TRADYCJE ANTYCZNE I BIBLIJNE BIBLIA
Autor: Małgorzata Grzelewska Materiały częściowo brane od Flere Za wszelkie usterki autor nie odpowiada |
|
TRADYCJE ANTYCZNE I BIBLIJNE
ks. prof. dr hab. Marek Starowieyski
WYKŁAD 1.
19.02.2008
BIBLIA (nazwa)
l.mn.od bibljon (księga)=> Byblon (miasto fenickie)
Świderkówna- księgi, księgozbiór. Zbiór utworów starego i nowego testamentu.
Zawiera wszystkie gatunki literackie:
-poemat
-dialog filozoficzny
-aforyzm
-pieśń
-hymn
-psalm
-przypowieść
-list
łac. testament=> hebr. Berit (przymierze- układ wiążący dla dwóch stron)
PISMO ŚWIĘTE
Biblie katolickie
Biblie niekatolickie
STARY TESTAMENT
Pięcioksiąg Mojżesza - Tora
Księgi historyczne
Księgi dydaktyczno-poetyckie
Księgi prorockie
ŻYDOWSKIE PISMO ŚWIĘTE:
PRAWO-TORA
PROROCY
Te księgi, które my nazywamy historycznymi
Prorocy drudzy
Pisma
Księgi dydaktyczne : św. Jana, Jakuba, Piotra
W piśmie protestanckim jest tylko 39 ksiąg
SEPTUAGINTA -przekład na język grecki III-II wiek p.n.e,70 mędrców tłumaczyło ją przez 70 dni. Bardzo ważny dokument . Odrzucony przez Żydów. Liczyła 47 ksiąg. Została przyjęta przez chrześcijan na Soborze Trydenckim(1545-1563)
KSIĘGI DEUTEROKANONICZNE Przez pierwsze wieki chrześcijaństwa istniały obok siebie dwa kanony ksiąg Starego Testamentu: pierwszy - ścisły kanon faryzejski, którego akceptację przez judaizm podkreślili rabini pod koniec I wieku, oraz drugi - kanon "aleksandryjski" Septuaginty, szerszy o siedem ksiąg. Księgi deuterokanoniczne - są to właśnie księgi "drugiego kanonu" (1 i 2 Mch, Mdr, Syr, Tb, Jdt, Ba oraz fragmenty Księgi Daniela: 3,24-90 i rozdziały 13 - 14 i greckie fragmenty księgi Estery). Od początków chrześcijaństwa wszczynano też regularnie spory o kanon ksiąg natchnionych - co zmuszało Kościół do orzeczeń w tej materii. Księgi deuterokanoniczne to księgi Pisma Świętego, które nie zachowały się w języku hebrajskim i zostały wykluczone z kanonu hebrajskiego przez rabinistycznych uczonych zebranych w latach 90-95 w Jamni (Yavne) - w trosce o ortodoksję judaizmu, zagrożonego (jak mogło się wydawać...) m.in. szybkim rozwojem chrześcijaństwa, używającego Septuaginty z równi ze ścisłym kanonem faryzejskim. Z wyjątkiem księgi Syracha powstawały one w języku hebrajskim lub aramejskim, jednak oryginalne wersje językowe zaginęły i dzisiaj dysponujemy tylko ich greckimi przekładami z okresu między III a I wiekiem p.n.e. (Septuaginta). Ponieważ w II i III wieku doszło do kilku polemik związanych z używanym kanonem Starego Testamentu, orzeczono w IV wieku równoprawność ksiąg pierwszego i drugiego kanonu ("protokanonicznych" i "deuterokanonicznych" - synod w Hipponie, 3 sobór w Kartaginie). Do bardziej kategorycznych orzeczeń w sprawie kanonu doszło w XVI wieku podczas Soboru Trydenckiego w reakcji na Reformację, która przyjęła kanon hebrajski (choć - niekonsekwentnie - kolejność ksiąg taką, jak w Septuagincie; jest więc w protestanckich edycjach Biblii o siedem ksiąg mniej: nie 46, lecz tylko 39).
Zostają przyjęte przez Lutra. Odrzucił tylko te, które mają niepewne pochodzenie.
I/II w.- ewangelie listy pawłowe. Uważane są za księgi, które są odpowiednikami ksiąg starego testamentu.
WYDANIA PISM ŚWIĘTYCH:
Wydania naukowe: Biblia Tysiąclecia, 3 tomowa Biblia Poznańska, Tysiąclecia z większym komentarzem - Jerozolimska, Warszawsko-Praska, protestanckie- bible society.
Tłumaczenia artystyczne(tylko poszczególne księgi)
Psałterz: Staff, Kochanowski, Karpiński
Roman Brandsteater
Miłosz- niektóre
Witwicki
Biblia jest zbiorem wielu ksiąg. Dlatego też napisana jest w wielu językach:
Stary testament - hebrajski
- aramejski - tym językiem mówił Jezus
- grecki
Nowy testament- grecki
Ewangelia św. Mateusza- napisana po aramejsku, ale zagubiona.
Hebrajski- jest to język semicki. Dwie warstwy- górna i dolna. Język hebrajski był niezwokalizowany- same spółgłoski. W IX w. masoreci, zwokalizowali pismo święte
Grecki- pisano pismem ciągłym. Rozdzielono słowa, wprowadzono interpunkcję. Napisane są wszystkie Majuskułą. Później wprowadzono kursywę (pismo biegnące). W IX w. wprowadzono minuskułe (małe i duże litery) .
Papirus- był pierwszym materiałem. Egipt miał monopol na papirusy
-pergaminowe kodeksy
CHRONOLOGIA UTWORÓW STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU
I w. p.n.e. - Księga mądrości
XX/XIX w. -Abraham - najstarsza postać
19.18 w. - Patriarchowie - Księga Rodzaju
13/14 w -wyjście Mojżesza z Egiptu
13 w.- wyjście do Ziemi Obiecanej
11 w. p.n.e. - monarchia izraelska
10 w. Salomon - świątynia
IX- Salomon dzieli królestwo na część północną- 720 r. Upadek tej części; południowa 589 - upadek
589- wielka niewola babilońska
400- wyzwolenie Żydów.
Równocześnie powstaje diaspora
V w. - odbudowa świątyni
II w. - hellenizacja państwa Żydów, narzucenie obyczajów greckich
63- Pompejusz wkracza do Jerozolimy
powstaje intertestamentalna hierarchia, która zawiera apokryfy
47 r. - wielka wspólnota Qumran i znalezienie najstarszych zwoi m.in. kodeks Izajasza!!! W okolicznych jaskiniach znaleziono w latach 1947-1956 liczne rękopisy z tego okresu, zwane od nazwy osady rękopisami z Qumran. Inicjatorem badania i publikowania zwojów był francuski archeolog i biblista, dominikanin Roland de Vaux.
NOWY TESTAMENT
33 - ukrzyżowanie Chrystusa
36 - śmierć św. Szczepana
50 - Sobór Jerozolimski
45-67 - podróże św. Pawła
66-67 - śmierć św. Piotra i Pawła
67 - wybuch wojny żydowskiej
70 - zburzenie Jerozolimy
100 - śmierć ostatniego apostoła
120 - najstarszy fragment papirusu zawierający ewangelię
WYKŁAD 3.
26.02.08
KSIĘGI MOJŻESZOWE:
Genesis Rdz
Exodus Wj
Leviticus Kpł
Numeri Lb
Deuteronomium Pwp
Ostateczna redakcja Ksiąg Mojżeszowych nastąpiła w związku z wygnaniem babilońskim. Mają one kilka idei wiodący:
Naród wybrany- ród Abrahama zostaje specjalnie wybrany przez Boga
Ziemia Obiecana- ziemia ta jest ich ziemią świętą.
PRZYMIERZE - Stare przymierze ( Stary Testament) oraz przymierze Boga z Noem, Abrahamem, Mojżeszem.
PRAWO- cała rzeczywistość
- przykazania Boże
- przykazania dotyczące życia religijnego
- prawo dotyczące życia małżeńskiego
Prawo może być albo kazuistyczne albo nakazujące
Deuteronomium- kodeks świętości. Miłość Boga i człowieka
IDEA WYJŚCIA
KSIĘGA RODZAJU
Pierwsza część to 11 rozdziałów . Jest to tekst teologiczny. Przedstawione są podstawowe idee monoteistyczne
Część druga to rozdziały od 12. Przedstawia ona pierwotną historie. Archaiczna historia narodu historycznego.
Opis powstania świata jest HYMNEM. O wyraźniej budowie stroficznej.
„i upłynął poranek i dzień trzeci”- refren
idea przewodnia: „na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”-> akt stworzenia. Wszystko co istnieje jest dziełem Boga.
Dwa obrazy stworzenia człowieka.
człowiek ma władze nad światem. Jest obrazem Boga, nosi go w sobie. Stworzył mężczyznę i kobietę, którzy mają być płodni i mają zaludnić ziemię.
Bóg wziął proch z ziemi i tak stworzył człowieka. Dlatego też składamy się z prochu i ziemi - element materialny i element życia. Z Adama stworzył kobietę.
pochodzenie zła. Bardzo mocno podkreślone jest , że zło zostało powołane przez Boga
malus (łac.) oznacza albo zło albo jabłko.
wypędzenie rodziców
Stopniowo następuje pewna degradacja świata
Po potopie następuje przymierze Boga z Noem. Znak przymierza; tęcza.
Wieża Babel: Opis degradacji ludzi, którzy chcą dostać się do Boga. Jest to wielka wieża, która chce zbliżyć ludzi do Boga. Jest to zarówno próba wyjaśnienia, że jest wiele języków. Babel oznacza poplątany.
HISTORYCZNE DZIEJE POSZCZEGÓLNYCH LUDZI
Abraham
Izaak
Jakub
Józef i jego bracia
ABRAHAM- Uważany za ojca narodu żydowskiego. Powołany z ziemi pogańskiej (Mezopotamia) i na przejście do ziemi obiecanej. Dostaje od Boga ziemie Jordanu.
Lot- bratanek Abrahama.
Abraham, Sara, Lot. Miała miejsce wyprawa przeciwko Lotowi. Była to wyprawa królów. Abraham ze swoimi 318 poddanymi uwalnia Lota.
Zawarcie przymierza z Bogiem na zasadzie paktu. Bóg obiecał mu liczne potomstwo. Znakiem przymierza jest obrzezanie.
