WYKŁAD 1 - 08. 03. 2006
POJĘCIE TEORII SOCJOLOGICZNEJ
Teoria - w szerokim rozumieniu - to jakiś uporządkowany zbiór zadań na temat rzeczywistości społecznej o sporym stopniu ogólności => to rozumienie pozwala ogarnąć wszelkie inne teorie,
są różne pojęcia teorii np. teoria Marksa, Webera, socjologii rodziny
inne - teorie często przeciwstawia się praktyce:
przeciwstawienie teorii empirii (badanie przez doświadczenie),
niektórzy teorią nazywają zbiór pojęć, którymi posługuje się badacz, a które strukturalizują rzeczywistość np. zarzucanie fukcjonalizmowi, że jest to tylko siatka pojęciowa,
teorie to założenia dotyczące natury świata społecznego i sposobów pojmowania tego świata,
Paradygmat - ma ono zakres zbliżony do słowa teoria - T. S. Kuhn „Struktura redukcji naukowych” - sformułował on tezę, że rozwój nauki nie polega tylko na kumulacji wiedzy faktograficznej (tzn. na uogólnieniu faktów), ale polega również na zmianie sposobu widzenia pewnych zjawisk i na zmianie metod badawczych. Te zmiany nazwał on rewolucjami, a sposób widzenia tych zjawisk paradygmatem.
przenikające się paradygmaty to np. teoria ewolucji i genetyka;
Wielość teorii paradygmatów niektórzy interpretują jako czynnik niedorosłości. Żadna teoria nie uchwyca do końca życia społecznego i go nie wyjaśnia - a wielość teorii i paradygmatów to skutek bytowy społeczeństwa (związany z ontologią społeczną).
Pojęcie paradygmatu jest szersze niż teorii. Przez paradygmat rozumie się szersze całości, w które wchodzą teorie.
Ritzer mówi, że w warunkach społecznych istnieją 3 paradygmaty:
1). społeczno-faktograficzny,
2). społeczno-definicyjny,
3). społeczno-behawioralny,
w skład paradygmatów wchodzą:
wzorcowe prace,
sposób widzenia świata,
metody badawcze,
teorie,
Ad. 1 - paradygmat społeczno-faktograficzny
Np. praca EMILA DURKHEIMA- bada się fakty społeczne, zbiorowości społeczne i pyta się jak one oddziałują na myślenie i oddziaływanie jednostek. Zazwyczaj stosuje się metodę wywiadu, ankiety czy historyczno-poznawczą.
W skład tego paradygmatu wchodzą:
teorie konfliktu,
teorie systemów,
i inne teorie średniego zasięgu
funkcjonalizm
Ad. 2 - paradygmat społeczno-definicyjny
Np. MAX WEBER- badaczy głównie interesują aktorzy, czyli osoby działające, aktorzy indywidualni albo zbiorowi - jak definiują oni swoje sytuacje społeczne, jakie maja cele i jak definicje te wpływają na późniejsze działania i interakcje społeczne. Częściej stosuje się tutaj metodę obserwacji. W tym paradygmacie bada się chętnie życie codzienne.
Wchodzą tu takie teorie jak:
interakcjonizm symboliczny,
fenomenologia,
etnometodologia,
Ad. 3 - paradygmat społeczno-behawioralny
Np. G. C. HOMANS, SKINNER- głównie bada się tu bezwiedne, nawykowe zachowania ludzkie, bada się kary i nagrody, które kształtują ludzkie relacje. Posługiwanie się eksperymentem, ankietą.
socjologia jest nauką wieloteoretyczną/wieloparadygmatyczną
Funkcje teorii:
opisowa (diagnostyczna) - opisują świat;
wyjaśniająca (eksplanacyjna) - odpowiedzi na pytania dlaczego jakieś zjawisko zachodzi;
prognostyczna (prewidystyczna) - odpowiedzi na pytania co się stanie - sam fakt publikowania wyników badań może mieć znaczenie, że coś się stanie np. „samospełniająca się przepowiednia” Mertona - np. publikowanie wyników badań może mieć wpływ na wyborców;
aplikacyjna (praktyczna) - teorie mogą być jakoś stosowane, dostarczają nam często światopoglądów (definicje sytuacji)
socjologia robi to lepiej niż myślenie potoczne.
