronę wierzyciela przez swoiste wyznaczenie osoby dłużnika

1.2. DŁUG I ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Odpowiedzialność ujemne następstwa prawne przewidziane dla jakiegoś podmiotu w związku ze ziszczeniem się

pewnych zdarzeń kwalifikowanych negatywnie przez system prawny

-odpowiedzialność oznacza również dopuszczalność stosowania przymusu (sankcji) względem dłużnika

Odpowiedzialność osobista (majątkowa) polega na tym, że dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem za

zobowiązanie

-z zasady tylko dłużnik ponosi odpowiedzialność majątkową za swój dług

-odpowiada on całym swoim majątkiem, jaki ma w chwili prowadzenia przeciwko niemu egzekucji

-od tej reguły przewidziane są następujące wyjątki:

1. zobowiązania niezupełne polegają na tym, że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za swój dług, a wierzycielowi nie przysługuje kompetencja do zwrócenia się do sądu lub do innego właściwego organu o wydanie orzeczenia nakazującego dłużnikowi wykonanie świadczenia
   -do zobowiązań niezupełnych należą:

   1. zobowiązania, w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu

   2. zobowiązania, które wynikają z gry lub zakładu z wyłączeniem gier/zakładów prowadzonych na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego, jak również z gier zakazanych albo nierzetelnych

2. ograniczona odpowiedzialność osobista ograniczenia mogą przyjmować dwie postaci:

   1. cum viribus patrimonii - polega na tym, że dłużnik odpowiada określoną częścią swojego majątku, wyodrębnioną na podstawie kryteriów wskazanych w ustawie
      -wierzyciel może zaspokoić się tylko z przedmiotów objętych właśnie tą częścią majątku
      -jeżeli część ta nie wystarcza na pokrycie wierzytelności, to wierzytelność nie wygasa, ale nie może być zaspokojona

      • art. 1030 KC – Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku

   2. pro viribus patrimonii – polega na wskazaniu maksymalnej wartości, jaka może być uzyskana z majątku osoby odpowiedzialnej
      -wartości tej można dochodzić z całego majątku dłużnika

      • art. 1031 §2 KC – w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku

Odpowiedzialność rzeczowa polega na tym, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z

wartości, jaką stanowi indywidualnie oznaczona rzecz

-odpowiedzialność tą ponosi każdoczesny właściciel rzeczy, którym nie musi być dłużnik

-odpowiedzialność tego typu powstaje w razie obciążenia rzeczy, np. hipoteką, zastawem, prawem dożywocia

1.3. POWSTANIE STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO

-zobowiązanie powstaje w następstwie ziszczenia się zdarzeń prawnych

1) Czynności prawne źródło powstania stosunku zobowiązaniowego stanowią:

1. umowy

2. jednostronne czynności prawne – np. przyrzeczenie publiczne, zapis w testamencie

2) Akty administracyjne indywidualny akt administracyjny wywołuje skutki cywilnoprawne, gdy wynikają one

z ustawy, na podstawie której został on wydany

-wyróżnia się:

1. akty administracyjne o skutkach bezpośrednich – powodują powstanie/zmianę/zgaśnięcie stosunku cywilnoprawnego bez dokonywania czynności prawnej
   -np. decyzja o wywłaszczeniu powinna ustalać nie tylko przedmiot wywłaszczenia (skutek rzeczowy) lecz również odszkodowanie (skutek obligacyjny)

2. akty administracyjne o skutkach pośrednich – stanowią konieczną przesłankę dokonania czynności prawnej
   -są to przede wszystkim zezwolenia, np. na sprzedaż nieruchomości cudzoziemcowi

3) Konstytutywne orzeczenia sądów art. 64 KC zawiera wyraźne upoważnienie ustawowe, wg którego prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie

4) Inne zdarzenia zalicza się do nich:

1. czyny niedozwolone

2. bezpodstawne wzbogacenie

§2. OCHRONA WIERZYCIELA W RAZIE NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA – SKARGA PAULIAŃSKA

-wierzyciel jest narażony na to, że dłużnik zachowa się wobec niego nielojalnie, doprowadzając się do stanu

niewypłacalności w drodze czynności dokonanych na korzyść osoby trzeciej

-skutkom takich działań zapobiega skarga pauliańska (actio Pauliana)

-zastosowanie jej prowadzi do orzeczenia bezwzględnej bezskuteczności czynności prawnej dokonywanej z pokrzywdzeniem wierzyciela

-w następstwie tego pokrzywdzony wierzyciel może bezpośrednio żądać zaspokojenia od osoby trzeciej

2.1. PRZESŁANKI OCHRONY

A. CHRONIONA WIERZYTELNOŚĆ

-wierzytelność musi być zaskarżalna

-nie podlegają ochronie pauliańskiej roszczenia przedawnione, roszczenia z gier i zakładów oraz żądania oparte tylko na powinnościach moralnych

-ochroną pauliańską objęte są tylko wierzytelności pieniężne

-skarga pauliańska przysługuje tylko w razie niewypłacalności dłużnika

B. CZYNNOŚĆ PRAWNA DŁUŻNIKA

-skarga pauliańska chroni wierzyciela wyłącznie przed skutkami czynności prawnej dłużnika

-inne działania dłużnika, choćby spowodowały jego niewypłacalność, nie stanowią podstawy dla zastosowania ochrony, np. gdy dłużnik niszczy jakiś swój wartościowy przedmiot

-nie jest istotnym sposób dokonania czynności prawnej

-osobą dokonującą czynności prawnej powinien być dłużnik

-może nim być również jeden z dłużników solidarnych, a także poręczyciel

C. POKRZYWDZENIE WIERZYCIELA

-czynność prawna dłużnika musi być dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela

-polega ono na tym, że dłużnik stał się całkowicie niewypłacalny lub niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem czynności prawnej

-stan niewypłacalności oznacza stan majątku dłużnika, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami KPC nie może przynieść zaspokojenia wierzyciela

-natomiast pogłębienie niewypłacalności polega na wyzbyciu się aktywów, które potencjalnie stwarzają możliwość otrzymania świadczeń pieniężnych od dłużnika

-ciężar udowodnienia stanu niewypłacalności/pogłębienia niewypłacalności spoczywa na wierzycielu

-KC uzależnia ochronę pauliańską od nagannej postawy dłużnika, wyrażającej się w tym że działał on ze świadomością

pokrzywdzenia wierzyciela

-wystarczy, że dłużnik zdaje sobie sprawę z tego, że jego czynność prawna może spowodować niemożność zaspokojenia wierzycieli

-dłużnik może działać również w zamiarze pokrzywdzenia wierzyciela

-wówczas ochronie podlega również przyszły wierzyciel tzn. osoba, która dopiero po dokonaniu niekorzystnej czynności prawnej przyszłego dłużnika, nawiązuje z nim stosunek zobowiązaniowy

-ciężar udowodnienia obu stanów spoczywa na wierzycielu

-jednakże, jeżeli dłużnik dokonał na rzecz osoby trzeciej darowizny, wówczas ma zastosowanie domniemanie prawne, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela

D. KORZYŚĆ OSOBY TRZECIEJ

-z dokonanej przez wierzyciela czynności prawnej jakaś osoba trzecia musi uzyskać korzyść majątkową

-korzyść ta może polegać na nabyciu prawa majątkowego lub na zwolnieniu ze zobowiązania

-ponadto KC wymaga, aby osoba trzecia, która odniosła korzyść z czynności prawnej wiedziała lub co najmniej przy

zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela

-w tym wypadku KC ułatwia wierzycielowi przeprowadzenie dowodu złej wiary osoby trzeciej przez ustanowienie dwóch domniemań:

• jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli

• jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycielki korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

-jeżeli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatną, wówczas w ogóle zostaje uchylona przesłanka skargi pauliańskiej

2.2. ZASKARŻENIE CZYNNOŚCI I JEGO SKUTKI

A. ZASKARŻANIE CZYNNOŚCI

-jeżeli zostaną spełnione powyższe przesłanki, wierzyciel może żądać, aby sąd uznał za bezskuteczną względem niego

czynność prawą dokonaną przez jego dłużnika

-uprawnienie to wierzyciel może realizować na dwa sposoby:

1. wytoczenie stosownego powództwa

2. podniesienie zarzutu procesowego w toczącej się przeciwko niemu sprawie z powództwa osoby trzeciej

-legitymowanym biernie jest osoba trzecia odnosząca korzyść z czynności zawartej z dłużnikiem

-ponadto legitymowanym biernie staje się następca pod tytułem szczególnym osoby trzeciej, na rzecz której osoba trzecia rozporządziła sukcesją uzyskaną od wierzyciela korzyścią, a równocześnie została spełniona jedna z następujących przesłanek:

1. rozporządzenie na rzecz owego dalszego nabywcy było nieodpłatne albo

2. w chwili nabycia wiedział on o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika ze swoim poprzednikiem za bezskuteczną wobec wierzyciela

-wierzyciel może żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną względem niego w terminie 5 lat od daty

dokonania tej czynności (termin zawity)

B. ORZECZENIE WZGLĘDNEJ BEZSKUTECZNOŚCI

-uznanie przez sąd względnej bezskuteczności czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z osobą trzecią wyraża się w

tym, że wierzyciel uzyskuje uprawnienia do zaspokojenia swojej wierzytelności z przedmiotów należących do osoby

trzeciej

-wierzyciel może dochodzić zaspokojenia tylko z przedmiotów majątkowych osoby trzeciej, które wskutek czynności bezskutecznej wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły

• jeżeli przedmiotem czynności są rzeczy zamienne oraz pieniądze, wówczas wierzyciel uprawniony jest do prowadzenia egzekucji z całego majątku osoby trzeciej, z którym owe korzyści się stopiły

-uprawnienie wierzyciela względem osoby trzeciej korzysta z pierwszeństwa przed innymi wierzycielami

-osoba trzecia może zwolnić się od zadośćuczynienia wierzyciela, jeżeli:

1. wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika

2. zaspokoi wierzycieli, nie dopuszczając w ten sposób do egzekucji z przedmiotu uzyskanego od dłużnika na podstawie czynności względnie bezskutecznej

-orzeczenie pauliańskie ma charakter konstytutywny

-zmienia ono pozycję prawną wierzyciela i osoby trzeciej

II. ŚWIADCZENIE

§1. UWAGI OGÓLNE

1.1. POJĘCIE

A. PRZEDMIOT A TREŚĆ ŚWIADCZENIA

Świadczenie zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom wierzyciela

Przedmiot świadczenia dobra materialne lub niematerialne, których dotyczy świadczenie, np.:

• świadczenie polegające na zapłacie ceny

• świadczenie polegające na wykonaniu określonego dzieła

B. TREŚĆ ŚWIADCZENIA

-dla wykonania świadczenia niezbędne jest określenie, co jest treścią świadczenia

-kwestia ta musi być najpóźniej rozstrzygnięta w chwili spełnienia świadczenia

-można wyróżnić trzy metody ustalania podstaw do określania przyszłych świadczeń:

1. metoda obiektywna odwołuje się do pewnych empirycznie stwierdzalnych faktów, które bez potrzeby dokonywania ocen pozwalają ustalić wysokość należnego świadczenia, np. cena rynkowa

2. metoda zobiektywizowana polega na powołaniu osoby trzeciej do ustalenia należnego świadczenia

3. metoda subiektywna prowadzi do ustalenia wysokości świadczenia przez jedną ze stron

-istotnym jest, by świadczenie było możliwe do wykonania

-można mówić o niemożliwości wykonania świadczenia:

1. pierwotnej – świadczenie jest niemożliwe do spełnienia już w momencie ziszczenia się zdarzenia, które miało spowodować postanie zobowiązania
   -takie zobowiązanie w ogóle nie powstaje (impossibilium nulla obligatio)

2. następczej – w tym wypadku dłużnik będzie zobowiązany dać odszkodowanie w miejsce pierwotnego świadczenia, jeżeli ponosi on odpowiedzialność za okoliczności powodujące tą niemożliwość

-w polskiej nauce prawnej świadczenia/zobowiązania dzielą się na:

1. świadczenia/ zobowiązania rezultatu polegają na osiągnięciu z góry ściśle określonego efektu w świecie zjawisk zewnętrznych
   -zalicza się tu:

   • świadczenia dania czegoś (np. umowa sprzedaży)

   • świadczenia usług ujmowane łącznie z ich wytworem (np. umowa o dzieło)

   • zaniechania

2. świadczenia starannego działania znajdują wyraz w działalności odpowiednio ukierunkowanej, przy czym dłużnik nie ma obowiązku osiągnąć wskazanego celu, np. działania lekarza, adwokata, nauczyciela

1.2. RODZAJE ŚWIADCZEŃ

A. ŚWIADCZENIA W ZOBOWIĄZANIU PRZEMIENNYM ORAZ Z UPOWAŻNIENIEM PRZEMIENNYM

1) Zobowiązania przemienne rodzaj zobowiązań, w których świadczenie nie jest jeszcze ściśle określenia w chwili

powstania zobowiązania

-polegają na tym, że dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez

spełnienie jednego z kilku świadczeń

-prawo dokonani wyboru może przysługiwać:

• dłużnikowi

• wierzycielowi

• osobie trzeciej

-decyduje o tym treść samego zobowiązania

-jeżeli jednak treść zobowiązania nie wskazuje osoby uprawnionej, to prawo wyboru świadczenia alternatywnego przysługuje dłużnikowi

-wyboru świadczenia dokonuje się przez złożenie oświadczenia woli drugiej stronie:

• dłużnik może dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia

• osoba trzecia powinna złożyć oświadczenie obu stronom

• jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia tego wyboru nie dokona, wówczas druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin, a po bezskutecznym jego upływie uprawnienie przechodzi na drugą stronę

2) Upoważnienie przemienne (facultas alternativa) zobowiązanie opiewa na jedno świadczenie z tym, że dłużnik może spełnić inne świadczenie, co także spowoduje wykonanie świadczenia i wygaśnięcie zobowiązania

-upoważnienie przemienne powstaje z umowy lub w przypadkach przewidzianych szczególnymi przepisami prawnymi

B. WIELOŚĆ ŚWIADCZEŃ ORAZ ŚWIADCZENIA UBOCZNE

1) Łączenie świadczeń przyjmuje się możliwość istnienia po stronie długu kilku świadczeń

-interes wierzyciela zostanie w pełni zaspokojony, gdy wszystkie świadczenia zostaną spełnione

2) Świadczenia uboczne funkcjonują one obok świadczeń głównych i wspomagają ich realizację

-do takich świadczeń można zaliczyć:

1. przedstawienie spisu masy majątkowej albo zbioru rzeczy – czynności takiej powinien dokonać dłużnik zobowiązany do wydania zbioru rzeczy lub masy majątkowej
   -jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że przedstawiony spis nie jest rzetelny lub dokładny, wierzyciel może żądać, aby dłużnik złożył zapewnienie przed sądem, iż sporządził go wg swojej najlepszej wiedzy

2. złożenie rachunku z zarządu – polega na przedstawieniu wierzycielowi na piśmie zestawienia wpływów i wydatków wraz z potrzebnymi dowodami
   -jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że zestawienie wpływów nie jest rzetelne lub dokładne, wierzyciel może zażądać, aby dłużnik złożył odpowiednie zapewnienie przed sądem (fałszywe zeznanie jest zagrożone sankcją karną)

3. danie zabezpieczenia – ma ono na celu zmniejszenie ryzyka niewykonania zobowiązania z powodu niewypłacalnośći dłużnika

4. odsetki

C. ŚWIADCZENIA JEDNORAZOWE, OKRESOWE I CIĄGŁE

-wspólnym elementem występującym w tych typach świadczeń jest czas

1) Świadczenia jednorazowe charakteryzują się tym, że dla określenia treści i rozmiaru powinnego zachowania się dłużnika nie trzeba odwoływać się do czynnika czasy

-np. świadczenie polegające na wydaniu lub przeniesieniu własności rzeczy, zapłacie ceny, przewiezieniu rzeczy

2) Świadczenia okresowe dla opisania ich treści i rozmiaru konieczny jest już element czasu

-są to czynności powtarzające się cyklicznie, w określonych z góry odstępach czasy

-z reguły polegają na periodycznym spełnianiu świadczeń pieniężnych lub rzeczy zamiennych

-np. świadczenia rentowe, czynsz najmu

-świadczenie okresowe (np. czynsz najmu za jeden miesiąc) przybiera samoistny charakter

-ma to istotne znaczenie przy ustalaniu terminów przedawnienia, które dla poszczególnych świadczeń okresowych wynoszą 3 lata

3) Świadczenia ciągłe polegają na określonym, stałym zachowaniu się dłużnika w czasie trwania zobowiązania

-nie da się tu wyróżnić powtarzających się, odrębnych czynności, które można traktować jak świadczenia samodzielne

-np. świadczenia przybierające postać zaniechania, świadczenie pracy/usług

-istotnym elementem świadczeń ciągłych jest moment ich wygaśnięcia:

1. świadczenia ustanowione na czas oznaczony – wygasają z upływem ustalonego terminu, chyba że strony go przedłużyły

2. świadczenia bezterminowe – zastosowanie tu znajdują dwie istotne reguły:

   • wygaśnięcie świadczeń bezterminowych powoduje ich wypowiedzenie

   • niedopuszczalne są wieczyste zobowiązania

D. ŚWIADCZENIA PODZIELNE I NIEPODZIELNE

1) Świadczenia niepodzielne nie można ich wykonać częściowo bez istotnej zmiany ich przedmiotu lub wartości

-np. świadczenie polegające na dostarczeniu pary rękawiczek

2) Świadczenie podzielne można je wykonać częściowo

E. ŚWIADCZENIA OZNACZONE CO DO TOŻSAMOŚCI I OZNACZONE CO DO GATUNKU

-podział ten odnosi się do świadczeń, których przedmiotem są rzeczy

1) Świadczenie oznaczone co do tożsamości ma za przedmiot rzecz indywidualnie oznaczoną

2) Świadczenie oznaczone co do gatunku przedmiotem świadczenia jest rzecz określona wg cech rodzajowych

-świadczenie takie wymaga zawsze konkretyzacji, czyli wskazania konkretnego desygnatu odpowiadającego cechom

określonym w treści zobowiązania

-z zasady uprawnienie to przysługuje dłużnikowi, przy czym powinien on świadczyć rzeczy średniej jakości

F. ZWROT NAKŁADÓW I WYDATKÓW

Nakład/wydatek dobrowolnie poniesiony przez kogoś uszczerbek w interesie innej osoby

§2.ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNE I ODSETKI

2.1.PIENIĄDZ

A. POJĘCIE I FUNKCJE

1) Pieniądz powszechny znak miary odniesiony do swoistych obiektów, jakimi są dobra lub usługi występujące w

obrocie gospodarczym

-obiekty te mierzy się, przyrównując je do jakiejś powszechnej jednostki pomiaru

2) Funkcje pieniądz pełni następujące funkcje:

1. funkcja określania wartości ekonomicznej dóbr lub usług

2. funkcja nośnika wartości – w gospodarce rynkowej w zasadzie wszystkie dobra i usługi można dostać w zamian za pieniądze

3. funkcja powszechnego środka wymiany dóbr i usług

4. funkcja akumulacji wartości ekonomicznych

5. funkcja płatnicza, polegająca na zaspokajaniu interesów wierzyciela

3) System pieniężny polską jednostką pieniężną jest złoty, który dzieli się na 100 groszy

4) Znak pieniężny jest nim zawsze jakiś przedmiot materialny (ruchomość)

-w RP znakami pieniężnymi są banknoty oraz monety wytwarzane z różnych metali

5) Pieniądz ekonomiczny wartość pieniężna, która stanowi elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych

-jest ona przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji i wydawana na podstawie umowy przez banki bądź

instytucje pieniądza elektronicznego w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości

B. POJĘCIE I SPOSÓB SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNEGO

1) Świadczenie pieniężne polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych (sumy pieniężnej)

-transferu wartości wyrażonej w jednostkach pieniężnych nie należy identyfikować z przeniesieniem znaków

pieniężnych

-zobowiązanie musi wyraźnie opiewać na przeniesienie własności określonych znaków pieniężnych

-świadczenia pieniężne nie wymagają konkretyzacji

2) Walutowość świadczenia pieniężne mogą być wyrażane i wykonywane w polskiej lub obcej walucie

-podmiotu mają możliwość swobodnego wyboru waluty dla sumy pieniężnej stanowiącej przedmiot zobowiązania

-jeżeli dłużnik chce skorzystać z upoważnienia do dokonania zapłaty w polskim pieniądzu świadczenia pieniężnego

wyrażonego w walucie obcej, to wartość waluty obcej określa się wg kursu średniego ogłaszanego przez NBP w dniu wymagalności roszczenia

3) Zapłata gotówką spełnienie świadczenia opiewającego na określoną sumę pieniężną może nastąpić przez

przeniesienie własności znaków pieniężnych

4) Zapłata bezgotówkowa dla wszystkich rodzajów zapłat bezgotówkowych obowiązują dwie zasady:

• dla skutecznej ich realizacji wymagana jest zgoda stron

• zaspokojenie wierzyciela następuje dopiero z chwilą dokonania zapisów w księgach bankowych lub gdy bank zapłaci gotówkę na podstawie dyspozycji strony (np. czeku)

5) Elektroniczna postać zapłaty zapłata bezgotówkowa może być realizowana przy pomocy informatycznych

nośników danych, np. karty płatnicze, karty elektroniczne zasilane do określonej wartości

2.2. NOMINALIZM

1) Zasada nominalizmu stanowi, że zobowiązanie pieniężne należy spełnić przez zapłatę tej samej sumy pieniężnej,

na jaką opiewał dług w chwili powstania

-zasada ta odnosi się wyłącznie do zobowiązań, których przedmiotem od chwili powstania jest suma pieniężna

2) Zobowiązania ze świadczeniem pieniężnym zasada nominalizmu nie odnosi się do zobowiązań w istocie

niepieniężnych, ale ze świadczeniem pieniężnym, np. odszkodowania pieniężne za doznaną szkodę; pieniężne wyrównanie bezpodstawnego wzbogacenia, oznaczenie w pieniądzu świadczeń typu alimentacyjnego

2.3 WALORYZACJA

A. POJĘCIE I FUNKCJE

-jeżeli w okresie między powstaniem zobowiązania opiewającego na świadczenie pieniężne, a jego wykonaniem

nastąpiła zmiana siły nabywczej pieniądza, to stosownie do tego wierzyciel powinien otrzymać inną (większą lub

mniejszą) sumę pieniędzy od tej, na jaką pierwotnie opiewało zobowiązanie pieniężne

-pojęcie waloryzacji odnosi się wyłącznie do stosunków zobowiązaniowych, w których mija jakiś okres między

powstaniem a wykonaniem zobowiązania

B. ZAKRES ZASTOSOWANIA

-waloryzacja stanowi wyjątek od zasady nominalizmu

-świadczenia pieniężne mogą być waloryzowane na podstawie:

1. umowy

2. orzeczenia sądowego

-niedopuszczalną jest waloryzacja takich świadczeń pieniężnych, których wysokość uregulowana została w przepisach

prawnych wyrażających normy bezwzględnie wiążące

C. WALORYZACJA UMOWNA

1) Waloryzacja umowna strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona wg innego niż pieniądz miernika wartości (tzw. klauzule waloryzacyjne)

-klauzule nie zmieniają przedmiotu świadczenia, pozostaje nim nadal pieniądz

-określają one natomiast ile pieniędzy należy zapłacić, by zobowiązanie zostało umorzone

2) Miernik wartości KC nie wskazuje miernika wartości – ogranicza się jedynie do stwierdzenia, że ma on być inny niż pieniądz

-miernik może być dowolnie przyjęty przez strony

-najczęściej stosowanym w obrocie klauzulami waloryzacyjnymi są:

1. klauzule walutowe – za miernik przyjmują walutę inną niż ta, na którą opiewa zobowiązanie pieniężne
   -np. A zobowiązuje się zapłacić B tyle pieniędzy za samochód, ile w dniu płatności wynosić będzie cena 5000 dolarów amerykańskich

2. klauzule towarowe – za miernik wartości przyjmuje się tu cenę określonego towaru (np. klauzula zbożowa, ropy naftowej, tarcicy)
   -np. A zobowiązuje się płacić B czynsz z tytułu dzierżawy gruntu rolnego w złotych w wysokości odpowiadającej cenie 10q pszenicy w dniu płatności

3. klauzule indeksowe – za miernik wartości przyjmują wartość powszechnie znanego wskaźnika, np. wskaźnika inflacji, indeksu giełdowego

4. klauzula złota – wskazuje, że dłużnik ma zapłacić wierzycielowi tyle pieniędzy, ile w dniu wymagalności wynosi cena określonej ilości złota

5. klauzula uposażenia – za miernik wartości przyjmuje minimalną lub średnią płacę w całej gospodarce, określonym sektorze lub zawodzie

D. WALORYZACJA SĄDOWA

1) Waloryzacja sądowa sąd może waloryzować zobowiązania pieniężne, jeżeli zostaną spełnione określone w KC przesłanki

-waloryzacja dokonuje się z mocy konstytutywnego orzeczenia sądu

2) Przesłanki sąd uzyskuje kompetencję do wydania orzeczenia waloryzacyjnego, jeżeli zostaną spełnione dwie przesłanki:

1. nastąpi istotna zmiana siły nabywczej pieniądza – o tym, czy zmiana ma charakter istotny decyduje sąd, nieskrępowany żadnymi wskaźnikami szczegółowymi
   -liczą się tylko te zmiany, jakie pojawiły się po powstaniu zobowiązania (w czasie trwania zobowiązania)

2. żądanie strony stosunku zobowiązaniowego skierowane do sądu – sąd nigdy nie orzeka w tych sprawach z urzędu
   -z żądaniem nie może wystąpić jednak strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pieniężne pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa

3) Zakres kompetencji sądu jeżeli zostaną spełnione powyższe przesłanki, wówczas sąd może zmienić treść zobowiązania w zakresie:

1. wysokości świadczenia

2. sposobu jego spełnienia

-sąd ma kompetencję do orzeczenia zarówno jednej ze zmian, jak i obu łącznie

-dokonując zmian sąd powinien mieć na względzie:

1. interesy obu stron sąd powinien wziąć pod uwagę indywidualną sytuację każdej ze stron, zarówno ekonomiczną, jak i ogólnożyciową

2. zasady współżycia społecznego

-wybór miernika waloryzacji został pozostawiony uznaniu sądu, upartemu na wszechstronnym rozważeniu okoliczności

sprawy

2.4 ODSETKI

A. POJĘCIE I FUNKCJE

1) Odsetki świadczenie uboczne (akcesoryjne), realizowanym z reguły w takich samych przedmiotach co świadczenie główne i w wysokości obliczonej wg stopy procentowej i czasu potencjalnego korzystania z przedmiotów objętych świadczeniem głównym

-odsetki pojawiają się jako świadczenia uboczne od świadczeń pieniężnych

-odsetki zawsze są świadczeniami okresowymi, chociażby wyznaczone były przez sąd jednorazowo

-odsetki są związane ze świadczeniem głównym

-odsetki pełnią następujące funkcje:

1. odsetki za opóźnienie – należy je płacić w razie niewykonania zobowiązania pieniężnego w przewidzianym terminie

2. odsetki o funkcji waloryzacyjnej – ich wysokość oscyluje wokół wskaźnika inflacji
   -służą wynagrodzeniu za możliwość korzystania z kapitału oraz rekompensują spadek siły nabywczej pieniądza

2) Źródła świadczenia odsetek odsetki od sumy pieniężnej należą się w trzech przypadkach:

1. gdy wynika to z czynności prawnej obowiązek płacenia odsetek może powstać na podstawie umowy zawieranej wg ogólnych zasad

2. w sytuacjach określonych przez ustawę spośród sytuacji, z którymi przepisy prawne bezpośrednio łączą obowiązek płacenia odsetek, największą doniosłość ma opóźnienie dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego

3. na podstawie orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu posiadają one kompetencje do wyznaczania obowiązku płacenia odsetek tylko na mocy szczególnych norm prawnych

B. WYSOKOŚĆ ODSETEK

-o wysokości odsetek decyduje treść czynności prawnej lub odpowiedniego orzeczenia/decyzji

-KC określa maksymalną wartość odsetek

-maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP
-jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, wówczas należą się odsetki maksymalne

-jeżeli wysokość odsetek nie została określona, a obowiązek ich zapłaty powstał, wierzycielowi należą się odsetki

ustawowe

-ich wartość określa rozporządzenie Rady Ministrów i wynoszą obecnie 13% w stosunku rocznym

C. ZAKAZ ANATOCYZMU

-w celu ochrony dłużnika przed nadmiernymi obciążeniami z tytułu odsetek polski system prawny wprowadza zakaz

anatocyzmu – zakaz pobierania odsetek od zaległych odsetek (procent składany)

-zakaz anatocyzmu nie odnosi się do 3 przypadków:

1. gdy po powstaniu zaległości w płaceniu odsetek strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy, a więc gdy zawarły odpowiednią umowę po powstaniu zaległości

2. gdy wierzyciel wytoczył powództwo o zapłatę zaległych odsetek

3. gdy zaległe raty kredytu długoterminowego udzielane są przez instytucje kredytowe, co wiąże się z tym, że raty obejmują łącznie odsetki i spłatę kredytu długoterminowego

D. TERMINY PŁATNOŚCI

-jeżeli co innego nie wynika ze zdarzenia kreującego obowiązek zapłaty odsetek – odsetki są płatne co roku z dołu, a

jeżeli termin płatności sumy pieniężnej jest krótszy niż 1 rok – jednocześnie z zapłatą tej sumy

-reguła nie odnosi się do odsetek za opóźnienie

-stają się one bowiem wymagalne już z chwilą bezskutecznego upływu terminu świadczenia głównego

-zaległe odsetki mogą być waloryzowane

E. PRZEDAWNIENIE

-roszczenia o zapłatę odsetek przedawniają się z upływem 3 lat i to nawet, jeżeli wierzytelność główna uległa

umorzeniu przez zaspokojenie wierzyciela

-bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie o zapłatę odsetek stało się wymagalne

§3. NAPRAWIENIE SZKODY

3.1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA I JEJ PRZESŁANKI

-jeżeli jakiś podmiot doznał uszczerbku w swoim majątku lub w sferze swoich dóbr osobistych, a uszczerbek powstał

w związku z faktami wskazanymi w systemie prawnym, to jakaś inna osoba może być zobowiązana do naprawienia

szkody poszkodowanemu

-jest to odpowiedzialność odszkodowawcza jednego podmiotu za szkodę doznaną przez inny podmiot

-poszkodowany występuje tutaj jako wierzyciel, a osoba odpowiedzialna jako dłużnik

-odpowiedzialność odszkodowawcza powstaje, gdy spełnią się określone w prawie przesłanki:

1. zdarzenie, z którym system prawny łączy na określonych zasadach czyjś obowiązek naprawienia szkody

2. powstanie szkody

3. związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą

3.2. ZASADY I RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI

A. ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI

-wśród zasad odpowiedzialności odszkodowawczej wyróżnia się:

1. zasadę winy opiera się na etycznym założeniu, że ten, kto swoim zawinionym czynem/zaniechaniem wyrządził komuś szkodę, powinien ponosić konsekwencje swojego zachowania i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę

2. zasadę ryzyka opiera się ona na założeniu, że ten, kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub posługuje się derealizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby sam winy nie ponosił
   -odpowiedzialność ta sięga do granic siły wyższej (vis maior) – siłą wyższą jest zdarzenie:

   1. zewnętrzne

   2. niemożliwe do przewidzenia

   3. niemożliwe do zapobieżenia

3. zasada słuszności polega na odejściu od zasady winy i przypisaniu odpowiedzialności odszkodowawczej podmiotowi ze względu na szczególnie silne motywy etyczne wskazane w zasadach współżycia społecznego

4. zasada gwarancyjno-repartycyjna uzasadnieniem dla tej odpowiedzialności jest współuczestnictwo potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi zagrożonych w tworzeniu ogólnego funduszu, z którego wypłaca się odszkodowania (np. zakład ubezpieczeń)

B. RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI

Odpowiedzialność deliktowa (ex delicto) odpowiedzialność wynikająca z dopuszczenia się czynu

niedozwolonego

Odpowiedzialność kontraktowa (ex contractu) odpowiedzialność wynikająca z niewykonania lub nienależytego
wykonania obowiązku, który powstał na podstawie czynności prawnej (umowy)

3.3. ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY

A. POJĘCIE

Związek przyczynowy związek, jaki powinien istnieć między zdarzeniem, z którym sprzężona została czyjaś odpowiedzialność, a doznaną przez poszkodowanego szkodą

B. CECHY NORMALNOŚCI

-zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania,

z którego szkoda wynikła

-do normalnych następstw czynu odnosi się teoria adekwatnego związku przyczynowego

-zaleca się ona odwoływać do reguł obiektywnie ustalonych

-realizacja koncepcji wymaga dwustopniowego postępowania:

• Czy w ogóle określony skutek pozostaje w relacji przyczynowej do zdarzenia stanowiącego podstawę czyjejś odpowiedzialności?

  • stosuje się tu test warunku koniecznego (sine qua non)

  • należy ustalić, czy fakt B (szkoda) pojawiłaby się, gdyby nie było faktu A stanowiącego podstawę czyjejś odpowiedzialności

  • jeżeli stwierdzi się, że fakt B wystąpiłby również wtedy, gdy nie byłoby faktu A – znaczy to, że między tymi faktami nie ma związku przyczynowego

• Czy związek przyczynowy odpowiada szczególnym kryteriom wartościującym, wyrażonym w terminie „normalne”?

  • na tej podstawie dokonuje się selekcji następstw kauzalnych

  • selekcji dokonuje się przez wybór czynników ogólnie sprzyjających powstaniu określonego rodzaju skutków

3.4. SZKODA

A. POJĘCIE

Szkoda nie istnieje legalna definicja

-pojęcie odnosi się do wszelkich uszczerbków w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których poszkodowany

doznał wbrew swej woli

Rodzaje szkody majątkowej wyróżnia się dwa rodzaje szkody majątkowej:

1. strata (damnum emergens) polega na zmniejszeniu majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia, z którym związana jest czyjaś odpowiedzialność
   -np. zniszczenie czyjegoś samochodu

2. utracone korzyści (lucrum cessans) w tym przypadku majątek poszkodowanego nie wzrósł tak, jakby się to stało, gdyby nie nastąpiło zdarzenie, z którym złączona jest czyjaś odpowiedzialność (zdarzenie sprawcze)

-należy uwzględniać oba rodzaje szkód majątkowych wszędzie tam, gdzie pojawi się odpowiedzialność odszkodowawcza

-dla ustalenia istnienia oraz wielkości szkody majątkowej należy porównać rzeczywisty stan majątku poszkodowanego po zdarzeniu sprawczym ze stanem hipotetycznym

-przeprowadzenie testu może prowadzić do następujących wyników:

Stan rzeczywisty jest taki sam lub wyższy od stanu hipotetycznego majątku	Zdarzenie sprawcze nie wywołało szkody
Stan rzeczywisty jest niższy od stanu hipotetycznego majątku, a zarazem niższy od stanu powstania zdarzenia sprawczego	Poszkodowany poniósł szkodę w postaci straty
Stan rzeczywisty jest niższy od stanu hipotetycznego majątku, a zarazem równy stanowi sprzed powstania zdarzenia sprawczego	Poszkodowany poniósł szkodę wyłącznie w postaci utraconych korzyści
Stan rzeczywisty jest niższy od stanu hipotetycznego majątku, przy czym różnica ta jest większa, niżby wynikało to z porównania stanu rzeczywistego ze stanem sprzed powstania zdarzenia sprawczego	Poszkodowany poniósł szkodę obejmującą łącznie stratę i utracone korzyści

-metoda ta nazywana jest różnicową lub dyferencyjną

-na podstawie przepisów szczególnych oraz postanowień umownych stosuje się obiektywną metodę ustalenia szkody

-oblicza się ją wg rynkowej wartości rzeczy lub usług, nie uwzględniając utraconych korzyści

B. ZALICZENIE UTRACONYCH KORZYŚCI

-z metody dyferencyjnej wynika konieczność uwzględnienia tzw. compensatio lucri cum damno – czyli zaliczania uzyskanych korzyści na poczet szkody

-reguła ta każe brać pod uwagę przy ocenie szkody także ewentualne korzystne następstwa, jakie wywołało zdarzenie powodujące szkodę

-podstawową przesłankę stosowania kompensacji stanowi tożsamość zdarzenia, którego następstwem jest szkoda, jak i odniesiona korzyść

-np. Jeżeli A zniszczył samochód należący B, to szkodę stanowi różnica między wartością samochodu a wartością odzyskanych części.

Natomiast nie ma adekwatnego związku przyczynowego między spaleniem się budynku, a odniesioną przy tej sposobności korzyścią, polegającą na znalezieniu zamurowanej sztaby złota

C. UJEMNY INTERES UMOWNY

-swoistym rodzajem szkody jest szkoda powstała w granicach ujemnego interesu umownego

-zwrotem tym posługuje się nauka prawa cywilnego dla określenia różnych przypadków powstania szkody w związku z niedojściem zamierzonej umowy do skutku

-szkoda w granicach ujemnego interesu umownego obejmuje szkodę, jaką strona poniosła, ufając, że zamierzona umowa dojdzie do skutku, a nie następstwa jej niewykonania

-odszkodowanie powinno zatem uwzględniać, co by strona miała, gdyby nie wdawała się w zawieranie umowy

-odszkodowanie obejmuje damnum emergens (chodzi tu zwłaszcza o uwzględnienie kosztów, jakie poszkodowany poniósł, licząc na zawarcie umowy

-przyjmuje się, że odszkodowanie w granicach negatywnego interesu umownego nie może być wyższe od szkody ustalonej w granicach pozytywnego interesu umownego

• Czy odszkodowanie obejmuje także utracone korzyści (lucrum cessans)?

