MAKROEKONOMIA

Model Simple Economy. Podstawowa tożsamość makroekonomiczna najogólniej opisująca zależności w gospodarce, jako całości, która charakteryzuje się otwartością (występuje eksport i import) oraz w której działa państwo, jako podmiot gospodarowania (podatki i transfery), wygląda następująco:

Produkt krajowy brutto (pol. PKB, ang. GDP) to miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze, zlokalizowane na terytorium danego kraju bez względu na to, kto jest ich właścicielem.

PKB w cenach rynkowych to miara produkcji rynkowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi.

PKB w cenach czynników wytwórczych to miara produkcji rynkowej z pominięciem podatków pośrednich.

Dochody netto z tytułu własności lub pracy za granicą to różnica pomiędzy dochodami obywateli danego kraju uzyskanymi za granicą a odpływem dochodów z własności lub pracy należnych cudzoziemcom.

Produkt narodowy brutto (pol. PNB, ang. GNP) to pieniężny wskaźnik bieżącej wartości rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych (nabywanych przez ostatecznych użytkowników), wytworzonych w gospodarce w danym okresie (równe sumie wartości dodanych i sumie dochodów czynników produkcji); suma PKB i dochodów netto z pracy lub własności za granicą (miara całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju - bez względu na miejsce świadczenia usług).

Produkt narodowy netto (pol. PNN) to produkt narodowy brutto pomniejszony o odpisy amortyzacyjne majątku trwałego przedsiębiorstw.

Dochód narodowy (pol. DN) to całość dochodów wypłacanych właścicielom wykorzystywanych czynników produkcji (procenty - kapitał, renty - ziemia i płace - praca) równa całkowitym kosztom produkcji dóbr i usług zawartych w PNN.

Dochody osobiste (pol. DO) to ta część dochodu narodowego, która jest wypłacana poszczególnym jednostkom (osobom fizycznym).

Dochody osobiste do dyspozycji (pol. DOD) to dochody osobiste pomniejszone o kwotę podatków osobistych i opłat niepodatkowych.

Metody obliczania PNB:

a) wydatkowa - sumowanie wydatków ponoszonych przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa prywatne, przedsiębiorstwa publiczne, agendy rządu i agendy władzy regionalnej oraz sektor międzynarodowy (eksport netto;

b) dochodowo-zasobowa - sumowanie płatności dochodowych wypłacanych właścicielom wykorzystywanych czynników produkcji (wynagrodzenia pracowników, dochody właścicieli przedsiębiorstw, dochody z rent, zyski przedsiębiorstw) wraz z pośrednimi podatkami od przedsiębiorstw i amortyzacją.

 

Rodzaje PNB:

a) nominalny - liczony w cenach bieżących;

b) realny - liczony w cenach stałych (uzyskany przez zastosowanie deflatora, wyrażającego wpływ inflacji: PNB nominalny podzielony przez deflator).

 

Wady PNB:

• nie ujmuje produkcji nieprzeznaczonej na rynek;

• nie ujmuje szarej i czarnej działalności gospodarczej;

• nie ujmuje czasu wolnego, jako dobra;

• nie obejmuje renty konsumenta z posiadanych dóbr trwałych;

• obejmuje produkcję tzw. antydóbr: zanieczyszczeń środowiska, broni, tytoniu itp.

Inwestycje trwałe przedsiębiorstwa

Inwestycje są strumieniem nowego kapitału w ciągu roku i są dodawane do zasobu kapitału. Zasób kapitału to całkowita, fizyczna ilość kapitału produkcyjnego zaangażowanego w gospodarce, który wzrasta z roku na rok w wyniku inwestowania. Inwestycje trwałe przedsiębiorstw to wydatki mające na celu utrzymanie lub wzrost zasobu kapitału trwałego. Podejmowane są głównie w celu dostosowania bieżącego zasobu kapitału do poziomu optymalnego (pożądanego) -K* Menadżer maksymalizujący wartość swojej firmy dąży do osiągnięcia optymalnego zasobu kapitału.

Poziom inwestycji mieszkaniowych (traktowanych, jako jedna z form aktywów kapitałowych):
a) zależy głównie od popytu na istniejący zasób mieszkaniowy, na który wpływają:
- zamożność społeczeństwa,
- poziom realnych dochodów z innych form aktywów,
- realne dochody netto właścicieli mieszkań;
b) podaż nowych mieszkań jest funkcją ich ceny, a ta z kolei kształtuje się pod wpływem bieżącego zasobu mieszkaniowego i popytu; kształt krzywej podaży mieszkaniowej determinowany jest przez koszty czynników produkcji i inne czynniki technologiczne.

Poziom inwestycji w zapasy (gromadzone w celu zapewnienia ciągłości produkcji) zależy od:
a) kosztów i szybkości realizacji zamówień;
b) niepewności popytu j jego wahań (potrzebne są większe zapasy do obsługi nieoczekiwanych wzrostów zapotrzebowania na produkty);
c) poziomu sprzedaży (przy wysokim poziomie sprzedaży zmniejsza się niepewność popytu i stosunek zapasy-sprzedaż; niska sprzedaż zwiększa nieprzewidziane zapasy towarów);
d) stopy procentowej (zapasy to zamrożenie kapitału, czyli koszt - wzrost stopy procentowej to spadek stosunku zapasy-sprzedaż)

Trend inaczej tendencja rozwojowa produkcji to wygładzona ścieżka obrazująca rozwój produkcji w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.

Cyklem koniunkturalnym nazywamy krótkookresowe odchylenia produkcji, aktywności gospodarczej od jej trendu. Polega na wahaniach produkcji, zatrudnienia, aktywności gospodarczej wokół długookresowych trendów.

PRZEBIEG WSPÓŁCZESNY CYKLU KONIUNKTURALNEGO

G

G linia trendu

D

D

Pełny cykl Czas

Pełny cykl

Współczesny cykl koniunkturalny składa się z dwóch faz: ekspansji i recesji, co jest wynikiem spłaszczenia i skrócenia wahań cyklicznych po II Wojnie Światowej. Przyczyny osłabienia ostrożności wahań:

• Szybki rozwój postępu technicznego po II Wojnie Światowej (elektronika, automatyka, komputeryzacja) oraz interwencjonizm państwowy był przyczyną stosunkowo wysokiego wzrostu gospodarczego oraz zmieszonej amplitudy wahań cyklicznych i jej spłaszczenia

• stale rosnące wydatki konsumpcyjne trwałego użytkownika indywidualnych konsumentów (budownictwo mieszkaniowe, kupno samochodów, kupno sprzętu RTV i komputerów, itp.)

• Zakupy tych dóbr niewiele się zmniejszają w warunkach recesji gosp., bo konsumenci pragną podtrzymywać swój stan posiadania tych dóbr i dokonują wymiany egzemplarzy zużytych technicznie lub przestarzałych na bardziej nowoczesne. Sprzyjają temu nagromadzone oszczędności oraz łatwa dostępność kredytu. Te zachowania konsumentów ( ich inwestycje) zmniejszają amplitudę wahań cyklu i stabilizują gospodarkę.