FOLOZFIA SOCJOLOGII NEOPOZYTYWISTYCZNEJ
cechy:
filozofia ta uważa za wiedzę naukę, czyli coś co może być sprawdzalne - czyli możemy je zweryfikować czy tak jest czy nie;
LESZEK KOŁAKOWSKI „filozofia pozytywistyczna” - charakteryzuje ją fenomenalizm, czyli że wszelkie poznanie jest w pewien sposób empiryczne i musi pochodzić od zjawisk;
cechuje ją bardzo wyraźne oddzielenie zdań opisowych od zdań wartościujących i normatywnych; zdanie opisowe to takie, które rejestruje nam dane świata, natomiast zdania wartościujące i normatywne wyrażają preferencje estetyczne np. że coś jest ładne;
podstawa w socjologii - wszyscy pozytywiści byli naturalistami - podmiot, zgodnie z którym naukami wzorcowymi dla badań powinny być nauki przyrodnicze - świat społeczny jest pewna formą przyrody, dla pozytywisty tymi naukami wzorcowymi są właśnie nauki przyrodnicze, na ogół była to biologia, ale również fizyka.
Na przełomie lat 20-30-tych w Wiedniu, w kawiarni zaczęło się spotykać kilku filozofujących fizyków, humanistów, którzy z czasem przenieśli się na Uniwersytet i utworzyli Koło Wiedeńskie. Byli to między innymi M.SCHLICK, R. CARNAP, C. R. POPPER, O. NEUTRACH - uważali, że dotychczasowa filozofia, cała wiedza z socjologią włącznie nie nadaje się do niczego i trzeba od początku zbudować tą wiedzę - wyjść od faktu i potem skonstruować całą wiedzę. Te atomy wiedzy nazywali różnie np. zdania podstawowe, zdania bazowe i od tego należy wychodzić po to, aby budować poprzez indukcyjne...........
Na początku zwolennicy Koła Wiedeńskiego byli radykalni. Liczyły się twierdzenia, które stanowiły sumę jakiś uogólnień - tylko one zasługiwały na miano wiedzy.
Ale to podejście zmieniło wprowadzenie pojęcia falsyfikacji przez
POPPERA. Jest to linia podziału między nauką a nienauką. Do nauki w myśl jego teorii zaliczano tylko te twierdzenia, które mogą być fałszywe, które można obalić poprzez dane empiryczne. Twierdzenia religijne według niego nie należą do nauki. A jeżeli coś zasługuje na miano wiedzy, to metodologia.
Konsekwencje dla filozofii były destrukcyjne, ponieważ filozofia jest metafizyczna. Idea filozoficzna to byty przeniesione do socjologii.
G. LUNDBERG
behawiorysta - negował takie pojęcia jak świadomość, motywacja, ponieważ nie widzimy tych rzeczy.
skrytykował on tradycję socjologii - wszystko to co napisali socjolodzy zdaniem neopozytywistów to co najwyżej materiał na naukę (socjologowie neopozytywistyczni mówili, że cała socjologia zaczyna się od nich);
socjologowie neopozytywistyczni starali się być maksymalnie empiryczni i duży nacisk kładli na metodologię badań, aby być poprawnym metodologicznie, kładli też nacisk na kwantyfikację wiedzy, czyli jej matematyzację;
nauki społeczne zdaniem neopozytywistów, powinny się zająć zachowaniem ludzkim - behawiorem ludzkim
O. NEURATH
autor „Empiryczna socjologia” - proponuje to on tzw. fizykalizm, a można go rozumieć dwojako:
socjologia powinna się wzorować na fizyce;
wszystkie obiekty, którymi zajmują się nauki społeczne powinniśmy traktować jako ciała fizyczne;
postulował on, aby nauki społeczne zajmowały się nawykami ludzkimi, czyli nawykowymi zachowaniami i ich przekształceniami.
G. Lundberg - praca „Podstawy socjologii”- zawarte są tu tezy typowe dla neopozytywistów.
socjologia nie jest jego zdaniem jeszcze nauką, prawdziwymi naukami są nauki przyrodnicze, zwłaszcza fizyka - był on fizykalistą;
socjologia powinna dostarczyć narzędzi działania, powinna być socjotechniką - ma być pewnym sposobem, którym osiągamy pewne cele z punktu widzenia praktyki fizycznej;
wiedza jest zwielokrotnieniem możliwości naszego działania i to odnosił on do życia społecznego.
Dalszy rozwój neopozytywizmu idzie w kierunku osłabienia radykalizmu. Nie można zakładać, że badacz zanim przystąpi do badania, nie wie nic i świecie, ponieważ już w hipotezie zawarta jest jakaś znajomość świata.
P. LAZARSFELD - austryjak
miał talent grópotwórczy - potrafił w krótkim czasie zabrać grupę osób w jednym miejscu, był doradcą Forda, wykładowcą
zetknął się z Kołem Wiedeńskim, australijski Żyd, po 1939 musiał emigrować do USA;
postać ważna, podjął on pewne idee neopozytywistyczne, które można spożytkować;
rozwija teorię sondażu, teorię wskaźników, pomiarów w socjologii;
wprowadza pojęcie zależności pozornej;
wpłynął na podstawę socjologii matematycznej/neopozytywistycznej;
Socjologia neopozytywistyczna wpłynęła na powstanie technik badawczych sondażowych i statystycznych, natomiast teoretyczna nie wniosła nic praktycznego, stała się przedmiotem ostrej krytyki. Współcześnie socjologia neopozytywistyczna stanowi negatywny punkt odniesienia we współczesnej socjologii.