Gdy Abraham i jego małżonka Sara byli już starzy przyszli do niego ludzie, których nakarmił i napoił. Oni za to powiedzieli mu, że Sara porodzi syna. Narodził się Izaak. Jednak Abraham miał syna z niewolnicą, która to za dokuczanie Sarze zostaje wygnana.
Bóg żąda od Abrahama złożenia Izaaka w ofierze. Jednak przed samym aktem zbrodni sam zapobiega temu.
Abraham przed śmiercią wysyła sługę, aby przywiózł dla Izaaka żonę. Żoną Izaaka staje się Rebeka.
BIBLIJNE PARY:
Abraham - Sara
Izaak - Rebeka
Rebeka rodzi dwóch synów bliźniaków Jakuba i Ezawa. Ezaw jest synem pierworodnym On staje się panem rodu Abrahamów. Jednak Rebeka wolała Jakuba i oszukała Abrahama i to on dostaje pierworodne błogosławieństwo od ojca i staje się panem klanu, a nie Ezaw.
WYKŁAD 5.
4.03.08
IZZAK
Rebeka rodzi bliźniaków: Jakuba i Łzawa (pierworodny)
Ezaw sprzedał swój tytuł pierworodztwa za miskę soczewicy
Matka faworyzuje Jakuba i gdy Izaak umiera i chce pobłogosławić Ezawa, matka wysyła gdzieś syna, a Jakub przebiera się i dostaje błogosławieństwo
Rozpoczyna się walka braci, Jakub ucieka, zarabia na swoją żonę, wraca z dwiema.
JAKUB
Wracają z żoną, Jakub ma wizję i widzi drabinę prowadzącą do nieba
Druga ciekawa scena: walka Jakuba z aniołem, nie wiadomo jak rozwiązać metaforę.
Józef
Był wizjonerem
Opowiedział braciom, że widział jak mu się kłaniali
Narasta konflikt
Józef zostaje wysłany do braci, którzy paśli owce, bracia go biją i wrzucają do studni.
Ostatecznie sprzedają go kupcom za 30 srebrników
Zostaje zawieziony do Egiptu i sprzedany do niewoli.
Zdobywa coraz lepsze funkcje na służbie u Putyfara
Zakochuje się nim żona Putyfara, on ucieka.
Faraon ma sny, których nikt nie rozumie
Józef te sny wyjaśnia, faraon go mianuje nadzorcą dóbr
Romans grecko- żydowski-> „ Józej i Asenet ” (apokryf)
Józef w Egipcie żeni się z Asenet
Gdy nadchodzą lata chude, Jakub wysyła synów po zboże do Egiptu
Przy drugim pobycie braci, Józef daje się im rozpoznać („Jam jest Józef wasz brat”)
Bracia osiedlają się w Egipcie, jest to odbicie rzeczywistej inwazji ludów pustyni na Egipt
Józef umiera i każe, by jego ciało pogrzebano w Ziemi Obiecanej.
MOJŻESZ
Opowiadają o nim 3 dalsze księgi
Mówimy o religii mojżeszowej i Pięcioksięgu Mojżesza
Przychodzi nowy faraon, który nienawidzi Żydów
Wszystkie dzieci płci męskiej mają zostać zabite
Matka Mojżesza plecie koszyk z papirusu i wysyła w nim Mojżesza Nilem
Odnajduje go jedna z nałożnic faraona i Mojżesz wychowuje się na dworze.
Mojżesz ucieka z Egiptu, bo zabił Egipcjanina
Żeni się po przekroczeniu Morza Czerwonego z kobietą z rodziny pasterskiej
Motyw płonącego krzaka, Jahwe każe Mojżeszowi wyprowadzić lud z Egiptu
Mojżesz nie umiał przemawiać, jąkał się, więc miał mu towarzyszyć jego brat Aaron
Mojżesz żąda od faraona, by wypuścił lud żydowski
Bóg zsyła plagi egipskie, ostatnia plaga to śmierć pierworodnych synów, anioł-niszczyciel ominie domy pomazane krwią baranka
Faraon zezwala na wyjście, żydzi wyruszają
Nie idą najprostszą drogą; faraon się rozmyśla i wyrusza z siłami, by wrócić Żydów
Następuje dramatyczne przejście przez Morze Czerwone, a raczej jego odnogę, która zostaje osuszona przez wiatr od pustyni
Wydanie jest wspomniane podczas święta Paschy
Rozpoczyna się wędrówka przez pustynię
Dochodzą do świętej góry, Mojżesz na nią wstępuje i otrzymuje od Boga 10 przykazań i prawo
Dalsza wędrówka tęsknota za Egiptem
Gdy Mojżesz odchodzi na górę Synaj Aaron każe odlać złotego cielca
Mojżesz schodzi z góry, rozbija tablicę i każe zniszczyć cielca
Gdy ludzie nie mają czego pić, Mojżesz uderza laską w ziemię i wytryskuje źródło
Gdy nie mają jedzenia, z nieba spada manna
WYKŁAD 7
HISTORIA NARODU WYBRANEGO
11.03.08
Jordan granicą Ziemi Obiecanej, Żydzi przekraczają go z Jozuem
Zdobycie Jerycha: zwiadowcy udają się do miasta i trafiają do domu publicznego, ratuje ich od mieszkańców Rahab w zamian za ocalenie jej domu, mury Jerycha rozpadają się dzięki graniu trąb (tak naprawdę miasto nawiedziło trzęsienie ziemi)
Podczaj walki z pewnymi plemionami, Jozue kazał słońcu stanąć
Następuje zdobycie ziemi przez Jozuego
Jozue dzieli ziemię na 12 plemion (tworzyło je 12 synów Jakuba)
Wiadomości historyczne o dziejach Izraela czerpiemy z:
historii prorockich (prorocy starsi: Ks. Jozuego, Ks. Sędziów I i II, Ks. Samuela I i II Ks. Królewskie)
Księgi te pokazują rozwój monarchii i jej upadek, aż do upadku Izraela, historię słów Pańskich, historię kultu i Arki Przymierza oraz świątyni
Dwie Ks. Kronik: zaliczane do zwojów, skupiają się na dynastii Dawida, dziejach państwa Judy, w 2 nast. księgach hist. odbudowanie świątyni
Ks. Sędziów
Jozue umiera, 12 plemion zostaje rozrzuconych pośród różnych narodów
Wielkie odstępstwo od wiary w jednego Boga
Przychodzą nieszczęścia
Bóg powołuje sędziego (lub sędzinę), który staje a czele narodu i go wyzwala
Okres ten trwa około 150 lat
Deborah, Barak, Gedeon, Jefte (ofiarowuje Bogu córkę, bo obiecał, że ofiaruje to, co pierwsze zobaczy po powrocie do domu), Samson i Dalila wydobywa siły Samsona , która jest przyrzeczenie Bogu, że nie zetnie włosów, ścinają mu włosy i oślepiają go; potem zabija całą starszyznę filistyńską.
Ks. Sędziów pokazuje ewaluowanie ku idei królestwa
Ks. Ruth
Historia wiernej synowej, która pozostaje ze swoją teściową do końca
Ruth jest w genealogii Jezusa
Ks. Królewskie
Mają one 4 wielkich bohaterów: Samuela, Saula, Dawida i Salomona
Samuel:
Najpierw służył w świątyni, potem został sędzią
To on wyświęcił pierwszego króla-Saula
Saul
Powołany przez Boga
Saul stoi wobec ogromnej potęgi Filistynów
Saul najpierw wygrywa , ale gdy odwraca się od swego powołania, zaczynają się niepowodzenia
walka Filistyna Goliata z Dawidem
Dawid pierwszym strzałem z procy zabija Goliata
W Saulu budzi się zazdrość
przykład doskonałej przyjaźni Dawida i Jonatana, syna Saula
Następuje wojna totalna z Filistynami, Saul przegrywa
Saul udaje się do wróżki, aby przywołała ducha Samuela
Saul słyszy, że jest niewinny, idzie więc walczyć i ginie wraz z Jonatanem
Dawid
Zostaje królem
Umacnia państwo Izrael
Musi znaleźć stolicę, Jerozolima jest jednak nie do zdobycia
Zdobywa ją Dawid
Dawid pragnie zbudować świątynie, ale głos proroka Natana mówi, że jest człowiekiem krwawych rąk i jego syn zbuduje świątynię; z rodu Dawida ma też zrodzić się Mesjasz (babką Dawida była Ruth)
Pretendentem do tronu był Absalom, który zbuntował się przeciwko ojcu
Absalom ginie w walce z wojskami ojca
Salomon
Zostaje namaszczony dzięki prorokowi
rozpoczyna budowę świątyni
wybitny intelektualista, bardzo mądry
sąd salomonowy
przybywa do niego królowa Saby
królowa słuchała Salomona, ze związku narodził się syn Melonik(?)
królowa wraca z synem do Etiopii
syn gdy dorasta, wyrusza do Jerozolimy, wtedy ginie Arka Przymierza
Salomon wprowadza kultury obce do Jerozolimy
Gdy Salomon umiera, pojawia się problem bo został tylko bezczelny syn Roboam
Następuje podział Izraela na dwa królestwa:
1) królestwo płd. Judy z Jerozolimą 2)królestwo płn. Z Samarią
Historia paralelna obu państw
Pojawiają się dwaj wielcy prorocy: Eliasz i jego uczeń Elizeusz
Eliasz zostaje zabrany na rydwanie do nieba
Elizeusz też walczył z kultem bogów pogańskich
państwa walczą między sobą
w 722 zostaje zniszczona Samaria i państwo północy
państwo południowe idzie ku klęsce
586 r. p.n.e. kończy się królestwom upada świątynia - Żydzi wywiezieni do Babilonu
WYKŁAD 9
Wygnanie Heliodora z świątyni- Rafael
Po upadku Jerozolimy skończyły się dwie rzeczy: świątynia i Królestwo.