• po II Wojnie Światowej miejsce 8-10-letnich (tzw. średnich) cykli gospodarczych zajęły 3-4 letnie cykle (tzw. krótkie). Związane są one z wahaniami stanów zapasów.

Gdy wielkość zapasów wzrasta ponad przeciętne normy, następuje zmniejszenie zamówień, czemu towarzyszy pewien spadek produkcji, który trwa do wyczerpania się zapasów. Wówczas następuje nowy wzrost zamówień, czego wynikiem jest ożywienie w produkcji.

Czynniki zewnętrzne:
- skala inwestycji dokonywana przez międzynarodowe korporacje
- zmiany kursów walut i związana z tym polityka handlowa dotycząca eksportu i importu.
Ale nie zdołano całkowicie wyeliminować zjawiska cykliczności, ponieważ niestabilność wzrostu jest nieodłączną cechą gosp. rynkowej.

Przebieg klasycznego cyklu koniunkturalnego

A B C D E czas

W wahaniach cyklu koniunkturalnego można wyróżnić cztery podstawowe fazy: kryzys (lub recesja w zależności od skali spadku produkcji), depresja (lub dno kryzysu), ożywienie gospodarcze, wysoka koniunktura (rozkwit gospodarczy)

Między poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, co oznacza, że mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie. Przebieg cykli jest nieregularny, różnią się one między sobą długością poszczególnych faz oraz amplituda wahań.

Punktem wyjścia jest tak zwany

kryzys nadprodukcji (przewaga podaży w porównaniu z efektywnym popytem), w wyniku procesów inwestycyjnych, które są niekontrolowane, czyli nadmierna rozbudowa potencjału. Przy tej skali produkcji, dochodów itd. rynek nie może wszystkiego wchłonąć. Następuje ograniczenie produkcji, inwestycji, (co pociąga za sobą kryzysy u przedsiębiorców związanych z danym producentem), zatrudnienia, zamówień na surowce i kooperacje. Spada zysk, siła nabywcza, rośnie bezrobocie. Zmniejsza się stopień wykorzystania zasobów, ogranicza się inwestycje.

Następuje faza depresji, która odznacza się względną stabilizacją gospodarki na obniżonym poziomie, na rynku zostają te przedsiębiorstwa, które przy tak niskich cenach mają zyski. Banki komercyjne maksymalnie ograniczają kredyt. W pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom - jest to tzw. dolny punkt zwrotny. Gospodarka funkcjonuje na zwolnionych obrotach i dalej już ani inwestycje, ani konsumpcja nie wykazują tendencji malejącej. Dochodzi w ten sposób do dna kryzysu. W tym okresie silniejsi przedsiębiorcy, którzy przetrwali kryzys, wykorzystują okres niepomyślnej koniunktury i dokonują stopniowo renowacji swego kapitału - zaczynają zwiększać zatrudnienie i inwestycje.

Zaczyna się faza ożywienia. Zaczyna się poprawiać relacja cen do kosztów wytwarzania, co prowadzi do zwiększenia zysków. Nagromadzone środki pieniężne w bankach komercyjnych szukają ujścia handlowego, co powoduje obniżenie stopy procentowej - tańsze kredyty pozwalają na większe inwestowanie. Rosną kursy akcji i obligacji. Ożywienie obejmuje coraz to nowe dziedziny życia gospodarczego aż osiągnie nową fazę szczytowego rozwoju, zaczyna się faza rozkwitu charakteryzująca się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej, ale już w zwolnionym tempie.

Szczytowy stan koniunktury gospodarka wykazuje wówczas, gdy inwestycje osiągają swój najwyższy poziom i dalej już przestają rosnąć. Stopniowo narastają nowe sprzeczności i napięcia w gospodarce, które wcześniej czy później kładą kres ekspansji inwestycyjnej i uruchamiają mechanizmy przejściowego regresu gospodarczego.

Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego. Państwo, w praktyce głównie rząd, może oddziaływać stabilizująco na gospodarkę przede wszystkim za pomocą polityki monetarnej lub fiskalnej. W przypadku prowadzenia stymulacyjnej polityki fiskalnej następuje zmniejszenie przychodów budżetu (np. na skutek obniżki stopy podatkowej) oraz wzrost wydatków rządowych, w wyniku, czego wzrasta zazwyczaj deficyt budżetowy. Tego rodzaju polityka prowadzi do wzrostu konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Jej rezultatem jest zwiększenie poziomu produkcji i zatrudnienia, przy czym procesom tym towarzyszy zazwyczaj wzrost cen. W przypadku wprowadzenia polityki fiskalnej nastawionej na hamowanie koniunktury (polityka restrykcyjna) rząd dąży do zwiększenia przychodów z budżetu oraz ograniczenia wydatków, co przyczynia się do zmniejszenia konsumpcji i inwestycji w rezultacie obniża się poziom zatrudnienia i produkcji oraz zmniejsza tempo wzrostu cen.

Polityka fiskalna to ogół działań państwa kształtujących budżet państwa poprzez zmiany we wpływach (np. podatki, zadłużenia publicznego) i wydatkach państwa (np. subwencje, inwestycje państwowe, itp.).W efekcie polityka fiskalna działa poprzez proces kształtowania polityki pieniężnej i wydatków publicznych w celu:

• łagodzenia wahań cykli koniunkturalnych

• utrzymania tendencji wzrostowej gospodarki przy wysokim zatrudnieniu, a niskiej i niezmiennej inflacji

Polityka fiskalna dopomaga w stabilizacji gospodarki narodowej tak długo, jak długo instytucje rządowe śledząc trendy rynkowe są w stanie skutecznie przewidywać ich makroekonomiczne skutki i podejmować aktywne działania. Nowoczesny system fiskalny bazuje również na wbudowanych mechanizmach ekonomicznych pełniących rolę automatycznych stabilizatorów gospodarki. Pozwalają one utrzymać stabilność gospodarki zanim stosowne organy podejmą decyzje w konkretnych sprawach. Do automatycznych stabilizatorów należą m.in.: progresywny i procentowy system podatkowy, zasiłki dla bezrobotnych i transfery socjalne.

Zgodnie z poglądami szkoły keynesowskiej działania te mają na celu zmniejszenie bezrobocia (wzrost aktywności gospodarczej) - mówimy wtedy o polityce ekspansywnej lub ograniczenie inflacji - polityka restrykcyjna. W wykorzystaniu aktywnej polityki fiskalnej pojawiają się pewne trudności, związane m.in. z opóźnieniem czasowym i niepewnością jej skutków, a w odniesieniu do ekspansywnej polityki fiskalnej dodatkowym ograniczeniem może być także deficyt budżetowy. Podstawową częścią składową polityki fiskalnej jest polityka podatkowa, określająca cele poboru podatków oraz sposoby ich realizacji.

