Politologia religii - zagadnienia do egzaminu.
Relacje pomiędzy państwem a religią ukształtowane w Rzymie pogańskim.
Periodyzacja stosunków państwowo - kościelnych na przestrzeni dziejów.
Chrześcijaństwo a państwo w Nowym Testamencie.
Chrześcijaństwo a państwo w II i III wieku: Ireneusz, Apologeci II wieku, Klemens Aleksandryjski, Tertulian.
Chrystianizacja Rzymu i jej konsekwencje dla chrześcijańskich poglądów na państwo i władzę - początki cezaropapizmu, Euzebiusz z Cezarei.
Teologia polityczna św. Augustyna.
Kształtowanie się modelu stosunków między państwem a Kościołem w Bizancjum.
Próby realizacji programu równorzędności władzy cesarza i patriarchy (Focjusz, Kerularios).
Państwo a cerkiew na Rusi i w Moskwie.
Sakralny charakter władzy królów germańskich (VI-VIII w.) i model stosunków z Kościołem po przejęciu chrześcijaństwa (Wizygoci, Ostrogoci, Wandalowie, Frankowie).
Stosunki państwowo-kościelne w epoce karolińskiej oraz ich ideologiczne uzasadnienia.
Reformy Grzegorza VII i rozwój papalizmu.
Proces desakralizacji władzy monarszej - hierokratyzm.
Średniowieczna filozofia polityczna (Jan z Salisbury, Dante, Marsyliusz, Ockham).
Państwo i władza polityczna w doktrynie św. Tomasza z Akwinu.
Ruchy heretyckie wobec zagadnienia państwa i władzy.
Wyprawy krzyżowe jako wyraz politycznej roli papiestwa.
Kościół i religia a państwo w poglądach protestanckich (Luter, Kalwin, Zwingle, Beza, Hotman, anabaptyści, Bracia Polscy, anglikanie, purytanie).
Myśl polityczna Machiavellego jako wyraz laicyzacji poglądów na sferę polityki.
Kontrreformacja wobec problematyki władzy państwowej - poglądy Piotra Skargi.
Absolutyzm europejski wobec problematyki państwowo-kościelnej.
Tendencje do separacji kościołów krajowych od papiestwa.
Cerkiew prawosławna a carat w dobie absolutyzmu.
Oświecenie i ideologia rewolucji francuskiej wobec religii.
Główne nurty ideowo-polityczne wobec religii w XIX wieku (konserwatyzm, ultramontanizm, liberalizm, socjalizm utopijny, socjalizm naukowy, nacjonalizm socjaldarwinistyczny i chrześcijański).
Informacje o polityce wyznaniowej ważniejszych państw (konkordaty) - ogólna charakterystyka.
Główne nurty ideowo-polityczne wobec religii i kościołów w XX wieku (socjaldemokracja, komunizm, liberalizm, nacjonalizm, faszyzm włoski, hitleryzm, neopoganizm).
Informacje o polityce wyznaniowej poszczególnych państw - omówienie ważniejszych konkordatów.
Władza polityczna w doktrynie II Soboru Watykańskiego.
Chrześcijańska moralność polityczna.
1. Relacje pomiędzy państwem a religią ukształtowane w Rzymie pogańskim.
religia = nakaz państwowy, czynności kultowe przedkładane nad osobiste przekonania
Oktawian August - wprowadzenie pryncypatu, podkreślenie republikańskiego charakteru władzy, odmawiał przyjęcia tytułu dominus, za cezarem tytuł pontifex maximus, odnowiciel złotego wieku ludzkości.
schyłek III w. n.e. → cesarze przyjmują tytuł dominus, ideologia boskości monarchy, przestępstwo przeciwko władcy jest sacrilegium czyli świętokradztwem.
teologia solarna - cesarz jest identyczny ze słońcem, symbolem cesarza stał się orzeł jedyne zwierzę patrzące słońcu w oczy, cesarz może też być namiestnikiem słońca, sprzyjanie monoteizmowi.
2. Periodyzacja stosunków państwowo - kościelnych na przestrzeni dziejów.
|
OKRES |
STOSUNKI PAŃSTWO - KOŚCIÓŁ |
1 |
0 - 313 r. |
zmiany relacji kościół - państwo w obrębie Cesarstwa Rzymskiego |
2 |
313 r. - 476 r. |
od Konstantyna Wielkiego do upadku Cesarstwa Rzymskiego |
3 |
476 r. - VIII w. |
kościoły w państwach germańskich |
4 |
druga połowa VIII w. - początek X w. |
odrodzenie cesarstwa; Karol Wielki |
5 |
X w. - XI w. |
upadek papiestwa, feudalizm w Kościele, cesarstwo rzymskie narodu niemieckiego |
6 |
XI w. - XIII w. |
pontyfikat Grzegorza VII i Bonifacego VIII - ostatniego hierokratycznego papieża; spór Grzegorza VII z Henrykiem IV o inwestyturę. Innocenty III i IV; porwanie Bonifacego VIII przez Filipa Pięknego; wykończenie templariuszy, rozbicie feudalne i osłabienie władzy królewskiej |
7 |
pocz. XIV w. - pocz XVI w. |
upadek papiestwa; monarchie narodowe; niewola awiniońska, wielka schizma (po kilku papieży naraz); konsyliaryzm (republikanizm w Kościele) |
8 |
1517 r. - 1648 r. |
reformacja; pokój westfalski kończący wojnę 30 - letnią; wojny religijne, państwa protestanckie; tereny misyjne; linie podziału w terenach kościołów |
9 |
1648 r. - 1789 r. |
do rewolucji francuskiej; rozwój absolutyzmu i luteranizmu; Ludwik XIV jako monarcha katolicki próbuje podporządkować sobie Kościół; józefinizm w Austrii; Moskwa - przewaga państwa nad Cerkwią |
10 |
1789 r. - 1917 r. |
liberalizm; konkordaty; wolność sumienia |
11 |
1917 r. - 1945 r. |
totalitaryzmy antykościelne i religijne np. Włochy 1922, Niemcy 1933 |
12 |
1962 r do teraz |
od Soboru Watykańskiego II; zniesienie marzenia o władzy kościelnej |
3. Chrześcijaństwo a państwo w Nowym Testamencie.
ewangelia św. Mateusza - co cesarskie oddać cesarzowi, późniejsza tradycja wywiodła z tego naukę o prymacie władzy świeckiej
wyniosła obojętność Jezusa wobec spraw politycznych
św. Paweł - władcy są sługami szatana (aluzja do Kaliguli), w liście do Rzymian - władza państwowa pochodzi od Boga; pochwała i akceptacja dopóki nie nadchodzi sąd ostateczny, lojalizm, społeczność myśląca o rychłym końcu świata, autonomia gmin i obywatelska bierność, odpowiedzią na anarchistyczne tendencje.
państwo ma boże zadania do spełnienia, z woli bożej tępi złoczyńców i nabiera cech sługi bożego, chociaż walory jakimi dysponuje są kruche i nietrwałe
moralne niebezpieczeństwo bogactwa i władzy
zasady równości nie rozciągano na stosunki ziemskie, niewolnicy mieli pozostać w swoim stanie, równość jedynie wobec Boga.
relacja chrz-p w NT:
1) Mt: Bogu co boskie(indyferentyzm); kuszenie na pustyni (grzeszność świata)
2) J: królestwo nie z tego świata i pielgrzymka tutaj
3) Łk: dwa miecze - podchwycone przez Gelazego pod koniec V w.
4) Pkn: władcy to słudzy szatana (Kaligula) lub wszelka władza pochodzi od Boga (Rz) i lojalizm
4. Chrześcijaństwo a państwo w II i III wieku: Ireneusz, Apologeci II wieku, Klemens Aleksandryjski, Tertulian.
II w. - Aureliusz i Hadrian, apologeci np. Justyn Męczennik i Meliton chcieliby żeby Aureliusz był cesarzem łaskawym.
Celsus - III w. krytyka chrześcijaństwa
początkowo chrześcijanie gromadzą się wokół Rzymu, z biegiem czasu docierają na prowincje, prowadzą akcję misyjną wśród żołnierzy, stąd zarzuty o dezercję i uchybianie się nawet od obrony koniecznej, potem akceptacja wojny i stanu żołnierskiego.
III w. - nauka o stopniach doskonałości, czyli wąska grupa duchownych ma przestrzegać praw, a reszta ma bytować trochę w grzechu, w IV w. mają walczyć i być i urzędnikami, chrześcijanie 20% cesarstwa.
Ireneusz - połowa II w., bp. Lyonu, grek, autor Przeciw herezjom bronił się przed współpracą z państwem. Państwo nie pochodzi od diabła, ale od Boga i jest niezbędne dla poskramiania złych; wymaga więc posłuszeństwa, płacenia podatków, w ramach wyższego posłuszeństwa Bogu, bo on i tak ześle karę na władzę bezbożną, wezwanie do karania „fałszywych” wiernych.
Klemens Aleksandryjski - obrońca filozofii greckiej, wskazywał na zbieżności pomiędzy filozofią i etyką chrześcijańską, krytyka kultu cesarzy, wysoko oceniał walory instytucji politycznych. Klemens Aleksandryjski - najstarszy, mocno zfilozofował chrz-stwo: i połaczył je z gnozą; ideałem jest apateia spowodowana oznaniem Boga. 'słowo zachęty dla pogan'] i Paidagogos; filozofia jako wprowadzenie do chrześcijaństwa
Orygenes - pierwsza połowa III w. autor Przeciw Celsusowi, miłośnik filozofii platońskiej, cesarstwo jest pogańskie, ale chrześcijańskie są jego cele, a najważniejszym z nich jest misja szerzenia wiary, stąd cesarstwo jest „darem Boga”, chrześcijanie będą dobrymi obywatelami bo wychowani są w duchu pobożnej moralności, zła władza to kara boska, wyraźne oddzielenie prawa ludzkiego od prawa natury/Boga; prawo ludzkie jest niepewne, omylne, zawodne, prawo boskie jest niezmienne i wszechobecne.
Tertulian - przełom II i III w., kościół północnoafrykański, krytyka kultury rzymskiej, nawoływał do modlitw za cesarzy jako modlitw za nieprzyjaciół, wykluczenie wizji chrystianizacji cesarstwa, ale nie odrzucał pełnienia przez wiernych funkcji państwowych, definitywne ukształtowanie wczesnochrześcijańskiej doktryny o dualizmie prawa ludzkiego i bożego i prymatu tego drugiego, by stwierdzić moc obowiązujących praw należy je przyrównać do praw bożych, prawo, które nie chce tak zrobić jest już podejrzane; chrześcijanin nie powinien być w armii, jego bronią powinna być modlitwa.
5. Chrystianizacja Rzymu i jej konsekwencje dla chrześcijańskich poglądów na państwo i władzę - początki cezaropapizmu, Euzebiusz z Cezarei.
325 r. - sobór nicejski, narada cesarska, bo jedność Kościoła to racja stanu, herezje są tępione.
era konstantyńska - do Vaticanum II, łączenie religii z władzą
tzw. edykt mediolański 313 r.
cezaropapizm - w Bizancjum, podporządkowanie władzy kościelnej władzy świeckiej, teologia imperialna.
Euzebiusz z Cezarei - biograf Konstantyna, sukces chrystianizmu, cesarstwo to uniwersalna boska harmonia, cesarz jest namiestnikiem Boga, przenika wszystko, jest światłem słońca , błogosławieństwo udzielone ideom rzymskiego uniwersalizmu oraz pax romana; prezentował zwycięstwa Konstantyna jako sukcesy chrystianizmu; cesarstwo rzymskie uwolniło ludzi od wielości politycznej władzy, jednocząc ich po to by ułatwić szerzenie ewangelii; cesarz jest interpretatorem słowa bożego - monarchizm, który stał się później podłożem tradycji politycznej Bizancjum.
