J. Wallerstein, Koniec świata jaki znamy

8. ZMIANA SPOŁECZNA (rozdział)

Tytuł, motto i podstawa do dalszych rozważań: „ Zmiana jest bezustanna. Nic nigdy nie ulega zmianie”

O co chodzi temu Panu?

Zmiana jest bezustanna - to przekonanie definiuje współczesny świat.

Nigdy nic nie ulega zmianie - to powracający motyw uniwersalistycznego etosu naukowego.

Świadectwa empiryczne są zdaniem Wallersteina bardzo niekompletne i ostatecznie nieprzekonujące. Wnioski zależą od tego jakie okresy analizujemy. W pewien sposób najlepiej zmianę społęczną pokazują krótkie okresy ( jakże zmienił się świat w od 1966 roku? A jak bardzo od 1936? A od 1906? Etc)

Autor podaje tu przykład Portugalii i zmian jakie tam zaszły- w systemie politycznym, gospodarce, normach kulturowych. Z drugiej jednak strony Portugalia nei zmieniła się niewiele. Kulturowa specyfika jest taka sama jak była, geopolityczne sojusze uwzględniają te same względy strategiczne, pozycja w gospodarce światowej jest właściwie taka sama, i co najbardziej odkrywcze, Portugalczycy wciąż mówią po portugalsku!

Autor proponuje zwiększenie okresu do 500 lat- zmiany wydają się ogromne- samoloty, Internet, loty na marsa, a pół tysiąca lat temu wszyscy podniecali się tym, że Bartolomeo Diaz dopłynął do Oceanu Indyjskiego. Jednocześnie, wielui badaczy, podkreśla, ze wszystko co osiągnęliśmy może runąć, że era nowożytna doszła do swojego kresu.

Jeśli spojrzeć jezcze dalej i cofnąć się o 10 000 lat było jeszcze śmieszniej. Nie było nie tylko Internetu, ale nawet Portugalczyków mówiących po portugalsku ani żadnego innego organizmu polityczno-kulturalnego. Za to ludzie pracowali znacznie mniej niż dzisiaj, stosunki społeczne były znacznei bardziej egalitarne, a środowisko znacznie bardziej przyjazne. Dlatego niektórzy badacze uważają, że postęp ludzkości to tak naprawdę jej regres.

Nauki społeczne to dziecko Oświecenia. Z jego założeń wynika, że ludzie mogą oddziaływać na świat zmierzając w kierunku dobrego, racjonalnego społeczeństwa. Nauka społeczna jest wiec studium nad zmiana społeczną. Badacze społeczni analizują więc bezpośrednie zmiany w celu dążenia do lepszego społeczeństwa. Wiec zmiana jest bezustanna, na dodatek w jednym kierunku( od barbarzyństwa do cywilizacji, od ignorancji do wiedzy, etc). Z drugiej jednak strony skoro jest coś takiego jak racjonalność świata mozna konstruować twierdzenia podobne do praw, kóre w pełni go opisują i zachowują prawdziwość w wymiarze czasowym i przestrzennym. A to prowadzi do tego, że wzory ludzkiej interakcji są zgodne z tymi uniwersalnymi prawami.Czyli nic nie ulega zmianie, albo przynajmniej nic fundamentalnego. Czyli studium nad zmianą społeczną to badanie odchyleń od równowagi.

Zdaniem Wallersteina żadne z tych twierdzeń o zmiane: ani o jej ciągłości ani o jej braku, nie może być zaakceptowane w obecnej formie. Quo vadis, chciałoby się zapytać.

Wallerstein rozważająć pojęcie społeczeństwa, neguje podział który istnieje od Rewolucji Francuskiej i który dzieli życie społeczne na trzy różne sfery: państwo, rynek i społeczeństwo obywatelkie, odrębne wobec siebie kontrakty istniejące we wspólnych granicach( Wielkiej Brytanii, Polski czy ukochanej chyba przez Wallersteina Portugalii). Dla Wallersteina te 3 sfery są splecione i mają wspólne reguły. Świat współczesny nie jest inny niż poprzednie okresy. Właściwą jednotką analizy będzie dla niego system historyczny

System historyczny jest systemem bo jest zbudowany wokół społecznego podziału pracy, który pozwala mu trwać i reprodukować się. Jest historyczny bo ma początek, rozwija się w czasie, upadł, albo upadnie, gdy wyczerpią się jego możliwości panowania nad jego sprzecznościami.

System odpowiada pojęciu „nie ma zmiany”, a historyczny temu, że zmiana jest ciągła ( co wynika z samej istoty pojęcia „historyczny” która zakłada diachroniczność). Obydwa twierdzenia o zmianie są wiec prawdziwe w ramach danego systemu historycznego.

Definicja systemu historycznego to orgaizmy, w których istnieją różne rodzaje podziału pracy, zintegrowane struktury produkcji, zbiór organizujących zasad i instytucji, określony okres życia.

Badacze nauk społecznych powinni badać właśnie systemy historyczne i ich wzajemne relacje.

MY ( ja, Ty i Pan Wallerstein) żyjemy w systemie, który autor nazwał kapitalistyczną gospodarką światową. Zastanawiając się nad nim proponuje podzielenie tegoż zastanawiania się na 3 oddzielne kwestie: genezy, struktury system i końca tegoż.

Geneza: system pojawił się i zapanował, nie dlatego, żę był tak silny, tylko dlatego, że inne systemy społecznej opozycji wobec kapitalizmu były słabe ( feudalizm padł bo upadły kościół, seniorzy i państwo). W Chinach jak zaczęło się w tym samym czasie psuć nastąpił najazd z zewnątrz i zmiana dynastii Ming przez Mandżurów. W Europie nie nastąpiła taka wymiana elit, wiec zmienił się system. Tu nie możemy więc powiedzieć, że nic się nie zmienia

Zasady działania systemu: podstawowe elementy nie tyle akumulacja kapitału, co nieustanna akumulacja kapitału. Nagradza się tych, którzy tak działają, a karze tych którzy kombinują inaczej (nagradzają i karzą instytucje tego systemu). Dzięki temu zyskują wszycy w systemie. Czy tu możemy mówić o zmianie społecznej? I tak i nie- odpowiada Wellerstein

System ma cykliczne rytmy, przybierające postać sinusoidy, wiec z jednej strony zmiana jest powtarzalna, ma wspólne ramy, z drugiej jednak nigdy nie powtarza się dokładnie.

Zmiana zachodzi w sposób ilościowy, natomiast zmiana jakościowa nie zachodzi o ile system opiera się na tych samych zasadach. „Ale oczywiście wczesniej czy pozniej przestaje tak być i w tym punkcie możemy powiedzieć, że takie powtarzające się trendy przygotowały trzecią fazę, fazę upadku.”

Sinusoidalne trendy to odchylenia systemu od jego podstawowych zasad równowagi. Procesy we wszechświecie można wyjaśnić i traktować jako uporządkowane, mimo, że są niezdeterminowane. Jesteśmy świadkami upadek obecnego systemu światowego. Procesy, które do tego doprowadziły to:

1. deruralizacja świata

2. eskalacja społecznych kosztów pozwalania przedsiębiorstwom na eksternalizacje swoich kosztów. Eksternalizacja, czyli przerzucanie kosztów produkcji na społeczeństwo światowe, pozwala na zapewnienie wyższych zysków i nieustanną akumulacje kapitału. Koszty te okazały się bardzo wysokie, co widać chociażby po ekologii.

3. Demokratyzacja systemu światowego- wychodzenie na przeciw obecnyn oczekiwaniom znaczej części ludności na edukacje, zdrowie, etc zaczyna pochłaniać masę środków

4. Upadek Starej Lewicy, czyli tradycyjnych ruchów antysystemowych- ich zdolność kanalizowania gniewu znikła wraz z nimi

System upada. Co po nim nastąpi?

Jeśli zajmujemy się fundamentalną zmianą społeczną, musimy starać się odróżnić trendy powtarzające się sinusoidalnie od cyklicznych rytmów i ocenić jak długo te trendy mogą nadal dawać ilościowy przyrost, nie zagrażający stanowi równowagi.

I jeszcze taka myśl: analizując historię ludzkości nie mamy powodu do tego żeby zakładać istnienie trendu linearnego. Postęp, chociaż możliwy, nei jest nieunikniony. System w którym żyjemy jet pierwszym systemem globalnym!!! Wszelkie zmiany będą dotyczyły całego świata.

13. ROZKWIT I PRZYSZŁY KONIEC ANALIZY SYSTEMÓW ŚWIATOWYCH

Analiza (nie teoria - na to jeszcze za wcześnie) systemów światowych ukształtowała sie w latach 70 XX wieku. Przed latami 50 brak zintegrowanej na całym świecie socjologii. Po Wojnie odkryto istnienie Trzeciego Świata i zaczęto kombinować jak zintegrować nauki społeczne na cały świat. Badania terenowe w Afryce, Azji, Ameryce Łacińskiej wymagały „uniwersalizacji uniwersalizmu”, czyli udowodnienia ze teorie stosowane przedtem tylko do Europy i Ameryki PŁN nadają się do badania wszystkich obszarów. Badacze dowodzili jednak również, że nie wystarcz zastosowanie tych samych uogólnień, bo warunki w trzecim świecie są dość odmienne. Czyli znowu mamy cyrk, bo badacze terenowi twierdzą, że warunki są takie same ale jednocześnie są różne. Wytłumaczyli to tym, że istnieją stadia przez które przechodzi społeczeństwo i że stadia te stanowią ewolucyjny postęp. Nazwano to teorią modernizacji, która twierdziła, że: „wszystkie społeczeństwa przechodzą przez okreslone stadia w procesie kończącym się nowoczesnością”.

Zalety tej teorii są oczywiste ( można przewidzieć, doradzać, jak działać by przyspieszyć rozwój, etc). Wallerstein patrzy jednak chyba przychylniejszym okiem na to jakie są ograniczenia:

Taka wizja zakłada autonomiczne działania każdego państwa i brak wpływu czynników z zewnątrz

Zakładanie nieuchronności postępu i ogólnego prawa rozwoju jest nieuzasadnione

Nowoczesność to stan pożądany do którego trzeba dążyć, co wywoluje skutki polityczne w czasach zimnej wojny- przyjmowanie modelu USA albo ZSRR

Analiza systemów światowych (czyli szkoła w której działa prężnie nasz autor) powstała w opozycji do teorii modernizacji. Jej główne założenia były/ są cztery:

1. globalność części systemu światowego to częsci świata i nie sposób ich analizować oddzielnie.

2. historyczność jeśli procesy mają charakter systemowy to historia ( historia całego systemu) jet elementem zrozumienia obecnego stanu systemu.

3. unidyscyplinarność do procesów należy podchodzić całościowo, nie dzielić procesów na ekonomiczne, polityczne i społeczno - kulturowe. Trzeba widzieć „ całości”!

4. holizm wynika z 3 poprzednich dążeń i przemyślenia podziału na naukę i humanistykę

Koniec analizy systemów światowych może nastapić, ponieważ istnieją pewne sprzeczności - analiza ta opiera się na krytyce- krytyka to niszczenie- jak zniszcz nie będzie miała co robić. Jeśli będzie wciąż niszczyć odradzające się teorię nie będzie mogła pójść naprzód, a wtedy stane się niepotrzebna i nieważna.

H. Garfinkel „Dlaczego kartoteki pacjentów muszą być prowadzone „źle”?”

• Tekst dotyczy badań nad kartotekami medycznymi w USA.

• Problemy z pozyskiwaniem informacji na podstawie kartotek: nie dlatego, że tych informacji tam nie było, system wewnętrznej sprawozdawczości jest sprzężony ze sposobem funkcjonowania kliniki.

• Postrzeganie braku informacji w kategoriach „uzasadnionych” przyczyn niepełnych danych.

• Problemy jakie może napotkać badacz korzystając z dokumentacji medycznej

• Problemy ogólne natury metodologicznej - poruszane w wielu artykułach; porady mają na celu udzielenie badaczowi wskazówek, jakimi powinien się kierować, nadając zawartości kartotek pacjentów status prawomocnych odpowiedzi na swoje pytania badawcze. Ten zabieg polega z reguły na przeformułowaniu treści, dzięki którym zapisy lepiej nadają się do różnych analiz;

• „normalne, naturalne problemy” - biorą się stąd, że prowadzący wewnętrzną sprawozdawczość pracownicy kliniki czynnie dostosowują swoje poczynania do reguł funkcjonowania kliniki, które stanowią dla nich dość oczywiste kryteria prawidłowego postępowania; personel kliniki ma ustalony sposób relacjonowania swoich poczynań, a pracownicy odpowiedzialni za wewnętrzną sprawozdawczość postępują zgodnie z tym samym schematem i czynności, jakich to wymaga, są elementem ich codziennej rutyny.