Monetaryści uważali za kluczową kwestię stan podaży pieniądza w gospodarce, głównie za pomocą instrumentów pośrednich, takich jak stopy procentowe, kursy walutowe, stopy rezerw obowiązkowych. Główne założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego:
1. Bezwzględnie zrównoważony budżet i to w okresie roku fiskalnego, a nie - jak proponowała szkoła neokeynowska - w okresie cyklu koniunkturalnego,
2. Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system FP, gdyż powoduje to efekt wypychania zasobów gospodarczych poza obieg stricte gospodarczy, a więc nieproduktywne ich wykorzystanie,
3. Konsekwencją powyższego jest powrót do koncepcji jak najmniejszego BP przez cięcia w wydatkach nie tylko gospodarczych, lecz także socjalnych,
4. Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych, co oznacza powrót do koncepcji jak najniższych podatków,
5. Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu fiskalnego - neutralności podatkowej,
6. Wszystkie te działania powinny doprowadzić do radykalnego zmniejszenia długu publicznego, który według nowego konserwatyzmu fiskalnego stał się uosobieniem wszelkiego zła, tak w wymiarze ekonomicznym ja i etycznym (obciążenie przyszłych pokoleń długami obecnej generacji).zwolenników ekonomii liberalnej - polityka zrównoważonego budżetu państwa, główny cel - hamowanie inflacji, obniżanie stóp podatkowych w celu pobudzenia aktywności gospodarczej producentów

Podatki spełniają trzy podstawowe funkcje: fiskalną (zapewniają państwu dochody), stymulacyjną (umożliwiają prowadzenie polityki budżetowej, co zdaniem niektórych ekonomistów może stymulować wzrost gospodarczy), redystrybucyjną (zmniejszają nierówności społeczne). Pomiędzy tymi funkcjami może wystąpić konflikt. Funkcja fiskalna wymaga maksymalizowania podatków. To jednak może zahamować wzrost gospodarczy. XVIII- wieczny filozof ekonomista Adam Smith w swym dziele „Bogactwo narodów” przedstawił cztery zasady dobrego opodatkowania.
¨ Podmioty powinny wspierać rząd zgodnie z własnymi możliwościami; to znaczy proporcjonalnie do dochodów, jakie uzyskują dzięki ochronie rządu.
¨ Podatek powinien być precyzyjnie określony, a nie arbitralny. Termin, wielkość podatku i sposób płacenia powinny być jasne dla każdego podatnika.
¨ Podatek powinien być ściągany w sposób możliwie najwygodniejszy dla podatnika.
¨ Podatek powinien być pomyślany w ten sposób, by jak najmniej zniekształca działanie rynku.
Zasady Smitha, choć znacznie przez dwa stulecia udoskonalane, są aktualne do dziś. Ekonomiści uważają, że dobry system podatkowy to taki, w którym podatki są:
¨ Proste, a zatem łatwe do obliczenia i ściągnięcia
¨ Pewne - urzędnik podatkowy nie może decydować o ich wielkości
¨ Niezbyt wysokie - by nie skłaniać do uchylania się od nich
¨ Neutralne - a więc niezniekształcające zjawisk zachodzących na rynku.
Zły system podatkowy może zahamować wzrost gospodarczy. Wysokie podatki zmniejszają skłonność do oszczędzania i tworzenia kapitału. Podatki skomplikowane, z duża liczbą wyłączeń i dużym zakresem uznaniowości, skłaniają do uchylania się od ich płacenia, co może spowodować dziurę w publicznej kasie. Podatki nie neutralne utrudniają przemieszczanie się kapitału do dziedzin najbardziej wydajnych, a zatem najkorzystniejszych dla społeczeństwa. Jeżeli na przykład rząd nałoży wyższe podatki na firmy włókiennicze niż na firmy obuwnicze, kapitał będzie inwestowany w produkcję butów, a nie ubrań. W ten sposób państwo z góry określi, jakie branże preferuje. Tymczasem rzeczywista efektywność branży obuwniczej może być mniejsza niż włókienniczej i jej nadmierny rozwój spowoduje straty społeczne.

ITERPRETACJA KRZYWEJ

Zwiększenie stopy opodatkowania powoduje, że łączne wpływy do budżetu rosną i w punkcie t* osiąga swoje maksimum. Oznacza to, ze osiągnięta została optymalna stopa opodatkowania dochodów. Dalsze zwiększanie optymalnej stopy opodatkowania prowadzi do zmniejszenia łącznego dochodu fiskalnego. Kształt krzywej wskazuje że państwo może zwiększać dochód fiskalny zarówno przez wzrost, jak i przez obniżanie stopy opodatkowania.

Zbyt wysokiej i rosnącej stopie podatkowej towarzyszą niekorzystne zjawiska gospodarcze:

• spadek aktywności gospodarczej, ograniczanie produkcji, mniejsza skłonność do inwestowania

• unikanie płacenia podatków, ukrywanie dochodów

Wartość przychodów budżetowych przy stawce opodatkowania równej t = 0% jest zerowa. Zgodnie z teorią Laffera kolejne wzrosty stawek opodatkowania powodują coraz mniejsze przyrosty przychodów podatkowych, aż do momentu, w którym dalszy wzrost stawki będzie skutkował obniżeniem całkowitej wartości przychodów z tytułu podatków. Gdy stawka opodatkowania osiągnie t = 100%, przychody znów będą zerowe. Punkt na krzywej Laffera odpowiadający stawce maksymalizującej przychody podatkowe nazywany jest punktem nasycenia. Z kształtu krzywej Laffera wynika, że ten sam poziom przychodów do budżetu z tytułu podatków rząd może osiągnąć dla dwóch różnych stawek opodatkowania - t₁ i t₃

Miary zasobu pieniądza (ze względu na płynność):

a) M1:
- gotówka,
- czeki podróżne,
- depozyty na żądanie i rachunki oszczędnościowe z możliwością wystawiania czeków;
b) M2 = M1 plus:
- depozyty oszczędnościowe,
- drobne depozyty terminowe,
- jednodniowe umowy odkupu,
- udziały w spółkach lokacyjnych (z możliwością wystawiania czeków),
- krótkoterminowe depozyty w walutach obcych;
c) M3 = M2 plus:
- duże depozyty terminowe,
- terminowe umowy odkupu,
- długoterminowe depozyty w walutach obcych;
d) aktywa finansowe o dużym stopniu płynności:
- obligacje rządowe,
- akcepty bankowe,
- weksle handlowe (zobowiązania krótkoterminowe),
- krótkoterminowe papiery wartościowe Skarbu Państwa

Polityka monetarna. Jakie są jej cele i przy pomocy jakich instrumentów może być realizowana?

Polityka monetarna (pieniężna) polega na regulowaniu stopy wzrostu podaży pieniądza w celu wspierania rozwoju gospodarczego oraz stabilizacji poziomu produkcji (cen) i zatrudnienia; podmiotem polityki monetarnej jest bank centralnego.