6. Teologia polityczna św. Augustyna.
Civitas Dei:
powstaje przy zmierzchu cesarstwa, kiedy chrześcijanie są oskarżani o bezbożność, oraz o to że są przyczyną wszelkich katastrof.
ludzkość to massa damnata
dobre uczynki wynikają z łaski
civitas terrana to źli ludzie i upadli aniołowie
źli i dobrzy są wymieszani, w każdym państwie żyją przedstawiciele obu państw, więcej jest złych.
połykają się jak ryby, bo większy zjada mniejszego
gdyby nie upadek ludzi to państwa by nie było.
kościół widzialny i niewidzialny i ten niewidzialny jest państwem bożym, prawdziwą ojczyzną obywateli tego państwa jest niebo
poza tym:
zwalcza donatystów, którzy chcieli stworzyć na ziemi państwo sprawiedliwych
postęp negatywny, pesymizm
dystans do własnej ojczyzny
represjonowanie grzesznych w mocy państwa - bo państwo nie może człowieka zbawić, to go chociaż mitygować powinno... (w stronę papieskiego uniwersalizmu).
państwo nie musi być sprawiedliwe
wojna związana z planem bożym, żołnierz jest niewinny
państwo = brachium saeculare
Bóg daje władze dobrym i złym, kiedy chce ludzkość doświadczyć przysyła tyranów, nawet przez nich Bóg realizuje swoje plany. chrześcijanie powinni taką władzę tolerować. prawo do oporu wtedy jedynie kiedy tyran przekroczy prawa boże. gdy tego naruszenia nie ma cóż za różnica pod czyją władzą żyje śmiertelnik?
Augustyn; Civitas Dei (na ziemi tylko pielgrzymi) i Terranum (wszyscy grzeszni, niewybrani) - jak predestynacja u Kalwina; dobre udczynki wynikiem łaski
funkcje państwa: bezpieczeństwo, tępienie złych, ograniczanie egozmów, sprawiedliwość, zwalczanie herezji, egzekutor Kościoła
chrz. powinni się dystansować od świata
na wojnie wolno zabijać - żołnierz jest czysty
7. Kształtowanie się modelu stosunków między państwem a Kościołem w Bizancjum.
cezaropapizm
395 r - podział cesarstwa
cesarz:
namiestnik boży
elementy hellenizmu i tradycji rzymskiej oraz wschodnich despocji
umywa nogi starcom, odbywa procesję w niedziele palmową
tron dwuosobowy - miejsce dla J.Ch. w święta siadał cesarz po lewej (czyli po prawicy), baldachim=niebo,zasłony, poddani musieli zakrywać dłonie i kłaść się na ziemi
przedstawienia J.Ch. jako cesarzy, królowej jako Maryi, dostojników jako świętych
elementy solarne: oko świata, dobrze by zszedł na ziemię
bunt=świętokradztwo
częste zmiany dynastii
cesarzy wybierano, ale w rzeczywistości wybierał Bóg
wizerunki władców w urzędach
Kodeks Justyniania - cesarz źródłem prawa, zwierzchnik wojska i administracji, szef Kościoła i obrońca wiary.
koronacja - zwyczaj z Persji Sassanidó, arcykapłan, a w Bizancjum od połowy V w. patriarcha Konstantynopola wkładał koronę - ręka boska.
Patriarchowie:
Konstantynopol
Aleksandria
Antiochia
Jerozolima
Rzym - papież
cesarze byli teologami
VI w. - Agapetus „Ekspozycja”; poddawał cesarza regułom kościelnym
pocz VIII w. - Leon III zabronił kultu obrazów, obrazoburcy, wykorzystane do zagrabienia mienia kościelnego
K-P w Bizancjum: od poczatku cezaropapizm; cesarz jest zastępcą Boga na ziemi; elementy religijne: szeroki tron na podwyższeniu i zasłoną, pałac jako świątynia, adoracja cesarza na leżąco, równy apostołom, kult solarny
cesarze dobrze wykształceni teologicznie, trochę odpowiednik papieża
od V w. cesarza koronuje patriarcha, przedtem sami. wizerunki manus Dei z koroną
Justynian jako przykład skrajny i jego kodeks; jedność wiary, zwalczał innowierców, chciał podporządkować sobie papieża; postawił Hagia SophiaThe position of the emperor as an absolute monarch with unlimited legislative, executive and judicial power is implicit throughout. Numerous provisions serve to secure the status of Christianity as the state religion of the empire, uniting Church and state, and making anyone who was not connected to the Christian church a non-citizen. Among these provisions are several enactments to the prejudice of other religions like Judaism.
8. Próby realizacji programu równorzędności władzy cesarza i patriarchy (Focjusz, Kerularios)
VIII w. - św. Jan z Damaszku; rozdział † od państwa
Focjusz - IX. w. patriarcha Konstantynopola, „Epanagoga”, wstęp do praw, relacje państwo - † cesarz i patriarcha są równorzędni (pozostało teorią) Od chwili nominacji Focjusz wdał się w spór o podłożu teologicznym i politycznym z papieżem Mikołajem I, negując inną niż symboliczną wyższość biskupa Rzymu nad patriarchami Wschodu oraz nie uznając papieskich decyzji o nieważności swojego wyboru na tron patriarszy. Spór ten zaostrzył się w roku 867, kiedy Focjusz w encyklice do patriarchów Wschodu skrytykował rozprzestrzeniający się na Zachodzie dodatek do Symbolu Wiary - Filioque i konsekwentnie ekskomunikował papieża Mikołaja. W tym samym roku Focjusz został wygnany przez cesarza z miasta, dokąd powrócił Ignacy I i przywrócił łączność z Rzymem na soborze w Konstantynopolu (sobór odbył się w niepełnym składzie). Oficjalnie okres rozdziału Kościoła Wschodniego i Zachodniego, tzw. schizma Focjusza (w teologii prawosławnej znana jako schizma Mikołaja) zakończył się dopiero w roku 879, 2 lata po śmierci Ignacego, kiedy na tron patriarszy powrócił Focjusz i na kolejnym soborze w Konstantynopolu unieważnił potępienia nałożone w poprzedniej dekadzie.
Schizma Focjusza (861) - spór pomiędzy papieżem Mikołajem I Wielkim, a patriarchą Konstantynopola Focjuszem.
Mikołaj pragnął ugruntować w całym Kościele zasadę, iż biskup Rzymu (papież) ma pełną władzę w Kościele, a władza innych biskupów pochodzi od papieża, który ma prawo sądzić każdego duchownego. Focjusz uznawał prymat Rzymu, jednak nie godził się na jurysdykcję papieską nad diecezjami wschodnimi. Spór dotyczył także zakresu wpływów Konstantynopola w Bułgarii i na Słowiańszczyźnie. Mikołaj I Wielki i Focjusz obłożyli się ekskomuniką , która jednak później została zniesiona.
Kerularios - poł XI w. patriarcha, zerwanie z † rzymskim. Kerularios
zerwanie z Rzymem (1054) dopiero wyrównianie podczas Wat II, wywalczył niewielką emancypację Kościoła 1000, Konstantynopol, zm. 1058, żarł się z zachodem orodzaj chleba do mszy Michael also quarrelled with Emperor Isaac I Comnenus over confiscation of church property. Michael was so enfuriated that he planned a rebellion to overthrow the Emperor and claim the Imperial Throne for himself. He started wearing the Imperial Regalia publicly and called for popular uprising in his sermons when he died suddenly in 1059, though there was no suspicion that he was murdered. The Emperor claimed that he was punished by God for trying to usurp his temporal powers.
Michael is also notable in that he closed the Latin churches in his area.
Jan z Damaszku
(ok. 675 - 749), władcy mają być posłuszni w kwestii dnia codziennego; przeciwnik ikonoklkazmu
9. Państwo a cerkiew na Rusi i w Moskwie.
III Rzym - mesjanizm rosyjski, eurazjatyzm; koncepcja przeniesienia Konstantynopola do Moskwy
1453 r. - upadek Konstantynopola; 30 lat później odrzucenie jarzma tatarskiego,interpretacja tych wydarzeń jako nieprzypadkowcyh. Bóg ukarał Konstantynopol za paktowanie z wrednymi schizmatyckimi katolikami!
1438-1445 Unia Florencka ostatni cesarz Konstantynopola dąży do podpisania unii z † zachodnim; Moskwa wystąpiła przeciwko unii i nie zaakceptowała Izydora, zwolennika tejże unii.
Moskwa trwająca przy „prawdziwej” wierze uratowana od tatarów; a już w XVI w. kapłani prawosławni odwoływali się do przywilejów nadanych im przez Chana tatarskiego.
Kijów zbudowany analogicznie do Konstantynopola - nawiązywanie do cezaropapizmu. X-XI w. postrzeganie Kijowa jako III Rzymu. Później Kijów traci pozycję centrum prawosławia na rzecz Moskwy.
1491 r. - car ustanawia metropolitę moskiewskiego
Moskwa przejmuje dwugłowego orła - herb Konstantynopola i przyjmuje carat. Popularyzacja idei III Rzymu - duża rola monastycyzmu.
Józef Wołocki - polityzacja prawosławia, instrumentalizm cerkwi. Potem Stalin wykorzystywał to do mobilizacji ludzi. Cerkiew czasem nie miała nic przeciwko.
Staroobrzędowcy - ruch nonkonformistyczny.
Iwan III i Iwan IV Groźny weszli w konkury z cerkwią. Tego drugiego nie chcieli poświęcić, więc patriarcha został zamordowany.
Piotr Wielki - likwidacja patriarchatu i ustanowienie świętego synodu, czyli kolegialnego ciała podporządkowanego państwu. Carosławie. Obarczał cerkiew za zacofanie społeczeństwa i niechęć do modernizacji. Był pogardliwy wobec religii - organizował Błazeński Sobór (pochód przebierańców) odbiera Moskwie znaczenie i buduje Petersburg.
Unia Brzeska - preludium do ekspansji na wschód łacinników. Jezuici mieli plany latynizacji. Wykorzystywanie idei III Rzymu w celach odpowiedzi.
Moskwa miała naśladować Chrystusa stąd rola cara jako kierownika Kościoła, a Cerkwii jako instrumentu władcy. Idea posłannictwa - wedle tej koncepcji car był jedynym władcą na świecie (chrześcijańskim ma się rozumieć) a Rosja jedynym krajem prawdziwie chrześcijańskim. Obowiązkiem Rosji jest nawrócenie łacinników - Filoteusz (religijnie) potem wykorzystywanie tej idei politycznie. Domyślał się co się może stać z jego koncepcją - w liście do Wasyla ostrzegał przed tym.
W XIX w. pacyfikacja Węgier i wybicie medalu „Drżyjcie narody bo z nami Bóg”.
I wojna światowa - angażują się bo chcą wskrzesić cesarstwo Konstantynopola
10. Sakralny charakter władzy królów germańskich (VI - VIII w.) i model stosunków z Kościołem po przyjęciu chrześcijaństwa (Wizygoci, Ostrogoci, Wandalowie, Frankowie).
wielość państw np.