(Chodzi tu przede wszystkim o utratę spodziewanych korzyści związanych z zawarciem innej umowy <A>, której poszkodowany nie zawarł z tego powodu, że liczył na zawarcie niedoszłej do skutku umowy <B>)

-dominuje pogląd, że powinno brać się pod uwagę takie korzyści

-wymagane jest jednak stwierdzenie, że zawarcie i wykonanie umowy <A> było realne, a co za tym idzie – że spodziewana korzyść mieściła się w granicach wyznaczonych adekwatnym związkiem przyczynowym

D. CIĘŻAR DOWODU

-ciężar udowodnienia szkody spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne, a więc na poszkodowanym

3.5. ŚWIADCZENIE ZMIERZAJĄCE DO NAPRAWIENIA SZKODY

A. FUNKCJE ODSZKODOWANIA

-jeżeli zostaną spełnione wszystkie trzy przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej, osoba odpowiedzialna zobowiązana jest naprawić poszkodowanemu szkodę

-świadczenie to pełni 3 podstawowe funkcje:

1. funkcja kompensacyjna – polega na wyrównaniu szkody doznanej przez poszkodowanego i doprowadzeniu do takiej sytuacji, jak gdyby zdarzenie wywołujące szkodliwe następstwa nie nastąpiło

2. funkcja represyjna – wyraża się w zadaniu osobie odpowiedzialnej za szkodę dolegliwości, związanej z ciążącym na niej obowiązkiem świadczenia odszkodowawczego

3. funkcja prewencyjna i wychowawcza – polega na oddziaływaniu norm prawnych wyznaczających odpowiedzialność odszkodowawczą, a zwłaszcza orzeczeń stosujących te normy, w kierunku kształtowania lub umacniania postaw sprzyjających zapobieganiu wyrządzaniu szkód

B. PRZYCZYNIENIE SIĘ POSZKODOWANEGO

-istnieją 4 koncepcje odnoszące się do interpretowania pojęcia „przyczynienie się poszkodowanego”

1.	pierwsza koncepcja wskazuje, że chodzi tu o zachowanie/ zaniechanie poszkodowanego pozostające w adekwatnym związku przyczynowym z powstałą szkodą, za którą ponosi odpowiedzialność inna osoba (tzw. causa concurrens, tj. przyczyna współuczestnicząca)
2.	druga koncepcja, przyjmując powyższą przesłankę, uznaje ją jednak za niewystarczającą i wymaga ponadto, aby zachowanie poszkodowanego było obiektywnie nieprawidłowe
3.	trzecia koncepcja stawia jeszcze surowsze wymagania, uznając, iż poza adekwatnym związkiem przyczynowym konieczna jest jeszcze wina poszkodowanego, a nie tylko jego obiektywnie naganne zachowanie
4.	czwarta koncepcja, uznając także adekwatny związek przyczynowy za wymaganie konieczne, każe ponadto mieć na względzie kwestię, na jakiej opiera się odpowiedzialność osoby zobowiązanej do naprawienia szkody

-SN przyjmuje drugą koncepcję

-za przyczynienie się poszkodowanego uznaje się jedynie jego zachowanie, stanowiące odrębny i samodzielny względem przyczyny głównej czynnik kauzalny, a nie wynik przyczyny głównej

-przyczynienie się poszkodowanego otwiera możliwość obniżenia odszkodowania wg kryteriów zawartych
w art. 362 KC:

• stopień winy obu stron

• inne okoliczności, np. stopień przyczynienia się, stopień naruszenia obiektywnych reguł postępowania przez poszkodowanego, pobudki, jakimi kierował się poszkodowany

C. INNE OGRANICZENIA OBOWIĄZKU NAPRAWIENIA SZKODY

-wyjątek od zasady pełnego odszkodowania przewiduje art. 440 KC

-ponadto, z mocy przepisów szczególnych, obowiązek naprawienia szkody może być ograniczony tylko do poniesionej przez poszkodowanego straty, a więc z wyłączeniem utraconych korzyści

-szczególną postać takiego ograniczenia odpowiedzialności wyraża się przewijające się w wielu przepisach zastrzeżenie, że odszkodowanie nie może przekraczać wartości utraconej lub uszkodzonej rzeczy

-np.:

• art. 788 §1 KC – Odszkodowanie za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia do przewozu aż do wydania odbiorcy nie może przewyższać zwykłej wartości przesyłki, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika

-często spotykane są również ograniczenia odpowiedzialności odszkodowawczej do określonej z góry sumy pieniężnej, np.:

• art. 824 §1 KC – O ile nie umówiono się inaczej, suma pieniężna wypłacona przez ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia nie może być wyższa od poniesionej szkody

-te i inne rodzaje ograniczeń obowiązku naprawienia szkody można także ustanowić w mowie

-odpowiednie klauzule umowne podlegają jednak zawsze ocenie z punktu widzenia ich zgodności z normami bezwzględnie wiążącymi lub z zasadami współżycia społecznego

D. SPOSÓB NAPRAWIENIA SZKODY

-od wyboru poszkodowanego zależy, czy naprawienie szkody powinno nastąpić przez:

1. przywrócenie stanu poprzedniego (restytucja naturalna)

2. zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej

-prawo wyboru jest jednak ograniczone – poszkodowany musi poprzestać na odszkodowaniu pieniężnym w następujących przypadkach:

1. gdyby przywrócenie stanu poprzedniego przez restytucję naturalną było niemożliwe istnieją szkody, które nie poddają się restytucji naturalnej, np. zniszczenie rzeczy o charakterze unikatowym

2. gdyby ten sposób naprawienia szkody pociągał za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty ograniczenie to ma na względzie ochronę interesów osoby odpowiedzialnej, której nie można narażać na dodatkowe dolegliwości, gdyż byłby to już rodzaj kary prywatnej, wykraczającej poza kompensacyjną funkcję naprawienia szkody

3. gdy pieniężne odszkodowanie jest z góry wskazane w przepisach regulujących odpowiedzialność określonego rodzaju np. art. 828 KC – Jeżeli nie umówiono się inaczej, z dniem zapłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela roszczenie ubezpieczającego przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkodę przechodzi z mocy prawa na ubezpieczyciela do wysokości zapłaconego odszkodowania. Jeżeli ubezpieczyciel pokrył tylko część szkody, ubezpieczającemu przysługuje co do pozostałej części pierwszeństwo zaspokojenia przed ubezpieczycielem

E. SPOSÓB USTALENIA WYSOKOŚCI ODSZKODOWANIA

-dla ustalenia wysokości odszkodowania pieniężnego konieczne jest określenie szkody w pieniądzu

-pojawiają się tu dwie kwestie do rozstrzygnięcia:

1. Według jakich mierników należy określić wartość wyrządzonej szkody?

-ustawa nie wskazuje bezpośrednio jakimi miernikami należy się posługiwać

-należy się posługiwać przede wszystkim miernikami obiektywnymi

-należy uwzględnić cenę, jaką ma określony przedmiot ze względu na szczególny sposób użycia oraz związki, jakie łączą go z innymi przedmiotami poszkodowanego (pretium singulare)

-powinno się również brać pod uwagę przeciętne ceny danego dobra występujące na rynku detalicznym

2. Jaka chwila jest miarodajna do dokonania obliczenia wartości szkody?

-miarodajne są ceny z daty ustalenia odszkodowania, czyli w praktyce – z daty wydania orzeczenia przez właściwy organ państwowy

-od tej reguły dopuszczalne są odstępstwa, jeżeli szczególne okoliczności wymagają przyjęcia cen istniejących w innej chwili (np. w momencie wyrządzenia szkody)

-z tej szczególnej kompetencji sąd może skorzystać tylko wtedy, gdy zastosowanie reguły ogólnej doprowadziłoby do niepełnego zaspokojenia interesu poszkodowanego albo do bezpodstawnego uzyskania przez niego korzyści

III. WIELOŚĆ WIERZYCIELI LUB DŁUŻNIKÓW

-wielość wierzycieli lub dłużników może występować w przypadku:

1. zobowiązań solidarnych

2. zobowiązań niepodzielnych

3. zobowiązań podzielnych

§1. ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNE

1.1. SOLIDARNOŚĆ DŁUŻNIKÓW (BIERNA)

A. POJĘCIE

Solidarność dłużników (bierna) znamionują ją następujące cechy:

1. wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego świadczenia

2. po stronie długu występuje kilka podmiotów

3. wierzyciel może żądać w całości lub w części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna – przy czym zaspokojenie dłużnika przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych

-solidarność bierna wzmacnia pozycję wierzyciela, ponieważ ułatwia mu realizację jego wierzytelności

B. ŹRÓDŁA

-solidarność bierna powstaje tylko wtedy, gdy wynika to ze szczególnej podstawy prawnej – stanowią ją:

1. odpowiednie postanowienia czynności prawnej – z reguły zawarte w umowie stron
   -istotnym jest jednak, że solidarności się nie domniemywa

2. przepisy prawne – wiele przepisów prawnych łączy powstanie odpowiedzialności solidarnej z określonymi umowami, np. art. 370 KC, wg którego solidarność bierna powstaje, gdy kilka osób zaciągnęło zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia

3. zdarzenia prawne inne niż umowa – chodzi tu o normy bezwzględnie wiążące, które przewidują w związku z pewnymi zdarzeniami powstanie odpowiedzialności solidarnej dłużników ex lege
   -np. kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę spowodowaną czynem niedozwolonym

C. POZYCJA PRAWNA DŁUŻNIKÓW WOBEC WIERZYCIELA

-między dłużnikami obowiązuje zasada reprezentacji na ich korzyść wobec wierzyciela

-odnowienie dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia pozostałych dłużników solidarnych, chyba że wierzyciel zastrzegł, iż zachowuje przeciwko nim swoje prawa
-również zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych ma skutek względem pozostałych dłużników solidarnych

-ponadto obowiązuje zasada, że działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić pozostałym:

• przerwanie/zawieszenie biegu przedawnienia

• zwłoka dłużnika

• uznanie długu nie wpływają na sytuację

• zrzeczenie się zarzutu przedawnienia pozostałych dłużników

• zachowania pogarszające pozycję jednego z dłużników

-pozycja prawna każdego z dłużników solidarnych nie musi być identyczna względem wierzyciela

-stosunek solidarności może powstać także wtedy, gdy każdy z dłużników zobowiązany jest w sposób odmienny (tożsame świadczenia, ale w różnej wysokości)

-w tym przypadku solidarnością objęte są tylko świadczenia do najniższej wysokości

-w razie sporu dłużnikom solidarnym służą dwojakiego typu zarzuty wobec wierzyciela:

1. zarzuty osobiste – przysługują wyłącznie określonemu dłużnikowi wobec wierzyciela
   -do tego rodzaju zarzutów należą:

   • właściwości lub działania dłużnika wpływające na ważność zobowiązania solidarnego, np. brak zdolności do czynności prawnych, wady oświadczenia woli

   • dokonane przez dłużnika z wierzycielem czynności prawne, które uwalniają go ze zobowiązania wobec wierzyciela lub korzystnie modyfikują jego treść, np. zwolnienie z długu, odnowienie

2. zarzuty, które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom – jeżeli zapadł wyrok na korzyść jednego z dłużników solidarnych uwzględniający wspomniane zarzuty, zwalnia on także innych współdłużników

   • do zarzutów ze względu na sposób powstania zobowiązania należy np. niezachowanie właściwej formy czynności prawnej, nieuzyskanie wymaganej decyzji administracyjnej

   • do zarzutów wspólnych wynikających z treści zobowiązania należą np. niezgodność umowy z normami bezwzględnie wiążącymi

D. ROSZCZENIA REGRESOWE

-zaspokojenie wierzyciela przez dłużnika lub dłużników solidarnych powoduje powstanie problemu wzajemnych rozliczeń między dłużnikami

-podstawę tych rozliczeń stanowi wiążący ich stosunek wewnętrzny

-treść tego stosunku określa umowa lub przepisy ustawy

-jeżeli jeden/niektórzy z dłużników solidarnych przyczynili się do zaspokojenia wierzycieli w części większej, niżby na to wskazywał wiążący ich stosunek wewnętrzny, każdy z nich może żądać zwrotu odpowiedniej części od tych dłużników solidarnych, którzy nie świadczyli w ogóle albo zaspokoili wierzyciela w części mniejszej (roszczenie regresowe/zwrotne)

-np. A, B i C są współwłaścicielami nieruchomości: A – ½, B – ¼, C - ¼ ; Wspólnie zawarli umowę z X o naprawę dachu za 1200zł. Całą sumę zapłacił A. A może żądać od B i C zwrotu poniesionych kosztów odpowiednio do ich udziałów, czyli po 300zł.

Współwłaściciel	A	B	C
Udział w nieruchomości	½	¼	¼
Udział w zapłacie	600zł	300zł	300zł

-jednakże istnienie więzi wewnętrznej między dłużnikami solidarnymi nie należy do przesłanek powstania zobowiązania solidarnego

-w takim wypadku dłużnik, który spełnił świadczenie może żądać od pozostałych dłużników solidarnych zwrotu w częściach równych

-w razie niewypłacalności jednego z dłużników solidarnych przypadającą na niego część rozkłada się na wszystkich pozostałych i to w takim stosunku, w jakim mają się między sobą rozliczać

1.2. SOLIDARNOŚĆ WIERZYCIELI (CZYNNA)

A. POJĘCIE I FUNKCJA

Solidarność wierzycieli (czynna) charakteryzuje się tym, że po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów, jednakże dłużnik jest zobowiązany do jednego świadczenia, które może spełnić do rąk któregokolwiek z wierzycieli

-dopiero, gdy jeden z wierzycieli wystąpi przeciwko dłużnikowi z powództwem, dłużnik jest zobowiązany spełnić świadczenie do jego rąk

-zaspokojenie jednego z wierzycieli solidarnych umarza dług także wobec pozostałych wierzycieli

-solidarność czynna umacnia pozycję wierzyciela

B. REŻIM PRAWNY

-solidarność czynna może powstać wyłącznie z mocy czynności prawnej

-dopuszczalne jest, aby wspólny dłużnik zobowiązany był w sposób odmienny względem każdego z wierzycieli

-między współwierzycielami obowiązuje zasada wzajemnej reprezentacji na ich korzyść wobec dłużnika:

• zwłoka dłużnika odnosi skutek wobec

• przerwanie/zawieszenie biegu przedawnienia wszystkich wierzycieli

-natomiast zdarzenia pogarszające położenie jednego z wierzycieli solidarnych (np. korzystna dla dłużnika ugoda zawarta z jednym z wierzycieli) nie wpływają na położenie prawne pozostałych wierzycieli

-roszczenia regresowe między wierzycielami solidarnymi regulują te same normy, jakie obowiązują między dłużnikami solidarnymi

1.3. STRUKTURA ZOBOWIĄZAŃ SOLIDARNYCH

-istnieją dwa poglądy dotyczące struktury zobowiązań solidarnych:

1.	Pogląd klasyczny -obowiązuje tu koncepcja wielości więzów obligacyjnych w zobowiązaniach solidarnych -dopuszcza się zajmowanie niejednolitej pozycji prawnej przez poszczególnych dłużników lub wierzycieli solidarnych -w tym ujęciu zobowiązania solidarne są w zasadzie niezależne, a wiąże je tylko wspólny cel, którym jest zabezpieczenie i ułatwienie realizacji praw wierzyciela
2.	Pogląd nowszy -pogląd traktujący zobowiązania solidarne jako jeden stosunek prawny o zróżnicowanej wewnętrznie strukturze przez to, że dla realizacji tego samego świadczenia przysługuje różnym podmiotom lub przeciwko różnym podmiotom wiele roszczeń

1.4. SOLIDARNOŚĆ NIEWŁAŚCIWA

-instytucja ta jest wytworem nauki i judykatury

Solidarność niewłaściwa (przypadkowa; pozorna; nieprawidłowa; niezupełna; in solidum) polega na tym, że dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są na rzecz tego samego wierzyciela spełnić identyczne świadczenie prawne z tym skutkiem, że spełnienie go przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych, np.

X prowadzi przedsiębiorstwo, w którym zatrudnia na podstawie umowy o pracę Y. Gdy dochodzi do kradzieży mienia przedsiębiorstwa, X ma roszczenie:

• przeciwko swojemu pracownikowi, że nie dopełnił obowiązku pieczy nad mieniem

• przeciwko złodziejowi (Z) o zwrot mienia należącego do przedsiębiorstwa

-roszczenia regresowe dłużnika, który zaspokoił wierzyciela, względem innych podmiotów zobowiązanych powinny się opierać na ogólnych zasadach prawa cywilnego

Jeżeli Y zapłaci odszkodowanie X, to będzie miał regres do złodzieja (Z).

§2. ZOBOWIĄZANIA NIEPODZIELNE I PODZIELNE

2.1 ZOBOWIĄZANIA NIEPODZIELNE

A. POJĘCIE

-gdy przy świadczeniu niepodzielnym po stronie długu/wierzytelności występuje kilka podmiotów, ich sytuacja prawna kształtuje się wg modelu zobowiązań solidarnych

-utrzymuje się wówczas jeden stosunek zobowiązaniowy, aczkolwiek o złożonej strukturze wewnętrznej

-np. Małżonkowie A i B zawarli umowę o budowę domu z przedsiębiorcami X i Y, która nie została wykonana z winy tych przedsiębiorców; świadczenie niepodzielne wykonawców robót budowlanych zastąpi podzielne odszkodowanie pieniężne, którego domagają się małżonkowie

B. WIELOŚĆ DŁUŻNIKÓW

-do wielości dłużników zobowiązanych do świadczenia niepodzielnego stosuje się reżim prawny solidarności biernej oraz zasady roszczeń regresowych

-ponadto dłużnicy traktowani są jako dłużnicy solidarni, gdy świadczenie, jakie mają spełnić jest wprawdzie podzielne, ale niepodzielny ma charakter świadczenie wzajemne

-np. A, B i C kupują krowę za określoną cenę. Ich dług jest podzielny, lecz świadczenie wzajemne ze względu na jego przedmiot (krowa) jest niepodzielne. Dlatego również w odniesieniu do świadczenia ceny kupna odpowiadają solidarnie

­-strony mogą uregulować tą kwestię odmiennie

C. WIELOŚĆ WIERZYCIELI

-występują tu odstępstwa od ogólnych zasad

-dłużnik obowiązany jest świadczyć na rzecz wierzyciela, który tego zażąda z tym ograniczeniem, że w razie sprzeciwu innego wierzyciela dłużnik może:

• świadczyć tylko wszystkim wierzycielom łącznie

• złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego

2.2. ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE

-w tym wypadku zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników lub wierzycieli

-powstają tu odrębne stosunki zobowiązaniowe o jednopodmiotowej strukturze

-w przypadku zobowiązań podzielnych najpierw istnieje jednolite zobowiązanie, które następnie ulega podziałowi

-podział następuje, ponieważ:

1. przy świadczeniu podzielnym na miejsce jednego podmiotu wstępuje więcej podmiotów (np. dziedziczenie) albo

2. przy wielości podmiotów zobowiązanych lub uprawnionych do świadczenia niepodzielnego zostaje ono następnie zastąpione przez świadczenie podzielne (np. odszkodowawcze)

-dopuszczalne są jednak sytuacje, w których wielość stosunków zobowiązaniowych kształtuje się już w chwili powstania tych zobowiązań (brak początkowego zobowiązania jednolitego)

-np. Trzech lokatorów domu kupuje 900kg węgla. Każdy z lokatorów ma wierzytelność do 300kg węgla i zobowiązany jest do zapłaty przypadającej za tę ilość ceny kupna.

IV. UMOWY ZOBOWIĄZANIOWE

§1. UWAGI OGÓLNE O UMOWACH ZOBOWIĄZANIOWYCH

1.1. POJĘCIE UMÓW ZOBOWIĄZANIOWYCH

Umowy zobowiązaniowe umowy zobowiązujące stronę lub strony do jakichś świadczeń

Umowy rozporządzające umowy bezpośrednio wywołujące skutki prawne w postaci przeniesienia, przekształcenia, obciążenia lub zniesienia prawa podmiotowego

1.2. UMOWY WZAJEMNE

A. UMOWY JEDNOSTRONNIE I DWUSTRONNIE ZOBOWIĄZUJĄCE

Umowy jednostronnie zobowiązujące umowa, z której wynika obowiązek świadczenia ciążący na jednej ze stron
-np. darowizna

Umowy dwustronnie zobowiązujące umowa, z której wynika obowiązek świadczenia ciążącej na obu lub więcej stronach

-np. umowa o dzieło, pożyczka

B. POJĘCIE UMOWY WZAJEMNEJ

-szczególnym rodzajem umów dwustronnie zobowiązujących są umowy wzajemne

-do umów takich zalicza się umowy:

sprzedaży	zamiany
najmu	dzierżawy
leasingu	o dzieło
o roboty budowlane	przewozu
spedycji	składu
agencji

-swoista cecha umów wzajemnych polega na tym, że obie strony zobowiązuj się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej

-strony na podstawie zasady swobody umów mogą ustanowić jako wzajemne dowolne świadczenia, byleby umowa mieściła się jeszcze w ramach odpłatnych czynności prawnych, do których zawsze należą umowy wzajemne

-każda ze stron uzyskuje jakąś korzyść majątkową (niekoniecznie w postaci pieniężnej)

C. ZAKRES ZASTOSOWANIA

-umowami wzajemnymi mogą być zarówno umowy nazwane (typowe), jak i nienazwane (nietypowe)

-wśród umów nazwanych można wyróżnić następujące ich rodzaje:

1. umowy, których essentialia negotii obejmują wzajemne sprzężenie świadczeń

   • w tych przypadkach określony typ umowy z mocy samej definicji należy do klasy umów wzajemnych

   • np. umowa sprzedaży, umowa najmu

2. umowy, których essentialia negotii wykluczają obowiązek świadczenia drugiej strony

   • umowy tego rodzaju nie mogą mieć charakteru wzajemnego, ponieważ są jednostronnie zobowiązującymi

   • np. darowizna

3. umowy, których essentialia negotii nie rozstrzygają tej kwestii, dopuszczając im nadanie kształtu zarówno umów jednostronnie zobowiązujących, jak i dwustronnie zobowiązujących

   • np. zlecenie, przechowanie

4. umowy, których essentialia negotii wskazują na dwustronny obowiązek świadczenia, lecz niewzajemny charakter umów

   • np. oprocentowana pożyczka

1.3. UMOWY REALNE

Umowa realna dojście do skutku umowy realnej wymaga nie tylko zgodnego złożenia oświadczenia woli stron, lecz także wręczenia rzeczy

-złożenie oświadczenia woli może nastąpić w dowolny sposób: domniemany lub wyraźny

1.4. UMOWY KAUZALNE I ABSTRAKCYJNE

Czynności kauzalne (przyczynowe) mają miejsce wtedy, gdy ważność przysporzenia dokonanego w ramach tej czynności zależy od istnienia prawidłowej kauzy

-wyróżnia się 3 podstawowe rodzaje kauzy:

1) causa donandi – przysporzenie następuje w celu obdarowania innej osoby (np. darowizna)

2) causa solvendi - przysporzenie następuje w celu zwolnienia się od zobowiązania (np. spłata długu)

3)causa obligandi vel acquirendi - przysporzenie ma na celu nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej

Czynność abstrakcyjna (oderwana od kauzy) ma miejsce wtedy, gdy ważność przysporzenia nie zależy od jakiejkolwiek kauzy

1.5. UMOWY LOSOWE

Umowy losowe umowy, w których istnienie świadczenia zależy od przypadku, np. gra i zakład, umowa renty dożywotniej, umowa dożywocia, umowa ubezpieczenia

§2. TREŚĆ UMÓW ZOBOWIĄZANIOWYCH

2.1. SWOBODA UMÓW

A. POJĘCIE

Swoboda umów oznacza:

1. swobodę kształtowania treści umów oraz

2. swobodę zawierania umów rozumianych w szerokim znaczeniu

B. ZAKRES SWOBODY UMÓW

-podstawę dla ustalenia zakresu swobody umów stanowi zasada swobody umów

-jest to norma prawna przyznająca podmiotom prawa cywilnego kompetencję do swobodnego kształtowania stosunków zobowiązaniowych poprzez umowy, a ponadto interpretowania i stosowania konkretnych norm prawnych na rzecz tej kompetencji

-zakres swobody umów wyznacza się przez jej ograniczenia, które istnieją zawsze:

1. ustawa przez ustawę należy rozumieć tylko normy bezwzględnie wiążące oraz semiimperatywne

2. zasady współżycia społecznego

3. natura zobowiązania chodzi tu o właściwość stosunku zobowiązaniowego

-przekroczenie granicy swobody umów powoduje bezwzględną nieważność umowy

2.2. PIERWOTNA NIEMOŻLIWOŚĆ ŚWIADCZENIA

-pole swobody umów ograniczają także przepisy o niemożliwości świadczenia

-obowiązuje generalna zasada, że umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna

-kwalifikacja ta odnosi się wyłącznie do sytuacji, gdy świadczenie było niemożliwe w chwili zawarcia umowy

-jeżeli świadczenie stało się niemożliwe później (niemożliwość następcza) to umowa pozostaje ważna, ale nie może być wykonana

-jeżeli jedna ze stron wiedziała w chwili zawarcia umowy o niemożliwości świadczenia i drugiej stroni z błędu nie wyprowadziła, to takie nielojalne zachowanie wymaga sankcji

-na stronie tej ciąży obowiązek naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę

-jest to tzw. culpa in contrahendo

-obowiązek odszkodowania jest ograniczony do ujemnego interesu umownego

-roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się w terminie 3 lat

2.3. WYZYSK

A. PRZESŁANKI

-wyróżnia się dwie przesłanki:

1. obiektywną – znajduje ona wyraz w kwalifikowanej dysproporcji świadczeń stron
   -dzieje się tak wówczas, gdy jedna strona w zamian za swoje świadczenie przyjmuje lub zastrzega dla siebie albo dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość majątkowa oceniana obiektywnie jest rażąco wysoka w stosunku do wartości świadczenia wzajemnego
   -przepisy o wyzysku odnoszą się zatem wyłącznie do umów wzajemnych

2. subiektywna – polega na tym, że strona, która zastrzega lub przyjmuje świadczenie niewspółmiernie wysokie, wyzyskuje dla osiągnięcia tego celu przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony

B. SKUTKI PRAWNE

-umowa zawarta dla wyzysku jest względnie nieważna

-strona pokrzywdzona może żądać:

• zmniejszenia swojego świadczenia

• zwiększenia świadczenia wzajemnego

• równoczesnego zmniejszenia własnego świadczenia i zwiększenia świadczenia wzajemnego

-dopiero, gdyby te modyfikacje były z jakiegokolwiek powodu niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, pokrzywdzony może żądać unieważnienia umowy

-uprawnienie to musi realizować w drodze sądowej

-dopiero konstytutywne orzeczenie sądu powoduje modyfikację lub unieważnienie umowy

-uprawnienie to wygasa z upływem 2 lat od zawarcia umowy

C. KWALIFIKACJA PRAWNA

-wyzysk należy uważać za wadliwość treści czynności prawnej

§3. ZAGADNIENIA SZCZEGÓLNE ZWIĄZANE Z PRZYGOTOWANIEM I ZAWARCIEM UMOWY

3.1. CULPA IN CONTRAHENDO

Wina w kontraktowaniu (culpa in contrahendo) dotyczy ona zachowań podmiotów w stadiach poprzedzających zawarcie umowy, jeżeli nie doszła ona do skutku

-zachowania podmiotów ocenia się wówczas na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych (art. 415 i nast. KC)

-w takim wypadku powstaje roszczenie o wyrównanie szkody wyrządzonej przez to, że zamierzona umowa nie doszła do skutku lub okazała się nieważna

-roszczenie obejmuje odszkodowanie w granicach ujemnego interesu umownego

-wina w kontraktowaniu może również polegać na naruszeniu zobowiązań zawartych w umowie o negocjacje lub umowie ramowej

-na poszkodowanym spoczywa ciężar udowodnienia faktu zawarcia takiej umowy

-stosunek zobowiązaniowy pojawia się również w toku negocjacji

-jeżeli w toku negocjacji dochodzi do udostępnienia przez jedną stronę drugiej informacji z zastrzeżeniem poufności, wówczas strona, która taką informację uzyskała, jest zobowiązania jej nie ujawniać oraz nie wykorzystywać dla własnych celów

-jako dłużnik strona ta ponosi odpowiedzialność za naruszenie tych obowiązków

-w takim wypadku strona pokrzywdzona może domagać się:

• naprawienia szkody (strata i utracone korzyści) wyrządzonej niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania

• wydania korzyści, które druga strona uzyskała wskutek naruszenia zobowiązania

-w obu przypadkach domniemywa się winę dłużnika

3.2. UMOWA PRZEDWSTĘPNA

A. POJĘCIE I CEL

Umowa przedwstępna (pactum in contrahendo) w umowie przedwstępnej jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy, którą ustawa określa mianem umowy przyrzeczonej

-zawarcie umowy przyrzeczonej jest świadczeniem

-umowę przedwstępną zawsze zawiera się przez zgodne oświadczenie woli stron

-umowa przedwstępna może mieć charakter:

1. jednostronnie zobowiązujący – w tym wypadku wyłącznie jednej stronie przysługuje uprawnienie do żądania od drugiej strony, by zawarła ona umowę

2. dwustronnie zobowiązujący – w tym wypadku uprawnienie do żądania zawarcia umowy mają obie strony

Umowa przedwstępna	Umowa definitywna	Umowa ramowa
zobowiązuje tylko i wyłącznie do zawarcia w przyszłości umowy przyrzeczonej	wyznacza ona powinne zachowanie stron realizujące zamierzony przez nie cel gospodarczy	umowa nieuregulowana w KC służy do wielokrotnego (powtarzającego się) zawierania określonego rodzaju umów względem niej wykonawczych nie wynika z niej zobowiązanie do zawarcia określonej umowy

B. PRZESŁANKI WAŻNOŚCI

-umowa przedwstępna jest ważna, jeżeli określa istotne postanowienia umowy przyrzeczonej (minimalna treść umowy definitywnej)

-np. jeżeli umową definitywną ma być sprzedaż, należy w umowie przedwstępnej określić co najmniej rzecz
i cenę albo wskazać podstawę do jej ustalenia

-umowa przedwstępna powinna odpowiadać ogólnym przesłankom stawianym czynności prawnej

-do oceny jej zgodności z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego trzeba mieć na względzie treść zamierzonej umowy definitywnej

-do zawarcia umowy przedwstępnej KC nie wymaga zachowania formy szczególnej

C. TERMIN ZAWARCIA UMOWY PRZYRZECZONEJ

-oznaczenie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej nie stanowi przesłanki ważności umowy przedwstępnej

-jeżeli umowa przedwstępna nie określa terminu jej zawarcia:

• strona uprawniona do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej może w ciągu 1 roku wyznaczyć odpowiedni termin do zawarcia umowy definitywnej

• jeżeli obie strony są uprawnione i każda z nich oznaczy inny termin zawarcia umowy przyrzeczonej, wówczas wiążący dla stron jest termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła odpowiednie oświadczenie

D. SKUTKI NIEZAWARCIA UMOWY PRZYRZECZONEJ

-jeżeli strona zobowiązana bezpodstawnie uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej wywołuje to dwojakiego rodzaju następstwa prawne:

1. skutek słabszy – wyraża się w obowiązku naprawienia szkody, jaką osoba uprawniona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej
   -chodzi tu o odszkodowanie w granicach negatywnego interesu umownego
   -strony mogą jednak w umowie przedwstępnej odmiennie ustalić zakres odszkodowania

2. skutek silniejszy – polega na obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej
   -uprawniony może żądać od strony zobowiązanej, aby złożyła oświadczenie woli o określonej treści, stanowiące konieczny element dojścia do skutku umowy przyrzeczonej
   -jeżeli strona zobowiązana nie złoży takiego oświadczenia, to prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające taki obowiązek zastępuje to przyrzeczenie
   -skutek silniejszy jest dopuszczalny tylko wtedy, gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej

   • odnosi się to przede wszystkim do formy szczególnej przewidzianej pod rygorem nieważności dla umowy przyrzeczonej

-jeżeli umowa definitywna nie może być zawarta z uwagi na istotne przeszkody natury faktycznej lub prawnej, wówczas dłużnik ponosi odpowiedzialność za niemożliwość wykonania świadczenia

E. PRZEDAWNIENIE

-wynikające z umowy przedwstępnej roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej lub o naprawienie szkody przedawniają się z upływem 1 roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta

-od tej reguły przewidziany jest wyjątek

-jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem 1 roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne

3.4. OGRANICZENIA SWOBODY ZAWIERANIA UMÓW

A. OGRANICZENIA DOBORU KONTRAHENTA

-ograniczenia swobody wyboru kontrahenta mają na względzie interes indywidualnie określonych osób

-w przypadkach takich od decyzji zainteresowanych zależy, czy ograniczenia te zostaną w konkretnym przypadku zrealizowane

-np. prawo pierwokupu

B. OBOWIĄZEK KONTRAKTOWANIA

-przepisy szczególne nakładają obowiązek zawierania umów na podmiotu, które wyłącznie dostarczają określonych dóbr lub świadczą usługi o istotnym dla wszystkich znaczeniu:

• ustawa – Prawo energetyczne (1997r.)

• ustawa - Prawo przewozowe (1984r.)

• ustawa – Prawo pocztowe (2003r.)

-w tych przypadkach realizacja tego obowiązku zależy od inicjatywy podmiotu zainteresowanego uzyskaniem dobra lub usługi od podmiotu obowiązanego do zawarcia umowy

-podmiot zainteresowany składa ofertę podmiotowi obowiązanemu

-jeżeli odpowiada ona określonym w ustawie przesłankom i nie zajdą jakieś szczególne okoliczności, adresat oferty jest obowiązany ją przyjąć

-obowiązek zawarcia umowy może być także nałożony z innych racji społecznych na określone podmioty i realizowany z inicjatywy organów administracji publicznej oraz przy zastosowaniu sankcji administracyjnych lub karnych

C. ZEZWOLENIA ADMINISTRACYJNE

-ustawodawca może ograniczyć swobodę zwarcia umowy w ten sposób, że uzależni jej ważne dojście do skutku od zezwolenia administracyjnego

-zezwolenie takie nie kreuje obowiązku zawarcia umowy

D. TRYB ZAWIERANIA UMOWY

-niekiedy ustawodawca ogranicza swobodę kontraktowania przez nakazaniu w drodze ustawy określonego trybu zawierania umowy

-ustawodawca stosuje tego rodzaju instrumenty prawne przede wszystkim dla ochrony mienia publicznego

§4. WZORCE UMÓW

4.1. POJĘCIE I CHARAKTER PRAWNY WZORCA UMOWY

A. WZORZEC UMOWY

Wzorzec umowy jednostronnie przygotowane z góry przed zawarciem umowy, gotowe klauzule umów

-np.:

• ogólne warunki umowy

• wzory umów

• regulaminy

-wzorzec umowy ma być ustalony przez jedną ze stron umowy

-wzorzec jest przeznaczony do wielokrotnego stosowania przez stronę, która go ustaliła

-wzorce mogą zawierać tylko tego rodzaje postanowienia umowne, które są powtarzalne w umowach, dla których je przeznaczono

-wzorce nie mogą obejmować postanowień określających indywidualnie drugą stronę umowy lub precyzujących przedmiot umowy

-postanowienia wzorca uzupełniają treść stosunku prawnego powstałego z indywidualnej umowy

-ustawa nie określa kręgu podmiotów, które mogą wydawać wzorce umów – jednak najczęściej korzystają z nich profesjonaliści (przedsiębiorcy)

B. CHARAKTER PRAWNY WZORCA

-istnieją 3 poglądy dotyczące charakteru prawnego wzorca:

1.	-wzorce umowne oddziałują na zachowania ich adresatów jak normy prawne -jednak Konstytucja RP wyraźnie określa źródła norm prawnych, stąd wzorców umownych nie można tak traktować
2.	-doniosłość prawna wzorca zależy od zgody drugiej strony
3.	-wzorzec jest kwalifikowanym oświadczeniem woli, mającym szczególny reżim prawny i przy spełnieniu przesłanek tego reżimu, kształtującym poza konsensem treść stosunku prawnego wynikającego z umowy -wzorzec umowy nie jest częścią umowy i nie wymaga zgody kontrahenta

4.2. INFORMACJA O WZORCU PRZESŁANKĄ MOCY WIĄŻĄCEJ WZORCA

-wzorzec umowy nie wymaga opublikowania

-jednak na stronie ustalającej wzorzec spoczywa ciężar poinformowania o nim drugiej strony umowy pod sankcją niezwiązania jej postanowieniami wzorca

-właściwe poinformowanie drugiej strony stanowi podstawową przesłankę skuteczności prawnej wzorca

A. DORĘCZENIE WZORCA

-wzorzec umowy wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy

-doręczenie powinno nastąpić z takim wyprzedzeniem, by adresat mógł się zapoznać z treścią wzorca przed złożeniem oświadczenia woli

-jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, wzorce umowne powinne być doręczane w całości

B. INNE SPOSOBY INFORMOWANIA O WZORCU

-poza doręczeniem ustawa przewiduje inne sposoby informowania drugiej strony o wzorcu:

• jeżeli posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, a druga strona mogła z łatwością dowiedzieć się o jego treści, nie jest konieczne jego doręczenie

• jednakże jeżeli drugą stroną jest konsument zastosowanie tego ułatwionego sposobu informowania zostało ograniczone do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego

  • np. wywieszenie wzorca w tramwaju, w autobusie

• w przypadku wzorców w postaci elektronicznej moc wiążąca wzorca uzależniona jest od jego dostarczenia drugiej stronie w taki sposób, by strona ta mogła wzorzec przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności

  • np. poczta elektroniczna, płyta CD

C. PRZEJRZYSTOŚĆ (TRANSPARENTNOŚĆ) WZORCA

-wzorzec umowny powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały

-jeżeli treść wzorca ocenianego z punktu widzenia jego typowego adresata okaże się niezrozumiała, wzorzec nie wywołuje skutków prawnych, czyli nie wiąże drugiej strony umowy

-jeżeli wzorzec jest zrozumiały, ale z punktu widzenia jego typowego adresata i przy zastosowaniu ogólnych reguł wykładni nie da się jednoznacznie ustalić znaczenia postanowień wzorca, należy przyjąć takie jego znaczenie, jakie jest korzystniejsze dla drugiej strony umowy

-rozwiązanie to ma na celu ochronę konsumenta

4.3. WZORZEC A UMOWA

A. PIERWSZEŃSTWO UMOWY

-w razie sprzeczności umowy z wzorcem strony są związane umową

-sprzeczność treści wzorca z treścią umowy nie wpływa na ocenę jej ważności

-umowa jest ważna i wywołuje skutki prawne wyrażone w jej treści

-wzorzec zachowuje swoją doniosłość prawną, jednakże staje się bezskuteczny względem drugiej strony w zakresie, w jakim jest sprzeczny z umową

B. WYDANIE WZORCA W CZASIE TRWANIA STOSUNKU PRAWNEGO O CHARAKTERZE CIĄGŁYM

-wydany w takiej sytuacji wzorzec wiąże drugą stronę, jeżeli nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia

-jednakże skutek ten następuje dopiero wtedy, gdy spełnione są ogólne wymagania dla wzorców umownych

-o wydanym wzorcu druga strona powinna być stosownie poinformowana

-jeżeli drugą stroną jest konsument, to należy mu ten wzorzec doręczyć

C. KONFLIKT WZORCÓW

-konflikt wzorców pojawia się, gdy strony umowy są przedsiębiorcami i stosują różne, ustalone przez siebie wzorce

-jeżeli strony zawarły umowę w takiej sytuacji, wiążą je tylko te postanowienia, które nie są ze sobą sprzeczne

-jednakże nie dochodzi do zawarcia umowy, gdy po otrzymaniu oferty oblat niezwłocznie zawiadomi oferenta, że nie zamierza zawierać umowy przy zastosowaniu wzorca ustalonego przez oferenta

§5. UMOWY KONSUMENCKIE

5.1. POJĘCIA OGÓLNE

A. POJĘCIE

Umowy konsumenckie umowy zawierane przez przedsiębiorcę i konsumenta

Konsument osoba fizyczna, która dokonuje czynności prawnej nie związanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową

Przedsiębiorca każdy podmiot prawa cywilnego, który we własnym imieniu prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową

B. REGULACJA PRAWNA

-do wszystkich umów konsumenckich bądź co do znacznej ich części zastosowanie mają 3 instytucje ogólne:

1. niedozwolone postanowienia (klauzule) umowne

2. umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa

3. umowy zawierane na odległość

5.2. NIEDOZWOLONE POSTANOWIENIA UMOWNE

Niedozwolone postanowienia (klauzule) umowne klauzule, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy

A. ZAKRES ZASTOSOWANIA

-zakresem regulacji objęte są umowy konsumenckie zawierane przy użyciu wzorca umownego i bez wzorca

-umowy zawierane przy użyciu wzorca stanowią jednak główny przedmiot regulacji

-regulacja odnosi się tylko do niektórych postanowień umów konsumenckich:

-nie dopuszcza się możliwości uznania za klauzulę niedozwoloną postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane jednoznacznie

-postanowienie określające główne świadczenia stron musi być sformułowane w sposób jednoznaczny, by wyłączyć zastosowanie tej reguły

-dopuszcza się jednak możliwość uznania za klauzulę niedozwoloną postanowienie umowy, które nie zostało z konsumentem indywidualnie uzgodnione

-za nieuzgodnione indywidualnie uważa się postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu

-w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przyjętych z wzorca umownego zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta

B. CIĘŻAR DOWODU INDYWIDUALNEGO UZGODNIENIA

-ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje

-jest to rozstrzygnięcie korzystne dla konsumenta, ponieważ z reguły ciężar dowodu spoczywa na przedsiębiorcy

C. PRZESŁANKI UZNANIA KLAUZULI ZA NIEDOZWOLONĄ

-przesłankami uznania postanowień umownych za niedozwolone jest taka treść, która kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy

-przesłanka sprzeczności z dobrymi obyczajami odwołuje się do jednego z podstawowych kryteriów ocennych w stosunkach umownych

-zasada ta ma charakter klauzuli generalnej i pełni funkcję podobną do klauzuli zasad współżycia społecznego

• dobre obyczaje zespół norm pozaprawnych, na który składają się normy moralne i obyczajowe powszechnie przyjęte w stosunkach gospodarczych dla realizacji określonych wartości tj., np. uczciwość, rzetelność, lojalność, fachowość

-art. 385² KC określa sposób postępowania, jakie należy podjąć, aby dokonać oceny zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami

-nie można ograniczać się do treści samej klauzuli

-treść klauzuli należy ocenić w kontekście okoliczności zawarcia umowy

-oceny tej dokonuje się wg stanu z chwili zawarcia umowy

-ponadto wymaga się, by klauzula rażąco naruszała interesy konsumenta

-w przypadku tej przesłanki należy się odwołać do równowagi kontraktowej

-przy ocenie należy uwzględnić np. interes ekonomiczny, stworzenie trudności organizacyjnych, stratę czasu, naruszenie sfery prywatności

D. KATALOG KLAUZUL NIEDOZWOLONYCH

-w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:

1. wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie,

2. wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,

3. wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony,

4. przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy,

5. zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta,

6. uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju,

7. uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie,

8. uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta,

9. przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy,

10. uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,

11. przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową,

12. wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania,

13. przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy,

14. pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,

15. zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia,

16. nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy,

17. nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego,

18. stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia,

19. przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia,

20. przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy,

21. uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności,

22. przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta,

23. wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.