Instrumenty polityki monetarnej:

• podaż pieniądza

• stopa procentowa

• wskaźnik rezerw obowiązkowych

• operacje otwartego rynku

• kurs walutowy

W jaki sposób poprzez politykę monetarną można wpływać na koniunkturę gospodarczą kraju? Miękka i twarda (restrykcyjna) polityka pieniężna. Obejmuje decyzje banku centralnego dotyczące rozmiarów podaży pieniądza za pomocą którego można wpływać na kształtowanie się popytu globalnego i wzrost dochodu narodowego.

Twarda (restrykcyjna) polityka monetarna	Miękka polityka monetarna
prowadzone w sytuacji silnego zagrożenia inflacyjnego	prowadzona w okresie recesji
Polityka polega na ograniczaniu podaży pieniądza w celu zahamowania inflacji.	Polityka polega na zwiększaniu ilości pieniądza w obiegu w celu ożywienia gospodarki poprzez wzrost popytu globalnego.
Instrumenty polityki:	Instrumenty polityki:
podwyższanie stóp procentowych wyznaczanych przez bank centralny	obniżanie stóp procentowych wyznaczanych przez bank centralny
zwiększanie wskaźnika rezerw obowiązkowych	zmniejszanie stopy rezerw obowiązkowych
sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku	skup papierów wartościowych na otwartym rynku

• Ekspansywna (miękka) polityka pieniężna - zwiększanie podaży pieniądza (obniżanie stopy dyskontowej, zakupy na otwartym rynku, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych).

• Restrykcyjna (twarda) polityka pieniężna - zmniejszanie podaży pieniądza (podwyższanie stopy dyskontowej, sprzedaż na otwartym rynku, podwyższanie poziomu rezerw obowiązkowych).

Polityka pieniężna banku centralnego

• Wpływ polityki monetarnej na inflację i koniunkturę gospodarczą poprzez regulację dopływu i odpływu pieniądza w obiegu

Bank centralny reguluje podaż pieniądza. W planowaniu przyrostu podaży pieniądza przyjmuje się optymistyczną wersję oczekiwań inflacyjnych. Emisja dodatkowego pieniądza powinna dostosować się do jak najniższej inflacji, aby w ten sposób polityka pieniężna stała się narzędziem do tłumienia inflacji.

Pieniądz - materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę

Funkcje pieniądza:

• miernik wartości,

• środek wymiany w procesie kupna-sprzedaży,

• środek tezauryzacji (gromadzenia pieniędzy)

Środek wymiany. W gospodarce pieniężnej ludzie mogą sprzedawać komukolwiek to, co chcą, a następnie za pieniądze, które otrzymają, mogą kupić pożądane dobro lub usługę. Tak więc pieniądz, będąc środkiem wymiany, znacznie ułatwia i przyspiesza proces wymiany dóbr i usług w stosunku do stosowanego dawniej handlu wymiennego.

Miernik wartości. Pieniądz umożliwia określenie ceny danej rzeczy w sposób zrozumiały dla wszystkich.

Środek przechowywania wartości. Pieniądz umożliwia łatwe przechowywanie wartości, aby dokonać zakupu dóbr lub usług w przyszłości.

Wartość pieniądza - realna wartość pieniądza zależy nie od jego nominału, lecz od siły nabywczej, czyli ilości i jakości dóbr, które można za określoną sumę pieniędzy nabyć. Rosnące ceny powodują, że za tą samą sumę pieniędzy możemy coraz mniej kupić.

Popyt na pieniądz to ilość pieniądza na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze. Zależy on od:

• wielkości produkcji i liczby zawieranych transakcji;

• przeciętnego poziomu cen;

• stopy procentowej.

Ilościowa teoria pieniądza (Fisher)

Pieniądz uważa się tylko za środek wymiany, używany do doskonalenia transakcji rynkowych (wysoka płynność), wobec czego globalne wydatki muszą się równać zagregowanej wartości transakcji (równanie wymiany Fishera):

,

M - ilość pieniądza;
V_T - prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na wszystkie transakcje pieniężne (transakcyjna szybkość pieniądza);
P_T - cena transakcji;
T - ogólna liczba transakcji (realnych i finansowych).

Jeżeli założy się, że podaż pieniądza jest stała (ustala ją bank centralny) oraz że V_T i T są od niej niezależne, to równanie wymiany można przekształcić w funkcję popytu na pieniądz:

Z powyższego wynika, że popyt na wydawanie pieniądza zależy od trzech czynników:

a) transakcyjnej szybkości pieniądza, którą określają: stopień rozwoju systemu bankowego, częstotliwość wpłat i wypłat, długość okresu płatności, szybkość komunikacji (transakcyjna szybkość pieniądza zmienia się wolno, więc można przyjąć, że jest stała);

b) liczby transakcji, którą określa stopień wykorzystania zasobów (to również zmienia się powoli, więc jest w przybliżeniu stałe);

c) cen (jedyna zmienna wpływająca na popyt na pieniądz: procentowy wzrost cen powoduje taki sam procentowy wzrost popytu na pieniądz

Fisher rozpatruje popyt na pieniądz przy założeniu równowagi na rynku towarowym. Obie strony jego równania mierzą ogólną wartość transakcji w danym okresie. Zgodnie z zapisanym równaniem podaż pieniądza nie ma wpływu na zmianę realnych wielkości ekonomicznych (neutralność pieniądza). Przy założeniu w krótkim okresie stałego P i V_m w ilościowej teorii pieniądza twierdzi się, że przeciętny poziom cen w gospodarce jest proporcjonalny do nominalnego zasobu pieniądza w obiegu. W późniejszym okresie ilościowa teoria pieniądza została unowocześniona w następujący sposób: założono, że popyt poszczególnych jednostek na pieniądz jest proporcjonalny do ich dochodów nominalnych. Odnosząc tą prawidłowość do całej gospodarki przyjmuje się, że popyt na nominalne zasoby pieniądza (L) jest proporcjonalny do nominalnego dochodu narodowego.

L=k_m*P*Y (k_m=1/V_m) W odróżnieniu od pierwotnego równania zastępując ilość zawieranych transakcji dochodem narodowym uwzględnia się jedynie transakcje obejmujące produkty finalne i usługi.

Teoria preferencji płynności (Keynes)

Wyróżnia się trzy motywy trzymania pieniądza: transakcyjny, ostrożnościowy i spekulacyjny.

Transakcyjny zasób pieniądza jest trzymany jako środek przechowywania siły nabywczej w celu usprawnienia dokonywania wydatków. Transakcyjny popyt jest więc wyznaczany przez poziom cen i ilość produkcji, czyli dochód (jeśli rośnie dochód, to rośnie liczba dokonywanych transakcji). Transakcyjna dochodowa szybkość pieniądza jest w tym przypadku stała (zależy od czynników technologicznych i instytucjonalnych).