• Procedury sprawozdawcze, ich efekty i sposoby korzystania ze sprawozdań są integralnie wpisane w ten sam układ społeczny, którego dotyczą; istotą sprawy jest związek między kartotekami a systemem społecznym, jaki je generuje i jakiemu służą. Problemy badawcze znajdują racjonalne uzasadnienie w strukturze organizacji.

Źródła „normalnych, naturalnych problemów”

• Niewielka użyteczność dodatkowych informacji - organizacja ma ograniczony budżet i pozyskiwanie dodatkowych informacji musi się w nim mieścić. Różne systemy rejestracji danych wymagają różnych nakładów finansowych - PROBLEM EKONOMICZNY

• Problem marginalnej użyteczności informacji (do wykorzystania w przyszłości w bliżej nieznanym z góry celu); administrator może oczekiwać, że dane będą gromadzone systematycznie bez względu na ich rodzaj, ale musi też motywować personel do systematyczności; badacz powinien być skłonny pogodzić się z koniecznością modyfikacji swoich pytań pod kątem odpowiedzi, jakich może mu udzielić archiwum

• Poczucie osób odpowiedzialnych za wewnętrzną sprawozdawczość, że robią coś ważnego

• Dla personelu kliniki jako osób kompetentnych realia jej funkcjonowania są oczywiste

• Formularze wykorzystywane przy sprawozdawczości wewnętrznej zawierają nie tylko kategorie opisu zdarzeń, ale także reguły proceduralne - zawierają reguły określające prawidłowe i obowiązkowe postępowanie sprawozdawcze - badacz może uzyskać na podstawie sprawozdania informacje o zdarzeniach zachodzących w klinice, pod warunkiem że osoby odpowiedzialne za sprawozdawczość podporządkowały się narzuconym przez formularz regułom

• Formularze badawcze: osoba pisząca sprawozdanie nagina rzeczywistość do schematu formularza, terminologia formularzy

• Uczciwość i szczerość sprawozdawcy może być dla różnych osób i dla samej organizacji niebezpieczna - wymiana informacji między personelem a pacjentami oraz kliniką a innymi instytucjami nie jest wymianą wolnorynkową.

Buchalteryjne a kontrfaktyczne czytanie zawartości dokumentacji medycznej

• Metody opracowywania sprawozdań i ich zawartość mają tę samą strukturę co odnotowywane w tych sprawozdaniach zdarzenia i są nimi uwarunkowane

• Omówione wyżej problemy: świadectwo niedociągnięć pod względem racjonalnej kontroli praktyk personelu kliniki; można je uznać za uleczalne przez podjęcie konsekwentnych kroków organizacyjnych

• Sprawozdawczość jest elementem funkcjonowania instytucji

• Wg autora wymienione problemy świadczą o tym, że kartoteka jest odtwarzalnym zapisem transakcji między pacjentami a personelem kliniki - ta właściwość dokumentacji medycznej pozwala uznać wymienione problemy za „normalne problemy strukturalne” z racji faktu, że sposoby opracowywania sprawozdań muszą być dostosowane do warunków funkcjonowania kliniki jako firmy usługowej

• Pełna świadomość procedur i skutków faktu, że klinika jest przedsiębiorstwem medyczno-prawnym

• Kartotekę można czytać na dwa sposoby

• Buchalteryjny, np. zapis wpłat ratalnych - zapis poszczególnych wpłat definiuje aktualną sytuację i jej historię; tylko nieznaczny ułamek zawartości kartotek da się odczytać w ten sposób;

• Jako zapis umowy terapeutycznej między kliniką jako przedsiębiorstwem medyczno-prawnym a pacjentem - umowa rozumiana jako definicja normalnych transakcji między klientami a instytucjami oferującymi leczenie, na mocy których usługi tych firm są legalne i mogą być udostępniane klientom

• Klinika upewnia społeczeństwo, że honoruje jego uzasadnione oczekiwania i istotnie zapewnia właściwą opiekę medyczną poprzez procedury formułowania sprawozdań z transakcji między personelem a pacjentami

• Z socjologicznego punktu widzenia umowa prawna to tylko jeden z wariantów umowy; szerzej rozumiana jako moc definiowania normalnych relacji, również wymaga kompetencji

• Kartoteki pacjentów zawierają informacje dobrane tak, żeby można było w razie czego na ich podstawie wykazać, że relacje personelu i pacjentów przebiegały tak, jak należałoby oczekiwać

• Zawsze kiedy trzeba decydować jak sporządzić sprawozdanie górę bierze podstawowy interes strukturalny, czyli wzgląd odpowiedzialności medyczno-prawnej

• Wszystkie alternatywne zastosowania materiałów kartoteki podporządkowane są priorytetowi interesu strukturalnego - z uwagi na ten priorytet alternatywne zastosowania systematycznie dają błędne i niemiarodajne wyniki; ze względu na ten priorytet każda sugestia zawarta w dokumentacji może zostać poddana interpretacji kontrfaktycznej.

• Kiedy kartotekę czytamy jako rachunkowy zapis zdarzeń, to jej zawartość nie przystaje do rzeczywistości do tego stopnia, że nie wiadomo dlaczego są tak pilnie prowadzone; kiedy czytamy ją jako niewypowiedziane warunki potencjalnego kontraktu terapeutycznego, widzimy że wytrwałość w prowadzeniu kartotek ma sens.

• Treść kartoteki: rzuca się w oczy doraźność i eliptyczność uwag i informacji; wpisy w większości nie są zrozumiałe, jeżeli osoba czytająca nie wie albo nie założy sobie czegoś na temat typowego życia i typowych celów tego, kto użył tychże wyrażeń; zawartość kartoteki świadczy o tym, że znajomość porządku interakcji jest warunkiem prawidłowego jej odczytania.

• Korzystanie z dokumentów medycznych wymaga uprawnień, które wynikają z pozycji i zakresu wykonywanych obowiązków, które są gwarancją, że dana osoba właściwie je odczyta i zrozumie; autor wpisów do kartoteki i odbiorca podzielają praktyczną wiedzę na temat tego na czym polega ich współpraca;

• W kartotece stosowane są wyrażenia doraźne, zależne od sytuacji, w przeciwieństwie do wyrażeń obiektywnych, których znaczenie można ustalić odwołując się do zbioru reguł kodowania

• W zależności od sytuacji wpisy mogą być odczytywane na różny sposób i znaczyć różne rzeczy.

• Personel jest w stanie czytać kartoteki jako spójny tekst, bo w trakcie ich czytania będzie czynnie rekonstruował związki między zawartymi w nim informacjami, tak żeby układały się w prawomocny obraz funkcjonowania kliniki

• Na zawartość kartotek składają się elementy, z których można zawsze ułożyć kontrfaktyczny obraz relacji między pacjentem a kliniką

• Dokumenty gromadzone w kartotekach są pod względem swojej treści dobierane bardzo swobodnie

• W konkretnej sytuacji zapoznawania się z treścią dokumentów zawartych w kartotece medycznej zdarzenie ocenione pod kątem jego przydatności w doraźnej interpretacji decyduje o wadze dokumentu

• Dokumenty zgromadzone mogą w żaden sposób się do siebie nie odnosić, mogą być sprzeczne, mieć alternatywne podstawy wnioskowania

• Strukturę wzajemnych odniesień tworzy nie tylko to, co znalazło się w kartotece, ale również to, co się w niej nie znalazło.

• Schemat interpretacji dokumentów zgromadzonych w kartotece jest dowolny. Może się zmienić pod wpływem odczytanej informacji, nowego celu badawczego, „nowych okoliczności” itp.

• Osoba odczytująca nie robi założeń, co powinno się znajdować w dokumentach, najpierw zapoznaje się z ich treścią i na tej podstawie wnioskuje czego dotyczą

Założenia członka personelu, żeby możliwe było czytanie zawartości kartotek jako spójnego tekstu; zakłada o sobie i innych, że posiada wiedzę na temat:

1. poszczególnych osób, których dotyczą wpisy do kartoteki

2. osób, które dokonywały tych wpisów

3. organizacji i zasad funkcjonowania kliniki w momencie korzystania z kartoteki

4. historii wzajemnych kontaktów z innymi pacjentami i pracownikami kliniki

5. procedur, w tym procedur odczytywania wpisów do kartotek

Celem badań było odnalezienie związków między stanem dokumentacji medycznej a znaczeniem priorytetu usług medycznych i psychiatrycznych nad badaniami dla organizacji instytucji.

DAHRENDORF Nowoczesny konflikt społeczny

DEMOKRATYCZNA WALKA KLAS

Nowoczesny konflikt społeczny dot. praw obywatelskich dla wszystkich w świecie oferującym różne dobra. Powstał z podziałów społecznych, został przeniesiony na arenę polityczną.

W każdej demokracji nowoczesnej konflikt pomiędzy rozmaitymi grupami wyrażony jest poprzez partie polityczne, zasadniczo stanowiące demokratyczny przejaw walki.

Konflikty zostały oswojone przez instytucje, w których znalazły uporządkowany konstytucyjnie wyraz. Partie polityczne, wybory i parlamenty umożliwiają konflikt bez rewolucji!

Wątpliwości co do terminologii - może lepiej „zdrowa rywalizacja”?

50' - kapitał i siła robocza, kiedyś zantagonizowane nie do pogodzenia, z czasem wytworzyły zorganizowane formy współistnienia, cały system uzgodnionych lub ustawowych reguł. Czyli doszło do instytucjonalizacji konfliktu klasowego

• gospodarcza teoria demokracji - niemal całkowity oportunizm partii politycznych, przywódcy polityczni ich organizacje są jedynie przedsiębiorcami i przedsiębiorstwami na rynku, gdzie sukces liczony jest w głosach; badania opinii zastępują ideologię, polityka zostaje zredukowana do walki o głosy

ci, którzy zinstytucjonalizowali wzajemnie wrogie stosunki, nie tylko je tym sposobem złagodzili, ale wręcz utworzyli kartel do obrony wspólnych interesów- ofiarami są ci, którzy nie należą do kartelu

• ważne nowe konflikty mniej absorbują obecnie całe kategorie społeczne niż aspekty dotyczące życia wszystkich

wszędzie instytucjonalizacji (demokratyzacji walki klasowej) towarzyszył korporacjonizm; ludzie nie działają jako jednostki, ale jako członkowie partii, związków zawodowych, stowarzyszeń- te organizacje prowadzą walkę - w istocie nie jest to walka a kartel złożony z organizacji; wypracowanie wspólnej procedury, wspólnego interesu w kontrolowaniu podziału korzyści

korporacjonizm wiąże się z biurokracją - wspólna tendencja do pozbawienia ustroju demokratycznego jego istoty, czyli zdolności adaptowania do zmian bez rewolucji; korporacjonizm pozbawia życia proces egzekwowania demokracji-> umowa z góry zastępuje debaty, consensus- konflikt.

KLASY - kategorie jednakowo usytuowane względem egzekwowania władzy - albo ją mają albo nie, dlatego są w konflikcie

KLASA OBYWATELI - ludzie, którzy mogą walczyć o swe prawa na własną rękę, bez zrzeszania się

1968

demokratyzacja - spełnienie przyrzeczenia praw obywatelskich dla wszystkich + naleganie, by korzystać z tych praw w praktyce; stała się sposobem życia, aktywnością, postawą; niemożliwa jest demokracja bez demokratyzacji

60' - domaganie się reform, żądania przemian społecznych, duch współpracy na zasadach równości; władza i jej przedstawiciele utracili autorytet, podobnie wojsko i przedsiębiorstwa przemysłowe.

Społeczny demokratyczny consensus - na nim polega ideologia klasy większości; jego elementy powiązane są ze społecznymi prawami obywatelskimi prosperującego świata, to m.in. silny, pełen dobrej woli rząd, system demokratyczny temperowany prze korporacjonizm, sterowana ale zorientowana na rynek gospodarka, uzgodnienia monetarne, społeczeństwo o wysokim stopniu solidarności, korzystające z uprawnień w progresywnym systemie podatkowym będącym przejawem ogólnej tendencji do równości w generalnie liberalnych warunkach. Poszukiwanie rozsądnej równowagi

Rządy klasy większości zdecydowanie racjonalnego consensusu okazały się niestabilne, po 68' nastąpiła zmiana scenerii treści nowoczesnego konfliktu społecznego

KRUSZY SIĘ PORZĄDEK ŚWIATA

70' - Siła bardziej niż prawo determinuje stosunki międzynarodowe. Dominuje tendencja troszczenia się wyłącznie o własne sprawy, osłabieniu uległy sojusze, kraje rozwijające się pogrążają się coraz bardziej, groźba działań wojennych, umiarkowana anarchia świata; umiędzynarodowienie staje się gospodarczym i politycznym imperatywem właśnie wtedy, kiedy słaby jest system międzynarodowy. Zapewnienie odpowiedniego poziomu warunków życiowych (gł ekonomicznych). Coraz silniejsze tendencje, by zaniedbywać kwestie związane z prawami ludzkości na rzecz zapewniani sobie dalszego dopływu zasobów.