Abidzi - ważna rola w przekazywaniu tradycji ustnej w starożytnych kulturach
Pięcioksiąg został ostatecznie zrealizowany podczas niewoli babilońskiej bo wtedy była potrzebna księga
Ezechiel - Życie i nauczanie: Prorok Ezechiel pochodził najprawdopodobniej z rodziny kapłańskiej i sam był kapłanem. Data i miejsce urodzenia nie są znane. Mieszkał w Jerozolimie lub w jej okolicach, a więc prawdopodobnie w młodości spotykał proroka Jeremiasza lub przynajmniej znał jego naukę. Wprawdzie w swojej księdze nigdzie nie wspomina Jeremiasza, ale niektóre rysy jego nauczania wykazują wpływ proroka z Anatot, a poprzez niego wpływ Ozeasza. Ezechiel był osobą zaangażowaną w sprawy polityczne i religijne Izraela, o czym może świadczyć fakt, iż w 597 p.n.e. został uprowadzony wraz z dworem króla Jojakima do Babilonii, gdzie osiadł w Tell-Abib. Data i miejsce jego śmierci nie są znane. Ok. 592 r. p.n.e. został powołany na proroka i swój urząd sprawował do ok. 570 r. p.n.e. Ezechiel, jak i jego poprzednicy prorocy, śledził wydarzenia polityczne. Odnotowuje to w swym dziele: ze sceny politycznej ustąpiła Asyria (Ez 32,22 n.), a Palestyna znalazła się w strefie wpływów Babilonii i Egiptu. Królestwo Judy, zagrożone przez Babilończyków szukało bezskutecznie pomocy u Egipcjan (Ez 17, 1 nn.; 30,20 nn.). W tym czasie, czyli w pierwszym okresie działalności (aż do 598 r.), prorok krytykował i piętnował wady ziomków i zapowiadał kary Boże aż do zniszczenia Królestwa Judzkiego włącznie. Na wygnaniu pocieszał i zapowiadał odrodzenie Izraela (Ez 34-37), a także mówił o nadejściu nowej rzeczywistości w czasach eschatologicznych (Ez 38-48). Posiadał wiedzę z zakresu historii i zagadnień społeczno-politycznych. Odnotował ruchy wojsk Nabuchodonozora (Ez 21,23 nn.). Wiedział również o wrogim nastawieniu i postępowaniu narodów ościennych, Ammonitów (Ez 25,2 nn.) i Edomitów (Ez 25, 12 nn.) Śledził na bieżąco wydarzenia zachodzące w ojczyźnie. Obok tej wiedzy o charakterze historycznym, stykamy się u niego ze znajomością tradycji o charakterze mitologicznym czy baśniowym (Ez 16,1 nn.; 28,11 nn.; 31,1 nn.) Wykorzystanie tego materiału i połączenie go z innymi elementami przepowiadania są charakterystyczne dla Ezechiela i świadczą o jego wielkiej sile twórczej. Znał także przekazy dotyczące tradycji historio-zbawczej i sakralno-prawnej. Największy wpływ wywarł na jego myśl i nauczanie pobyt na wygnaniu. Przywiązany całym sercem i umysłem do tradycji narodowych i rodzinnych, myślał i pisał o swojej ojczyźnie. Wywodząc się z rodziny kapłańskiej, Ezechiel z wielką czcią odnosił się do kultu świątynnego, którego niestety nie mógł sprawować na obczyźnie. Uważał się za stróża Izraela i duszpasterza, którego posługiwanie i cierpienie miały być znakiem dla Izraelitów. Jego idee wywarły wpływ na hagiografów Starego i Nowego Testamentu oraz na wspólnotę z Qumran. Uważa się go za ojca judaizmu, bo Żydzi przejęli wiele z jego idei, np. troskę o kult świątyni i Tory, o świętość itp. Księga Ezechiela powstała już po przesiedleniu. Została napisana w języku hebrajskim, głównie prozą. Odróżnia ją od innych ksiąg prorockich Starego Testamentu logiczny i chronologiczny układ treści. Mimo iż prorok nie mógł służyć w świątyni z powodu niewoli, Księga Ezechiela ma bardzo kapłański charakter - znajdują się w niej liczne widzenia i proroctwa związane z samą świątynią. Prorok piętnuje w księdze niewierność Izraela i zapowiada karę za jego grzechy. Jednocześnie księga zawiera treści mesjańskie i zapowiedź nowego przymierza. Księga Ezechiela jest zaliczana do kanonu Biblii przez wyznawców judaizmu i chrześcijaństwa
Babilon zostaje obalony i powstaje państwo Perskie
Cyrrus Perski wydaje pozwolenie na powrót Żydów. Zwraca naczynia, menorę i daje pieniądze na odbudowanie Jerozolimy
W Jerozolimie nie ma nic, a dodatkowo inne plemiona np. Edończycy wszystko poniszczyli i rozkradli
Na początek chce odbudować mury, co spotyka się z wrogością.
Ezdrasz (V - IV w. p.n.e.) - kapłan żydowski, jeden z przywódców Żydów po powrocie z niewoli babilońskiej, znany jako przepisywacz Prawa Mojżeszowego. Miał olbrzymi wkład w skompletowanie i zachowanie tekstu Starego Testamentu. Jest on jednym z głównych bohaterów Księgi Ezdrasza, Księgi Nehemiasza (nazywanej też 2 Księgą Ezdrasza) i dwóch ksiąg deuterokanonicznych: 3 i 4 Księgi Ezdrasza.
20-15 lat później Nechemiasz stara się robić to samo co Ezdrasz. Zachowywały się jego pamiętniki. W literaturze biblijnej są to nieliczne pamiętniki
Palestyna jest kluczowym miejscem, bo wojska Egipskie i Antodejskie muszą przejść przez Jerozolimę
Palestyna zostaje podbita pod koniec III w.
Juda Machabeusz - jeden z przywódców żydowskiego powstania Machabeuszy przeciwko Seleucydom 167 p.n.e. - 160 p.n.e. Był trzecim synem kapłana żydowskiego Matatiasza Hasmoneusza. W 175 p.n.e., Antioch IV Epifanes rozpoczął działania, mające na celu pełną asymilację Żydów w swoim państwie. Sprzedał funkcję arcykapłana Jezusowi Jazonowi. W Świątyni Jerozolimskiej Grecy zbudowali ołtarz ku czci Zeusa Olimpijskiego, na którym złożyli ofiarę ze świni. Kapłani żydowscy zmuszani byli do odprawiania nabożeństw ku czci bogów greckich, co spowodowało powszechne wzburzenie. Sygnał do rewolty dał ojciec Judy Matatiasz, który publicznie odmówił podporządkowania się rozkazom władcy i wzniecił powstanie. Przed 167 p.n.e. Matatiasz wyznaczył Judę jako naczelnego dowódcę wojsk powstańczych. Juda, na czele kilkuset zbrojnych mieszkańców Judei skutecznie nękał wojska Antiocha atakami swoich partyzantów. Wojska Judy pobiły przeważające liczebnie armie Seleucydów w otwartym polu w bitwach pod Nahal el-Haramiah, Beit Horon i Emaus. W 164 p.n.e. Juda triumfalnie wkroczył do zdobytej Jerozolimy, dokonując ponownego poświęcenia odbudowanej Świątyni Jerozolimskiej. Według podań nastąpił wówczas cud, gdyż jednodniowe zapasy oliwy do palenia w menorze, wystarczyły na dni osiem. Stąd powstało święto żydowskie Chanuki. W 161 p.n.e. Juda wysłał poselstwo do Rzymu, prosząc o uznanie niepodległości Judei. Rzymianie zrobili to tym chętniej, że sami byli zagrożeni przez Seleucydów. W 160 p.n.e. Juda zginął bitwie pod Elasą z wojskami Demetriusza I Sotera.
Nowele był to gatunek popularny w świecie greckim i rzymskim
Ks. Ruth
Ks. Tobiasza - księga opowiada o dziejach ojca i syna (aram. Tobi i Tobijah, lub gr. Tobit i Tobias - obydwa imiona tłumaczone wg. Biblii Tysiąclecia na Tobiasz) z pokolenia Neftalego . Początek księgi zawiera opis sprawiedliwego życia Tobiasza-ojca i uprowadzenie rodziny Tobiasza do Asyrii (734 p.n.e.), gdzie naraża się on królowi Sannacherybowi przez potajemne grzebanie pomordowanych Izraelitów. Gdy traci wzrok, zaczyna prosić Boga o śmierć. Wkrótce potem przypomina sobie, iż jeden z mieszkańców Medii jest mu winien 10 talentów srebra. Wysyła więc swego syna, Tobiasza w podróż do Medii, aby przed śmiercią ojca odebrał dług. W podróży towarzyszy mu Archanioł Rafael, który namawia Tobiasza-syna do ślubu z Sarą, pomaga w uwolnieniu jej od złego ducha, Asmodeusza i przekazuje mu sposób, w jaki może uzdrowić ślepotę ojca . Po powrocie do Niniwy, Archanioł Rafael wyjawia kim jest, oraz przekazuje Tobiaszom rady i polecenia, m.in. aby spisali to co ich spotkało.
Ks. Judyty - księga Judyty [Jd] to jedna z ksiąg biblijnych wchodząca w skład katolickiego i prawosławnego kanonu Starego Testamentu, zaliczana do ksiąg deuterokanonicznych. Przez Kościoły protestanckie uważana jest za apokryficzną. W Septuagincie i jej przekładach na inne języki, znajduje się bezpośrednio po Księdze Tobiasza. Księga podzielona jest na 16 rozdziałów. Nabuchodonozor, który w żadnym wypadku nie może być identyfikowany z którymś z historycznych władców, wzywa wszystkie ludy ziemi do walki z Arfaksadem królem Medów. Jego wezwanie pozostaje jednak bez odpowiedzi. Po wygranej wojnie władca decyduje się zemścić na opornych wasalach. Najlepszy jego wódz Holofernes, na czele potężnej armii wyrusza na wojnę. Lud Izraela, który niedawno wrócił z niewoli, pod dowództwem najwyższego kapłana Joakima, decyduje się odeprzeć wroga. Zajmują miasto Betulię. Holofernes tymczasem dotarł już w okolice i niebawem rozpoczął oblężenie miasta, jednak po 34 dniach oblężenia Betulia nie mogła się dłużej bronić. W tym momencie pojawia się Judyta, młoda i piękna wdowa, zdecydowana sama obronić miasto. Po modlitwie wieczornej, pięknie odziana, udaje się do obozu Asyryjczyków, każe się zaprowadzić do Holofernesa i uwodzi go w ciągu trzech dni. Czwartego dnia w czasie wspólnej wieczerzy, gdy Holofernes się upija, Judyta odcina mu głowę. Wkłada do kosza i powraca do Betulii. O świcie wywieszono głowę na murach miasta. Gdy ją ujrzało wojsko asyryjskie, uciekło w popłochu. Izraelici rzucili się w pogoni za nimi i ich rozgromili. Opowieść ta nie znajduje potwierdzenia w faktach historycznych. Księgę do kanonu Kościoła katolickiego włączył Sobór trydencki. Należy do tzw. ksiąg wtórnokanonicznych. Oryginalny tekst był zapewne semicki (hebrajski lub aramejski). Dzisiaj posiadamy jedynie opracowanie greckie. Św. Hieronim znał krótszy tekst aramejski. Księga powstała najprawdopodobniej w okresie machabejskim II w. p.n.e. Tradycja katolicka i prawosławna widzi w Judycie, bohaterskiej niewieście, typ Maryi, Matki Jezusa. Z tego powodu bardzo często czytania liturgiczne świąt maryjnych zaczerpnięte są z tej księgi.