Ostrogoci w Italii
Wandalowie w Afryce
Burgundowie w dolinie Rodanu
Wizygoci w Hiszpanii
Frankowie wkroczywszy do Galii przyjęli katolicyzm
u germ. - demokracja wojenna
Jordanes „Historia Gotów” - władcy=herosi, ich moc kryła się w długich włosach, relikty pogaństwa, królowie bytowali pośmiertnie, częste zmiany władców; flameshield, zaświaty po śmierci
zgromadzenia powołujące i usuwające królów były instytucjami sakralnymi; władcy przyjmowali chrześcijaństwo, a † chrystianizował poglądy o magicznej władzy króla; po przyjęciu chrześcijaństwa rządzili z dei gratia - pytanie było o to co robić, kiedy król był zły
model stosunków po przejęciu chrz. Kościół legalizuje władzę, sakralizuje monarchę, udziela poparcia władcy
w cywilizacji rzymskiej † miał dużą władzę, bo był uważany za opiekuna tradycji rzymskiej
koronacja - sakrament, król = pomazaniec boży, sakralizacja monarchii
V w. - Galezy, niezależność † i dwa miecze
Grzegorz Wielki - głównym celem państwa jest prowadzenie ludzi do raju
Izydor z Sewilii VI/VII w. - król grzesznik nie jest już królem; wykorzystanie dorobku klasycznego dla katolicyzmu, prekursor średniowiecznej teorii i systematyki prawa, wyrażonej w trójpodziale:
a)prawo naturalne pierwotne boskie
b)prawo powszechne ale skażone grzechem pierworodnym
c)prawo ludzkie pochodzące od władzy świeckiej i stanowiące konkretyzację norm prawa naturalnego.
sprzyjał temu podziałowi tradycjonalizm, wyrażający przekonanie, że reguły ludzkiego postępowania są niezmienne, wieczne, dziedziczone po przodkach.
711 r. - Arabowie na płw. piernejskim
Karolingowie - Francja, Marchia Hiszpańska, aż do Słowian w Jugosławii prawosławie; skandynawia - dawna religia.
papiestwo atakowane przez Longobardów - stąd szukanie pomocy u cesarza Franków = Nowego Dawida na linii Stefan II - Pepin Krótki; rozgromienie Longobardów i powstanie Państwa Kościelnego w 754
model karoliński - państwo góruje, papiestwo odnosi korzyści.
11. Stosunki państwowo-kościelne w epoce karolińskiej oraz ich ideologiczne uzasadnienia.
800 r. - koronacja Karola Wielkiego na cesarza. Didaem zakłada mu Leon III, co niekoniecznie podobało się Bizancjum - powstało dwóch cesarzy zatem; dopiero w 812 doszło do uznania pzerz Bizancjum
i Działalność Karola WLK - samolubny i despotyczny, z nikim nie dzielił się władzą
wzrasta władza papieża w samym † ale i tak jest nadzorowany przez cesaarza
darowizna Konstantyna - 750. w. falsyfikat, który przytaczał rzekomą decyzję Konstantyna odstępującą papieżowi z wdzięczności za uleczenie trądu władzę w Rzymie, Italii i zachodnich prowincjach cesarstwa oraz uznającą prymat papieski nad patriarchami i wszystkimi kościołami chrześcijańskimi, akt kreował papieża na głowę kościoła i dawał mu najwyższą cesarską godność.
Ale faktycznie użyty w XI wieku podczas ataku na Kerulariosa. Grecy wyśmiali Rzymian jako ignorantów i downów, a ci się obrazili i rzucili kątwę - i schizma wschodnia =P
Obowiązki cesarza
Biskupi, Morlaność, Przymus, Szerzenie, Herezje -> BiMPSHe a nawet moc odpuszczania grzechów
cesarz - szef †, mianuje bp. prawa narzucają obowiązek praktyk, tak jak służby wojskowej, walczy z Sasami i Słowianami, po śmierci Karola, zluzowanie
Tomasz z Orleanu - władza zależy od papieża
843 r. Verdun - podział na 3 części:
1)Zachodnia (Francja)
2)Wschodnia (Niemcy)
3)Środkowa (później zniknie - Lotar)
12. Reformy Grzegorza VII i rozwój papalizmu.
dynastia saska - państwo niemieckie Deutch - lud germański
962 r. - Otto król niemiecki na cesarza, cesarz to bicz na pogan, następca Augusta, koronacja w Rzymie.
do poł. IX w. papież obejmuje tron z cesarskiej łaski
bp. posługiwano się chętnie jako urzędnikami, bo nikt po nich nie dziedziczył
Grzegorz VII Hildebrandt - konflikt z władzą świecką i Henrykiem IV (Kanossa) (prototyp: 390 Ambroży z Mediolanu vs Teodozjusz po rzezi w Tesalonikach); cesarz był dwukrotnie ogłaszany przez papieża za pozbawionego władzy; w walce o odebranie cesarzowi prawa do mianowania biskupów Grzegorz odwołał się do nowych sił społecznych: wykorzystał opozycje książąt i możnych przeciw władzy cesarza-króla, wspierał radykalny antyniemiecki ruch społeczny - północnowłoską patarię; odwoływał się do jedności Włochów przez wskrzeszenie tradycji rzymskich; głosił, że państwo to twór z istoty swej zły; państwo jest w swej istocie tworem grzesznym, ma rację bytu wtedy kiedy realizuje postulaty sprawiedliwości bożej; podstawy nieomylności papieża.
papalizm - dowartościowanie papiestwa
Deutsdedit, Bertold - pochodzenie władzy królewskiej jest niepewne, powołanie się na ST i Pawła.
desakralizacja władzy, władza choć jest świecka powinna być w związku z †
papież jest jedynym namiestnikiem Bożym; władza świecka może być co najwyżej uświęcona przez Kościół i tylko wtedy jest miła Bogu (jak Bóg uznał królestwo Żydów po namaszczeniu Saula)
koronacja Bolesława Śmiałego - papiestwo stara się pozyskać kraje niesprzymierzone z cesarstwem np. Węgry, Dania, Sycylia
siła klątwy papieskiej: daje prawo do złamania swietej przysięgi lennej
† chce wprowadzić zależność lenną, chce zatrzymać inwestyturę
regaliści - zwolennicy władzy królewskiej
13. Proces desakralizacji władzy monarszej - hierokratyzm.
1122 - konkordat w Wormacji, wybór bp. i opatów = kapituła, cesarz przyjmuje przysięgę na wierność i daje dobra. (Kalikst II - HV)
XIII w. - koniec centralizacji †
słabe podłoże od dołu, identyfikacja papieża z †, feudalizacja, powstaje kolegium kardynalskie i sąd papieski
Innocenty III (XII/XIII w.) - zobowiązanie do posłuszeństwa Ottona IV, kiedy ten ma to gdzieś, wspieranie uniwersalizmu papieskiego.
hierokratyzm - odrzucone pozory równości władzy świeckiej i duchowej, papież nie zawsze korzysta z prawa władzy pap. Może wykonywać penię władzy świeckiej bezpośrednio a monarchowie mają prawa tylko wykonawcze
Innocenty IV - chciał podeptać smoka (Fryderyka II Rogera) i węże (monarchowie państw okalających Rzeszę)
zanik cesarza na rzecz króla niemieckiego
podstawy papalizmu i hierokratyzmu:
teoria jedności świata; świat jest zbudowany na podobieństwo organizmu, stąd nie może mieć dwóch głów
teoria kościoła-duszy i władzy świeckiej-ciała; w hierarchii bytów najwyżej jest byt uduchowiony
teoria wyższych zadań papiestwa i niższych zadań państwa
teoria kościoła jako instytucji doskonałej i państwa jako tworu obarczonego grzechem
teoria wikariatu, głosząca że po śmierci cesarza władza wraca do papieża; stąd w okresie bezkrólewia na tronie zasiada papież
teoria dwóch mieczy darowanych Piotrowi; papież jest jedynym depozytariuszem miecza świeckiego
teoria darowizny Konstantyna
teoria papieża jako reprezentanta ludu rzymskiego
w drugiej połowie XIII w. papiestwo zaczęło głosić pogląd, że władza papieska może wykonywać władzę świecką w każdym przypadku; papież jest źródłem wszystkich władz państwowych, jest sędzią wszystkich.
Unam Sanctiam (1302 r.) - wydaje ją Bonifacy VIII w sporze z królem Francji Filipem Pięknym; papież podniósł swoją uniwersalną władzę do godności dogmatu wiary.
14. Średniowieczna filozofia polityczna (Jan z Salisbury, Dante, Marsyliusz, Ockham)
Jan z Salisbury
1120, Old Sarum (pd. Anglia), zm. 25 X 1180, Chartres, , głosił, że człowiek uzyskuje pewne poznanie dzięki zmysłom, rozumowi i wierze; głosząc potrzebę badań spekulatywnych, przeciwstawiał się zarazem wikłaniu filozofii w spory jego zdaniem nierozwiązywalne (dlatego m.in. w sporze o uniwersalia zachowywał umiarkowane stanowisko); w traktacie filoz. Metalogicon nawiązywał do dialektyki Arystotelesa; w dziele polit. Polycraticus głosił koncepcję praw zgodną z poglądami Cycerona, przyjmował, że również władcy podlegają prawu naturalnemu, którego gwarantem jest Bóg i generalnie dwie głowy: król i kler
Dante „O monarchii” (1265-1321)
cele doczesne i wieczne nie są podporządkowane, tylko równorzędne, stąd nie ma podporządkowania środków do tych celów
2 słońa ludzkości niezależne i równoległe
wzajemna emancypacja
równorzędność
państwo niezależne od † mają, obydwie instytucje mają swoje źródła w Bogu na równych prawach
wykluczenie ingerencji † w filozofię i politykę
emancypacja filozofii jako podstawy cnót politycznych, cesarz-wola, filozof-rozum; oni obejmują całe życie doczesne
protest przeciwko uznawaniu tradycji kościelnej za prawidła wiary i państwa
podległość synowska” papieżowi, a nie prawna
przeciwko darowiźnie Konstantyna, kwestionowanie władzy † w Italii
krytyka wynikała z doświadczenia wystąpienia przeciwko władzy Bonifacego VIII we Florencji
cesarz oświetla drogę do świata, papież do Boga, dwa słońca ludzkości; cesarz jest za słaby, a papież jest zbyt zajęty polityką, jedno słońce zabiło drugie; postulat monarchii światowej - użycie terminu „ludzkość”
Marsyliusz z Padwy (1275-1343), lekarz filozof „Obrońca pokoju”,
potępiony przez † schronienie znalazł u Ludwika Bawarskiego, który był w konflikcie z †, rektor uniwersytetu w Parużu, nauka może pomijać sprawy życia wiecznego, bo nie są doświadczalne, można w nie wierzyć; religia jest faktem społecznym, umacnia moralność, ład społeczny, użyteczna i nic więcej, twierdzenia oparte na objawieniu nie są warte zainteresowań filozofa, obojętność religijna;
relacja † - państwo to relacja części do całości; † jest w państwie, jest dobrowolną wspólnotą wierzących i przynależność zależy od subiektywnej wiary, powinien mieć formy organizacyjne, ale nie powinny przypominać władzy ówczesnego † rzymskiego, prawo † nie jest prawem, po nie pochodzi od ustawodawcy-ludzi; w miejsce † widzi organizację gdzie głos ma wspólnota wiernych obywateli, suwerennego ludu, najwyższej władzy; kler może tylko radzić, tyle kościołów ile państw, sobór powszechny zwoływany przez wiernych
idea cesarstwa pod wpływem Ludwika Bawarskiego; państwa odpowiadają językom, czyli naturze ludzkiej; prekursor ruchu soborowego i reformacji filozofia i religia; rel. Jako fakt społeczny; kościół jest państwie, jego częścią
sugerował republikanizm w Kościele (koncyliaryzm)
prawo kościelne nie może być prawem, bo nie pochodzi od ludu
William Ockham (1300-1348) angielski franciszkanin, profesor Oxfordu
oskarżony o herezje schronił się na dworze cesarza Ludwika Bawarskiego; twórca kierunku kwestionującego realny byt pojęć ogólnych - nominalizmu; w kierunku światopoglądu antropocentrycznego; występował przeciwko politycznym ambicjom papiestwa, zwalczał teorię pełni władzy papieża w sprawach świeckich i duchownych; takie roszczenia wg. stwarzają perspektywę najstraszniejszej niewoli, są nielegalne i mają posmak herezji
państwo nie pochodzi od papieża; prawo ustanowienia władzy należy do Boga z tym że Bóg dał ludziom możność powoływania władców wedle ich woli: każda wspólnota może postawić sobie kogoś na czele; argumentacja była średniowieczna, wspierana o argumenty z Pisma św. ale cel - niezawisłość od papieża i postulat celu papiestwa- doczesne dobro ludzi już wychodziły poza epokę;
na szczycie porządku prawnego pozostawił prawo boże, wyrazem jego jest Pismo św. a nie to co mówi †, krok w kierunku koncepcji „czystego słowa bożego”; niższym systemem pozostaje prawo naturalne dostępne dla ludzi bez objawienia, źródło jego stanowi naturalny rozum; prawo natury to normy ogólne; tam gdzie ono nie sięga człowiek może swobodnie układać stosunki prawne.