SPÓR DOTYCZĄCY WZROSTU GOSPODARCZEGO

70' - wyolbrzymienia zagrożeń, oszczędności, nowe metody i rozwiązania alternatywne w zakresie ochrony środowiska, osłabienie gospodarcze- większość krajów zanotowała co najmniej jeden rok ujemnego wzrostu, cykle Kondratiewa, stagflacja,

1. czy dalszy wzrost gospodarczy jest osiągalny i czy jest pożądany?

2. proponowanie pozaekonomicznych rozwiązań problemów ekonomicznych

PAŃSTWO BRAKU PEWNOŚCI

Ogromny wzrost w zakresie liczby urzędników państwowych

Rozrost szkolnictwa wyższego -> zapotrzebowanie na posady

Reformy wymagały wzmożonej aktywności rządowej i pozarządowej; rozrost służb publicznych w zakresie reform

Demokratyzacja-> zebrania komitetów (pochłaniające czas + praca papierkowa), tworzenie instancji odwoławczych od wszelkich decyzji=> wzrost biurokracji

Mechanizm państwa opiekuńczego obrócił się przeciwko celom, którym miał służyć-> wydatki: polityka społeczna pociąga za sobą niemal nieograniczone zobowiązania (ochrona zdrowia, oświata), wpływy: problemy, niezależnie od coraz silniejszych nacisków obywateli, by nie powiększać w przyszłości wydatków państwowych. Dochody transferowe traktowane jako część zysków należnych członkom klasy większości.

Biurokracja-> problemy z natury indywidualne ulegają generalizacji, sformalizowaniu i przekształcają się w bezosobowe fiszki w kartotekach; wiele ludzi nie wykorzystuje swoich uprawnień, system sprawiedliwości daje niesprawiedliwe rezultaty

Kryzys władzy - funkcjonowanie rządu w społeczeństwach demokratycznych : państwo opiekuńcze + finansowanie spraw publicznych; demokracja jest grą mogącą przynosić korzyści wszystkim jej uczestnikom, która jednakże staje się ryzykowna, jeśli gospodarka przestaje powiększać zyski -> koniecznym warunkiem funkcjonowania systemu jest wzrost zasobów; osobiste powodzenie ludzi zależy od prosperity kraju; ludzie przestali spodziewać się od rządu spełnienia oczekiwań, zredukowali swoje wymagania -> kryzys legitymizacji władzy

Państwo przeobraziło się w rodzaj piastunki nieustannie sprawujące pieczę nad obywatelami, przeciążenie rządu zadaniami

SPOŁECZEŃSTWO POSTINDUSTRIALNE?

70'- Zmiany w strukturze zatrudnienia, ekspansja w zakresie dystrybucji i usług, spadek zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle, rozwój nowoczesnej gospodarki i usług-> społeczeństwo usługowe, siły napędowe postępu : wiedza i informacja; życie zdominowane przez dystrybucję, sprzedaż, wyraźne zmiany postaw kulturalnych- zwrot od wartości materialistycznych ku postmaterialistycznym, nacisk na jakość życia -> materializm obejmuje preferencje zarówno prawa i porządku, jak stabilności ekonomicznej, natomiast postmaterializm obejmuje nie tylko umiłowanie piękna, ale również wolność słowa oraz pragnienie, by mieć większy wpływ na rząd; linia podziału politycznego zaczęła się przesuwać z zagadnień ekonomicznych ku sprawom stylu życia

POZA PRACĄ

80' - rosnące bezrobocie, redukowanie siły roboczej do minimum

społeczeństwa nowoczesne są społeczeństwami pracy, zbudowanymi na etyce pracy i podziale ról zawodowych, ale wydają się również być sterowane wizją i coraz w sposób oczywisty realniejszą perspektywą świata bez pracy; stanowiska pracy są biletem wstępu do świata zasobów

praca przestała być ciężarem, stała się przywilejem, nowym bogactwem

bycie bezrobotnym niszczy szacunek człowieka do samego siebie, burzy rutynę jego życia codziennego i uzależnia go od zasiłku; to go wyrzuca poza nawias i stwarza nowy problem uzasadnionych roszczeń

oznaki pewnego zerwania związku pomiędzy wzrostem gospodarczym a zatrudnieniem; dystrybucja pracy sama stała się problemem i również jest zbyt mało miejsc pracy płatnej, tak by większość ludzi kojarzyła ją z przyzwoitym standardem życiowym

jeżeli płace są naprawdę sztywne i nie można stworzyć nowych miejsc pracy na znacznie niższym poziomie płacowym od tego, który jest przyjęty dla określonych zawodów, wówczas bezrobocie jest w wąskim monetarnym sensie tańsze od zatrudnienia.

Powstaje masa posad, które w dobrych czasach przyczyniają ludziom powodzenia, ale w czasach złych nie są konieczne; interesy większości są podzielone jej członkowie będą zazdrośnie strzegli „prawdziwych” miejsc pracy lub zajęć, które dają wszystkie ich awantaże, z drugiej strony niechętnie widzą nieład bezrobocia-> nowy podział między tymi, którzy mają pracę bezpieczną, dobrze płatna i w sposób oczywisty celową, a tymi, którzy jej nie mają

Obywatelskie prawa socjalne wiązały się ściśle z zatrudnieniem, zwłaszcza przez zastosowanie zasad ubezpieczeń społecznych w zakresie uprawnień gwarantowanych przez państwo opiekuńcze- oddzielenie obywatelskości od zatrudnienia było więc postępem; póki dostęp do rynków, a przez to do zasobów zależy od zatrudnienia, bezrobocie oznacza przez implikację, że komuś tego dostępu odmówiono.

PODKLASA

By powstała muszą zachodzić systematyczne procesy jej wyłaniania się, określenia się i zachowań

Główne cechy charakterystyczne: brak kwalifikacji, bezrobocie, zamieszkiwanie w szczególnych rejonach miast i zależność od opieki społecznej, wiele jej członków należy do mniejszości etnicznych i żyje w niekompletnych rodzinach, skłonność do aberracyjnych zachowań

Określa możliwą do zidentyfikowania kategorię pozycji społecznej i zachowań, odzwierciedla rzeczywisty i nowy stan w społeczeństwie, z którym musimy się pogodzić, jest to stan, który właściwie należy określić mianem klasy

Normalne oficjalne środki polityki społecznej zdają się nie docierać do tych ludzi

Podklasa - bez podmiotowości politycznej, nie objęta socjaldemokratycznym systemem, bez siły by walczyć o swe prawa, oni są poza wszelkimi uprawnieniami, na marginesie życia społecznego

Niklas Luhman „Teoria polityczna państwa bezpieczeństwa socjalnego”

1.Podstawy społeczno- teoretyczne

Społeczeństwo

- pewien nadrzędny system, porządkujący wszelkie możliwe układy komunikacyjne między ludźmi

- istnieją subsystemy nadrzędnego systemu społecznego: system polityczny, religia, nauka, gospodarka, edukacja, rodzina, opieka medyczna

- jednostki uczestniczą we wszystkich tych systemach; w społeczeństwie nie uczestniczą jako konkretne jednostki, społeczeństwo nie składa się z ludzi, tylko z międzyludzkich układów komunikacyjnych

- rozwój społeczny to wzrost możliwości komunikacyjnych (możliwości komunikacji wzrastają dzięki dwóm procesom: 1. wyodrębnienie się specyficznej warstwy wyższej społecznej, w której komunikacja była łatwiejsza, 2. wyodrębnienie się centrów funkcjonalnych np. religijnych, polityczno-militarnych, handlowych; dzięki tym procesom cechą charakterystyczną nowoczesnego społeczeństwa jest wysoko wyspecjalizowana i sprawna komunikacja)

Społeczeństwo współczesne, w przeciwieństwie do tradycyjnego, nie ma organu, który byłby centralnym ośrodkiem sprawczym, nie ma rzecznika ani wewnętrznej reprezentacji, dlatego jego punktami orientacyjnymi stają się ideologie.

2.Państwo bezpieczeństwa socjalnego- inkluzja polityczna

Na ogół państwem bezpieczeństwa socjalnego nazywa się państwo, które określonym warstwom społecznym zapewnia szeroki zakres świadczeń socjalnych i z tego tytułu ponosi ogromne koszty.

Z T.H. Marshalla- koncepcja państwa bezpieczeństwa socjalnego, posługująca się zasadą inkluzji

Inkluzja- objęcie wszystkich członków społeczeństwa skutkami działania poszczególnych systemów funkcjonalnych. Ludzie korzystając z tych skutków, jednocześnie uzależniają od nich swoje indywidualne style życia. Grupy, które w życiu społecznym uczestniczą marginalnie przestają istnieć -> zanika podział na warstwy uwarunkowane zakresem uczestnictwa społecznego -> pojawia się ogół równorzędnych jednostek, pełniących uzupełniające role w poszczególnych systemach funkcjonalnych

Społeczeństwo stanowe musiało przestać istnieć z powodu przejścia do zróżnicowania funkcjonalnego, niemożliwe było poprzydzielanie ludzi do systemów, tak aby każdy istniał tylko w jednym z nich. Stary porządek został zastąpiony regułami dostępności. Jako jednostki, ludzie żyją poza systemami funkcjonalnymi, ale każda jednostka musi mieć dostęp do każdego systemu funkcjonalnego w takim stopniu, w jakim korzystania z niego wymaga jej sposób życia. Warunek ten spełnia zasada inkluzji, każdy system funkcjonalny obejmuje zasięgiem swojego działania wszystkich członków społeczeństwa, ale tylko w tych wycinkach ich życia, które są funkcjonalnie relewantne (problemem może być jedynie nierówność faktycznych szans)

Stosowanie zasady inkluzji -> ukształtowanie się państwa bezpieczeństwa socjalnego

3.Polityka jako system samoreferencyjny

System samoreferencyjny (samoodnoszący się):

- sam produkuje i reprodukuje elementy z jakich się składa

- może operować tylko wewnątrz samego siebie tzn. tylko koordynując jedne swoje operacje z innymi swoimi operacjami

- wszystko, do czego system jest zdolny, jest uwarunkowane czynnikami wewnątrzsystemowymi

- sam kreuje elementy z jakich się składa; nie czerpie ich z otoczenia lecz konstytuuje sam w sobie

Samoreferencyjność polityczna jest rezultatem społecznego wyodrębnienia się specyficznych systemów politycznych. Samoreferencyjność umożliwia otwarcie się systemu na zmieniające się tematy przy zachowaniu względnej stałości struktur kierujących działaniami (partii politycznych, ministerstw, prawa, itp.), umożliwia również inkluzję ogółu ludności w obręb oddziaływań polityki.

Idea państwa bezpieczeństwa socjalnego jako cel polityczny jest semantycznym korelatem politycznej samoreferencyjności. Bezpieczeństwo socjalne jest i celem, i treścią działań mających się przyczynić do bezpieczeństwa socjalnego.

4.Hierarchia a procesy okrężne

Tradycyjne systemy społeczne miały hierarchiczną budowę instytucji politycznych.

Na poziomie systemu społecznego nastąpiła decydująca zmiana w postaci przejścia od zróżnicowania stratyfikacyjnego do zróżnicowania funkcjonalnego. Na poziomie systemu politycznego odpowiada mu przejście od zróżnicowania dwuczłonowego do zróżnicowania trójczłonowego. Dwu i trójczłonowość różni się typem adresatów komunikacji wewnątrzsystemowej.

System dwudzielny: hierarchia- góra i dół, czasem multiplikuje ten podział wewnątrz siebie; komunikacja- nakaz i posłuszeństwo

Współczesne systemy trójczłonowe: polityka, administracja, publiczność; władza polityczna traci swój liniowo-asymetryczny charakter góra-dół i realizuje się w ruchu okrężnym; publiczność oddziałuje na racje, którymi kieruje się polityka, polityka wyznacza granice i priorytety decyzji administracyjnych, administracja za pośrednictwem decyzji wiąże się z publicznością, ta zaś z kolei może zwrotnie reagować na decyzje w drodze wyborów politycznych lub przy użyciu innych sposobów wyrażania opinii. W rezultacie powstaje system zorientowany na siebie, ale nie na jakiś swój ośrodek centralny.

