STRUKTURA I KOMPOZYCJA ILIADY

• wg Arystotelesa talent Homera objawiał się również w tym, że z całej wojny trojańskiej wybrał jeden moment, a z reszty wydarzeń uczynił epizody, np. Katalog okrętów, urozmaicił w ten sposób swój poemat

• wg Horacego Homer wprowadza czytelnika od razu w sam środek zdarzeń „jakby z góry znanych”

• jedną z przyczyn zastosowania takiej techniki jest specyficzny styl eposu homeryckiego, który jest raczej przedstawieniem niż opowiadaniem

• bohaterowie stają przed czytelnikiem, kiedy już odgrywają swoje role

• akcja - jest następstwem obrazów

• styl wyznacza kształt fabuły

Iliada

• początkiem akcji jest konflikt, do jakiego dochodzi w 10. roku wojny trojańskiej między naczelnym wodzem Achajów, królem Myken - Agamemnonem, a synem bogini Tetydy, Achillesem

• powodem konfliktu staje się odebranie mu przez Agamemnona przyznanej wcześniej branki Bryzeidy

• Agamemnon zdecydował się tak postąpić, ponieważ na zgromadzeniu zwołanym przez Achillesa wieszczek Klachas odsłania jako przyczynę pomoru wojska znieważenie przez naczelnego wodza kapłana Apollinowego Chryzesa, który przybył do Achajów jako błagalnik, by wykupić swą córkę Chryzeidę

• Agamemnon został zmuszony przez sytuację do zadośćuczynienia Apollonowi i zwrócenia Chryzesowi jego córki, zażądał w kłótni z Achillesem jego branki Bryzeidy

• Achilles potraktował to jako zniewagę i wycofał się wraz z całym swym wojskiem z walki

• Jego matka, Tetyda swą interwencją u Zeusa sprawiła, że Achajowie boleśnie zaczęli odczuwać jego brak i ponosić klęski z obrońcami Troi

• Achilles odrzucił ofertę porozumienia z Agamemnonem, co kończy się śmiercią Patroklosa w walce z Hektorem

• Śmierć przyjaciela była dotkliwym doświadczeniem dla Achillesa

• Zemścił się na Hektorze (zabił go, a następnie znęcał się nad jego ciałem)

• Każda rzecz jest przedstawiana w całym charakterystycznym dla niej kontekście rzeczywistości

• Mimo akcji skoncentrowanej na jednym motywie, zarysowany jest w Iliadzie obraz całej 10-letniej wojny

• I bitwa - echo przyczyn wojny (przedstawiona jest tak, jakby to była I bitwa całej wojny)

• Końcowe pieśni od momentu powrotu Achillesa na pole walki - zapowiadają w formie proroctw śmierć Achillesa i upadek

2 zasady struktury Iliady

1) zasada wątku fabularnego i tradycyjnego mitu (zwana również dynamiczną i linearną)

• wyznacza rozwój fabuły od początku do końca

• z jednej strony zmierza ku heroizacjo bohaterów, a z drugiej ku śmierci

Fabuła przedstawiona w 3 odsłonach:

• ks. I - VII - obraz zgodny z tradycją podań bohaterskich i ustanawia normę bohaterstwa Greków oblegających i Trojan jako obrońców ojczyzny (główną postacią jest Diomedes)

• ks. VIII - XVII - niezwykłe walory intelektualne i moralne (głównym bohaterem jest Patroklos)

• ks. XVIII - XXIV - Achilles jako główny bohater (postać tragiczna)

• jago aristeja uwieńczona pokonaniem Hektora jest jednocześnie zapowiedzią jego własnej śmierci

Są zbudowane symetrycznie:

• na początku każdej z nich na miejsce scena z główną rolą w osobie Achillesa

• w każdej z tych części rozwój zmierzającej ku śmierci akcji zapowiedziany jest jako wola Zeusa

• każdemu wystąpieniu Zeusa i odkryciu jego planów towarzyszy reakcja Hery, która chce przeszkodzić w ich realizacji lub wyrazić dla nich swoją dezaprobatę

• boski i ludzki plan akcji zazębiają się

• kolejną cechą charakterystyczną dla struktury jest specyficzne wykorzystanie elementów mitu trojańskiego

2) zasada tradycyjnego stylu i norm artystycznych VIII w. przed Chr. (statyczna)

• wiąże się z symetrią układu motytów i wyraża się ich równowagą, paralelizmami, kontrastem i powtórzeniami