Ostrożnościowy zasób pieniądza jest przeznaczany na nieprzewidziane wydatki oraz dokonywanie korzystnych zakupów. Jego wielkość również zależy od poziomu dochodu, którego wzrost zwiększa możliwości i potrzebę trzymania pieniądza w celach ostrożnościowych. Tu również dochodowa prędkość pieniądza jest stała. Popyt na pieniądz wydawany na planowane i nieplanowane transakcje przedstawia zatem

Spekulacyjny popyt na pieniądz wynika z faktu, że pieniądz jest także magazynem bogactwa. Popyt ten jest uzależniony od indywidualnych preferencji płynności (preferencji trzymania pieniądza, mimo że istnieją inne magazyny bogactwa). Podstawowym czynnikiem wpływającym na spekulacyjny popyt na pieniądz jest stopa procentowa, która decyduje o aktualnej wartości np. obligacji:

• stopa procentowa rośnie -> wartość obligacji maleje -> strata kapitału

• stopa procentowa maleje -> wartość obligacji rośnie -> zysk kapitału.

Gdyby stopa procentowa nie ulegała zmianie, całe bogactwo mogłoby być trzymane w obligacjach (nie ma ryzyka straty). Posiadacze aktywów formułują oczekiwania co do zmian przyszłej stopy procentowej na podstawie porównania bieżącej stopy procentowej z "normalną" stopą procentową:

• jeżeli bieżąca stopa procentowa jest wyższa od "normalnej" to spodziewają się jej spadku, wobec czego kupują obligacje, czyli spada spekulacyjny popyt na pieniądz;

• jeżeli bieżąca stopa procentowa jest niższa od "normalnej" to spodziewają się jej wzrostu, wobec czego sprzedają obligacje, czyli rośnie spekulacyjny popyt na pieniądz.

Ponieważ oczekiwania kształtowane są indywidualnie, w skali gospodarki trzyma się jednocześnie i pieniądze, i obligacje. Istnieje jednak tak niska, krytyczna stopa procentowa, przy której nie oczekuje się, że może się ona jeszcze obniżyć. Wytworzyłby się wtedy nieskończony popyt na pieniądz (pułapka płynności).

Spekulacyjny popyt na pieniądz przedstawia zatem formuła:

.

Całkowity popyt na pieniądz jest więc sumą popytu transakcyjnego, ostrożnościowego i spekulacyjnego:

.

Ilościowa teoria pieniądza (szkoła Cambridge)

Pieniądz traktuje się jako środek wymiany oraz magazyn bogactwa (służy przechowywaniu siły nabywczej w czasie). Związek pomiędzy pieniądzem a cenami i produkcją finalną (dochodem) określa równanie, mówiące o tym, że globalne wydatki na produkcję są równe nominalnymi dochodowi:

M - ilość pieniądza;
V_Y - prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na bieżącą produkcję (dochodowa prędkość pieniądza);
P - cena za jednostkę produkcji;
y - realny dochód (produkcja);
Y - nominalny dochód.

W tym przypadku popyt na pieniądz jest kształtowany przez stosunek zasobu pieniądza do dochodu (proporcja dochodu, którą jednostki chcą trzymać w postaci pieniądza, ponieważ jest ono aktywem służącym do magazynowania bogactwa):

,

MD - ilość pieniądza, na jaką zgłaszany jest popyt;
k = 1/V_Y (odwrotność prędkości z jaką pieniądz jest wydawany na bieżącą produkcję).

Ponieważ zarówno k, jak i y można uznać za stałe, popyt na pieniądz zależy od poziomu cen i jest kształtowany indywidualnie.

Nieilościowa teoria pieniądza (monetaryzm - Fridman).

Teoria ta powstaje w latach 50. Jej autorem jest Milton Friedman. Jego zdaniem popyt na pieniądz zależy od:

• całkowitego bogactwa jakim ludzie dysponują łącznie z tym co nazywamy kapitałem ludzkim (gromadzona przez ludzi wiedza);

• oczekiwanych stop zwrotu od różnych aktywów. Im wyższe stopy zwrotu tym mniejszy popyt na pieniądz.

Nieilościowa teoria pieniądza analizuje popyt na pieniądz w ujęciu realnym ponieważ pieniądz jest ceniony przede wszystkim dlatego, że umożliwia nabywanie konkretnych dóbr. Realny popyt na pieniądz to nominalne zasoby pieniądza odniesione do przeciętnego poziomu cen (L/P).

L/P=f(Y,r) Podsumowując można wskazać, że popyt na pieniądz zależy od realnego dochodu narodowego i stopy procentowej. W praktyce również od np. zwyczajów płatniczych, powszechności kart kredytowych, udziału transakcji w formie bezgotówkowej.

Teoria monetaryczna M. Friedmana - za jedyny czynnik wpływający na poziom nominalnego PNB uznawał podaż pieniądza, inflację postrzegał wyłącznie jako zjawisko pieniężne oraz zalecał zwiększanie podaży pieniądza w tempie odpowiadającym tempu wzrostu PNB dla zapewnienia stabilizacji gospodarczej. Przyznawał wyższość polityce monetarnej nad fiskalną. Dowodził, że ekspansywna polityka dochodowa mająca na celu ograniczenie bezrobocia w długim okresie prowadzi wyłącznie do wzrostu cen, bezrobocie zaś będzie się kształtować na poziomie naturalnej stopy bezrobocia. Monetaryczna teoria Friedmana wyraża się wzorem:

M= k x P x Y

M - podaż pieniądza k - współczynnik określający część dochodów, która jest utrzymywana w formie pieniężnej P -ogólny poziom cen Y - realne PKB

Friedman krytykował keynesowską koncepcję bieżącego dochodu jako czynnika kształtującego popyt na pieniądze. Uważał, że pojęciem lepiej odzwierciedlającym ów popyt jest pojęcie majątku. Twierdził, że popyt na pieniądz zależy od majątku jednostki i od relacji dochodowości poszczególnych form owego majątku. Dochodowość pieniądza wynika natomiast z usług, jakie pełni on w pośredniczeniu przy wymianie dóbr oraz z jego cechy jako środka zabezpieczającego przed bankructwem. Na majątek oprócz pieniądza składały się akcje, obligacje, dobra rzeczowe oraz tzw. majątek ludzki, czyli wartość ludzi określoną zdolnością do zarobkowania. Friedman wierzył w pełną elastyczność cen i płac i w silne oddziaływanie stopy procentowej na inwestycje. Negował istnienie keynesowskiego zjawiska płynności, twierdząc, że wzrost podaży pieniądza zawsze zmienia stopę procentową. Uważał, że podaż i popyt na pieniądz są elementami niezależnymi, a szybkość krążenia pieniądza jest stała. Ponadto polityka monetarna powinna być bierna, a jej zadaniem jest jedynie emisja pieniądza, według stałego wskaźnika, i kontrola jej realizacji. Monetaryczna teoria pieniądza Friedmana wykazuje podobieństwo do klasycznej teorii ilościowej ze względu na twierdzenie, że poziom cen zależy od ilości wyemitowanego pieniądza.

Pierwotna kreacja pieniądza

kreacja pierwotna przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym.