5.Samoobserwacja

W systemach zróżnicowanych nie ma takiego uprzywilejowanego miejsca, z którego można by obserwować cały system z kontrolującym włącznie. W obrębie systemu powstaje wiele subsystemów, które nie w pełni są dla siebie wzajemnie obserwowalne i przewidywalne. Systemy jednak oddziałują na siebie i rozwijają względem siebie pewne oczekiwania (np. polityk wierzy, że wie jak do jego pomysłów ustosunkuje się publiczność). Technicznym terminem używanym do określenia tego rodzaju obserwacji innych systemów jest „czarna skrzynka”. Termin ten odnosi się do obserwowania jednego systemu przez drugi.

Obserwacje czarnych skrzynek umożliwiają kształtowanie się reguł interakcji między systemami i w ten sposób zdobywanie doświadczeń.

6.Odniesienie do środowiska

System polityczny:

- środowisko wewnątrzspołeczne- życie rodzinne, produkująca i konsumująca gospodarka rynkowa, badania naukowe, religia, itp.

- środowisko zewnątrzspołeczne- natura, fizyczna egzystencja ludzi

Relacje system-środowisko

Specyfika relacji ze środowiskem uległa zmianie: prejście od relacji międzypunktowych (typu zbrodnia-kara, choroba-kuracja, produkcja-konsumpcja; możliwe jest rozwiązywanie problemów w efekcie bezpośredniej interwencji polityki; sprowadzają się do prostych, ograniczonych w czasie procesów przyczynowych) do relacji między współzależnościami (większa wzajemna zależność między poszczególnymi elementami składowymi np. gospodarka, której podstawą jest pieniądz, zwiększa liczbę umownych powiązań w społeczeństwie)

Ralph Dahrendorf

1. Konflikt społeczny obecnie dotyczy praw obywatelskich dla wszystkich. Wyrażany on jest przez partie polityczne, co umożliwia konflikt bez rewolucji- następuje „instytucjonalizacja konfliktu klasowego”.

Klasa- kategorie jednakowo usytuowane względem egzekwowania władzy

2. Przełomowy rok 1968

• Demokratyzacja- spełnienie przyrzeczenie praw obywatelskich dla wszystkich oraz naleganie, by z praw tych korzystać w praktyce

• Coraz więcej osób (również intelektualistów) domagało się reform i przemian społecznych

• Żądano praw dla zaniedbanych mniejszości

• Autorytet utraciła władza, wojsko i przedsiębiorstwa

• Spełnienie postulatów państwa opiekuńczego czyli ideologii klasy większości (obywateli)

- sterowana, ale zorientowana na rynek gospodarka

- uzgodnienia monetarne

- solidarne społeczeństwo

- progresywne opodatkowanie

• Ten rok był jednocześnie początkiem końca socjaldemokracji

3. Lata 70.

• 1971 r.- Nixon wycofuje się z utworzonych po wojnie systemów handlowego i monetarnego, a tym samym przestają liczyć się prawa, a bardziej liczy się siła; żadne państwo nie może działać na własną rękę, wszystkie są od siebie nawzajem zależne

• Zmienna sytuacja gospodarcza świata oddziałuje na decyzje polityczne i pojawiają się tendencje, by zaniedbywać kwestie związane z prawami ludzkości na rzecz zapewnienia sobie zasobów

• Był to czas wyolbrzymiania zagrożeń: raport Klubu Rzymskiego, który mówił, że wzrost populacji, zanieczyszczenia, uprzemysłowienie i wyczerpanie zasobów sprawi, że rozwój osiągnie kres

• Trwały spory o to, czy wzrost jest potrzebny, konieczny, czy raczej trzeba go stopować, bo pociąga zbyt duże koszty (np. Beckerman: brak wzrostu jest kosztowniejszy niż wzrost)

• Cały czas przyrastała liczba urzędników państwowych: reformy lat 60. wymagały aktywności rządowej i pozarządowej, a młodzi absolwenci wyższych szkół uważali, że lepsze jest to, co publiczne, a nie prywatne i poszukiwali zatrudnienia w sektorze publicznym

• Państwo opiekuńcze pociągało wysokie wydatki: by zapewnić wszystkim pełny status obywatelski i urzeczywistnić prawa obywatelskie, należy wprowadzać formalne uprawnienia, transfery i programy opieki

• Powoli następowało przeciążania rządu obowiązkami, co wymaga zwiększenia podatków i liczby urzędników (obywatele otrzymują mnij niż wpłacili na podatki, bo znaczną część pieniędzy pochłania biurokracja)

• Państwo zaczyna kojarzyć się z brakiem pewności, a coraz większe znaczenie mają inicjatywy pozarządowe

• Inglehart: społeczeństwa zachodnie przechodzą od wartości „materialistycznych” (związanych z dobrobytem materialnym) do wartości „postmaterialistycznych” (kładących nacisk na jakość życia)

4. Lata 80.

• Szybki wzrost gospodarczy, który nie powodował redukcji bezrobocia

• Problem stanowi praca: społeczeństwo zbudowane na etyce pracy stoi przed perspektyw świata bez pracy

• Stanowiska pracy są biletem wstępu do świata zasobów i określają pozycję społeczną i sposób organizacji życia

• Praca staje się trudno dostępnym bogactwem

• Bezrobocie wyrzuca człowieka poza nawias społeczeństwa

• Istnieje zbyt mało miejsc pracy pozwalających na życie na dobrym poziomie

• Dopóki dostęp do zasobów zależy od zatrudnienia, bezrobocie oznacza, że komuś tego dostępu odmówiono

"Porządek interakcyjny"

INTERAKCJA to wszystko to, co zdarza się w sytuacjach społecznych, czyli w obecności innych osób.

Goffman postuluje aby analizując interakcje przejść od tego co jest USYTUOWANE(znane i właściwe sytuacjom społecznym, ale mogące również istnieć na zewnątrz nich) do tego, co SYTUACYJNE (to, co może wystąpić jedynie przy interakcji twarzą-w-twarz).

Procesy właściwe dla porządku interakcyjnego:

• możliwość określenia czasu i przestrzeni, w której odbywa się interakcja

• konieczność interakcji twarzą-w-twarz wynika z pewnych uniwersalnych warunków koniecznych życia społecznego (np. potrzeba spędzania czasu w czyjejś bezpośredniej obecności)

• każdy przypadek wzajemnej bezpośredniej obecności dwóch lub więcej jednostek prowadzi do obserwacji mających na celu poznanie intencji i celów rozmówcy; ten proces zbierania informacji ułatwia (a jednocześnie komplikuje) standaryzacja zachowań cielesnych i wokalnych

• dzięki bezpośredniej obserwacji i słuchaniu partnera interakcji korzystamy z którejś z dwóch form identyfikacji:

1.KATEGORIALNA (związana z cechami dyfuzyjnymi-->patrz poniżej)

2.INDYWIDUALNA (związana z unikalnymi cechami danej jednostki np. ton głosu)

W samym centrum życia interakcyjnego znajduje się relacja poznawcza. Społeczeństwo jest zatem PIERWSZE wobec interakcji.

Funkcjonowanie systemu interakcyjnego możliwe jest dzięki:

1) UMOWIE SPOŁECZNEJ - normy przyjęte są przez członków grupy niejako z zewnątrz, wszyscy płacą więc niewysoką cenę, ale zyskują duże udogodnienia

2) KONSENS SPOŁECZNY - jednostki biorą za pewnik reguły, które uważają za wewnętrznie słuszne

Współpraca jednostek nie opiera się tylko na umowie lub tylko na konsensusie. Jednostki dopasowują motywy wsparcia do konkretnych "układów interakcyjnych".

Formy życia społecznego właściwe porządkowi interakcyjnemu:

1) ludzie jako przemieszczające się byty: "single" lub "stowarzyszeni" (od dwójki w górę)

2) kontakt to każda okazja do wkroczenia przez jednostkę w obecność innej jednostki (współobecność fizyczna, rozmowa telefoniczna, wymiana listów, spojrzenia)

3) krąg składa się z zatwierdzonych uczestników świadomie podzielanego przedsięwzięcia; przedsięwzięcie to może być oparte na rozmowie (np. spotkania konwersacyjne, rozprawy sądowe) lub nie wymaga użycia głosu (np. gra w karty)

4) format estrady aktywność dokonuje się przed audytorium

5) uroczysta okazja społeczna jednostki dopuszczone są do udziału na podstawie spełnienia jakiegoś kryterium, towarzyszy im podniosły nastrój, wszystko odbywa się w skoordynowany sposób i może być rozciągnięte w czasie (jako jedyna jednostka interakcyjna !)

Porządek interakcyjny a porządek strukturalny:

Związek pomiędzy tymi dwiema strukturami jest luźny ponieważ interakcja nie musi przebiegać według ściśle określonej struktury. Dużo częściej jednak to porządek strukturalny wpływa na porządek interakcyjny (inaczej wchodzimy w interakcję z przełożonym, a inaczej z podwładnym) niż odwrotnie (Goffman podaje jednak przykład spontanicznego karnawału w Notting Hill, który był przyczyną ruchu społecznego).

Rytualizacja (Durkheim):

Tylko interakcja twarzą-w-twarz pozwala nam na ekspresję rzeczy niematerialnych (przy użyciu mimiki, gestu, kostiumu, mowy ciała). Te przedstawienia niematerialnych rzeczy skupiają się w CEREMONIACH, które pozwalają uczestnikom potwierdzić swoją przynależność do zbiorowości, a więc ułatwiają komunikację.

Porządek interakcyjny a stosunki społeczne:

4 CECHY DYFUZYJNE:

a) przedział wiekowy

b) płeć kulturowa

c) klasa

d) rasa

Te cztery cechy tworzą krzyżująca się siatkę, na której każdy może odnaleźć swoja pozycję. Umiejscowienie to jest oczywiste, bo cechy dyfuzyjne są "widoczne" (łatwo dostrzegalne), wchodzimy z nimi "na wierzchu" we wszystkie sytuacje społeczne.

Notatka z Bourdieu

II. Logika pól

Pojęcie to można definiować jedynie w ramach systemu teoretycznego do którego należą.

Bourdieu: Myśleć w kategoriach pola to myśleć racjonalnie - to jest wyróżnikiem nowoczesnej nauki.

Tym, co naprawdę istnieje w świecie społecznym, są relacje - nie interakcje czy intersubiektywne więzi między podmiotami, ale obiektywne relacje.

Pole - sieć albo konfiguracja obiektywnych relacji między pozycjami (aktualna i potencjalna sytuacja osób w strukturze dystrybucji różnych rodzajów władzy czy kapitału).

Władza czy kapitał - dostęp do określonych korzyści, o które toczy sie gra.

Relacje: podporządkowania, równoważności, dominacji.

Świat społeczny składa sie z szeregu pól, np. pole artystyczne, religijne itd.

Można porównać pole z grą: są stawki, gracze, zasady itd.

Kapitał - coś, co jest efektywne w danym polu jako broń i jako stawka w walce.

Strukturę pola określa stan stosunków siły miedzy graczami. Ważna jest ewolucja w czasie kapitału, czyli społeczna droga życiowa gracza i zbiór dyspozycji (habitus), jakie ukształtowały się w długofalowej relacji z pewną obiektywną strukturą możliwości.

Gra toczyć się może o kapitał, ale także o zmianę reguł gry (np. walki na polu władzy).

Granice pola: każde pole je ma, ale mogą zostać określone jedynie w wyniku badań empirycznych, rzadko są jasnymi ograniczeniami np. prawnymi. Granice pola znajdują się tam, gdzie przestają działać efekty pola.

Zasada dynamiki pola tkwi w szczególnej konfiguracji jego struktury, w dystansie i rozdźwięku miedzy specyficznymi siłami, które się tam stykają.

Kapitał może zapewnic panowanie nad polem.

Jako układ sił aktualnych i potencjalnych pole stanowi również teren walko o zachowanie lub przekształcenie konfiguracji tych sił. Strategie podmiotów zależą od ich pozycji.

Pole nie jest aparatem, bo układ sił zależy od działań aktorów. Historia trwa tak długo jak ludzie się buntują, stawiają opór.

Pola to nie systemy, bo pojęcie pola wyklucza organicyzm i funkcjonalizm.

Pole jest terenem stosunków siły i walk, więc terenem permanentnej zmiany.

Nie jest systemem także dlatego, że nie da się w nim wyróżnić elementów składowych.