Ks. Estery - księga składająca się z 10 rozdziałów, zawiera opowieść o pewnym epizodzie z życia dworskiego, perskiego króla Achaszwerosza (zwanego także Assuerusem, lub Aswerusem, w formie greckiej Kserksesem). Na jego dworze w Suzie pojawia się młoda Żydówka Estera i po oddaleniu przez króla jego żony Waszti (1 rozdział), Estera zostaje jego żoną. Opiekun Estery Mordechaj (Mardocheusz) zakazał jej wyjawiać swoje pochodzenie. Odkrywszy spisek przeciw królowi, uprzedza władcę o zamachu na jego życie. Największemu dostojnikowi dworskiemu Agagitowi Hamanowi tymczasem udało się wymóc na królu dekret przeciw Żydom, którzy mieli być zgładzeni (3 rozdział). Estera - po poleceniu Mordechaja (4 rozdział) - stawia się przed królem i jednak przekonuje władcę do cofnięcia dekretu. Haman traci humor, gdy Mordechaj znów nie chcę mu się pokłonić; poleca więc postawić bardzo wysoki pal i postanawia, że namówi króla, by powieszono na nim Mordechaja (5 rozdział). Król czyta kroniki, z których dowiaduje się, że Mordechaj wykrył zamach na jego życie, ale nie został za to nagrodzony, gdy pojawia się Haman, pyta go, co należy uczynić dla osoby, którą król chciałby uhonorować. Haman myśli, że chodzi o niego, toteż podaje wyszukane propozycje, po czym otrzymuje polecenie, aby w ten sposób uczcił Mordechaja (6 rozdział). Estera wyjawia królowi, że Haman wydał ją wraz z jej ludem na zagładę. Haman zostaje powieszony przez króla (7 rozdział). Mordechaj zajmuje jego miejsce. Żydom król zezwala zgładzić swych wrogów. 14 dnia miesiąca adar, Żydzi zabijają 75 000 swoich wrogów. Następnego dnia zgładzono także wszystkich synów Hamana i innych wrogów (8 rozdział).Na cześć tych zajść wyznaczono święto i dzień odpoczynku dla wszystkich Żydów zwane Purim, które odbywało się od tej pory 14 i 15 dnia miesiąca adar (9 rozdział). Mordechaj zostaje drugą osobistością po królu i działa dla dobra Żydów (10 rozdział).
Wszystko to są opowiadania legendarne, nie trzeba ich analizować czy było to czy nie
WYKŁAD 11
Księgi sapiencjalne (mądrościowe)
Nie jest to filozofia spekulatywna
Postępowanie wedle prawa Bożego
Dobre rozumienie świata i konsekwentne wyciągnięcie praktycznych wniosków
Większość jest przypisywana Salomonowi
Dotyczy również najważniejszych problemów egzystencjalnych:
Problem sprawiedliwości społecznej
Ludzkiego cierpienia (Hb)
Miłości (PnP)
Przemijanie (Koh)
Występuje szereg ksiąg dydaktyczno-mądrościowych (Żydzi nazywają je zwojami):
Ks. Hioba
Ks. Psalmów
Ks. Koheleta (Eklezjastes)
Pieśń nad Pieśniami
Ks. Mądrościowe
Mądrość Syracha (Eklezjastyk)
Jest to literatura filozoficzna. Określenia, które tam występują są mądrościowe. Nie jest to literatura oryginalna. Została zapożyczona
Są to księgi poetyckie
Przysłów
Koheleta
Mądrości
Hiob
PnP
Ks.Psalmów
FORMY WYRAŻANIA MĄDROŚCI:
PRZYSŁOWIA
Przypowieści
Alegorie
Zagadki
Bajki
Opowiadania w formie ciągłej
CECHY POEZJI:
Popularna, powszechna
W użytku codziennym
Język wyszukany i piękny, ale potoczny i powszechnie zrozumiały
Budowa stroficzna, strofy oddzielone
Rym, refren
Aklamacje
Każdy wers zaczyna się od kolejnej litery (abecedariusz)
1)PSALMY
Powszechna modlitwa
Przeszły z Izraela do chrześcijaństwa
„najszlachetniejszy krwioobieg myślenia”
Najważniejszy wpływa na literaturę obok Rdz
Gr. psalmos- pieśń pochwalna, niewłaściwy tytuł - właściwe hymny
150 psalmów + apokryficzne, ale są dublety
Nie potrafimy zrekonstruować melodii
Powstały w III-II w. p.n.e. - część związana z królem Dawidem
Dawid zbierał te psalmy
Bogata tematyka
Ekspresyjne błaganie o przebaczenie
Psalmy pochwalne, błagalne, lamentacje (zbiorowe i indywidualne), królewskie, prorockie, gradualne (wstępujące do świątyni), babilońskie, mesjańskie (mówiące o nadejściu Mesjasza, opiece Jahwe)
Polskie przekłady psalmów:
Jan Kochanowski
Julian Tuwim („Kwiaty polskie”)
Kornel Ujejski (psalm 137-> o babilońskich brzegach)
Władysław Broniewski-> psalm 137
Miserere-> początek jednego z psalmów, wyraz rozpaczy, błaganie o pomoc.
De profundis -> z głębokości
2)KSIĘGA HIOBA
Problem bólu, cierpienia, winy
Nie wiadomo czy Hiob był postacią historyczną
Stylizacja aramejska
Utwór powstał prawdopodobnie w czasach hellenistycznych
Anna Kamieńska pisała wiesze o Hiobie
3) PIEŚŃ NAD PIEŚNIAMI
Księga Salomona- wiele aluzji geograficznych i przyrodniczych
Ks. złożona z kilku pieśni
Typowy poemat miłosny
Dialog Oblubieńca i Oblubienicy + chór dziewcząt
Żarliwe uczucie
Akcja zredukowana do minimum, raczej dialog
Bukoliczny charakter
Wielka afirmacja miłości
Symbol miłości Boga do swego ludu
Różne interpretacje księgi
POZOSTAŁE KSIĘGI MĄDROŚCIOWE:
1)KSIĘGA KOHELETA(EKLEZJESTES)
Człowiek, który przemawia (kaznodzieja)
Autor podaje się za Salomona
Zaczyna się od: Vanitas vanitatum et omnia vanitas
Wszystko co przemija jest marnością
Wszystko ma swój czas
Pesymizm, ale optymistyczne zakończenie
2) KSIĘGA PRZYSŁÓW
Dawniej jako księga przypowieści
Typowy gatunek w literaturze starożytnej
Dosadność
Częstym tematem jest głupota
Nie są to nakazy, ale wyniki ludzkiej powszechnej mądrości w kontekście monoteistycznym.
Paralelizm synonimiczny
Zbiory mądrości, powstała w V w. p.n.e.
Mądrość upersonifikowana, podkreślenie jej boskości
3) MĄDROŚĆ SYRACHA(EKLEZJASTYK)
Księga kościelna
Zawiera przysłowia
Używana w kościele dla katechumenów
Ks. Poprzedzona wstępem wnuka
Powstała w III/II w. p.n.e.
Starożytny przekład to parafrazy, skróty
Wyłącznie zachowała się po grecku
Księga deuterokanoniczna, choć powszechnie czytana
Dydaktyczna, składa się z sentencji (I część) dalej pochwała upersonifikowanej mądrości
Bardziej religijna niż księga przysłów
Coraz silniej upersonifikowana mądrość
Księga Mądrości
Napisana w grece
Nawiązuje do zwyczajów egipskich i polemizuje z nimi
Słownictwo filozoficzne (czyli Aleksandria wieku II)
Autorem jest Żyd, widzący odejście od prawa hebrajskiego
Księga wyraźnie polemiczna
Ma wzbudzać dumę u Izraelitów, ukazać wielkość przeszłości
Ks. propagandowa, ma nakłaniać pogan do przyjęcie religii mojżeszowej
3 część:
Mądrość subiektywna wpływająca na życie człowieka
Pochwała pięknej i wielkiej mądrości
Mądrość w dziejach Izraela
Mowa o nagrodzie i karze po śmierci
Wprowadzenie nowego pojęcia: psyche -> dusza
Przejście do judaizmu biblijnego do NT (nauka o obiektywnej mądrości )
Ks. Często cytowana przez św. Pawła w NT
KSIĘGI PROROCKIE
Fenomen proroctwa typowy dla judaizmu
Prorok- głosiciel, mówiący w czyimś imieniu(Boga)
Obok proroków są też pseudoprorocy
Eliasz i Elizeusz to wielcy prorocy, którzy nic nie napisali
Niektórych pisma się nie zachowały
Proroków dzielimy na 2 grupy:
Większychch: Izajasz, Jeremiasz i jego krąg (Baruch), Ezechiel, Daniel
Mniejszych (12)
Brak jednolitej formy literackiej, jest w nich wszystko
Sprawy moralne, społeczne
Występowanie w obronie biednych
Intencje polityczne
Pisma najbardziej czytywane
Oczekiwanie na Mesjasza
1) Izajasz („Jahwe jest zbawieniem”)
Imiona teoforyczne (zawierające imię Boga)
Ur. 765
Świetne wykształcenie, wielki poeta
Żonaty, miał 2 synów
Ok. 740 p.n.e. następuje powołanie na proroka (piękny opis)
Występuje przeciwko Asyryjczykom
Gani zbytek, pychę, wyzysk, niesprawiedliwość
Jeden z reformatorów Izraela, walczy o przywrócenie kultu Boga jedynego
Działalność społeczna, polityczna, religijna
Zm. ok. 701 r. p.n.e.