We współczesnych systemach bankowych emisję banknotów reguluje baza monetarna. Są to aktywa finansowe banku centralnego. Najważniejszymi składnikami bazy monetarnej są:

1. Aktywa zagraniczne banku centralnego - są to najbardziej płynne składniki majątku na rynkach zagranicznych.

2. Obligacje skarbowe - papiery dłużne rządu. Są emitowane w celu zredukowania deficytu budżetowego.

Emisja obligacji ma charakter inflacyjny jeżeli kredytodawcą jest bank centralny (powiększa się baza monetarna). Taką emisję nazywamy emisją fiducjarną - emisja banknotów pod zastaw obligacji.

3. Przyjęte do redyskonta weksle.

4. Kredyty w rachunku otwartym (kredyty refinansowe) - kredyt pozostawiony do dyspozycji innych banków.

Jednym słowem są to depozyty na rachunkach w banku centralnym powiększone o sumę obiegających znaków pieniężnych (wielkość emisji); stanowią łącznie pieniądz banku centralnego. Bank centralny udzielając kredytu tworzy nowy pieniądz - nie sięga do środków zdeponowanych w banku. Dla niego udzielenie kredytu nie jest wydatkiem. Dlatego jest to kreacja pierwotna. Inna formą pierwotnej kreacji pieniądza jest wypłata gotówki przez bank centralny na rzecz jednostki budżetowej. Ta forma kreacji pieniądza polega na emisji pieniądza gotówkowego. Również w przypadku skupu przez bank centralny zagranicznych walut i dewiz następuje pierwotna kreacja pieniądza.

Wtórna kreacja pieniądza

kreacja wtórna realizowana przez banki komercyjne, które udzielają kredytów swoim klientom. W procesie kreacji pieniądza przez banki komercyjne możemy wyróżnić:

- wkład pierwotny

- wkład pochodny

Banki zazwyczaj starają się udzielić jak najwięcej kredytów, aby powiększyć swoje zyski. Bank komercyjny tylko do pewnej wielkości może udzielać kredytów. Kreacja pieniądza bankowego postępuje aż do momentu tworzenia wkładów pochodnych przez banki tzn. do momentu kiedy relacja między wkładem pierwotnym a sumą wkładów pochodnych osiągnie granicę poniżej której nie może zejść ze względu na konieczność zachowania minimum płynności płatniczej. Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu walut obcych. Obie te operacje powodują wzrost środków płatniczych w danym banku lub w innym banku, na którego konto zostały przekazane środki otrzymane w formie kredytu. Ograniczenie kreacji pieniądza przez bank komercyjny wynika z konieczności utrzymywania płynności. Każde udzielenie kredytu oznacza, że część tego kredytu może być wypłacona w gotówce bądź też przekazana na rachunek innym bankom tzn. że tylko część środków z udzielonego kredytu pozostanie na rachunku w banku. Te czynniki powodują, że bank komercyjny musi posiadać odpowiednią wielkość pieniądza rezerwowego banku centralnego, żeby móc bez ograniczeń pokryć wypłaty gotówkowe swoich klientów oraz pokryć ujemne dla siebie saldo rozliczeń z innymi bankami.

Polityka pieniężna banku centralnego. Wpływ polityki monetarnej na inflację i koniunkturę gospodarczą poprzez regulację dopływu i odpływu pieniądza w obiegu. Bank centralny reguluje podaż pieniądza. W planowaniu przyrostu podaży pieniądza przyjmuje się optymistyczną wersję oczekiwań inflacyjnych. Emisja dodatkowego pieniądza powinna dostosować się do jak najniższej inflacji, aby w ten sposób polityka pieniężna stała się narzędziem do tłumienia inflacji.

Instrumenty polityki monetarnej banku centralnego:

• stopa procentowa

• stopa rezerw obowiązkowych

• operacje otwartego rynku

• emisja pieniądza

Podaż pieniądza - jest to postawienie do dyspozycji przez instytucję pieniężną zasobów pieniężnych innej jednostce gospodarczej. Największym źródłem podaży pieniądza w krajach o gospodarce rynkowej jest kreacja pieniądza przez banki komercyjne. Podaż pieniądza przez te banki jest realizowane przede wszystkim przez działalność kredytową. Dochodzi wtedy do kreowania emisji pieniądza skrypturalnego tych banków. Tego rodzaju emisja jest jednak ograniczona przez odpływ pieniądza skrypturalnego z banku komercyjnego w postaci gotówki lub lokaty w innym banku. W celu sprostania takim zachowaniom bank komercyjny musi posiadać zasoby pieniądza banku centralnego oraz depozytów na swoim rachunku w banku centralnym. Gdyby bank komercyjny nie posiadał żadnych rezerw pieniądza banku centralnego w momencie kreowania swojego pieniądza to mogłoby to doprowadzić do utraty płynności i stanowiłoby to realne zagrożenie dla całego sektora bankowego. Niewypłacalność jednych banków mogłaby pociągnąć za sobą nie tylko bankructwo ich klientów ale również niewypłacalność dalszych banków komercyjnych, które zostałby pozbawione dopływu pieniądza banku centralnego pochodzącego z rozliczeń z niewypłacalnymi bankami i same musiałyby zawiesić regulowanie swoich zobowiązań. Aby uchronić przed nadmierną kreacją pieniądza, która mogłaby doprowadzić do niewypłacalności tych banków narzucono im pewne rygory w ich działalności depozytowo-kredytowej:
♣ minimalne rezerwy płynności - stopa rezerwy obowiązkowej (3,5 %)
♣ stopy kredytów (lombardowego, dyskontowego)
♣ operacje otwartego rynku
♣ oddziaływanie na kursy walutowe

stopa procentowa - jest stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym, czyli jest to cena jaką musiałby zapłacić bank komercyjny gdyby wystąpił o kredyt do banku centralnego. Stopa procentowa banku centralnego jest na ogół wyższa od stopy procentowej banków komercyjny. Gdy bank centralny podnosi stopę procentową to banki komercyjne podnoszą cenę kredytu. W skutek tego zmniejsza się popyt na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne. Jednocześnie banki komercyjne podnoszą oprocentowanie depozytów, aby zwiększyć podaż pieniądza ze strony ludności oraz aby zmniejszyć prawdopodobieństwo zwrócenia się o kredyt do banku centralnego. Bank centralny podnosząc swoje stopy procentowe i wpływając na wzrost stóp procentowych banków komercyjnych wpływa na zmniejszenie opłacalności lokat w papiery wartościowe. Wzrost stopy procentowej może zachęcić też inwestorów krajowych do zaciągania kredytów poza granicami kraju. Gdy bank centralny obniża stopę procentową to banki obniżają cenę kredytów. Powoduje to wzrost popytu na kredyt konsumpcyjny, inwestycyjny, a następnie wzrost zakupów dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Gdy obniża się stopa procentowa to obniża się także oprocentowanie depozytów w bankach komercyjnych.