3 pierwsze księgi = 3 ostatnie księgi <- SYMETRYCZNOŚĆ

WSTĘP - 24 dni

1 + 9 + 1 + 12 + 1

spotkanie z Zeusem

oczekiwano

powrotu bogów

przybycie Chryzesa zaraza składanie

darów

EPILOG - 24 DNI

12 + 1 + 9 + 1 + 1

Bezczeszczenie pogrzeb

zwłok Hektora

wyprawa do Achillesa spalenie przygotowanie

pogrzebu

ciała

CENTRALNA CZĘŚĆ = 4 dni

• kompozycja pierścieniowa

STRUKTURA KOMPOZYCYJNA ODYSEI

• historia powrotu Odyseusza z wojny trojańskiej

• w domu jego żony pojawiają się natomiast zalotnicy, starający się o jej rękę

• zaniepokojony tym faktem syn Odyseusza, Telemach z inspiracji Ateny wyrusza do Pylon i Sparty, by dowiedzieć się czegoś o ojcu

• dowiaduje się, kim był ojciec i jaką cieszył się sławą

• nadzieję na jego powrót może czerpać tylko z wróżb otrzymanych przez Menelaosa od Proteusa

• Odyseusz tymczasem przebywa na wyspie Ogygii, gdzie jest przetrzymywany przez nimfę Kalipso

• Zeus nakazuje Kalipso uwolnić Odyseusza

• na swej tratwie dociera bohater do wyspy Feaków, którym opowiada historię swej wędrówki, następnie odwożą go oni na Itakę

• w tym samym czasie powraca na Itakę Telemach i aby uniknąć zasadzki zalotników zatrzymuje się w pasterskiej chacie świniopasa Eumajosa, dokąd nieco wcześniej przybywa również Odyseusz

• dwie oddzielne dotąd akcje łączą się w jedną

• rozpoznają się (Odyseusz i syn) i tworzą wspólny nurt przeciwko zalotnikom

• Odyseusz i Penelopa po tylu latach rozłąki znów są razem

• prostota fabuły podobnie jak w Iliadzie idzie w parze z rozlewnością epicką i dużymi rozmiarami poematu

• powrót Odyseusza do domu - 40 dni (tyle obejmuje akcja)

• mimo że to Odyseusz jest głównym bohaterem to na kartach poematu pojawiają się liczne indywidualności, mające wpływ na rozwój i charakter akcji

• Odyseja dzieli się na 2 części, po 12 ksiąg każda, również na 6 tetrad

• podział ten jest oparty na kryterium treściowym i tematycznym

• moment powrotu Odyseusza jest momentem przełomowym

• poeta umieścił go w samym środky przedstawionych w poemacie zdarzeń, dzieląc je na takie, które miały miejsce podczas pobytu na obczyźnie (ks. I-XII) i na te w ojczyźnie (ks.XIII-XXIV)

• środkowa część poematu - ks. XI wypełniona jest opowieścią o podróży Odyseusza w zaświaty

• przezwyciężyć śmierć stanowiło najtrudniejszy czyn, jakiego mógł dokonać bohater

• Odyseusz udając się do podziemia jednak nie umiera i nie odradza się ani fizycznie ani symbolicznie, ale ma okazję osobiście doświadczyć mglistej natury pośmiertnych cieni ludzkich i poznać, że śmierć jest dla człowieka czymś nieuniknionym i naturalnym

• Podróż z Ogigii poprzez krainę Feaków Scherię, położoną na pograniczu zaświatów, na Itakę ma niewątpliwie wymiar symboliczny

• To powrót bohatera do świata żywych

• I część poematu - przedstawienie wędrówek Odyseusza, dzięki którym mógł on doświadczyć i poznać samego siebie

• II część - aby odzyskać dawną pozycję na wyspie, musi on dać się poznać ludziom Itaki, uważającym go dawno za zmarłego

• Na planie narracji powraca bohater na Itakę niemal wprost z krainy śmierci

• Moment tego powrotu jest potraktowany jako drugi początek poematu, czego zewnętrznym wyrazem jest użycie w ks. XIII zwrotów z inwokacji

• Ten dwuczłonowy podział na dwie równe części uzupełnia się podziałem sześcioczłonowym, wyznaczonym przez układające się w tematyczne tetrady kolejne grupy ksiąg

• Ks. I-IV - Telemachia (bohaterem jest Telemach)

• Na początku drugiej tetrady spotykamy się z Odyseuszem (ks. V), rozpoczyna ją podobnie jak pierwszą tetradę - scena narady bogów na Olimie nad losem Odyseusza