I część -> księgi protoizajasza
Piękny opis powołania
Ks. Emmamuela („Bóg jest z nami”)
Idea Mesjasza, który niesie pokój
II cześć- deuteroizajasz
Mesjasz cierpiący, biczowany, w którym nie ma niczego pięknego
III część- tritoizajasz
Ks. Trymfu
Do Jerozolimy spłyną wszystkie narody, radosna uczta na koniec świata
Idea uniwersalizmu
2) Jeremiasz + lamentacje + ks. Barucha
Jego działalność przypada na okres upadku Jerozolimy i niewoli babilońskiej
Wszyscy są przeciwko prorokowi, również król
Pierwsze wydanie jego księgi zostało zniszczone na rozkaz króla
Piękny opis powołania
Tragizm, żal, ból -> jeremidy
Jeremiaszowi przypisuje się ks. Trenów (5 krótkich utworów,4 pierwsze to akrostychy)
Piękna artystycznie księga
Pieśni Jeremiasza były śpiewane podczas liturgii w Wielkim Tygodniu
3) Ezechiel („Bóg jest mocny”)
Najbardziej ciemny, trudny prorok
Pochodził z rodziny kapłańskiej
Ogromna tęsknota za ojczyzną
W 5 roku wygnania rozpoczyna działalność prorocką
Wielka wizja powołania, pojawiają się 4 istoty, które potem będą symbolizowały ewangelistów
Ostre działania przeciwko pseudoprorokom
Idea zmartwychwstania ludzkości
Wizja zrastających się kości
Opowiadanie o swych straszliwych wodzach: Gogiu i Magogu, którzy mogą zniszczyć lud wybrany
Mowa przeciwko pasterzom Izraela
4) Daniel (Bóg jest sędzią)
Bardzo skomplikowana księga
Złożona z dwóch części i dodatku:
I część- historyczno-dydaktyczna
Historia młodego Daniela
Uczta Baltazara
Historia 3 młodzieńców wrzuconych do pieca ognistego
2 historie o sprawiedliwym i mądrym Danielu
II część- apokryficzna
Wizje Daniela o zwierzętach
Wizja 4 upadających królestw
Pierwsza refleksja nad teologią historii
Karier zrobiła historia Zuzanny oskarżonej o cudzołóstwo, a także uczta Baltazara
PROROCY MNIEJSI
JEST ICH 12
Ks. Ozeasza -> miłość do Boga Izraela w postaci miłości mężczyzny do kobiety
Ks. Jonasza-> dzieje krnąbrnego człowieka, który ma nawrócić Babilończyków, nienawidzi ich więc ruszył w przeciwnym kierunku. Zostaje na 3 dni połknięty przez rybę. Po tym idzie do Babilończyków, którzy się nawracają - idea uniwersalizmu.
Ks. Micheasza-> prosty rolnik. U niego improperia (wyrzuty Boga skierowane do ludu, wypomina niewierność ) trischagion- święty, święty, świety
Sofoniasz- opis apokaliptycznego Dnia Sądu (stąd „dies irae, dies illa”) stąd dies irae wszedł jako sekwencja do mszy żałobnych.
NOWY TESTAMENT
Jerozolima stolicą duchową
Samaria zaludniona była ludźmi wyznającymi różne religie, uznawali tylko Torę, mieli własną świątynie, nie cierpieli się z Żydami.
Galilea pod wpływami greckimi, żyli z rybołówstwa.
W Judei rządził prokurator, który mieszkał w Cezarei (Poncjusz Piłat)
Świątynia w 64 r. została zbezczeszczona przez Pompejusza.
W świątyni było 7200 kapłanów i 9600 lewitów.
Na czele stał arcykapłan (Kajfasz)
Kapłaństwo było dziedziczne (ród Aarona)
Na wiosnę było święto Paschy (pamiątka wyjścia z Egiptu)
49 dni później było święto Tygodnia (Zielone Świątki)
We wrześniu święto Namiotów
Jedyną świątynią dla Żydów była ta w Jerozolimie
Na prowincji znajdowały się synagogi(miejsca pobożności, Żydzi zbierali się co szabat, by modlić się w słuchać Pisma św.)
Obok synagog były szkoły biblioteki
GRUPY SPOŁECZNO-POLITYCZNE
Kapłani- z rodu Aarona
Lewici - z rodu Lewiego
Faryzeusze- jest to najliczniejsza grupa. Pobożni Żydzi odznaczali się wielką gorliwością. Stworzyli system nakazów i zakazów, a kto ich nie przestrzegał był nieczysty, studiowali prawo i drobiazgowo go przestrzegali. Ale mniej zajmowali się duchem, co krytykował Jezus
Saduceusze - powstali w II w., liberalna arystokracja, niewielka grupa ludzi, sprzyjali hellenizmowi. Przyjmowali wyłącznie Torę. Stanowili grupę rządzącą i wpływową, nie lubili się z faryzeuszami
Uczeni w Piśmie- dzięki nim powstaje prawo obyczajowe (Halacha) i interpretację moralną Pisma św. (Hagada)
Esseńczycy- grupa ascetów żydowskich, pościli, studiowali PŚ byli na bardzo wysokim poziomie moralnym (w 1949 odkryto ich klasztor w Qumran)
Zeloci (zelotes- gorliwi) nożownicy, terroryści żydowscy, zabijali legionistów
Lud ziemi- zwyczajni prości ludzi, nie zachowywali czystości, nie chodzili do świątyni i synagog, za największą hołotę uważano w Judei pasterzy.
celnicy- urzędnicy fiskusa rzymskiego, zdzierali podatki, nadmiar zostawał dla nich, byli agentami rzymskimi, obserwowali ludność żydowską, więc nienawidzono ich
Sanhedryn - rada 70-ciu, wydawali najważniejsze wyroki, ale wyroki śmierci. Musiał potwierdzać Poncjusz Piłat.
Rzymianie zbudowali gigantyczną sieć dróg
W basenie M. Czarnego był jeden język- grecki, prosty i zwyczajny
Żydzi stworzyli kulturę grecko-żydowską:
Przełożyli na grekę Stary Testament - septuaginta
Rozwój platonizmu, który przechodzi w neoplatonizm
Rozwój stoicyzmu
Straszny los niewolników
NOWY TESTAMENT
27 ksiąg w języku greckim
Mają to samo znaczenie normatywne, co księgi ST i są ze sobą ściśle powiązane
Dzielą się na:
Historyczne: 4 ewangelie i Dzieje Apostolskie
Dydaktyczne: 14 listów stanowiących „corpus paulinum”, 7 listów katolickich (powszechnych)
Prorocka: Apokalipsa św. Jana
Najstarszym tekstem jest NT jest papirus P52(120-130 n.e.) z ewangelią św. Jana
Kodeks synaicki to najstarszy tekst, który mamy
Wydanie krytyczne- staramy się otrzymać tekst najbliższy temu, jaki wyszedł spod ręki autora.
EWANGELIE
Jezus mówił po aramejsku, nic nie zapisał
Ewangelie zachowują styl oralny:
Powtórzenia
Antytezy
Przypowieści
Sentencje
Najpierw powstają zbiory słów, cudów Jezusa, potem złożone w całość i głoszone na zebraniach liturgicznych (już po zmartwychwstaniu)
Selekcję dokończono w gminach.
W różnych środowiskach powstawały różne ewangelie:
Św. Mateusza w j. aramejskim (nie znamy jej)
Św. Marka
Św. Mateusza
Św. Łukasza
Św. Jana (~100r.)
Ewangelia = dobra nowina
Ew. według… (ta jak ją przekazuje…)
Synopsa- zestawienie obok siebie różnych fragmentów ewangelii
3 pierwsze ewangelie są do siebie zbliżone
Q to nie znane źródła, z którego czerpał Mateusz i Łukasz ( oprócz tego źródła czerpali też z Marka)
Ew. związane są ze strukturą literacką
Dwa typy datacji:
Wcześniejsza: Ew. Marka w latach 50 , Łukasza i Mateusza w 60
Późniejsza: MK przed 60, Łk i MT lata 70(dziś tę się preferuje)
Wszystkie ewangelie powstawały w I w., niedługo po śmierci Chrystusa.
EWANGELIA WEDŁUG ŚW.MATEUSZA
Przypisywana celnikowi Mateuszowi, którego powołał na apostoła Jezus
Napisana dla środowiska żydowskiego
Odwoływanie do proroków ST
Odwoływanie do tradycji żydowskich
Człowiek wychowany na Biblii
Ew. podzielona na wielkie części:
O dzieciństwie
Kazanie na Górze
Przypowieści
EWANGELIA WEDŁUG ŚW. MARKA
Najkrótsza, pierwsza
Był synem Marii, w jej domu zbierali się apostołowie
Kuzyn Barnaby (opiekuna Pawła)
Jest to prawdopodobnie zapis nauki św. Piotra
Napisana dla mieszkańców Rzymu
Głosił Ew. w Aleksandrii
Nie ma jego ciała w Aleksandrii, bo kupili je Wenecjanie
Ew. bardzo cenna, bo opiera się na osobistych wspomnieniach i wiedzy Piotra
90% tej Ew. ściągnął Mt i Łk
EWANGELIA WEDŁUG ŚW. ŁUKASZA
Pierwsze rozdziały poświęcone Maryi i Bożemu narodzeniu
Legenda przypisała Łk znajomość z Matką Bożą, a także uznała Łukasza za Malarza Maryi
Był Grekiem, lekarzem
U niego są wiadomości medyczne (Jezus pocił się krwawym potem)
Łukasz jest autorem dziejów apostolskich
Napisana piękną, elegancką greką
Towarzyszył w wyprawach św. Pawłowi
W Dz pojawia się 1 os. (styl autobiograficzny)
3 piękne kantyki na początku:
Kantyk Zachariasza- > Benedictus
Kantyk Maryi-> Magnificat
Kantyk Symeona ->Nunc Dimitris
Podkreślenie Bożej miłości i miłosierdzia (u niego przypowieści o synu marnotrawnym oraz o miłosiernym Samarytaninie)
EWANGELIA WEDŁUG ŚW. JANA
Ostatnia ewangelia
Bliski apostoł Jezusa
Gwałtownik, syn Zebedusza
Pod koniec życia został biskupem w Efezie, tu powstają listy, ewangelia i apokalipsa
Pisze jako kronikarz i jako teolog (daje interpretacje)
Słynny prolog o słowie (zaczyna tak samo, jak zaczyna się Rdz: „Na początku było..”
Znał ówczesne problemy gmin
Mocno podkreślał symbolikę
Daje szereg nowych elementów( wesele w Kanie, historia Nikodema)
Mało przypowieści, ale za to oryginalne
Najbardziej duchowa
Pierwsze wielkie dzieło teologii
Ewangelie są wiarygodnym świadectwem historycznym
INNE ŹRÓDŁA O JEZUSIE:
Źródła pogańskie -> żadnej wzmianki o Jezusie w Iw.