Analiza pola:

1. Ustalenie pozycji danego pola w stosunku do pola władzy.

2. Opisanie obiektywnej struktury relacji między pozycjami zajmowanymi przez osoby i instytucje konkurujące między sobą w tym polu.

3. Analiza habitusu podmiotów.

Uwarunkowania ciażące na podmiotach znajdujących się w danym polu nigdy nie oddziałują na nich wprost, ale zawsze za szczególnym pośrednictwem, tworzonym przez formy i siły pola.

Bourdieu: Jednostka jest emanacją pola.

Prawo dostępu - narzucone przez każde pole, określa prawo do uczestnictwa - pewna konfiguracja cech uprawniająca do wejścia na dane pole.

Podmioty społeczne to nosiciele kapitału, nie są po prostu cząsteczkami mechanicznie przyciaganymi i odpychanymi przez siły wobec nich zewnętrzne.

Relacje między polami skomplikowane. Nigdy nie są ustalone raz na zawsze.

Państwo - zbiór pól biurokratycznych i administracyjnych, wewnątrz których ludzie walczą osobiście lub per procura o tę szczególną postać władzy, jaką jest możliwość regulowania określonej sfery praktyk za pomocą praw, uregulowań, środków administracyjnych, czyli wszystkiego co rozumie się pod słowem polityka. Stawką jest monopol na prawomocną przemoc symboliczną.

Rozróżnienie na strukturę i interakcję, na relację strukturalną, działająca w sposób trwały i na relację dziejącą się, aktualizującą w pojedyńczych wymianach.

Tworzenie sie nowoczesnego państwa - najpierw koncentracja władzy - postać króla - następnie wyróżnienie specyficznego, czysto państwowego kapitału.

III. Habitus, illusio i racjonalność

Bourdieu wprowadził do socjologii pojęcie interesu opierając się na Weberze. Nie redukuje wszystkich praktyk do ekonomii.

Być obojętnym, bez interesu, oznacza nie mieć motywacji do udziału w grze.

Illusio - przeciwieństwo ataraksji, czyli bycie owładniętym, wciągniętym do gry i przez grę.

Każde pole ma specyficzną formę interesu.

Habitus homo oeconomicus - dyspozycja racjonalno - kalkulacyjna.

3 główne rodzaje kapitału: społeczny, ekonomiczny i kulturalny i czwarty - symboliczny.

Kapitał społeczny przyjmuje różne formy. Jego szczególną formą jest kapitał polityczny.

Habitus - społecznie wytworzony system dyspozycji ustrukturwoanych i strukturujących, nabyty w trakcie praktyki i trwale nakierowany na funkcje praktyczne.

Pojęcie habitusu służy uniknięciu brania pod uwagę tylko teorii podmiotu i teorii struktury.

Wyznawcy teorii racjonalnego działania biorą „rzeczy logiki za logikę rzeczy”. To błąd według Bourdieu.

Ludzkie działania nie są chwilowymi reakcjami na bodźce - to o wiele bardziej skomplikowane, związane z historią podmiotu i przedmiotu.

Habitus jest uspołecznioną subiektywnościa. Mówić o habitusie, to uznawac, że to, co jednostkowe, czy nawet osobiste i subiektywne, jest zarazem społeczne, zbiorowe.

Relacja między habitusem a polem to relacja warunkowania: pole kształtuje habitus, który jest wynikiem ucieleśnienia wymogów właściwych danemu polu lub zespołowi pól o mniej lub bardziej ze sobą zgodnych układach. Habitus także uczestniczy w budowaniu pola jako świata znaczącego, obdarzonego sensem i wartościami.

Strategie - nie są świadomym i sformułowanym wprost projektem, ale „obiektywną możliwością” natychmiast dostępną w istniejacej teraźniejszości.

Podmioty społeczne są i tak racjonalne dzięki habitusowi. Dialektyka subiektywnych nadzieji i obiektywnych szans jest wszechobecna w świecie społecznym.

Stałość dyspozycji, upodobań - o tym dowiadujemy się dzięki pojęciu habitusu.

Habitus jest otwartym systemem dyspozycji, bez przerwy konfrontowanym z nowymi doświadczeniami, ciągle poddawanym ich wpływom. Jest trwały, ale nie niezmienny.

Habitus ujawnia się wyłącznie w relacji z konkretną sytuacją - jest to rodzaj zasobu, który oczekuje okazji włączenia sie do akcji.

Podmioty społeczne są determinowane jedynie w stopniu w jakim same się determinują. Ale stoicy mówili, ze pierwsze ruchy nie należą do nas - drugi ruch jest nasz.

Habitus a czas - działalność praktyczna, jeżeli jest ku czemuś skierowana i jest sensowna, rozsądna, wykracza poza dostępną teraźniejszość przez praktyczne mobilizowanie przeszłości i praktyczne antycypowanie przyszłości wpisanej w teraźniejszość pod postacią obiektywnej możliwości. To za pomocą habitusu.

EVIATAR ZERUBAVEL: Czasowy Podział Pracy

Koordynacja pracy w szpitalu odbywa się w ramach określonego kontekstu, gdzie muszą być wzięte pod uwagę wymogi formalne oraz podziały funkcjonalne i społeczne pośród pracowników. Innymi słowy konieczne jest takie zaplanowanie pracy personelu by wypełniał on wszystkie nałożone na niego obowiązku w przewidzianych terminach. Tak więc czas jest jednym z najważniejszych parametrów społecznego podziału pracy. Wymaga koordynacji działań, która przebiega według jednego z trzech poniższych wzorów.

1. symetria czasowa (wyznaczone osoby pracują według takiego samego grafiku)

2. komplementarność czasowa (grafiki wyznaczonych osób uzupełniają się )

3. częściowe pokrywanie się w czasie (grafiki wyznaczonych osób częściowo nakładają się na siebie)

Ważne jest, iż powyższe wzory koordynacji działań obejmują swoim zasięgiem tylko jedną grupę: np. pielęgniarki, bądź techników; nie tworzy się globalnych harmonogramów pracy, obejmujących swym zasięgiem wszystkie specjalności. Skomplikowany system grafików dla poszczególnych grup tworzy całość, gdzie zmiana zachowania jednostki wymusza zmianę
w obrębie grupy do której należy - jest to konieczne by cały system poprawnie funkcjonował [np. lekarz wyjeżdżający na sympozjum musi mieć zapewnione zastępstwo innego lekarza,
a nie na przykład pielęgniarki].

Jednocześnie jedną z głównych funkcji grafików (harmonogramów prac) jest wzmacnianie poczucia przynależności grupowej, a przez to podnoszenie poczucia solidarności społecznej. Dzieje się to na dwa sposoby: po pierwsze, dzielenie tego samego grafiku jest bardzo silną podstawą do powstania solidarności mechanicznej (w rozumieniu Durkheima)
i wykształcenia silnych różnic między różnymi grupami (każda z grup na swoisty „rytm” pracy i zachowań wynikający z harmonogramu). Po drugie, członkowie danej grupy podlegają wzajemnym zależnościom (przeważnie jest komplementarność) co rodzi solidarność organiczną. Wynika z tego jednoznacznie, że harmonogramy pracy to coś więcej niż proste odbicie struktury społecznej w danej organizacji, gdyż to właśnie one tworzą
i utrwalają granice pomiędzy poszczególnymi grupami, tym samym utrzymując wewnętrzną segmentację. Liczba grafików i ich zasięg mogą służyć jako adekwatny wskaźnik poziomu i generalnego kierunku społecznego zróżnicowania wewnątrz instytucji

By przedstawić istnienie powyższych sytuacji w rzeczywistym świecie przytoczony zostaje przykład szpitala uniwersyteckiego. W sytuacji szpitala bardzo wyraźne widoczne jest zróżnicowanie funkcjonalne i strukturalne (w rozumieniu Simmela), według którego każda jednostka należy do kilku grup, z których każda posiada własna czasową organizację.
W ujęciu graficznym (Diagramy Venna) zilustrować można umiejscowieniem jednostki na przecięciu kilku okręgów (gdzie jeden okręg to jedna grupa).

Złożone podziały czasu pracy przedstawione zostają na przykładach 4 grup:

1. Grupa Zawodowa (Proffesional Group)

Grupy zawodowe powstają wraz z podziałem pracy (technicy, sanitariusze, lekarze, etc). Grupa jest podstawową jednostką społeczną wewnątrz struktury czasowej szpitala. Istnienie wielu grup oddaje zróżnicowanie funkcjonalne (strukturę przyjętych wewnątrz szpitala ról). Każda z grup posiada swój własny grafik - nie ma koordynacji pomiędzy różnymi profesjami. Harmonogramy pracy na przykład pielęgniarek są zupełnie niezależne od harmonogramów pracy personelu technicznego i lekarzy. Co więcej jednostki z danej grupy nie są w stanie ogarnąć całości pracy szpitala. Nie podejmuje się prób koordynacji i całościowego ustalania grafików obejmujących wszystkie grupy. Tak samo jak nie tworzy się planów pracy dla zespołów złożonych z członków różnych grup. Szpital, jako funkcjonująca całość, jest wynikiem procesów oddolnego powstawania harmonogramów (np. siostra oddziałowa dla pielęgniarek), mozaiką niezależnych grafików - to autonomiczne jednostki tworzą sprawnie funkcjonujący szpital, gdzie każdy wie kiedy ma pojawić się w pracy. Pytanie tylko czy będzie się to odbywało na zasadach kakofonii czy może polifonii

2. Klasa (Class)

Czas jest jednym z głównych czynników organizujących ludzi w grupy społeczne. Tym samym wiek staję się niejednokrotnie podstawą do klasyfikowanie ludzi do poszczególnych grup w ramach organizacji (tu: szpitala). Odbywa się stratyfikacja zgodnie z „wiekiem zawodowym”, począwszy od freshmen dla określania pierwszoroczniaka, poprzez rocznik ukończenia uczelni (np. rocznik `68), aż po różne nazwy nadawane podczas poszczególnych lata pracy: „interns”, czy „senior residency class”. Powoduje to podziały strukturalne oraz funkcjonalne. Funkcje i obowiązki zmieniają się w cyklach rocznych - nie ma powolnej ewolucji przez niemal cały rok, zamiast tego po jego zakończeniu następuje jedna radykalna zmiana.

Prowadzi to do standaryzacji i unifikacji, jednocześnie arbitralnie narzucone zostają różnice pomiędzy poszczególnymi rocznikami. Mniej zaczynają liczyć się indywidualne predyspozycje - następuje zmniejszenie zróżnicowania wewnątrz grupy, a zwiększenie międzygrupowego. Nacisk zostaje położony na solidarność mechaniczną. Należy jednak pamiętać, że wewnątrz grupy istnieje podział czasu pracy, co powoduje powstanie więzi organicznych.

3. Zespół (Team)

Zespół jest to grupa społeczna składająca się z członków tej samej grupy zawodowej, którzy pracują razem (wypełniając powierzone obowiązki) podczas jednego cyklu. „Długość życia” zespołu to jeden cykl. W analizie struktury szpitala Zerubavel ogranicza się tylko do zespołów medycznych, które są podstawową jednostką opieki medycznej. Przykładem takiego zespołu mogą być wszyscy chirurdzy na oddziale urazowym, gdzie każdy pacjent ma przypisanego jednego lekarza, jednak odpowiedzialność za niego ponosi cały zespół. Trudno więc się dziwić, że zespoły pozostają silnie zintegrowane i tworzą własne etosy, dotyczące dopuszczalnych zachowań oraz schematy moralnego postępowania. Zespoły pozostają silnie powiązane zarówno mechanicznie jak i organicznie. W ramach zespołu musza istnieć komplementarne harmonogramy pracy, które zapewniają czasową koordynacje.

4. Zespół Przyjęciowy (Admission Team)

Zespół przyjęciowy (w analizowanym przez Z. szpitalu) powstaje do obsady dyżurów nocnych oraz weekendowych. Istniejące zespoły (patrz punkt C.) dzieli się na dwie strony (east i west), tworząc tym samym po każdej ze stron powiązane mechaniczne grupy zespołów, które dyżurują w cyklu trzytygodniowym. Każda ze stron wyznacza spośród siebie
3 dyżurnych lekarzy, którzy dyżurują wspólnie. Jest to przykład układania harmonogramu obejmującego różne klasyfikacje jednocześnie, co nie jest, jak już powiedziane było wcześniej, często stosowaną praktyką. Powstaje grafik ponad podziałami na klasy, strony
i zespoły. Owocuje to bardzo silnym wzrostem więzi społecznych oraz wytworzeniem bardzo egalitarnych wzorów zachowania w przyjmowaniu nowych pacjentów. Powstają tzw. „rundy przyjęć”, gdzie w wyniku przemyślnych zasad przyjmowania pacjentów wszyscy członkowie są równi, bez względu do jakiej klasy, zespołu czy strony należą (więcej szczegółów
w tekście). W konsekwencji prowadzi to do przyjmowania przez każdego członka równej liczby przypadków o zbliżonym „stopniu trudności”. Struktura przyjęć danego dnia tworzy solidarność organiczną, a te same terminy dyżurów solidarność mechaniczną.

