Współczesne teorie socjologiczne - ćwiczenia mgr. K. Jakubczak

Wiedza potoczna	Wiedza naukowa
Ma charakter subiektywny, zindywidualizowana	Ma charakter ogólny, zmierza do obiektywizacji
Jest nacechowana emocjonalnie, operuje językiem potocznym mało precyzyjnym, odwołuje się do wartości	Operuje językiem treści pojęciowych, jest jednoznaczna, precyzyjna nie zawiera ocen, nie odwołuje się do emocji
Ma charakter konkretny, związana z miejscem i czasem	Ma charakter abstrakcyjny, zawiera sądy ogólne bez ograniczeń czasowo - przestrzennych
Nie ma charakteru systemu, wewnętrznie mało spójna i sprzeczna	Gromadzona w sposób systematyczny świadomy, dąży do usuwania sprzeczności i niespójności, które pojawiają się w jej obrębie
Jest dla nas prawdziwa na zasadzie oczywistości	Jest oparta na sądach empirycznie uzasadnionych i sprawdzonych. Uzasadnienie to musi być Intersubiektywne (potwierdzone przez innych)

Teoria naukowa zdaniem Turnera to opowieść o tym jak i dlaczego następują zdarzenia. Teoria socjologiczna natomiast to opowieść o tym jak ludzie się zachowują wchodzą w interakcje i organizują się.

Cechy teorii naukowej:

• Abstrakcyjna sformułowana w języku bardziej formalnym od potocznego zawierającym pojęcia i terminy abstrakcyjne.

• Uniwersalna sformułowana przy użyciu terminów uniwersalnych bez ograniczeń czasowo przestrzennych.

• Empirycznie sprawdzalna, czyli dająca się weryfikować w oparciu o powtarzalne metody.

Metodologiczna definicja teorii socjologicznej.

Teoria socjologiczna to zespół ontologicznych, epistemologicznych, metodologicznych, abstrakcyjnych pojęć oraz ogólnych twierdzeń o rzeczywistości społecznej mających dostarczyć wyjaśnienia dostępne wiedzy opisowej na temat tej rzeczywistości oraz mającej ukierunkować dalsze badania.

Elementy definicji teorii socjologicznej:

1. Ogólna orientacja teoretyczno - metodologiczna, czyli założenia ontologiczne odnośnie charakteru rzeczywistości społecznej, założenia epistemologiczne odnośnie szans i granic poznania oraz dyrektywy metodologiczne określające pożądane sposoby badania społeczeństwa, orientacja ta jest bazą filozoficzną teorii socjologicznej. Jest w dużej mierze przyjęta a priori (z góry). Ta orientacja może być bardziej lub mniej użyteczna.

2. Model pojęciowy - pewne kategorie analityczne wzajemnie powiązane. Powiązania te mówią o budowie świata społecznego, który opisujemy o jego funkcjonowaniu.

3. Teoria empiryczna, czyli teoria w tzw. wąskim sensie, czyli zbiór powiązanych ze sobą twierdzeń teoretycznych.

Zdaniem P. Sztompki teorie naukowe można podzielić na dwa zasadnicze typy:

1. Teorie o szerokim sensie - teorie ogólne.

2. Teorie o wąskim sensie - teorie empiryczne.

Ogólnie teorie społeczne to teorie które stawiają sobie za cel wyjaśnianie mechanizmów kształtowania się ładu społecznego, a także jego zmian. Wyjaśniają one zatem jak to się dzieje że społeczeństwa istnieją, trwają i podlegają trwałym zmianom. Teorie te odnoszą się do społeczeństwa globalnego. Nie posiadają wyznaczników czasowo - przestrzennych. Traktują społeczeństwo jako pewien abstrakcyjny konstrukt.

Teorie średniego zasięgu są to teorie, które objaśniają większą klasę zjawisk a nie odnoszą się do społeczeństw jako całości. Odnoszą się do niższych poziomów życia społecznego.

Wg J. Szczepańskiego teorie można podzielić na cztery zasadnicze grupy:

1. Teorie struktur społecznych zwane teoriami grup społecznych lub teoriami społeczeństwa. Są to takie teorie które starają się uogólniać wyniki badań nad różnymi formami i typami życia zbiorowego ludzi i ustalać jego ogólne prawa.

2. Teorie zmian uogólniają wyniki badań nad zjawiskami i procesami przemian zachodzącymi w różnych grupach i zbiorowościach.

3. Teorie społecznego zachowania się jednostek maja na celu ustalanie ogólnych zależności między sytuacjami społecznymi i reakcjami jednostek na te sytuację a także ustalenie stałych wzorów działania jednostek w różnych sytuacjach społecznych.

4. Teorie zachowania się zbiorowości jako całości mające za zadanie ustalenie ogólnych praw zachowania się makrostruktur społecznych (klasy, warstwy, kategorie)

Język teorii naukowej.

St. Ossowski język nauki nazywa językiem treści pojęciowych jest to język który posiada jednoznaczną aparaturę pojęciową, która jest jednoznaczna ostra, z którego korzysta się w sposób operatywny tzn. każda definicja daje możliwość decyzji czy dowolny przedmiot jest czy nie jest desygnatem danego terminu. Natomiast każe zdanie posiada sens empiryczny (wiemy na czym polega stwierdzenie że zdanie jest prawdziwe/fałszywe)

Podstawowa funkcja języka nauki jest funkcja poznawcza. Aby mogła być możliwa język musi być ostry, jednoznaczny i operatywny.