15. Państwo i władza polityczna w doktrynie św. Tomasza z Akwinu.
Tomasz z Akwinu (1235-1274) XIX w. - neotomizm
personalizm tomistyczny zaporą dla totalitaryzmu, żył w okresie rozwoju papiestwa, adaptacja Arystotelesa, „O władzy monarchów” do króla Cypru
„O władzy nad Żydami” - do księżnej Brabantu, prawicowe ruchy odrzucały rasizm, ale były antysemickie, stąd nauka o gettcie, bo rozkładają kulturę przez lichwę, ubiór charakterystyczny, zakaz chodzenia do łaźni z †
państwo= społeczność doskonała bo daje środki do życia, wynika z natury ludzkiej do życia społecznego, wzorem jest królestwo suwerennie ustanawiające prawa; lubił hierarchię czyli to co niższe musi podlegać wyższemu, w naturze widzi gradację zjawisk, feudalizm jest zjawiskiem naturalnym
preferuje monarchię, ale pisze o mieszanym ustroju, monarchię która jest pod kontrolą dygnitarzy jakiegoś kolegium; przyjmuje też, że republika miejska jest dobrym ustrojem
król - kontrola nad hierarchią urzędów, posłuszeństwo wobec niego jest rozkazem prawa natury, można też występować przeciwko tyranom
tyran - zdobywa nielegalnie władzę lub źle jej używa, bunty mogą być gorsze od samego tyrana
wszelkie cele doczesne są podporządkowane celowi wiecznemu w konsekwencji papież jest najwyższą władzą † i może kontrolować władzę świecą, papież z woli Boga łączy dwie władze; niedocenienie cesarstwa.
nierówność jest koniecznym składnikiem każdej całości, istnieje ona w niebie; tradycyjny podział na modlących się, broniących i żywiących. tomistyczne społeczeństwo to:
a) optimates - feudałowie
b) populus honorabilis - nie są magnatami, ale mają majątek
c) vilis populus - bez majątku
własność - utrzymanie własności prywatnej stanowi konsekwencję prawa natury; w stosunku własnościowym jest:
posiadanie
użytkowanie
właściciel powinien pamiętać, że trzeba się dzielić z ubogimi
tyran - król
oligarchia - arystokracja
demokracja - republika
człowiek ma dwa cele, dwie różne natury podlegające dwóm władzom
prawo - człowiekowi właściwe jest dążenie do dobra; prawo natury jest za ogólne; powstaje lex humana czyli prawo ludzkie, ale jest też lex divina czyli boskie, sprawiedliwość i moralność chrześcijańska, synteza doktryny kościoła.
Postulowane: duplex ordae i regimmen comixtum, zwolennik hierarchii
neotomizm - w XIX w. opierano się na personalizmie, odrzucano totalitaryzm i liberalizm
totalitaryzm - prymat państwa, często brak religii
autorytaryzm - władza nie wchodzi w sferę prywatną, ale ucina grę partii, systemy tradycjonalne
liberalizm - gra partii, laicyzacja
16. Ruchy heretyckie wobec zagadnienia państwa i władzy.
powoływanie się na wczesne †, osobista cnota jest ważniejsza od urzędu, nie uznają papieża ani króla, herezje mają posłuch u biedoty, brak programu na teraz i tendencje apokaliptyczne, wszystko się samo zrobi, albo można to przyspieszyć ascezą, ideologie protest; regułą było że ich twórcami byli przedstawiciele klas rządzących, ale klasy niższe przyjmowały te programy za swoje; herezje jako ruchy anarchistyczne.
KaWWaHuJA
Katarzy - poł XII w.; kwestionowanie ładu doczesnego, uderzenie w państwo, oraz w † odrzucenie własności i przysięgi, która w feudalizmie jest ważna, świat nie nadaje się do reformacji bo jest tworem zła.
Waldensi - XII w.; Francja od kupca Waldeaux, cnota osobista, odmowa składania przysiąg, potępienie sądów i kar, odrzucenie istnienia czyśćca, modlitwy za zmarłych, odpusty, grzebania ciał zmarłych w miejscach uświęconych, kult świętych, wiarę w cuda, obrzędy kościelne (śpiew kościelny jako szczekanie psów), atak na papiestwo i hierarchię, każdy człowiek może konsekrować krew i ciało pańskie, wyrzekali się majątku naśladując swego mistrza Waldeza, jałmużna; w opozycji tworzą się zakony żebrzące,
Joachimizm -Joachim z Fiore XII w. Włochy; zwalczanie bogactwa †, kościół obciążony świeckością zginie wraz z czasem jak inne organy społeczne.
Wiklifizm - Wicliffe, „O Kościele”, „O władzy papieża” Anglia, teolog XIV w., żadna władza nie może wykonywać jej w stanie grzechu śmiertelnego, głownie dotyczy †, duchowni nie potrzebują dóbr ziemskich, uzasadnienie konfiskaty, nie trzeba mieć pośredników w zbawieniu, ruchy plebejskie, ustrój † jest sprzeczny z ewangelią, każdy ma prawo do swobodnej interpretacji Pisma św., występował również przeciwko demoralizacji świeckich władców, inspirował taborycki program otwartej przemocy w celu likwidacji stanowych przywilejów w imię ewangelicznej wolności i równości.
Lolardowie - wędrowni kaznodzieje, którzy mówili o zniesieniu stanów
Husytyzm - XV w.; ten który ma grzechy nie może władać, umocnienie tożsamości Czechów
taboryci - radykalni, zły porządek obalać siłą
klikstyni - umiarkowani.
z żydami:
ustawy papieskie zakazują wypędzania i konfiskat mienia, cła, myta, wymiana monet, lichwa, wypędzani i masakrowani
z poganami
ograniczona tolerancja, prawo do własnej władzy i prawa, zło konieczne, Włodkowic - rektor UJ, tolerancja przeciwstawienie Torquemadzie, obrońca pogan przed krzyżakami - należy na nich narzucić rozporządzenia dot. żydów
z prawosławiem
są głosy o herezję, ale nie popadli w błędy doktrynalne, schizmatycy
17. Wyprawy krzyżowe jako wyraz politycznej roli papiestwa.
święta wojna o grób J.CH.; nadzieja na podporządkowanie Bizancjim, ujęcie wojny w kodeks, etos rycerza, humanizacja wojen, nowy marsz do ziemi obiecanej, nowi Mojżeszowie i Aronowie, śmierć=odkupienie grzechów.
apel papieża Aleksandra II (1063 r.) skierowany do chrześcijan o podjęcie walki z niewiernymi w Hiszpanii - rekonkwista
faktycznie zapoczątkował papież Urban II
I krucjata 1096 r.-1099 r. Normanowie, Lotaryńczycy, Włosi w 1099r. dotarli pod mury Jerozolimy, po trzydniowym szturmie krzyżacy dokonali rzezi ludności muzułmańskiej. powstało Królestwo Jerozolimskie; pierwszym władcą był książę Godfryd de Bouillon a następnie jego brat Baldwin w 1100 używając tytułu króla jerozolimskiego podporządkował sobie innych władców krzyżowców.
II krucjata 1147 r. - 1149 r. Muzułmanie zdobywają Edessę więc trzeba ją odbić - król Ludwik VII, Bernard z Clairvaux, cesarz Konrad III nie przełamał oporu tureckiego i wrócił; osłabienie wewnętrzne Królestwa Jerozolimskiego, zjednoczenie muzułmanów.
III krucjata 1189 r. - 1192 r. zajęcie Jerozolimy przez Turków; więc cesarz Fryderyk Rudobrody się wyprawa i utonął w rzece Salef; wyprawa Ryszarda Lwie Serce - opanowanie Cypru, potem pokój z sułtanem Saladynem w 1192 r. swoboda dla pielgrzymów w miejscach świętych
IV krucjata 1202 r. -1204 r. z inicjatywy Innocentego III, rycerstwo Lombardii, a potem na osłabione Cesarstwo Bizantyjskie, które w 1204 r. zdobyli, cesarzem obwołano Baldwina hrabiego tzw. Cesarstwo Łacińskie
krucjata dziecięca 1212 r. dzieci wędrują do portów śródziemnomorskich, te które dotarły zostały sprzedane do niewoli muzułmańskiej
V krucjata 1217-1221 nic specjalnego, wyprawa króla węgierskiego Andrzeja II i księcia austryjackiego Leopolda VI, król jerozolimski atakował Kair ale mu się nie udało.
wyprawa cesarza Fryderyka II 1228-29 r. do Królestwa Jerozolimskiego, był obłożony klątwą, na drodze pokojowej odzyskał Jerozolimę, Betlejem, Nazaret, bez błogosławieństwa papieża i pokojowo - stąd nie jest krucjatą do końca
VI krucjata 1248 r. - 1254 r. w 1244 utrata Jerozolimy, Ludwik IX Święty atakuje Egipt, duże straty, król w niewoli, bez długotrwałych efektów
VII krucjata 1270 coraz gorzej na wschodzie, więc Ludwik IX się wyprawia po raz drugi, szedł do Tunisu licząc na poparcie, epidemia doprowadziła go do śmierci, jego syn zrezygnował.
1291 r. - zdobycie Akka ostatniej twierdz krzyżowców
zakony:
Templariusze - 1118 r., Hugo de Payens, nazwa od siedziby zakonu znajdującej się koło świątyni Salomona, reguła wzorowana na cysterskiej
Joannici - ok. 1120 powstali ze zreorganizowanego bractwa św. Jana utrzymującego w Jerozolimie szpital i hospicjum
Krzyżacy - ok. 1190 r. ze zreorganizowanego niemieckiego bractwa szpitalnego w Jerozolimie. Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (ZSNMPDNwJ - ciekawie musi wyglądać przy nazwisku brata zakonnego)
państwa krzyżowe:
Królestwo Jerozolimskie
Hrabstwo Trypolisu
Księstwo Antiochii
Hrabstwo Edessy
Królestwo Armenii
Niemcy 1168 r. - pada Arkona na Rugii
Leszek Biały wymigał się od wyprawy krzyżowej bo w ziemi świętej nie było piwa
18. Kościół i religia a państwo w poglądach protestanckich (Luter, Kalwin, Zwingle, Beza, Hotman, Bracia Polscy, anabaptyści, anglikanie, purytanie).