Wykład 2/3
FUNKCJONALIZM, NEOFUNKCJONALIZM (Merton, Parsons)
Funkcjonalizm jest niekiedy negatywnym punktem odniesienia. Jest to nurt wieloznaczeniowy. Funkcjonalizm antropologiczny.
Ewolucjonizm - nurt badający, w jakim kierunku rozwijają się społeczeństwa - główny ośrodek pracy- Londyn. E. RADCLIFFE-BROWN, B. MALINOWSKI - orientacja empiryczna.
MALINOWSKI pojechał na wyspy Triobranda i badał - powstało „Życie seksualne dzikich”. Badał Melanezje(?).RADCLIFFE badał Australie. Oboje koncentrowali się na tym, co jest, interesowała ich statyka społeczna - próba odpowiedzi na pytanie - jak w społeczeństwie funkcjonują poszczególne kultury. Nie pytano o dynamikę społeczną. Traktowano całą kulturę jako swego rodzaju system. Pytano jaką rolę pełnią poszczególne jego elementy, np. rodzina. Tak rozumiany funkcjonalizm odgrywał ogromną rolę.
Funkcjonalizm socjologiczny - nie jest nowością (holiści- ujęcie systemowe- św. Tomasz, organicyzm);
jest holizmem - społeczeństwo w tym ujęciu nie jest sumą instytucji, ale stanowi pewną całość,
2) funkcjonalistów cechuje odcięcie się od tradycji indywidualistycznych, rozpatrywanie jednostek jako funkcji ról społecznych,
3) funkcjonalistów cechował socjologizm - przesadna skłonność „by w człowieku widzieć odcisk kontroli społecznej” - przesocjologizowana teoria,
4) wyjaśniając zjawiska społeczne - funkcjonaliści pytają czemu to służy? Jaki to ma cel? - są zatem teleologiczne (teleologia) - pytają jaką funkcję pełni coś w większym systemie społecznym. Jakie instytucje są niezbędne dla funkcjonowania społeczeństwa - dyskusja o funkcjonalnych imperatywach.
Głównym przedmiotem zainteresowań funkcjonalistów jest ład społeczny. Charakteryzuje ich skłonność do budowania ogólnych teorii. (SHILS, SMELSER, MOORE, DAVIS).
PARSONS - ur. na początku XX wieku, zmarł w 1979. Lata 50, 60 to szczyt jego kariery.
przetłumaczył Webera na język angielski - także Durkheima, Pareta.
był szefem amerykańskiego stowarzyszenia socjologicznego.
Główne idee koncepcji Parsonsa:
starał się stworzyć siatkę pojęciową użyteczną w opisie wszystkich społeczeństw,
chciał uwzględnić cały dorobek socjologii i innych nauk,
ciągłe pytanie - jak możliwy jest ład społeczny? Dlaczego społeczeństwo istnieje?
wychodził od ogólnej teorii działania - nawiązywał do Webera - pytał dlaczego ludzie działają i jak działają. Człowiek jest nakierowany na cele i wartości - jest to woluntarystyczna teoria działania.
później Parsons rozwinął koncepcję zmiennych wzorów działania - pytał o czynniki determinujące działanie, chciał stworzyć klasyfikację różnych działań człowieka. Do zmiennych wzorów możemy zaliczyć całościowość i aspektowość. Chciał stworzyć uniwersalną klasyfikację możliwych działań ludzkich.
Parsons twierdzi, że do tego aby istniał jakiś system muszą być spełnione:
adaptacja do środowiska przyrodniczego,
osiąganie celów,
integracja systemów i utrzymywanie wzorów działania (stosuje to do wszystkich systemów i podsystemów), np. ekonomiczny-produkcja, polityczny-władza, integracyjny-kontrola społ., podkultura-kształtowanie wartości, wzorów,
Parsons podkreśla, że każde zjawisko społeczne jest systemem działań, łączącym elementy kulturowe, socjologiczne, psychologiczne oraz mające jakieś podstawy organiczne.
2 wątki najbardziej interesujące w twórczości Parsonsa:
symbolizujący twórczość FREUDA - internalizacja,
symbolizujący twórczość DURKHEIMA - instytucjonalizacja - tworzenie trwałych struktur społecznych.