Do instrumentów polityki pieniężnej banku centralnego zalicza się: politykę rezerw obowiązkowych, operacje otwartego rynku oraz polityka zmian stopy redyskontowej, dzięki którym Bank Centralny może wpływać na płynne rezerwy banków komercyjnych. Polityka rezerw obowiązkowych- utrzymanie rezerw w gotowce i rezerw w banku centralnym ma na celu zapewnienie wypłacalności banków handlowych, ale nie tylko. Relacja miedzy rezerwami banków handlowych a wkładami ich klientów ma ważne znaczenie w kształtowaniu ilości pieniądza w obiegu. Zobowiązując banki handlowe do podwyższenia lub obniżenia tej relacji, która nazywa się relacja rezerw obowiązkowych, bank centralny może skłaniać banki handlowe do zawężania lub rozszerzania akcji kredytowej. Podwyższenie wskaźnika rezerw obowiązkowych zmusza banki handlowe do utrzymywania większej części aktywów w formie gotówki lub w postaci nieoprocentowanych wkładów w banku centralnym. Aktywa te nie mogą być przeznaczone na działalność kredytowa i proces kreacji pieniądza ulega zahamowaniu. Aktywność gospodarcza kurczy się i dochody społeczeństwa spadają Jest na odwrót, gdy bank centralny nakazuje zmniejszenie wskaźnika rezerw obowiązkowych Dodatkowe wolne fundusze banki przeznaczają na dodatkowe kredyty. Powstają nowe wkłady tzw. wkłady pochodne, i ilość pieniądza w obiegu wzrasta. Działalność gospodarcza ożywia się, dochody społeczeństwa wzrastają Pewna zaleta omawianego instrumentu jest to, ze jego stosowanie oddziałuje na płynność banków, bez wpływu na poziom rynkowej stopy procentowej. Działa tu tylko efekt ilościowy, bez występowania efektu cenowego. Ujemna strona zmian wskaźnika rezerw obowiązkowych jest to, ze bankom nie jest łatwo dostosować się do nowego wymaganego wskaźnika Z pewnością nie jest to instrument szybkiego działania. Wśród ekonomistów przeważa opinia, ze nie jest to najlepszy instrument polityki monetarnej.

Stopa aktywności zawodowej jest to odsetek ludności w wieku produkcyjnym, która podjęła decyzję o wejściu w skład zasobu siły roboczej.

Zasób siły roboczej obejmuje wszystkich tych, którzy jako pracownicy najemni wykonują jakiś zawód lub są zarejestrowani jako chcący i będący w stanie podjąć pracę. Siła robocza ludności składa się z ludzi pracujących i bezrobotnych. R = L + U R - siła robocza, L - ludzie pracujący, U - bezrobotni

Przepływy na rynku pracy

Dobrowolnie (naturalnie) bezrobotni należą do zasobu pracy, lecz z własnej woli nie podejmują pracy za ustaloną na rynku płacę.

Przymusowo bezrobotni są to ci spośród aktywnych zawodowo, którzy nie mogą znaleźć pracy za obowiązującą na rynku płacę.

Naturalna stopa bezrobocia jest to stosunek wielkości bezrobocia dobrowolnego (naturalnego) do wielkości zasobu pracy.

Stopa bezrobocia jest to stosunek liczby bezrobotnych ilości siły roboczej.

Bezrobocie jest to stan gospodarki, w którym liczba miejsc pracy jest mniejsza niż liczba osób poszukujących prace. Przyczyny bezrobocia są bardzo różnorodne. Wspomnieć należy o liberaryzacji handlu zagranicznego, wdrażaniu nowych technologii praco oszczędnych oraz o nadmiernie opiekuńczych rozwiązaniach socjalnych w Europie Zachodniej. Główna przyczyną wysokiego bezrobocia są zmiany strukturalne polegające na tym, ze pracochłonne dziedziny gospodarki przenosi się do krajów o taniej sile roboczej, a pozostawia te, które wymagają wysokiej techniki, kreatywności oraz wysokich kwalifikacji.

• Bezrobocie frykcyjne. W każdym kraju rozwijającym się dynamicznie występuje minimalne bezrobocie tworzące osoby o ułomnościach fizycznych lub psychicznych, które praktycznie uniemożliwiają im podjęcie pracy zawodowej. Do tej kategorii zalicza się również osoby chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu jest to zjawisko normalne w gospodarce, w której zmieniają się nieustannie struktura siły roboczej i liczby oferowanych miejsc pracy. Bezrobocie frykcyjne tworzą ludzie przechodzących z jednego miejsca pracy na drugie zmieniający zawód wchodzący na rynek.

• Bezrobocie strukturalne. Występuje wtedy, kiedy istnieje niedostosowanie podaży pracowników do popytu na nich. W regionie gospodarczo słabo rozwiniętych występuje często nadwyżka podaży pracowników w stosunku do istniejących miejsc pracy może być spowodowane: brakiem kapitału, złymi proporcjami w rozmieszczeniu zasobów produkcyjnych gospodarki lub ogólnym niedorozwojem gospodarczym.

• Bezrobocie koniunkturalne. Wywołane jest przez okresowe spadki koniunktury gospodarki tj. przez obniżkę ogólnego poziomu wydatków w gospodarce. W okresie recesji lub kryzysu gospodarczego bezrobocie to gwałtownie rośnie w okresie ożywienia maleje. Bezrobocie koniunkturalne obejmuje przede wszystkim mniej wykwalifikowanych pracowników.

• Bezrobocie przymusowe. Występuje wtedy, gdy określona liczba osób poszukuje pracy, chce pracować przy wyznaczonej przez rynek cenie siły roboczej nie może jej znaleźć.

bezrobocie klasyczne - występuje wówczas, gdy płaca jest utrzymywana powyżej poziomu zapewniającego równowagę na rynku pracy (na skutek działalności związków zawodowych, ingerencji państwa - np. gwarantowana płaca minimalna)

• Równowaga na rynku pracy. Bezrobocie naturalne i bezrobocie klasyczne.

D_p - popyt na pracę (potencjalny)- jest większy od popytu efektywnego

D_e - popyt na pracę (efektywny)

S_p - podaż pracy (potencjalna)

S_e - podaż pracy (efektywna)- jest większa od potencjalnej

L_max -zasób siły roboczej

Prawo Okuna - opisuje ono zależność, jaka występuje w cyklu koniunkturalnym między zmianami produkcji i bezrobocia. Spadkowym tendencjom w produkcji towarzyszy wzrost bezrobocia, natomiast wzrostowi produkcji - spadek bezrobocia, przy czym względne (procentowe) zmiany produkcji są silniejsze od względnych zmian bezrobocia. Wyniki empiryczne dla krajów zachodnich (USA, Wielka Brytania) wskazują, że obniżenie bezrobocia o 1% wymaga przeciętnie silniejszego, bo aż 2,5% realnego wzrostu PKB.