W II w. zaczynają pojawiać się świadectwa bo rośnie liczba chrześcijan
Pliniusz Młodszy (pierwszy pozabiblijny opis mszy świętej)
Swetoniusz (świadectwo obecności i roli chrześcijan)
Korneliusz Tacyt-> opis pożaru Rzymu i chrześcijan (odnosi się do nich z pogardą) wspomina o Jezusie /lata 20 II w./
Józef Flawiusz -> Żyd, faryzeusz rozkochany w Rzymie, podczas wojny żydowsko- rzymskiej Flawiusz został dowódcą jednej z twierdz, wzięto go do niewoli, a potem został tłumaczem cesarza (zostaje uznany przez Żydów za zdrajcę, żeby się im przypodobać piszę `Starożytności Żydowskie”
TREŚĆ EWANGELII
1.Życie Jezusa
a) dzieciństwo
Ew. dzieciństwa zawiera się w 2 pierwszych rozdziałach Łk i Mt
Genealogie Jezusa (coś niesłychanie ważnego dla Żydów)
W Łk wiadomości o Maryi
Rozdział o zwiastowaniu piękny literacko
Łac. fiat-> niech tak się stanie
b) życie publiczne
Chrzest w Jordanie
40-dniowy post
12 apostołów: Szymon Piotr, Andrzej, Jakub, Jan (synowie Zebedeusza), Filip, Bartłomiej, Tomasz, Mateusz, Jakub, Tadeusz, Szymon Kanadyjczyk, Judasz Iskariota
Najbliższy to Piotr , Jakub i Jan
Obok apostołów, byli tez inni ludzie, m.in. pobożne kobiety
Pielgrzymki do Jerozolimy i nauczanie
Przemienienie na górze Tabor
Nadaje starym formom nową treść
Jezus nie odbył żadnych studiów rabinalnych, więc nie powinien nauczać
Nauczał w synagogach, ale też w niespodziewanych miejscach np. na drodze
Przypowieści: najoryginalniejsze w naukach Jezusa, typowy gatunek hebrajski, konkretny obraz życia codziennego, który ma objaśnić jakąś prawdę, ideę
Idea królestwa uniwersalnego zorganizowanego w Kościół
Cuda Jezusa -> niewłaściwa nazwa, ewangelia używa słowa „znak” np. znakiem odpuszczenia grzechów jest uzdrowienie, znaczenie zbawcze, a nie cuda dla cudów,
Śmierć i zmarchwystanie
Pod koniec życia potępia faryzeuszy
Dlaczego akurat Judasz? Teraz panuje tendencja rehabilitacyjna
Ostatnia wieczerza z ustanowieniem sakramentów kapłaństwa i eucharystii
Przejście do ogrodu Getsemani, modlitwa w Ogrójcu
Ewangelie kończą się wniebowstąpieniem
DZIEJE APOSTOLSKIE:
Napisane przez św. Łukasza, greka
Tytuł jest zły, nadany później
Do apostołów zostaje dołączona struktura 7 diakonów, którzy mają zająć się akcją charytatywną.
Szaweł organizuje ukamienowanie Szczepana, w Jerozolimie zaczyna się prześladowanie
Apostołowie udają się do Samarii, gdzie działa diakon Filip
Szymon i Jan dokonują uzdrowień i wskrzeszeń
Setnik Korneliusz, poganin dołącza do Kościoła dzięki św. Piotrowi
PODRÓŻE I DZIAŁALNOŚĆ ŚW. PAWŁA
Szaweł
Tars był miastem hellenistycznym, w którym żyli też Żydzi
Miał obywatelstwo rzymskie
Otrzymywał bardzo dobre rabinistyczne wykształcenie
Paweł uważa chrześcijan za heretyków i zdrajców
Pierwszą ofiarą Pawła padł św. Szczepan
Udają się do Damaszku, u jego bram ukazuje się Pawłowi Chrystus
Paweł zaczyna nauczać chrześcijan, zaczyna być prześladowany i ucieka
W Antiochii rodzi się nazwa chrześcijanie
Mieszkańcy Antiochii wysyłają Barnabę i Szawła na Cypr, do Salaminy
Przechodzą przez Cypr, Paweł przemawia przed prokonsulem w Pasos- > od tej chwil nie Szaweł, a Paweł
Z Pasos udają się do Azji Mniejszej
Prześladowania Pawła
Problem Pogan -> w Jerozolimie odbywa się narada apostołów (tzw. I Sobór Jerozolimski)
Zapada ważna decyzja: poganie mają z szacunkiem odnosić się do ST
Po powrocie do Antiochii następuje konflikt między Pawłem i Piotrem
Druga podroż św. Pawła do lata 50-53
Paweł w Antiochii znajduje sobie ucznia Tymoteusza
Dochodzą do Filippi (Europa) była tam mała gmina żydowska
Paweł został zamknięty w więzieniu, jest trzęsienie ziemi, wszyscy oprócz Pawła uciekają, on oznajmia że jest obywatelem rzymskim
Paweł udaje się do Koryntu
W trzeciej podróży Paweł udaje się do Efezu, stamtąd oddziałuje na inne gminy (to jego ostatnia podróż)
Paweł wraca do Jerozolimy, trwa tu wielka akcja antypawłowa: kapłani wiedzą , że ich rola słabnie
Udaje się do świątyni i zostaje oskarżony o wprowadzenie człowieka nieobrzezanego (groziło za to ukamienowanie)
Pawła uratowali żołnierze rzymscy, wychłostali go
Chrześcijaństwo doszło do centrum państwa- na tym można zakończyć opowieść
Potem Paweł wędruje do Hiszpanii, Epiru, przemawiał w Rzymie
W jednym z listów Paweł umieszcza swoją autobiografię
Nie są to wielkie działa literatury
Wszystko pisane z entuzjazmem, więc często brak słów
Są w NT listy pozorne- 7 w Apokalipsie: nagany Pawła do 7 gmin
Listy św. Pawła to największy zbiór listów
Listy Św. Pawła
Jest ich 14, ale 1 na pewno nie jest św. Pawła (List do Hebrajczyków)
Wielkie listy
List do Rzymian
Listy do Koryntian (2)
Listy do Tessaloniczan (2)
Listy do Galatów
Listy Pasterskie:
Listy Tymoteusza (2)
Listy Tytusa
Wszystkie listy są bardzo osobiste, końcowe pozdrowienia nie mają końca
Pasterskie jak i więzienne pisane są z wielkim zaangażowaniem
Dość jednolite ale mają wstawki (np. fragmenty hymnów, które dziś się nie zachowały i fragmenty poetyckie autorstwa św. Pawła- hymn o miłości)
List to nie suchy takt, ale rozmowa z czytelnikiem
Listy często łamią zasady retoryki,
List do Rzymian
najważniejszy list
Paweł w gminie rzymskiej jeszcze nie był, gdy pisał list
podyktował list, który zapisał Tercjusz, a zawiozła Febe
Do Rzymu przybył dopiero później, w kajdanach
Tematem usprawiedliwcie człowieka, które dokonuje się przez wiarę
Stosunek do władzy
Omówienie sprawy stosunku do pogan i obyczajów rzymskich
Listy do Koryntian
Pierwszy list zawiera szereg informacji, nauk praktycznych
Nauka o kościele, jako ciele Chrystusa
Przepiękny Hymn o miłości
W drugim liście Paweł odpiera zarzuty
Autobiografia Pawła (pierwsza chrześcijańska autobiografia)
Listy do Tessaloniczan
Potępienie poglądu głoszącego, że Pan niedługo powróci, więc nie trzeba pracować („kto nie chce pracować, niech nie je”)
Afirmacja pracy i życia
Listy więzienne:
Listy do Efezjan
List do Filipian
List do Kolosan
List do Filemona
Informacje o gminach małoazjatyckich, gdzie zaczyna się pojawiać gnoza -> zaprzeczenie wcielenia Chrystusa, bo ciało jest złe
św. Paweł ostro krytykuje grozę, stąd hymn o Chrystusie
List do Filemona jest najkrótszy (w oryginale greckim tylko 335 słów), dotyczy osobistego problemu, jest adresowany do Filemona. Był on bogatym mieszkańcem Kolosów, miasta we Frygii. Nawrócenie zawdzięczał Pawłowi, kiedy ten działał w Efezie, tj. w okresie jego trzeciej wyprawy misyjnej (por. Dz 19,10). Bogaty Filemon miał niewolników, a jeden z nich, imieniem Onezym, okradłszy swego pana, zbiegł i dotarł do stolicy imperium rzymskiego. Tam spotkał się z Więźniem - Apostołem i dzięki niemu stał się chrześcijaninem. Paweł chętnie zatrzymałby przy sobie niewolnika-zbiega, ale podporządkował się wymogom ówczesnego prawa i postanowił odesłać go do Filemona. Paweł, podobnie jak Onezym, wiedział, że niełatwe to będzie spotkanie. Z tej racji wręczył mu ,,bilet sercem pisany" odręcznie na papirusie. Onezym miał stanąć przed swoim panem Filemonem i osobiście wręczyć list, w którym Paweł - „starzec", więzień dla sprawy Jezusa Chrystusa, prosił o przebaczenie dla Onezyma. Filemon miał mu przebaczyć kradzież, a przede wszystkim ucieczkę, za którą surowe prawo rzymskie przewidywało wytatuowanie na czole zbiega piętna „F” (,,Fugitivus”- uciekinier) i obłożenie aż do śmierci żelazną obręczą. List stanowi perłę wśród listów Apostoła, odsłania jego szlachetne serce, charyzmaty duszy apostolskiej, tzn. wyjątkową miłość bliźniego wyrastającą z miłości Chrystusowej, wielkoduszność, dobroć, delikatność. Wysyłając Onezyma z listem utrzymanym w takim tonie, Paweł nie wątpił, że Filemon, gorliwy chrześcijanin, przebaczy swemu winowajcy w imię Pana.