Parsons wzbudzał ogromną krytykę (lata 70 /80-te),
Ch. W. MILLS mówił, że system Parsonsa nie dopowiada na jedno podstawowe pytanie - jaki jest świat społeczny,
Parsonsa krytykowano za przesocjologizowaną koncepcję człowieka. Traktował człowieka jako bardzo mocno ukształtowanego przez społeczeństwo - jako wiązkę ról - ale jak w tej sytuacji wytłumaczyć wojny?
według wielu Parsons nie widzi konfliktów społecznych nierówności, przesadnie akcentuje ład społeczny,
Funkcjonalizm - pogląd, że skoro coś istnieje, to jest potrzebne, przydatne dla istnienia reszty - całego społ. W funkcjonalizmie widziany jest pewien rys.
Funkcjonalna teoria Moore'a i Davisa- teoria stratyfikacji:
stratyfikacja występuje wszędzie,
jest konieczna, bo potrzebna jest motywacja działania dla jednostek,
pewne pozycje społeczne są funkcjonalnie ważniejsze od pozostałych, istnieje niesubstytutywność pewnych pozycji, ale także ludzi.
Davis i Moore mają wyraźną skłonność do tego by widzieć w ludziach istoty poruszane wyłącznie korzyściami finansowymi,
w niektórych przypadkach stratyfikacje mogą niszczyć motywację do pracy,
pozycję społeczną również dziedziczymy.
R. MERTON - zmarł w 2003 - był twórczy do końca życia, postać nietuzinkowa.
P. Sorokin - dostrzegł wielkie talenty Mertona, napisał „Teoria socjologiczna i struktura społeczna” (tłumaczone na 28 języków), przyjaźnił się ze Znanieckim.
Główne idee socjologii Mertona:
cechuje go empiryzm - nastawienie faktograficzne, ale zarazem nie zaniedbuje teorii („nie ma nic bardziej praktycznego niż dobra teoria” )
teorie średniego zasięgu - np. teoria kontroli społecznej, teoria grup doniesienia,
uprawianie teorii jest możliwe, ale trzeba zrezygnować z ogólnych teorii wielkich systemów oraz zwykłego opisywactwa,
teoria musi być empiryczna,
Merton ceni klasykę socjologii XIX wieku, swoje teorie odnosi do WEBERA, DURKHAIMA i prowadzi intensywny dialog z tą tradycją. Niekiedy się z nimi kłóci, polemizuje,
funkcjonalność (polemika Parsonsa), chce zerwać z tym konserwatyzmem, z jest on zaliczany do funkcjonalizmu i proponuje unowocześniony paradygmat analizy przekonaniem, że społeczeństwo jest harmonijne i bezkonfliktowe,
wprowadza kategorię dysfunkcji,
nawiązuje do SIMMLA i MARKSA, zauważamy wszechstronność koncepcji Merona,
Paradygmat funkcjonalizmu Merona
funkcjonalizm jest najbardziej obiecującym nurtem,
jednak najsłabiej opracowana jest w funkcjonalizmie metoda,
słowo funkcja jest jego zdaniem potwornie wieloznaczne,
błędem jest myślenie, że wszystkie elementy kultury spełniają pozytywne funkcje, że wszystkie elementy struktury są niezbędne; nie można przenosić analogii ze społeczeństwa przedpiśmiennych na społeczeństwa współczesne i twierdzić, że mamy do czynienia z jednością funkcjonalną danego społeczeństwa,
błędne przekonanie, że religia musi pełnić pozytywne funkcje (wojny religijne),
należy przypuszczać, że istnieją w społeczeństwie tzw. eufunkcje i dysfunkcje,
integracja społeczna zawsze jest cechą stopniowalną, czyli funkcjonalizm nie musi być konserwatywną ideologią,
Merton odróżnia funkcje jawne od ukrytych, np. ostentacyjna konsumpcja stymuluje koniunkturę gospodarczą,
pojęcie funkcjonalność powinno być odniesione do konkretnych systemów społecznych. COSER dostrzegł, że konflikt może być funkcjonalny i prowadzić do korzystnych skutków,
jeden z najbardziej znanych tekstów Merona - studium „Struktura społeczna i anomia” (1938), to polemika do dzieła Freuda „Kultura jako źródło cierpień”- że człowiek jest istotą z natury aspołeczną, dewiacje należy badać w sposób empiryczny, nie ma stałej natury ludzkiej, zaś patologia społeczna nie musi to być psychologiczna anormalność,
Merton odróżnia 2 sprawy: wartości, czyli cele działania ludzkiego, od norm, czyli zakazów i nakazów traktowanych jako zinstytucjonalizowane sposoby osiągania celów - nie wszystkie działania są możliwe i dopuszczalne,
dewiacją jest rozziew między przypisanymi kulturowo aspiracjami (wartościami) a społecznie określonymi możliwościami i ich realizacją, dewiacje tworzą brak szans np. przestępczość
Merton tworzy typologię różnych relacji między celami i środkami,
koncepcja buntu - zarówno odrzucenie pewnych wartości, jak i środków akceptowanych kulturowo. Może zaistnieć twórczy kulturowo bunt,
przypomnienie koncepcji nadnormalności ZNANIECKIEGO - nadnormalność jest buntotwórcza,
Merton zwraca uwagę na warunki stabilizacji systemu - system jest stabilizowany wtedy, gdy istnieją warunki oraz cele alternatywne,
Merton odróżnia socjalizację explicite od socjalizacji ukrytej - oba rodzaje nie muszą być spójne,
Merton jest bardziej empiryczny od PARSONSA,
stopniuje pojęcie anomii - jej różne natężenie, różną postać i formy - anomii nie można utożsamiać z dysfunkcjonalnością, gdyż anomia może także pewne napięcia usuwać,
Merton - koncepcja samospełniającego się proroctwa,
teoria średniego zasięgu - Merton usiłował zbudować paradygmat socjologii wiedzy i nauki, który miał integrować filozoficzną socjologię wiedzy i przyczynkę empirycznej orientacji badań uwarunkowanego poznania, opinii publicznej (?) => ten pomost jest potrzebny i możliwy, po to, bo socjologia wiedzy chroni badaczy przed zniekształceniami ideologicznymi.