-wszystkie te klauzule można podzielić na 4 grupy:

1. klauzule, które ograniczają bądź wyłączają odpowiedzialność przedsiębiorcy (1-3; 21)

2. klauzule, które przekazują przedsiębiorcy kontrolę nad treścią postanowień i wykonaniem umowy (3-15; 19-20)

3. klauzule, które kształtują lub umożliwiają przedsiębiorcy kształtować niekorzystnie dla konsumenta czas trwania umowy (10; 14-15; 18)

4. klauzule, które w inny sposób naruszają równowagę kontraktową (16-17)

E. SKUTKI UZNANIA KLAUZULI ZA NIEDOZWOLONĄ

-klauzule takie – zamieszczone w umowie lub we wzorcu umowy – nie wiążą konsumenta

-umowa zostaje zawarta, więc wywiera skutki prawne określone w jej treści poza tymi, które są wskazane w niedozwolonych klauzulach umownych

-niedopuszczalne jest uznanie całej umowy za bezskuteczną (nieważną)

F. KONTROLA TREŚCI KONKRETNEGO STOSUNKU PRAWNEGO (KONTROLA INCYDENTALNA)

Kontrola incydentalna wykonują ją sądy, które rozpatrują w procesie indywidualną sprawę w celu ustalenia wiążącej strony treści stosunku prawnego

-orzeczenie wywołuje skutki wyłącznie dla stron sprawy

G. KONTROLA ABSTRAKCYJNA

Kontrola abstrakcyjna uregulowana jest przez KPC w rozdziale „Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone” (art. 479³⁶-479⁴⁵ KPC)

-powództwo o znanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone może wnieść:

1. każda osoba, wobec której może być zastosowana kwestionowana w pozwie klauzula

2. organizacja społeczna, do której zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów oraz rzecznik konsumentów i Prezes UOKiK

3. zagraniczna organizacja wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach UE do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, jeżeli cel jej działania uzasadnia wystąpienie przez nią z takim żądaniem dotyczącym wzorców umów stosowanych w Polsce, zagrażających interesom konsumentów w państwie członkowskim, w którym organizacja ma swoją siedzibę

-powództwo wytacza się przeciwko przedsiębiorcy stosującemu wzorzec

-sprawę rozpoznaje Sąd Okręgowy w Warszawie, sprawujący funkcję sądu ochrony konkurencji i konsumentów

-sąd zarządza publikację każdego wyroku wydanego w sprawie o uznanie klauzuli wzorca za niedozwolony w Monitorze Sądowym i Gospodarczym

5.3. UMOWY ZAWIERANE POZA LOKALEM PRZEDSIĘBIORSTWA

-regulacja ma na celu:

1. ochronę życia prywatnego człowieka przed agresywnymi i bezwzględnymi sposobami oferowania usług lub dóbr przez przedsiębiorców

2. ochronę konsumenta przed zaskoczeniem go ofertą przedsiębiorcy w sytuacji, gdy nie ma właściwych przesłanek, aby konsument mógł podjąć decyzję o zawarciu umowy po dojrzałym namyśle

3. zapewnienie konsumentowi identyfikacji przedsiębiorcy działającego poza swoim lokalem

A. MIEJSCE ZAWARCIA UMOWY

-ustawa odnosi się do umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa

• Lokal przedsiębiorstwa miejsce przeznaczone do obsługiwania publiczności i oznaczone zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej

-jednakże umowy zawierane wprawdzie w lokalu przedsiębiorstwa, ale będące rezultatem zorganizowanego zbierania ofert konsumentów w czasie odwiedzin przedsiębiorcy lub osoby działającej w jego imieniu (np. akwizytorów)

• w miejscu pracy konsumenta

• w mieszkaniu konsumentów

• w innym miejscu pobytu konsumenta

traktuje się jak zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa

B. WYŁĄCZENIA

-przepisów ustawy nie stosuje się do umów:

1. o charakterze ciągłym lub okresowym, zawieranych na podstawie oferty sprzedaży lub przez odwołanie się do ogłoszeń, reklam, cenników i innych informacji skierowanych do ogółu albo do poszczególnych osób, jeżeli konsument mógł uprzednio zapoznać się z treścią otrzymanej oferty lub informacji pod nieobecność drugiej strony umowy, a zarazem w tej ofercie lub informacji, jak i w umowie zastrzeżono prawo do odstąpienia od umowy przez konsumenta w terminie 10 dni od dnia jej zawarcia

2. sprzedaży artykułów spożywczych, dostarczanych okresowo przez sprzedawcę do miejsca zamieszkania konsumenta

3. powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach codziennego, o wartości przedmiotu umowy do równowartości 10 euro

4. o prace budowlane

5. dotyczących nieruchomości z wyłączeniem usług remontowych

6. ubezpieczenia, w tym o członkowstwo w otwartych funduszach emerytalnych oraz reasekuracji

7. dotyczących papierów wartościowych oraz jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych i inwestycyjnych

C. SPOSOBY ZAWARCIA UMÓW POZA LOKALEM PRZEDSIĘBIORSTWA

-ustawa nakłada na przedsiębiorcę szereg obowiązków o charakterze informacyjnym:

• przedsiębiorca/reprezentant proponujący zawarcie umowy powinien okazać konsumentowi dokument potwierdzający prowadzenie przedsiębiorstwa i dokument tożsamości, a gdy chodzi o reprezentanta także odpowiednie umocowanie

• przedsiębiorca powinien – przed zawarciem umowy- poinformować konsumenta na piśmie o prawie odstąpienia od umowy we właściwym terminie i wręczyć mu wzór oświadczenia o odstąpieniu

• w razie zawarcia umowy przedsiębiorca jest obowiązany wręczyć konsumentowi pisemne jej potwierdzenie, stwierdzające datę jej zawarcia, rodzaj i przedmiot świadczenia oraz cenę

D. ODSTĄPIENIE OD UMOWY

-konsumentowi z mocy ustawy przysługuje prawo odstąpienia od umowy bez podawania przyczyn

-konsument ma prawo przemyśleć decyzję zawarcia umowy

-zastosowanie normy nie może być uchylone odmiennymi postanowieniami umowy

-strony mogą prawo odstąpienia ukształtować w umowie w sposób korzystniejszy dla konsumenta niż wskazany w ustawie

-prawo odstąpienia jest prawem kształtującym, które konsument wykonuje przez złożenie oświadczenia drugiej stronie

-oświadczenie wymaga formy pisemnej ad probationem

-ustawa wskazuje na 10-dniowy termin do złożenia takiego oświadczenia

-do zachowania terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem

-po tym terminie prawo odstąpienia wygasa, chyba że strony ustaliły w umowie termin dłuższy

-bieg terminu rozpoczyna się od dnia zawarcia umowy

-jeżeli konsument nie został poinformowany na piśmie o prawie odstąpienia, bieg tego terminu rozpoczyna się dopiero od uzyskania przez niego w jakikolwiek sposób informacji o prawie odstąpienia

-prawo odstąpienia wygasa w każdym wypadku z upływem 3 miesięcy od dnia wykonania umowy

-w razie odstąpienia umowa uznawana jest za niezawartą

-konsument i przedsiębiorca są zwolnieni od wszelkich zobowiązań wskazanych w umowie

-wszystko to, co strony świadczyły podlega zwrotowi

-zwrot powinien nastąpić niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni

-jeżeli konsument dokonał jakichkolwiek przedpłat należą mu się odsetki ustawowe od daty dokonania przedpłaty

5.4. UMOWY ZAWIERANE NA ODLEGŁOŚĆ

-celem regulacji jest ochrona konsumenta przed zagrożeniami wynikającymi stąd, że przy zawieraniu umowy nie uczestniczy bezpośrednio przedsiębiorca

A. ZAWARCIE UMOWY NA ODLEGŁOŚĆ

-przy zawieraniu umowy na odległość strony nie są fizycznie obecne, a w konsekwencji nie porozumiewają się ze sobą twarzą w twarz, lecz posługują się środkami technicznymi pozwalającymi in na przekaz informacji, np.:

drukowany lub elektroniczny formularz zamówienia niezaadresowanego lub zaadresowanego	reklama prasowa z wydrukowanym formularzem zamówienia reklama w postaci elektronicznej
katalog	telefon
telefaks	radio
telewizja	automatyczne urządzenie wywołujące
wizjofon	wideotekst
poczta elektroniczna

-pojęcie „zawierania umów na odległość” obejmuje jedynie sytuacje, gdy przedsiębiorca zorganizował swoją działalność przez wykorzystywanie środków porozumiewania się na odległość

B. WYŁĄCZENIA

-nie wszystkie umowy konsumenckie zawierane na odległość są objęte reżimem ochronnym – wyłączone są spod niego umowy:

• zawierane z wykorzystaniem automatów

• rent

• zawarte z operatorami telekomunikacji przy wykorzystaniu publicznych automatów telefonicznych

• dotyczące nieruchomości (z wyjątkiem najmu)

• sprzedaży z licytacji

-ponadto do niektórych umów reżim ochronny odnosi się tylko częściowo – dotyczy to:

• sprzedaży artykułów spożywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawcę do mieszkania lub miejsca pracy konsumenta

• świadczenia usług w zakresie zakwaterowania, transportu, rozrywek i gastronomii

C. ZGODA KONSUMENTA NA POSŁUŻENIE SIĘ OKREŚLONYM ŚRODKIEM POROZUMIEWANIA SIĘ
NA ODLEGŁOŚĆ

-posłużenie się:

• telefonem w celu złożenia propozycji

• wizjo fonem zawarcia umowy

• telefaksem może nastąpić wyłącznie za

• pocztą elektronicznym uprzednią zgodą konsumenta

• automatycznym urządzeniem wywołującym

• innym środkiem komunikacji elektronicznej

-przez propozycję zawarcia umowy należy rozumieć:

• złożenie oferty

• zaproszenie do składania ofert lub składania zamówień

• zaproszenie do podjęcia rokowań

-brak uprzedniej zgody nie prowadzi do nieważności zawartej następnie umowy

-będzie miała tu zastosowanie odpowiedzialność odszkodowawcza (culpa in contrahendo) lub powołanie się na błąd

-posługiwanie się środkami porozumiewania się na odległość w celu złożenia propozycji zawarcia umowy nie może odbywać się na koszt konsumenta

D. OBOWIĄZEK INFORMACJI

-konsument powinien być poinformowany przez przedsiębiorcę – najpóźniej w chwili złożenia propozycji zawarcia umowy – o elementach identyfikujących go oraz o przedmiocie umowy i wskazanych w przepisach ustawy prawach i obowiązkach stron

-informacje te przedsiębiorca przekazuje przy użyciu środka porozumiewania się na odległość

-informacje powinny być sformułowane jednoznacznie, w sposób zrozumiały i łatwy do odczytania

-uchybienie przesłance jednoznaczności otwiera możliwość interpretowania niejasnego tekstu na korzyść konsumenta

-informacja powinna być ponadto czytelna lub słyszalna, ale przede wszystkim wyrażona w języku polskim

-niespełnienie tej przesłanki powoduje powstanie odpowiedzialności culpa in contrahendo

-na przedsiębiorcy spoczywa również obowiązek potwierdzenia na piśmie danych i informacji dotyczących umowy i to najpóźniej w momencie rozpoczęcia spełnienia świadczenia

-niespełnienie tego obowiązku powoduje przedłużenie terminu do odstąpienia od umowy przez konsumenta

E. TREŚĆ UMOWY

-treść umowy ustalają strony w granicach określonych przepisami ustawy z 2000r., które mają charakter semiimperatywny

-w odniesieniu do umów o świadczenia ciągłe i okresowe ustawa stanowi, że jeżeli zostały one zawarte na czas dłuższy niż 1 rok, poczytuje się je po upływie tego terminu za zawarte na czas nieoznaczony

-umowy takie można wypowiedzieć z zachowaniem terminu miesięcznego, ale strony mogą zastrzec krótszy termin wypowiedzenia

-ustawa zakazuje nakładać na konsumenta obowiązek zapłaty ceny lub wynagrodzenia przed otrzymaniem świadczenia

-ponadto umowa powinna określać miejsce i sposób składania reklamacji niepowodujący nadmiernych trudności lub kosztów po stronie konsumentów (podlega to kontroli sądu)

-termin wykonania umowy strony ustalają swobodnie

-jeżeli tego nie uczynią obowiązuje norma, w myśl której przedsiębiorca powinien wykonać umowę najpóźniej w okresie 30 dni po złożeniu przez konsumenta oświadczenia o zawarciu umowy

F. SKUTKI NIEWYKONANIA UMOWY PRZEZ PRZEDSIĘBIORCĘ

-przedsiębiorcy służy prawo odstąpienia od umowy, jeżeli nie może on spełnić świadczenia z tego powodu, że przedmiot świadczenia nie jest dostępny

-wykonanie tego prawa powinno nastąpić niezwłocznie, nie później niż w okresie 30 dni od dnia zawarcia umowy

-przedsiębiorca jest zobowiązany zwrócić konsumentowi otrzymaną sumę pieniężną

-w tym wypadku przedsiębiorca nie ponosi ponadto odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu niewykonania umowy

-jeżeli przedsiębiorca nie może wykonać zobowiązania z powodu przejściowej niemożliwości spełnienia świadczenia o właściwościach określonych przez konsumenta, odpowiada on na zasadach ogólnych

-strony mogą jednak w umowie zastrzec, iż w takim wypadku przedsiębiorca może zwolnić się od zobowiązania przez spełnienie świadczenia zastępczego o analogicznych cechach i tej samej cenie

-ostateczna decyzja zawsze należy do konsumenta – ma on prawo nieprzyjęcia świadczenia zastępczego

G. ZAPŁATA KARTĄ PŁATNICZĄ

-jeżeli konsument płaci kartą płatniczą, która została niewłaściwe wykorzystana, może on żądać unieważnienia na koszt przedsiębiorcy zapłaty i ewentualnego odszkodowania

H. ODSTĄPIENIE OD UMOWY PRZEZ KONSUMENTA

-przy umowach zawieranych na odległość konsumentowi przysługuje ustawowe prawo odstąpienia od umowy bez podawania przyczyn i bez obowiązku świadczenia odstępnego

-prawo to służy konsumentowi w zawitym terminie 10 dni od dnia wydania rzeczy, a gdy umowa dotyczy świadczenia usług – od dnia jej zawarcia

-termin ten ulega przedłużeniu do 3 miesięcy, gdy przedsiębiorca nie potwierdzi złożonej przez siebie propozycji zawarcia umowy

-dla skuteczności oświadczenia konsumenta liczy się chwila wystania tego oświadczenia adresatowi, a nie termin dojścia oświadczenia do adresata

-z prawa odstąpienia konsument nie może skorzystać w przypadkach:

1. świadczenia usług rozpoczętego za zgodą konsumenta przed upływem 10-dniowego terminu

2. świadczeń dotyczących nagrań audialnych, audiowizualnych i wizualnych oraz zapisanych na nośnikach danych programów komputerowych po usunięciu przez konsumenta ich oryginalnego opakowania

3. umów dotyczących świadczeń, za które cena lub wynagrodzenie zależy od ruchu cen na rynku finansowym

4. świadczeń o właściwościach określonych przez konsumenta w złożonym przez niego zamówieniu lub ściśle związanych z jego osobą

5. świadczeń, które z uwagi na ich charakter nie mogą zostać zwrócone lub których przedmiot ulega szybkiemu zepsuciu

6. dostarczenia prasy

7. usług w zakresie gier i zakładów wzajemnych

-strony mogą zastrzec w umowie prawo do odstąpienia od umowy w powyższych okolicznościach

§6. UMOWY ODNOSZĄCE SIĘ DO OSÓB TRZECICH

6.1. UMOWA O ŚWIADCZENIE NA RZECZ OSOBY TRZECIEJ

A. POJĘCIE

Umowa na rzecz osoby trzeciej (pactum in favorem tertii) umowa, która nigdy nie występuje jako umowa samodzielna – zawsze stanowi ona dodatek/zastrzeżenie modyfikujące inną umowę bądź stosunek obligacyjny powstały z innego zdarzenia prawnego

-do jej istotnej treści należy:

• zobowiązanie dłużnika, że będzie świadczył na rzecz osoby trzeciej

• przyznanie osobie trzeciej prawie do żądania w imieniu własnym i bezpośrednio od dłużnika określonego świadczenia

-w tym zakresie:

• wierzyciel = zastrzegający

• dłużnik = przyrzekający

Stosunek waluty	Wierzyciel- Osoba trzecia	-treść tego stosunku i jego ważność ma wpływ na ocenę prawidłowości uzyskanego przez osobę trzecią przysporzenia -zastrzegający może żądać zwrotu świadczenia od osoby trzeciej, jeżeli w świetle stosunku waluty było ono nienależne -natomiast ani osoba trzecia, ani dłużnik nie mogą się we wzajemnych stosunkach powołać na stosunek waluty
Stosunek pokrycia	Wierzyciel - Dłużnik	-stosunek ten wyznacza zawarta między zastrzegającym a przyrzekającym umowa zasadnicza o dowolnej treści lub inne zdarzenie prawne, uzupełnione zastrzeżeniem świadczenia na rzecz osoby trzeciej
Stosunek zapłaty	Dłużnik – Osoba trzecia	-wyraża roszczenie osoby trzeciej przeciwko dłużnikowi o wykonanie zobowiązania wyznaczonego stosunkiem pokrycia

-jeżeli zastrzeżono, że dłużnik wykona świadczenie do rąk osoby trzeciej, z tym jednak ograniczeniem, że osoba trzecia nie nabędzie własnego prawa do żądania od dłużnika świadczenia, to taka umowa jest niewłaściwą umową na rzecz osoby trzeciej

-osoba trzecia uzyska w rezultacie umowy upoważnienie do odbioru świadczenia dłużnika, który spełniając je do jej rąk, zwolni się ze zobowiązania względem wierzyciela

-jeżeli strony zastrzegły, że dłużnik zobowiązany jest świadczyć osobie trzeciej, a równocześnie nie określiły bliżej jej sytuacji prawnej, mogłaby powstać czy umowa na rzecz osoby trzeciej ma charakter właściwy czy nie właściwy

-art. 393 KC wprowadza w związku z tym regułę interpretacyjną przemawiającą za konstrukcją umowy właściwej

B. SKUTKI

-osoba trzecia nabywa zastrzeżone na jej korzyść prawo wprost z umowy, ale nabycie ma charakter prowizoryczny

-definitywne nabycie prawa jest uzależnione od oświadczenia woli osoby trzeciej, że chce ona z dokonanego na jej korzyść zastrzeżenia skorzystać

-oświadczenie może być złożone w dowolnej formie, chyba że sama umowa przewiduje obowiązek zachowania formy szczególnej

-do tego czasu zastrzeżenie świadczenia na rzecz osoby trzeciej wolno zmienić lub odwołać

-zastrzeżenie traci ważność, gdy osoba trzecia oświadczy, że z niego nie skorzysta

-osoba trzecia może żądać od dłużnika (przyrzekającego) świadczenia określonego w treści stosunku prawnego łączącego dłużnika z wierzycielem (zastrzegającym)

-ponadto dłużnik może powołać się na zarzuty osobiści przysługujące mu względem osoby trzeciej (np. zarzut potrącenia)

-zastrzeżenie świadczenia na rzecz osoby trzeciej, która je przyjęła pozbawia wierzyciela możliwości domagania się tego świadczenia na swoją rzecz

C. ZASTOSOWANIE

-konstrukcja umowy na rzecz osoby trzeciej została wykorzystana przy kształtowaniu pewnych wariantów umów typowych, np.:

• przewozu

• ubezpieczenia

• dożywocia

6.2. UMOWA O ŚWIADCZENIE PRZEZ OSOBĘ TRZECIĄ

A. POJĘCIE

Umowa o świadczenie przez osobę trzecią (umowa gwarancyjna) umowa, w której zastrzeżono, że osoba trzecia zachowa się w określony sposób, co wywoła skutki prawne między stronami umowy

-w umowie tej jedna ze stron (przyrzekający, gwarant) przyrzeka drugiej stronie (beneficjentowi gwarancji), że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie

• zaciągnięcie zobowiązania polega na dokonaniu czynności prawnej, w następstwie czego powstaje nowy stosunek zobowiązaniowy

• obowiązek spełnienia określonego świadczenia odnosi się do istniejącego już stosunku zobowiązaniowego, powstałego z jakiegokolwiek tytułu prawnego, w obrębie którego wyznaczone zostało dane świadczenie

-samo przyrzeczenie może być dwojako rozumiane:

• przyrzekający zobowiązuje się do poczynienia starań w celu skłonienia osoby trzeciej, by zachowała się ona w sposób przyrzeczony

• przyrzekający przyjmuje gwarancję, że osoba trzecia zaciągnie zobowiązanie lub spełni świadczenie

-zawarcie umowy o świadczenie przez osobę trzecią nie kreuje trójstronnego stosunku prawnego

-umowa obliguje wyłącznie przyrzekającego wobec wierzyciela

B. ODPOWIEDZIALNOŚĆ GWARANTA

-odpowiedzialność gwaranta wobec beneficjenta gwaranta zależy od tego, co gwarancja obejmuje

-jeżeli gwarant przyrzekł, że osoba trzecia zaciągnie zobowiązanie, to odpowiada on wobec beneficjenta gwarancji jedynie w ramach ujemnego interesu umownego

-jeżeli gwarant zapewnił, że osoba trzecia spełni świadczenie, powinien on wyrównać beneficjentowi wszelkie szkody, jakie ten poniósł w następstwie niewykonania przez osobę trzecią przyrzeczonego świadczenia

-gwarant może zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody, jeżeli sam spełni przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia

-gwarantowi przysługuje upoważnienie przemienne (facultas alternativa) do zwolnienia się z długu przez wykonanie innego świadczenia niż świadczenie główne (naprawienie szkody)

C. ZASTOSOWANIE

-początkowo na konstrukcji tej opierano gwarancję bankową

-obecnie umowa znajduje zastosowanie dla określania odpowiedzialności del credere agenta

6.3. UMOWA O ZWOLNIENIE DŁUŻNIKA PRZEZ OSOBĘ TRZECIĄ OD OBOWIĄZKU ŚWIADCZENIA

-w umowie tej występuje po jednej stronie osoba, która jest dłużnikiem w jakimkolwiek zawiązanym już wcześniej stosunku prawnym, a po drugiej stronie podmiot, który w owym stosunku prawnym nie uczestniczy (osoba trzecia)

-jeżeli osoba trzecia zobowiąże się wobec dłużnika, że zwolni go z obowiązku świadczenia na rzecz jego wierzyciela, to umowa taka nie zmienia pozycji prawnej dłużnika wobec wierzyciela

-wierzyciel zachowuje swoją wierzytelność wobec dłużnika

-osoba trzecia ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie żądał od dłużnika spełnienia świadczenia

-osoba trzecia zaciąga wobec dłużnika zobowiązanie typu gwarancyjnego, biorąc na siebie odpowiedzialność za określone zachowanie się wierzyciela wobec dłużnika

-osoba trzecia ponosi odpowiedzialność za wszelką szkodę, która powstanie w majątku dłużnika wskutek niezapobieżenienia żądaniu świadczenia przez wierzyciela

V. CZYNY NIEDOZWOLONE

§1. UWAGI WPROWADZAJĄCE

Czyny niedozwolone (delikty) zdarzenia powodujące powstanie stosunku obligacyjnego

-zalicza się do nich:

• zawinione działania człowieka

• innego rodzaju zachowania ludzkie oraz zdarzenia

-podmiot odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym zobowiązany jest do jej naprawienia

-świadczenie polegające na prawieniu szkody wynikłej z czynu niedozwolonego jest świadczeniem pierwotnym

§2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WŁASNE CZYNY

-odpowiedzialność za własne czyny oparta jest na zasadzie winy

-norma wyrażona w art. 415 KC odnosi się do wszystkich podmiotów prawa cywilnego

2.1. BEZPRAWNOŚĆ

A. POJĘCIE

Bezprawność niezgodność zachowania się sprawcy z porządkiem prawnym:

• przepisami prawa

• zasadami współżycia społecznego

B. WYŁĄCZENIA

-do działań wyłączających bezprawność zalicza się:

1. obronę konieczną

2. stan wyższej konieczności

3. dozwoloną samopomoc

4. zgodę poszkodowanego

5. wykonywanie własnych praw podmiotowych

1) Obrona konieczna (art. 423 KC) polega na odparciu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne lub dobro innej osoby

-źródłem zagrożenia jest działalność człowieka (zamach)

-dobrem zagrożonym może mieć dobro majątkowe lub dobro osobiste

-zagrożenie jest bezpośrednie, gdy trwa w momencie podjęcia obrony przed niebezpieczeństwem

-prawo cywilne nie zawiera postanowień dotyczących przekroczenia granic obrony koniecznej

-przyjmuje się, że przekroczenie granic nie powoduje uchylenia bezprawności i pociąga za sobą odpowiedzialność odpierającego zamach za wywołaną takim działaniem szkodę

-powstaje tu jednak możliwość obniżenia odszkodowania na zasadzie przyczynienia się poszkodowanego do powstania winy

2) Stan wyższej konieczności (art. 424 KC) znamionuje go bezpośrednie zagrożenie dla dowolnego dobra jakiejkolwiek osoby, z tym że źródłem zagrożenia nie jest zamach lecz jakaś rzecz lub zwierzę

-w takim przypadku, jeżeli w celu odwrócenia zagrożenia osoba zagrożona lub jakakolwiek inna zniszczyła albo uszkodziła rzecz, albo zraniła lub zabiła zwierzę, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną w ten sposób szkodę

-do uchylenia odpowiedzialności konieczne jest ponadto, aby:

1. sama nie wywołała niebezpieczeństwa, np. przez drażnienie psa, zapalenie domu

2. niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec, w szczególności przez zwrócenie się do organów państwowych o podjęcie odpowiednich działań ochronnych

3. ratowane dobro było oczywiście ważniejsze aniżeli dobro zagrożone

3) Dozwolona samopomoc jest przewidziana wyjątkowo w przypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie

-działanie w tych granicach nie jest bezprawne, a jeżeli doprowadziło do wyrządzenia szkody, to sprawca nie jest za nią odpowiedzialny

4) Zgoda poszkodowanego zgoda poszkodowanego na działania ingerujące w sferę jego dóbr uchyla bezprawność tych działań w takim zakresie, w jakim poszkodowany może dysponować naruszonymi dobrami

5) Wykonywanie własnych praw podmiotowych wyłącza bezprawność tych działań i zwalnia z odpowiedzialności za nie

2.2. WINA

A. POJĘCIE

Wina (podmiotowa strona czynu) pojęcie winy odnosi się do stanów psychicznych sprawcy

-przez winę rozumie się naganną decyzję człowieka odnoszącą się do podjętego przez niego bezprawnego czynu/zaniechania

B. KWALIFIKACJE PSYCHICZNE

-winę może ponosić tylko człowiek działający z odpowiednim rozeznaniem, czyli człowiek poczytalny i dojrzały psychicznie

• stan niepoczytalności – wyłącza odpowiedzialność opartą na winie
  -przyczyny, jakie zdecydowały o stanie niepoczytalności sprawcy muszą istnieć w chwili wyrządzenia przez niego szkody
  -może to być np. choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, przejściowe zaburzenia czynności psychicznych

• młody wiek człowieka – małoletni, który nie ukończył 13 lat, nie ponosi odpowiedzialności na zasadzie winy
  -odnośnie małoletniego, który ukończył 13 rok życia, kwestię tą należy rozstrzygać indywidualnie

C. RODZAJE I MIERNIKI WINY

-rozróżnia się dwie postaci winy:

1. wina umyślna polega na tym, że sprawca chce (dolus directus) przez swoje bezprawne zachowanie wyrządzić drugiemu szkodę lub co najmniej świadomie godzi się na to (dolus eventualis)

2. wina nieumyślna (niedbalstwo) wiąże się z niedołożeniem wymaganej staranności

2.3. WSPÓŁSPRAWSTWO I WSPÓŁODPOWIEDZIALNOŚĆ

-szkoda może być wyrządzona nie tylko przez jednego sprawcę, lecz przez kilku działających w porozumieniu lub bez porozumienia

-w takich wypadkach wszyscy sprawcy ponoszą odpowiedzialność solidarną za wyrządzoną wspólnie szkodę, jeżeli ich czyny były zawinione

A. PODŻEGANIE I POMOCNICTWO

Podżeganie oddziaływanie na sferę motywacyjną bezpośredniego sprawcy, dążące do wywołania u niego zamiaru lub utwierdzenia go w zamiarze popełnienia czynu niedozwolonego

Pomocnictwo polega na wsparciu bezpośredniego sprawcy intelektualnie (np. udzielenie wskazówek) lub fizycznie (np. przez dokonanie czynu niedozwolonego)

-zachowania podżegacza i pomocnika zawsze wykazują znamiona winy umyślnej

-podżegacz i pomocnik są współsprawcami szkody i ponoszą odpowiedzialność solidarną z bezpośrednim sprawcą szkody

-odpowiedzialności ich ograniczona jest jednak tylko do tej szkody, d której powstania nakłaniali lub pomagali

-pomocnik/podżegacz mogą również ponosić wyłączną odpowiedzialność, jeżeli sprawcy bezpośredniemu nie można przypisać winy

B. SKORZYSTANIE ZE SZKODY

-osoba, która świadomie skorzystała z wyrządzonej drugiemu szkody odpowiada wyłącznie za czyn własny

-odpowiedzialność opiera się na winie umyślnej

-odnoszący korzyść ponosi odpowiedzialność w granicach następstw własnego czynu, a nie za całą szkodę wyrządzoną bezpośrednio przez sprawcę

-w tych granicach jest to odpowiedzialność solidarna ze sprawcą bezpośrednim

2.4. CIĘŻAR DOWODU

A. REGUŁA OGÓLNA

-ciężar dowodu okoliczności wskazanych w art. 415 KC spoczywa na poszkodowanym

-w praktyce zadanie to ułatwiają mu szeroko stosowane przez sądy domniemania faktyczne, dotyczące zwłaszcza winy sprawcy

-podstawą domniemań jest przede wszystkim bezprawność postępowania sprawcy

-sama bezprawność nie może być jednak przedmiotem domniemania

-jednakże co do szkód wywołanych w następstwie naruszenia dóbr osobistych ustanowione zostało domniemanie prawne, że naruszenia te dokonane zostały bezprawnie

B. WINA ANONIMOWA

Wina anonimowa (bezimienna) konstrukcja dostarczająca poszkodowanemu ułatwień dowodowych

-pozwala ona przypisać winę osobie prawnej, jeżeli wykaże się, że szkoda została wyrządzona przez niezidentyfikowaną osobę fizyczną działającą w strukturze danej osoby prawnej

§3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CUDZE CZYNY

3.1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB ZOBOWIĄZANYCH DO NADZORU

-zawiniony czyn człowieka może polegać również na tym, że nie dopełnił on ciążącego na nim obowiązku nadzoru nad inną osobą, która w następstwie tego wyrządziła komuś szkodę

-zobowiązany do nadzoru ponosi odpowiedzialność za własne zachowanie (winę w nadzorze) z tym zastrzeżeniem, że cudzy czyn, jakim jest zachowanie się podopiecznego, stanowi bezpośrednią przyczynę szkody

-poszkodowany może wówczas dochodzić od zobowiązanego do nadzoru naprawienia szkody

-na poszkodowanym spoczywa ciężar dowodu co do:

• istnienia szkody

• winy w nadzorze

• związku przyczynowego między winą w nadzorze a wyrządzoną przez podopiecznego szkodą

-ustawa przewiduje możliwość dochodzenia odszkodowania od:

1. sprawującego nadzór

2. wyjątkowo od samego sprawcy

A. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPRAWUJĄCEGO NADZÓR

-odpowiedzialność ta oparta jest na winie osoby zobowiązanej do nadzoru lub sprawującej nadzór

-jednakże ustawa, chroniąc interesy poszkodowanego, ułatwia mu dochodzenie odszkodowania od osoby zobowiązanej przez ustanowienie w art. 427 KC dwóch korzystnych domniemań prawnych:

1. co do winy w nadzorze domniemanie upadnie, gdy zostanie wykazane, że osoba zobowiązana do nadzoru zachowywała się zgodnie z ciążącymi na niej obowiązkami i dołożyła należytej staranności w ich wykonywaniu

2. co do związku przyczynowego między zawinionym zachowaniem się osoby zobowiązanej do nadzoru a szkodą wyrządzoną przez podopiecznego osobie trzeciej domniemanie może być obalone przez wykazanie, że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru

-oba domniemania mają charakter domniemań prawnych zwykłych

-jeżeli osoba zobowiązana do nadzoru jest zarazem podwładnym w rozumieniu art. 430 KC, odpowiedzialność za nią ponosi zwierzchnik, którym z reguły jest zatrudniający ją pracodawca

-ponadto czyn podopiecznego, czyli bezpośredniego sprawcy, musi być bezprawny, chociaż niezawiniony

-jeżeli podopieczny wyrządził komuś krzywdę w sytuacji wyłączającej bezprawność jego czynu, to osoba zobowiązana do nadzoru nie ponosi odpowiedzialności

B. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPRAWCY

-przewidziana w art. 427 KC odpowiedzialność za czyn cudzy osób zobowiązanych do nadzoru nie zapewni poszkodowanemu naprawienia szkody w trzech przypadkach:

1. jeżeli obalone zostanie domniemanie winy w nadzorze lub domniemanie skutku przyczynowego

2. jeżeli ściągnięcie wierzytelności (odszkodowania) od osoby odpowiedzialnej z tytułu winy w nadzorze jest niemożliwe lub bardzo utrudnione

3. jeżeli brak jest osób zobowiązanych do nadzoru

-w takich przypadkach KC przewiduje odpowiedzialność opartą na zasadzie słuszności

-czyn sprawcy musi mieć cechę bezprawności

3.2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB POWIERZAJĄCYCH WYKONANIE CZYNNOŚCI INNEJ OSOBIE

A. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZEZ SAMODZIELNEGO WYKONAWCĘ

-na mocy art. 429 KC ustawodawca obciążą powierzającego czynność odpowiedzialnością za dokonanie właściwego wyboru wykonawcy

-powierzający czynności powinien więc dokonać wyboru starannie, w trosce o to, by wykonawca nie wyrządził osobom trzecim krzywdy przy wykonywaniu powierzonej mu czynności

-odpowiedzialność powierzającego czynność oparta jest na winie w wyborze (art. 429 KC konstruuje domniemanie tej winy)

-domniemanie winy w wyborze powierzający czynność może obalić wykazując:

• brak winy w wyborze

• fakt powierzenia wykonania czynności osobie trudniącej się zawodowo wykonywaniem tego rodzaju czynności

-o odpowiedzialności wykonawcy względem osoby trzeciej decyduje ogólna zasada winy za czyn własny

-odpowiedzialność wykonawcy względem powierzającego czynność z reguły oparta jest na umowie łączącej te strony, co nie wyłącza ewentualnej odpowiedzialności opartej na delikcie, jeżeli zostaną spełnione przesłanki tej odpowiedzialności

B. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZEZ PODWŁADNEGO

-ten rodzaj odpowiedzialności odnosi się do sytuacji, w której wykonawca powierzonej czynności występuje w roli podwładnego względem osoby powierzającej wykonanie określonej czynności (zwierzchnika)

• zwierzchnictwo:

  • podporządkowanie ogólnoorganizacyjne (szerszy zakres)

  • podległość (węższy zakres)

-w judykaturze i doktrynie przyjęło się szersze ujęcie tego zagadnienia

-źródłem podporządkowania może być:

• ustawa

• umowa

• stosunki faktyczne (np. stosunek podporządkowania w wojsku)

-najczęstszym źródłem podporządkowania jest stosunek pracy oparty na umowie lub na mianowaniu

-ze względu na stosunek podporządkowania, który pozwala kierować działaniami podwładnego oraz uzyskiwać korzyści ekonomiczne z jego działań, a także ze względu na ochronę interesów osób trzecich odpowiedzialność zwierzchnika oparta jest na zasadzie ryzyka

-zwierzchnik odpowiada za wszelkie szkody wyrządzone osobom trzecim przez podwładnego:

• przy wykonywaniu przez niego powierzonych mu czynności

• i z jego winy

§4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ORGANÓW WŁADZY PUBLICZNEJ

4.1. PODMIOTY

A. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE

-podmiotami ponoszącymi odpowiedzialność odszkodowawczą są:

1. osoby prawne wykonujące z mocy prawa władzę publiczną, a w szczególności Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego

2. osoby prawne, którym zlecono wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej, na podstawie porozumienia, a w szczególności jednostki samorządu terytorialnego

B. POSZKODOWANY

-zgodnie z ogólnymi zasadami prawa cywilnego poszkodowanym, uprawnionym do żądania odszkodowania od osób wykonujących władzę publiczną może być każdy podmiot prawa cywilnego

4.2. PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI

A. CZYN NIEDOZWOLONY

-wskazane wyżej podmioty ponoszą odpowiedzialność odszkodowawczą za własne, a nie cudze działanie

-między osobą prawną wykonującą władzę publiczną a bezpośrednim sprawcą szkody mogą zachodzić różne powiązania uzasadniającej przypisanie tej osobie prawnej odpowiedzialności odszkodowawczej

-istotne jest, aby bezpośredni sprawca występował w roli wykonawcy władzy publicznej

-za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej nie wymaga się identyfikacji bezpośredniego sprawcy szkody, tj. ustalenia osoby fizycznej

-wystarczy dowód, że szkoda niewątpliwie powstała wskutek działania jakiejś, niezidentyfikowanej osoby wykonującej władzę publiczną

-jest to konstrukcja tzw. winy anonimowej

-istotnym ograniczeniem odpowiedzialności wskazanych wyżej podmiotów jest wymóg, aby szkoda wyrządzona była przy wykonywaniu władzy publicznej

-wykonywanie władzy publicznej może się przejawiać jako działanie lub zaniechanie

-za szkody wyrządzone przez organy państwowe/jednostki samorządu terytorialnego w sferze nieobjętej zakresem władzy publicznej odpowiadają one na ogólnych zasadach prawa cywilnego, a nie na podstawie art. 417 KC

B. SZKODA I ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY

-art. 417 KC oraz 417¹ KC nie zawierają żadnych postanowień określających w sposób szczególny pojęcie szkody i związku przyczynowego, co oznacza, że dla ustalenia tych przesłanek odpowiedzialności należy stosować ogólne reguły KC obowiązujące w tym względzie

-podmioty ponoszą odpowiedzialność wyłącznie za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła

-naprawienie szkody obejmuje straty oraz utracone korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono

-ponadto poszkodowany może żądać także zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w przypadkach wskazanych w ustawie, np. w razie uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia lub naruszenia innego dobra osobistego

4.3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ WYDANIEM ALBO NIEWYDANIEM AKTU NORMATYWNEGO, ORZECZENIA LUB DECYZJI

A. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ WYDANIEM AKTU NORMATYWNEGO

-art. 417¹ §1 KC wiąże odpowiedzialność z wyrządzeniem szkody przez wydanie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą

-roszczenie o naprawienie szkody uzależnione jest od uprzedniego stwierdzenia tej niezgodności

-niezbędne jest zatem przeprowadzenie przedsądu, do którego powołany jest Trybunał Konstytucyjny

-wymóg przedsądu nie odnosi się do przypadków niezgodności prawa polskiego z prawem wspólnotowym

-ponadto TK nie ma kompetencji do orzekania o niezgodności norm prawa miejscowego z normami hierarchicznie wyższymi (kompetencja ta należy do sądu administracyjnego)

-do przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej należą jej dwie ogólne postacie, czyli szkoda i związek przyczynowy

-ciężar dowodu tych przesłanek ciąży na poszkodowanym

-pozwanym powinien być podmiot, który wydał zakwestionowaną normę prawną

-jeżeli chodzi o prawo miejscowe, to jest nim właściwa jednostka samorządu terytorialnego

-za normy stanowione przez organy państwowe odpowiada Skarb Państwa

B. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ WYDANIEM ORZECZENIA LUB DECYZJI

-art. 417¹ §2 KC wiąże odpowiedzialność odszkodowawczą z wyrządzeniem szkody przez wydanie niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji

-art. ten obejmuje również sytuację, gdy akt indywidualny został wydany na podstawie aktu normatywnego, ale akt ten był niezgodny z Konstytucją RP, ustawą lub ratyfikowaną umową międzynarodową

-jeżeli prawomocne orzeczenie sądu/ostateczna decyzja administracyjna jest niezgodna z prawem z innych przyczyn niż wadliwa podstawa prawna, w oparciu o którą zostały wydane, kompetencja do orzekania o tym należy wyłącznie do sądów (o niezgodności decyzji administracyjnych orzekają sądy administracyjne)

C. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ NIEWYDANIEM ORZECZENIA LUB DECYZJI

-odpowiedzialność odszkodowawcza organu powołanego do stosowania prawa może obejmować również sytuacje, gdy organ ten nie dokonał czynności, do której był zobowiązany

-417¹ §3 KC reguluje skutki prawne wyrządzenia szkody spowodowanej niewydaniem orzeczenia lub decyzji, gdy ich obowiązek przewiduje przepis prawa

-chodzi tu szkodę wyrządzoną przewlekłością postępowania sądowego albo administracyjnego

-przesłanką żądania odszkodowania jest zatem stwierdzenie przewlekłości postępowania

D. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ NIEWYDANIEM AKTU NORMATYWNEGO

-w przypadku szkody wyrządzonej niewydaniem aktu normatywnego odpowiedzialność odszkodowawcza organu powołanego do stosowania prawa obejmuje tylko takie sytuacje, gdy organ był zarazem obowiązany do dokonania takiej czynności (zaniechanie legislacyjne)

-obowiązek wydania aktu prawnego powinien wynikać z przepisu konstytucyjnego albo – w przypadku rozporządzenia – z przepisu ustawy

-obowiązek taki nie może być wyprowadzany z ogólnych założeń aksjologicznych

-o zaniechaniu legislacyjnym można mówić tylko wtedy, gdy z przepisu prawa wynika, w jakim terminie organ władzy publicznej ma wydać nakazaną ustawę/rozporządzenie/akt prawa miejscowego

-dla dochodzenia odszkodowania art. 417¹ §4 KC nie przewiduje przedsądu

-zaniechanie legislacyjne stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody

4.4. NAPRAWIENIE SZKODY NA ZASADACH SŁUSZNOŚCI

-naprawienie szkody będącej następstwem wykonywania władzy publicznej opiera się na zasadzie słuszności

-jeżeli szkoda została wyrządzona przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej, to ochrona udzielana poszkodowanemu zostaje ograniczona:

1. poszkodowany może żądać odszkodowania tylko za szkodę na osobie

   • szkoda na osobie powstaje wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia

   • poszkodowany może żądać nie tylko naprawienia szkody majątkowej, lecz także zadośćuczynienia za doznaną krzywdę

   • dopuszcza się także możliwość żądania przez poszkodowanego zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny

2. poszkodowanemu przysługuje roszczenie o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, a więc istnieje po drugiej stronie obowiązek spełnienia tych świadczeń

   • roszczenie przysługuje poszkodowanemu tylko wtedy, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne wskazują, że wymagają tego względy słuszności

§5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZWIERZĘTA I RZECZY

5.1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZWIERZĘTA

A. PODMIOT I PRZESŁANKI

-odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta ponosi ten, kto je chowa lub nimi się posługuje

-chodzi tu o zwierzęta domowe oraz dzikie, które przebywają pod pieczą człowieka, np. w ogrodach zoologicznych

-chowający zwierzę nie musi być jego właścicielem

-art. 431 KC nie odnosi się do zwierząt żyjących w stanie wolnym

-odpowiedzialność za niektóre gatunki zwierząt żyjących w stanie wolnym reguluje ustawa – Prawo łowieckie (1995r.)