Luter „Herr Omnes”
wyszydzenie rządów ludów, stąd szlachta polska nie za bardzo się przekonywała do wiary niemieckiej, odrzucenie prawa do rewolty, Bóg woli złą władzę niż bunt, kwestionowanie świeckiej władzy papieskie, kler należy poddać władzy świeckiej, modlić się- nie rządzić, państwo powinno karać herezje, kontrolować kazania, nauczanie religii, luteranizm teologicznie uzasadniał absolutyzm, lubili go w Niemczech bo był antyklerykalny, wierny nie potrzebuje pośredników, suwerenność władzy świeckiej, „miecz księcia powinien być czerwony od ociekającej krwi”, zbawienny strach, zwalczał Tomasza Munzera
Torgau 1530 - dopuszcza opór przeciwko władzy, ale tylko w wypadkach uznanych przez prawo
Kalwin
nawiązywał do nauki Ulryka Zwingliego, republikańskiego teologa reformacji zurychskiej, natura ludzka jest zepsuta, władcy by zbyt byli podobni władcy absolutnemu - Bogu, odrzucał idee luterańska kierowania sprawami religii przez organa państwowe, kościół miał być siłą samoistną, rehabilitacja pracy i zysku z kapitału , ale państwo powinno w zasadzie być podporządkowane kościołowi - miało utrzymywać wiarę chrześcijańską.
bogate republiki miejskie Szwajcarii, kościół niewidzialny ok, ale widzialny ma być w gminach, Kalwin po drugim powrocie do Genewy staje się jej władcą, republika oligarchiczna - właściwy typ władzy, we Francji: noc św. Bartłomieja, 8 wojen religijnych, antymonarchizm hugenotów, w Polsce najwięcej protestantów to byli kalwini, bo † kalwiński był słaby.
argumenty teologiczne: jednowładztwo jest konkurencją dla boga, skoro grzesznym jest człowiek to jak ma sprawować władzę? kontra papież.
u Żydów dobre były rządy sędziów
konsystorz genewski - organ mieszany z duchowieństwa i świeckich
Francja południowa - kalwini
klerykalizacja państwa
Beza
prawo do oporu gdy król złamie prawo kontraktu, w Polsce pacta conventa.
nurty plebejskie - mistycyzm wiara w wewnętrzną inspirację bożą
nastepca Kalwina „O prawach urzędu”
prawo do oporu wobec króla na podsatwie faktu zamania kontraktu, który zakreślał granice jego władzy
Zwingli
Pod wpływem M. Lutra przyjął reformacyjną naukę o usprawiedliwieniu z łaski Bożej przez wiarę i zaczął od 1519 krytykować tradycyjną obrzędowość i teologię katol., popadając w konflikt z biskupem Konstancji. Po zwycięskiej dyspucie z J. Faberem 1523 (na którą przygotował i opublikował 67 tzw. konkluzji — Schlußreden) uzyskał wpływ na radę miejską i uniezależnił się od biskupa. W tym czasie zaczął wydawać swoje reformacyjne dzieła — Commentarius de vera et falsa religione [`o prawdziwej i fałszywej religii'] (1525) oraz komentarze biblijne. Dokonał reformy porządku kośc. w Zurychu. Brał również udział w wewnątrzprotest. sporach dotyczących z jednej strony poglądów tzw. marzycieli teol. (których krytykował w licznych polemikach), z drugiej natomiast zrozumienia Wieczerzy Pańskiej, głosząc — wbrew reformacji wittenberskiej (Luter) — tezę o symbol. obecności Chrystusa w sakramencie (m.in. dysputa w Marburgu 1529). Reformacja w duchu Z. rozszerzyła się w Szwajcarii, ale napotkała sprzeciw części kantonów, co wywołało wojnę domową, w czasie której Z. zginął w bitwie pod Kappel.
anonim
Prawo przeciw tyranom: król wyższy od jednostki, ale niższy od ludu, złemu władcy można satawiać opór
Anabaptyści
ewangelia, świat jest zły, nie ma spójnej wizji państwa np. Tomasz Munzer chciał oddać władzę prostemu ludowi, który jest w stanie zapewnić dobro ogólne, idea republiki plebejskiej, wspólna własność, atakował tezę Lutra o nieomylności Biblii, ważne jest też objawienie i rozum, trzeba niszczyć instytucje i przywileje które chronią prywatne interesy, ze szkodą dla ogółu, królestwo boże na ziemi - równość bez własności prywatnej.
Arianie
urzędy są złe, bo trzeba karać, wojny są złe, XVI/XVII . odrzucenie radykalizmu
Franciszek Hotman - monarchomacha
Franko-Galia
Czasy Franków najlepsze, bo lud ograniczał władzę króla
Hugenoci to nie buntownicy, ale obrońcy starej wiary
Promocja monarchii ograniczonej, suwerenności ludu, absolutyzm osłabia państwo
Stefan de Boetie
O dobrowolnej niewoli; ludzie zapomnieli o swoich prawach; duży zasięg oddziaływania, antyabsolutyzm
Anglikanizm
Kościół państwowy; via media między katolami a protestami trójstopniowego urzędu kośc. (diakon, prezbiter, biskup), które przesądziło o episkopalnym modelu ustrojowym Kościoła, oraz uznanie tradycji za drugą po Piśmie Świętym, a obok światła rozumu (ang. reason) lub „zdrowego rozsądku” (ang. common sense), zasadniczą normę wiary i praktyki chrześcijańskiej. Uznanie Biblii, zawierającej „wszystkie rzeczy konieczne do zbawienia”, za najwyższy autorytet dla chrześcijanina, przyjęcie za obowiązującą doktryny o usprawiedliwieniu grzesznika z łaski przez wiarę, zredukowanie liczby sakramentów do dwóch: chrztu i Wieczerzy Pańskiej (komunii św.) podawanej wiernym pod obiema postaciami (chleba i wina) były najgłębszymi wyrazami oddania a. ideałom reformacji. Uwzględniając reformacyjne żądania, a. odrzucił także jurysdykcję biskupa Rzymu, ideę transsubstancjacji i ofiarniczego charakteru mszy, zanegował adorację Eucharystii i kult świętych, istnienie czyśćca, a także zniósł obowiązek indywidualnej spowiedzi przed kapłanem, dopuścił małżeństwa duchownych i przyzwolił na zniesienie przez króla zakonó
1571 39 Artykułów Religii, podstawowej deklaracji doktrynalnej a.
, stanowisko doktrynalne zw. Lambeth Quadrilateral, w tytułowych 4 punktach ujmowało wspólne znamiona a., a zarazem określało podstawy dla zjednoczenia rozbitego chrześcijaństwa: 1) Pismo Święte najwyższą normą chrystianizmu, 2) Skład Apostolski i nicejskie wyznanie wiary wystarczającymi streszczeniami wiary, 3) 2 sakramenty chrztu i Wieczerzy Pańskiej pod obiema postaciami jako konieczne obrzędy kośc., 4) hist. urząd biskupi jako gwarant jedności Kościoła.
Zróżnicowanie doktrynalne i tak zostało:
1) anglokatol. lub katol. (tzw. Kościół Wysoki, ang. High Church), akcentujący spuściznę przedreformacyjną oraz właściwe katolicyzmowi formy kultowe, włącznie z rozbudowaną pobożnością eucharystyczną, kultem Panny Marii i świętych oraz popieraniem monastycyzmu, 2) ewangelikalny (zw. w uproszczeniu Kościołem Niskim, ang. Low Church), nawiązujący do purytanizmu (purytanie) i innych form radykalnego protestantyzmu nurtu kalwinistycznego, podkreślający nadrzędność Biblii w Kościele, doktrynę usprawiedliwienia z łaski przez wiarę i potrzebę osobistego nawrócenia każdego członka Kościoła jako warunek zbawienia, minimalizujący rolę Kościoła instytucjonalnego i sakramentów, 3) liberalny (tzw. Kościół Szeroki, ang. Broad Church), unikający stanowczych poglądów pozostałych anglikanów, preferujący zachowania umiarkowane i tolerancję (czasem indyferentyzm) w zakresie zagadnień dogmatycznych i etycznych, stąd skupiający także przedstawicieli poglądów teologicznie awangardowych i niekonwencjonalnych.
Purytanizm
, nurt reformacyjny dążący do zmian w Kościele ang. zgodnie z założeniami teologii kalwińskiej
Za początek p. przyjmuje się odmowę przez część duchownych deklaracji lojalności w siedzibie biskupów anglikańskich w Lambeth 1566. Nazwa p. została użyta po raz pierwszy prawdopodobnie ok. 1567. P. jako postawa w sprawach religii istniał od początku reform w Kościele angielskim. Tak zwany okres heroiczny p. przeżył za krótkiego panowania Marii Tudor (Krwawej Mary), co barwnie, choć z przesadą, opisał w Book of Martyrs (Acts and Monuments) J. Fox.
Występowali oni także przeciw formom kultowym (szaty, organy, orientowane ołtarze, modlitwy za zmarłych), poziomowi intelektualnemu i moralnemu kleru.
postulującą zmianę ustroju kośc. z episkopalnego na prezbiteriański i dalsze reformy w duchu kalwińskim
Na pocz. 1649 Karol I został ścięty, a z parlamentu usunięci zwolennicy prezbiterianizmu (tzw. parlament kadłubowy). Powołano wówczas Republikę Ang. (purytańską), od 1653 kierowaną przez Cromwella jako Lorda Protektora. Jego rządy to okres względnej tolerancji dla protestantów (także anglikanów i baptystów) i Żydów, jej braku dla katolików i kwakrów oraz dużej surowości obyczajów w życiu publicznym. Po restauracji monarchii 1660 wprowadzono liczne restrykcje wobec purytan, m.in. zakaz sprawowania urzędów w miastach (Corporation Act 1661), ponowną ordynację duchownych wg rytu anglikańskiego (Act of Uniformity 1662), zakaz nabożeństw niezgodnych z Book of Common Prayer (Conventicles Act 1664), zakaz zbliżania się do dawnych parafii (Five Miles Act 1665), zakaz pełnienia funkcji państw. i wojsk. (Test Act 1673). W 1688 dokonała się zmiana położenia purytan (Glorious Revolution) za sprawą osadzonego na tronie Wilhelma III Orańskiego, zwolennika kalwinizmu, dopuszczającego obok Kościoła anglikańskiego istnienie wspólnot purytańskich (1689)
duchową łączność przy organizacyjnej niezależności, przyznający synodom jedynie zadania doradcze i pouczające. P. praktykował 2 sakramenty: chrzest (niemowląt) i Wieczerzę Pańską. Jednoznacznie opowiedział się za uproszczeniem oprawy zewn. nabożeństw, których centrum miało być głoszenie Słowa Bożego. Wiązało się to z wprowadzeniem prostego stylu kazań (tzw. plain style). W sensie kulturowym, p. jawi się jako „punkt widzenia, filozofia życia i kodeks wartości” (P. Miller), mające źródło w teologii reformowanej opartej na Biblii. P. dowartościował wykształcenie zarówno duchownych, jak i świeckich członków. W zakresie etyki promował tzw. cnoty purytańskie — pracowitość, uczciwość, oszczędność
19. Myśl polityczna Machiavellego jako wyraz laicyzacji poglądów na sferę polityki.
machiawelizm - cel uświęca środki, a-moralność
na soborze trydenckim „Książę” uznany za księgę zakazaną
admiratorzy „Księcia” - papież Sykstus Vi, kardynał Richelieau, Napoleon, Berlusconi
nie kwestionuje pojęcia narodu, cnoty, ale twierdzi, że działania niemoralne czasami przynoszą korzyść
zasady etyki † w życiu prywatnym powinny obowiązywać
rady dane księciu:
hojność - skąpstwo władcy, bo manifestacyjnie nie jest cnotą, co najwyżej budzi lekceważenie, jest wskazana kiedy rozdaje się rzeczy nieswoje w trakcie zdobywania władzy
łagodność - okrucieństwo, strach i może mieć trochę miłości, nie może przechodzić w nienawiść bo będzie bunt, opierając się na strachu opiera się na czymś co od niego zależy niż na miłości, która jest niezależna, lepiej dużo terroru na raz, a łaski jak kroplomierzem
metoda lwa i lisa
podstawą wnioskowania jest doświadczenie, wszechświat jest harmonią, rozwój cykliczny, dwie zasady człowieka:
Fortuna - los, niezależny od jednostki
Virtu - własna przedsiębiorczość, zdolność rozumowania i przewidywania
Historia powstania książki
Napisana około roku 1513, a wydana dopiero w 1532, kilka lat po śmierci Machiavellego, książka jest zbiorem przykładów i analiz działań bardziej i mniej wybitnych władców w historii, zwłaszcza zaś współczesnego Machiavellemu Cezara Borgii. Nie bez wpływu na charakter zamieszczanych w niej uwag są doświadczenia Machiavellego z czasów republiki, m in. spalenie na stosie Savonaroli.