Podsumowując

Współobecność (copresence) jest głównym czynnikiem wpływającym na formowanie solidarności społecznej, zwłaszcza w organizacjach działających 24 godziny na dobę. Role (zawodowe) przyjmowane w określonym czasie są podstawą powstawania grup oraz solidarności społecznej, jednocześnie tworząc główne osie podziału w strukturze społecznej

MANUEL CASTELLS „SPOŁECZEŃSTWO SIECI”

PROLOG: SIEĆ I SELF

U podłoża książki założenie przeciwstawienia się prądom destrukcji, protest wobec sceptycyzmu, cynizmu; hipoteza, że wszystkie najważniejsze trendy zmiany tworzącej nowy świat są ze sobą powiązane, punktem wyjścia analizy tej złożoności jest rewolucja technologii informacyjnych.

W świecie niekontrolowanej, zagmatwanej zmiany ludzie grupują się wokół najbardziej podstawowych tożsamości: religijnych, terytorialnych, narodowych, etnicznych. Poszukiwanie tożsamości staje się fundamentalnym źródłem społecznego sensu.

Społeczeństwa są w coraz większym stopniu strukturowane wokół bipolarnej opozycji między siecią a self; globalne sieci instrumentalnej wymiany selektywnie włączają i wyłączają jednostki, grupy, regiony i kraje, według ich znaczenia dla osiągania celów realizowanych w sieci.

TECHNIKIA, SPOŁECZEŃSTWO I ZMIANA HISTORYCZNA

Lata 70 - nowy technologiczny paradygmat, nacisk na spersonalizowane urządzenia, interaktywność, sieciowość i bezustanne poszukiwanie nowych rozwiązań technologicznych.

Społeczeństwo nie determinuje polityki, ale głównie za pośrednictwem państwa, może zdusić jej rozwój, lub przyspieszyć proces technologicznej modernizacji. Rola państwa jest decydująca, gdyż kontroluje ono społeczne i kulturowe siły dominujące w danym czasie i miejscu.

Współczesna rewolucja technologiczna zrodziła się i zaczęła rozprzestrzeniać w okresie globalnej restrukturalizacji kapitalizmu, dla której była narzędziem, sama w tym procesie była kształtowana. Współczesne społeczeństwo jest zarówno kapitalistyczne i informacyjne, choć prezentuje znaczną zmienność w różnych krajach zgodnie z ich historią, kulturą, instytucjami, stosunkiem do globalnego kapitalizmu i technologii informacyjnej.

INFORMACJONIZM, INDUSTRIALIZM, KAPITALIZM, ETATYZM: SPOSOBY ROZWOJU I SPOSOBY PRODUKCJI.

Etatyzm(kolektywizm) radziecki upadł, bo nie potrafił zasymilować zasad informacjonizmu, inaczej w przypadku chińskiego, który zintegrował się z globalnymi sieciami gospodarczymi.

Informacjonizm - nowa materialna, technologiczna podstawa działalności gospodarczej i społecznej organizacji, forma rozwoju.

Procesy restrukturyzacji kapitalizmu i powstania informacjonizmu są odrębne, ale wchodzą w interakcję.

Społeczeństwa są organizowane wokół procesów, w które zaangażowani są ludzie, ustrukturowanych przez historycznie zdeterminowane stosunki produkcji, doświadczania i władzy.

Doświadczanie - oddziaływanie ludzkich podmiotów na samych siebie. Produkcja jest społecznie złożonym procesem, gdyż każdy jej element jest wewnętrznie zróżnicowany.

Kapitalizm - podst. zasadą przywłaszczanie i dystrybuowanie nadwyżki przez kapitalistów, nastawiony na max. zysków, źródło wydajności leży w technologicznych relacjach produkcji.

W informacyjnym sposobie rozwoju źródło wydajności leży w technologii wytwarzania wiedzy, przetwarzania informacji i symbolicznej komunikacji, pogoń za informacją i wiedzą, wejście na wyższy poziom złożoności w przetwarzaniu informacji - przetwarzanie info. jest skoncentrowane na ulepszaniu technologii przetwarzania info. Zachodzi samonapędzająca się interakcja między zakorzenionymi w wiedzy źródłami techniki a zastosowaniami techniki do ulepszania procesu wytwarzania wiedzy i przetwarzania informacji. Sposoby rozwoju kształtują cały obszar zachowania społecznego.

INFORMACJONIZM I KAPITALISTYCZNA PIERESTROJKA

Najważniejszym czynnikiem przyspieszającym zmiany była kapitalistyczna restrukturyzacja zapoczątkowana od lat 80, której źródła tkwiły w wewnętrznych ograniczeniach i kryzysie lat 70. Zapoczątkowano reformy na poziomie rządowym, poziomie instytucji i w zarządach firm, ich cele to min. zwiększenie wydajności, globalizacja. Kluczowe dla restrukturyzacji było skoncentrowanie na elastyczności i adaptacyjności; kontynuowana była dzięki politycznej porażce zorganizowanej siły roboczej w głównych krajach kapitalistycznych, postępującej integracji globalnych rynków finansowych.

Teoria społeczeństwa informacyjnego jako odrębnej formy globalnej/informacyjnej gospodarki będzie zawsze musiała brać pod uwagę zarówno historyczną/kulturową specyfikę, jak i strukturalne podobieństwa związane z szeroko podzielanym techniczno-ekonomicznym paradygmatem.

SELF W SPOŁECZEŃSTWIE INFORMACYJNYM

Trendem społecznym i politycznym lat 90. było budowanie społecznego działania i polityki wokół podstawowych tożsamości - przypisanych, zakorzenionych w historii i geografii, lub budowanych na nowo.

Początki społeczeństw informacyjnych cechuje dominacja tożsamości jako zasady je organizującej.

Tożsamość - proces, przez który aktor społeczny definiuje siebie i konstruuje sens głównie na podstawie danego atrybutu kulturowego lub zbioru takich atrybutów, z wyłączeniem szerszych odniesień do innych społecznych struktur.

Na całym świecie występuje trend narastania dystansu między globalizacją i tożsamością, między Siecią i Self. Kiedy Self wyłącza self, jednostkowe lub kolektywne, self konstruuje swój sens bez globalnych, instrumentalnych odniesień: proces odłączania staje się obustronny, będąc następstwem odrzucenia przez wykluczonych jednostronnej logiki strukturalnej dominacji i społecznego wykluczenia.

PRZESTRZEŃ PRZEPŁYWÓW

Przestrzeń i czas podstawowymi, materialnymi wymiarami ludzkiego życia, są ze sobą splecione w naturze i społeczeństwie, przekształcają się pod łącznym oddziaływaniem technologii informacyjnych oraz społecznych form i procesów wywołanych przez obecny proces zmiany historycznej.

W społeczeństwie sieciowym przestrzeń organizuje czas, istnieje nowa logika przestrzenna - PRZESTRZEŃ PRZEPŁYWÓW, przeciwstawna historycznie zakorzenionej logice organizacji wspólnego doświadczania PRZESTRZENI MIEJSC.

ZAAWANSOWANE USŁUGI, PRZEPŁYW INFORMACJI I GLOBALNE MIASTO.

Zinformatyzowana gospodarka globalna jest zorganizowana wokół centrów decyzyjnych i kontrolnych, będących w stanie koordynować, wprowadzać innowacje i zarządzać splecionymi ze sobą działaniami sieci firm. Zaawansowane usługi należą do rdzenia wszystkich procesów gospodarczych, wszystkie je można zredukować do wytwarzania wiedzy i przepływu informacji.

Mimo iż zaawansowane systemy telekomunikacyjne mogłyby umożliwić rozproszenie ich lokalizacji na całym globie, wzór przestrzenny charakteryzuje się jednoczesnym rozpraszaniem i koncentracją zaawansowanych usług.

Badania wskazują na przestrzenną koncentrację górnych warstw tego rodzaju form działania w kilku węzłowych centrach kilku krajów, wiele „centrów regionalnych” dołącza do sieci, inne badania pokazują rosnącą wzajemną zależność i komplementarność średnich rozmiarów ośrodków miejskich UE.

Następuje proces łączący zaawansowane usługi, ośrodki producenta i rynki w globalną sieć; wewnątrz każdego kraju architektura sieciowa reprodukuje się w centrach regionalnych i lokalnych, tak że cały system staje się powiązany na poziomie światowym. Regiony i społeczności lokalne nie zanikają, ale zostają integrowane w międzynarodowe sieci, które łączą ich najbardziej dynamiczne sektory.

Hierarchia w Siecie nie jest jednak zapewniona czy stabilna, każde umiejscowienie, w tym główne miasta, są podatne i zależne od zmieniających się globalnych przepływów. Połączenie przestrzennego rozproszenia i globalnej integracji stwarza nową strategiczną rolę dla dużych miast - punkty dowodzenia światowej gospodarki, kluczowe lokalizacje dla firm finansowych i świadczących wyspecjalizowane usługi, miejsce produkcji ( w tym wytwarzanie innowacji), rynki dla wytworzonych innowacji i produktów. Tworzą sieci produkcji i zarządzania, których elastyczność nie musi włączać pracowników i dostawców, musi jednak być zdolna do uzyskania dostępu do nich w czasie i ilości, które są wymagane w każdym poszczególnym przypadku. Poza tym, wielkie inwestycje w nieruchomości zniechęcają firmy przed przenoszeniem się; bezpośrednie kontakty są wciąż konieczne; wielkie metropolie wciąż oferują możliwość podniesienia sytuacji osobistej, statusu społecznego i indywidualnego samozadowolenia dla najbardziej pożądanych profesjonalistów wyższego poziomu. Niemniej usługi rozpraszają się i decentralizują, jednakże prawie zawsze decentralizacja pracy biurowej dotyczy „zaplecza”, czyli masowej obróbki transakcji, które realizują strategie przyjęte i zaprojektowane w korporacyjnych centrach.

Wszechstronność sieci, globalne miasto to nie miejsce a proces, w wyniku którego centra produkcji i konsumpcji zaawansowanych usług i ich pomocnicze, lokalne społeczeństwa łączą się w globalną sieć na bazie przepływów informacji, osłabiając swe związki z zapleczem krajowym.

NOWA PRZESTRZEŃ PRZEMYSŁOWA

Cechy: technologiczna i organizacyjna zdolność rozdzielenia procesu produkcyjnego na różne lokalizacje, przy jednoczesnej reintegracji jego jedności dzięki połączeniom telekomunikacyjnym, precyzja opierająca się na mikrotechnice, elastyczność w wytwarzaniu komponentów.

Geograficzna odrębność każdej fazy produkcji opiera się na szczególnym charakterze siły roboczej wymaganej na każdym etapie produkcji (min stopień wykwalifikowania), różnych cechach społecznych i środowiskowych włączonych w warunki życia wysoce odmiennych segmentów siły roboczej. W obecnym kontekście społecznym lokalizacja niwykwalifikowanych i średniowykwalifikowanych pracowników oraz naukowców i inżynierów na tym samym obszarze nie jest ani ekonomicznie wykonalna ani społecznie dogodna.

Zachodzi międzynarodowy przestrzenny podział pracy.

Kluczowym elementem tego wzorca lokacyjnego jest decydująca ważność środowisk innowacyjnych, zdolne są one do wytwarzania synergii, czyli wartości dodanej wynikającej nie z kumulatywnego efektu elementów obecnych w środowisku, lecz z ich interakcji.

CODZIENNE ŻYCIE W ELEKTRONICZNYM DOMKU: KONIEC MIAST?

Rozwój komunikacji elektronicznej i systemów informacyjnych pozwala na coraz większy rozdział między przestrzenną bliskością i realizacją funkcji życia codziennego.

Jednak udział takich zjawisk jak telepraca jest mniejszy niż się spodziewano i zakładano.

Problemy transportowe będą się pogarszać a nie polepszać (praca bardziej elastyczna, więc więcej różnorodnych form przemieszczania się). Telezakupy wypierane przez Internet, ale i tak uzupełniają tradycyjne obszary handlowe a nie je wypierają - wciąż powstają na obrzeżach miast centra handlowe. Telebankowość się rozwija, ale oddziały bankowe wciąż istnieją jako spersonalizowane centra obsługi. Służba zdrowia - poprzez wideokonferencje udział w operacjach specjalistów z innego krańca świata, wymiana informacji między placówki, a z drugiej strony konsolidacja i powstawanie kompleksów medycznych z wszechstronnymi usługami (od położnictwa po usługi pogrzebowe).