-przewiduje ona, że dzierżawcy lub zarządcy obwodów łowieckich odpowiadają za szkody wyrządzone przez:

dziki	łosie
jelenie	daniele
sarny

w uprawach i płodach rolnych, natomiast SP odpowiada za wszelkie szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne objęte całoroczną ochroną

-SP odpowiada także za niektóre straty (z wyłączeniem utraconych korzyści) wyrządzone przez inne zwierzęta – i tak w przypadku:

1. żubrów – odpowiada za szkody w uprawach, płodach rolnych lub gospodarstwie leśnym

2. wilków i rysiów – za szkody w pogłowiu zwierząt gospodarskich

3. niedźwiedzi – za szkody w pasiekach, w pogłowiu zwierząt gospodarskich oraz uprawach rolnych

4. bobrów – za szkody wyrządzone w gospodarstwach rolnych, leśnych lub rybackich

-odpowiedzialność ta nie zależy od czyjejkolwiek winy

B. ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI

-odpowiedzialność wskazana w art. 431 KC opiera się na zasadzie domniemanej winy w nadzorze osoby, która chowa zwierzę lub nim się posługuje

-osoba taka ponosi również odpowiedzialność za inne osoby, którym powierzył opiekę nad zwierzęciem
(np. podwładny, domownik)

-odpowiedzialność ta ogranicza się tylko do szkód, które wynikły w związku przyczynowym z naturalnymi zachowaniami się zwierząt

-utrzymujący zwierzę nie odpowiada za jego reakcję spowodowaną przez samego poszkodowanego

-jeżeli osobie, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, nie można przypisać winy, ale jej odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę jest uzasadniona ze względów moralnych, wówczas istnieje możliwość obciążenia tej osoby obowiązkiem naprawienia szkody na zasadzie słuszności

-podstawy tej odpowiedzialności precyzuje art. 431 §2 KC, stanowiąc, że poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego oraz chowającego lub posługującego się zwierzęciem wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego

C. SAMOPOMOC

-jeżeli cudze zwierzę wyrządza szkodę na gruncie (np. cudze krowy pasą się na łące), wówczas posiadacz gruntu może uciec się do samopomocy i zająć to zwierzę

-uprawnienie to przysługuje mu jedynie wtedy, gdy zajęcie zwierzęcia jest potrzebne do zabezpieczenia roszczeń o naprawienie szkody

-posiadacz gruntu uzyskuje na zwierzęciu ustawowe prawo zastawu dla zabezpieczenia należnego mu odszkodowania oraz zwrotu kosztów żywienia i utrzymania zwierzęcia

5.2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYRZUCENIE, SPADNIĘCIE LUB WYLANIE PRZEDMIOTU

A. PODMIOT I PRZESŁANKI

-podmiotem odpowiedzialnym jest każda osoba, która faktycznie włada wyodrębnionym pomieszczeniem – niekoniecznie na podstawie tytułu prawnego (np. własności, najmu)

-jeżeli pomieszczenie zajmuje kilka osób (np. małżonkowie) ich odpowiedzialność jest solidarna

-odpowiedzialność powstaje wtedy, gdy z pomieszczenia cokolwiek zostało wyrzucone, wylane lub spadło, a następstwem tego faktu jest uszkodzenie ciała lub szkoda na mieniu innej osoby

B. ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI

-zajmujący pomieszczenie ponosi odpowiedzialność opartą na zasadzie ryzyka

-uzasadnieniem dla niej jest ochrona osób trzecich, które zazwyczaj nie mogą w inny sposób ustalić źródła wyrządzonej im szkody, jak przez wskazanie pomieszczenia, z którego wypadł przedmiot lub wylała się ciecz

-od odpowiedzialności tej zajmujący pomieszczenie może się uwolnić jedynie wtedy, gdy wykazana zostanie jedna z następujących okoliczności, stanowiących przyczynę wyrzucenia/wylania lub spadnięcia przedmiotu:

1. siła wyższa, np. wstrząs podziemny strącił doniczkę

2. wyłączna wina poszkodowanego, np. złodziej, wdzierający się po drabinie do cudzego mieszkania, potrącił doniczkę, która spadła mu na głowę

3. wyłączna wina osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec, np. złodziej, wdzierający się po drabinie do cudzego mieszkania potrącił doniczkę, która spadła przechodniowi na głowę

5.3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZAWALENIE SIĘ BUDOWLI LUB ODERWANIE SIĘ JEJ CZĘŚCI

A. PODMIOT I PRZESŁANKI

-za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli/oderwanie się jej części odpowiedzialny jest samoistny posiadacz budowli, tzn. osoba fizyczna lub prawna, która włada nią jak właściciel

• budowla – jakiekolwiek urządzenie skonstruowane przez człowieka i związane z gruntem, np. budynki, latarnie uliczne, tunele, pomniki

• zawalenie się – załamanie się całej konstrukcji

• oderwanie się części budowli- naruszenie spoistości trwałych połączeń z pozostałymi częściami budowli, np. oderwanie się balkonu

B. ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI

-odpowiedzialność samoistnego posiadacza opiera się na zasadzie ryzyka

-zasada ograniczona została jednak tylko do 2 zdarzeń:

1. do braku utrzymania budowli w należytym stanie

2. do wad w budowie

-za te zdarzenia, które stały się przyczyną zawalenia się budowli/oderwania się jej części, odpowiada samoistny posiadacz w chwili wypadku

-natomiast samoistny posiadacz nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli zawalenie się budowli/oderwanie się jej części było następstwem innych niż wskazane zdarzenia

-nie będzie on odpowiadał, jeżeli:

• wypadek spowodował sam poszkodowany, np. strącił sobie gzyms na głowę

• wypadek spowodowała osoba trzecia, np. podpalenie budynku

• wypadek spowodowały wydarzenie, które może mieć cechy siły wyższej, np. przybór wody w rzece

-art. 434 konstruuje domniemanie prawne, że właśnie brak utrzymania budowli w należytym stanie/wady w budowie przyczyniły się do zawalenia się budowli/oderwania się jej części

-na samoistnym posiadaczu budowli spoczywa ciężar obalenia tego domniemania

-na poszkodowanym ciąży ciężar dowodu, że poniósł szkodę w adekwatnym związku przyczynowym z zawaleniem się budowli/oderwaniem się jej części

§6. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZWIĄZANA Z UŻYCIEM SIŁ PRZYRODY

6.1. OSOBY PONOSZĄCE ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA ZASADZIE RYZYKA

-KC określa dwie grupy podmiotów ponoszących odpowiedzialność na zasadzie ryzyka:

1. prowadzących przedsiębiorstwa

2. posiadaczy mechanicznych środków komunikacji

A. PROWADZĄCY PRZEDSIĘBIORSTWO

-odpowiedzialność ciąży na każdym (osobie fizycznej lub prawnej), kto prowadzi na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody

• przedsiębiorstwo – zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej

• zakład – niekoniecznie służy dla realizacji celów gospodarczych

-dla zastosowania art. 435 KC wymaga się ponadto by przedsiębiorstwo/zakład bezpośrednio wykorzystywał elementarne siły przyrody

-chodzi tu o procesy polegające na przetwarzaniu energii elementarnej na pracę lub inne postacie energii, co wymaga użycia maszyn lub innych urządzeń przetwarzających

-ponadto konieczne jest, aby przedsiębiorstwo/zakład był wprawiany w ruch przez maszyny/urządzenia przetwarzające elementarne siły przyrody, czyli by działalność przedsiębiorstwa opierała się na funkcjonowaniu tychże maszyn/urządzeń

-analogiczną odpowiedzialność ponoszą także osoby prowadzące na własny rachunek przedsiębiorstwa/zakłady, które wprawdzie nie są wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody, ale które wytwarzają środki wybuchowe lub posługują się takimi środkami, np. warsztat rzemieślniczy produkujący petardy

B. POSIADACZ MECHANICZNEGO ŚRODKA KOMUNIKACJI

-odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ponosi posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody

-chodzi tutaj zarówno o posiadaczy samoistnych, jak i posiadaczy zależnych

-odpowiedzialność nie ciąży na dzierżycielach rzeczy, a więc na osobach, które władają nimi za kogoś innego

-jeżeli jednak samoistny posiadacz rzeczy oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, wówczas odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ponosi wyłącznie posiadacz zależny

-dla zaistnienia odpowiedzialności posiadacza mechanicznego środka komunikacji nie ma znaczenia, czy posiadacz był prowadzącym ten pojazd

-konsekwencją oddania pojazdu do prowadzenia swojemu pracownikowi/członkowi rodziny będzie solidarna odpowiedzialność posiadacza pojazdu oraz kierowcy (dzierżyciela) za szkodę wyrządzoną ruchem tego pojazdu

-do mechanicznych środków komunikacji, poruszanych za pomocą sił przyrody, zalicza się wszystkie pojazdy napędzane własnymi urządzeniami mechanicznymi – bez względu na to, czy są przystosowane do poruszania się na ziemi/wodzie/w powietrzu czy poruszają się po szynach, albo innych stałych przewodach trakcyjnych, np. samochody, autobusy, motocykle

-zakresem tego pojęcia nie są objęte pojazdy niewyposażone we własne mechanizmy napędowe, a poruszane siłami mięśni ludzkich lub zwierzęcych albo poruszane bezpośrednio siłami przyrody, jak również urządzenia ruchome, ale nie przeznaczone do komunikacji, np. wozy konne, rowery, dźwigi, windy

• Jeżeli mechaniczne środki komunikacji poruszane za pomocą sił przyrody wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu, który z przepisów znajduje zastosowanie: art. 435 czy art. 436 KC?

-odpowiedź zależy od ustalenia, czy cała działalność danego przedsiębiorstwa opiera się na wykorzystaniu sił przyrody – jeżeli tak jest, to na zasadzie absorpcji znajdzie zastosowanie art. 435 KC, który przewiduje szerszą przesłankę odpowiedzialności

6.2. PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI

A. PROWADZĄCEGO PRZEDSIĘBIORSTWO

-prowadzący przedsiębiorstwo/zakład ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za szkodę wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu

-nie jest konieczne, aby szkodę spowodowało konkretne urządzenie wprawiane w ruch siłami przyrody

-wystarczy, gdy istnieje adekwatny związek przyczynowy między funkcjonowaniem przedsiębiorstwa lub zakładu jako całości a powstałą szkodą

-odpowiedzialność ta powstaje nie tylko bez względu na winę prowadzącego przedsiębiorstwo, ale także bez względu na to, czy szkoda nastąpiła w warunkach zachowania bezprawnego

B. POSIADACZA MECHANICZNEGO ŚRODKA KOMUNIKACJI

-posiadacz mechanicznego środka komunikacji odpowiada za szkody wyrządzone przez ruch pojazdu

-pojęcie ruchu pojazdu nie zostało w ustawie bliżej określone – reprezentowane są w tym względzie dwa stanowiska:

1. stanowisko węższe – uznaje, że pojazd jest w ruchu jedynie wtedy, gdy pracuje silnik lub mechaniczny środek komunikacji przemieszcza się w przestrzeni własnym napędem albo nawet siłą bezwładności
   -źródło niebezpieczeństwa tkwi w samym pojeździe

2. stanowisko szersze – uznaje, że pojazd jest w ruchu od chwili uruchomienia silnika aż do momentu ukończenia jazdy w następstwie osiągnięcia miejsca przeznaczenia lub wskutek planowanej przerwy w podróży
   -zatrzymanie pojazdu lub krótkotrwały postój w toku podróży traktuje się jak ruch pojazdu

C. UCHYLENIE ZASADY RYZYKA

-w dwóch szczególnych sytuacjach uchylona zostaje odpowiedzialność na zasadzie ryzyka prowadzącego przedsiębiorstwo i posiadacza mechanicznego środka komunikacji:

1. w razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji uchylenie odpowiedzialności na zasadzie ryzyka znajduje uzasadnienie w tym, że oba pojazdy stwarzają analogiczne niebezpieczeństwa, które znoszą się względem siebie
   -uchylenie zasady ryzyka odnosi się jedynie do wzajemnych roszczeń między podmiotami odpowiedzialnymi za zderzające się pojazdy

2. przewóz z grzeczności osoba korzystająca z grzeczności przewożącego nie może wobec niego powoływać się na odpowiedzialność opartą na zasadzie ryzyka

6.3. OKOLICZNOŚCI EGZONERACYJNE

-okoliczności egzoneracyjne obejmują:

1. siłę wyższą

2. okoliczność, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego

3. okoliczność, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą prowadzący przedsiębiorstwo/zakład lub posiadacz pojazdu nie ponosi odpowiedzialności

A. SIŁA WYŻSZA

-dla wyłączenia odpowiedzialności z art. 435 i 436 KC szkoda musi być następstwem siły wyższej, co oznacza brak adekwatnego związku przyczynowego między ruchem przedsiębiorstwa/pojazdu a powstałą szkodą

B. WINA POSZKODOWANEGO

-o winie poszkodowanego będzie można mówić wówczas, gdy poszkodowany nie okazał troski o swoje własne interesy (nie dołożył staranności, jaką powinien przejawiać w danej sytuacji człowiek rozważny)

C. WINA OSOBY TRZECIEJ

-okolicznością egzoneracyjną jest wyrządzenie szkody wyłącznie z winy osoby trzeciej

-do kręgu tych podmiotów należą osoby, za które prowadzący przedsiębiorstwo lub posiadacz pojazdu nie ponosi odpowiedzialności, np. inny użytkownik drogi, osoby obce uszkadzające urządzenia przedsiębiorstwa

6.4. POSZKODOWANY

A. REGUŁA OGÓLNA

-odpowiedzialność z art. 435 i 436 KC obejmuje wszelkie szkody wyrządzone komukolwiek

-uprawnionym do żądania odszkodowania może być:

• osoba trzecia w stosunku do prowadzącego przedsiębiorstwo/posiadacza pojazdu

• podmiot pozostający wobec tych osób w określonym stosunku prawnym (np. pasażer PKP)

-wszelkie umowy lub jednostronne oświadczenia woli, które z góry ograniczałyby tę odpowiedzialność są w tym zakresie nieważne

-przewidziana w art. 435 i 436 KC odpowiedzialność na zasadzie ryzyka nie wyłącza zastosowania ogólnych zasad odpowiedzialności za czyny własne lub cudze

-jeżeli przy zastosowaniu tych zasad odpowiedzialność za szkodę ponosi więcej osób, odpowiadają one wobec poszkodowanego solidarnie

B. REGULACJA SZCZEGÓLNA

• odpowiedzialność prowadzących przedsiębiorstwa oraz posiadaczy mechanicznych środków komunikacji jest ograniczona wobec ich pracowników na podstawie przepisów szczególnych (np. Kodeks pracy)

• konwencje międzynarodowe – w szczególny sposób określają przesłanki i wysokość odszkodowania zwłaszcza w zakresie przewozów

• problem odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową reguluje ustawa – Prawo atomowe (2000r.)

  • przez szkodę jądrową rozumie się negatywne następstwa lub zagrożenia promieniowania jonizującego emitowanego przez określone obiekty jądrowe

  • następstwa te polegają na uszczerbku na mieniu/osobie/środowisku

  • obejmują one damnum emergens + lucrum cessans oraz koszty działań interwencyjnych

  • odpowiedzialność ponosi podmiot eksploatujący obiekt jądrowy i opiera się ona na zasadzie ryzyka

  • naprawienie szkody zapewnia obowiązkowe ubezpieczenie oraz subsydiarna odpowiedzialność SP

C. UBEZPIECZENIA KOMUNIKACYJNE

-zgodnie z ustawą o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych (2003r.) posiadacze pojazdów mechanicznych obowiązani są ubezpieczyć się od odpowiedzialności cywilnej (OC) z szkody spowodowane ruchem tych pojazdów

-natomiast ubezpieczenie innych szkód związanych z pojazdami mechanicznymi ma charakter dobrowolny i zależy od decyzji posiadacza

§7. ZAPOBIEGANIE SZKODZIE

7.1. OBOWIĄZEK ZAPOBIEŻENIA SZKODZIE

-w ramach odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych prawo nakłada obowiązek naprawienia już wyrządzonej szkody oraz zobowiązuje do jej zapobieżenia

A. PRZESŁANKI

-świadczenia takiego może żądać każdy, komu bezpośrednio zagraża szkoda, np. sąsiad popadającego w ruinę domu

-źródłem zagrożenia musi być czyjeś zachowanie, które jest obiektywnie bezprawne

B. ROSZCZENIA

-ustawa nie określa bliżej na czym polega zapobieżenie szkodzie – chodzi tu jednak o środki, które są niezbędne do odwrócenia niebezpieczeństwa, np. rozbiórka walącego się domu

-w razie potrzeby osoba zagrożona może domagać się odpowiedniego zabezpieczenia, które z reguły powinno polegać na złożeniu sumy pieniężnej do depozytu sądowego

7.2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY PONIESIONE W CUDZYM I WE WSPÓLNYM INTERESIE

-art. 438 KC zapewnia roszczenie odszkodowawcze temu, kto dobrowolnie albo przymusowo poniósł szkodę majątkową w postaci straty (damnum emergens) w celu odwrócenia grożącej drugiemu szkodzie albo w celu odwrócenia wspólnego niebezpieczeństwa

-poszkodowany może żądać odszkodowania tylko od osoby, która dzięki podjętym z uszczerbkiem dla poszkodowanego działań uchroniła się od strat

-jeżeli osób tych jest więcej odpowiedzialność ta rozkłada się proporcjonalnie do uchronionych przez nich wartości

-w przypadku, gdy niebezpieczeństwo zagraża także poszkodowanemu należy uwzględnić również jego udział

-interesy osób, które w cudzym interesie doznają uszczerbku są ponadto dodatkowo chronione na podstawie:

1. art. 757 KC – w razie ratowania cudzego mienia

   • ratujący może żądać zwrotu uzasadnionych wydatków, chociażby jego działanie nie odniosło skutku i jest odpowiedzialny tylko za winę umyślną lub rażące niedbalstwo

2. art. 142 KC – w razie uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy dla ratowania cudzych dóbr osobistych i majątkowych

   • właściciel może żądać naprawienia szkody, chociażby sam nie podejmował akcji ratowniczej i chociażby nie zakończyła się ona sukcesem

§8. REGUŁY ODNOSZĄCE SIĘ DO NAPRAWIANIA SZKÓD Z CZYNÓW NIEDOZWOLONYCH

8.1. MIARKOWANIE ODSZKODOWANIA

-wielkość należnego odszkodowania dla naprawienia szkody będącej następstwem czynu niedozwolonego ustala się wg reguł ogólnych zawartych w art. 361-362 KC

-wyjątek od tych reguł stanowi art. 440 KC, wskazując podstawę do miarkowania wysokości odszkodowania, jeżeli ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę wymagają tego zasady współżycia społecznego

-jest to reguła opierająca się na względach słuszności

-praktyczna doniosłość tej instytucji jest znikoma, ponieważ odnosi się ona tylko do stosunków między osobami fizycznymi

8.2. WSPÓŁODPOWIEDZIALNOŚĆ KILKU OSÓB

-jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna

A. PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI

-do przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej należą:

1. zdarzenie, z którym związana jest odpowiedzialność art. 441 KC wymaga, aby kilka osób ponosiło odpowiedzialność z czynów niedozwolonych
   -mogą to być osoby odpowiedzialne za to samo zdarzenie i na tej samej podstawie prawnej lub też osoby odpowiedzialne na podstawie różnych zasad oraz w związku z różnymi zdarzeniami

2. szkoda rezultatem czynu niedozwolonego jest jedna szkoda majątkowa lub niemajątkowa
   -o jedności szkody decyduje jej niepodzielność (szkoda na osobie zawsze jest niepodzielna) lub takiego rodzaju łączne współdziałanie czynników szkodzących, że nie da się wyodrębnić uszczerbku, za który poszczególne osoby są odpowiedzialne

3. związek przyczynowy między zdarzeniami, z którymi ustawa łączy odpowiedzialność kilku osób a jedną szkodą musi istnieć adekwatny związek przyczynowy
   -brak takiego związku wyłącza odpowiedzialność solidarną za szkodę finalną

B. ROSZCZENIE REGRESOWE

-jeżeli jeden z dłużników solidarnych naprawił szkodę przysługuje mu regres w stosunku do pozostałych dłużników odpowiedzialnych za wyrządzoną szkodę

-art. 441 KC zawiera dwie reguły ustalania wysokości roszczeń regresowych:

1. art. 441 §2 KC – reguła ogólna zgodnie z nią należy brać pod uwagę różne okoliczności, a zwłaszcza winę danej osoby oraz stopień, w jakim przyczyniła się do powstania szkody

2. art. 441 §3 KC – reguła szczególna (modyfikująca) odnosi się do przypadku, gdy ktoś odpowiada za czyn zawiniony innej osoby, np. zwierzchnik odpowiada za podwładnego
   -w sytuacji takiej osoba odpowiedzialna za cudzy czyn może żądać zwrotu pełnego odszkodowania od bezpośredniego sprawcy szkody
   -zasada ta nie ma zastosowania w sferze stosunków pracy

8.3. SZKODA NA OSOBIE

A. POJĘCIE

Szkoda na osobie obejmuje uszczerbki wynikające z uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, pozbawienia życia, a także naruszenia innych dóbr osobistych człowieka

-może ona przybrać postać:

1. szkody majątkowej

2. szkody niemajątkowej (krzywdy)

B. MAJĄTKOWA SZKODA NA OSOBIE

-naprawienie majątkowej szkody na osobie uregulowane zostało swoiście w odniesieniu do 2 typów przypadków:

1. uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia

2. śmierci człowieka

1) Uszkodzenie ciała i rozstrój zdrowia uszkodzenie ciała polega na naruszeniu integralności fizycznej człowieka (np. rany złamania)

-rozstrój zdrowia wyraża się w zakłóceniu funkcjonowania organizmu człowieka (np. zatrucie, nerwica)

-w takich przypadkach poszkodowanemu przysługuje:

1. odszkodowanie na pokrycie wszelkich wynikłych z tego powodu kosztów, w szczególności kosztów leczenia do kosztów wynikłych z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia zalicza się w szczególności koszty:

   • transportu chorego i dojazdu osób bliskich, odwiedzających chorego

   • opieki lekarskiej i pielęgnacji łącznie ze specjalnym odżywianiem

   • nabycia aparatury usprawniającej inwalidów

   • przyuczenia do nowego zawodu

   • utracony zarobek

-jeżeli chodzi o sumy na koszty leczenia lub przygotowania do zawodu, to zobowiązany do odszkodowania powinien je na żądanie poszkodowanego wyłożyć z góry

1. roszczenie o rentę przysługuje odszkodowanemu w razie:

   • częściowej utraty przez niego zdolności do pracy zarobkowej- wysokość należnej renty powinna odpowiadać różnicy między zarobkami, jakie poszkodowany przypuszczalnie osiągnąłby w okresie objętym rentą, gdyby nie doznał uszkodzenia ciała/rozstroju zdrowia (zarobki hipotetyczne) a zarobkami, jakie rzeczywiście może w tym czasie osiągnąć

   • całkowitej utraty przez niego zdolności do pracy zarobkowej – renta powinna być ustalona w wysokości równej wszystkim prawdopodobnym zarobkom poszkodowanego, jakie by on uzyskał, gdyby nie wyrządzono mu szkody
     -osoba, która nie miała zdolności zarobkowej nie może otrzymać renty (osoby starsze, niepełnosprawne)

   • zwiększenia się jego potrzeb – zwiększenie się potrzeb może polegać, np. na zapewnieniu opieki, lepszego odżywiania, pokryciu kosztu przejazdów osoby niesprawnej, stałych kosztów leczenia
     -renta taka należy się poszkodowanemu bez względu na to, czy rzeczywiście ponosi on wydatki na wspomniane cele
     -renta ta przysługuje niezależnie od renty na pokrycie szkody wynikłej z utraty zdolności zarobkowej
     -może się jej domagać osoba nieposiadająca zdolności zarobkowej (np. dziecko)

   • zmniejszenia się jego widoków powodzenia na przyszłość – chodzi tu o świadczenia zmierzające do pokrycia szkody typu majątkowego, a polegające na uwzględnieniu okoliczności, że w normalnym toku zdarzeń człowiek z biegiem lat uzyskuje wyższe kwalifikacje i tym samym większe możliwości zarobkowe
     -okoliczności te mogą wpłynąć na odpowiednie podwyższenie już orzeczonej renty

-wspomniane następstwa powinny mieć charakter trwały

-jeżeli w chwili wyrokowania sąd nie może ustalić ostatecznych skutków uszkodzenia ciała/rozstroju zdrowia, to może przyznać poszkodowanemu rentę tymczasową na czas oznaczony lub nieoznaczony

-z ważnych powodów i na żądanie poszkodowanego sąd może mu przyznać zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe

-taka kapitalizacja renty jest wskazana zwłaszcza wtedy, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu

2) Śmierć człowieka istnieją 3 typy roszczeń zmierzających do naprawienia szkód majątkowych wywołanych śmiercią człowieka:

1. renta dla osób pośrednio poszkodowanych do tego kręgu podmiotów zalicza się dwie grupy osób:

   • osoby, wobec których ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny – obowiązki takie przewidują przepisy KRO
     -nie jest istotnym, czy zmarły faktycznie obowiązki te wykonywał
     -wystarczy, że zostaną spełnione przesłanki, od których realizacji zależy istnienie obowiązku alimentacyjnego
     -jest to tzw. renta obligatoryjna

   • inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego- jest to tzw. renta fakultatywna, gdyż uzależniona jest od elementów ocennych
     -w tym przypadku nie jest wymagane istnienie obowiązku alimentacyjnego, wystarczy by zmarły świadczenia te faktycznie spełniał na rzecz osoby bliskiej

-roszczenia te mają charakter odszkodowawczy i zastępują utracone korzyści, jakie miał bliski osoby zmarłej

-renta ta może być również skapitalizowana

1. stosowne odszkodowanie dla najbliższych jest to jednorazowe świadczenie pieniężne
   -odszkodowanie to ma kompensować uszczerbki majątkowe związane z ogólnym pogorszeniem sytuacji życiowej, jakie wywołuje śmierć najbliższego członka rodziny
   -odszkodowanie to może być przyznane obok renty przysługującej z racji śmierci żywiciela rodziny, jak również samodzielnie takim członkom rodziny, którym nie przysługuje prawo do renty

2. zwrot kosztów leczenia i pogrzebu roszczenie takie przysługuje osobom, które rzeczywiście te koszty poniosły
   -zobowiązanym do zapłaty jest osoba odpowiedzialna z tytułu deliktu za śmierć bezpośrednio poszkodowanego

8.4. KRZYWDA

A. OGÓLNE ROSZCZENIE O ZADOŚĆUCZYNIENIE PIENIĘŻNE

-zgodnie z art. 448 KC pieniężne zadośćuczynienie za doznaną krzywdę sąd może przyznać poszkodowanemu w razie naruszenia wszelkich dóbr osobistych

-dopuszczalność tego roszczenia wiąże się z bezprawnym naruszeniem dobra osobistego

-literatura dodatkowo wskazuje jako przesłankę roszczenia winę sprawcy naruszenia, chociażby występującą w najmniejszym nasileniu

-zadośćuczynienia może żądać każdy, kto bezpośrednio został pokrzywdzony

-zasada ta odnosi się do osób fizycznych, ponieważ osoby prawne nie doznają ujemnych przeżyć psychicznych

-roszczenie może być skierowane przeciwko osobie fizycznej lub osobie prawnej

-dochodzenie zadośćuczynienia pieniężnego przeciwko osobom prawnym jest ułatwione ze względu na tzw. winę anonimową

-pokrzywdzonemu służy roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne w razie spełnienia się przesłanek wskazanych w ustawie, ale sąd ma w tym względzie pewien luz decyzyjny („sąd może przyznać”)

-podstawą do domowy przyznania zadośćuczynienia mimo spełnienia ustawowych przesłanek może być nieznaczny rozmiar krzywdy lub jakieś szczególne okoliczności towarzyszące jej wyrządzeniu

-wysokość zadośćuczynienia zależy od wielkości doznanej krzywdy – w związku z tym należy brać pod uwagę:

• rodzaj naruszonego dobra

• intensywność naruszenia

• stopień dyskomfortu psychicznego związany z określonym uszczerbkiem

• nieodwracalność skutków

• stopień winy sprawcy

• sytuację majątkową i osobistą pokrzywdzonego

-zadośćuczynienie przyznaje się wyłącznie w postaci jednorazowego świadczenia

-przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego nie pozbawia pokrzywdzonego innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia

-pokrzywdzony może żądać również od sprawcy naruszenia dobra osobistego zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez siebie cel społeczny (na rzecz instytucji, która go realizuje)

B. RELACJE ART. 445 DO ART. 448 KC

-art. 445 KC odnosi się wyłącznie do określonych w nim przypadków naruszenia dóbr osobistych – są nimi:

1. uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia

2. pozbawienie człowieka wolności

3. skłonienie kogokolwiek za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu

• Relacja art. 445 KC względem art. 448 KC

1.

-pierwsza koncepcja głosi, że istnieje dualizm obu postaci zadośćuczynienia, a w konsekwencji dwa rodzaje roszczeń o zadośćuczynienie -art. 445 KC stanowi wyłączną podstawę prawną przyznania zadośćuczynienia pieniężnego w razie naruszenia wymienionych w nim dóbr osobistych -art. 448 KC dotyczy naruszenia pozostałych dóbr osobistych -nie można roszczenia opartego na art. 445 KC stosować do art. 448 KC

2.

-druga koncepcja kwestionuje dualistyczny system zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową -traktuje ona art. 445 KC jako szczególną wobec ogólnej normy z art. 448 KC -szczególność wyraża się w tym, że podstawę zastosowania art. 448 KC wiąże się z zasadą winy -natomiast unormowanie integralności fizycznej oraz wolności – w myśl art. 445 KC – dopuszcza roszczenie o zadośćuczynienie także na innych zasadach -konstrukcja lex specialis pozwala na uzupełniające stosowanie art. 445 KC do ogólnych postanowień art. 448 KC ↓↓↓ -w każdym stanie faktycznym określonym w art. 445 KC pokrzywdzony może żądać zadośćuczynienia nie tylko dla siebie lecz także (alternatywnie) dla innego podmiotu realizującego wskazany przez pokrzywdzonego cel społeczny

C. ZADOŚĆUCZYNIENIE NA PODSTAWIE ART. 446 §4 KC

D. DZIEDZICZENIE I ZBYWANIE ROSZCZEŃ

-roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne przechodzą na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostały uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia pokrzywdzonego

-zbywalne jest roszczenie uznane na piśmie lub przyznane prawomocnym orzeczeniem

8.5. SZKODY ZWIĄZANE Z POCZĘCIEM I URODZENIEM DZIECKA

A. ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA PODSTAWIE ART. 446¹ KC

-chodzi tu o przypadki, gdy zdarzenie wyrządzające krzywdę miało miejsce przed urodzeniem dziecka

-jeżeli dziecko urodzi się żywe, może domagać się naprawienia szkód majątkowych i niemajątkowych od podmiotu odpowiedzialnego

-szkody te mogą być następstwem czynów skierowanych bezpośrednio przeciwko dziecku, ale również przeciwko matce

-jeżeli szkoda jest wynikiem śmierci ojca, podstawą dochodzenia roszczeń jest art. 446 §2 KC

-zdarzenia, których następstwem jest szkoda dziecka mogą mieć miejsce w okresie życia płodowego dziecka lub zaistniałych zanim doszło do poczęcia

B. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE NIECHCIANYM URODZENIEM
(WRONGFUL CONCEPTION, WRONGFUL BIRTH, WRONGFUL LIFE)

-kwestia nieregulowana przez KC, rozstrzygana wyłącznie na podstawie orzecznictwa SN

-dominującą tezą jest to, że w przypadkach bezprawnego i zawinionego uniemożliwienia przerwania ciąży nie powinno się akceptować nieodpowiedzialności odszkodowawczej kosztem interesów majątkowych rodziców i dziecka

-zmuszenie kobiety do urodzenia dziecka w sytuacji, gdy aborcja była dopuszczalna stanowi naruszenie dobra osobistego, jakim jest prawo do planowania rodziny

-w konsekwencji art. 448 KC stanowi podstawę dla matki do żądania zadośćuczynienia za krzywdę

-odszkodowania nie może jednak żądać dziecko

-naprawieniu podlega również szkoda majątkowa, jako następstwo nieprzeprowadzonej aborcji, jeżeli była ona dopuszczalna, a nie doszło do niej w wyniku zawinionego działania lekarza

-zrekompensowane powinny zostać uszczerbki majątkowe wywołane tym zdarzeniem, np. dochody utracone przez matkę w związku z urodzeniem dziecka oraz koszty ciąży i porodu

-odszkodowanie należy się tylko wówczas, gdy dziecko urodzi się upośledzone lub kalekie

§9. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ Z CZYNÓW NIEDOZWOLONYCH

-roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat

-roszczenia o świadczenia okresowe oraz związane z prowadzeniem działalności gospodarczej ulegają przedawnieniu po upływie 3 lat

-bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne

-szczegółowe postanowienia regulujące przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym zawiera art. 442¹ KC

-przepis ten odnosi się nie tylko do roszczeń o naprawienie szkody majątkowej, lecz także niemajątkowej (krzywdy)

-roszczenie opiewające na pieniężne zadośćuczynienie za krzywdę ma bowiem postać majątkową – w przeciwieństwie do roszczeń niemajątkowych przewidzianych w art. 24 §1 KC dla ochrony dóbr osobistych

Zasada ogólna	-roszczenie przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia -termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące szkodę
Szkoda wynika ze zbrodni lub występku	-roszczenie ulega przedawnieniu z upływem 20 lat od dnia popełnienia przestępstwa
Szkoda na osobie	-przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia
Roszczenia osoby małoletniej	-przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od dnia uzyskania przez małoletniego pełnoletności

§10. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZEZ PRODUKT NIEBEZPIECZNY

10.1. PRODUKT NIEBEZPIECZNY

Produkt rzecz ruchoma, chociażby została ona połączona z inną rzeczą, a także zwierzęta i energia elektryczna

-pojęcie to nie obejmuje dóbr intelektualnych, chyba że są ich nośnikami rzeczy ruchome (np. oprogramowanie komputera)

Produkt niebezpieczny produkt, który ma cechy niezapewniające bezpieczeństwa, jakiego można oczekiwać, uwzględniając jego normalne użycie

-przy ocenie, czy produkt spełnia wymóg bezpieczeństwa należy uwzględnić przepisy ustawy o ogólnym bezpieczeństwie produktów (2003r.)

• nakładają ona na producentów i dystrybutorów obowiązek wprowadzania na rynek wyłącznie produktów bezpiecznych

• przy ocenie bezpieczeństwa produktu należy uwzględniać:

  • jego cechy

  • oddziaływanie na inne produkty

  • jego wygląd

  • oznakowanie oraz ostrzeżenia i inne informacje udostępnione konsumentowi

  • kategorie konsumentów narażonych na niebezpieczeństwo

• konsument powinien być poinformowany o właściwościach produktu i sposobie korzystania z produktu

10.2. PODMIOTY

A. PODMIOT ODPOWIEDZIALNY

-podmiotem odpowiedzialnym za szkodę wyrządzoną produktem niebezpiecznym jest jego producent, ale tylko taki, który wytwarza go w zakresie swojej działalności gospodarczej

-może to być wytwórca:

• produktu finalnego

• materiału/surowca

• części składowej produktu

-ich odpowiedzialność jest solidarna

-odpowiedzialność powstaje z chwilą wprowadzenia produktu do obrotu i to w zakresie jego działalności gospodarczej

-zakresem odpowiedzialności nie są objęte przypadki szkody wyrządzonej przez produkty w fazie ich wytwarzania, okresie składowania przez producenta, a także gdy zostały skradzione lub w inny sposób wyszły spod władztwa producenta

-w interesie konsumenta wprowadzono domniemanie prawne, że produkt niebezpieczny, który spowodował szkodę, został wytworzony i wprowadzony do obrotu w zakresie działalności gospodarczej producenta, wskutek czego na producencie spoczywa ciężar dowodu, że było inaczej

-poza producentem za szkody odpowiadają osoby, które przez umieszczenie na produkcie swojej nazwy/znaku towarowego/innego oznaczenia odróżniającego podają się za producenta (np. dom towarowy sprzedający produkty od nieujawnionego producenta)

-tak samo odpowiadają również importerzy produktów zagranicznych

-odpowiedzialność ich jest solidarna wraz z producentem (wówczas, gdy da się go ustalić)

-kolejną subsydiarną grupę podmiotów odpowiedzialnych stanowią profesjonalni zbywcy produktów niebezpiecznych

-odpowiadają oni wtedy, gdy nie wiadomo, kto jest producentem (nie został on wskazany w oznaczeniu produktu) ani nie można ustalić importera

-mogą oni zwolnić się od odpowiedzialności wskazują w ciągu 1 miesiąca od daty zawiadomienia o szkodzie wyżej wymienione osoby, a gdy nie mogą tego uczynić – osobę, od której nabyli produkt niebezpieczny

B. PODMIOT UPRAWNIONY

-podmiotem uprawnionym jest każdy, kto poniósł szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny

-krąg tych osób został ograniczony jednak do tych, którzy doznali szkody w mieniu osobistym – w efekcie dotyczy to wyłącznie osób fizycznych

-ochroną są objęci nabywcy produktu niebezpiecznego oraz inne osoby, które znalazły się w zasięgu oddziaływania niebezpiecznych właściwości produktu

10.3. PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI I PRZEDAWNIENIE ROSZCZENIA

A. ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI

-odpowiedzialność za produkt niebezpieczny opiera się na zasadzie ryzyka

-wychodzi ona z założenia, że każdy kto z działalności gospodarczej odnosi korzyści, powinien ponosić także ryzyko niebezpieczeństw z tym związanych dla innych i odpowiadać za szkody stąd wynikłe, mimo iż są one przez niego niezawinione

-odpowiedzialność ta nie obejmuje przypadków, gdy producent nie wprowadził produktu niebezpiecznego do obrotu albo gdy wprowadzenie do obrotu nastąpiło poza zakresem jego działalności

-producent nie odpowiada również wtedy, gdy niebezpieczne właściwości produktu ujawniły się dopiero po wprowadzeniu go do obrotu, chyba że wynikały one z przyczyny tkwiącej poprzednio w produkcie

-ponadto producent nie odpowiada, gdy nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu, uwzględniając stan nauki i techniki w chwili wprowadzenia produktu do obrotu

B. SZKODA I ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY

-kolejną przesłanką odpowiedzialności jest szkoda wyrządzona przez niebezpieczny produkt w granicach wyznaczonych adekwatnym związkiem przyczynowym

-jeżeli przejawia się ona w postaci szkody na osobie znajdują zastosowanie ogólne przepisy KC (art. 444-445 KC)

-jeżeli szkoda majątkowa polega na zniszczeniu lub uszkodzeniu produktu niebezpiecznego to odpowiedzialność z tym związaną regulują przede wszystkim przepisy określające odpowiedzialność za nienależyte wykonanie zobowiązania oraz umowy sprzedaży

C. PRZEDAWNIENIE ROSZCZENIA ODSZKODOWAWCZEGO

-roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się lub przy zachowaniu należytej staranności mógł dowiedzieć się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia

-jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem 10 lat od wprowadzenia produktu do obrotu

D. ZBIEG ODPOWIEDZIALNOŚCI

-może zdarzyć się, że za tę samą szkodę odpowiedzialność będą ponosić osoby odpowiedzialne na podstawie różnych przepisów

-w takim przypadku odpowiadają oni solidarnie wobec poszkodowanego

10.4. SEMIIMPERATYWNY CHARAKTER NORM OCHRONNYCH

A. ZAKAZ WYŁĄCZANIA ODPOWIEDZIALNOŚCI

-odpowiedzialności za szkodę wyrządzona przez produkt niebezpieczny nie można ograniczyć ani wyłączyć

-natomiast dopuszczalne są klauzule umowne, które poprawiają w tym zakresie sytuację prawną konsumenta

B. ZAKAZ WYBORU PRAWA OBCEGO

-klauzule umowne oparte na prawie obcym nie mają skutku prawnego

VI. BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

§1. ISTOTNE CECHY I PRZESŁANKI

1.1. UWAGI OGÓLNE

-ogólną regułą prawną jest to, że każde przejście wartości majątkowej z jednej osoby na drugą musi mieć swoje prawne uzasadnienie

-jeżeli przesunięcie majątkowe nastąpiło bez uzasadnionej podstawy prawnej, wówczas ten, kto wartość jakąś utracił, może żądać jej zwrotu od tego, na kogo ona bezpodstawnie przeszła

1.2. PRZESŁANKI

-art. 405 KC wskazuje 4 podstawowe przesłanki powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia:

1. wzbogacenie się jednego podmiotu

2. zubożenie drugiego podmiotu

3. związek między wzbogaceniem się a zubożeniem

4. bezpodstawność wzbogacenia

A. WZBOGACENIE

-polega na uzyskaniu jakiejś korzyści majątkowej w dowolnej postaci:

• nabycie praw lub powiększenie ich zakresu

• umocnienie istniejących praw

• używanie cudzych praw

• korzystanie z cudzych usług uzyskiwanych zazwyczaj odpłatnie

• zwolnienie z długu

• zniesienie praw rzeczowych obciążających rzeczy wzbogaconego

-korzyści mogą polegać na zwiększeniu aktywów lub zmniejszeniu pasywów

B. ZUBOŻENIE

-zubożenie musi przybrać postać majątkową

C. ZWIĄZEK MIĘDZY WZBOGACENIEM SIĘ A ZUBOŻENIEM

-między zubożeniem jednej osoby a wzbogaceniem drugiej musi istnieć związek

-nie chodzi tu o związek przyczynowy

-do zdarzeń powodujących z jednej strony zubożenie, a drugiej strony wzbogacenie należą w szczególności:

1. działanie samego zubożonego, np. przeniesienie prawa

2. działanie wzbogaconego, np. budowa na własnym gruncie z cudzych materiałów

3. działanie osoby trzeciej, np. sprzedaż przez komornika rzeczy nienależącej do dłużnika

4. zdarzenie niebędące działaniem ludzkim, np. nurt rzeki przesuwa część gruntu między sąsiadami

D. BEZPODSTAWNOŚĆ WZBOGACENIA

-wzbogacenie kosztem zubożonego musi nastąpić bez podstawy prawnej

1.2. NIENALEŻNE ŚWIADCZENIE

-nienależne świadczenie jest szczególnym przypadkiem bezpodstawnego wzbogacenia się