Język nauki wg R. Carnaba - dwa poziomy języki nauki:

1. Język obserwacji obejmuje pojęcia odnoszące się do zjawisk i zdarzeń obserwowalnych bezpośrednio.

2. Język teorii obejmuje pojęcia odnoszące się do zjawisk hipotetycznych, których istnienie postulujemy, a robimy to po to żeby wyjaśnić obserwowalne bezpośrednio.

Pojęcia z obu poziomów łączą tzw. reguły odpowiedzialności określające z jednej strony sens teoretyczny terminów języka obserwacji a z drugiej sens empiryczny terminów języka teorii.

Dwie kategorie terminów teoretycznych:

1. Abstrakty - pojęcia definicyjne w pełni redukowalne do pewnego zespołu cech obserwacyjnych i względem języka obserwacji są jedynie na wyższym poziomie abstrakcji.

2. Konstrukty hipotetyczne - obok mniej lub bardziej bezpośredniego odniesienia do cech obserwacyjnych występuje tutaj pewne naznaczenie teoretyczne zupełnie nie sprowadzalne do cech obserwacyjnych w procesie ich wyjaśniania.

Wskaźnikowanie - forma rozumowania, przy czym rozumowanie ma szerszy zakres niż wskaźnikowanie.

Wg Stefana Nowaka rozumienie jest szczególnym przypadkiem procedury wnioskowania o indicatum na podstawie wskaźników - jest to wnioskowanie na podstawie wskaźników o pewnego typu indicatum, a mianowicie o świadomych stanach psychicznych ludzi.

Rozumowanie może być:

• Dedukcyjne, czyli od szczegółu do ogółu

• Indukcyjne, czyli od ogółu do szczegółu - jest ono zawodne.

Indicatum - zjawisko, objawy, wskazywanie, określanie danego wskaźnika. Indicatum może być zarówno własnością dostępną bezpośredniej obserwacji jak i własnością niepodlegającą takiej obserwacji.

Wskaźnikiem - jest zawsze jakieś zjawisko cecha lub własność np. pocenie się rąk, łamiący się głos (zdenerwowanie). Cecha bycia wskaźnikiem jest cechą relatywną, - jeżeli własność A jest wskaźnikiem własności B to własność B jest indicatum własności A. Stwierdzenie, że własność A jest wskaźnikiem własności B polega na stwierdzeniu jakiegoś stałego związku pomiędzy tymi własnościami.

Wskaźnik - pioruny, deszcz Indicatum - burza

Wskaźnik jest zawsze podporządkowany jakiemuś indicatum. Ma zawsze jakiś odnośnik. Zawsze jest relacja lub związek między wskaźnikiem a indicatum. Indicatum i wskaźnik to dwa różne zjawiska.

Definiens - to określenie nazwy.

patriota - definiendum osoba kochająca ojczyznę - definiens

Wskaźnik może być składnikiem definiensa indicatum.

Podział wskaźników:

• jeśli zdanie wprowadzające wskaźnik ma charakter empiryczny to relacja między wskaźnikiem a indicatum ma charakter rzeczowy (wskaźnik jest wskaźnikiem rzeczowym)

• jeśli zdanie wprowadzające wskaźnik ma charakter teoretyczny to związek między indicatum a wskaźnikiem ma charakter definicyjny (wskaźnik definicyjny)

Podział wskaźników wg Stefana Nowaka obejmuje wskaźnik definicyjny empiryczny i inferencyjny.

Wskaźniki

rzeczowe definicyjne

uda się zaobserwować np. piorun mówimy, gdy definiujemy

indicatum np. stan ducha

empiryczne inferencyjne

zjawisko dające się indicatum jest nieobserwowalne

zaobserwować bezpośrednio np. stan ducha, piorun

np. student

Wskaźniki empiryczne charakteryzują się tym, że związek między wskaźnikami a indicatum jest związkiem rzeczowym, a indicatum jest związkiem rzeczowym, a więc zdanie wprowadzające wskaźnik jest zdaniem empirycznym, indicatum jest własnością podlegającą bezpośredniej obserwacji.

Ze wskaźnikiem inferencyjnym mamy doczynienia wówczas, gdy indicatum jest nieobserwowalne a więź pomiędzy wskaźnikiem i indicatum jest więzią rzeczową.

Procedura doboru wskaźników: składa się z dwóch etapów. Etap pierwszy można by określić jako wprowadzanie wskaźników, drugi zaś selekcją wskaźników. Wprowadzanie wskaźników odnosi się do operacji polegającej na porządkowaniu własności ze względu na relacje, jaka zachodzi pomiędzy wskaźnikiem i odpowiadającym mu indicatum. Tak, więc wprowadzanie wskaźników jest szczególnym przypadkiem szeroko rozumianego definiowania, bądź stwierdzenia zależności empirycznej. Selekcja wskaźników wybór spośród wprowadzonych wskaźników tych, którymi w danym badaniu będziemy się posługiwać, a więc problem pominięcia jednych, uwzględnienia innych. Kryteria wyboru bywają rozmaite i nie zawsze dają się wzajemnie pogodzić. Wchodzą tu w grę z jednej strony względy merytoryczne, a z drugiej techniczne.

Wnioskowanie ze wskaźników o indicatum odnosi się do rozumowania, w którym na podstawie tego, że jakiś przedmiot i posiada jakąś obserwowalną własność A oraz tego, że pomiędzy tą własnością a jakąś własnością B istnieje pewien stały związek, dochodzimy do wniosku, że przedmiot i posiada ewentualnie, prawdopodobnie posiada własność B.

Bateria wskaźników: większa liczba wskaźników niż jeden.

6

---