Książkę Machiavelli zadedykował wnukowi i imiennikowi Wawrzyńca Wspaniałego, Wawrzyńcowi (Lorenzo) de' Medici (zm. 1519). Była próbą wkupienia się w łaski Medyceuszy po upadku wrogiej im Republiki Florenckiej (1512), w której władzach Machiavelli zajmował wysoką pozycję. W zamyśle autora służyć miała jako przewodnik i zbiór wskazówek dla księcia (władcy), który podjąłby próbę zjednoczenia rozbitych ówcześnie na kilkanaście małych księstw renesansowych Włoch.
Treść dzieła
Książę jest poradnikiem skutecznego sprawowania władzy. Przy czym jest to cel nadrzędny, który usprawiedliwia podejmowanie działań nieetycznych o tyle, o ile okazały się one skuteczne w jej utrzymaniu.
Podporządkowanie etyki polityce
Jest dla niego oczywiste, że polityka oderwała się od etyki, a "człowiek, który w każdym swym postępku zdecydowany jest przestrzegać zasad dobra, musi nieuchronnie zginąć wśród tylu, którzy nie są dobrymi".
Pesymizm
Natura ludzka jest zła. Człowiek kieruje się niskimi pubudkami i egoizmem. Dlatego " założyciele i prawodawcy państw winni zawsze zakładać z góry, że wszyscy są źli i że niechybnie takimi się okażą, ilekroć będą ku temu mieli sposobność." Sztuka rządzenia polega na poskromieniu złych instynktów swych poddanych, co można uczynić za pomocą prawa. Dobre prawo (np. republikańskie) może obrócić lud w kierunku dobrego ostępowania.
Nasze możliwości tak czy siak są ograniczone, ponieważ światem rządzi przypadek. Jeśli wyobrazimy sobie los jako rzekę, której prąd nas niesie, to cnota virtu może pozwolić nam na to, by nie dać się nieść biernie falom. Ale i tak będziemy płynąć wraz z rzeką.
Dobre i złe posługiwanie się okrucieństwem
Kluczowe dla władcy jest zrozumienie, na czym polega dobre i złe posługiwanie się okrucieństwem.
Dobre posłużenie się okrucieństwem to takie, które popełnia się za jednym zamachem, dla ubezpieczenia swojej pozycji. Złe, to takie, które z początku nieliczne, mnożą się. Okrucieństwo nawet największe jeśli poczynione raz, wzbudza najpierw paraliżujący strach, a potem zostaje zapomniane. Okrucieństwa nawet najmniejsze a popełniane ustawicznie powodują wzrost społecznej frustracji i mogą prowadzić do utraty władzy.
Ogólnie należy kierować się zasadą, że "gdy się krzywdzi człowieka, należy czynić to w ten sposób, aby nie trzeba było obawiać się zemsty".
Cechy skutecznego władcy
Niemożliwe jest posiadanie samych dobrych cech. Uniemożliwiają to realia stosunków międzyludzkich. Książę więc powinien unikać przede wszystkim takich wad, które grożą utratą księstwa. Zmienność, zniewieściałość, tchórzliwość i wahanie się to wady szczególnie niewskazane dla księcia.
Jeśli chodzi o hojność, to lepiej być hojnym dysponując cudzą własnością, skąpym - jeśli chodzi o własne dobra. Lepiej budzić strach niż miłość. Ludzie będą cię kochać, póki będzie ci się wiodło, ale gdy znajdziesz się w trudnej sytuacji, opuszczą cię. Tak jest reguła. Hannibal budził respekt wśród żołnierzy i ci go słuchali. Scypion był pobłażliwy, a jego wojska zbuntowały się w Hiszpanii.
Książę nie może, niestety, dotrzymywać wiary, jeśli przynosi mu to szkodę. Choć dobry książę powinien być litościwy, ludzki, religijny, prawy i powinien dotrzymywać słowa, to "nie jest potrzebnym, by książę posiadał wszystkie owe zalety, (...) lecz jest bardzo potrzebnym, aby wydawało się, że je posiada". Szczególnie, że są sytuacje, w których by utrzymać władzę, trzeba postępować wbrew nim.
By utrzymać władzę, trzeba walczyć, a są dwa sposoby prowadzenia walki:
prawem - to sposób ludzki
siłą - to sposób zwierzęcy
Oczywiście, trudno by księciu nie przyszło też walczyć w sposób zwierzęcy. Tu wzorem dla księcia winny być lew i lis. Każdy osobno nie poradzi sobie, bo lew nie umie unikać sideł, a lis bronić się przed wilkami. Trzeba być więc lisem, by wiedzieć, co sidła i lwem, by strach budzić wśród wilków.
Utrzymanie władzy
Są dwa odmienne rodzaje rządzenia:
Francję łatwiej podbić, trudniej utrzymać, Turcję - trudno podbić, a łatwiej utrzymać. Rządy Dariusza były typu tureckiego, dlatego Aleksander raz go podbiwszy, mógł z łatwością utrzymać jego państwo.
Można zostać księciem podążając ścieżką zbrodni, jak czynili to Agatkles Sycylijski czy Oliverotto da Ferno. Utrzyma się przy władzy ten, kto dobrze posługuje się okrucieństwami. Ale lepiej jest, gdy zostanie się księciem dzięki przychylności współobywateli, bo wtedy łatwiej utrzymać się przy władzy, ponieważ unika się nienawiści poddanych. Ważne, by książę otaczał się ludźmi, których pozycja zależy wyłącznie od niego. Gubi siebie bowiem ten, co czyni drugiego potężnym.
Trzeba pamiętać, że będąc u władzy trudniej i niebezpieczniej opierać się na artokracji niż na zwykłym ludzie, bo "ci bowiem chcą uciskać, tamten nie chce być uciskanym". Zresztą utrzymanie się nowego księcia zależy przede wszystkim od jego dzielności. Łatwiej przy władzy utrzyma się ten, co więcej liczył na męstwo niż szczęście przy jej zdobyciu.
Szczególnym przypadkiem są księstwa kościelne, które zdobywa się dzięki cnocie lub szczęściu, a zatrzymuje bez jednego ani drugiego.
Władanie księstwem dziedzicznym jest łatwiejsze niż nowym. W nowych lepiej już zakładać kolonie niż załogi wojskowe. Gdy zdobędzie się państwo przyzwyczajone do wolności, ma się trzy możliwe sposoby jego utrzymania:
Zniszczyć je (najskuteczniejszy)
Zamieszkać w nim (też godny polecenia)
Zostawić prawa i stworzyć wewnętrzny oligarchiczny rząd
Przed niebezpieczeństwami zewnętrznymi, czyli sąsiadami, broni się dobrym wojskiem i dobrymi przyjaciółmi, o których nie trudno, gdy ma się dobre wojsko. Przed niebezpieczeństwami wewnętrznymi, czyli spiskami, broni się nie budząc ani nienawiści, ani lekceważenia, By nie budzić antypatii powinno się innym zlecać rozdzielanie ciężarów, a sobie - rozdawanie łask. Szacunku przysparzają wielkie przedsięwzięcia i dawanie niepospolitego przykładu.
Dobre państwo
Ale by czuć się bezpiecznym na tronie trzeba przede wszystkim stworzyć dobre państwo. Najważniejszą podstawa dobrego państwa jest dobre wojsko i dobre prawo. Przy czym z tych dwojga ważniejsze jest dobre wojsko, ponieważ bez dobrego wojska nie ma mowy o dobrym prawie. Złym wojskiem jest wojsko najemne i posiłkowe. By prowadzić skuteczne wojny, książę winien studiować i naśladować czyny wielkich mężów przeszłości. Na przykład powiada się, że Cezar nasladował Aleksandra.
20. Kontrreformacja wobec problematyki władzy państwowej - poglądy Piotra Skargi.
Dzieła
O jedności Kościoła Bożego pod jednym pasterzem, 1577 (drugie wydanie w 1590 pod tytułem O rządzie i jedności Kościoła Bożego pod jednym pasterzem)
Żywoty świętych 1579 (ukazało się 8 wydań za życia autora)
Synod brzeski i jego obrona 1597
Żołnierskie nabożeństwo, 1618
W swojej twórczości Skarga prezentuje bogaty, ornamentacyjny styl oratorski o kunsztownej konstrukcji z wpleceniem wydarzeń polskich w prozę stylizowaną na biblijne księgi prorockie. Narrator jawi się jako profetyczny obrońca wartości i tradycji narodowej, a także wiary chrześcijańskiej. Wizerunek Skargi jako natchnionego narodowego kaznodziei utrwalili romantycy przede wszystkim Mickiewicz i Norwid, a także malarz Jan Matejko (Kazanie Skargi).
Skarga głosił kult ascezy, wskazywał na znaczenie celibatu i pielgrzymek. Reprezentując stanowisko katolickie, swoje argumenty opierał na Piśmie św., wskazując na potrzebę wykorzenienia herezji w celu odnowy silnego państwa. Był przeciwny dialogowi wyznaniowemu i tolerancji religijnej. Szczególnie atakował arian (prowadził m.in. dyskusje z pisarzem Hieronimem Moskorzewskim), których wykluczał z grona wspólnot chrześcijańskich i zarzucał im powiązania dogmatyczne z wyznawcami islamu. Polemizował także z kalwinami. Ponadto propagował ideę unii Kościoła katolickiego z Kościołem prawosławnym.
nadworny kaznodzieja Zygmunta III, Kazania sejmowe, potępienie polityki szlachty jako źródła anarchii w państwie, nawoływał do reformy w duchu centralizmu i absolutyzmu, chciał znieść izbę poselską w sejmie, władzę zwierzchnią powierzał królowi, ten miał ją dzielić z możnowładztwem skupionym w senacie, żądał od monarchy zgniecenia reformacji i ugruntowania nietolerancji religijnej
Frycz Modrzeski - program złagodzenie przedziałów stanowym, obrona chłopów, protest przeciwko nadmiernej pańszczyźnie, obrona mieszczan, przeciwstawiał się „złotej wolności”; prawa jasne i humanitarne, pacyfizm.