-wzbogacony uzyskuje w tym wypadku korzyść w następstwie działania zubożonego podjętego przez niego w celu wykonania określonego zobowiązania

-cel działania zubożonego niekoniecznie musi stanowić przedmiot jego przeżycia (wiedzy, zamiaru), wystarczy jego zachowanie w danym kontekście sytuacyjnym i na podstawie obiektywnych reguł interpretacyjnych przybiera taki sens

-bezpodstawność wzbogacenia polega na tym, że w rzeczywistości wzbogaconemu nie należy się korzyść otrzymania od zubożonego jako jego świadczenie

-KC wyczerpująco reguluje przypadki, w których zubożonemu przysługuje roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia:

1. brak zobowiązania (condictio indebiti)

2. odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia (condictio causa finita)

3. nieosiągnięcie celu świadczenia (condictio causa data causa non scuta)

4. nieważność czynności prawnej (condictio sine causa)

A. BRAK ZOBOWIĄZANIA (CONDICTIO INDEBITI)

-chodzi tu o sytuacje, gdy świadczący w chwili spełniania świadczenia nie był względem odbiorcy w ogóle zobowiązany albo świadczył ponad swoje zobowiązanie

-np. pomyłkowa wpłata na rachunek bankowy podmiotu, który nie był wierzycielem

B. ODPADNIĘCIE PODSTAWY PRAWNEJ

-świadczenie jest nienależne także wówczas, gdy w chwili jego spełnienia miało podstawę prawną, która później odpadła

-np. w razie uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli

C. NIEOSIĄGNIĘCIE CELU ŚWIADCZENIA

-zubożony świadczy w tym przypadku na rzecz wzbogaconego w przekonaniu, że później, przy współudziale odbiorcy świadczenia, zostanie osiągnięty zamierzony cel, który stworzy podstawę prawną świadczenia, co jednak nie nastąpiło

-błąd jego nie dotyczy zatem aktualnej sytuacji prawnej, lecz dalszego biegu wydarzeń

-np. świadczenie na poczet przyszłego zobowiązania umownego, które jednak nie powstało, ponieważ umowa nie została zawarta

D. NIEWAŻNOŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

-chodzi tu o przypadki, gdy zubożony świadczył na podstawie zobowiązania wynikającego z nieważnej czynności prawnej

-przez nieważność należy rozumieć bezwzględną nieważność czynności prawnej, w której wyrażone zostało zobowiązanie do określonego świadczenia

§2. ROSZCZENIE O WYDANIE WZBOGACENIA

2.1. ZASADY OGÓLNE

A. PRZEDMIOT

-jeżeli zostaną spełnione wspomniane przesłanki zubożony może żądać od wzbogaconego zwrotu korzyści majątkowej, jaką wzbogacony uzyskał kosztem zubożonego

-roszczenie o zwrot mierzone jest zawsze wartością mniejszą

-zubożony nie może żądać więcej niż wyniósł jego uszczerbek albo korzyść uzyskana przez wzbogaconego

-roszczenie to różni się od odszkodowania:

• zwrot korzyści powinien nastąpić w naturze, a jeżeli przedmiot wzbogacenia został przez wzbogaconego zbyty, utracony lub uszkodzony, powinien on zwrócić wszystko, co uzyskał w zamian za ten przedmiot jako naprawienie szkody (surogaty)

• gdyby zwrot korzyści w naturze nie był możliwy, wzbogacony powinien zwrócić wartość korzyści wyrażonej w pieniądzach

• wzbogacony może jednak żądać zwrotu nakładów koniecznych poczynionych na przedmiocie wzbogacenia o tyle, o ile nie znalazły one pokrycia w użytku który z niego osiągnął

• zwrotu innych nakładów można żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści

-obowiązek wydania korzyści wygasa, jeżeli wzbogacony zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony

-obowiązek wydania korzyści obejmuje wyłącznie aktualne wzbogacenie

-od tej zasady istnieje jednak wyjątek

-polega on na tym, że wzbogacony obowiązany jest zwrócić całą uzyskaną korzyść zawsze wtedy, gdy wyzbywając się jej lub zużywając powinien był się liczyć z obowiązkiem zwrotu

B. PODMIOTY ZOBOWIĄZANE

-podmiotem zobowiązanym do zwrotu jest bezpodstawnie wzbogacony albo jego następcy pod tytułem ogólnym (np. spadkobiercy)

-wyjątek od tej reguły przewiduje art. 407 KC, gdy bezpodstawnie wzbogacony bezpłatnie rozporządził uzyskaną korzyścią na rzecz osoby trzeciej

-w takim wypadku obowiązek zwrotu ex lege przechodzi na tę osobę trzecią, a bezpośrednio wzbogacony zostaje z niego zwolniony

C. PRZEDAWNIENIE

-roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia ulega przedawnieniu wg zasad ogólnych, a więc po upływie 10 lat lub 3 lat, jeżeli roszczenie związane jest z prowadzeniem działalności gospodarczej

-terminy te liczą się od spełnienia przesłanek roszczenia

2.2. WZBOGACENIE NIEPODLEGAJĄCE ZWROTOWI

-w ściśle określonych w art. 411 KC przypadkach bezpodstawne wzbogacenie uzyskane w postaci nienależnego świadczenia nie podlega zwrotowi, pozostając w majątku wzbogaconego

-do wyjątków tych należą:

1. świadomość braku zobowiązania

2. zgodność świadczenia z zasadami współżycia społecznego

3. zadośćuczynienie przedawnionemu roszczeniu oraz roszczeniu z gier i zakładów

4. spełnienie niewymagalnego świadczenia

A. ŚWIADOMOŚĆ BRAKU ZOBOWIĄZANIA

-nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający je wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, a więc gdy nie działał pod tym względem w błędzie

-spełniający świadczenie, który wie, że się ono nie należy, może żądać jego zwrotu w trzech wyjątkowych przypadkach, a mianowicie, jeżeli świadczył:

1. z zastrzeżeniem zwrotu, np. dlatego że nie dysponował jeszcze dowodami, iż świadczenie się nie należy

2. w celu uniknięcia przymusu, np. pod wpływem groźby

3. w wykonaniu nieważnej czynności prawnej

B. ZGODNOŚĆ ŚWIADCZENIA Z ZASADAMI WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

-nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego, chociaż brak jest podstawy prawnej, np. pomoc udzielona dalszym krewnym, których nie obejmuje obowiązek alimentacyjny

C. ZADOŚĆUCZYNIENIE PRZEDAWNIONEMU ROSZCZENIU ORAZ ROSZCZENIU Z GIER I ZAKŁADÓW

-roszczenia po upływie terminów przedawnienia nie wygasają, lecz nie mogą być przymusowo dochodzone

-zobowiązanie dłużnika istnieje nadal jako zobowiązanie prawne, lecz niezaskarżalne

-dłużnik spełnia wówczas świadczenie należne i nie może żądać jego zwrotu

-podobnie ma się rzeczy przy zobowiązaniach z gier i zakładów – poza wyjątkami wskazanymi w ustawie

D. SPEŁNIENIE NIEWYMAGALNEGO ŚWIADCZENIA

-jeżeli ktoś spełnił świadczenie, zanim stało się ono wymagalne, nie może żądać jego zwrotu, chociażby błędnie sadził, że termin wymagalności już nadszedł

2.3. PRZEPADEK ŚWIADCZENIA

-do przesłanek zastosowania przepisu należy świadome spełnienie świadczenia w zamian za dokonanie czynu:

1. zabronionego przez prawo lub

2. w celu niegodziwym

-spełnienie każdej z tych przesłanek wystarczy dla zastosowania art. 412 KC

A. CZYN ZABRONIONY

-nie został on bliżej w ustawie

• czyn zabroniony czyn zagrożony sankcją karną

-ponadto ustawa wymaga, aby świadczenie zostało spełnione świadomie w zamian za dokonanie czynu zabronionego

B. CEL NIEGODZIWY

-świadczenie może być dokonane w celu niegodziwym

-czyn, za który świadczy zubożony nie musi być zabroniony

-celem niegodziwym jest stan rzeczy, który rażąco narusza powszechnie akceptowane normy moralne lub porządek społeczny

-realizacja takiego stanu rzeczy musi być co najmniej zamierzona przez świadczącego i znana drugiej stronie

C. SKUTKI

-jeżeli ziszczą się wszystkie wspomniane przesłanki, wówczas sąd uzyskuje kompetencję do wydania konstytutywnego orzeczenia o przepadku na rzecz Skarbu Państwa, przedmiotu spełnionego świadczenia

-jeżeli przedmiot ten zostałby zużyty lub utracony, przepadkowi podlega jego wartość

-sąd nie ma obowiązku skorzystania z tej sankcji („sąd może orzec przepadek świadczenia”)

-roszczenie SP o wydanie przedmiotu świadczenia ulega przedawnieniu po upływie ogólnego 10-letniego terminu

VII. WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ I SKUTKI ICH NIEWYKONANIA

§1. WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ

1.1. ZASADY OGÓLNE

-kwalifikacja prawna (charakter prawny) wykonania zobowiązania jest kwestią sporną w nauce prawa cywilnego:

1.	pierwszy pogląd uznaje, że wykonanie zobowiązania jest zawsze czynnością prawną wymagającą złożenia oświadczenia woli dłużnika lub dłużnika i wierzyciela
2.	-drugi pogląd przyjmuje, że wykonanie zobowiązania może mieć postać czynności prawnej lub czynności faktycznej, wymaga jednak, aby dłużnik miał co najmniej zamiar wykonania zobowiązania
3.	-trzeci pogląd uznaje, że wykonanie zobowiązania nie poddaje się jednolitej kwalifikacji prawnej -wykonanie zobowiązania może przybrać postać czynności prawnej bądź czynności faktycznej

-dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom

-jeżeli brak jest przepisu szczególnego i strony inaczej nie postanowiły, obowiązkiem dłużnika jest wykonać zobowiązanie z należytą starannością

1.2. ZMIANA STOSUNKÓW (CLAUSULA REBUS SIC STANTIBUS)

A. POJĘCIE

Zmiana stosunków (clausula rebus sic stantibus) wszelkie koncepcje lub rozstrzygnięcia ustawowe, zmierzające do modyfikowania zobowiązania z uwagi na nieoczekiwane zmiany stosunków społecznych

-art. 357¹ KC łagodzi ostrość zasady pacta sunt servanda

B. ZAKRES ZASTOSOWANIA

- art. 357¹ KC znajduje zastosowanie do cywilnoprawnych zobowiązań powstających z umów

-wyjątkowy charakter art. 357¹ KC nakazuje ścisłą wykładnię wspomnianego zwrotu

C. PRZESŁANKI

-sąd może zastosować środki przewidziane w art. 357¹ KC, jeżeli kumulatywnie zostaną spełnione następujące przesłanki:

1. nastąpi nadzwyczajna zmiana stosunków przez zmianę stosunków należy rozumieć obiektywne,
   o charakterze powszechnym przekształcenia stosunków społecznych, a zwłaszcza gospodarczych
   -zmiana stosunków musi mieć charakter nadzwyczajny – nadzwyczajna zmiana stosunków może mieć tło:

   • przyrodnicze, np. powódź, nieurodzaj, skażenie atmosfery wybuchem atomowym

   • społeczne, np. wojna, strajki powszechne, rozruchy

2. zmiana ta pociąga za sobą nadmierną trudność w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron rażącą stratą między nadzwyczajną zmianą stosunków a zmianą indywidualnej sytuacji podmiotu musi istnieć związek przyczynowy

3. strony nie przewidywały nadzwyczajnej zmiany stosunków

D. DECYZJE SĄDU

-jeżeli spełnią się wspomniane przesłanki, sądowi przysługuje kompetencja do ingerowania w stosunek zobowiązanie przez wydanie następujących orzeczeń:

1. oznaczenie sposobu wykonania zobowiązania ingerencja sądu w tej postaci może polegać na zmianie czasu, miejsca i środków, jakimi ma być wykonane zobowiązanie

2. oznaczenie wysokości świadczenia jeżeli strata zagraża wierzycielowi, wówczas sąd podwyższy wysokość świadczenia dłużnika
   -jeżeli na stratę narażony jest dłużnik, sąd obniży wysokość jego świadczenia
   -w umowach wzajemnych sąd może równocześnie zmieniać wysokość świadczeń obu stron celem zrównoważenia ich sytuacji prawnej

3. rozwiązanie umowy sąd może ponadto orzec o rozliczeniach stron

-sąd wydaje wspomniane orzeczenia na żądanie strony stosunku zobowiązaniowego

-może je zgłosić każdy podmiot, nie wyłączając osób prowadzących profesjonalnie działalność gospodarczą

-sąd wydając swoje orzeczenie powinien:

• rozważyć interesy obu stron

• kierować się zasadami współżycia społecznego

-orzeczenie sądu modyfikujące lub rozwiązujące umowę ma charakter konstytutywny

E. ZBIEG PRZEPISÓW

• Czy zakresem regulacji z art. 357¹ KC objęte są także zobowiązania pieniężne w ścisłym tego znaczeniu, mimo że ich waloryzację sądową regulują przepisy art. 358¹ §3 i 4 KC?

-przepisy te krzyżują się, wobec czego nie można wykluczyć, że do zobowiązania pieniężnego znajdzie zastosowanie art. 357¹ KC, jeżeli oczywiście będzie ono zarazem spełniało przesłanki określone w tym przepisie

-jeżeli zostaną one spełnione, wybór podstawy prawnej należy do strony zainteresowanej

F. UMOWNE KLAUZULE ADAPTACYJNE

-strony mogą także w drodze porozumienia zmienić treść wiążącego ich stosunku umownego, jak również zamieścić w pierwotnej umowie tzw. klauzule adaptacyjne, z góry określające sposoby dostosowania umowy do ewentualnej zmiany stosunków

1.3. PODMIOTY WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA

A. OSOBY WYKONUJĄCE

-wierzyciel zainteresowany jest w uzyskaniu należnego mu świadczenia, co niekoniecznie wymaga osobistego wykonania tego świadczenia przez dłużnika

-z tego powodu wierzyciel może żądać osobistego wykonania zobowiązania, jedynie wtedy, gdy wynika to z:

1. treści czynności prawnej

2. ustawy

3. właściwości świadczenia

-poza tymi przypadkami świadczenie może wykonać ktokolwiek, byleby działał co najmniej z wiedzą i tym samym za domniemanym przyzwoleniem dłużnika

-dłużnik zawsze odpowiada za niewłaściwe wykonanie zobowiązania i tym samym ponosi ryzyko związane z posługiwaniem się innymi osobami przy wykonywaniu zobowiązania

-świadczenia pieniężne, jeżeli są wymagalne, mogą być wykonane przez osoby trzecie, chociażby działały one bez wiedzy dłużnika

-jeżeli świadczenie nie jest wykonywane przez właściwą osobę, wierzyciel może go nie przyjąć – nie pociąga to dla niego żadnych ujemnych następstw

B. OSOBY PRZYJMUJĄCE

-poza samym wierzycielem do kręgu osób uprawnionych do odbioru świadczenia należą jedynie osoby przez niego upoważnione

-zarówno sam wierzyciel, jak i osoba przez niego upoważniona powinni być zdolni do przyjęcia świadczenia

-jeżeli świadczenie polega na dokonaniu czynności prawnej (np. zawarciu umowy), osoba przyjmująca świadczenie dłużnika powinna mieć zdolność do czynności prawnych

-świadczenie spełnione do rąk osoby nieupoważnionej z reguły nie zwalnia dłużnika ze zobowiązania, czyli wierzyciel może nadal domagać się od dłużnika wykonania zobowiązania

-od tej reguły istnieje wyjątek:

-dłużnik zostaje zwolniony ze zobowiązania w takim zakresie, w jakim wierzyciel skorzystał ze świadczenia spełnionego do rąk osoby nieuprawnionej lub wierzyciela niezdolnego do przyjęcia świadczenia, np. świadczenie pieniężne przyjmuje 10-letni syn wierzyciela

-ciężar udowodnienia tego faktu spoczywa Nd łużniku

-ponadto, w niektórych wyraźnie w ustawie przewidzianych przypadkach, chroniona jest dobra wiara dłużnika świadczącego do rąk osoby nieuprawnionej do odbioru

-w szczególności świadczenie do rąk osoby, która okazuje pokwitowanie wystawione przez wierzyciela, zwalnia dłużnika, chyba że dłużnik działał w złej wierze

1.4. PRZEDMIOT WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA

A. RZECZY OZNACZONE CO DO GATUNKU

-jeżeli dłużnik zobowiązany jest do świadczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku, a ich jakość nie została oznaczona ani przez czynność prawną lub właściwe przepisy, ale nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości

B. CZĘŚĆ ŚWIADCZENIA

-przy niepodzielnych świadczeniach, częściowe świadczenie nie może być wykonane

-natomiast jeżeli świadczenie jest podzielne, a wymagalny jest cały dług, to wierzyciel nie może odmówić przyjęcia części świadczenia, chyba że naruszałoby to jego uzasadniony interes, co wierzyciel powinien udowodnić

-jeżeli wierzyciel nie ma obowiązku przyjęcia części świadczenia i zaofiarowanej mu części nie przyjął, to dłużnik popada w zwłokę

C. KILKA ŚWIADCZEŃ (ZARACHOWANIE ZAPŁATY)

-jeżeli dłużnik jest zobowiązany do kilku jednorodzajowych świadczeń, a świadczy w rozmiarze niewystarczającym na zaspokojenie wszystkich, to dłużnik może wskazać, które zobowiązanie chce wykonać

-jednakże to co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może zliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz zalegające świadczenia główne

-gdyby dłużnik nie skorzystał z tego uprawnienia, inicjatywa w tym względzie przechodzi na wierzyciela

-może on bowiem wskazać w pokwitowaniu na jakie zobowiązanie świadczenie ma być zaliczone

-jednakże jest to skuteczne dopiero wtedy, gdy dłużnik przyjął to pokwitowanie, a tym samym w sposób dorozumiany wyraził zgodę na propozycję wierzyciela

-do tego momentu dłużnik zachowuje prawo wskazania długu, jaki chce świadczeniem swoim zaspokoić

-jeżeli w żaden ze wspomnianych sposobów nie nastąpiło zaliczenie świadczenia na poczet określonego zobowiązania, ma zastosowanie norma z art. 451 §3 KC:

W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych – na poczet najdawniej wymagalnego

-gdyby i ta zasada nie dała się zastosować, należy przyjąć, że spełnione świadczenie zalicza się na poczet wszystkich długów stosunkowo

1.5. MIEJSCE SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA

-długi mogą być:

1. odbiorcze – jeżeli wierzyciel powinien zgłosić się u dłużnika po odbiór świadczenia
   -świadczenia spełnianie w miejscu zamieszkania lub siedzibie dłużnika zalicza się do długów oddawczych

2. oddawcze – jeżeli dłużnik powinien dostarczyć świadczenie wierzycielowi

-w braku innych postanowień umowy lub przepisów szczególnych, świadczenia, które mają być spełnione w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela maja charakter długów oddawczych

-miejsce spełnienia świadczenia określa treść zobowiązania lub jego właściwość

-dopiero, gdy brak jest tego rodzaju wskazań, zastosowanie znajduje względnie wiążąca norma z art. 454 KC

-jednakże miejsce świadczenia może być przez strony inaczej oznaczone

-w szczególności, jeżeli wierzyciel wskazał rachunek bankowy, a dłużnik dokonał zapłaty w postaci rozliczeń bezgotówkowych na ten rachunek, należy przyjąć, że miejscem wykonania zobowiązania jest siedziba banku prowadzącego rachunek wierzyciela

1.6. TERMIN SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA

A. OZNACZENIE

-o terminie spełnienia świadczenia decyduje treść lub właściwość zobowiązania

-dopiero, gdy na tej podstawie nie da się ustalić terminu świadczenia, znajduje zastosowanie art. 455 KC

-decyzja dotycząca terminu spełnienia świadczenia należy do wierzyciela

-świadczenie powinno być bowiem spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania

-wezwanie ma charakter oświadczenia woli

-ponadto wierzycielowi przysługuje z mocy ustawy uprawnienie do określenia wielkości poszczególnych części świadczeń, jeżeli strony zastrzegły w umowie, że spełnienie świadczenia następować będzie częściami, ale nie ustaliły ani ich wielkości, ani terminów wykonania

-w interesie dłużnika uprawnienie to jest ograniczone trzema przesłankami:

1. oświadczenie wierzyciela ma być złożone w czasie właściwym – w szczególności z dostatecznym wyprzedzeniem

2. uwzględniać powinno możliwości dłużnika – zwłaszcza jego zaangażowanie w wykonywanie innych umów

3. wierzyciel powinien rozważyć także sposób spełnienia świadczenia – tak, aby jego wykonanie było technicznie możliwe

-do wezwania tego dłużnik powinien zastosować niezwłocznie, czyli bez zbędnej zwłoki

-ponadto w wyjątkowych sytuacjach, gdy interes wierzyciela jest zagrożony, może on żądać spełnienia świadczenia nawet przed nadejściem terminu zastrzeżonego w treści zobowiązania

-terminy mogą być zastrzeżone na korzyść:

1. dłużnika – zastrzeżenie terminu na korzyść dłużnika ma takie znaczenie, że dłużnik jest uprawniony do wcześniejszego świadczenia, natomiast wierzyciel nie może domagać się tego świadczenia przed upływem terminu

2. wierzyciela – jeżeli termin został zastrzeżony na rzecz wierzyciela, wówczas nie ma on obowiązku przyjąć świadczenia wcześniej, natomiast sam może żądać wykonania go przed nadejściem terminu

3. obu stron – jeżeli termin został zastrzeżony na korzyść obu stron, wówczas przed jego nadejściem ani dłużnik nie może spełnić świadczenia, ani wierzyciel nie może żądać jego spełnienia

-w przypadkach, gdy termin spełnienia świadczenia oznaczony został w treści czynności prawnej, a równocześnie nie określono w niej na czyją korzyść został zastrzeżony, to przyjmuje się, że jest zastrzeżony na korzyść dłużnika

B, WYMAGALNOŚĆ

-jeżeli dłużnik nie spełnił świadczenia, to z upływem tego terminu:

1. dłużnik opóźnia się ze świadczeniem albo popada zwłokę, o ile opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność

2. wierzyciel może dochodzić spełnienia świadczenia na drodze sądowej, gdyż jego roszczenie stało się wymagalne

1.7. WYKONANIE ŚWIADCZEŃ WZAJEMNYCH

A. JEDNOCZESNOŚĆ ŚWIADCZEŃ

-w stosunkach zobowiązaniowych wynikających z umów wzajemnych każda ze stron zobowiązana jest do spełnienia świadczenia na rzecz drugiej strony

-między tymi świadczeniami istnieje związek polegający na tym, że świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony

-ze względu na ten związek, świadczenia te powinny być spełnione jednocześnie

-w konsekwencji każda ze stron może powstrzymać się ze spełnieniem swojego świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego (exceptio non adimpleti contractus – zarzut pozwanego wynikający z umowy wzajemnej, ze powód swego zobowiązania nie spełnił)

B. ŚWIADCZENIE WCZEŚNIEJSZE

-reguła jednoczesnego spełnienia świadczeń wzajemnych ma charakter względnie wiążący

-znajduje ona zastosowanie dopiero wtedy, gdy:

• ani treść umowy

• ani orzeczenie organu orzekającego

• ani decyzja kompetentnego organu administracyjnego

nie wskaże, że jedna ze stron zobowiązana jest do świadczenia wcześniejszego

-ponadto w stosunkach zobowiązaniowych trwałych, gdzie jedna strona zobowiązana jest do świadczenia ciągłego, a druga do świadczenia jednorazowego lub okresowego, z natury rzeczy świadczenia te nie mogą być wykonane jednocześnie

-np. w stosunku najmu najemca zobowiązany jest płacić okresowo czynsz, natomiast wynajmujący w zamian za to nieprzerwanie umożliwiać mu używanie rzeczy

-w przypadkach, gdy jedno ze świadczeń wzajemnych ma być wykonane wcześniej niż drugie, strona zobowiązana do spełnienia wcześniejszego świadczenia narażona jest na ryzyko, że nie otrzyma świadczenia wzajemnego

-jeżeli to ryzyko przybierze kształt realnego niebezpieczeństwa, strona zobowiązana do wcześniejszego świadczenia może powstrzymać się z jego spełnieniem

-jednakże wspomniane uprawnienie nie przysługuje stronie zobowiązanej do wcześniejszego świadczenia w dwóch przypadkach:

1. gdy wiedziała ona w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony- w takich okolicznościach strona zobowiązująca się do wcześniejszego świadczenia podejmuje ryzyko nieotrzymania świadczenia wzajemnego

2. gdy strona znajdująca się w złej sytuacji majątkowej zaofiaruje jednoczesne spełnienie swojego świadczenia lub da zabezpieczenie

1.8. DOWODY SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA

-dłużnik spełniając świadczenie może żądać od wierzyciela pokwitowania

-jest pisemne oświadczenie wierzyciela lub upoważnionej przez niego osoby, że dłużnik spełnił świadczenie

-dłużnik, gdy ma w tym interes może żądać pokwitowania w szczególnej formie (jeżeli nie umówiono się inaczej dłużnik jest obowiązany ponieść koszty sporządzenia takiego pokwitowania)

-pokwitowanie łączy się z domniemaniem prawnym, że spełnione zostało również świadczenie okresowe wymagalne wcześniej (np. czynsz za poprzednie miesiące) oraz, że dłużnik uiścił także należności uboczne, a w szczególności odsetki

-prawna doniosłość pokwitowania zależy od tego, czy świadczenie odebrała właściwa osoba

-jeżeli dłużnik spełnił świadczenie do rąk osoby, która okazuje pokwitowanie wystawione przez wierzyciela, wówczas uznaje się tę osobę za upoważnioną do odbioru świadczenia, chyba że dłużnik działał w złej wierze (wiedział, że świadczenie ma nastąpić do rąk własnych wierzyciela)

-jeżeli istnieje dokument stwierdzający zobowiązanie, to dłużnik, spełniając świadczenie, może żądać zwrotu tego dokumentu lub uczynienia na nim odpowiedniej wzmianki

-w razie utraty dokumentu, dłużnik może żądać – niezależnie od pokwitowania – oświadczenia wierzyciela, że dokument został utracony

-gdyby wierzyciel odmówił wykonania tych czynności, dłużnik może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego bez ujemnych dla siebie konsekwencji prawnych

§2. SKUTKI NIEWYKONANIA LUB NIENALEŻYTEGO WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA

2.1 OGÓLNE REGUŁY OKREŚLAJĄCE ODPOWIEDZIALNOŚĆ DŁUŻNIKA

A. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA

-z naruszeniem zobowiązania system prawny łączy odpowiedzialność odszkodowawczą dłużnika (odpowiedzialność kontraktową)

-przesłankami tej odpowiedzialności są:

1. zdarzenie, z którym system prawny wiąże czyjąś odpowiedzialność

2. szkoda

3. związek przyczynowy między tymi zdarzeniami a powstałą szkodą

-odpowiedzialność kontraktowa obejmuje tylko szkody majątkowe

-rekompensata obejmuje jedynie szkody bezpośrednio poniesione przez samego pokrzywdzonego, a nie szkody pośrednie doznane przez inne osoby

-dłużnik ponosi odpowiedzialność za:

1. poniesione przez wierzyciela straty – na straty składa się przede wszystkim wartość utraconego przez wierzyciela świadczenia lub zmniejszona wartość świadczenia wynikającego z nienależytego jego spełnienia
   -ponadto mogą wchodzić w rachubę:

   • wydatki poniesione dla zrekompensowania szkody (np. nabycie przedmiotów zastępczych)

   • szkody następcze, stanowiące rezultat niewłaściwego wykonania zobowiązania

2. utracone korzyści – przy uwzględnianiu utraconych korzyści trzeba mieć na uwadze, czy istnieje dostatecznie wysoki stopień prawdopodobieństwa uzyskania spodziewanych korzyści, np.

   • utrata korzyści z dalszej umowy, jaką zrealizowałby wierzyciel, gdyby dłużnik należycie wykonał swoje zobowiązanie

   • utrata korzyści w postaci pożytków

B. WINA

-jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności

-wzorzec należytej staranności należy konstruować wg kryteriów obiektywnych

-jest to staranność ogólnie wymagana w stosunkach danego rodzaju

-zgodnie z dominującym poglądem nauki i judykatury zwrot o niezachowaniu należytej staranności oznacza, że dłużnik odpowiada za swoje zawinione zachowanie

-dłużnik odpowiada za każdą winę

Gradacja winy

• wina umyślna – polega na tym, że albo dłużnik chce naruszyć ciążące na nim obowiązki powinnego zachowania albo przewidując możliwość takiego naruszenia, godzi się na nie

  • wina nieumyślna (niedbalstwo) – niedbalstwo można zarzucić temu, kto nie dochował należytej staranności w sytuacji, gdy powinien i zarazem mógł zachować się prawidłowo

    • rażące niedbalstwo – znaczne odchylenie od wzorca należnego zachowania się dłużnika

-strony mogą w umowie rozszerzyć zakres okoliczności, za które dłużnik nie będzie odpowiadał

-ponadto strony mogą złagodzić odpowiedzialność dłużnika, postanawiając np. że dłużnik będzie odpowiadał tylko za winę umyślną

-niedopuszczalne jest uchylenie odpowiedzialności dłużnika za winę umyślną

C. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA INNE OSOBY

-za działania i zaniechana osób, z pomocą których dłużnik wykonuje zobowiązanie (np. pracownicy) lub którym powierza w całości/w części wykonanie zobowiązania, dłużnik odpowiada tak jak za własne zdziałania lub zaniechania

-z reguły odpowiada on także wtedy, gdy osobom tym można przypisać winę polegającą na niezachowaniu należytej staranności

-zaostrzenie podstaw odpowiedzialności samego dłużnika następuje w przypadkach, gdy spełnia on świadczenie przez inne osoby, za które odpowiada

-dłużnik nie może się uchylić od odpowiedzialności, powołując się na brak winy po swojej stronie

-jego odpowiedzialność względem wierzyciela opiera się tu na zasadzie ryzyka

D. CIĘŻAR DOWODU

-na wierzycielu spoczywa ciężar dowodu, co do następujących okoliczności:

1. że dłużnik nie wykonał zobowiązania albo wykonał je nienależycie

2. że wierzyciel poniósł szkodę majątkową

3. że miedzy tymi faktami istnieje adekwatny związek przyczynowy

-z faktem, że dłużnik nie wykonał lub nienależycie wykonał zobowiązanie, sprzężone zostało domniemanie, iż nastąpiło to wskutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność

-wniosek domniemania zostaje obalony dopiero wtedy, gdy w procesie wykaże się, że naruszenie zobowiązania nastąpiło wskutek okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, a zwłaszcza nie z jego winy lub nie z winy osób, za które odpowiada on z mocy art. 474 KC

2.2. NIEMOŻLIWOŚĆ ŚWIADCZENIA

A. POJĘCIE NIEMOŻLIWOŚCI ŚWIADCZENIA

-pojęcie niemożliwości świadczenia nie posiada legalnej definicji, a w doktrynie reprezentowane są dwa odmienne poglądy:

1. koncepcja relatywna (subiektywna) – rozpatruje tę kwestię z punktu widzenia konkretnego dłużnika, uznając w konsekwencji za niemożliwe takie świadczenie, jakiego dany dłużnik nie może wykonać

2. koncepcja obiektywna – kładzie nacisk na okoliczności uniemożliwiające każdemu wykonania świadczenia

-jest to koncepcja dominująca na gruncie polskiego systemu prawnego

-za niemożliwe należy uznać przede wszystkim świadczenia polegające na działaniach niewykonalnych w świetle praw natury

-w miarę opanowywania przyrody przez człowieka zakres tego rodzaju działań nieustannie maleje

-ponadto do tej samej klasy działań należy zaliczyć wszystkie okoliczności tkwiące w sferze wewnętrznej dłużnika, jeżeli tylko indywidualnie oznaczony dłużnik może spełnić dane świadczenie

-w przypadku takim również powstaje stan obiektywnej niemożliwości, np. ślepota artysty plastyka

-natomiast świadczeń tylko subiektywnie niewykonalnych (które mogą być spełnione przez inne osoby) nie uznaje się za niemożliwe)

-jeżeli świadczenie jest realizowane przez czynność konwencjonalną, to wyznaczone w zobowiązaniu działania muszą respektować reguły konstruujące tę czynność

-natomiast gdyby dłużnik podjął się działania niezgodnego z tymi regułami, to należy uznać takie świadczenie za niemożliwe, np. zobowiązanie dłużnika do strzelenia bramki przeciwnikowi rzutem ręką w grze piłki nożnej

-szczególnym rodzajem czynności konwencjonalnych są czynności prawne, co oznacza, że nie możliwe są także świadczenia, które nie respektują norm konstruujących dopuszczalne w systemie prawnym czynności prawne, np. umowa zobowiązująca dłużnika do zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości bez zachowania formy aktu notarialnego

-przyczyną niemożliwości świadczenia mogą być także zjawiska społeczne, które komukolwiek uniemożliwią wykonanie przyobiecanego działania, np. wojna, strajk powszechny

-poza tym wymaga się, aby wszelkiego rodzaju przeszkody uniemożliwiające wykonanie świadczenia miały charakter trwały, a nie tylko przejściowy, powodujący jedynie opóźnienie wykonania zobowiązania

B. SKUTKI NIEMOŻLIWOŚCI ŚWIADCZENIA

-system prawny wiąże z niemożliwością świadczenia różne skutki prawne, o których decydują:

1. czas, w jakim doszło do zdarzenia uniemożliwiającego wykonanie zobowiązania i

2. kwestia odpowiedzialności dłużnika za to zdarzenie

-jeżeli już w chwili powstania zobowiązania świadczenie jest niewykonalne (pierwotna niemożliwość świadczenia), wówczas zobowiązanie w ogóle nie powstanie

-nielojalne zachowanie strony, która o niemożliwości świadczenia wiedziała, może rodzić jej odpowiedzialność z winy w kontraktowaniu

-szczególnie unormowana została następcza niemożliwość świadczenia

C. NIEMOŻLIWOŚĆ NIEOBJĘTA ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ DŁUŻNIKA

-jeżeli niemożliwość świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada to zobowiązanie wygasa

-jego dalsze istnienie pozbawione jest sensu, ponieważ nie może być ono wykonane ani nie może być przekształcone w zobowiązanie odszkodowawcze

-w razie częściowej niemożliwości świadczenia zobowiązanie wygasa w odpowiedniej części

-jeżeli przedmiotem świadczenia była rzecz, a świadczenie stało się niemożliwe wskutek tego, że rzecz została zbyta/utracona/uszkodzona, to wierzyciel może żądać od dłużnika surogatów

-obejmują one to wszystko, co dłużnik uzyskał w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody

-gdy wierzyciel skorzysta z tego uprawnienia i zażąda surogatów, wówczas pierwotne zobowiązanie nie wygasa, lecz utrzymuje się ze zmienionym przedmiotem świadczenia

-w zobowiązaniach wzajemnych, niemożliwość świadczenia jednej strony ma wpływ na obowiązek świadczenia drugiej strony

-druga strona zostaje zwolniona od obowiązku świadczenia, a jeżeli świadczenie już spełniła, może żądać zwrotu tego, co świadczyła na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu

-w takiej sytuacji cały stosunek zobowiązania wzajemnego wygasa

• jeżeli jednak wierzyciel zażąda surogatów, to powinien spełnić również swoje świadczenie i wówczas zobowiązanie wzajemne utrzyma się nadal

-jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się częściowo niemożliwe, z reguły następuje odpowiednia redukcja świadczenia drugiej strony

-w niektórych przypadkach takie rozwiązanie może naruszać interesy tej strony, która nie może uzyskać całego należnego jej świadczenia – stąd istnieje możliwość odstąpienia od całej umowy, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez stronę cel umowy wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe

-odstąpienie od umowy powoduje wygaśnięcie stosunku prawnego ze skutkiem ex nunc (od momentu zawarcia umowy)

-jeżeli odstąpienie wywiera skutek ex tunc, strony powinny zwrócić wszystko to, co sobie świadczyły

D. NIEMOŻLIWOŚĆ OBJĘTA ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ DŁUŻNIKA

-w przypadku, gdy niemożliwość świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiada, wówczas dłużnik zobowiązany jest do naprawienia wierzycielowi szkody wynikłej z niewykonania całego zobowiązania lub jego części

-w zobowiązaniach wzajemnych wierzycielowi przysługują do wyboru dwa uprawnienia:

1. może on żądać od dłużnika odszkodowania na zasadach ogólnych lub surogatów - w przypadkach takich zobowiązanie wzajemne utrzymuje się nadal i wierzyciel zobowiązany jest spełnić swoje świadczenie

2. może on od umowy odstąpić – wierzyciel zostanie wówczas również zwolniony od obowiązku świadczenia, przy czym powinien wówczas zwrócić to wszystko, co sam uprzednio otrzymał
   -poza tym przysługuje mu roszczenie o naprawienie ewentualnej szkody, jaką poniósł w związku z niewykonaniem zobowiązania przez dłużnika, lecz przy uwzględnieniu tego, ze sam świadczenia nie spełnił

-zasady te odnoszą się odpowiednio do częściowej niemożliwości świadczenia w zobowiązaniach wzajemnych

-jeżeli jednak wykonanie częściowe zobowiązania nie miałoby dla wierzyciela znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo ze względu na cel zobowiązania wiadomy obu stronom, wierzyciel może nawet odstąpić od umowy
-odstąpienie z reguły dokonuje się ze skutkiem ex tunc

-jednakże w odniesieniu do zobowiązań trwałych, konsekwencje te następują ex nunc (od momentu złożenia oświadczenia o odstąpieniu)

2.3. OPÓŹNIENIE I ZWŁOKA DŁUŻNIKA

-niedotrzymanie terminu spełnienia świadczenia (opóźnienie) może nastąpić wskutek okoliczności:

1. za które dłużnik ponosi odpowiedzialność – w szczególności za winę własną lub osób wskazanych w art. 474 KC (zwłoka dłużnika)

2. za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności (opóźnienie zwykłe/proste)

A. NASTĘPSTWA ZWYKŁEGO OPÓŹNIENIA

-następstwa opóźnienia, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, w odniesieniu do świadczeń niepieniężnych nie są uregulowane w sposób szczególny

-wierzyciel może zatem domagać się ich wykonania, ale nie ma z tego tytułu roszczeń odszkodowawczych

-jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, obowiązany jest zapłacić wierzycielowi odsetki za czas opóźnienia, chociażby wierzyciel nie poniósł z tego tytułu żadnej szkody

-wierzyciel może domagać się odsetek ustawowych, a w wyższych tylko wtedy, gdy zostały one przez strony ustalone

B. NASTĘPSTWA ZWŁOKI

-zgodnie z regułami ogólnymi wierzyciel może domagać się od dłużnika spełnienia świadczenia tak, jak zostało ono określone w treści zobowiązania

-następstwem prawnym zwłoki jest roszczenie wierzyciela o naprawienie wynikłej stąd szkody

-jeżeli domaga się on spełnienia świadczenia, to odszkodowanie należy się mu tylko za szkodę wynikłą z nieterminowego wykonania zobowiązania

-jeżeli wskutek zwłoki świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub przeważającym stopniu znaczenie, to może go nie przyjąć i żądać wówczas naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania

-ogólne reguły odpowiedzialności odszkodowawczej dłużnika ulegają obostrzeniu, jeżeli w czasie trwania zwłoki rzecz oznaczona co do tożsamości, będąca przedmiotem świadczenia, została utracona lub uszkodzona

-od odpowiedzialności zwalnia dłużnika tylko dowód, że utrata lub uszkodzenie rzeczy nastąpiłoby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym

-dłużnik odpowiada nawet za przypadek, a zatem za okoliczność niezawinioną przez siebie lub przez osoby wymienione w art. 474 KC

-tylko brak związku przyczynowego między zwłoką a utratą lub uszkodzeniem rzeczy przesądza o tym, że nie ponosi on odpowiedzialności

-ciężar dowodu spoczywa na dłużniku

-kolejna konsekwencja zwłoki wyraża się w tym, że wierzycielowi przysługuje uprawnienie do wykonania zastępczego w razie niewykonania w trzech wskazanych sytuacjach:

1. gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy oznaczone co do gatunku wierzyciel może nabyć na koszt dłużnika taką samą ilość rzeczy tego samego rodzaju albo może żądać od dłużnika ich wartości
   -dla realizacji tego uprawnienia wierzyciel nie musi uzyskać decyzji sądowej

2. gdy świadczenie polega na czynieniu tego rodzaju, że nie wymaga ono osobistego działania dłużnika wierzyciel może żądać w takim przypadku upoważnienia przez sąd do wykonania należnej czynności na koszt dłużnika
   -zastrzeżona kontrola sądu ma na względzie ochronę interesu dłużnika

3. gdy świadczenie polega na zaniechaniu wierzyciel może żądać upoważnienia sądu do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu czynił, przy czym w przypadkach nagłych uprawniony jest do takiego działania nawet bez upoważnienia sądu

-uprawnienia te nie przysługują, gdy dłużnik wykonał zobowiązanie, lecz niewłaściwie

-obok uprawnienia do wykonania zastępczego wierzycielowi przysługuje roszczenie o odszkodowanie za ewentualną szkodę wynikłą ze zwłoki

C. NASTĘPSTWA ZWŁOKI W UMOWACH WZAJEMNYCH

-wszystkie wskazane wyżej uprawnienia przysługują wierzycielowi także w razie zwłoki dłużnika przy wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej

-główna modyfikacja skutków prawnych dłużnika w zakresie umów wzajemnych polega na przyznaniu wierzycielowi alternatywnego uprawnienia do odstąpienia od umowy wzajemnej i umożliwienia tym samym wierzycielowi zaspokojenia jego potrzeby gospodarczej w ramach innego stosunku prawnego związanego z innym dłużnikiem