Szkoły i uniwersytety najmniej podatne na wpływ wirtualnej logiki. Pierwsze spełniają też funkcje opiekuńcze i „magazynujące”, a nie tylko nauczania; w przypadku drugich jakość nauczania kojarzona wciąż jest z intensywnością interakcji bezpośrednich. Na „dobrych” uniwersytetach pojawia się połączenie nauczania on-line i tego dostępnego na miejscu, to pierwsze może być istotne w lifelong learning.

Ucentrowienie domów - ludzie coraz częściej pracują i zarządzają usługami z domów, ale to też nie oznacza końca miast.

TRANSFORMACJA FORM: INFORMACYJNE MIASTO

Miasto informacyjne - proces, strukturalna dominacja przestrzeni przepływów; cechy wspólne + zróżnicowanie form urbanistycznych.

Ameryka - Edge City, relacje między szybkim eksmiejskim/podmiejskim rozwojem, rozkładem dzielnic śródmiejskich i zanikaniem podmiejskiego środowiska zabudowanego

Europa - odmiennie, rzeczywiście ekskluzywne obszary mieszkalne wykazują tendencję zawłaszczania miejskiej kultury i historii, elity by uciec od pospólstwa nie udają się na podmiejskie wygnanie. Podmiejski świat jest społecznie zróżnicowany. Dzielnice śródmiejskie nadal kształtuje ich historia, są także siedliskiem gett imigrantów.

URBANIZACJA TRZECIEGO TYSIĄCLECIA: MEGAMIASTA

Są węzłami gospodarki globalnej, skupiającymi wyższe funkcje kierownicze, produkcyjne i zarządzające na całej planecie; funkcjonują jako magnesy w stosunku do swego krajowego zaplecza, jako przechowalnia grup walczących o przetrwanie.

Nową formą miejską czyni ich szczególna cecha bycia globalnie połączonym i lokalnie rozłączonym (społecznie i fizycznie).

TEORIA SPOŁECZNA PRZESTRZENI I TEORIA PRZESTRZENI PRZEPŁYWÓW

Przestrzeń - ekspresja społeczeństwa, jest skrystalizowanym czasem, materialne wsparcie współczasowych (jednoczesnych) praktyk społecznych - nie oznacza to fizycznej bliskości.

Przestrzeń przepływów - odnośnie praktyk społ, które działają przez przepływy

Przepływy - celowe, powtarzalne, programowalne sekwencje wymiany i interakcji miedzy fizycznie rozłączonymi pozycjami zajmowanymi przez aktorów społecznych w ekonomicznych, politycznych i symbolicznych strukturach społeczeństwa.

Przestrzeń przepływów - trzy warstwy materialnego wsparcia:

1. wymiany elektroniczne

2. węzły i koncentratory

1. węzły - lokacja strategicznie ważnych funkcji, budują wokół nich lokalne zgrupowanie działań i organizacji

2. koncentratory - koordynacja płynnych interakcji wszystkich elementów zintegrowanych w sieci.

3. przestrzenna organizacja dominujących elit zarządzających - elity są kosmopolityczne a ludzie lokalni, elity nie chcą i nie mogą stać się przepływami - formują swoje własne odosobnione społeczeństwo, styl życia i formy przestrzenne

ARCHITEKTURA KOŃCA HISTORII

Postmodernizm można uznać za architekturę przestrzeni przepływów.

PRZESTRZEŃ PRZEPŁYWÓW I PRZESTRZEŃ MIEJSC

Ta pierwsza nie przenika do całej sfery ludzkiego doświadczenia w społeczeństwie sieciowym.

Miejsce - umiejscowienie, którego forma, funkcja i znaczenie zawierają się w granicach fizycznej bezpośredniej styczności.

Miejsca niekoniecznie są wspólnotami; ich cechy charakterystyczne naznaczają życie ich mieszkańców.

Ludzie wciąż żyją w miejscach, ale funkcja i władza zorganizowane są w przestrzeń przepływów, dominacja ich logiki zmienia znaczenie i dynamikę miejsc. Doświadczenie związane z miejscami zostaje oddzielone od władzy, a znaczenie od wiedzy - efektem strukturalne rozszczepienie między dwiema logikami przestrzennymi, które grozi załamaniem kanałów komunikacyjnych w społeczeństwie.

Ciało skazańców

Autor obszernie opisuje kaźń, ja sobie odpuszczę.

XVIII/XIX w - zamieranie karnego spektaklu, bo:

• Przyzwyczaja widzów do bestialstwa

• Unaocznia częstotliwość zbrodni

• Upodabnia kata do przestępcy, a sędziów do mordercy

• W ostatniej chwili odwraca role (litość lub podziw dla skazańca)

Karanie staje się najbardziej ukrytym elementem procesu sadowego

Skuteczność zapewnia nieuchronność kary a nie jej okrucieństwo

Brzydko jest zasługiwać na karę, ale i mało chwalebnie karać

Kara jest wciągana w biurokratyczna maszynerie, nie istnieje po to, aby karać, lecz aby wychowywać i leczyć

Powstaje niecielesny system karny, zamiera spektakl, ból jest anulowany, kara śmierci jest jednakowa dla wszystkich i wymierzana od razu np. szafot - szybko, unika się kontaktu z ciałem

Wprowadzony zostaje czarny welon osłaniający twarz skazańca, publicznie odczytuje się wyrok

Ostatecznie kara śmierci staje się zakazanym spektaklem, egzekucje odbywają się w tajemnicy

Więzienie działa na ciało, ale nie bezpośrednio, np. poprzez racje żywnościowe, wstrzemięźliwość seksualna, karcer czy roboty

Podatne ciała

XVII w - żołnierz jest nośnikiem znaków

XVIIIw. - Cos, co można wyprodukować

Człowiek - maszyna - zlepek redukcji duszy i ogólnej teorii tresury

Ciało - obiekt blokowania- siec przymusów, zakazów i zobowiązań

Dyscyplina narzuca relacje podatność - przydatność

Ciało ludzkie dostaje się w tryby maszynerii władzy, która dokonuje rewizji, rozbiera na części i ponownie je składa

Anatomia polityczna(mechanika władzy) - jak wpływać na ciało, aby działało tak, jak chce władza?

Dyscyplina powoduje nie tylko wzmożona sprawność, ale także wzrastająca dominacje nad ciałem

Techniki dyscyplinowania ciała:

• Sztuka repartycji

- klauzura

- zasada elementarnej lokalizacji lub parcelacji: każdemu -jego miejsce, w każdym miejscu - ktoś, unikać grup, tyle parcel ile jednostek

- rozmieszczenie funkcjonalne

- jednostka jest ranga: pozycja wyznacza rozmieszczenie (żywe tabele)

• Kontrola aktywności

- rozkłada zajęć (ustalenie rytmu, narzucenie określonych czynności, regulacja powtarzających się cyklów)

- temporalne przetworzenie aktu (anatomiczno - chronologiczny schemat zachowania)

- korelowanie ciała i gestu(każda cześć ciała wspiera wykonywana czynność, nic nie jest bezużyteczne)

- przekładnia ciało - przedmiot (korelacja ruchów ciała i elementów manipulowanego przedmiotu)

- wykorzystanie do końca - zasada anty-lenistwa (max szybkość + max wydajność

• Organizacja genez

- podział czasu na segmenty, każdy kończy się w określonym terminie

- organizacja etapów zgodnie ze schematem analitycznym - skala trudności

- finalizować segmenty czasowe sprawdzianem

- ustanowić serie serii - zlecić każdemu ćwiczenia dla niego odpowiednie

Władza kontroluje czas i gwarantuje jego wykorzystanie

Czas linearny - zmierza do punktu końcowego, czas ewolucyjny

• Kompozycja sił

Celem dyscypliny jest wydajna aparatura ( bardziej wydajna niż suma jednostek)

Sposoby osiągania tej wydajności:

-pojedyncze ciało - element, który można przemieszczać, wprawiać w ruch, łączyć z innymi, człowiek - cześć ruchomego obszaru

- częściami dyscypliny są tez serie, z których dyscyplina ma tworzyć czas złożony

- precyzyjny system zarządzania - rozkaz = sygnał →reakcja (tresura)

Dyscyplina tworzy indywidualność obdarzona 4 cechami:

-parcelarna (dzięki przestrzennej repartycji)\

-organiczna (dzięki kodowaniu czynności)

-genetyczna(dzięki kumulacji czasu)

-kombinatoryczna (dzięki łączeniu sił)

4 techniki dyscypliny:

-buduje tabele

-układa musztry

-narzuca ćwiczenia

-stosuje taktyki

polityka - przedłużenie militarnego modelu, sposób zapobiegania obywatelskiemu nieposłuszeństwu

PANOPTYZM

-tak wyglada panoptykon

Władza jest widzialna i nieweryfikowalna, panoptykon automatyzuje i dezindywidualizuje władzę

Zasada samoujarzmienia osób będących pod obserwacja

Panoptykon to laboratorium władzy

Każdy może wcielić się w role nadzorcy, nie ma niebezpieczeństwa tyranii, ponieważ nadzorca podlega kontroli całego społeczeństwa

Rozpowszechnienie instytucji dyscyplinarnych - najbardziej widoczny aspekt wielu głębszych procesów, takich jak:

- funkcjonalna inwersja dyscypliny

- rojenie się mechanizmów dyscyplinarnych?

-etatyzacja mechanizmów dyscypliny

Starożytność - umożliwić jak największej liczbie osób oglądanie widowisk(Koloseum, amfiteatry)

Teraz - umożliwić niewielu (lub 1 osobie) wgląd w wielka masę ludzi, odwrotność spektaklu, społeczeństwo nie spektaklu, ale nadzoru

Dyscypliny opracowują taktykę władzy wobec zbiorowości, odpowiada ona 3 kryteriom:

-jak najmniej kosztowne

-jak największy zasięg i natężenie społ. Skutkow władzy

-max wydajność aparatu władzy

HISTORIA SEKSUALNOSCI ( a to nie ja opracowałam, tylko przepisuje notatki)

Hipoteza represji

Wiek XVII

-początek represji

-seks tematem tabu(kontrola swobodnego obiegu w dyskursie, ograniczenia na poziomie językowym, skodyfikowano retorykę aluzji i metafory)

XVIII wiek - przyspieszona fermentacja dyskursywna, waloryzacja oraz intensyfikacja mowy nieprzyzwoitej, zwielokrotnienie dyskursów o seksie w polu oddziaływania władzy

XIX wiek - „my secret life” - opowiadanie o doznaniach seksualnych z najdrobniejszymi szczegółami, „osobliwe praktyki”, wezwanie do mówienia o seksie

Policja seksualna - nie oznacza narzucania prohibicji, ale konieczność regulowania seksu za pomocą użytecznych i publicznych dyskursów, Np. centrum ekonomicznego i politycznego zagadnienia populacji stanowi seks

XIX -XXI wiek - dbałość o ukrycie seksu i powszechna obyczajność języka, różnorodność aparatury wynalezionej z myślą o mówieniu o seksie

Implantacja perwersji

XIX w - „epoka nasz była inicjatorka seksualnej odmienności”

Do końca XVIIw seksualność podlega:

-prawu kanonicznemu

-chrześcijańskiemu duszpasterstwu

-świeckiemu prawodawstwu

Skupienia się na stosunkach matrymonialnych - obowiązek małżeński, przestrzeganie wierności, bezużyteczne lub niewłaściwe pieszczoty - seks współmałżonków osaczony został regulamin i rozporządzeniami

Lista grzechów ciężkich:

-rozwiązłość

-cudzołóstwo

-uwiedzenie

-duchowe/fizyczne kazirodztwo

-sodomia

-odwzajemnianie pieszczoty

Trybunały mogły skazywać za:

-homoseksualizm

-niewierność

-małżeństwo bez zgody rodziców

-bestialstwo

„występek przeciw naturze” budził szczególna odrazę

Władza działał za pomocą 4 operacji:

-kontrola seksualizmu dziecięcego

-włączenie perwersji do czynów niedozwolonych

-stała obserwacja społeczeństwa

-urządzenia do nasycenia seksualnością(władza oparta na mnożeniu osobliwych przejawów seksualności)

PRAWO SMIERCI i WLADZA NAD ZYCIEM

Patria potestas - ojciec rzymskiej rodziny dysponował życiem zarówno swoich dzieci jak i niewolników, symbol władzy nad życiem - miecz