Funkcjonalizm ma swoje kontynuacje - J.ALEXANDER, N.HULMAN. Nawiązanie do neofunkcjonalizmu jest selektywne (teorie systemów Parsonsa).
Krytyka funkcjonalizmu - funkcjonalizm jako zła teoria, gdyż dostarcza nie twierdzeń na temat świata, lecz stanowi tylko siatkę pojęć. A teoria (np. Homansa), to ogólne twierdzenia na temat rzeczywistości społecznej.
Teoria wymiany - próba stworzenia ogólnej teorii socjologicznej. Teoria jednostronna, bo akcentuje tylko ład społeczny. Trzeba wprowadzić do tej teorii, jako wątek równouprawniony - obok ładu społecznego także konflikt społeczny - tak twierdzili MILLS, Dahrendorf i GULDNER.
Tzw. Socjologia Życia Codziennego - etnometodologia (Hoffman), zarzucała funkcjonalizmowi, że społeczeństwo traktuje jako gotowe, a jest ono tworzone w procesie interakcji. Tożsamość jednostki także nie jest czymś mechanicznie danym - ona się tworzy.
TEORIA WYMIANY
jej początki - antropologia kulturowa - MALINOWSKI - na tę teorię wpływa ekonomia polityczna oraz teorie, które traktowały rynek w ten sposób; pozytywizm także nie pozostawał bez wpływu - wraz ze swoim podejściem empirycznym (neopozytywizm) - pozytywizm cechuje ogólna nieufność tego, czego nie da się sprowadzić do zdań opisowych; psychologia behawiorystyczna - skłonni byli eliminować takie pojęcia jak motyw, świadomość.
teoria wymiany zajmuje się tym, jak dokonuje się przepływ interesujących, społecznych dóbr,
HOMANS - uchodzi za twórcę teorii wymiany, autor 2 głośnych prac: „Zachowania społeczne jako wymiana dóbr” oraz „Społeczne zachowanie i jego elementarne formy”,
Homans dążył do stworzenia ogólnej teorii społecznej, której punktem wyjścia są prawidłowości dotyczące pojedynczych ludzkich zachowań - wymiana dóbr między 2 ludzi,
jego modelem jest diada - nawiązanie do SIMMLA,
Homans jest redukcjonistą, jest przekonany, że wielkie struktury składają się z elementów tworzonych w procesie tworzenia się ich,
nawiązanie do SKINNERA - w badaniach nad małymi grupami konieczne jest ukazanie powiązań między wynikami eksperymentalnymi i obserwacjami naturalnymi, W
wymiana - wszelkie zachowanie społeczne związane z nagrodami lub kosztami, zachodzące co najmniej między 2 osobami - coś otrzymujemy oraz coś dajemy z siebie,
metafora rynku - punkt odniesienia dla Homansa oraz inspiracja do badania życia społecznego,
teoria wymiany ma stworzyć pomost między ekonomią a socjologią, między socjologią a psychologią społeczną,
z badań wynika, że ludzie wchodzą w kontakt z tymi, którzy dostarczają im wartości, nagród.
grupy spójne - (stabilne, trwałe), grupy atrakcyjne dla innych, ich członkowie dostarczają sobie wzajemnie nagród.
dla Homansa i teorii wymiany człowiek jest egoistą - liczy na korzyści dla siebie; naszymi zachowaniami kieruje nieświadoma kalkulacja; symetria - jeśli grupa daje komuś dużo, to ten człowiek także daje dużo.