-ustawa uzależnia wykonanie prawa do odstąpienia od wyznaczenia dłużnikowi dodatkowego terminu do wykonania zobowiązania połączonego z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu tego terminu, wierzyciel od umowy odstąpi

-dopiero po bezskutecznym upływie tego terminu wierzyciel od umowy odstąpi

-wierzyciel nie jest jednak zobowiązany do odstąpienia od umowy, ponieważ nie musi skorzystać z tego uprawnienia i może domagać się wykonania zobowiązania i ewentualnego odszkodowania za zwłokę

-uprzednie wyznaczenie dodatkowego terminu do spełnienia świadczenia nie jest konieczne w dwóch przypadkach:

1. gdy uprawnienie do natychmiastowego odstąpienia zostało wyraźnie zastrzeżone w umowie

2. gdy wykonanie zobowiązania przez jedną stronę po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią celu umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce

-jeżeli świadczenia obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, wówczas uprawnienie drugiej strony do odstąpienia od umowy ulega ograniczeniu

-wierzyciel nie może odstąpić od umowy co do części świadczenia wykonanego już przez dłużnika, zanim popadł on w zwłokę

-przed wierzycielem staje alternatywa:

1. odstąpienia od tej części świadczenia, za którą dłużnik popadł już w zwłokę albo

2. odstąpienia także od całej pozostałej jeszcze części świadczenia jeszcze niewymagalnego

-tylko gdyby wykonanie częściowe nie miało dla wierzyciela znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez niego cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce, może on odstąpić od umowy w całości, mimo iż oba wzajemne świadczenia są podzielne

-w następstwie złożenia oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy wzajemnej umowa ta przestaje strony wiązać z mocą wsteczną (ex tunc)

-każda ze stron obowiązana jest zwrócić drugiej stronie, to co już świadczyła i zostaje zwolniona z obowiązku od dalszych świadczeń

-każdej ze stron przysługuje przy tym prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot

-wierzyciel, który odstępuje od umowy wzajemnej może żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania tej umowy

-odszkodowanie to ma naprawić szkodę wynikłą ze zwłoki oraz wszelką inną szkodę spowodowaną niewykonaniem zobowiązania

2.4. PRAWO ZATRZYMANIA

Prawo zatrzymania (ius retentionis) polega na tym, że osoba zobowiązana do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać do czasu zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń:

• o zwrot nakładów na rzecz

• o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej

-prawo nie przysługuje, gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego albo, gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętych/wydzierżawionych/użyczonych

-prawo zatrzymania przysługuje również w przypadkach wskazanych w ustawie

-prawo zatrzymania ma charakter uprawnienia względnego, skutecznego tylko wobec wierzyciela, a nie osób trzecich

-służy ono dłużnikowi dla wywarcia na wierzycielu nacisku, aby ten zaspokoił lub zabezpieczył wykonanie roszczenia dłużnika wobec wierzyciela

-prawo zatrzymania gaśnie, gdy wierzyciel dokonał tych czynności

2.5. ZWŁOKA WIERZYCIELA

A. PRZESŁANKI

-wierzyciel powinien współdziałać z dłużnikiem dla wykonania zobowiązania

-wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez uzasadnionego powodu:

1. albo uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego faktycznie świadczenia

2. albo odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione

3. albo oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie

B. SKUTKI

-zwłoka wierzyciela nie zwalnia dłużnika z obowiązku spełnienia świadczenia

-natomiast interes dłużnika doznaje ochrony w trojaki sposób:

1. może on złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego – powoduje to zwolnienie dłużnika z obowiązku pieczy nad tym przedmiotem

2. niespełnienie w terminie świadczenia wskutek zwłoki wierzyciela powoduje uchylenie ujemnych dla dłużnika konsekwencji związanych ze zwłoką czy opóźnieniem dłużnika – dłużnik przestaje być odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę i nie obciąża go obowiązek płacenia odsetek za opóźnienie

3. może on żądać od wierzyciela naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki

-w umowach wzajemnych zwłoka wierzyciela obezwładnia przysługujące mu uprawnienie powstrzymania się ze spełnieniem własnego świadczenia wzajemnego

§3. DODATKOWE ZASTRZEŻENIA UMOWNE

3.1. ZADATEK

A. POJĘCIE

Zadatek pewna suma pieniężna lub rzecz dana przy zawarciu umowy

-konsekwencje prawne wręczenia zadatku wyznaczają postanowienia umowy lub zwyczaj

-jeżeli na tej podstawie nie da się ustalić następstw prawnych, wówczas należy zastosować normę interpretacyjną z art. 394 KC, która określa sens prawny tego zachowania się stron

-zgodnie z regułą zadatek stanowi element czynności prawnej o charakterze realnym

-wysokość zadatku ma również wpływ na kwalifikowanie czynności prawnej

-suma wręczona tytułem zadatku stanowi niewielki ułamek świadczenia pieniężnego należnego z umowy

-przy zastrzeżeniu zadatku przewyższającego wartość należnego świadczenia można uznać to za sprzeczne z naturą tego zobowiązania i tym samym za niedopuszczalne

B. SKUTKI

-zadatek odgrywa swoją rolę w razie niewykonania umowy z powodu okoliczności, za które dłużnik ponosi wyłączną odpowiedzialność

-w takim przypadku wierzyciel może bez wyznaczania terminu dodatkowego odstąpić od umowy i zachować otrzymany zadatek, a jeżeli sam go dał – może żądać sumy dwukrotnie wyższej

-roszczenie to ulega 10 letniemu przedawnieniu

-zadatek pełni tu rolę surogatu odszkodowania za niewykonanie umowy i dlatego wierzyciel nie może domagać się uzupełniającego odszkodowania na zasadach ogólnych

-wierzyciel nie musi korzystać z tych uprawnień – może domagać się nadal wykonania umowy

-dłużnikowi nie przysługuje prawo do zwolnienia się ze zobowiązania przez rezygnację z przedmiotów danych tytułem zadatku

-rozwiązanie umowna skutek zgodnego oświadczenia woli stron albo mocą orzeczenia sądu powoduje zgaśnięcie zastrzeżenia zadatku

-wówczas należy zwrócić zadatek

-identyczny obowiązek powstaje w razie niewykonania umowy wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony

3.2. UMOWNE PRAWO ODSTĄPIENIA

A. POJĘCIE

Umowne prawo odstąpienia prawo polegające na tym, że jedna albo każda ze stron umowy może od niej odstąpić bez konieczności uzasadniania tej decyzji

-w zastrzeżeniu umownym o prawie odstąpienia musi być podany termin, w ciągu którego uprawniony może odstąpić od umowy

-niespełnienie tego wymagania powoduje nieważność zastrzeżenia umownego

-strony mogą zastrzec, że prawo odstąpienia przysługuje jednej lub obu stronom, jeżeli spełni się określone w umowie zdarzenie przyszłe i niepewne (warunek)

-prawo odstąpienia ma charakter kształtujący

-uprawniony wykonuje je w ten sposób, że składa odpowiednie oświadczenie woli drugiej stronie

B. SKUTKI

-w razie wykonania prawa do odstąpienia umowę uważa się za niezawartą

-następuje zniesienie skutków prawnych z mocą wsteczną (ex tunc)

-uprawniony może odstąpić od umowy po częściowym lub całkowitym jej wykonaniu, jeżeli zastrzeżony termin do odstąpienia jeszcze nie minął

-strony mają wówczas obowiązek zwrócić wszystko to, co sobie świadczyły w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu

-ponadto za korzystanie z rzeczy należy się odpowiednie wynagrodzenie

3.3. ODSTĘPNE

Odstępne szczególny rodzaj umownego prawa odstąpienia

-w zastrzeżeniu tym strony uzależniają prawo do odstąpienia od zapłaty określonej sumy pieniężnej

-oświadczenie o odstąpieniu jest w tym przypadku skuteczne jeżeli, zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego

3.4. KARA UMOWNA

A. POJĘCIE I FUNKCJA

Kara umowna (odszkodowanie umowne) w zastrzeżeniu kary umownej strony postanawiają, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy pieniężnej

-kara umowna zastępuje odszkodowanie przewidziane w razie niedopełnienia zobowiązania i dlatego dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej

B. OCHRONA DŁUŻNIKA

-wierzyciel nie może żądać od dłużnika odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary, chociażby wykazał, iż poniósł większą szkodę

-strony mogą tę kwestię uregulować w umowie odmiennie

-dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej w dwóch przypadkach:

1. gdy jest ona rażąco wygórowana w porównaniu z poniesioną szkodą

2. gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane

-ciężar udowodnienia tych faktów spoczywa na dłużniku

C. KARA USTAWOWA

-przepisy o karze umownej należy stosować również do przypadków, gdy dłużnik na mocy przepisu szczególnego – bez zastrzeżenia umownego – obowiązany jest do zapłacenia wierzycielowi określonej sumy pieniężnej w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

VIII. WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZANIA

§1. WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZANIA ZWIĄZANE Z ZASPOKOJENIEM WIERZYCIELA

-zasadniczym celem zobowiązania jest zaspokojenie interesu wierzyciela

-cel ten może być zrealizowany w drodze rozmaitych zdarzeń

-najbardziej typowym zdarzeniem jest wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią

-obok tego zdarzenia istnieją inne stany faktyczne prowadzące do wygaśnięcia zobowiązania:

1. świadczenie w miejsce wykonania

2. odnowienie

3. potrącenie

4. złożenie do depozytu sądowego

1.1 ŚWIADCZENIE W MIEJSCE WYKONANIA

-zobowiązanie wygasa, gdy dłużnik w celu zwolnienia się z niego spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie od pierwotnie ustalonego (datio in solutum)

-zdarzenie to obejmuje dwa elementy:

1. umowę między dłużnikiem a wierzycielem co do zmiany przedmiotu świadczenia

2. faktyczne spełnienie nowego świadczenia

-jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz, która ma wady dłużnik odpowiada za nie wg przepisów o rękojmi sprzedaży

1.2. ODNOWIENIE

A. POJĘCIE

Odnowienie (nowacja) umowa zawarta między wierzycielem a dłużnikiem, w której strony postanawiają, że dotychczasowe zobowiązanie zostaje umorzone w związku z powstaniem nowego stosunku zobowiązaniowego

-nowy stosunek zobowiązaniowy powinien różnić się od dawnego:

1. albo innym świadczeniem, lecz już nie samym tylko zmienionym sposobem jego wykonania (np. terminem, miejscem)

2. albo inną podstawą prawną nawet przy niezmienionym świadczeniu dawnym

B. ZWIĄZEK NOWEGO Z DAWNYM ZOBOWIĄZANIEM

-związek między dawnym a nowym zobowiązaniem stanowi cechę konstytutywną nowacji

-przy zawieraniu umowy nowacyjnej strony powinny jasno wyrazić, ze nowe zobowiązanie powstało w celu umorzenia starego

-nowe zobowiązanie jest samodzielne i powstaje obok zobowiązania dawnego

-nowacja nie wymaga zachowania formy szczególnej, chyba że właściwe przepisy ją przewidują dla tego zobowiązania, które ma powstać w wyniku nowacji

C. SKUTKI

-wskutek odnowienia wygasa dotychczasowe zobowiązanie oraz związane z nim prawa akcesoryjne (np. poręczenie, zastaw, hipoteka)

-jednakże prawa akcesoryjne mogą być utrzymane w celu zabezpieczenia nowego zobowiązania, jeżeli poręczyciel lub osoba trzecia zgodzą się na to

-odnowienie dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia pozostałych współdłużników, chyba, że wierzyciel zastrzegł, iż zachowuje przeciwko nim swoje prawa

1.3. POTRĄCENIE

A. POJĘCIE I PRZESŁANKI

Potrącenie (kompensacja) polega na umorzeniu dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności w następstwie złożenia oświadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi

-potrącenie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy spełnione zostaną następujące przesłanki:

1. dwie osoby są względem siebie wierzycielami i dłużnikami nie musi ich jednak wiązać umowa wzajemna
   -ze stwierdzenia tego wynika, że:

   1. dłużnik nie może potrącić względem swojego wierzyciela wierzytelności przysługującej mu wobec osoby trzeciej

   2. osoba trzecia niebędąca dłużnikiem tego, wobec kogo ma nastąpić potrącenie, nie może potrącenia dokonać

-od zasady tożsamości stron istnieją jednak wyjątki uzasadnione szczególna pozycją niektórych osób trzecich

1. przedmiotem świadczeń obu stron są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku wierzytelności obu stron muszą być jednorodzajowe

2. obie wierzytelności są wymagalne jednakże odroczenie udzielone przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela nie wyłącza dopuszczalności potrącenia

3. wierzytelność osoby, która dokonuje potrącenia jest zaskarżalna niezaskarżalne wierzytelności nie korzystają z ochrony w drodze przymusu egzekucyjnego, a zatem nie mogą być także przedstawiane do potrącenia

B. SKUTKI

-ziszczenie się powyższych przesłanek skutkuje tym, że każda ze stron uzyskuje prawo do potrącenia (powstaje stan potrącalności), które realizuje się przez złożenie jednostronnego oświadczenia woli drugiej stronie

-jest to oświadczenie woli kształtujące, prowadzące do umorzenia wierzytelności

-oświadczenie to nie wymaga formy szczególnej

-skutki złożenia takiego oświadczenia woli następują z mocą wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe

-w następstwie potrącenia umorzeniu ulegają obie wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej

-jedynie wtedy, gdy wierzytelności opiewają na tą samą wysokość podlegają umorzeniu w całości

-jeżeli jednej lub obu stronom przysługuje kilka wierzytelności nadających się do potrącenia, wówczas stosuje się odpowiednio przepisy o zaliczeniu zapłaty

C. WYŁĄCZENIA

-niekiedy względy społeczne wymagają, aby wierzyciel otrzymał efektywne świadczenie i nie może wówczas dojść do umorzenia wierzytelności – dotyczy to:

1. wierzytelności niepodlegających zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym

2. wierzytelności o dostarczanie środków utrzymania

3. wierzytelności wynikających z czynów niedozwolonych

4. innych wierzytelności wyłączonych przez przepisy szczególne

-osoby, którym przysługują te chronione wierzytelności mogą je przedstawić do potrącenia

D. POTRĄCENIA UMOWNE

-umorzenie przeciwstawnych wierzytelności może nastąpić na podstawie umowy obu wierzycieli

-umowa taka jest dopuszczalna na zasadzie swobody umów

-jest to umowa wzajemna, w której strony rozporządzają swoimi wierzytelnościami w ten sposób, że godzą się na ich umorzenie

-potrącenie umowne nie może naruszać interesów osób trzecich

1.4. ZŁOŻENIE DO DEPOZYTU SĄDOWEGO

A. TRYB

-tryb składania do depozytu sądowego regulują przepisy KPC

-do depozytu dłużnik może złożyć:

• pieniądze

• kosztowności

• książeczki oszczędnościowe

• papiery wartościowe

• inne dokumenty, które przechowuje się w banku lub w sądzie

-sąd, na wniosek dłużnika, może zarządzić sprzedaż tych rzeczy i złożyć do depozytu uzyskaną sumę pieniężną, jeżeli są to rzeczy ruchome łatwo psujące się lub, których przechowanie pociągałoby za sobą nadmierne trudności lub koszty albo znacznie obniżałoby ich wartość

B. SKUTKI

-złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia

-jeżeli jednak dłużnik odbierze przedmiot świadczenia z depozytu sądowego, złożenie uważa się za nie byłe

-od tego momentu zostają uchylone wszystkie konsekwencje prawne spełnienia świadczenia ze skutkiem wstecznym (ex tunc)

-dopóki zatem dłużnikowi przysługuje prawo wydania mu przedmiotów złożonych przez niego do depozytu sądowego, dopóty nie następuje definitywne wygaśnięcie zobowiązania

-utrata tego prawa następuje, gdy:

1. wierzyciel zażąda wydania mu przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego

2. nastąpiła likwidacja niepodjętego depozytu

-poza tym dłużnik może żądać od wierzyciela zwrotu kosztów złożenia do depozytu sądowego, jeżeli sam nie odebrał złożonego tam przedmiotu świadczenia

-ażeby złożenie do depozytu było ważne, muszą być spełnione następujące przesłanki:

1. istnienie okoliczności uzasadniających złożenie do depozytu sądowego złożenie do depozytu sądowego jest uzasadnione tylko wtedy, gdy dłużnik nie może spełnić świadczenia w sposób właściwy z powodu okoliczności dotyczących osoby wierzyciela

2. przedmiot złożony do depozytu sądowego powinien odpowiadać treści zobowiązania dłużnik świadczy to, co powinien świadczyć i to w należytym czasie

-na dłużniku ciąży obowiązek niezwłocznego zawiadomienia na piśmie wierzyciela o złożeniu przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, chyba że zawiadomienie to napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody

§2. WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZANIA BEZ ZASPOKOJENIA WIERZYCIELA

-do zdarzeń powodujących wygaśnięcie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela należą:

1. zdarzenia wskazane w treści czynności prawnej, np. termin końcowy, warunek rozwiązujący

2. upływ czasu, jeżeli ustawa wiąże z tym faktem wspomniany skutek prawny

3. śmierć dłużnika lub wierzyciela, jeżeli zobowiązanie ma charakter ściśle osobisty

4. połączenie w jednej osobie praw wierzyciela i obowiązków dłużnika (confusio)

5. niemożliwość świadczenia

6. rozwiązanie umowy przez sąd

7. umowy

   1. zwolnienia z długu

   2. rozwiązania umowy

2.1. ZWOLNIENIE Z DŁUGU

-zwolnienie z długu stanowi umowę wierzyciela z dłużnikiem

-oświadczenie wierzyciela w tym względzie wymaga przyjęcia przez dłużnika

-umowa o zwolnienie ma nieodpłatny charakter, ale strony mogą się umówić, że zwolnienie nastąpi odpłatnie

-umowa nie wymaga formy szczególnej (jako nieformalna może być zawarta także per facta concludenta)

-ma ona charakter rozporządzający

-w raz jej zawarciem ex nunc gaśnie dług

2.2. ROZWIĄZANIE UMOWY

-rozwiązanie umowy w drodze nowej umowy jest dopuszczalne na zasadzie i w granicach swobody kontraktowej stron

IX. ZMIANA WIERZYCIELA LUB DŁUŻNIKA

§1. ZMIANA WIERZYCIELA

1.1. PRZELEW WIERZYTELNOŚCI

A. POJĘCIE

Przelew wierzytelności (cesja) umowa zawierana przez dotychczasowego wierzyciela (cedenta) z osobą trzecią (cesjonariusza), na mocy której cesjonariusz nabywa od cedenta przysługującą mu wierzytelność

-cesja należy do czynności prawnych rozporządzających – przenosi prawo podmiotowe (wierzytelność) z jednego podmiotu na inny podmiot

-przelew wierzytelności może stanowić następstwo:

1. umowy o podwójnym skutku (zobowiązująco rozporządzającym) przelew dochodzi do skutku w wykonaniu umowy zobowiązującej do przeniesienia wierzytelności
   -skutek ten nie musi być w umowie takiej wyrażony, ponieważ statuuje go norma względnie wiążąca z art. 510 §1 KC:

   • umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły

2. umowy rozporządzającej przelew polega na realizacji skutków rozporządzających

-umowa przelewu ma charakter czynności prawnej konsensualnej i w zasadzie nieformalnej

-tylko wtedy, gdy wierzytelność została stwierdzona pismem, także jej przelew powinien być stwierdzony pismem, jednakże tylko ad probationem

-do przeniesienia wierzytelności zbędna jest zgoda dłużnika – zmiana wierzyciela nie wpływa bowiem na sytuację prawną dłużnika i dlatego nie zagraża jego interesom

B. DOPUSZCZALNOŚĆ

-wierzycielowi przysługuje prawo do przeniesienia w drodze cesji każdej wierzytelności z następującymi wyjątkami:

1. gdy przelewu zakazują szczególne normy

2. gdy przelew sprzeciwia się właściwości zobowiązania, chociażby nie był zakazany wyraźnym przepisem prawnym – w szczególności charakter taki maja wierzytelności typu akcesoryjnego oraz wierzytelności osobiste

3. gdy przelew sprzeczny jest z odpowiednim zastrzeżeniem (pactum de non cedendo)zawartym w umowie między wierzycielem a dłużnikiem

-strony mogą ponadto w drodze umowy wyłączyć dopuszczalność przelewu

1. przeniesienie wierzytelności związanej z dokumentem na okaziciela lub z dokumentem zbywalnym przez indos

-można dokonywać cesji nie tylko wierzytelności już istniejących, ale również przyszłych – byleby ich treść została określona w umowie przelewu

C. SKUTEK WOBEC WIERZYCIELA

-przelew powoduje ten skutek, ze cedent przestaje być wierzycielem, a staje się nim cesjonariusz

-cesjonariusz nabywa wierzytelność w takim stanie, w jakim znajdowała się ona w chwili dokonania przelewu

-wraz z wierzytelnością przechodzą na cesjonariusza wszystkie związane z nią prawa

-cesjonariusza nie chroni dobra wiara

-jeżeli cedent przelał wierzytelność, która mu nie przysługuje lub przysługuje w mniejszym zakresie, ponosi za to odpowiedzialność wobec cesjonariusza

-chodzi tu o odpowiedzialność za wady prawne cedowanej wierzytelności

-cedent nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika, chyba że sam ją na siebie przyjął

-w takim przypadku odpowiedzialność cedenta oparta jest na szczególnego rodzaju umowie gwarancyjnej

D. SKUTEK WOBEC DŁUŻNIKA

-sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie w następstwie cesji z tym zastrzeżeniem, że powinien on świadczyć cesjonariuszowi

-dłużnik nie ma obowiązku dokonywania w tym zakresie szczególnych ustaleń

-dopóki zbywca (cedent) nie zawiadomi dłużnika o przelewie, dopóty spełnienie świadczenia do jego rąk ma skutek względem nabywcy (cesjonariusza), chyba że do chwili spełnienia świadczenia dłużnik uzyskał w inny sposób wiarygodną wiadomość o przelewie

-dobra wiara dłużnika jest chroniona w przypadku, gdy dłużnik świadczył cesjonariuszowi, który jednak nie stał się wierzycielem, ponieważ przelew okazał się nieważny

-dłużnik może wówczas skutecznie bronić się przed roszczeniem cedenta, jeżeli otrzymał od niego zawiadomienie na piśmie o dokonanym przelewie

-natomiast będzie zobowiązany do świadczenia do rąk cedenta, jeżeli ten udowodni, ze dłużnik wiedział o nieważności przelewu

-dłużnikowi przysługują wobec cesjonariusza wszelkie zarzuty, które dłużnik miał przeciwko cedentowi w chwili powzięcia wiadomości o przelewie

-w szczególności dłużnik może podnieść zarzut potrącenia, który przysługiwał mu wobec cedenta

-dopuszczalny jest przelew wierzytelności na zabezpieczenie

-powszechnie czynności takie zawierane są dla zabezpieczenia kredytu bankowego

1.2. WSTĄPIENIE OSOBY TRZECIEJ W PRAWA ZASPOKOJONEGO WIERZYCIELA

A. PRZESŁANKI I SKUTKI

-jeżeli osoba trzecia spłaca cudzy dług, wówczas osoba trzecia uzyskuje pozycję prawną zaspokojonego wierzyciela

-stosunek zobowiązaniowy nie ulega więc, mimo zaspokojenia wierzyciela, wygaśnięciu, lecz trwa nadal ze zmienionym jednak podmiotem wierzyciela (subrogacja)

-ustawa wymaga ponadto, by:

1. zachowana była tożsamość zobowiązania mimo zmiany wierzyciela

2. osoba trzecia spłacająca cudzy dług odpowiadała za niego osobiście lub pewnymi przedmiotami (zastaw, hipoteka)

3. osobie trzeciej przysługiwało prawo, przed którym spłacana wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia

4. zapłata cudzego długu nastąpiła za zgodą dłużnika i w celu wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela

   • zgoda dłużnika pod sankcją nieważności powinna być wyrażona na piśmie

5. spełniły się inne przesłanki wskazane w szczególnych przepisach prawnych

-wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela dokonuje się tylko w zakresie rzeczywistego zaspokojenia wierzyciela

-w razie częściowego zaspokojenia wierzyciela nie tylko zachowuje on wierzytelność co do pozostałej cześci, ale nawet przysługuje mu pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzytelnością, która przeszła na osobę trzecią wskutek częściowej zapłaty

B. OBOWIĄZEK PRZYJĘCIA ŚWIADCZENIA

-we wszystkich przypadkach, w których ustawa przewiduje wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia, jeżeli jest już ono wymagalne

C. OCHRONA DŁUŻNIKA

-jeżeli dłużnik, nie wiedząc o wstąpieniu osoby trzeciej w miejsce zaspokojonego wierzyciela, zapłacił swojemu dotychczasowemu wierzycielowi, zostaje zwolniony ze zobowiązania

§2. ZMIANA DŁUŻNIKA

2.1. PRZEJĘCIE DŁUGU

A. POJĘCIE

-przejęcie długu znamionują następujące cechy:

1. singularna sukcesja osoby trzeciej (przejemcy długu) w dług określonego dłużnika, w następstwie czego dług staje się własnym długiem przejemcy

2. zwolnienie z długu dotychczasowego dłużnika

3. zachowanie tożsamości przejmowanego długu, a w konsekwencji utrzymanie się treści dotychczasowego stosunku zobowiązaniowego

-przejęcie długu jest umową dwustronną, która może przyjąć dwojaką postać:

1. umowy między wierzycielem a przejemcą długu – za zgodą dłużnika

2. umowy między przejemcą długu a dłużnikiem – za zgodą wierzyciela

-umowa ta może zagrażać interesom wierzyciela w przypadku, gdy przejemca długu jest niewypłacalny:

1. umowa między wierzycielem a przejemcą długu – oświadczenie woli współkonstytuuje dojście do skutku umowy, co z natury rzeczy pozwala wierzycielowi uwzględnić ryzyko związane ze zmianą dłużnika i stosownie do tego zawrzeć/nie zawrzeć umowy o przejęcie długu

2. umowa między przejemcą długu a dłużnikiem- interesy wierzyciela chroni wymaganie udzielenia zgody przez wierzyciela na umowę przelewu zawartą między dłużnikiem a przejemcą długu
   -zgoda taka jest bezskuteczna, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że przejemca jest niewypłacalny

B. FORMA

-oświadczenia woli stron umowy o przejęcie długu powinny być pod sankcją nieważności złożone na piśmie

-w umowie o przejęcie długu jako strona zawsze występuje przejemca długu i dlatego jego oświadczenie w każdym przypadku wymaga zachowania formy pisemnej

• gdy zawiera on umowę z wierzycielem (A), wówczas także oświadczenie woli wierzyciela musi być złożone w tej samej formie

• gdy zawiera on umowę z dłużnikiem (B), również oświadczenie dłużnika musi być złożone w formie pisemnej

-ponadto zgoda wierzyciela musi mieć formę pisemną pod sankcja nieważności

-natomiast forma ta nie została zastrzeżona dla wyrażenia zgody przez dłużnika (A) – może on wyrazić swoją zgodę w formie dowolnej

C. ZGODA NA PRZEJĘCIE DŁUGU

-osoba, której zgoda jest potrzebna do przejęcia długu (wierzyciel/dłużnik), może ją wyrazić składając oświadczenie woli którejkolwiek ze stron umowy

-po zawarciu umowy każda ze stron może wyznaczyć osobie, której zgoda jest potrzebna, odpowiedni termin do wyrażenia zgody, przy czym bezskuteczny jego upływ jest jednoznaczny z odmówieniem zgody

-skutki odmowy są różne w zależności od tego, kto tej zgody powinien udzielić:

1. jeżeli przejęcie długu następuje na podstawie umowy wierzyciela z przejemcą, wówczas brak zgody dłużnika powoduje nieważność umowy

2. jeżeli przejęcie długu przyjmuje postać umowy między przejemcą długu a dłużnikiem, wówczas brak zgody wierzyciela prowadzi do tego, że umowa stron wywiera ograniczone skutki tylko między nimi samymi

   • polegają one na tym, że osoba, która miała przejąć dług, odpowiada względem dłużnika za to, że wierzyciel bie będzie żądał od niej spełnienia świadczenia (ustawowa konwersja przejęcia długu w umowę o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia)

D. PRZEDMIOT UMOWY. PRAWA UBOCZNE

-singularna sukcesja oznacza, że przejemca wstępuje w całą sytuację prawną dotychczasowego dłużnika

-reguła ta nie obejmuje praw ubocznych zabezpieczających wierzytelność, chyba że zabezpieczyciel wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia

E. ZARZUTY PRZYSŁUGUJĄCE PRZEJEMCY

-przejemca długu może przedstawić zarzuty wynikające z treści stosunku zobowiązaniowego wg stanu istniejącego w chwili jego przejęcia

-zarzutem tego rodzaju nie jest jednak zarzut potrącenia, jaki miał wobec wierzyciela dotychczasowy dłużnik

-przejemca może podnieść zarzuty wynikające z umowy zawartej miedzy nim a wierzycielem o przejęcie długu, jak również osobiste zarzuty przysługujące mu wobec wierzyciela z innego tytułu prawnego

2.2. KUMULATYWNE PRZYSTĄPIENIE DO DŁUGU

A. UMOWA KUMULATYWNEGO PRZYSTĄPIENIA DO DŁUGU

-w razie kumulatywnego przystąpienia do długu dotychczasowy dłużnik nie zostaje zwolniony z długu

-pozostaje on nadal dłużnikiem, przy czym obok niego pojawia się przystępujący do długu jako drugi dłużnik

-w rezultacie następuje pomnożenie podmiotów po stronie długu w stosunku zobowiązaniowym o niezmienionej treści

-umowa ta jest dopuszczalna na zasadzie swobody umów:

• może ona być zawarta między dłużnikiem a przystępującym do długu - przyjmuje ona wówczas postać umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej

• może ona być zawarta między przystępującym a wierzycielem

-przystępujący do długu staje się dłużnikiem solidarnym wraz z dotychczasowym dłużnikiem

B. USTAWOWE KUMULATYWNE PRZYSTĄPIENIE DO DŁUGU

-skutki kumulatywnego przystąpienia do długu ustanawia także art. 55⁴ KC

-w myśl tego przepisu nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego staje się dłużnikiem solidarnym – obok zbywcy – w zakresie zobowiązań związanych z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa

ZOBOWIĄZANIA – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

I. WPROWADZENIE

§1. PRZEDMIOT

-prawo zobowiązań dzieli się na część ogólną i część szczegółową

-część szczegółowa reguluje:

• typy zobowiązań umownych

• instytucje szczególne kreujące zobowiązania wynikające z jednostronnych czynności prawnych (np. przyrzeczenie publiczne)

• instytucje szczególne kreujące zobowiązania wynikające z zachowań niemających charakteru czynności prawnych

§2. REGULACJA UMÓW TYPOWYCH

-wyróżnia się:

1. klasyfikującą metodę systematyzowania – polega na wyróżnieniu obiektów ze względu na posiadane przez nie cechy oraz na łączeniu tak wyróżnionych przedmiotów w klasę
   -jest to metoda prowadząca do podziału rozłącznego i wyczerpującego

2. typologiczna metoda systematyzowania – pozwala porządkować określony zbiór ze względu na podobieństwo konkretnego obiektu do jakiegoś przedmiotu wzorcowego
   -metoda uznaje relacje pomiędzy określonymi cechami
   -metoda pozwala przyporządkować obiekt biorąc pod uwagę całokształt i intensywność określonych cech

§3. SYSTEMATYZACJA SZCZEGÓŁOWYCH UMÓW ZOBOWIĄZANIOWYCH

3.1. UMOWY NAZWANE, NIENAZWANE, MIESZANE

Umowy nazwane umowy, które można przyporządkować jakiemuś ustawowemu typowi umowy ze względu na to, że ma ona cechu charakteryzujące dany typ umowy

-np. umowa sprzedaży

Umowy nienazwane umowy, których nie da się przyporządkować jakiemukolwiek typowi ustawowemu

-są zawierane na zasadzie swobody umów

Umowy mieszane umowy, których treść zawiera elementy swoiste dla umów nazwanych, lecz występujące w odmiennych układach strukturalnych lub obok elementów niespotykanych w umowach nazwanych

3.2. ZWIĄZKI UMÓW

Związki umów o związkach umów mówi się wyłącznie w odniesieniu do dwóch lub więcej umów odrębnych

-chodzi tu o odrębne relacje między takimi umowami

-dwie lub większa liczba umów tworzą związek już wtedy, jeżeli umowy te wywołują inne skutki prawne, niż gdyby ustalało się ich konsekwencje prawne, jako izolowanych czynności prawnych

Łańcuchy umów związki sukcesywnie następujące jako „przedłużenie” umowy pierwotnej

-np. umowa o dzieło umowa o podwykonawstwo

najem podnajem

Zespoły umów umowy odrębne, które łączy jednak wspólny cel

II. UMOWY REGULUJĄCE PRZENIESIENIE PRAW

§1. SPRZEDAŻ

1.1. POJĘCIE

Umowa sprzedaży treść umowy sprzedaży znamionują następujące elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii):

1. zobowiązanie jednej strony (sprzedawcy) do przeniesienia na drugą stronę (kupującego) własności rzeczy oraz wydanie rzeczy
   -za sprzedaż należy uznawać również umowy mające na względzie przeniesienie innych niż własność zbywalnych praw podmiotowych (np. ograniczonych praw rzeczowych, wierzytelności, prawa do spadku)
   -przedmiotem sprzedaży może być również zespół składników materialnych tworzących przedsiębiorstwo
   -zobowiązanie sprzedawcy polega zatem na przeniesieniu na kupującego określonego prawa podmiotowego oraz wydania rzeczy lub innego przedmiotu objętego umową

2. zobowiązanie kupującego do zapłaty ceny, tj. oznaczonej sumy pieniężnej
   -ponadto kupujący ma obowiązek odebrania rzeczy od sprzedawcy

3. istnienie między obowiązkami stron takiej zależności, która przesądza o zakwalifikowaniu umowy sprzedaży do klasy umów wzajemnych
   -strony sprzedaży zobowiązują się bowiem w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej

-umowa sprzedaży jest umową zobowiązującą

-nie oznacza to jednak, że do wystąpienia skutku przejścia własności zawsze jest konieczne ponadto dokonanie czynności rozporządzającej, przenoszącej dane prawo na kupującego

-jeżeli bowiem zostaną spełnione określone przesłanki, sprzedaż może zarazem wywołać bezpośrednio skutek rozporządzający (jest to wówczas czynność o podwójnym skutku), np.

• art. 155 KC

• art. 510 KC

1.2. ZAWARCIE UMOWY

A. KONSENSUALNOŚĆ

-umowa sprzedaży ma charakter konsensualnej czynności prawnej

-wydanie rzeczy nie jest więc konieczną przesłanką jej zawarcia, lecz elementem wykonania zawartej umowy

B. FORMA

-przepisy KC dotyczące umowy sprzedaży nie zastrzegają formy szczególnej

-na mocy innych przepisów wymagana jest forma aktu notarialnego dla:

• sprzedaży nieruchomości

• użytkowania wieczystego

• spadku

-zbycie przedsiębiorstwa powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi z zachowaniem jednak formy aktu notarialnego, gdy w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość

-przy sprzedaży ruchomości forma umowy jest dowolna

-jeżeli przedmiotem sprzedaży jest wierzytelność, dla jej przeniesienia na osobę trzecią przepisy o przelewie zastrzegają formę pisemną ad probationem, gdy wierzytelność była stwierdzona pismem

-skutek rozporządzający sprzedaży wierzytelności związanej z dokumentem na okaziciela zależy od przeniesienia własności dokumentu, do czego potrzebne jest jego wydanie

-zachowania formy szczególnej wymagają również często przepisy pozakodeksowe

C. TRYB

-do zawarcia umowy sprzedaży może dojść w drodze zastosowania różnych technik (trybów), jednak najczęściej zawiera się ją:

• przez przyjęcie oferty

• w drodze negocjacji

• w drodze aukcji lub przetargu

-art. 543 stanowi, że wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży

-istnieje obowiązek uwidocznienia cen towarów przeznaczonych do sprzedaży detalicznej, w miejscu ekspozycji i w miejscu sprzedaży, w zasadzie na towarze

-art. 543 KC traci znaczenie w razie złożenia wyraźnego oświadczenia o odmiennej treści, np. przez zamieszczenie informacji „dekoracja” lub „sprzedane)

D. MINIMALNY (KONIECZNY) ZAKRES KONSENSUSU

-dla zwarcia umowy sprzedaży niezbędne jest porozumienie stron w zakresie elementów konstytuujących ich treść (określenie przedmiotu sprzedaży oraz ceny)

-elementy te muszą być wyznaczone przez same strony (sąd nie ma kompetencji do ich ustalenia)

-nie jest konieczne, by przy zawarciu umowy te elementy były dokładnie sprecyzowane

-przedmiot świadczenia sprzedawcy musi być ustalony w takim zakresie, w jakim jest to potrzebne do jego indywidualizacji i to dopiero w chwili wykonania umowy

-sprzedawane rzeczy mogą być oznaczone co do tożsamości albo tylko gatunkowo

-sprzedaż może dotyczyć również rzeczy/praw przyszłych

-określenie ceny nie wiąże się z koniecznością wskazania w umowie oznaczonej liczbowo konkretnej kwoty pieniężnej

-wystarczy, jeżeli strony wskażą tylko podstawy do ustalenia ceny

-rozumie się przez to zbieżność intencji stron co do odpłatności i uzgodnienie danych pozwalających na ustalenie wysokości ceny

E. OGRANICZENIA

-zawieranie umów sprzedaży podlega pewnym ograniczeniom – polegają one na:

• wyłączeniu niektórych dóbr z obrotu cywilnoprawnego

• reglamentacji towarów w obrocie krajowym (zezwolenia, koncesje)

• reglamentacji towarów w obrocie zagranicznym (kontyngenty)

• szczególnych przesłankach sprzedaży odnoszących się do niektórych podmiotów i dóbr materialnych

-ograniczenie zawierania umów sprzedaży może także wynikać z zastrzeżonej umownie na rzecz kupującego wyłączności nabywania albo odsprzedaży rzeczy określonego rodzaju

-szczególne ograniczenia odnoszą się do nieruchomości

• sprzedaż nieruchomości należących do Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego może nastąpić przy zachowaniu szczególnych wymagań ustawowych takich, jak:

  • obowiązkowy przetarg

  • pierwszeństwo wskazanych w ustawie nabywców

  • odpowiednia kalkulacja ceny

  • maksymalna powierzchnia 500ha użytków rolnych w odniesieniu do nieruchomości rolnych

• swoiste ograniczenia wiążą się również z nabywaniem nieruchomości w Polsce przez cudzoziemców

  • wymagane jest uprzednie zezwolenie ministra właściwego do spraw wewnętrznych, pod rygorem nieważności nabycia nieruchomości

  • zezwolenie wydawane jest w drodze decyzji administracyjnej na wniosek cudzoziemców

-szczególne rozwiązania reglamentujące sprzedaż stosowane są w warunkach zrównoważonego rynku, charakteryzującego się przewagą popytu nad podażą

1.3. OBOWIĄZKI SPRZEDAŻY

A. PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI

-zobowiązanie sprzedawcy polega na przeniesieniu własności lub innego prawa na kupującego

-jeżeli sama umowa sprzedaży nie wywiera skutku rozporządzającego, sprzedawca obowiązany jest do dokonania dalszych czynności niezbędnych do wywołania tego skutku

B. WYDANIE RZECZY

-w razie sprzedaży rzeczy kolejnym obowiązkiem sprzedawcy jest jej wydanie

-przepisy dotyczące wydania rzeczy stosuje się odpowiednio do wydania innych dóbr

-rzecz musi być oznaczona w umowie sprzedaży, a sprzedawca powinien wydać rzecz zgodnie z treścią umowy

-kupujący może jednak zastrzec, że dopiero po zawarciu umowy określi bliżej cechy rzeczy kupionej (np. kształt, kolor)

-w razie zwłoki kupującego w oznaczeniu rzeczy, sprzedawca może:

1. wykonać uprawnienia, jakie przysługują wierzycielowi w razie zwłoki dłużnika ze spełnieniem świadczenia wzajemnego

2. dokonać sam oznaczenia – staje się ono dla kupującego wiążące po bezskutecznym upływie terminu do odmiennego oznaczenia, jaki sprzedawca jest obowiązany wyznaczyć kupującemu

-termin i miejsce wydania rzecz określa z reguły umowa stron

-dopuszczalne jest jednak zastrzeżenie kupującego, że elementy te zostaną przez niego wskazane po zawarciu umowy sprzedaży

-jeżeli jednak czas i miejsce wydania rzeczy nie zostały przez strony oznaczone, stosuje się ogólne przepisy KC o wykonaniu zobowiązań (art. 455 i 454 KC)

-przepisy szczególne określają wydanie rzeczy w razie jej przesłania przez przewoźnika

-poczytuje się wówczas w razie wątpliwości, ze wydanie nastąpiło z chwilą powierzenia rzeczy sprzedanej przewoźnikowi trudniącemu się przewozem rzeczy danego rodzaju

-kupującemu zapewnia się jednak ochronę przez umożliwienie zbadania rzeczy po jej nadejściu w miejsce przeznaczenia

-wydanie rzeczy powinno nastąpić wraz z odpowiednimi dokumentami związanymi z rzeczą, a także z potrzebną do korzystania z rzeczy instrukcją oraz wszelkimi innymi, niezbędnymi informacjami

-do obowiązków związanych z wydaniem rzeczy należy również udzielenie kupującemu potrzebnych wyjaśnień o stosunkach prawnych i faktycznych dotyczących sprzedanej rzeczy

-z wydaniem rzeczy wiąże się obowiązek sprzedawcy należytego opakowania i zabezpieczenia rzeczy oraz zapewnienie odpowiedniego przewozu, stosownie do właściwości rzeczy