• sześciodniowy pobyt Odyseusza w krainie Feaków wypełnia 8 ksiąg, tj, trzecią część całego utworu

• ks. IX-XII - „Odyseusz opowiadający” - bohater wzruszony do łez jako słuchacz i przedmiot opowieści Demodoka o koniu trojańskim i zdobyciu Troi, odkrywa przed krolem i biesiadującymi Feakami swoja tożsamość. Jako bohater, którego czyny były już rozsławione przez poetów, sam przejmuje teraz rolę poety i kontynuując opowieść Demodoka opowiada całą historię swych przygód od momentu opuszczenia zniszczonej Troi

• ks. XIII - całą wypełniają sceny związane z podróżą Odyseusza z kraju Feaków na Itakę

• z podobnym epickim rozmachem są przedstawione w ks. XV analogiczne sceny pożegnania Telemacha z Heleną i Menelaosem w Sparcie oraz okoliczności jego podróży do Pylos i na Itakę

• przedziela je wypełniające całą ks. XIV przedstawienie gościnnego przyjęcia Odyseusza przez Eumajosa

• ks. XVII-XX - miejscem akcji jest pałac Odyseusza

• akcję ostatniej części poematu (XXI-XXIV) wyznaczają następujące motywy:

1) próba łuku

2) rzeź zalotników

3) spotkanie Odyseusza z Penelopą i rozpoznanie małżonka

4) spotkanie dusz pomordowanych zalotników z duszami bohaterów wojny trojańskiej w Hadesie

5) spotkanie Odyseusza z ojcem Laertesem i pojednanie się z rodzicami pomordowanych zalotników

• akcja poematu osiąga swój szczytowy punkt wraz z końcem ks. XXI w momencie, w którym - po nieudanej próbie łuku podjętej przez Telemacha i zalotników - Odyseusz napina łuk i przeszywa strzałą otwory ustanowionych rzędem toporów

• kolejnym punktem kulminacyjnym jest podstępne wystawienie Odyseusza na próbę przez Penelopę związane z tajemnica ich małżeńskiego łoża

Przedstawiona dwu i sześcioczłonowa struktura fabularna Odysei układa się w formę dwu paralelnych tryptyków, tworzących strukturę kompozycyjną abc, abc.

a. Ks. I-IV

Itaka

Atena i Telemach

Nadużywanie przez zalotników prawa gościnności

Podróż Telemacha do Pylon i Sparty

Zalotnicy przygotowują zasadzkę na Telemacha

b. Ks. V-VIII

Podróż do pałacu Alkinoosa

Spór, zawody z młodzieżą

Ukryte zawody o rękę królewny

Nieznana tożsamość Odyseusza

c. Ks. IX-XII

Odyseusz odsłania swą tożsamość i staje się śpiewakiem

Opowiada Fekaom swe przgody

Zyskuje poparcie królowej Arete

Zaświaty, matka, bohaterowie trojańscy

a. ks. XIII-XVI

Itaka

Atena i Odyseusz

Wyjatkowa gościnność Eumajosa

Powrót Telemacha ze Sparty i Pylon

Odyseusz i Telemacha przygotowują zamach na zalotników

b. ks. XVII-XX

Podróż do pałacu Odyseusza

Walka z zebrakiem i zatarg z zalotnikami

Ukryte zawody o rękę królowej

Nieznana tożsamość Odyseusza

c. ks. XXI-XXIV

Odyseusz odsłania swą tożsamość wobec zalotników i staje się łucznikiem

Zyskuje zaufanie królowej

Opowiada swe przygody Penelopie

Zaświaty, bohaterowie trojańscy, ojciec

POETYCKI KSZTAŁT EPIKI HOMERYCKIEJ

A. Język, wiersz i styl

• język silnie związany z formą heksametru daktylicznego

• podstawowa cechą języka Homera jest jego „formułowość”

• formuła to jednostka frazeologiczna regularnie używana w tych samych sytuacjach metrycznych (definicja wg M. Parry'ego)

• przykładem są wyrażenia zawierające imię bohatera i jego epitet

• inną cechą jest „formularność” również na poziomie jednostek narracyjnych, bądź w postaci „typowych scen”, bądź w postaci szeroko rozbudowanych motywów

• do „typowych scen” zaliczają się opisy uczt, bitew, gościnności, podróży rytuałów\

• sceny spotkań dziela się na 6 form gościnności , na poselstwa, na widzenia senne, wizyty bóstw, rozmowy pożegnania, zbieranie i rozpuszczanie wojsk, prosby, ubieranie się i strojenie, uwodzenie