Bracia Polscy:
lewica - odrzucenie sprawowania urzędów, kary śmierci, składania przysiąg, służby wojskowej, nosili drewniane w miecze, Grzegorz Paweł, Marcin Czechowic
umiarkowani - dopuszczali płacenie podatków i służbę wojskową, Szymon Budny
21. Absolutyzm europejski wobec problematyki państwowo - kościelnej.
Jean Bodin 1530-1596
silne państwo, na bazie doświadczeń wojennych z hugenotami tworzy teorię, władca absolutny ograniczony przez prawo zwyczajowe, kontra monarchomachowie, reakcja na wojny we Francji, król jest najważniejszy, papież nie jest zwierzchnikiem, kler jest tylko jednym ze stanów, † niżej od państwa, interesuje go religia, o tyle o ile jest częścią polityki
monarchomachowie - sugestia monarchii ograniczonej, suwerenność ludu
przedstawiciele:
Franciszek Hotman 1537 r. hugenoci nie są buntownikami tylko obrońcami starego ładu germańskiego, papieże zgubili Francję, idealne były czasy Franków, kiedy władza była nie-dziedziczona i można było ich usuwać, krytyka arystokracji, zgromadzenia hugenockie na wzór dawnych dziejów
Anonim „Prawo przeciw tyranom” król jest wyższy, ale nie od całego ludu, może być bunt
Stefan de la Boetie „O dobrowolnej woli”, ludzie zapomnieli o prawach swoich, do oświecenia, antyabsolutyzm.
Galikanizm - nurt wybuchnął za Ludwika XIV (1661 r.), zatargi z papiestwem, artykuły galikańskie mówiące o stosunku państwa francuskiego do † państwa są niezależne od †, papieże niżsi od soboru, 1678 r. ekskomunika, 1693 r. uchylenie artykułów galikańskich
Józefinizm - XVIII w. Austria Józef II (1740 r. - 1850 r.), rządy absolutne nad †
Febronianizm - Niemcy, małe państewka, gdzie bp. byli na czele i mieli rolę polityczną, wykorzystanie tez galikańskich do głoszenia wyższości soboru, nie jest to na rękę cesarstwu, więc się załamuje
miejsce monarchii papieskiej powinna zająć federacja Kościołów nar.); sformułowana w Niemczech przez bpa J.N. Hontheima (podpisanego jako Justinus Febronius) w dziele pt. De statu ecclesiae...
do rewolucji francuskiej istnieje monarcha i kościół, państwo jest czynnikiem współdziałającym
absolutyzm - monarcha kieruje państwem w sposób rozumny, władca widzi bardziej z daleka i bardziej z wysoka, stąd widzi lepiej, król jest identyczny z państwem (L XIV „państwo to ja”), państwo przypomina organizm, którego lekarzem jest król
absolutyzm oświecenia - król to organizator szczęśliwości poddanych, monarcha jako ojciec narodu
22. Tendencje do separacji kościołów krajowych od papiestwa.
patrz wyżej plus kraje protestanckie
23. Cerkiew prawosławna a carat w dobie absolutyzmu.
w końcu średniowiecza jest tylko jedno państwo prawosławne - Moskwa
car - tutaj to odpowiednik basileusa; idea przedmurza chrześcijanstwa
Iwan Groźny
1596 r. - patriarcha w Moskwie
przewaga państwa nad † w duchu bizantyjskim
poł. XVII w. patriarcha Nikon stara się zamienić, ale zostaje pozbawiony urzędu i umiera w zakonie
Reformy Piotra Wielkiego: obawiał się, że † jest za silny; po śmierci Hadriana patriarchy w 1700 r. trwa 21 lat reforma, na miejsce patriarchy Świątobliwy Rządzący Synod podległy carowi aż do 1917 r., spojenie † z caratem, charakterystyczne dla XVII/XVIII w. w Europie
więcej pyt. 9.
24. Oświecenie i ideologia rewolucji francuskiej wobec religii.
1789 r. - rewolucja francuska odsuwa † na bok, stany generalne przemienione w Zgromadzenie Narodowe, duch mieszczański i laicki
konstytucja cywilna duchowieństwa poddaje duchowieństwo rządom ludu, deklaracja Praw Człowieka i Obywatela wprowadziła wolność sumienia
konflikt Francji z † w czasach jakobinów
w międzyczasie próby utworzenia jakichś zeświedczonych odpowiedników Kościoła, np. kult najwyższej istoty(Robespier) religia rozumu i natury, teofilantropizm, religia społeczna (ruso)
1801 - konkordat Francja - Rzym; zdano sobie sprawę ze stabilizującej roli Kościoła i jego przeydatności I konsul otrzymuje prawa dawnego króla, czyli może mianowac bpów, etc.zmniejszopno tez liczbę diecezji
1802 artykuły organiczne - przywrócenie artykułów galikańskich, ogrniczenie włzy papieskiej
1804 Napoleon się koronuje i Józefinę
1809 - wcielenie Pańswa Kościelnego do Rzymu
J.J.Rousseau
Z zeszytu =P
25. Główne nurty ideowo-polityczne wobec religii w XIX wieku (konserwatyzm, ultramontanizm, liberalizm, socjalizm utopijny, socjalizm naukowy, nacjonalizm socjadarwinistyczny i chrześcijański)
Konserwatyzm
Konserwatyzm z łac. conservare (zachowywać, ocalić, nietkniętym zostawić) jest doktryną polityczną. Po raz pierwszy termin ten został użyty przez filozofa angielskiego Edmunda Burke`a, który określał konserwatyzm jako "skłonność do zachowania przy równoczesnej możliwości ulepszenia". Związany z ancient regime; reakcja na RewolFr.
W znaczeniu politycznym konserwatyzm to termin odnoszący się do jednej z wielu filozofii lub ideologii politycznych, także na określenie opcji politycznej reprezentowanej przez wiele współczesnych partii politycznych (zwykle kojarzonych z prawicą). Jako idea polityczna termin ten po raz pierwszy użyty został na początku XIX wieku przez zwolennika restauracji François René de Chateaubriand.
Konserwatyści często odwołują się do takich wartości, jak tradycja, religia, naród, rodzina, hierarchia, autorytet, odpowiedzialność, wolność osobista, własność, poszanowanie prawa.
Cechy: boski porządek społeczny, niew-moc rozumu ludzkiego, nie postęp, tradycja i przeszłość, krytyka rewolucji i gwałtownych zmian, nieufność względem egalitaryzmu i uniformizmu
Doktryna konserwatyzmu wyrosła na radykalnej krytyce oświecenia, przejawiającej się:
krytyką oświeceniowego indywidualizmu (antyindywidualizm):
Konserwatyści uważali, że człowiek jest z natury istotą społeczną i dlatego musi żyć w społeczeństwie. Odrzucali oświeceniową teorię umowy społecznej oraz koncepcje praw natury, uważali, że człowiek nigdy nie żył sam - zawsze otaczało go społeczeństwo, a nawet jeśli żył sam, to nie był człowiekiem - uczłowieczył się dopiero wtedy, kiedy się uspołecznił.
krytyką oświeceniowego racjonalizmu (antyracjonalizm):
Filozofowie oświecenia uważali, że człowiek kieruje się tylko i wyłącznie racjami rozumu, natomiast konserwatyści odrzucali ten pogląd. W ich przekonaniu człowiek jest istotą rozumną, ale jego działanie przede wszystkim jest determinowane przez namiętności i uczucia. Antyracjonalizm jest wizją człowieka, według której rozum jest hamowany przez uczucia.
krytyką odrzucenia przez oświecenie grzechu pierworodnego:
Konserwatyści twierdzili, że w człowieku jest nieusuwalna doza zła, która jest właśnie wynikiem grzechu pierworodnego. Człowieka nie można pozostawić samemu sobie, ponieważ wytworzyłby się konflikt miedzy ludźmi - swoista wojna wszystkich przeciw wszystkim. Niezbędna jest władza, która zapanuje nad społecznością. Władza opisywana była jako swego rodzaju misterium
Koncepcja jednostki
Konserwatywna analiza życia społecznego opiera się na krytycznej ocenie cech natury ludzkiej. Konserwatyści nie podzielają charakterystycznego dla ideologii oświecenia optymizmu odnośnie do możliwości wyeliminowania złych cech właściwych naturze człowieka. W ich mniemaniu jednostka ludzka nigdy nie będzie doskonała, niezależnie od tego, jakie warunki zewnętrzne będą określały jej postępowanie. Nie one decydują o zachowaniach człowieka, lecz jego skazana na słabość, skażona grzechem pierwotna natura. Dlatego człowiek powinien szukać wskazówek dla swych działań w religii, odwoływać się do uznanych autorytetów. Zwolennicy nurtu konserwatywnego odrzucają jednostronne spojrzenie na jednostkę jako istotę racjonalną, podkreślając, że kieruje się ona w swych wyborach również instynktami i emocjami.
Ultramontanizm
Ultramontanizm (łac. „ponad górami”) - kierunek postulujący podporządkowanie polityki Kościołów katolickich w różnych krajach decyzjom papieża. ultramontanizm, tendencja w katolicyzmie XIX w. sprzyjająca centralizacji władzy kośc. w rękach papieża; zapoczątkowany w XVII-XVIII w. w sporach z gallikanizmem, józefinizmem i tendencjami liberalnymi, rozwinął się zwł. we Francji w starciu ze świeckim państwem (np. L. Veuillot); ultramontanie popierali politykę Piusa IX (syllabus dołączony do Quanta cura w 1864) i bronili dogmatu o nieomylności papieża, ustanowionego 1870 na Soborze Watykańskim I.
Samo pojęcie pochodzi z Niemiec, oznacza, że decyzje w sprawach Kościoła są podejmowane wyłącznie w Rzymie, "za górami".
Teoretykiem ultramontanizmu był Joseph de Maistre (1753-1821).
Liberalizm
Klasyczny liberalizm
Klasyczne poglądy liberalne cechuje nastawienie, że ani rząd, ani żadna grupa czy jednostka społeczna, nie powinny w żaden sposób zakłócać wolności jednostki, a jedynym dopuszczalnym zniewoleniem jest sytuacja, gdy jednostka stanowi rzeczywiste zagrożenie dla czyjejś wolności lub mienia. Państwo liberalne nie powinno "wtrącać się" w sprawy swoich obywateli, a podstawą budowania praw powinny być prawa naturalne.
Klasyczny liberalizm był za demokracją, jednak z zapewnieniem ochrony mniejszości przed tyranią większości. Promowany prezz Napoleona i Wiosnę Ludów; zaakceptowany dopiero prezz Wat II
Ekonomicznie klasyczny liberalizm był za polityką laissez faire i przeciw merkantylizmowi. Zgodnie z jego założeniami, ingerencja państwa w gospodarkę jest niepotrzebna, a nawet bardzo szkodliwa, gdyż biedzie najlepiej potrafi zaradzić szybko rozwijająca się gospodarka.
Cechy lib. Wg Sobolewskiego: wiara w postęp, indywidualizm, prawa wolnościowe, własność prywatna, ograniczone funkcje państwa
Kowalczyk, 3 liberalizmy: polityczny (system parlamentarny, wieopartyjny), filozoficzny, ekonomiczny (zachowanie hipoteki społecznej)
Katolicki liberalizm - zespół poglądów wyznawanych przez katolików aprobujących ideologię liberalną i dążących do tego, by Kościół uznał ustrój społeczny oraz polityczny opierający się na liberalizmie. Ruch ten ma swoją genezę w rewolucji francuskiej.