-koszty wydania rzeczy obciążają sprzedawcę, chyba że co innego wynika z umowy lub odrębnych przepisów

-do kosztów wydania rzeczy zalicza się koszty:

• zmierzenia

• zwarzenia

• opakowania rzeczy

• ubezpieczenia na czas przewozu

• przesłania

-z momentem wydania rzeczy na kupującego przechodzą:

1. korzyści i ciężary związane z rzeczą

2. niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy

-jeżeli jednak strony ustaliły inny moment przejścia korzyści i ciężarów, a nie postanowiły co do przejścia ryzyka przypadkowej utraty/uszkodzenia rzeczy, przyjmuje się, że skutek ten nastąpi wraz z przejściem korzyści i ciężarów

1.4. OBOWIĄZKI KUPUJĄCEGO

A. ODEBRANIE RZECZY

-do wydania rzeczy niezbędny jest współudział kupującego polegający na odebraniu rzeczy

-naruszenie tego obowiązku powoduje skutki związane ze zwłoką wierzyciela

-sprzedawca jest upoważniony do oddania rzeczy na przechowanie na koszt i niebezpieczeństwo kupującego, a nawet do sprzedaży rzeczy na jego rachunek

B. ZAPŁATA CENY

-suma pieniężna będąca przedmiotem zobowiązana może być wyrażona w walucie polskiej lub walucie obcej

-pomimo ustalenia ceny w walucie obcej, kupujący przy dokonaniu zapłaty może posłużyć się walutą polską

-dłużnik nie ma jednak swobody wyboru, gdy:

• ustawa

• orzeczenie sądu

• czynność prawna

zastrzega, że spełnienie świadczenia następuje w walucie obcej

-w zakresie sprzedaży cenę określa treść umowy sprzedaży (cena umowna)

-jednak swoboda ustalania wysokości cen podlega pewnym ograniczeniom ze względu na reglamentację cenową

-w razie jej naruszenia umowa sprzedaży uznawana jest ważną, ale treść stosunku podlega dostosowaniu do wymagań ustawowych

-KC wyróżnia 3 rodzaje cen:

1. cena sztywna cena wyłączająca wszelką swobodę stron w ustalaniu cen w umowie
   -w razie zapłaty ceny wyższej niż cena sztywna, sprzedawca obowiązany jest do zwrotu kupującemu różnicy
   -jeśli w umowie ustalono cenę niższą od ceny sztywnej, obowiązek jej zapłaty doznaje złagodzenia, przy wzięciu pod uwagę interesów kupującego

2. cena maksymalna ogranicza tylko jednokierunkowo swobodę decyzji stron, które nie mogą ustalić ceny wyższej od reglamentowanej
   -jeżeli strony ustaliły cenę wyższą, kupujący nie jest obowiązany do jej zapłaty
   -jeżeli sprzedawca otrzymał cenę wyższą, obowiązany jest zwrócić kupującemu różnicę

3. cena minimalna ogranicza jednokierunkowo swobodę decyzji stron, które nie mogą ustalić ceny niższej od ceny reglamentowanej
   -jeżeli to nastąpiło, sprzedawca, który otrzymał ceną niższą, może żądać od kupującego stosownej dopłaty

-ze względu na metodę reglamentacji cen można wyróżnić:

1. oznaczenie ceny w jednostkach pieniężnych

2. wskazanie sposobu obliczania ceny za rzeczy określonego rodzaju (np. koszty materiałów), jest to tzw. cena wynikowa

   • prawidłowość jej obliczenia może budzić zastrzeżenia kupującego, dlatego istnieje możliwość jej obliczenia w drodze sądowej

   • cena wynikowa może mieć charakter ceny sztywnej, maksymalnej lub minimalnej

-ustawa o cenach wprowadza następujący podział cen:

1. ceny umowne ceny uzgadnianie przez strony zawierające umowę

2. ceny urzędowe ograniczają one swobodę uzgadniania cen, co jest dopuszczalne wyłącznie w przypadkach wskazanych w ustawie
   -są to ceny ustalane w rozporządzeniu wydanym przez właściwy organ administracji rządowej lub w uchwale wydanej przez organ stanowiący właściwej jednostki samorządu terytorialnego
   -ceny urzędowe mają charakter cen maksymalnych

-wg ustawy o cenach sprzedawca ma obowiązek zwrotu kupującemu kwoty nienależnej, osiągniętej w razie stosowania cen albo marż handlowych z naruszeniem przepisów ustawy, a także jeżeli nie obniżył ceny, gdy towar nie ma cech określonych w jego charakterystyce jakościowej, ma wady polegające na zmniejszeniu jego ilości, masy, objętości lub uszkodzenia

-jeżeli zwrot kwoty nie nastąpił, przedsiębiorca narażony jest na sankcję w postaci obciążenia go obowiązkiem wpłaty do budżetu państwa kwoty dodatkowej w wysokości 150% kwoty nienależnej

-jeżeli uprawniony do zwrotu kwoty nienależnej nie jest znany, przekazaniu do budżetu podlega również kwota nienależna

-sposób zapłaty ceny oraz termin i miejsce zapłaty określają ogólne przepisy KC o spełnieniu świadczeń pieniężnych oraz przepisy dotyczące umów wzajemnych

-w szczególności do sprzedaży stosuje się zasadę jednoczesnego spełnienia świadczeń wzajemnych, jeżeli z umowy/ustawy/orzeczenia sądowego/decyzji administracyjnej nie wynika, że jedna ze stron jest obowiązana do wcześniejszego świadczenia

-sprzedawca uzyskuje dodatkowe uprawnienia w przypadku zwłoki z zapłatą ceny za dostarczoną część rzeczy sprzedanych

-sprzedawca może wówczas powstrzymać się od dostarczania dalszych części rzeczy sprzedanych, wyznaczając kupującemu odpowiedni termin do zabezpieczenia zapłaty

-po bezskutecznym terminie zapłaty sprzedawca może odstąpić od umowy

1.5. PRZEDAWNIENIE

-roszczenia kupującego względem sprzedawcy ulegają przedawnieniu z upływem ogólnych terminów przedawnienia

-także roszczenie sprzedawcy o zapłatę ceny przedawnia się z upływem tych terminów z wyjątkiem wskazanym w art. 554 KC:

1.6. RĘKOJMIA

A. WADY FIZYCZNE

Wada fizyczna polega na tym, że:

1. rzecz ma cechy zmniejszające jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia rzeczy

2. rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, np. przez deklarowanie jakości w postaci oznaczenia gatunku, dołączenie certyfikatu, zamieszczenie znaku bezpieczeństwa

3. rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym, w tym także bez niezbędnej instrukcji obsługi lub innej informacji potrzebnej do prawidłowego korzystania z rzeczy

-nie uważa się za wady fizyczne braków ilościowych, np. co do liczby miary lub wagi rzeczy wydanych kupującemu

-dla oceny wad fizycznych znaczenie mają względy funkcjonalne

-względy funkcjonalne mogą być określone w umowie lub być związane z wymaganiami normalnego użytku

-kodeksowe określenie wad fizycznych rzeczy sprzedanej dotyczy zarówno rzeczy fabrycznie nowych, jak i używanych

-co do rzeczy używanych należy jednak zastrzec, że nie stanowi wady fizycznej takie zmniejszenie ich wartości lub użyteczności, które jest następstwem zwykłej, dotychczasowej eksploatacji rzeczy

B. WADY PRAWNE

Wada prawna sprzedanej rzeczy istnieje wówczas, gdy rzecz:

1. stanowi własność osoby trzeciej albo

2. jest obciążona prawem osoby trzeciej

-pojęcie wady prawnej odnosi się równie ż do sprzedaży praw

-obejmuje ono wady w zakresie stanu prawnego polegające na tym, że prawo będące przedmiotem sprzedaży przysługuje innej osobie albo jest obciążone (np. zastawem)

-poza tym w odniesieniu do sprzedaży praw pojęcie wady prawnej zostało rozszerzone do sytuacji, gdy sprzedane prawo nie istnieje

C. ODPOWIEDZIALNOŚĆ

-sprzedaż wadliwej rzeczy/prawa oznacza nienależyte wykonanie zobowiązania, które naraża sprzedawcę na odpowiedzialność odszkodowawczą, jeżeli można przypisać sprzedawcy lub osobie, za którą on odpowiada winę

-odpowiedzialność sprzedawcy została jednak zaostrzona w tym przypadku i opiera się na zasadzie ryzyka

-oznacza to, że sprzedawca nie może zwolnić się od odpowiedzialności wykazując, że ani on ani osoba, za którą odpowiada, nie ponosi winy spowodowania wady podmiotu

-sprzedawca odpowiada zatem nawet wtedy, gdy o wadzie nie mógł wiedzieć

-np. gdy w sklepie sprzedawane są zepsute konserwy, a nie upłynął jeszcze termin ich przydatności

-rękojmią objęte są wady fizyczne, które powstały przed przejściem na kupującego niebezpieczeństwa utraty lub uszkodzenia rzeczy, a wiec z reguły decydujące znaczenie ma chwila wydania rzeczy

-za wady powstałe później sprzedawca odpowiada wówczas, gdy wynikły one z przyczyny tkwiącej już poprzednio w rzeczy sprzedanej

-wykazanie istnienia wad obciąża kupującego, natomiast nie wymaga się od niego udowodnienia, że wada powstała z przyczyny tkwiącej już poprzednio w rzeczy sprzedanej

-odpowiedzialność sprzedawcy jest uzasadniona ochroną zaufania kupującego i dlatego sprzedawca nie odpowiada za wady, o których kupujący wiedział

-decyduje o tym chwila zawarcia umowy, chyba że przedmiotem sprzedaży są rzeczy przyszłe lub oznaczone co do gatunku, których indywidualizacja następuje dopiero w momencie wydania ich kupującemu

-odpowiedzialność z tytułu rękojmi nie powstaje w razie sprzedaży licytacyjnej w postępowaniu egzekucyjnym oraz upadłościowym

D. ZAWIADOMIENIE O WADZIE (AKT STARANNOŚCI)

-zawiadomienie sprzedawcy o wadzie ma na celu ochronę jego interesów

-w odniesieniu do wady fizycznej rzeczy jest to przesłanka bezwzględna dochodzenia uprawnień z tytułu rękojmi

-kupujący traci te uprawienia, jeżeli nie zawiadomi sprzedawcy o wadzie w ciągu 1 miesiąca od jej wykrycia, a gdy zbadanie rzeczy jest w danych stosunkach przyjęte – w ciągu 1 miesiąca po upływie czasu, w którym przy zachowaniu należytej staranności mógł ją wykryć
-terminy te są terminami reklamacyjnymi i w odniesieniu do artykułów żywnościowych mogą być krótsze

-w sprzedaży między osobami prowadzącymi działalność gospodarczą stawia się bardziej rygorystyczne wymagania

-kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi, jeżeli nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach danego rodzaju i niezwłocznie nie zawiadomił sprzedawcy o dostrzeżonych wadach

-jeżeli jednak sprzedawca wadę podstępnie zataił lub zapewnił kupującego, że jej nie ma, kupujący nie traci uprawnień z tytułu rękojmi, choćby nie zbadał rzeczy i nie zawiadomił sprzedawcy w terminach wyżej wskazanych

• podstępne zatajenie – celowe ukrycie, zamaskowanie wady

• zapewnienie o niewadliwości – może być ono zarówno działaniem w złej wierze, jak i w dobrej wierze

-do zachowania terminów zawiadomień wystarczy wysłanie przed upływem terminów listu poleconego

-do dochodzenia uprawnień z tytułu wad prawnych nie jest konieczny akt staranności w postaci zawiadomienia

-jedynie, gdy osoba trzecia dochodzi od kupującego roszczeń dotyczących rzeczy sprzedanych, powinien on niezwłocznie zawiadomić o tym sprzedawcę, aby umożliwić mu wzięcie udziału w sprawie i wykazanie, że roszczenie osoby trzeciej nie jest uzasadnione

-jeżeli kupujący nie zawiadomił w tym przypadku sprzedawcy, to nie traci uprawnień z tytułu rękojmi, ale naraża się na zarzut ze strony sprzedawcy, że jego udział w postępowaniu doprowadziłby do wykazania, iż roszczenie osoby trzecie było bezzasadne

E. UPRAWNIENIA

-jeżeli spełnione zostaną wskazane wyżej przesłanki odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, kupującemu przysługują wobec sprzedawcy następujące wzajemnie wyłączające się uprawnienia polegające na:

1. odstąpieniu od umowy, chyba że sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na rzecz wolną od wad albo wady niezwłocznie usunie jest to uprawnienie typu prawokształtującego

2. żądaniu obniżenia ceny żądanie to ma postać roszczenia

3. żądaniu dostarczenia rzeczy wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia roszczenie to ma zastosowanie wyłącznie do sprzedaży rzeczy oznaczonych co do gatunku

4. żądaniu usunięcia wady, jeżeli przedmiotem sprzedaży jest rzecz określona co do tożsamości, a sprzedawca jest jej wytwórcą

-uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne, gdy rzecz objęta jest zarazem gwarancją co do jakości, mogą być wykonywanie niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji

-w razie wady prawnej przedmiotu sprzedaży kupującemu przysługują wskazane wyżej uprawnienia

-kupujący może ich dochodzić, choćby osoba trzecia nie wystąpiła przeciw niemu z tytułu przysługujących jej praw

-odpowiedzialność sprzedawcy powstaje więc przez sam fakt istnienia wady prawnej

1) Odstąpienie od umowy następuje w drodze złożenia przez kupującego oświadczenia woli w dowolnej formie

-forma pisemna ad probationem powinna być zachowana wówczas, gdy umowa sprzedaży została zawarta na piśmie albo w innej formie szczególnej

-z odstąpieniem od umowy z powodu wady rzeczy sprzedanej łączy się obowiązek zwrotu otrzymanych świadczeń wg przepisów o odstąpieniu od umowy wzajemnej

-strona odstępująca obowiązana jest zwrócić drugiej stronie to, co świadczyła oraz do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania

-kupujący ma zatem obowiązek zwrotu rzeczy dotkniętej wadą, a sprzedawca przede wszystkim powinien mu zwrócić cenę

-odstąpienie od umowy nie będzie skuteczne, jeżeli sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na rzecz wolną od wad albo niezwłocznie usunie wady

-po wykorzystaniu przez sprzedawcę którejkolwiek z tych możliwości, odstąpienie od umowy nie podlega już dalszym ograniczeniom, z wyjątkiem, gdy kolejne zgłoszone wady są już nieistotne

-z dokonaną wymianą łączy się obowiązek pokrycia przez sprzedawcę związanych z tym kosztów, jakie poniósł kupujący

-o ograniczonym prawie odstąpienia można mówić wtedy, gdy wadami dotknięte są tylko niektóre spośród rzeczy sprzedanych, dające się – bez szkody dla obu stron – odłączyć od pozostałych, wolnych od wad rzeczy

-w przypadku umowy sprzedaży zastrzegającej dostarczenie rzeczy sprzedanych częściami, kupujący może odstąpić od umowy także co do części rzeczy, które mają być dostarczone później, jeżeli wcześniejsza partia była wadliwa, a sprzedawca, mimo żądania kupującego, nie dostarczył zamiast rzeczy wadliwych takiej samej ilości rzeczy wolnych od wad

-z odstąpieniem od umowy łączy się również szereg obowiązków korzystającego z tego uprawnienia, polegających na aktach staranności w interesie sprzedawcy:

• odesłanie rzeczy za porozumieniem ze sprzedawcą

• zapewnienie niezbędnego przechowania rzeczy

• w sytuacjach wyjątkowych, sprzedaż rzeczy

2) Obniżenie ceny rzeczy wadliwej obniżenie ceny następuje w takim stosunku, w jakim wartość rzeczy wolnej od wad pozostaje do jej wartości obliczone z uwzględnieniem istniejących wad

3) Żądanie dostarczenia zamiast rzeczy wadliwej takiej samej ilości rzeczy wolnych od wad odnosi się wyłącznie do rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku

-żądanie wymiany obejmuje rzecz jako całość, ale może być również ograniczone do zastąpienia określonego składnika rzeczy innym, niewadliwym elementem

-do wymiany za towar wadliwy powinien być użyty towar bez wad i fabrycznie nowy, chyba że przedmiotem sprzedaży była rzecz używana

-nabywca rzeczy wadliwej, następnie wymienionej, nie może być obciążony skutkami wzrostu cen

-żądanie przez sprzedawcę dopłaty byłoby nieuzasadnione

-z wymianą łączy się obowiązek zwrotu wadliwych rzeczy przez kupującego

-podstawę roszczenia sprzedawcy o zwrot stanowią przepisy o nienależnym świadczeniu

-w razie wymiany kupującemu służy roszczenie o naprawienie szkody wynikłej z opóźnienia

-sprzedawca jest więc traktowany jak dłużnik, który nie wykonał należycie zobowiązania i odpowiada w granicach pozytywnego interesu umowy

4) Żądanie usunięcia wady z zagrożeniem odstąpienia od umowy łączy się z sytuacją, gdy wadą dotknięta jest rzecz wyprodukowana przez sprzedawcę oznaczona co do tożsamości

-termin do usunięcia wady powinien być „odpowiedni” i dopiero po jego bezskutecznym upływie pojawia się możliwość odstąpienia od umowy

-kupujący może się jednak spotkać z odmową usunięcia wady, uzasadnioną nadmiernymi kosztami

-w takim wypadku kupujący będzie mógł odstąpić od umowy na podstawie art. 561 §3 KC

-jeżeli kupujący nie realizuje prawa odstąpienia, może wystąpić z żądaniem obniżenia ceny wadliwego towaru

F. TERMINY

-uprawnienia kupującego z tytuły wad fizycznych wygasają z upływem 1 roku, a przy wadach budynku – po 3 latach

-bieg tych terminów rozpoczyna się od dnia wydania rzeczy

-natomiast przy wadach prawnych przewidziany jest termin 1 roku, który liczy się od dowiedzenia się o wadzie

-jeżeli jednak wiadomość o istnieniu wady kupujący powziął na skutek powództwa osoby trzeciej, termin ten biegnie od daty uprawomocnienia się orzeczenia wydanego w sprawie

-wymienione terminy są terminami zawitymi

-nie jest wyłączona możliwość umownej modyfikacji rękojmi przez określenie innych terminów

-terminy do wykonania uprawnień z tytułu rękojmi nie wiążą jednak kupującego, gdy sprzedawca wadę podstępnie zataił

-także po upływie wskazanych terminów zawitych może być podniesiony zarzut z tytułu rękojmi, jeżeli przed ich upływem kupujący zawiadomił sprzedawcę o wadzie

-skorzystanie z zarzutu jest możliwe wówczas, gdy sprzedawca dochodzi wobec kupującego roszczeń z danej umowy, np. zapłaty ceny

G. PRZEJŚCIE UPRAWNIEŃ

-uprawnienia wynikające z rękojmi przysługują kupującemu jako stronie umowy sprzedaży

-mogą one przejść na następców prawnych kupującego wg zasad dotyczących wierzytelności

-przeniesienie ich na dalszych nabywców rzeczy może więc nastąpić w drodze cesji i to bez zgody podmiotu zobowiązanego

H. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA

-niezależnie od uprawnień przysługujących kupującemu z tytułu rękojmi może on żądać odszkodowania za szkodę spowodowaną wadami rzeczy (fizycznymi lub prawnymi) na podstawie ogólnych zasad rządzących odpowiedzialnością z tytułu nienależytego wykonania zobowiązań, a więc gdy szkoda jest następstwem okoliczności, za które sprzedawca ponosi odpowiedzialność

-natomiast z odpowiedzialnością w ramach rękojmi związane jest roszczenie o wyrównanie szkody w granicach tzw. negatywnego interesu umownego

-przysługuje ono wówczas, gdy szkoda jest następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności

-roszczenie obejmuje naprawienie szkody poniesionej przez to, że kupujący zawarł umowy, nie wiedząc o istnieniu wady

-dochodzenie tego roszczenia podlega reżimowi rękojmi

-w razie wprowadzenia do obrotu rzeczy wadliwych, które stwarzają niebezpieczeństwo spowodowania szkód, w grę może wchodzić odpowiedzialność na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych, tzw. odpowiedzialność za produkt

-oprócz odpowiedzialności wytwórcy odpowiedzialność deliktową ponosi również sprzedawca oraz importer rzeczy sprowadzanych z zagranicy

-roszczenia odszkodowawcze na podstawie przepisów o odpowiedzialności deliktowej przysługują niezależnie od uprawnień z tytułu rękojmi

-mogą też być podniesione przez poszkodowanego, który nie jest stroną umowy sprzedaży

-dodatkową podstawę odpowiedzialności wprowadza ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (2000r.)

-wprowadza ona reżim odpowiedzialności opartej na zasadzie ryzyka za szkodę wyrządzoną komukolwiek przez wprowadzony do obrotu produkt o właściwościach niebezpiecznych

I. MODYFIKACJE ODPOWIEDZIALNOŚCI

-ogólne zasady odpowiedzialności z tytułu rękojmi mogą ulec modyfikacji w drodze:

1. przepisów szczególnych

2. umowy stron

1) Przepisy szczególne odnoszą się do odpowiedzialności za wady fizyczne zwierząt wymienionych rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 570 KC

-odpowiedzialność sprzedawcy zostaje ograniczona do wad głównych i powstaje tylko wtedy, gdy wady te wyjdą na jaw przed upływem oznaczonego terminu przed wydaniem oznaczonego terminu do wydania zwierzęcia

-za wady niestanowiące wad głównych sprzedawca ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy zostało to wyraźnie zastrzeżone w umowie

-uprawnienia te wygasają z upływem 3 miesięcy licząc od końca terminu rękojmi wskazanego w rozporządzeniu

2) Umowa stron modyfikacje wprowadzone umową stron mogą polegać na rozszerzeniu/ograniczeniu/wyłączeniu odpowiedzialności z tytułu rękojmi

-ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi będzie bezskuteczne, jeżeli:

1. sprzedawca podstępnie zataił wadę przed kupującym, a więc celowo ją ukrył

2. zawierane są umowy z udziałem konsumentów

   • w takim przypadku normy odpowiedzialności z tytułu rękojmi przyjmują postać norm semiimperatywnych działających tylko na korzyść konsumenta, chyba że przepisy szczególne w określonych sytuacjach zezwolą na ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności sprzedawcy

-z umownym wyłączeniem odpowiedzialności za wady prawne łączy się szczególne unormowanie, przewidziane na wypadek, gdy kupujący jest zmuszony wdać rzecz osobie trzeciej

-mimo wyłączenia odpowiedzialności sprzedawca nie będzie wtedy zwolniony od obowiązku zwrotu otrzymanej ceny, chyba że kupujący wiedział, iż prawa sprzedawcy były sporne albo że nabył rzecz na własne niebezpieczeństwo

-ciężar dowodu tych okoliczności spoczywa na sprzedawcy

-obowiązek zwrotu ceny uzasadniony jest wzajemnym charakterem umowy sprzedaży

-modyfikację odpowiedzialności za wady prawne wprowadza również art. 575¹ KC

-uwzględniona tu została sytuacja, gdy kupujący ponosząc wydatki uniknął utraty dotkniętego wadą przedmiotu sprzedaży albo skutków jego obciążenia (np. przez zapłatę albo inne świadczenie pokrył wartość rzeczy)

-sprzedawca może wówczas zwolnić się od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, zwracając kupującemu zapłaconą sumę lub wartość spełnionego świadczenia (facultas alternativa)

1.7. GWARANCJA JAKOŚCI

A. POJĘCIE I CHARAKTER PRAWNY

-udzielona kupującemu gwarancja co do jakości rzeczy sprzedanej polega na zobowiązaniu się gwaranta (sprzedawcy lub wytwórcy rzeczy) do spełnienia odpowiednich świadczeń na wypadek, gdyby w oznaczonym terminie (okres gwarancyjny) ujawniły się wady fizyczne rzeczy sprzedanej

-gwarancja jakości ma względem sprzedaży charakter akcesoryjny

-uzależniona jest od istnienia ważnej umowy sprzedaży

-w odróżnieniu od rękojmi, gwarancja nie powstaje ex lege, lecz na podstawie czynności prawnej

-udzielenie gwarancji jest dobrowolne

-gwarancja sprzedawcy powstaje w wyniku umowy będącej zastrzeżeniem dodatkowym do umowy sprzedaży

-gwarancja producenta wynika natomiast z umowy między wytwórcą rzeczy a jej nabywcą, zawartej przy

udziale sprzedawcy, który wydaje kupującemu dokument gwarancyjny wystawiony przez wytwórcę

-do zawarcia umowy gwarancyjnej potrzebne jest wręczenie kupującemu dokumentu gwarancyjnego określającego treść gwarancji

-oświadczenie woli gwaranta wymaga formy pisemnej ad probationem

-oświadczenie woli drugiej strony (kupującego) może być złożone w sposób dowolny

B. GWARANCJA A RĘKOJMIA

-gwarancja jakości służy formę zabezpieczenia interesów kupującego w razie wystąpienia wad fizycznych rzeczy

• jeżeli gwarancja pochodzi od producenta, wówczas uprawnienia z tytułu gwarancji przysługują tylko wobec producenta, natomiast wobec sprzedawcy służą tylko uprawnienia z tytułu rękojmi

• w razie udzielenia gwarancji przez sprzedawcę kupującemu przysługują względem niego również uprawnienia z tytułu rękojmi

C. PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI

-gwarancja odnosi się tylko do wad fizycznych

-jeżeli w umowie gwarancyjnej nie zastrzeżono inaczej, gwarant odpowiada tylko wtedy, gdy wada powstała z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej

-udowodnienie wady obciąża kupującego

-gwarant nie będzie ponosił odpowiedzialności, gdy wykaże, że wada powstała z innych przyczyn, np. wskutek niewłaściwej eksploatacji

-odpowiedzialność gwaranta może być określona szerzej, również przez uwzględnienie innych wad

-niedopuszczalnym jest wyłączenie z zakresu gwarancji wad, których przyczyna tkwi w rzeczy sprzedanej

-odpowiedzialność wynikająca z gwarancji oparta jest na zasadzie ryzyka

-przesłankę odpowiedzialności gwarancyjnej stanowi ujawnienie się wady w ciągu terminu określonego w gwarancji

-jeżeli innego terminu nie zastrzeżono – termin ten wynosi 1 rok od wydania rzeczy kupującemu

-realizacji swych uprawnień kupujący może domagać się także po upływie terminu gwarancji, byleby udowodnił, że w okresie gwarancji wada się ujawniła

-dla dochodzenia roszczeń z tytułu gwarancji ustawa nie przewiduje szczególnego terminu – podlegają one ogólnym terminom przedawnienia

D. UPRAWNIENIA

-z tytułu gwarancji kupującemu przysługują skromniejsze uprawnienia niż z tytułu rękojmi

-nie może on odstąpić od umowy ani żądać obniżenia ceny

-wystawca dokumentu gwarancyjnego jest obowiązany do:

1. usunięcia wad fizycznych lub

2. dostarczenia rzeczy wolnej od wad

-obowiązki gwaranta mogą być inaczej (węziej lub szerzej) określone w dokumencie gwarancyjnym

-o wyborze świadczeń z tytułu gwarancji decyduje gwarant

-w wypadku dostarczenia kupującemu rzeczy wolnej od wad zamiast wadliwej, wymiany części albo dokonania istotnych napraw rzeczy termin gwarancji biegnie n a nowo od chwili dostarczenia rzeczy (jej części) albo od chwili zwrócenia rzeczy naprawionej

-przy drobniejszych naprawach termin gwarancji ulega przedłużeniu o okres, w którym kupujący nie mógł z rzeczy skorzystać

-wykonywanie uprawnień przysługujących z gwarancji wymaga przedstawienia gwarantowi przedmiotu sprzedaży w celu oględzin i dalszych działań polegających na naprawie albo wymianie

-rzecz powinna być gwarantowi dostarczona (na jego koszt) do miejsca wskazanego w gwarancji lub miejsca wydania rzeczy przy udzieleniu gwarancji (np. sklepu)

-zasady tej nie stosuje się, gdy z okoliczności wynika, że usuniecie wady powinno nastąpić w miejscu, w którym znajdowała się rzecz w chwili ujawnienia wady

-w razie nienależytego wypełnienia obowiązków przez gwaranta, kupujący może domagać się nadal usunięcia wad na podstawie gwarancji

-jeżeli upłynął termin do wykonania uprawnień z tytułu rękojmi, istnieje możliwość wyboru między gwarancją a rękojmią

E. UMOWY O PRZEJĘCIE OBOWIĄZKU WYKONYWANIA ŚWIADCZEŃ GWARANCYJNYCH

-w praktyce świadczenia gwarancyjne często są wykonywane nie przez gwaranta, a przez inną jednostkę, z którą gwarant zawiera w tym względzie stosowną umowę

-w ten sposób gwarant – za odpowiednią zapłatą – zwalnia się od ciężaru realizacji swych obowiązków

-w umowie między gwarantem a przejmującym wykonywanie świadczeń gwarancyjnych wstępuje konstrukcja umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej, tzn. uprawnionej z tytułu gwarancji

-na tej podstawie uprawnionemu z tytułu gwarancji przysługuje bezpośrednio roszczenie o wykonanie obowiązków gwarancyjnych wobec osoby, której gwarant przekazał lub zlecił ich wykonanie

-za zawarte w umowie gwarancyjnej postanowienie, że świadczenia z tytułu gwarancji będzie spełniała inna osoba, odpowiada konstrukcji umowy o świadczenie przez osobę trzecią

-nabywca wadliwego towaru powinien w rezultacie wykonać uprawnienia wynikające z gwarancji wobec przedsiębiorcy wyręczającego gwaranta

-jeżeli jednak świadczenia gwarancyjne nie zostaną należycie wykonane, gwarant ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą na mocy art. 391 KC, od której może się uwolnić, spełniając przyrzeczone świadczenie osobiście

F. NAPRAWIENIE SZKODY

-gwarancja nie ogranicza ogólnych uprawnień kupującego z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania

-z kolei niewykonanie lub nienależyte wykonanie świadczeń gwarancyjnych może uzasadniać odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie art. 471 KC oraz 474 KC (np. zniszczenie rzeczy oddanej do naprawy gwarancyjnej)

-ponadto z wadą przedmiotu objętego gwarancją można łączyć odpowiedzialność wg przepisów o czynach niedozwolonych i wg przepisów o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny

1.8. SZCZEGÓLNE RODZAJE SPRZEDAŻY

-szczególne rodzaje sprzedaży zostały wyróżnione w KC jako podtypy umowy sprzedaży (art. 583-602 KC)

A. SPRZEDAŻ NA RATY

-sprzedaż na raty zawiera prowadzący przedsiębiorstwo (sprzedawca) i osoba fizyczna (kupujący), a przedmiot stanowi rzecz ruchoma nabyta na własne potrzeby kupującego

-cena płatna jest w ratach, przy czym rzecz sprzedana ma być wydana kupującemu przed całkowitym zapłaceniem ceny

-przy sprzedaży na raty niezbędne jest odpowiednie zabezpieczenie sprzedawcy, narażonego na niewypłacalność kupującego:

• dopuszczalne jest zastrzeżenie natychmiastowej wymagalności całej ceny na wypadek uchybienia terminom płatności rat, ale jego skuteczność zależy od zachowania formy pisemnej (ad eventum), a ponadto kupujący musi być w zwłoce z zapłatą co najmniej dwóch rat na łączną sumę przewyższającą 1/5 część ceny

• istnieje możliwość odstąpienia od umowy z powodu niezapłacenia rat, przy czym sprzedawca powinien wyznaczyć kupującemu odpowiedni termin do uiszczenia zaległych rat

-sprzedawca ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmi

-odpowiedzialność ta może być ograniczona lub wyłączona przez umowę tylko w wypadkach przewidzianych przez przepisy szczególne

-umowa nie może również utrudniać kupującemu wykonywania uprawnień z tytułu rękojmi, np. przez wprowadzenie obowiązku zbadania rzeczy

-termin płatności rat przez kupującego jest terminem zastrzeżonym na korzyść dłużnika

-z przedterminową zapłatą wiąże się możliwość odliczenia przez kupującego od długu kwoty odpowiadającej wysokości stopy procentowej obowiązującej dla danego rodzaju kredytów NBP

-oprócz sprzedaży na raty istnieje również możliwość zawarcia umowy sprzedaży, przy której kredytowanie odbiorcy odbywa się na innych zasadach – chodzi tu o kredyt na zakupy ratalne

-kredytu na zakupy ratalne udziela bank na podstawie umowy kredytu

-kupujący zawiera ze sprzedawcą umowę sprzedaży, płacą oddanymi mu do dyspozycji – jako kredytobiorcy – środkami pieniężnymi, zazwyczaj w formie bezgotówkowej

-kupujący spłaca bankowi w ratach uzyskany od niego kredyt

-w takich wypadkach należy stosować odpowiednio przepisy o sprzedaży na raty

-bankowi przysługuje prawo zastawy na rzeczy sprzedanej

-przepisów o sprzedaży na raty nie stosuje się, gdy kupujący nabywa rzecz w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, a cena ma być płacona w ustalonych umową ratach

B. SPRZEDAŻ Z ZASTRZEŻENIEM WŁASNOŚCI RZECZY SPRZEDANEJ

-ta postać sprzedaży ma zastosowanie w razie sprzedaży rzeczy ruchomej, której cena ma być uiszczona w przyszłości

-sprzedawca może wówczas zastrzec własność rzeczy aż do uiszczenia ceny

-przy zastrzeżeniu własności rzeczy kupujący uzyskuje własność tej rzeczy dopiero z momentem zapłaty całej ceny

-w razie wątpliwości uważa się, że przeniesienie własności nastąpiło pod warunkiem zawieszającym

-zastrzeżenie własności może odnosić się do rzeczy, która po zawarciu umowy sprzedaży pozostaje jeszcze u sprzedawcy

-najczęściej jednak dotyczy rzeczy wydanej kupującemu

-w takim wypadku zastrzeżenie własności powinno mieć formę pisemną (ad probationem), a jeżeli ma być skuteczne wobec wierzycieli kupującego, wymagana jest data pewna (ad eventum)

-z odebraniem rzeczy przez sprzedawcę, gdy cena nie została uiszczona, łączy się jego uprawnienie do żądania od kupującego wynagrodzenia za zużycie lub uszkodzenie rzeczy

C. SPRZEDAŻ NA PRÓBĘ

-sprzedaż na próbę albo z zastrzeżeniem zbadania rzeczy jest umową warunkową

-w razie wątpliwości poczytuje się ją za zawartą pod warunkiem zawieszającym, że kupujący uzna przedmiot sprzedaży za dobry

-decydujące znaczenie ma zatem subiektywne przekonanie kupującego

-jeżeli strony nie oznaczyły w umowie terminu próby lub zbadania rzeczy, odpowiedni termin może wyznaczyć sprzedawca

-po odebraniu rzeczy przez kupującego i braku jego oświadczenia we właściwym terminie, uważa się,
że uznał on przedmiot sprzedaży za dobry

D. SPRZEDAŻ Z ZASTRZEŻENIEM PRAWA ODKUPU

-prawo odkupu umożliwia ponownie nabycie rzeczy sprzedanej, dzięki czemu umowa zawierająca zastrzeżenie odkupu zaspokaja jakiś szczególny interes sprzedawcy w wyzbyciu się prawa własności tylko na pewien czas, np. sprzedaż pamiątki rodzinnej, którą sprzedawca chce odzyskać, gdy polepszy się jego sytuacja finansowa

-wykonanie prawa odkupu polega na złożeniu przez sprzedawcę odpowiedniego oświadczenia woli osobie, która od niego uprzednio rzecz kupiła

-oświadczenie woli ma charakter prawokształtujacy

-dla oświadczenia o wykonaniu prawa odkupu nie jest przewidziana żadna forma szczególna

-jeżeli jednak zachowanie określonej formy było wymagane do zawarcia umowy sprzedaży, powinno ono być złożone w tej samej formie

-przez wykonanie prawa odkupu dochodzi do skutku tzw. sprzedaż powrotna

-po stronie kupującego z pierwotnej umowy sprzedaży powstaje obowiązek przeniesienia własności rzeczy z powrotem na sprzedawcę

-po stronie sprzedawcy z pierwotnej umowy powstaje obowiązek zwrotu ceny i kosztów sprzedaży oraz poczynionych przez kupującego nakładów

-prawo odkupu może być wykonane w oznaczonym terminie, który określa umowa

-prawo to nie może być jednak ustanowione na okres dłuższy niż 5 lat

-prawo odkupu jest skuteczne tylko względem kupującego

-w przypadku zbycia rzeczy albo jej obciążenia, kupujący ponosi wobec uprawnionego z tytułu odkupu odpowiedzialność odszkodowawczą z powodu niewykonania zobowiązania

-prawo odkupu jest niepodzielne (dotyczy całości przedmiotu sprzedaży) i niezbywalne

-podlega ono natomiast dziedziczeniu

E. PRAWO PIERWOKUPU

Prawo pierwokupu polega na tym, że określonemu podmiotowi przysługuje pierwszeństwo kupna oznaczonej rzeczy, w razie gdyby jej właściciel zawarł umowę sprzedaży z innym podmiotem

-prawo pierwokupu może odnosić się również do sprzedaży praw, nie dotyczy ono natomiast innych niż sprzedaż rozporządzeń rzeczą/prawem

-źródłem prawa pierwokupu może być:

1. czynność prawna, w szczególności umowa

2. przepis ustawy, na podstawie którego powstaje ustawowe prawo pierwokupu

-uprawniony może skorzystać z prawa pierwokupu tylko wtedy, gdy zobowiązany sprzedaje rzecz innej osobie

-właściciel rzeczy obowiązany jest zawrzeć umowę sprzedaży z osobą trzecią pod warunkiem, że uprawniony nie skorzysta z prawa pierwokupu oraz niezwłocznie zawiadomić uprawnionego o treści warunkowej umowy sprzedaży

-jeżeli nie zastrzeżono innego terminu, uprawniony może skorzystać z prawa pierwokupu w ciągu:

• 1 miesiąca – w razie sprzedaży nieruchomości

• 1 tygodnia – w razie sprzedaży rzeczy ruchomych

od zawiadomienia o sprzedaży

-są to terminy zawite

-uprawniony wykonuje prawo pierwokupu składając właścicielowi rzeczy oświadczenie woli o charakterze prawokształtującym

-powinno ono być złożone w takiej formie, jaka jest przewidziana dla sprzedaży danej rzeczy

-w następstwie złożenia owego oświadczenia woli dochodzi do skutku umowa sprzedaży wiążąca właściciela rzeczy z uprawnionym z tytułu prawa pierwokupu

-ma ona z reguły taką samą treść, jak niezrealizowane umowa warunkowa zawarta między właścicielem rzeczy a osobą trzecią

-uprawniony do pierwokupu może skorzystać z zastrzeżonego w umowie z osobą trzecią późniejszego terminu zapłaty ceny, ale tylko wtedy, gdy zabezpieczy zapłatę ceny

-co do zasady jednak uprawniony powinien uiścić cenę najpóźniej przy wykonaniu prawa pierwokupu

-niedopełnienie obowiązku zawarcia z osobą trzecią umowy warunkowej oraz powiadomienia o niej uprawnionego z tytułu prawa pierwokupu, a także poinformowanie o istotnych postanowieniach umowy niezgodnie z rzeczywistością z reguły naraża właściciela rzeczy na odpowiedzialność odszkodowawczą

-natomiast jeżeli prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy SP/jednostce samorządu terytorialnego/współwłaścicielowi wówczas umowa sprzedaży zawarta przez właściciela rzeczy z osobą trzecią jest nieważna

-prawo pierwokupu jest niezbywalne i w zasadzie niepodzielne, ale jest ono dziedziczne

1.9. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NIEZGODNOŚĆ TOWARU Z UMOWĄ SPRZEDAŻY KONSUMENCKIEJ

-kwestię reguluje ustawa o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz zmianie Kodeksu Cywilnego (2002r.)