ZYSK= NAGRODA - KOSZTY
analizując ludzkie zachowanie, dochodzimy do wniosku, że jeśli otrzymujemy wysokie zyski to nie zmienimy naszego zachowania,
wymiana dóbr w diadach rodzi konsekwencje dla świata społecznego,
Homans wyodrębnił dobra materialne i dobra niematerialne,
matryca stosunków zachodzących w diadzie jest punktem wyjścia do szerszych zbiorowości - wszystko daje się zredukować do wymiany dóbr między ludźmi,
stanowisko Homansa to redukcjonizm psychologiczny,
BLAU - drugi wybitny przedstawiciel teorii wymiany,
jego nawiązanie do Homansa jest krytyczne - mówi, że nie wszystkie ludzkie zachowania można ujmować w kategoriach wymiany (np. zachowania ze strachu, lęku),
Homans mimo deklaracji nie widzi tego, że wymiana to nie tylko rynek (w sensie ekonomicznym), ale również wymian innych dóbr,
Homans nie dostrzega, że z wymiany należałoby wykluczyć zachowanie np. oddawania pieniędzy pod presją,
wymiana zdaniem Blau'a odnosi się do dobrowolnych działań jednostek i oczekiwania wzajemności,
oczekiwanie wzajemności - choć intuicyjne, są generalnie trafne - dużą rolę odgrywają tu zinternalizowane wzorce kulturowe oraz wzorce kontroli społecznej,
wymiana społeczna różni się od ekonomicznej, ponieważ zobowiązania są na ogół określone - wartość „rewanżu” pozostawia się w uznaniu ofiarowującego (nie może on być zmuszany),
wymiana w społeczeństwie zakłada daleko idące zaufanie (poczucie wdzięczności). dobra zazwyczaj są nieprzeliczalne - trudno je wycenić, jednak ludzie dążą do równowagi - nie chcą dawać zbyt wiele,
Blau podkreśla kontekstową zmienność - jeżeli wymiana jest niezrównoważona to może doprowadzić do przerwania interakcji,
Blau zmierzał w kierunku powiązania teorii wymiany z teoria makrostruktur,
jego teorie są socjologicznie bogatsze niż teorie Homansa,
Teoria sieci wymian - stosunkowo zmaterializowana dziedzina analizy wymian - wyrafinowana matematycznie. Czołowy przedstawiciel to Emerson - teoria ta nadal się rozwija - obserwujemy jej nowe zastosowania (stanowi ona odmianę pozytywizmu).
TEORIA KONFLIKTU SPOŁECZNEGO
MARKS - wiązał konflikt z istnieniem klas społecznych i stosunków produkcji między nimi.
T. HOBBES - geneza państwa powiązana z agresywnością człowieka (która wynika z jego natury), ta agresywność generuje konflikty.
K. SCHWIDT - rozwija teorię Hobbesa,
SCHALDUN - myśliciel arabski - wiązał powstawanie państw z podbojem.
GUMPLOWICZ - teorie socjodarwinizmu.
SIMMEL - nie był teoretykiem konfliktu, mówił, że w życiu społecznym mamy również konflikt.
Współczesne teorie konfliktu - Dahrendorf, Coser.
TEORIA COSERA
traktował funkcjonalizm jako teorię niepełną - jego praca- „Społeczne funkcje konfliktu”,
uważał, że konflikt i przemoc mogą mieć pozytywną rolę w rozwoju społecznym - użycie przemocy pełni funkcję stabilizacyjną - informuje o frustracji, niezadowoleniu,
konflikt daje szansę skorygowania instytucji,
Coser wyróżnia 2 typy konfliktu:
1) realistyczne - zwrócone przeciwko rzeczywistym źródłom frustracji (problemów społecznych), podkreśla, że niektóre konflikty są funkcjonalne pod warunkiem, że są zinstytucjonalizowane; maleje tolerancja na konflikty w grupie, gdy ta jest zaangażowana w walki zbrojne (zewnętrzne), np. demokracja zawiesza się na czas wojny.
2 typy systemów społecznych:
1) systemy otwarte (elastyczne) - tolerują konflikty i instytucjonalizują je (regulują);
2) systemy sztywne - łatwo kumulują konflikty - brak wentyla bezpieczeństwa, ich istnienie naraża na zagładę dane społeczeństwo np. systemy komunistyczne.