Keynesowska teoria bezrobocia - Keynes uważał, że bezrobocie nie ma charakteru dobrowolnego, ale przymusowy, a elastyczność płac jest ograniczona. O wielkości zatrudnienia decydują z jednej strony skłonność do konsumpcji i stopa nowych inwestycji, przy danej zaś skłonności do konsumpcji zatrudnienie może wzrastać wyłącznie jednocześnie z inwestycjami. Keynesa nie interesują procesy wzrostu podaży siły roboczej czy też wzrostu jej wyposażenia kapitałowego. Istotne są dla niego ilości i kwalifikacje siły roboczej, poziom techniki, technologii, gusty konsumentów oraz struktura społeczna. Keynes odrzucił prawo rynków Saya, wskazując, że równowaga gospodarcza jest możliwa także przy niepełnym zatrudnieniu. Oznaczało. to uznanie przymusowego charakteru bezrobocia i podważenie skuteczności mechanizmów rynkowych w stwarzaniu tendencji do pełnego zatrudnienia.

RÓWNOWAGA GOSPODARCZA to stan gospodarki, w którym zachowana jest równowaga globalnego popytu i globalnej podaży na w-kich rynkach: dóbr i usług oraz czynników wytwórczych, a także w wy mianie z zagranicą - jest równoczesne występowanie równowagi wew. i zewn. Osiągnięcie i utrzymanie r g jest b trudne, z uwagi na ogromną liczbę czynników, które oddziałują na pop i podaż na każdym z rynków, wytrącając je stale z ukształtowanego stanu r.

Keynesiści: związek między podażą pieniądza a cenami jest dużo słabszy. W rezultacie wzrost ilości pieniądza może pobudzić wzrost produkcji. Według J.KEYNES inflacja ma miejsce, gdy łączny popyt w gospodarce przewyższa możliwości jego zaspokojenia, elementem popytowej teorii inflacji jest koncepcja liki inflacyjnej - analiza krótkookresowa.Według KEYNESA zapobiec można inflacji przez: zachęcenie ludności do oszczędzania wzrost podatków administracyjne kontrole cen i dochodów. Nawiązuje bezpośrednio do popytowej teorii kształtowania dochodu narodowego, według której poziom faktycznego dochodu narodowego jest determinowany poziomem zagregowanego popytu na towary. W teorii tej podkreśla się ponadto, że wzrost zagregowanego popytu w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych powoduje mnożnikowy wzrost dochodu narodowego. Jeśli jednak wzrost popytu na towary wystąpi w sytuacji pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych, to realny dochód narodowy nie może wzrosnąć i musi to doprowadzić do wzrostu cen. Stwierdzenie to jest podstawą popytowej teorii inflacji, przy czym inflacji upatruje się właśnie w ustaleniu zagregowanego popytu na towary na poziomie przewyższającym możliwości jego zaspokojenia. Teoretycznym rozwinięciem tego twierdzenia jest koncepcja luki inflacyjnej Keynesa.

Rozmiar luki inflacyjnej

wyznaczony jest przez

różnicę między wielkością

zagregowanego popytu na

towary a wielkością

dochodu narodowego

(produkcji) odpowiadającego

pełnemu wykorzystaniu

zdolności wytwórczych.

W warunkach swobodnego

kształtowania się cen

rynkowych pojawienie się

luki inflacyjnej wywołuje

inflację. Jest ona rezultatem

wzmożonej konkurencji

między nabywcami przy

stosunkowo małej podaży

towarów dostępnych na rynku. Działa tu typowy mechanizm rynkowy występujący w przypadku nadwyżki popytu i nieelastycznej podaży. Skoro przyczyną inflacji jest wzrost popytu, to działania antyinflacyjne powinny opierać się na ograniczeniu wzrostu zagregowanego popytu.

Krzywa Phillipsa

Wyraża ona zależność między inflacją a bezrobociem w krótkim okresie.

INTERPRETACJA KRZYWEJ PHILIPSA

Z kształtu krzywej Philipsa wynika,że przesunięcie z punktu A bo B może spowodować spadek bezrobocia, ale tylko za cenę silniejszego wzrostu inflacji. Krzywa ta więc wskazuje na zjawisko wzajemnej konkurencyjności między stopą bezrobocia a stopa inflacji, które nazywamy zjawiskiem wymienności. Kształt krzywej sugeruje, że w polityce makroekonomicznej można wybierać między wyższą stopą inflacji a niższym bezrobociem lub odwrotnie.

Monetaryści odrzucili keyenowską teorię przymusowego bezrobocia (spowodowane niedostatecznym globalnym popytem). Akceptowali neoklasyczną teorię bezrobocia dobrowolnego oraz wprowadzili nową koncepcję bezrobocia naturalnego(wynikającego z niedoskonałości rynku pracy). Stopa bezrobocia rzędu 4-5% nie zależy od wysokości inflacji, dlatego jest pionowa(może ona przesuwać się w lewo lub w prawo w zależności od zmian w stopie bezrobocia. Bezrobocie wzrasta powyżej stopy naturalnej- to płace spadają i wzrasta zatrudnienie. Bezrobocie spada powyżej stopy naturalnej - to wzrastają płace, wzrost bezrobocia do poziomu stopy naturalnej. W ten sposób gospodarka sama wraca do stanu równowagi.

Istnieje m. in. monetarystyczna teoria inflacji, wychodząca z założenia, że inflacja w ostatecznym rezultacie jest zjawiskiem pieniężnym. Jest ona w istocie rzeczy teorią popytową. Wg monetarystów inflacja wynika z nadmiernej podaży pieniądza w stosunku do realnego produktu narodowego brutto.

Inflacja popytowa - ciągniona przez popyt. Występuje szczególnie w sytuacji, gdy istnieje wysoki stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych, gdy możliwości wzrostu podaży są ograniczone. Np. w gospodarce w czasie wojny, w gospodarce nakazowej. Kornai:„Niedobór w gospodarce” W gospodarce nakazowej obok inflacji popytowej i kosztowej (monopole państwowe) występuje także tzw. inflacja ukryta objawiająca się w istnieniu niedoborów

Inflacja kosztowa - pchana przez koszty. Mechanizm inflacji kosztowej polega na nieustannym, kumulatywnym wzroście cen, kosztów, cen produktów pochodnych, zysków, płac, podatków, subwencji, itd. W sprzężeniu tym zasadnicze znaczenie odgrywa: Wzrost cen dotyczy między innymi dóbr i usług konsumpcyjnych, oznacza to wzrost kosztów utrzymania i wywołuje presję na podwyżki płac (następuje proces urealnienia wynagrodzeń w odniesieniu do inflacyjnego wzrostu cen i tym samym kosztów utrzymania). Ponieważ płace są składnikiem kosztów, rosną koszty produkcji, w wyniku wzrostu kosztów wytwarzania rosną również ceny, itd.

Szczególna rola w mechanizmie inflacji kosztowej:

• monopoli ( w spirali ceny - koszty - ceny) - zwiększają swoje zyski przez podwyższenie cen wytwarzanych produktów

• związków zawodowych ( w spirali ceny - płace - ceny) - wymuszają wzrost płac nominalnych i wynikający stąd wzrost kosztów wytwarzania

L

M₁

M₂

M₃

luka inflacyjna

Y_o = Y_p

45^o

[A]

dochód = produkcja

E'

E

---