A. NIEZGODNOŚĆ TOWARU Z UMOWĄ

-odpowiedzialność sprzedawcy wobec kupującego na podstawie w.w. ustawy powstaje wówczas, gdy towar konsumpcyjny w chwili jego wydania jest niezgodny z umową

-okoliczności te powinien udowodnić kupujący

-wykazanie, że niezgodność występowała w chwili wydania towaru zostało ułatwione przez wprowadzenie domniemania, że w przypadku stwierdzenia niezgodności towaru z umową przed upływem 6 miesięcy od jego wydania, niezgodność istniała w chwili wydania towaru

-pojęcie niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową nie zostało zdefiniowane w ustawie, a jedynie przybliżone w przepisach, które uwzględniają następujące sytuacje:

1. właściwości towaru konsumpcyjnego podlegały indywidualnemu uzgodnieniu przez strony

2. uzgodnień takich nie było

3. sprzedaż towaru nastąpiła z usługą jego montażu i uruchomienia albo czynności te wykonał kupujący

-w razie spełnienia określonych przesłanek przewiduje się domniemanie zgodności towaru konsumpcyjnego z umową

-domniemanie takie stosuje się jeżeli towar:

• odpowiada podanemu przez sprzedawcę opisowi lub ma cechy okazanej kupującemu próbki albo wzoru, a także

• gdy nadaje się do celu, określonego przez kupującego

-w odniesieniu do przypadków sprzedaży, w których właściwości towaru konsumpcyjnego nie były indywidualnie uzgodnione, domniemywa się jego zgodność z umową, jeżeli:

• nadaje się do celu, do jakiego tego rodzaju towar jest zwykle używany

• ma właściwości odpowiadające cechom towaru tego rodzaju

• odpowiada oczekiwaniom dotyczącym towaru tego rodzaju (podstawę tych oczekiwań stanowią składane publicznie zapewnienia, wyrażone w szczególności w oznakowaniu towaru lub reklamie odnoszącej się do właściwości towaru, a pochodzące nie tylko od sprzedawcy, ale również od producenta/importera/osoby podającej się za producenta)

B. ODPOWIEDZIALNOŚĆ

-odpowiedzialność sprzedawcy za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową opiera się na zasadzie ryzyka i pełni funkcję podobną do odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady

-wiedza kupującego o niezgodności towaru z umową wyłącza odpowiedzialność sprzedawcy

-ponadto skutek ten nastąpi wówczas, gdy kupujący – oceniając rozsądnie – o niezgodności towaru z umową powinien był wiedzieć

C. UPRAWNIENIA

-z powodu niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową kupującemu przysługują uprawnienia polegające na:

1. żądaniu naprawy albo wymiany towaru na nowy

2. żądaniu obniżenia ceny albo odstąpieniu od umowy

-w pierwszej kolejności powinno być realizowane żądanie naprawy albo wymiany towaru na nowy

-realizacja uprawnień wskazanych w pkt b jest dopuszczalna, jeżeli:

1. z przyczyn określonych w ustawie kupujący nie może żądać naprawy ani wymiany

2. sprzedawca w odpowiednim czasie nie wywiązał się z obowiązku naprawy albo wymiany

3. naprawa albo wymiana naraziłaby kupującego na znaczne niedogodności

-ze względu na te okoliczności kupujący ma prawo żądania obniżenia ceny albo odstąpienia od umowy

-od umowy nie można jednak odstąpić, jeżeli niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jest nieistotna

A) Naprawa albo wymiana towaru naprawa i wymiana towaru są nieodpłatne

-sprzedawca ma obowiązek zwrotu kosztów, jakie poniósł kupujący, np. demontażu, transportu, materiałów

-jeżeli sprzedawca co do zgłoszonego przez kupującego żądania naprawy albo wymiany nie zajął stanowiska w terminie 14 dni, jego milczenie jest jednoznaczne z uznaniem żądania za uzasadnione

B) Obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy kupujący może domagać się obniżenia ceny albo odstąpić od umowy, jeżeli sprzedawca nie zdoła uczynić zadość żądaniu naprawy albo wymiany towaru w odpowiednim czasie

-podstawę obniżenia ceny/odstąpienia od umowy stanowią również takie przypadki, w których naprawa/wymiana narażałaby kupującego na znaczne niedogodności

D. TERMINY

-dla realizacji uprawnień z tytułu niezgodności towaru konsumpcyjnego mają znaczenie następujące terminy:

1. termin do stwierdzenia niezgodności

2. termin do zawiadomienia o niezgodności

3. termin przedawnienia dla roszczeń o dokonanie naprawy, wymiany, obniżenia ceny towaru

4. termin zawity do odstąpienia od umowy

1) Termin do stwierdzenia niezgodności termin ten wynosi 2 lata licząc od wydania towaru

-stwierdzenie przez kupującego niezgodności przed upływem tego terminu stanowi przesłankę odpowiedzialność sprzedawcy za niezgodność towaru z umową

-w razie wymiany towaru (nie naprawy!) termin ten biegnie od nowa

-dla rzeczy używanych będących przedmiotem sprzedaży konsumenckiej termin ten może być krótszy

-o terminie decydują same strony, ale nie może być on krótszy niż 1 rok

2) Termin do zawiadomienia o niezgodności przesłanką realizacji przez kupującego uprawnień z tytułu niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową jest akt staranności analogiczny do wymaganego przy rękojmi, czyli zawiadomienie sprzedawcy o niezgodności przed upływem 2 miesięcy od jej stwierdzenia pod rygorem utraty tych uprawnień

-dla towarów żywnościowych przewiduje się określenie krótszych terminów zawiadomienia w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw gospodarki

-do zachowania terminu wystarczy wysłanie przed jego upływem zawiadomienia

3) Termin przedawnienia dla roszczeń o dokonanie naprawy, wymiany, obniżenia ceny towaru dla dochodzenia roszczeń z tytułu niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową ustawa przewiduje roczny termin przedawnienia, rozpoczynający bieg od stwierdzenia przez kupującego niezgodności

-w toku biegu terminu przedawnienia określone w ustawie zdarzenia powodują przerwę przedawnienia i zawieszenie jego biegu

• przerwa przedawnienia (po której przedawnienie biegnie na nowo) następuje z chwilą zawiadomiena sprzedawcy przez kupującego o niezgodności towaru z umową

• zawieszenie biegu przedawnienia (okresu trwania danej sytuacji nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu przedawnienia) odnosi się do czasu wykonywania naprawy albo wymiany, a także prowadzenia przez strony rokowań w celu ugodowego załatwienia sprawy

4) Termin zawity do odstąpienia od umowy uprawnienie do odstąpienia od umowy wygasa w takim samym terminie, z upływem którego przedawniają się roszczenia kupującego, a więc gdy minie 1 rok od stwierdzenia przez kupującego niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową

-termin ten ma charakter zawity

E. ROSZCZENIE ZWROTNE SPRZEDAWCY

-ustawa przewiduje instytucję regresu sprzedawcy, który odpowiada za niezgodność towaru z umową

-instytucja ta umożliwia dochodzenie odszkodowania przez sprzedawcę w przypadku zaspokojenia roszczeń wynikających z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową i to od któregokolwiek z poprzednich sprzedawców, jeżeli wskutek jego działania lub zaniechania towar był niezgodny z umową sprzedaży

-na tej podstawie finalnemu sprzedawcy przysługuje roszczenie zwrotne w stosunku do uczestników łańcucha umów, którego ostatnie ogniwo stanowi sprzedaż

-poprzednicy sprzedawcy to np. producent, importer, hurtownik

-do odpowiedzialności odszkodowawczej tych osób stosuje się przepisy KC o skutkach niewykonania zobowiązań

-roszczenia zwrotnego sprzedawca może dochodzić po zaspokojeniu roszczeń wynikających z niezgodności towaru konsumenckiego z umową:

• gdy dokonał napraw, wymiany, pokrył koszty poniesione przez kupującego, zwrócił cenę towaru – częściowo

• w razie odstąpienia od umowy – w całości

-może on wtedy domagać się naprawienia szkody w pełnym zakresie (damnum emergens i lucrum cessans)

-termin przedawnienia roszczenia zwrotnego wynosi 6 miesięcy od chwili zaspokojenia kupującego

-wymagalność następuje jednak nie później niż w dniu, w którym był on obowiązany zaspokoić roszczenia kupującego

1.10. GWARANCJA PRZY SPRZEDAŻY KONSUMENCKIEJ

A. POJĘCIE

-do sprzedaży konsumenckiej nie mają zastosowania przepisy KC o gwarancji jakości – instytucję tą zastępuje gwarancja uregulowana w ustawie o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz zmianie Kodeksu Cywilnego (2002r.)

Gwarancja przy sprzedaży konsumenckiej jest to zobowiązanie się gwaranta, że w przypadku, gdy właściwość (cecha) sprzedanego towaru konsumenckiego nie odpowiada właściwości wskazanej w jego oświadczeniu, spełni on świadczenia w tym oświadczeniu wymienione

-gwarantem może być sprzedawca, ale również producent

-udzielenie gwarancji następuje przez oświadczenie gwaranta zamieszczone w dokumencie gwarancyjnym lub reklamie

-udzielenie gwarancji jest dobrowolne i następuje bez odrębnej opłaty

-dla dochodzenia uprawnień z tytułu gwarancji nie zostały przewidziane szczególne terminy

B. TREŚĆ OŚWIADCZENIA GWARANCYJNEGO

-oświadczenie o udzieleniu gwarancji (oświadczenie gwarancyjne) zawiera w swej treści jako elementy decydujące o takiej kwalifikacji:

1. określenie obowiązków gwaranta/uprawnień kupującego

2. wskazanie właściwości towaru będącego przedmiotem sprzedaży oraz

3. stwierdzenie, że w razie ich braku kupujący może żądać od gwarant spełnienia świadczenia objętego jego obowiązkiem

-ustawa pozostawia gwarantowi znaczną swobodę co do kształtowania tych elementów

-do niego należy oznaczenie w sposób konkretny:

• obowiązków wynikających z gwarancji

• określenie czasu trwania odpowiedzialności gwaranta (termin gwarancji)

• zasad wykonywania przez kupującego uprawnień z tytułu gwarancji

C. POWINNOŚCI OKREŚLONE W USTAWIE

-wymagania ustawy w zakresie formułowania oświadczenia gwarancyjnego dotyczą następujących zagadnień:

1. oświadczenie gwarancyjne ma być wyrażone w języku polskim, w sposób jasny, zrozumiały, niewprowadzający w błąd, wystarczający do prawidłowego i pełnego korzystania z gwarancji

   • uchybienie tym wymaganiom nie ma jednak wpływu na ważność gwarancji i nie pozbawia kupującego wynikających z niej uprawnień

2. dokument gwarancyjny powinien zawierać podstawowe informacje potrzebne dochodzenia uprawnień z gwarancji, takie jak:

   • nazwa i adres gwaranta lub jego przedstawiciela w RP

   • czas trwania ochrony gwarancyjnej

   • zasięg terytorialny ochrony gwarancyjnej

   • informacja, że gwarancja nie wyłącza/nie ogranicza/nie zawiesza uprawnień kupującego wynikających z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową

3. sprzedawca udzielający gwarancji ma obowiązek wydania kupującego dokumentu gwarancyjnego wraz z towarem, sprawdzenia zgodności oznaczeń na towarze z danymi w tym dokumencie, jak i zabezpieczeń umieszczonych na towarze

§2. ZAMIANA

2.1. POJĘCIE

Zamiana umowa, w której każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy lub inne prawo majątkowe w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności rzeczy lub innego prawa majątkowego

-np. zamiana jednej monety na inną; zamiana wierzytelności na obraz

-zamiana jest czynnością prawną konsensualną, odpłatną, wzajemną

-należy ona do umów zobowiązujących do rozporządzenia

-może ona być umową o podwójnym skutku

2.2. REGULACJA USTAWOWA

-do umowy zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży

-odpowiednie stosowanie powinno mieć na uwadze różnice wynikające stąd, że w umowie sprzedaży nie występuje świadczenie pieniężne

§3. DAROWIZNA

3.1. POJĘCIE

Darowizna umowa, w której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku

-darowizna jest umową konsensualną i zobowiązującą, może jednak wywierać jednocześnie skutki rzeczowe

-świadczenie na rzecz obdarowanego może w szczególności polegać na:

• przeniesieniu określonych praw z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego (np. prawa własności)

• zapłacie pewnej sumy pieniężnej

• ustanowieniu praw majątkowych (np. służebności osobistej)

• zwolnieniu obdarowanego z długu

• zniesieniu prawa obciążającego rzecz należącą do obdarowanego (np. hipoteki)

-darowizna prowadzi do zmniejszenia majątku darczyńcy i zwiększenia aktywów majątkowych obdarowanego lub zmniejszenia jego pasywów

-z zakresu darowizny wyłączone jest:

• zrzeczenie się prawa jeszcze nienabytego (np. zrzeczenie się dziedziczenia)

• zrzeczenie się prawa wprawdzie nabytego, ale w taki sposób, że w razie zrzeczenia się uważa się je za nienabyte (np. odrzucenie spadku)

3.2. ZAWARCIE UMOWY

A. STRONY

-stronami darowizny są darczyńca i obdarowany

-po obu stronach mogą występować zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne (dokonywanie przez te podmioty darowizny podlega jednak restrykcjom w postaci kontrolowania ich czynności przez organy państwowe)

B. FORMA

-zawarcie umowy darowizny następuje w sposób ogólnie przewidziany dla umów konsensualnych

-ustawa zastrzega w interesie darczyńcy, że jego oświadczenie woli powinno być złożone w formie aktu notarialnego (ma to zapobiegać nieprzemyślanym decyzjom)

-natomiast oświadczenie woli drugiej strony wyrażające przyjęcie darowizny może przybrać formę dowolną, nie wyłączając milczącego przyjęcia darowizny

-wg zasad ogólnych niezachowanie formy aktu notarialnego powoduje nieważność czynności prawnej

-w odniesieniu do darowizny ten skutek został złagodzony przez postanowienie art. 800 §1, w myśl którego mimo niezłożenia przez darczyńcę oświadczenia woli w wymaganej formie umowa darowizny staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione

-zgodnie ze stanowiskiem SN za spełnienie świadczenia rozumie się przypadki polegające na zawarciu umowy darowizny wywołującej zarówno skutek zobowiązaniowy, jak i rzeczowy

-szczególne przepisy mogą wymagać zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron

-np. umowa darowizny nieruchomości zawsze wymaga formy aktu notarialnego dla oświadczeń obu stron

C. SKUTKI

-z umowy darowizny wynika dla darczyńcy obowiązek jej wykonania, czyli zrealizowania przysporzenia określonego w umowie przez stosowne czynności

-np. przeniesienie własności rzeczy, zapłata sumy pieniężnej, ustanowienie prawa rzeczowego

-złagodzona została odpowiedzialność darczyńcy za szkody wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy ze względu na bezpłatny charakter umowy

-darczyńca odpowiada tylko wtedy, gdy można mu przypisać winę umyślną lub rażące niedbalstwo

-od zasad ogólnych odbiegają również konsekwencje opóźnienia się darczyńcy ze spełnieniem świadczenia pieniężnego

-obdarowany może żądać odsetek za opóźnienie dopiero od dnia wytoczenia powództwa, a nie już od dnia wymagalności

-w charakterystyczny sposób została uregulowana odpowiedzialność darczyńcy za wady rzeczy darowanej

-odpowiedzialność ta ogranicza się do naprawienia szkody, jaka powstała przez to, że darczyńca wiedząc o wadach (fizycznych lub prawnych) nie zawiadomił o nich obdarowanego w czasie właściwym

-do obdarowanego stosuje się zasadę współdziałania wierzyciela przy wykonaniu zobowiązania

-poza tym na obdarowanym mogą ciążyć określone obowiązki, gdy z darowizną łączy się polecenie

3.3. POLECENIE

A. POJĘCIE

Polecenie postanowienie nakładające na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania

-np. polecenie, aby obdarowany poddał się leczeniu, pokrył koszty nauki, wystawił nagrobek darczyńcy

-wyrażone w oświadczeniu woli darczyńcy polecenie stanowi element umowy darowizny – accidentalia negotii

-obdarowany przyjmuje wówczas darowiznę obciążoną poleceniem (darowizna cum modo)

-obowiązek wykonania polecenia wynika z umowy

-polecenie charakteryzuje się tym, że nie czyni ono nikogo wierzycielem

-postanowienie to zastosowanie jedynie w przypadku, gdy polecenie ma na celu wyłącznie korzyść obdarowanego

-po śmierci darczyńcy z żądaniem wypełnienia polecenia mogą wystąpić jego spadkobiercy, a także właściwy organ państwowy, jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny

-obowiązki obdarowanego odpowiada więc uprawnienie wymienionych podmiotów, którym nie ma powodu odmawiać przymiotu wierzyciela

-sformułowanie „nie czyniąc nikogo wierzycielem” należy rozumieć w ten sposób, że:

1. odnosi się ono w pełni do takich jedynie poleceń, które mają wyłącznie na celu interes obdarowanego

2. w pozostałych przypadkach wierzycielem nie staje się osoba trzecia

B. WYPEŁNIENIE

-wypełnienia polecenia przez obdarowanego można domagać się dopiero po wykonaniu darowizny

-obdarowany może zwolnić się od obowiązku wykonania polecenia przez wydanie przedmiotu darowizny w takim stanie, w jakim przedmiot znajduje się w chwili żądania wykonania polecenia

-obdarowany ma wybór:

• wypełnić polecenie zgodnie z jego treścią upoważnienie

• wydanie przedmiotu darowizny w naturze przemienne

-możliwość taka istnieje jednak tylko w sytuacji, gdy wykonania polecenia żąda darczyńca lub jego spadkobiercy

-obdarowany zostanie zwolniony z obowiązku wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków

-w takim wypadku obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia, a w razie sporu o zasadności odmowy orzeka sąd

3.4. ODWOŁANIE DAROWIZNY

A. NIEWDZIĘCZNOŚĆ OBDAROWANEGO

-dopuszczalne jest odwołanie darowizny w razie rażącej niewdzięczności obdarowanego w stosunku do darczyńcy

-upoważnienie do odwołania darowizny przysługuje:

1. darczyńcy, który jednak nie może odwołać darowizny, jeżeli obdarowanemu przebaczył

2. spadkobiercom darczyńcy – po jego śmierci z powołaniem na:

   1. przyczyny, które mógł podnieść darczyńca, jeżeli w chwili śmierci był on uprawniony do odwołania darowizny

   2. umyślne spowodowanie przez obdarowanego śmierci darczyńcy (pozbawienie życia albo wywołanie rozstroju zdrowia, wskutek czego darczyńca zmarł)

-ponieważ możliwość odwołania darowizny związana jest z subiektywnie odczuwaną przez darczyńcę krzywdą, uprawnienie do odwołania darowizny wygasa:

1. w razie przebaczenia obdarowanemu

2. z upływem 1 roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego

   • jest to termin zawity

   • termin ten dotyczy również spadkobierców darczyńcy i biegnie od dnia, w którym powzięli oni wiadomość o niewdzięczności obdarowanego

-odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego może nastąpić zarówno przed wykonaniem, jak i po wykonaniu darowizny

-zwrot przedmiotu wykonanej już darowizny następuje stosownie do przepisów o bezpodstawny wzbogaceniu

B. NIEDOSTATEK DARCZYŃCY

-darczyńca może odwołać darowiznę wówczas, gdy pogorszenie się jego sytuacji majątkowej nastąpiło po zawarciu umowy darowizny, a umowa nie została jeszcze wykonana

-zmiana stanu majątkowego musi być tego rodzaju, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla utrzymania darczyńcy odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo ciążących na nim ustawowych obowiązkach alimentacyjnych

C. TRYB ODWOŁANIA I SKUTKI

-odwołanie darowizny następuje przez złożenie oświadczenia woli obdarowanemu na piśmie

-ma ono charakter prawo kształtujący, przy czym w razie sporu zasadność odwołania podlega ocenie sądu

D. DAROWIZNA ZGODNA Z ZASADAMI WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

-żadna z podanych powyżej przyczyn nie uzasadnia odwołania darowizny, jeżeli czyniona zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego

-np. darowizna dokonana z wdzięczności za uratowanie życia

3.5. OBOWIĄZEK UTRZYMANIA DARCZYŃCY W RAZIE NIEDOSTATKU

-popadnięcie darczyńcy w niedostatek po wykonaniu darowizny nie daje podstawy do jej odwołania

-darczyńca może żądać od obdarowanego środków utrzymania potrzebnych dla niego samego i osób, wobec których ciąży na nim ustawowy obowiązek alimentacyjny

-obowiązek obdarowanego ograniczony jest do istniejącego jeszcze wzbogacenia

-może on jednak zwolnić się od tego obowiązku przez zwrot darczyńcy wartości wzbogacenia

3.6. ROZWIĄZANIE DAROWIZNY

-rozwiązanie umowy darowizny, która nie została jeszcze wykonana, może nastąpić w wyniku zgodnych oświadczeń woli stron

-dla darowizny przewidziana jest ponadto możliwość rozwiązania umowy przez sąd, w przypadku darowizny dokonanej przed ubezwłasnowolnieniem darczyńcy

-z żądaniem rozwiązania umowy darowizny może wystąpić przedstawiciel ustawowy osoby ubezwłasnowolnionej, jeżeli darowizna jest nadmierna

-istnieje tu przypuszczenie, ze darczyńca działał lekkomyślnie i bez należytego rozeznania

-ochrony wymagają również interesy obdarowanego i dlatego żądanie rozwiązania darowizny może być skutecznie zgłoszone w ciągu 2 lat od dnia jej wykonania (termin zawity)

-rozwiązanie darowizny powoduje skutek ex tunc, zobowiązując obdarowanego do zwrotu przedmiotu darowizny

§4. UMOWA PRZEKAZANIA NIERUCHOMOŚCI

-umowa przekazania nieruchomości jest instytucją prawa zobowiązań wprowadzoną ustawą z 2008r.

-umowa ta, jako sposób nieodpłatnego wyzbycia się własności nieruchomości na rzecz gminy lub SP, zastąpiła przewidzianą w art. 179 KC konstrukcję jednostronnej czynności prawnej zrzeczenia się własności nieruchomości ze skutkiem polegającym na nabyciu ex lege własności nieruchomości przez gminę

4.1. POJĘCIE I CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

-stronami umowy przekazania nieruchomości są właściciel nieruchomości i Skarb Państwa/gmina

-w umowie tej właściciel nieruchomości zobowiązuje się nieodpłatnie przenieść na gminę albo na SP własność nieruchomości

-umowa może mieć za przedmiot każdą nieruchomość

-treść umowy obejmuje zobowiązanie się przekazującego nieruchomość do przeniesienia jej własności na rzecz drugiej stron bez ekwiwalentu za przekazane prawo (bezpłatnie)

-jest to umowa o podwójnym skutku, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej, albo że strony postanowiły inaczej

-właściciel nieruchomości zobowiązany jest do przeniesienia własności nieruchomości oraz do jej wydania

-nabywca nieruchomości (gmina/SP) może żądać jej wydania od przekazującego powołując się na prawo własności

4.2. ZAWARCIE UMOWY

-umowa przekazania powinna być zawarta w formie aktu notarialnego ad solemnitatem

-umowa jest czynnością prawną konsensualną i dochodzi do skutku w wyniku złożenia przez strony stosownych oświadczeń woli

-właściciel nieruchomości zainteresowany zawarciem umowy może skierować zaproszenie do zawarcia tej umowy do gminy miejsca położenia całej albo części nieruchomości

-w razie usytuowania nieruchomości na obszarze kilku gmin, właściciel może wystosować zaproszenie do jednej/kilku/wszystkich gmin

-zaproszenie jest jedynie oświadczeniem obejmującym informację, że właściciel nieruchomości jest zainteresowany rozpoczęciem procesu zawarcia umowy

-zaproszenie może być złożone w dowolnej formie i nie wywołuje stanu związania (możne je swobodnie odwołać)

-istotne jest ustalenie chwili złożenia zaproszenia do zawarcia umowy, potrzebne do obliczenia terminu do zajęcia przez gminę stanowiska, czy zamierza skorzystać z zaproszenia – są to 3 miesiące od złożenia zaproszenia

-zaproszenie do zawarcia umowy jest złożone z chwilą, gdy doszło do gminy w taki sposób, że mogła się zapoznać z jego treścią

-po bezskutecznym upływie 3 miesięcy umowa przekazania nieruchomości może zostać zawarta ze Skarbem Państwa

4.3. SKUTKI ZWIĄZANE Z PRZEKAZANIEM NIERUCHOMOŚCI

-nabycie własności nieruchomości przez gminę/SP ma charakter nabycia pochodnego

-gmina/SP uzyskuje własność ze wszystkimi ciążącymi prawami osób trzecich, np. hipoteka, służebności, prawo dożywocia

-w związku z tym, że przekazanie ma charakter nieodpłatny, wyłączona została odpowiedzialność za wady przedmiotu umowy

-dotychczasowy właściciel nieruchomości będzie ponosił odpowiedzialność za wady tylko wtedy, jeżeli zostało to zastrzeżone w umowie

§5. KONTRAKTACJA

5.1 POJĘCIE

-stronami tej umowy są producent rolny i kontraktujący

• producent rolny – każdy podmiot (osoba fizyczna, osoba prawna, grupa lub związek producentów rolnych) zajmujący się działalnością wytwórczą w rolnictwie, np. produkcją roślinną, zwierzęcą, ogrodniczą, sadowniczą

• kontraktujący – każda osoba fizyczna lub osoba prawna
  -zwykle będzie to prowadzący przedsiębiorstwo przetwórcze lub handlowe, zainteresowany pozyskani9em określonych produktów dla celów gospodarczych

-do elementów przedmiotowo istotnych umowy kontraktacji należą:

1. zobowiązanie się producenta do wytworzenia i dostarczenia kontraktującemu oznaczonej ilości produktów rolnych określonego rodzaju

2. zobowiązanie się kontraktującego do odebrania tych produktów w umówionym terminie i zapłacenia umówionej ceny

-ponadto kontraktujący zobowiązany jest spełnić określone świadczenia dodatkowe, jeżeli umowa lub przepisy szczególne przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia

-jako świadczenie dodatkowe mogą być zastrzeżone, np.:

1. zapewnienie producentowi możliwości nabycia określonych środków produkcji i uzyskania pomocy finansowej

2. pomoc agrotechniczna i zootechniczna

3. premie pieniężne

4. premie rzeczowe

-umowa kontraktacji jest czynnością prawną dwustronnie zobowiązującą, odpłatną i wzajemną

-zawarcie umowy wymaga zachowania formy pisemnej ad probationem

5.2. OBOWIĄZKI STRON

A. OBOWIĄZKI PRODUCENTA

1.	Obowiązek wytworzenia oznaczonej ilości produktów rolnych	-umowa konkretyzuje, jakie mają to być produkty (np. zboże, buraki, chmiel), ile należy ich wytworzyć oraz jakim powinny odpowiadać one cechom -oznaczenie w umowie nie musi polegać na ustaleniu konkretnej ich liczby czy wagi – może nastąpić wg obszaru, z którego mają być one zebrane -produkty objęte kontraktacją muszą być wytworzone przez producenta rolnego w prowadzonym przez niego gospodarstwie -w okresie wytwarzania zakontraktowanego produktu producent ma obowiązek umożliwić kontraktującemu nadzór i kontrolę nad przebiegiem prac zmierzających do wykonania umowy, np. oględziny plantacji
2.	Obowiązek dostarczenia produktów rolnych kontraktującemu	-obowiązek ten obejmuje przeniesienie własności wytworzonych produktów, co wymaga przeniesienia ich posiadania

-miejscem spełnienia świadczenia producenta jest miejsce wytworzenia zakontraktowanych produktów

-strony mogą je w umowie oznaczyć inaczej, określając przy tym, kto ponosi koszty transportu produktów do miejsca ich odbioru

-produkty powinny być dostarczone kontraktującemu w terminie ustalonym w umowie

-kontraktujący nie może jednak odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, jeżeli przedmiot kontraktacji jest podzielny

-dopuszczalne jest odmienne uregulowanie w umowie tej kwestii

B. OBOWIĄZKI KONTRAKTUJĄCEGO

-podstawowym obowiązkiem kontraktującego jest odbiór zakontraktowanych produktów w umówionym terminie oraz zapłata umówionej ceny

-ponadto umowa może obejmować zobowiązania kontraktującego do spełnienia tzw. świadczeń dodatkowych

-dla wytworzenia zakontraktowanych produktów istotne znaczenie mają świadczenia polegające na:

1. zapewnieniu producentowi możliwości nabycia określonych środków produkcji i uzyskania pomocy finansowej oraz

2. pomocy agrotechnicznej i zootechnicznej

-natomiast świadczenia dodatkowe w postaci premii pieniężnych i rzeczowych wiążą się z uzyskanym rezultatem

5.3. ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI

A. ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI PRODUCENTA

-w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania producent rolny ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych – a więc gdy można jemu lub osobom, z pomocą których zobowiązanie wykonywa przypisać winę

-jeżeli w umowie kontraktacji został zastrzeżony obowiązek producenta polegający na zgłoszeniu kontraktującemu w określonym terminie niemożności dostarczenia przedmiotu kontraktacji wskutek okoliczności, za które producent odpowiada, to w razie niedopełnienia tego obowiązku producent rolny poniesie odpowiedzialność na zasadach ogólnych

-ujemne konsekwencje związane z brakiem zawiadomienia nie powstaną, jeżeli kontraktujący o tych okolicznościach wiedział lub było one powszechnie znane (np. klęska żywiołowa)

-z niemożliwością świadczenia producenta, za którą ani on, ani kontraktujący nie ponoszą odpowiedzialności, związany jest obowiązek zwrotu przez producenta pobranych zaliczek i kredytów bankowych

-ponadto producent ponosi względem kontraktującego odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne przedmiotu kontraktacji, wg stosownych przepisów o rękojmi przy sprzedaży

-możliwość odstąpienia od umowy kontraktacji z powodu wad fizycznych została ograniczona do wad, które mają charakter istotny – są to wady, których skutkiem jest nieprzydatność produktu do użytku określonego w umowie lub wynikającego z przeznaczenia produktu

-prowadzący wspólnie gospodarstwo (np. członkowie rodziny), w którym ma być wytworzony przedmiot kontraktacji, odpowiadają względem kontraktującego solidarnie

B. ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI KONTRAKTUJĄCEGO

-odpowiedzialność kontraktującego opiera się na zasadach ogólnych określonych w art. 471 i nast., a w zakresie świadczeń dodatkowych objętych zobowiązaniem gwarancyjnym kontraktującego – na podstawie art. 391 KC

-wady fizyczne i prawne środków produkcji dostarczonych producentowi przez kontraktującego uzasadniają odpowiedzialność kontraktującego z tytułu rękojmi wg stosownych przepisów o rękojmi z tytułu sprzedaży

5.4. ZMIANA W OSOBIE PRODUCENTA

-prawa i obowiązki producenta wynikające z umowy kontraktacji przechodzą na osobę, na którą po zawarciu umowy kontraktacji, a przed jej wykonaniem, przeszło posiadanie gospodarstwa

-od tej zasady istnieje wyjątek

-w razie przejścia posiadania gospodarstwa w następstwie odpłatnego jego nabycia, jeżeli nabywca nie wiedział o umowie kontraktacji i mimo zachowania należytej staranności nie mógł się o jej istnieniu dowiedzieć, nowy posiadacz nie staje się strona umowy

-zbywca pozostanie nadal zobowiązany z tytułu umowy kontraktacji i ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za jej wykonanie

5.5. PRZEDAWNIENIE

-dla wzajemnych roszczeń producenta i kontraktującego przewiduje się 2-letni termin przedawnienia

-termin ten biegnie od dnia spełnienia świadczenia przez producenta

-jeżeli świadczenie było spełnianie częściami – od dnia spełnienia ostatniego świadczenia

-w razie niespełnienia świadczenia przez producenta bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym producent powinien był świadczenie wykonać

-zasad tych nie stosuje się do roszczeń wynikających z rękojmi za wady

III. UMOWY REGULUJĄCE UŻYWANIE RZECZY

§1. NAJEM

1.1. NAJEM W OGÓLNOŚCI

A. KONSTRUKCJA PRAWNA

-najem jest umową wzajemną, przez którą wynajmujący zobowiązuje się oddać rzecz najemcy do używania na czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca obowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz

-przedmiotem najmu mogą być wszelkiego rodzaju rzeczy ruchome i nieruchome oraz ich części składowe

-z najmu wypływa uprawnienie najemcy do korzystania z rzeczy tylko w ograniczonym zakresie, tj. do jej używania

-treść tego uprawnienia może być różnie określona z wyłączeniem jednak zużycia rzeczy najętej

-świadczenie polega na oddaniu rzeczy do używania czasowego – zobowiązanie jest stosunkiem trwałym

-okres trwania najmu może być z góry oznaczony w treści umowy najmu

-maksymalny termin związania wynosi co do zasady 10 lat, a umowę zawartą na czas dłuższy poczytuje się po upływie tego terminu za zawartą na czas nieoznaczony

-natomiast w razie najmu zawartego między przedsiębiorcami skutek ten dotyczy umowy, w której ustalono czas trwania najmu dłuższy niż 30 lat

-w czasie trwania najmu na czas określony wynajmujący/najemca mogą wypowiedzieć najem w wypadach określonych w ustawie

-okres trwania najmu może być nie oznaczony w umowie najmu

-w takim przypadku najem ulega zakończeniu przez wypowiedzenie przez każdą ze stron

-świadczenie wzajemne najemcy polega na uiszczaniu czynszu

-czynsz może być oznaczony w pieniądzach lub w świadczeniach innego rodzaju

-czynsz w postaci pieniężnej może być świadczeniem okresowym lub jednorazowym

B. ZAWARCIE UMOWY

-umowę najmu zawiera się w sposób ogólnie przyjęty dla umów konsensualnych

-dochodzi ona do skutku w wyniku złożenia przez strony stosownych oświadczeń woli

-umowa najmu co do zasady może być zawarta w formie dowolnej

-dla umów najmu nieruchomości lub pomieszczeń na czas dłuższy niż 1 rok wymaga się formy pisemnej, której niezachowanie powoduje, że umowę uważa się zawartą na czas nieoznaczony

-zachowanie formy pisemnej kwalifikowanej z datą pewną stanowi jedną z przesłanek ochrony najemcy przed wypowiedzeniem najmu w ustawowych terminach wypowiedzenia przez nabywcę rzeczy najętej, który wstępuje w stosunek najmu na miejsce dotychczasowego wynajmującego

C. OBOWIĄZKI WYNAJMUJĄCEGO

-wynajmujący jest przede wszystkim obowiązany wydać najemcy rzecz najętą w stanie przydatnym do umówionego użytku

-następnie powinien tę rzecz utrzymywać w takim stanie przez czas trwania umowy z dwoma ograniczeniami:

1. drobne nakłady połączone ze zwykłym używaniem rzeczy obciążają najemcę, a nie wynajmującego

2. wynajmujący zwolniony jest od obowiązku przywrócenia rzeczy do stanu poprzedniego, jeżeli uległa ona zniszczeniu z powodu okoliczności, za które wynajmujący odpowiedzialności nie ponosi

-na wynajmującym ciąży obowiązek zapewnienia najemcy spokojnego używania rzeczy

-wynajmujący powinien podejmować czynności zmierzające do ochrony najemcy przed zakłóceniami ze strony osób trzecich

-zakłócenia te mogą przybrać formę działań faktycznych bądź podnoszenia roszczeń w odniesieniu do rzeczy oddanej w najem, o czym najemca powinien niezwłocznie powiadomić wynajmującego

-w razie naruszenia wspomnianych obowiązków wynajmujący ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania

-odpowiedzialność wynajmującego została uzupełniona szeregiem przepisów szczególnych, które wzmacniają pozycję prawną najemcy

• najemca może sam dokonać koniecznych napraw rzeczy na koszt wynajmującego, jeżeli wynajmujący nie przeprowadził ich we właściwym czasie mimo zawiadomienia o potrzebie ich dokonania

• wynajmujący ponosi także opartą na zasadzie ryzyka odpowiedzialność za wady rzeczy najętej

  • odpowiedzialność z tego tytułu powstaje, gdy rzecz ma takie właściwości, które wyłączają lub ograniczają jej przydatność do umówionego użytku, chyba że najemca o nich wiedział w chwili zawarcia umowy

  • przepisy o rękojmi za wady rzeczy najętej odnoszą się zarówno do wad fizycznych, jak i wad prawnych

  • jeżeli wada jest tak znaczna, że czyni przewidziany w umowie użytek z rzeczy niemożliwym, najemca może wypowiedzieć najem bez zachowania terminu wypowiedzenia

  • jeżeli wadę da się usunąć i wystąpi ona po wydaniu rzeczy, prawo do wypowiedzenia umowy przysługuje najemcy dopiero po zawiadomieniu wynajmującego i po bezskutecznym upływie czasu potrzebnego do usunięcia wady

  • jeżeli wada rzeczy najętej ogranicza jej przydatność do umówionego użytku, najemca może jedynie żądać odpowiedniego obniżenia czynszu za czas trwania wady

D. OBOWIĄZKI NAJEMCY

-najemca obowiązany jest do świadczenia wzajemnego w postaci czynszu, który ma z reguły charakter świadczenia okresowego – należy go uiszczać w terminie umówionym

-jeżeli termin płatności czynszu nie został w umowie określony, czynsz powinien być płacony z góry:

• gdy najem ma trwać nie dłużej niż miesiąc – za cały czas najmu

• gdy najem ma trwać dłużej niż miesiąc albo gdy umowa była zawarta na czas nieoznaczony – miesięczne do dziesiątego dnia miesiąca

-w razie nieuiszczenia czynszu w terminie właściwym, wynajmujący może żądać na zasadach ogólnych wykonania zobowiązania i odszkodowania za zwłokę, a jeżeli czynsz jest płatny w pieniądzach, także odsetek za samo opóźnienie

-ponadto wynajmujący może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów wypowiedzenia, jeżeli najemca popadł w zwłokę z zapłatą czynszu za dwa pełne okresy płatności

-dla zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega nie dłużej niż 1 rok, przysługuje wynajmującemu ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych wniesionych do przedmiotu najmu

-prawo zastawu wygasa, gdy rzeczy obciążone zastawem zostaną z przedmiotu najmu usunięte, czemu wynajmujący może się sprzeciwić i zatrzymać je na własne niebezpieczeństwo

-najemca powinien używać rzeczy w sposób określony w umowie

-jeżeli umowa o tym nie stanowi, najemca powinien używać rzeczy w sposób odpowiadający właściwościom i przeznaczeniu rzeczy

-najemcy nie wolno bez zgody wynajmującego czynić w rzeczy najętej zmian sprzecznych z umową lub z przeznaczeniem rzeczy

-poza tym na najemcy ciąży obowiązek dokonywania drobnych nakładów połączonych ze zwykłym użytkowaniem rzeczy, a o potrzebie innych napraw powinien zawiadomić wynajmującego

-jeżeli umowa najmu tego nie zabrania, najemca jest uprawniony – bez pytania o zgodę wynajmującego – do oddania przedmiotu najętego osobie trzeciej w podnajem albo do bezpłatnego używania

-w takim przypadku stosunek między najemcą a osobą trzecią reguluje zawarta między nimi umowa

-najemca i osoba trzecia odpowiadają bezpośrednio wobec wynajmującego za to, że rzecz najęta będzie używana zgodnie z wynikającymi z umowy obowiązkami

-ponadto stosunek najemcy z osobą trzecią rozwiązuje się najpóźniej w chwili zakończenia najmu

-po ustaniu najmu osoba trzecia nie może więc odmówić wydania wynajmującego rzeczy, powołując się na umowę zawartą z najemcą

-najemcy, który używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową lub z jej przeznaczeniem i który pomimo upomnienia nie przestaje jej używać w taki sposób albo rzecz zaniedbuje do tego stopnia, że zostaje ona narażona na utratę lub uszkodzenie, wynajmujący może wypowiedzieć najem bez zachowania terminu wypowiedzenia i w następstwie tego odebrać od niego rzecz najętą

E. ZBYCIE RZECZY NAJĘTEJ

-jeżeli rzecz zostanie zbyta w czasie trwania najmu, to w miejsce zbywcy wstępuje ex lege w stosunek najmu nabywca tej rzeczy

-nabywca staje się więc wynajmującym, przy czym z tego tytułu jest związany tylko w ograniczonej części

-nabywca może wypowiedzieć najem z zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia, chociażby najemca zawarł ze zbywcą umowę najmu na czas oznaczony

-natomiast w pełnym zakresie najem będzie wiązał nabywcę rzeczy wówczas, gdy:

1. w chwili zbywania rzeczy została ona już najemcy wydana, a umowa najmu była zawarta na czas oznaczony w formie pisemnej i z datą pewną (forma ad eventum)

2. najem był wpisany do księgi wieczystej

-jeżeli wskutek niedochowania wspomnianych przesłanek najem został przedwcześnie rozwiązany, odpowiedzialność odszkodowawczą wobec najemcy ponosi zbywca rzeczy (pierwotny wynajmujący)

-może on jednak zastrzec w umowie z nabywcą rzeczy, że ten w całej rozciągłości dochowa umowy najmu

-ustawa nakłada na najemcę obowiązek niezwłocznego zawiadomienia zbywcy o przedwczesnym wypowiedzeniu najmu przez nabywcę, aby umożliwić zbywcy podniesienie zarzutów przeciwko nabywcy

F. ZAKOŃCZENIE NAJMU

-najem może być zawsze rozwiązany na podstawie umowy stron (actus contrarius)

-ponadto zakończenie stosunku najmu następuje:

1. jeżeli najem został zawarty na czas oznaczony – z nadejściem terminu końcowego

   • także w wyniku wypowiedzenia, gdy możliwość taka została przewidziana w umowie, ze wskazaniem w niej przyczyn wypowiedzenia

2. jeżeli najem został zawarty na czas nieoznaczony – wskutek wypowiedzenia przez każdą ze stron z zachowaniem terminów umownych, a w ich braku z zachowaniem terminów ustawowych
   -wypowiedzenie to nie zależy od wystąpienia innych okoliczności

3. w razie kwalifikowanego naruszenia przez najemcę lub wynajmującego obowiązków wynikających z najmu – wskutek wypowiedzenia bez zachowania ustawowych terminów wypowiedzenia

   • wypowiedzenie następuje ze skutkiem natychmiastowych od chwili, gdy wypowiedzenie doszło do adresata w taki sposób, że mógł się on zapoznać z jego treścią

   • ważność wypowiedzenia zależy od okoliczności szczególnych, które powinny być wskazane w wypowiedzeniu

-terminy, o których mowa w pkt 2 zależą od terminów płatności czynszu:

1. gdy czynsz jest płatny w odstępach dłuższych niż miesiąc – najem można wypowiedzieć najpóźniej na 3 miesiące naprzód na koniec kwartału kalendarzowego

2. gdy czynsz jest płatny miesięcznie – na 1 miesiąc naprzód na koniec miesiąca kalendarzowego

3. gdy czynsz jest płatny w krótszych odstępach czasu – na 3 dni na przód

4. gdy najem jest dzienny – na 1 dzień naprzód

-upływ czasu lub wypowiedzenie nie spowoduje zakończenia najmu, jeżeli strony następnie przedłużą go w drodze umowy

-treść tej umowy decyduje wówczas o tym, czy najem został przedłużony na czas oznaczony czy na czas nieoznaczony

-jednakże skutek ten nie zawsze jest jasno wyrażony w oświadczeniach woli – stąd też ustawodawca ustanowił regułę interpretacyjną, która każe w razie wątpliwości uznać, że najem został przedłużony na czas nieoznaczony, jeżeli najemca nadal używa rzeczy za zgodą wynajmującego (tzw. milczące przedłużenie najmu)

-po zakończeniu najmu najemca oraz inne osoby, które na podstawie umowy z nim zawartej władają rzeczą (podnajemca, biorący w użyczenie)