Listy pasterskie
Tymoteusz i Tytus byli pomocnikami Pawla
Tymoteusz został biskupem Efezu, a Tytus na Krecie
Zalecenia typowo duszpasterskie, zalecenia praktyczne
Inny temat, więc wyglądają inaczej od pozostałych listów
List Do Hebrajczyków
Bardziej jest to kazanie niż list
Prawdopodobnie do judeochrześcijan, gmin pierwotnie żydowskich hellenochrześcijanie i judeochrześcijanie to był problem, zdawały się tarcia, konflikty między nimi
List wyjaśnia problematykę związku Chrystusa i ST
Bardzo ważny list
Dużo cytatów ze ST
Kim był autor, nie wiadomo, jest wiele hipotez
Problem ten był pomszczony w liście do Galatów
LISTY KATOLICKIE
List św. Jakuba
Traktat w którym autor wyjaśnia problemy moralne w formie ksiąg mądrościowych
Dyskusja ze św. Pawłem- „wiara bez uczynków martwa jest”
LISTY św. Piotra (2)
Homilia, w której Piotr zachęca chrześcijan do wytrwania
LISTY św. Jana (3)
Traktat o miłości, walka z gnozą
Dwa pozostałe listy to bilety
List św. Judyty
Zwalcza heretyków (jak św. Jan)
APOKALIPSA
Apokaliptyka to kierunek myślowy, który pojawił się w III w. p.n.e.:
Prorocy zawiedli, Zbawiciel nie nadchodzi
Refleksja nad światem i człowiekiem, jaki jest ich koniec
Rozważania o sądzie, życiu po śmierci
Cel i sens ludzkiego życia, powstanie człowieka
Przeszłość miesza się z teraźniejszością i przyszłością
Wtedy pojawia się Księga Daniela (apokalipsa) i dzieła apokryficzne (np. Ks. Henocha)
Lit. apokaliptyczna powstanie wśród Chasydów (Żydów pobożnych) z apokaliptyki żydowskiej, rodzi się chrześcijańska (również podczas prześladowań)
Apokalipsa św. Jana
Obrazy trzeba tłumaczyć w kontekście ST, historii środowiska hellenistycznego
Należy pamiętać o wartości symbolicznej liczby w ówczesnej kulturze
autor wyraża swoje utwory w obrazach, czyli musimy skupić się na głównej myśli obrazu
fragmenty niejasne trzeba interpretować w świetle jasnych
Nie jest to wykład chronologiczny ani systematyczny
Jest to I apokalipsa chrześcijańska, ale ma swojego poprzednika w naukach Chrystusa
Utwór na pewno powstaje w Efezie, około 96 r.
Napisał to Jan na wyspie Patmos, w niedzielę -> nie wiemy jednak jaki Jan
Zaczyna się od 7 listów do 7 kościołów
Jan pisze do biskupa
Opisuje sytuacje w danym kościele, gani i chwali
Osobą centralną obrazów jest baranek i Besta
Baranek otwiera siedem pieczęci księgi danej przez Boga
Pojawiają się czterej jeżący apokalipsy (wojna, Głód, Zaraz + Chrystus(?)
Wybranych zostaje 144 ludzi do zbawienia
7 aniołów z 7 trąbami pojawiają się nieszczęścia
Pojawia się Niewiasta, która jest prześladowana przez Smoka
Anioł zapowiada Sąd i przychodzi ktoś podobny do Zbawiciela, który przybywa z kosa by żąć
Pojawia się Wielka Nierządnica , upada Babilon (symbol zła), nierządnica potępiona, następuje alleluja, dobro zwycięża.
Z nieba zstępuje Nowe Jeruzalem
Ma nastąpić okres 1000 -letniego królestwa, gdy szatan będzie związany
Na koniec następuje opis Jerozolimy Niebieskiej
Interpretacja apokalipsy jest trudna
Jest to księga o walce dobra i zła
Pocieszenie dla chrześcijan I wieku.
APOKRYFY
W języku popularnym apokryfy to coś nieautentycznego, nieprawdziwego
Apokryf obejmuje 3 grupy
Apokryfy NT
Apokryfy ST
Księgi deuterokanoniczne
Apokryf- księgi wyłączone z użycia , ale nie wyrzucane
Być może apokryfy służyły jako ks. ezoteryczne u gnostyków
Pojęcie negatywne
CECHY:
Autor podaje się za świadka wydarzeń, podpisuje cudzym mieniem (w tytule postać biblijna, w NT apostołowie)
Nie możemy podać kategorii czasu, zjawisko apokryfów nie minęło
Apokryfy są w różnych formach (opowiadania, listy, kazania, aforyzmy)
Dzieła nie heretyckie, ale prostych ludzi
Najstarsze apokryfy sięgają I wieku
CELE:
Nie były konkurencyjne dla pism testamentalnych
Najpierw apokryfy powstawały jako utwory teologiczne, by głosić jakąś prawdę
Bywały też utworami egzegetycznymi, wyjaśniały słowa Pisma Św.
Obrazowy sposób myślenia
W poł. IV w. powstają listy św. Pawła i Seneki(chrześcijanie byli postrzegani jako sekta, autor chciał pokazać fundamenty intelektualne)
Były tez powody polityczne
Racje polityki kościelnej
Motywy religijne np. apokryfy muzułmańskie
Istnienie „białych plam”- szereg rzeczy, o których nie wiemy, uzupełniono te braki apokryfami.
JAK można podzielić apokryfy:
Wedle NT (ewangelie, listy)
Wedle ST
Apokryf (gr. ἀπόκρυφος, apókryphos - ukryty, tajemny) - określenie używane w starożytności niechrześcijańskiej w stosunku do tekstu religijnego lub filozoficznego w hellenistycznych religiach misteryjnych oraz systemach filozoficznych o charakterze hermetycznym. Apokryfy były szeroko rozpowszechnione aż do schyłku starożytności na terenie cesarstwa rzymskiego, szczególnie w jego wschodniej części w postaci nurtu religijnego zwanego gnostycyzmem. Jednakże w tym ostatnim przypadku zagadnienie związane z apokryfami łączy się już z chrześcijaństwem, co wynika z charakteru samego gnostycyzmu. W tym kontekście termin apokryf w kręgach filozoficzno-religijnych oznaczał, że do poszczególnych ksiąg mają dostęp tylko osoby wtajemniczone, posiadające określoną wiedzę (gnosis), niedostępną dla profanów. W Kościołach protestanckich księgi te są określane jako pseudoepigrafy.
Termin apokryf funkcjonuje również poza kontekstem religijno-filozoficznym w znaczeniu bardziej ogólnym, określającym teksty niepewnego pochodzenia, autentyczności. Termin ten stosuje się do utworów o fałszywym pochodzeniu, czyli nie od autora, za którego jakieś dzieło uchodzi, utwór "wydobyty z ukrycia", także rzekomo (np. cykl Witolda Jabłońskiego "Gwiazda Wenus, Gwiazda Lucyfer"), rzekomo autentyczny ("Apokryfy" Stanisława Lema to zbiór recenzji i wstępów nieistniejących książek). Termin ten stosuje się zarówno do utworów o naprawdę nieustalonym pochodzeniu, autorstwie i autentyczności, ale także dla tych, dla których ich "apokryficzność" jest doskonale znana i zamierzona przez, chociażby, autora.
Judaizm i chrześcijaństwo
Z punktu widzenia judaizmu i chrześcijaństwa apokryfami określano pisma niepewnego pochodzenia, które nie zostały przyjęte do kanonu pism świętych, czyli będące niejako w pewnej opozycji do kanonu. W tym sensie stosuje się też termin pseudoepigraf.
We wczesnym chrześcijaństwie i to w jego najwcześniejszym okresie piśmiennym, tego rodzaju księgi zostały odrzucone, gdyż uznano, że nie zostały one napisane bezpośrednio pod wpływem Ducha Świętego. Kryteriami, jakimi kierowano się przy odrzuceniu tego rodzaju pism były m.in.:
niepewne pochodzenie danego tekstu, a więc nie gwarantującego przekazu od apostoła - ucznia Jezusa;
niezgodność doktrynalna z powszechnymi zasadami wiary, przy czym nie chodziło tutaj tylko o pełną niezgodność, ale o wątpliwe sformułowania czy teorie zawarte w danej księdze czy piśmie;
synkretyzm religijny zawarty w treści danego pisma;
wątki mitologiczne lub wręcz fantastyczne zawarte w tekście.
W judaizmie posługiwano się również określeniem "księgi ukryte" (od hebr. ganaz - ukrywać, chować) w odniesieniu do zniszczonych i zużytych rękopisów ksiąg używanych np. w synagogach oraz do tekstów, które rabini odrzucili z powodów doktrynalnych lub innych, ale w odróżnieniu od chrześcijaństwa, te księgi dalej uważano za święte. Kanon świętych ksiąg (chociaż pojęcie "kanon" jako takie w odniesieniu do świętych ksiąg nie funkcjonowało) w judaizmie, określono u schyłku I w. n.e., w nowym ośrodku studiów nad Torą (tzw. akademia hebrajska) znajdującym się na terenie Palestyny w miejscowości Jamni (Jawne). Do świętych ksiąg zaliczono te, które spisane były po hebrajsku lub aramejsku - w sumie 39 ksiąg. Odrzucono teksty greckie (przede wszystkim Septuagintę) i inne określając je mianem pism zewnętrznych (ha-chiconim). W ten sposób powstał tzw. kanon hebrajski, który obejmował mniejszą liczbę ksiąg niż Septuaginta (zawierająca 46 ksiąg), na której oparło się chrześcijaństwo. Różnica między ww. kanonem hebrajskim, a Septuagintą to siedem ksiąg, które wzbudzały wątpliwości, co do przynależności do kanonu, już we wczesnym okresie chrześcijaństwa, aż do V w. n.e. Ostatecznie te 7 ksiąg uznano w Kościele katolickim jako święte dopiero w XVI wieku, gdy Sykstus ze Sieny nazwał je deuterokanonicznymi. Takiego rozwiązania nie przyjął jednak protestantyzm, który swój kanon oparł na kanonie hebrajskim, a 7 dodatkowych ksiąg (deuterokanoniczne w katolicyzmie) uznał za apokryfy dodając później jeszcze do nich inne teksty, będące poza kanonem hebrajskim i katolickim. Jednakże te księgi apokryficzne w protestantyzmie cieszyły się w dalszym ciągu dużą powagą i uważane były za nieodbiegające doktrynalnie od kanonu, będące jego integralnym uzupełnieniem. Z kolei księgi uznane w katolicyzmie za apokryfy protestantyzm określa mianem pseudoepigrafów.
Nie jest możliwe ustalenie pełnej listy ksiąg apokryficznych. Tego typu wykazy tworzone już były w starożytności, ale i wtedy nie obejmowały wszystkich pism niekanonicznych, zwłaszcza, że przy sporządzaniu tego typu list natrafiano na szereg trudności, np. wiele tych samych tekstów funkcjonowało pod różnymi tytułami, a inne nie były znane szerszemu kręgowi odbiorców, gdyż powstawały np. w niewielkich wspólnotach religijnych. Obecnie uważa się, że apokryfami Starego Testamentu jest ok. 60 pism, a Nowego Testamentu znacznie więcej, przy czym, jak już zostało wspomniane nie jest możliwe ustalenie nawet przybliżonej liczby wszystkich niekanonicznych pism nowotestamentalnych. Jeden z bardziej znanych dokumentów wczesnochrześcijańskich, tzw. dekrety pseudogelazjańskie - pochodzące z IV i VI wieku - zawierające wykaz ksiąg kanonicznych i listę pism apokryficznych, wymienia tych ostatnich ponad 60 ksiąg, przy czym autor (lub autorzy) zaznaczają, że wymieniają tylko niektóre z nich.