• najbardziej znany motyw to motyw powrotu

• jednostki narracyjne są formami dynamicznymi

B. Homeryckie metrum

• Iliada i Odyseja utworzone są stychicznie tzn. w pojedynczym wierszu, którego schemat odnajdujemy w każdej linii poematu

• Wiersz heroiczny - składa się z sześciu miar daktylicznych o schemacie: sylaba długa i dwie sylaby krotkie

WŁAŚCIWOŚCI EPICKIEGO STYLU HOMERA

• Operowanie nie tyle poszczególnymi słowami, co utrwalonymi w wierszu heroicznym formułami

WŁAŚCIWOŚCI POETYCKIE STYLU HOMERA

• Konkretność i urozmaicenie

• Bohaterowie ukazani w działaniu

• Homer każe swoim bohaterom zawsze mówić wprost od siebie, sugerując w ten sposób ich żywą obecność

• Mowa wprost dramatyzuje akcję

• Dramatyzacja służy rozmaitości przedstawionych postaci i róznicuje bogactwo charakterów

POCZĄTKI TRAGEDII GRECKIEJ

• Istnieją dowody na istnienie form predramatycznych i parateatralnych w epoce mykeńskiej, z czasów sztuki geometrycznej, a następnie z wieku VIII i VII

• Nie wiadomo jak zrodziła się tragedia, którą Tespis z Ikarii przedstawił w Atenach po raz pierwszy ok. 453 r.; wprowadził jednego aktora, którym był on sam; wprowadził też prolog i mowę

PODZIAŁ POEZJI

POEZJA

o tematyce o tematyce

szlachetnej i poważnej żartobliwej, szyderczej,

pospolitej

• Zwolennicy Arystotelesa uważali, że tragedia rozwinęła się z dytyrambu o charakterze satyrowym, wykonywanego przez satyrów

• Dytyramb - pierwotnie pieśń na cześć Dionizosa

• Rozwinął ją Arion nadając jej formę literacką

I. Improwizowany hymn na cześć Dionizosa

II. Arion wprowadził do tego chór satyrów pod koniec VII w.

• W ten sposób stworzyl nowy rodzaj literacki zwany tragedią

III. Nowy dramat satyrowy przeniesiony do Sykionu, dzięki reformom Klejstenesa

IV. Następnie do Aten - tyran Pizystrat wzbogacił Dionizje Wielkie włączając do nich zawody dramatyczne

V. Pierwszy aktor - Tespis na terenie Attyki ok. 534 r.

VI. Pratinas przywraca dawny kształt poezji satyrowej

• Obowiązek wystawienia przez poetę tetralogii - ok. 502/501 r.

• Innowacje Pratinasa - dodanie dramatów satyrowych do tragedii

• Jednyny zachowany dramat satyrowy - Cyklop Eurypidesa

TRAGEDIA - pieśń kozłów

ŚWIĘTA KU CZCI DIONIZOSA

• Hellada VIII i VII w.

• Główne ośrodki kultu: Teby, Orchanenos i góra Parnas

• Kazde miasto miało swoje obchody

Ateny:

Antesterie

• Najstarsze attyckie obchody, być może miały one związek z tym Dionizosem czczonym w czasach mykeńskich

Oschoforie

• Nie miały przedstawień teatralnych

Lenaje

• Charakter orgianistyczny

• Obchodzone przez 3 dni w miesiącu zwanym GAMELION lub LENAJON (styczeń-luty)

• Przeniesione z Teb do Aten

• Procesje religijne

• Zawody dramatyczne

• Nie zapraszano cudzoziemców

• 5 pisarzy dopuszczono do konkursów, ale z tylko jedną sztuką

• Zawody tragedii - dwóch tragików z dwiema sztukami

• Nie wystawiano dramatów satyrowych ani dytyrambów

Dionizje Wielkie (Miejskie)

• Największe

• Obchodzone w miesiącu ELAPHEBOLLON (marzec/kwiecień)

• Pizystrat wzbogacił je agonami chórów dytyrambicznych i dramatycznych

• Obok Panatenajów drugie najważniejsze święto państwowe

Dionizje Małe (Wiejskie)

• Miesiąc PODEIDEION (grudzień-styczeń)

• Nie w Atenach, lecz w osadach attyckich

• Procesja

• Przedstawienia komedii i tragedii

Eurypides - niewiarygodne portrety psychologiczne (zwłaszcza kobiet)

PROLOG - wprowadzenie w akcję

PARODOS - pieśń na wejście

STASIMON - pieść chóru

EPEISODION - dialog

EXODOS

---