Coser podkreśla, że wielość konfliktów w zbiorowości jest odwrotnie proporcjonalna do ich intensywności, sztywność systemu jest o wiele groźniejsza dla jego istnienia niż konflikty - jednak nie wszystkie konflikty są funkcjonalne - istnieją także dysfunkcjonalne,
DAHRENDORF
funkcjonalizm trzeba uzupełnić o brakującą część - „Klasy i konflikt klasowy w społeczeństwie przemysłowym”,
istnieją 2 szkoły (2 podejścia), w badaniach struktury społecznej: (pytanie: dlaczego społeczeństwa istnieją?):
1) szkoła integracyjna (Parsons) - każde społeczeństwo jest względnie trwałe - dominuje integracja, każdy element społeczny jest funkcjonalny - służy całości; główne wartości są podzielone
2) szkoła komercyjna- w społeczeństwie dominuje konflikt, dezintegracja, przymus, zmiana,
oba punkty widzenia są komplementarne - jednak Dahrendorf zajmuje się drugim podejściem (idzie dalej niż Coser),
nawiązuje do teorii WEBERA,
jego główne twierdzenie - odróżnia władzę od zwierzchnictwa ( władza- uleganie przemocy, szczególny aspekt władzy - zwierzchnictwo, czyli władza legitymizowana). władza zwierzchnia legitymizowana jest podstawowym źródłem konfliktów - podstawowy konflikt rozgrywa się między posiadaczami władzy, a ludźmi jej pozbawionymi,
2 typy władzy legalnej:
1) państwo i jego instytucje 2) przedsiębiorstwo przemysłowe,
rozróżnienie znaczące dla teorii Dahrendorfa - na interesy utajone - tworzą je quasi grupy oraz interesy jawne,
zwraca uwagę na badanie instytucjonalizacji konfliktów,
3 ujęcia współczesnej problematyki konfliktu:
1) zajmujące się badaniem strukturalnych przesłanek konfliktu,
2) ujęcie behawioralne - akcentuje walkę i organizację,
3) ujęcie psychologiczne - postawy związane z konfliktem.
Teorie konfliktu podkreślają, że to właśnie konflikt jest podstawowym czynnikiem zmian społecznych.
Problemy w socjologii zajmujące się konfliktem: globalizacja, dyfuzja kulturowa (zderzenie kultur), socjologia polityki (teorie rewolucji, ruchów społecznych, demokracji), socjologia narodu (mniejszości narodowe, stereotypy), stosunki międzynarodowe.
SOCJOLOGIA ŻYCIA CODZIENNEGO
pochodzi z protestu między mikro i makrosocjologią,
jest to kierunek wielopostaciowy - podkreśla ludzką podmiotowość,
jest nieprzychylny neopozytywizmowi i funkcjonalizmowi,
GOFFMAN (Kanada) - pozostawał pod wpływem interakcjonizmu oraz Simmla,
nauczycielem Goffmana był BLUMER,
nie uogólniał, stawiał nowe problemy, podejmował zaniedbane kwestie,
zaproponował perspektywę dramaturgiczną - metafora teatru,
społeczeństwo jest spektaklem, grą,
Goffman zajmował się mikrosocjologią - małymi grupami - była to mikrosocjologia prowadzona w warunkach naturalnych, a nie sztucznych,
dominuje teatralna metaforyka języka teatralnego,
ZNANIECKI i R. LINTON - teoria roli społecznej (życie- teatr) - wielkie odkrycia dokonują się poprzez nie reagowanie na opinię publiczną, na otoczenie (np. Freud i jego teoria),
metodologia Goffmana nie jest jego silną stroną - krytycy twierdzą, że mało go obchodzi życie psychiczne ludzi, a tylko maski - fakt gry, nakładanie różnych masek w zależności od sytuacji,
Goffman własną perspektywę traktuje jako jedno tylko z możliwych podejść do badania interakcji - zakłada istnienie także innych podejść,
perspektywa dramaturgiczna jest niezbędna, gdyż jednostka, działa tak by świadomie lub nieświadomie wywołać jakieś określone wrażenie na widzach, jednostka zawsze w jakimś stopniu kontroluje swoje zachowania,
szczególne znaczenie mają tutaj pozawerbalne wrażenia - Goffman mówi, że absolutna szczerość w kontaktach międzyludzkich nie jest możliwa, a co więcej nie jest wcale niezbędna do kontaktów - ujawniamy tylko ten segment, który jest niezbędny do odgrywania danej roli społecznej.
ludzie wkraczając w krąg innych osób muszą kontrolować wrażenie jakie czyni się na innych. Nie można uniknąć takich terminów jak: publiczność, widownia, kulisy, itp.
występem jest dla Goffmana wszelka działalność uczestnika interakcji, która ma w jakikolwiek sposób wpływać na któregoś z jej kolejnych uczestników; Goffman stawia znak równości między występem, a wszelką interakcją. Jednostka może odgrywać swoją rolę szczerze, lub zachowywać do niej dystans.
fasadą jest ta część występu jednostki, która funkcjonuje niezmiennie przez cały czas trwania spektaklu - oczekujemy zgodności między poszczególnymi elementami fasady - a sami mamy wpływ na wybór różnych dekoracji, np. ubiór itp.