Socjalizm utopijny
Socjalizm utopijny miał na celu zniesienie własności prywatnej jako źródła wyzysku i zamianę dotychczasowych stosunków wspólnotą majątkową i równością wszystkich obywateli. Procesy industrializacyjne i mechanizacyjne zachodzące od początków XIX wieku (najpierw w Anglii, Francji, Niemczech, potem w Europie Środkowej i Wschodniej) spowodowały pojawienie się nowych grup społecznych - robotników wielkoprzemysłowych i kapitalistów. Warunki pracy, płacy i życia robotników były bardzo złe, a ulegały dalszemu pogorszeniu przede wszystkim dlatego, że napływ do miast dużej liczby ludzi poszukujących pracy powodował konkurencję na rynku pracy. Spadek poziomu życia robotników i szybko rosnące nierówności społeczne były dostrzegane przez filozofów, ekonomistów, a nawet samych przemysłowców. Jednak zło widzieli oni wyłącznie w egoistycznych postawach indywidualistycznych, które zmieniały niekorzystnie rzeczywistość i propagowali altruizm oraz dobro wspólne. Drogą do osiągnięcia tego miała być świadomie zorganizowana wspólnota, która zapewni każdej jednostce należne jej miejsce. W połowie lat trzydziestych XIX w. owe dążenia do stworzenia systemu idealnego, bez egoizmu, przymusu i wyzysku, zyskały nową nazwę - socjalizm.
Pierwsi teoretycy, zwani socjalistami utopijnymi, odwoływali się do dobrej woli społeczeństwa i ewolucyjnego charakteru przebudowy świata. Chcieli zastąpić tradycyjny układ pracodawca - robotnik wymyślonymi przez siebie dobrowolnymi zrzeszeniami produkcyjnymi.
Przedstawicielami socjalizmu utopijnego byli: Robert Owen, Henri de Saint-Simon, Charles Fourier.
Socjalizm naukowy
Socjalizm naukowy - ideologia, która starała się nadać charakter naukowy socjalizmowi utopijnemu. Stawiała sobie za cel opisanie i zmienianie świata. Twórcami socjalizmu naukowego byli Karol Marks i Fryderyk Engels. Głosili, że robotnicy siłą powinni zabrać majątki i przejąć władze. władze. Socjalizm naukowy dzieli się na trzy części: - Komunizm - Anarchizm- Socjaldemokracja Komunizm to ustrój polityczny w który uważa, że aktualny stan w jakim państwo się znajduje jest zły i trzeba go zmienić. Środkiem do zmiany jest rewolucja. Najwyższym elementem społecznym jest klasa robotnicza, która powinna przejąć władzę i założyć dyktaturę proletariatu. Komuniści chcą wszelkiej równości czyli pozbyć się własności prywatnej i z czasem kiedy państwo zacznie upadać zlikwidować je. Anarchiści maja tę samą koncepcję co komuniści lecz ze zmienioną o szybkość rozpadu państwa. Komunizm zakłada że państwo samo upadnie zaś Anarchizm chce pomóc aby do tego doszło szybciej poprzez rewolucję, zamachy na polityków, terroryzm. Socjaldemokracja to ustrój polityczny z dosyć odmienną koncepcją. Równiez chca zminy stan aktualnego lecz nie poprzez rewolucję i krwawe zamieszki. Socjaldemokraci uważają że państwo i władza są dobre i nie trzeba ich likwidować zmiany trzeb adokonac w inny sposób poprzez: wykorzystanie funkcjonalności państwa do własnych celów czyli: robotnicy powinni założyć partie polityczna i wystartować w wyborach parlamentarnych następnie zdobyć większość i poprzez reformy zmienić obecny stan państwa.
Nacjonalizm socjaldarwinistyczny - związany z koncepcją ras
Gobineau - Twórca „chemii” ras i „geologii moralnej”. O wszystkim decyduje czystość rasowa. Rozwój społeczeństwa zależy od czystości rasy i zdolności wrodzonych. Podzielił hierarchicznie rasy: rasa biała - władcy, ambiwalentni, racjonalni, inteligentni, organizatorzy, rasa żółta - męska, kupcy, trzeźwość, praktyczność, rasa czarna - kobieca, zmysłowość, uczuciowość, mało twórczy, estetyczni. Indie i Chiny zachowały czystość rasową, stąd niezmienność kultury tamtych cywilizacji. Z mieszaniny rasy aryjskiej (Germanie) w Europie z niższymi rasami tubylczymi powstała burżuazja.
Nacjonalizm chrześcijański
inność i oryginalność myśli narodowej kreślonej przez Popławskiego, Dmowskiego, Giertycha czy Doboszyńskiego
doczytać z Grotta =/
nacjonalizm i jego gałęzie:
zwalczanie religii w imię kocepcji neopogańskich
afirmacja religii crześcijańskiej; twierdzenia uzgodnione z nauką kościoła - rozwijał się w krajach katolickch
indyferencja religijna
26. Informacje o polityce wyznaniowej ważniejszych państw (konkordaty) - ogólna charakterystyka.
umowa międzynar. zawierana między państwem a Kościołem rzymskokatol., regulująca sytuację prawną Kościoła w danym państwie.
Po I wojnie światowej k. został zawarty 1925. Zapewniał on Kościołowi rzymskokatol. w Polsce korzystne warunki działalności i rozwoju. W 1945 Tymczasowy Rząd Jedności Nar. uznał, że k. przestał obowiązywać z powodu jego naruszenia przez Stolicę Apostolską w czasie II wojny światowej. 28 VII 1993 rząd pol. podpisał nowy k. W dyskusji nad jego ratyfikacją podnoszono zróżnicowane wątpliwości i zarzuty natury prawnej i polit., podzielane przez ugrupowania lewicowe w Sejmie. Po wyborach parlamentarnych 1997 prawicowa większość Sejmu wyraziła zgodę na jego ratyfikację, która nastąpiła 23 II 1998.
Francja (1801, za rządów Napoleona)
Bawaria (1817)
Prusy (1821)
Hiszpania (1851, 1953 - za rządów generała Franco) Hiszpania Franco - spojenie religii z państwem, faszyści byli jednym z ugrupowań powiązanych z Franco, państwo katolickie, stąd po Vaticanum II się rozrzedzało, zbliżenie do prawicowej socjaldemokracji,
Austria (1855)
Polska (1925, 28 lipca 1993)
Rumunia (1927)
Czechosłowacja (1928)
Włochy (1929 - za rządów Musoliniego, 1984; K. Dostaje odszkodowanie za zabranie Państwa Kościelnego,
Niemcy (1933, za rządów Hitlera)
Litwa (1934)
Doczytać -.-!@#$
27. Główne nurty ideowo-polityczne wobec religii i kościołów w XX wieku (socjaldemokracja, komunizm, liberalizm, nacjonalizm, faszyzm włoski, hitleryzm, neopoganizm) \
Socjaldemokracja, ruch społeczny zapoczątkowany przez robotników zmierzający początkowo do zastąpienia kapitalizmu socjalizmem, a następnie do uspołecznienia gospodarki rynkowej i zmniejszenia nierówności społecznych.
Socjalizm: utopijny (związany z chrz.) i naukowy (marksowski)
Komunizm
Pius IX potępił komunizm i socjalizm w encyklice Quanta cura. Podobnie Leon XIII potępił komunizm i socjalizm jako herezję w encyklice Quod apostolici muneris z 28 XII 1887 Po II wojnie świat., w okresie tzw. zimnej wojny, Kościół katol. zajął silnie antymarksistowskie i antykomunistyczne stanowisko. Święte Oficjum wydało 28 VI 1949 dekret ekskomunikujący komunizm i komunistów Decretum contra communismus Pewne otwarcie na dialog z marksizmem stało się możliwe dzięki Soborowi Watykańskiemu II, podczas którego Kosciół katol. zróżnicował swoje nastawienie do marksizmu. Nie uległ grupie nacisku, która chciała potępić komunizm, chociaż w konstytucji Gaudium et spes odrzucił marksistowski ateizm, oczekujący wyzwolenia człowieka jedynie od wyzwolenia gosp. i społecznego. Marksizm nie został tu jednak określony z imienia, jedynie w przypisie 16. do artykułu 21. została przypomniana nauka Kościoła od Piusa XI do Pawła VI, ale bez dekretu ekskomunikacyjnego z 1949
Hiszpania Franco - spojenie religii z państwem, faszyści byli jednym z ugrupowań powiązanych z Franco, państwo katolickie, stąd po Vaticanum II się rozrzedzało, zbliżenie do prawicowej socjaldemokracji,
do Manitena - laicyzm czyli bezbożność jest potępiona, władza nie może uchylać się od praw bożych, bo jak miała być respektowana, postulat wydawania ocen moralnych w sprawach politycznych
Andrzej Trzaska - dwa nurty walczą z demokracją, faszystowski i katolicko-narodowy np. Akcja Francuska czy też w Hiszpanii i Portugalii
stara „Falanga” w Hiszpanii faszystowska, bunt Franco przeciwko republice komunistycznej, byli też monarchiści i liberałowie, nowa Falanga - front narodowy, państwo autorytarne, faszyzm nie rozwijał się w krajach rolniczych
Salazar w Portugalii 1928 r. - 1971 r. ustrój autorytarny, korporacjonizm, oparcie w encyklikach, usuwa partie żeby nikt inny nie mógł wygrać, nie ma wizji człowieka czy też wielkiej ingerencji w gospodarkę
inne państwa: Litwa, Węgry
W Polsce: przed wojną silna endecja i słaba chadecja, eliminacja wyborów
systemy klerykalno-konserwatywne
1942 r. - pierwsze użycie terminu nacjonalizm chrześcijański
propozycje † dla państwa: małe warsztaciki, wiara w moc silnika elektrycznego, idea Nowego Średniowiecza, formacja katolicka odrzuca pojęcie absolutu=narodu, naród to poszerzona rodzina, odrzucenie rasizmu, bo się kłóci z spirytualizmem chrześcijańskim, nacjonalizmy umiarkowane nie burzą miłości bliźniego w przeciwieństwie do nacjonalizmów skrajnych, w zasadzie odrzuca się państwo totalitarne bo mogłoby ingerować w sprawy światopoglądowe
okres zmierzchu demokracji, koncepcja ks. Kawskiego totalizmu chrześcijańskiego, wyciąganie starych idei, Bolesław Piasecki - „Falanga” lata 30-te, nietykalność kościoła i rodziny, gospodarka planowa, monopartia, idea nowego człowieka, ok.4000 członków
w Endecji ok. 200.000 członków, wzrok na zachód, państwo katolickie polskiego narodu, nie totalitarne, monoideowość
wtedy uznawano, że kapitalizm się kończy, stąd droga przez komunizm czy korporacjionizm
historiozofia - epoki, które realizowały podobne idee były dobre więc trzeba tak postępować, do średniowiecza, bo król nie ingerował w to czym poddany jeździ a Hitler tak.
antysemityzm 3,5 mln. 10% ludności Polski, ideologia chrześcijańska - odwoływanie się do Tomasza, który propaguje getto, izolacja od Żydów, nawiązywanie do średniowiecza, Żydzi są niemoralni, bp. Teodorowicz twierdził, że Żydzi poprzez Talmud odwrócili się od starego zakonu, odrzucenie rasizmu.
nacjonalizm ukraiński w Galicji, 150-200 tyś Doncow, doktryna oparta o darwinizm społeczny, wszyscy walczą ze wszystkimi stąd słabszy musi zginąć, doktryna chrześcijańska, aczkolwiek metropolita Szeptycki ich nie potępiał bo można by ekspandować.
„co zostało? w Polsce partyjki się zeszły z kręgami mówiąc nie naukowo a'la Rydzyk”
Władza polityczna w doktrynie II soboru Wat.
Rezygnacja z państwa wyznaniowego, porozumienie z liberalizmem, prekursor: Maritaine, sugeruje koncepcje państwa laickiego, postuluje oddizłaywanie zapośredniczone prezz katolików świeckich, mają działać w ramach demokracji liberalnej
Chrześcijańska moralność polityczna
13