Apokryfy (pseudoepigrafy) dzielą się na różne grupy w zależności od przyjętego kryterium: wg gatunków literackich, autorstwa przypisanego twórcy, pochodzenia (judaistyczne, hellenistyczne), odniesienia do danego nurtu religijnego (judeochrześcijańskie, gnostyckie) i wiele innych. Najczęstszym kryterium stosowanym przy podziale apokryfów jest ich przynależność do danego gatunku literackiego, po uprzednim odniesieniu do Starego lub Nowego Testamentu.
Apokryfy (pseudoepigrafy) Starego Testamentu
Apokryfy te są wytworem w zasadzie wyłącznie środowiska żydowskiego, ale nie tylko palestyńskiego - wiele z nich powstało w środowiskach diaspory babilońskiej, antiocheńskiej czy aleksandryjskiej. Nawiązują one bezpośrednio do kanonicznych ksiąg Starego Testamentu, uchodząc często za samodzielne księgi święte, albo za rozszerzenie ich kanonicznych odpowiedników. W przeważającej mierze większość z nich powstała w okresie od II w. p.n.e. do końca I w. n.e. Ten okres historii Izraela obfitował w wiele znaczących wydarzeń i nowych wyzwań, jakie stanęły przed Żydami. Przede wszystkim kwestia hellenizacji narodu i religii - starcie dwóch stanowisk w łonie judaizmu. Wszystkie te problemy odzwierciedlone są w pismach apokryficznych. Jednakże zasadniczo apokryfy reprezentują stanowisko harmonijnego współistnienia monoteizmu starotestamentalnego z filozofią grecką, co raczej nie sprzyjało przychylnemu spojrzeniu bardziej ortodoksyjnych środowisk żydowskich, a poglądy tam zawarte często były prezentacjami nowych idei, które znaleźć można w Nowym Testamencie. Znakomita większość apokryfów starotestamentalnych dotrwała do naszych czasów dzięki pisarzom wczesnochrześcijańskim, co nie jest przypadkiem, gdyż wynikało to z faktu, że po określeniu tzw. kanonu hebrajskiego przez rabinów zgromadzonych w Jamni, zreformowany judaizm rabiniczny jednoznacznie odżegnywał się od pism odrzuconych na tymże zgromadzeniu, a właśnie często w tych pismach chrześcijanie szukali argumentów w polemice z judaizmem rabinicznym. Apokryfy starotestamentalne inspirowały również pisarzy wczesnochrześcijańskich, wywierając przez to dość wyrazisty wpływ na ich poglądy.
Wśród apokryfów starotestamentalnych wyróżnia się trzy podstawowe grupy:
Opowiadania mają charakter quasi-historyczny, opisują zazwyczaj dzieje narodu w jakimś wycinku, albo koleje losu jakiejś osoby - nawiązują one albo do rzeczywistych wydarzeń, albo też (tak jest najczęściej) oparte są na legendach.
Pisma dydaktyczne to księgi mądrościowe zawierające pouczenia dotyczące spraw moralnych i religijnych. Do nich można zaliczyć:
Apokalipsy - nawiązują one przede wszystkim do kanonicznych ksiąg prorockich
Apokryfy (pseudoepigrafy) Nowego Testamentu
Niekanoniczne pisma chrześcijańskie odegrały znaczną rolę w kształtowaniu się różnych nurtów religijnych i religijno-filozoficznych w łonie chrześcijaństwa, same będąc często wytworem tychże odłamów, najczęściej gnostyckich. Niektóre księgi, uznane później jako apokryfy, były szeroko stosowane i komentowane w życiu religijnym chrześcijan i cieszyły się dużym autorytetem w pierwszych wiekach, zanim ostatecznie ukształtował się kanon.
Apokryficzna literatura Nowego Testamentu nie ukształtowała się tylko w starożytności. Chociaż jej rozwój przypada głównie na II i III wiek, to jednak pisma te powstawały także w następnych wiekach, aż do średniowiecza (i później).
Przyczyn powstawania chrześcijańskiej literatury apokryficznej jest wiele. Do najważniejszych należą przede wszystkim względy teologiczne (jako wyjaśnienie pewnych niejasności głównie z powodu powstawania coraz liczniejszych innych nurtów w łonie chrześcijaństwa bazujących na różnej interpretacji przesłania Jezusa lub zdarzeń z jego życia), filozoficzne (w odpowiedzi na ataki filozofów pogańskich, np. Celsusa). Kolejnymi bodźcami warunkującymi powstawanie apokryfów była z jednej strony potrzeba wyznawców chrześcijaństwa, do poznania bardziej szczegółowego życia i przesłania Jezusa Chrystusa, a z drugiej strony (dotyczy to różnych odrębnych odłamów w łonie chrześcijaństwa) uzasadnienie takich czy innych poglądów religijnych, rzekomego autorstwa któregoś z apostołów, aby w ten sposób nadać im rangę prawdy objawionej - dotyczyło to szczególnie pism gnostyckich.
Najogólniej apokryfy Nowego Testamentu dzieli się wg kryterium wierności kanonowi biblijnemu na:
ortodoksyjne (nieheretyckie) - nie wykraczające doktrynalnie poza treści przedstawione w księgach kanonicznych, będące tylko uzupełnieniem tychże;
nieortodoksyjne (heretyckie) - przede wszystkim chodzi tutaj o apokryfy gnostyckie, znacząco odbiegające w swojej treści od ksiąg kanonicznych, istotnie zmieniającymi przesłanie Jezusa, albo jego pozycję i rolę, a nawet wszystko razem.
Apokryfy Nowego Testamentu zasadniczo dzielą się wg gatunków literackich, podobnie, jak i ich kanoniczne odpowiedniki, na:
autorstwa poszczególnych apostołów:
historia dzieciństwa Jezusa będąca inną ewangelią Tomasza;
opowiadania o dzieciństwie Jezusa (gnostycka)
inne ewangelie poświęcone Jezusowi:
Ewangelia Egerton (Papirus Egerton);
maryjne:
poświęcone innym postaciom NT:
inne ewangelie:
Ewangelia Pana (określana też jako Ewangelia Marcjona);
Listy
Listy Pawła do Seneki (6 listów) i Seneki do Pawła (8 listów).
Apokalipsy
CYTATY BIBLIJNE
"Chociażbym chodził ciemną doliną, zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną."
Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj.
— św. Paweł z Tarsu Biblia Tysiąclecia, List do Rzymian 12:21
Skoro Bóg jest z nami, któż przeciwko nam?
Wierny przyjaciel potężną obroną,
kto go znalazł, skarb znalazł.
— Mądrość Syracha 6, 14
Czuwajcie! bo nie wiecie kiedy Pan Wasz przybędzie.
— Ew. Mt. 24, 42
Stójcie niewzruszenie, opasawszy lędźwie prawdą i nałożywszy napierśnik prawości.
— List do Efezjan 6:14
miska soczewicy za miskę soczewicy Ezaw sprzedał Jakubowi swój tytuł pierworodztwa i związane z nim przywileje (Rdz)
drabina do nieba widzi ją Jakub, gdy powraca z żoną do domu (Rdz)
walka Jakuba z aniołem (Rdz)
Idźcie do Józefa słowa te wypowiada Jakub do swych synów, którzy mają wyruszyć do Egiptu po zboże (gdzie zarządza Józef, ich brat) (Rdz)
Jam jest Józef, wasz brat Józef daje się rozpoznać braciom przy ich drugim pobycie w Egipcie
modlitwa Wieczny odpoczynek… Ks. Jeremiasza
Miserere (Zmiłuj się) Ks. Psalmów
De profundis (Z głębokości) Ks. Psalmów
Marność nad marnościami i wszystko marność Ks. Koheleta (Eklezjastes)
wizja zrastających się kości Ks. Ezechiela
wizja rydwanu Boga Ks. Ezechiela
opowiadanie o dwóch straszliwych wodzach, Gogu i Magogu, którzy mają zniszczyć lud wybrany Ks. Ezechiela
uczta Baltazara Ks. Daniela
Mane, thekel, fares (Policzono, zważono, rozdzielono) ostrzeżenie wypisane niewidzialną ręką na ścianie podczas uczty króla babilońskiego Baltazara (Dn)
historia Zuzanny oskarżonej niesłusznie o cudzołóstwo Ks. Daniela
przypowieść o winnicy Ks. Izajasza
umęczony Mesjasz Ks. Izajasza
Absalomie, Absalomie! Absalom był synem Dawida, zbuntował się przeciwko ojcu i poległ w walce z wojskami Dawida; okrzyk zrozpaczonego ojca
dies irae, dies illa z opisu apokaliptycznego Dnia Sądu w Ks. Sofoniasza („Dies irae” wszedł jako sekwencja do mszy żałobnej)
Na początku było słowo… Ewangelia wg św. Jana
Hymn o miłości List św. Pawła do Koryntian
Kto nie chce pracować, niech nie je List do Tessaloniczan
grona gniewu z Apokalipsy św. Jana; ktoś podobny do Zbawiciela przybędzie, by żąć grona gniewu
Kto mieczem wojuje, od miecza ginie Apokalipsa św. Jana ?
Benedictus kantyk Zachariasza z Ewangelii św. Łukasza, zaczyna się od słów: Błogosławiony Pan Bóg Izraela; Zachariasz miał wypowiedzieć te słowa po narodzeniu swojego syna Jana Chrzciciela
Magnificat kantyk Maryi z Ew. św. Łukasza, zaczyna się od słów: Wielbi dusza moja Pana; Maryja miała wypowiedzieć te słowa po spotkaniu z Elżbietą i zwiastowaniu
Nunc Dimittis kantyk Symeona z Ew. św. Łukasza, zaczyna się od słów: Teraz o Władco, pozwalasz odejść słudze twemu w pokoju; słowa miał wypowiedzieć, gdy wziął na ręce małego Jezusa
33
STARY TESTAMENT- chrześcijański i żydowski
Nowy Testament - chrześcijański
PATRIARCHOWIE
dydaktyczne
Dzieła poetyckie
qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm
3 pierwsze ewangelie, tzw. synoptyczne (łącznie oglądane)
3 wielkie święta