XIXw - krwawe wojny, taktyczna zasada bitew polegająca na tym, ze można zabijać, aby moc żyć przekształcała się w strategiczna zasadę międzypaństwową, jednak zagrożonym istnieniem nie jest już jurydyczna suwerenność, ale biologiczne istnienie populacji

Odkąd władza zajęła się sterowaniem życiem trudniej przychodzi jej egzekwowanie kary śmierci

Zainteresowanie samobójstwami - osobiste prawo jednostki do umierania

Biowladza - eksplozja wielorakich technik służących ujarzmieniu ciał i kontroli populacji

Wladza dociera do życia raczej przez opanowanie życia, niż przez groźbę unicestwienia

W biowladzy seks ma rangę stawki politycznej

W punkcie łączącym ciało i populacje seks staje się zasadniczym elementem władzy, której organizacja skupia się raczej na zarządzaniu życiem, niż na groźbie śmierci

Jurgen Habermas: „Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej”

Roz. Tendencje do krzyżowania się sfery publicznej i obszaru prywatności

Obywatelska sfera publiczna rozpościera się w polu napięcia między państwem a społeczeństwem, ale w taki sposób, że sama pozostaje częścią prywatności. Powstanie sfery publicznej było możliwe dzięki podziałowi dziedzin państwa i społeczeństwa (rozłączenie czynników reprodukcji społecznej i władzy politycznej, które do czasów późnego średniowiecza były ze sobą splecione). Rozprzestrzenianie gospodarki rynkowej spowodowało powstanie sfery społecznej, przełamującej panowanie stanowe i wymuszającej sprawowanie władzy zwierzchniej. Produkcja uwalnia się od kompetencji publicznego autorytetu, administracja uwalnia się od pracy produkcyjnej. Władza publiczna skupiona jest w jednym ośrodku i wyrasta ponad społeczeństwo. W skutek postępującego upaństwowienia społeczeństwa i uspołecznienia państwa niszczy się stopniowo podłoże sfery publicznej - rozdział państwa i społeczeństwa.

Dla Habermasa epoka liberalna trwała od 1775 do 1875 r. i była możliwa jedynie dzięki konkretnym warunkom historycznym. Zjawiska konkurencji niepełnej i cen zależnych sprawiły, że władza społeczna skoncentrowała się w rękach prywatnych, powodując stosunki jednostronnych zależności i wzajemnego nacisku. Dopóki państwo było liberalne, w jego interesie leżało, by sferę obrotu towarowego i pracy społecznej pozostawić prywatnej autonomii. Stopniowo zaczęło ingerować w sferę prywatną (Niemcy-powszechny obowiązek szkolny i wojskowy, funkcje porządkowe wewnątrz-policja, wymiar sprawiedliwości oraz polityka podatkowa, na zewnątrz-polityka zagraniczna). Nowe funkcje państwa, dotyczącego aktywnego wpływu na kształt społeczeństwa zwiększyły tą ingerencję, której celem było utrzymanie równowagi systemy, której nie gwarantował już wolny rynek: ochrona, odszkodowania, rekompensata dla ekonomicznie słabszych grup, redystrybucja dochodów). Przykładem ubezpieczenia społeczne Bismarcka. W Anglii, USA, Kanadzie przed II Wojną Światową polityka regulująca cykle koniunktury i tworzenie wielkich jednostek gospodarczych. Wreszcie państwo poza sprawami administracyjnymi przejmuje także usługi, które wcześniej znajdowały się w rękach prywatnych. Poszerza się sektor usług publicznych, bo ze wzrostem gospodarczym, pobudzane są czynniki, które przekształcają stosunek kosztów prywatnych do społecznych. Państwo ustawami i zarządzeniami ingeruje głęboko w sferę obrotu towarowego i społecznej pracy, ponieważ konkurujące interesy sił społecznych przeradzają się w dynamikę polityczną i - zapośredniczone przez interwencjonizm państwowy - oddziałują zwrotnie na własną dziedzinę. Habermas nie neguje tych publicznych interwencji w obszar prywatny, bo przeciwdziałają koncentracji kapitału i oligopolom, dzięki czemu udział „mas nie posiadających” w dochodzie narodowym nie zmniejsza się. Należ odróżnić chronione przez interwencję obszary społeczne od sfery prywatnej, którą państwo tylko reglamentuje. W uprzemysłowionym państwie socjalnym mnożą się relacje i stosunki, których nie da się podporządkować ani instytucjom prawa prywatnego, ani publicznego. Wymagają wprowadzenia tzw. Legislacji socjalnej. Kapitalizm zmienił formalnie jednakowy status prawny kapitalistów i robotników w stosunek podporządkowania. Problemem są nierówności partnerów. Państwo ucieka z dziedziny prawa publicznego, zadania publicznej administracji przenosi na przedsiębiorstwa, zakłady, korporacje, następuje prywatyzacja prawa publicznego.

Roz. Polaryzacja sfery społecznej i sfery intymności.

W miarę jak państwo i społeczeństwo przenikają się wzajemnie, instytucja małej rodziny traci związek z procesami społecznej reprodukcji. Sfera intymna przesuwa się na peryferia sfery prywatnej, zatracającej swój prywatny charakter. W erze liberalnej życie rozgrywało się w pracy i rodzinie. Dziś te sfery rozwijają się w przeciwnym kierunku: rodzina coraz bardziej prywatna, praca i organizacja bardziej publiczna. Wiąże się to ze stosunkami produkcji, wielkie przedsiębiorstwa zamieniają się w zakłady. Przedsiębiorstwa przyjmują od pracowników gwarancje statusowe, przez podział kompetencji, zapewnienie zabezpieczeń i świadczeń, czy wysiłki zintegrowania pracowników w miejscu pracy. Następuje urzeczowienie, które wiąże zatrudnionych z instytucją a nie osobami. Funkcje pełnione pierwotnie przez instytucje publiczne przejęte zostają przez organizacje, których działalność ma charakter nie-publiczny. Sfera zawodowa usamodzielnia się jako obszar quasi-publiczny w stosunku do sfery prywatnej, która zawęża się do rodziny. Czas wolny od pracy-rezerwat prywatności, praca-służba. Od epoki liberalnej rodzina straciła funkcje produkcyjne na rzecz funkcji konsumpcyjnych. Pomoc państwa nie jest adresowana do rodziny, lecz do poszczególnych jej członków. Rodzina traci też funkcje odchowywania i wychowywania, ochrony, opieki, kierowania, przekazu tradycji i orientacji w świecie.

Bez ochrony i wsparcia sfery prywatnej jednostka wchłonięta zostaje przez sferę publiczną, która właśnie przez to ulega degeneracji. Zanika dystans, ludzie zaczynają stykać się ze sobą bezpośrednio, publiczność przeobraża się w masę. Człowiek masowy nie potrafi już kultywować sfery prywatnej, bo nie udaje mu się ogarnąć wzrokiem coraz bardziej skomplikowanego życia miasta w całości tak, żeby widzieć w nim to, co publiczne. Miasto staje się „nieprzejrzystą dżunglą” a człowiek ucieka do sfery prywatnej. Sfera prywatna skurczyła się do pozbawionej autorytetu i wielu funkcji rodziny, tworząc iluzoryczną sferę intymności. Człowiek uciekając do osobistych ról swobodnego korzystania z czasu wolnego trafią pod wpływ instytucji półpublicznych.

Roz. Od publiczności rozprawiającej o kulturze do publiczności konsumującej kulturę.

Masowa prasa umożliwia szerokim warstwom dostęp do sfery publicznej, ale są one pozbawione wiadomości politycznych kosztem informacji przeznaczonych dla masowego odbiorcy. Dawniej literacką sferę publiczną można było odróżnić od politycznej. Radio, film i TV stopniowo likwidują dystans, jaki czytelnik musi zachować wobec słowa drukowanego-dystans niezbędny dla prywatności przyswajania, a możliwy dopiero dzięki wymianie zdań na temat lektury w publicznym rozprawianiu, które obecnie jest administrowane (debaty, konferencje, talk-show). Wytworzony przez media świat tylko na pozór jest sferą publiczną.

Roz. Zatarty kontu: linia rozpadu obywatelskiej sfery publicznej.

Model obywatelskiej sfery publicznej uwzględniał ścisły rozdział życia publicznego i prywatnego, przy czym sfera publiczna, złożona z ludzi prywatnych zgromadzonych jako publiczność, zapośredniczyła państwo z potrzebami społeczeństwa, lecz sama zaliczała się do obszaru prywatnego. W miarę krzyżowania się obu obszarów model ten traci zastosowanie. Powstaje ponownie upolityczniona sfera społeczna, której ani socjologicznie, ani prawnie nie da się podciągnąć pod kategorię tego, co publiczne czy prywatne. Proces wykonywania władzy i osiągania równowagi politycznej rozgrywa się bezpośrednio między prywatnymi zarządami, zrzeszeniami (wyłonione ze sfery prywatnej), partiami (wyłonione ze sfery publicznej) i publiczną administracją. Publiczność wciągana jest w ten obieg sporadycznie i tylko dla celów aklamacyjnych. Dziś odpolityczniona przez konsumpcję kultury sfera publiczna coraz bardziej wchłania sferę polityki uprawianej plebiscytarnie

A. Giddens „Przemiany intymności. Seksualność, miłość i erotyzm we współczesnych społeczeństwach.”

PLASTYCZNA SEKSUALNOŚĆ - seksualność zdecentralizowana, uwolniona od wymogu reprodukcji.

Tradycyjnie dzielono kobiety na cnotliwe i rozwiązłe. Cnota była definiowana jako wstrzemięźliwość seksualna. W przypadku mężczyzn wielość doświadczeń seksualnych była źródłem ich statusu, „męskości”. Obowiązywała ich podwójna normatywność (żona i kochanka - normy z nimi związane). Współcześnie wraz z pojawieniem się plastycznej seksualności, stała się ona zjawiskiem płynnym, np. można odkryć, że jest się gejem. „Stała się plastycznym aspektem „ja” jednostki, kluczowym punktem, który łączy jej ciało, tożsamość i system norm społecznych.” Tworzy ją refleksyjność instytucjonalna.

W XIX w., głównie za sprawą powieści, upowszechniła się MIŁOŚĆ ROMANTYCZNA. Nadała ona szczególny charakter związkowi małżeńskiemu. Jej podstawą nie jest już amour passion (namiętność) - powstała z połączenia ideałów chrześcijaństwa z namiętnością. Utożsamia ideał miłości połączonej z wolnością. Ważnymi czynnikami ukształtowania się miłości romantycznej były:

• Dom

• Zmiana relacji rodzice - dziecko

• „Wynalazek” macierzyństwa

Towarzyszy jej intymność, intymność jednostka osiąga pełnię dopiero w połączeniu z drugą osobą.

CZYSTA RELACJA - jednostki wchodzą w związek dla niego samego, czyli dla tego, co każda z nich może wynieść z trwałej więzi z drugą osobą, i trwa tylko dotąd, dokąd obie strony czerpią z niej dość satysfakcji, by chcieć ją utrzymać.

Czysta relacja to najnowsza forma związku. W zderzeniu z miłością romantyczną tworzy różne efekty, np. MIŁOŚĆ WSPÓŁBIEŻNĄ (jej warunkiem jest otwarcie się na drugą osobę). Jest ona warunkowa i rozkwita wraz z rozwojem intymności, istotnym elementem koniecznym jest spełnienie erotyczne. Kolejnym przykładem może być WSPÓŁUZALEŻNIENIE, czyli przeniesienie uzależnienia na drugą osobę (odwrotna refleksyjność).

Współcześnie uważa się, że męska i kobieca seksualność są tożsame - odrzuciliśmy podkreślanie męskości. Choć pornografia wskrzesza ideał kobiety uległej, dziś już tylko przemoc jest narzędziem kontroli mężczyzn nad kobietami.

W czasach czystej relacji i plastycznej seksualności monogamię trzeba wypracowywać, jest elementem zaufania. Obecnie mamy do czynienia z publiczną, otwartą fascynacją seksem. Seksualność została wchłonięta przez system władzy i jest przez niego przetwarzana. Była sferą odrębną do czasu upowszechnienia antykoncepcji.

Szansa na intymność jest szansą na demokracją w oparciu o czystą relację. „ W sferze życia osobistego autonomia oznacza skuteczną realizację refleksyjnego projektu tożsamości osobistej, która jest warunkiem współistnienia z innymi na równych zasadach.” Zakaz przemocy jest kluczowy dla ideału demokracji jako emancypacji.

33

---