Mechanizmy:
dramatyzacja własnych zachowań - na różny sposób informujemy otoczenie o własnej kompetencji; dramatyzacja jest ważnym procesem, etapem socjalizacji.
idealizacja - naturalna skłonność do pokazywania obserwatorom lepszych obrazów samego siebie - idealizacja nie zawsze jest udana,
siatka pojęciowa Goffmana - kulisy - garderoba, które stanowią ważny element izolacji społecznej; ważnym rozróżnieniem jest podział na scenę, gdzie musimy się pilnować i odgrywamy określone role oraz kulisy, gdzie możemy się odprężyć gdyż tylko zaufane osoby mają tam prawo wstępu,
Goffman stworzył nie tylko teorię dramaturgiczną, ale także inne teorie dotyczące życia codziennego, np. teorie instytucji totalnych (np. rodzina dla małego dziecka),
generalnie Goffman mieści się w nurcie interakcjonizmu symbolicznego.
Wykład 4 - 26. 04. 2006
Socjologia humanistyczna (cechy charakterystyczne):
koncepcje antynaturalistyczne, czyli jako stanowisko przeciwne naturalizmowi - postawa, która widzi w przyrodoznawstwie pewien wzór do naśladowania albo utożsamia społeczeństwo z przyrodą,
interakcjonizm - to znaczy, że społeczeństwo stoi w procesie różnych interakcji, działań - jest gigantyczną interakcją; interakcjonizm przeciwstawia się psychologizmowi, która zakłada, że natura ludzka istnieje przed interakcją i socjologizmowi, który stanowi odbicie norm kulturowych, faktów,
socjologię humanistyczną interesowały działania świadome, związane z ludzką decyzją np. mówienie zastanawianie się,
tu działanie przeciwstawia się zachowaniom,
socjologia humanistyczna skłonna była stawiać socjologii funkcje światopoglądowe, miała dostarczać pewnej mapy człowieka, a jego działania miały być bardziej świadome,
socjologia humanistyczna miała zdolność do tego, aby podejmować refleksje filozoficzne (DITHLEY, SIMMEL, WEBER).
Interakcjonizm symboliczny (zaliczany do socjologii humanistycznej, wiele znaczy w amerykańskiej socjologii):
ma ścisłe związki z pragmatyzmem - jest to kierunek filozoficzny, który powstał na przełomie XIX wieku; czołowe postaci to WILLIAM JAMES - polega na akcentowaniu w poznaniu tego co jest użyteczne, akcentował praktyczne funkcje poznania ludzkiego, ważne jest tylko to, co ma praktyczne znaczenie;
zdaniem pragmatystów działanie ludzkie jest pierwotne, a uczucie i myślenie - wtórne;
odrzucali oni klasyczną definicje prawdy (zdania prawdziwe to takie, które związane jest z rzeczywistością), prawdziwy jest sąd użyteczny;
teorie naukowe to instrumenty działania, nie ma sensu pytać o ich zgodność z rzeczywistością i należy zastanowić się jak wykorzystać jakieś teorie;
przekonanie, że rzeczywistość jest plastyczna, płynna, nie ma miejsca na ludzką działalność; pragmatyzm silnie wpływał na kulturę amerykańską - J. DEWEY, G. H. MEAD,
MEAD - zmarł po I wojnie światowej, wydał tylko 1 książkę „Umysł, osobowość i społeczeństwo” - ale jest ona efektem spisania jego wykładów przez studentów, bo on sam nie pisał - filozof, psycholog społeczny, pedagog,
socjologia z jego punktu widzenia to próba odpowiedzi na pytania filozoficzne,
poznanie ludzkie ma charakter wybitnie praktyczny, jest odpowiedzią na problemy przed którymi stoi człowiek, społeczeństwo,
mit występuje przeciw działaniom ciała i duszy, które są ze sobą powiązane, a ludzki umysł jest instrumentem działania człowieka, jest warunkiem przetrwania,
myślenie jest instrumentem adaptacyjnym człowieka,
antropologia meadowska jest bliska Arystotelesowi - człowiek zoon politikion - istnieje jako człowiek, o ile żyje w gromadzie, dla Arystoteles człowiek to istota, która ma poglądy moralne, ma poczucie dobra i zła, zdolność posługiwania się mową - te cechy są możliwe, istnieją potencjalnie, a ich rozwój daje społeczeństwo,
człowiek może osiągnąć swoje cele wyłącznie w społeczeństwie,
indywidualny umysł jest też społeczny, jest związany z rolami człowieka, jaźń stanowi jego fragment - jaźń u Mead'a to przede wszystkim samoświadomość człowieka, która zdolna jest komunikować się z samym sobą, jaźń wiąże się z postrzeganiem samego siebie, pozwala spojrzeć na siebie przedmiotowo, jest to zgeneralizowany inny - zakłada to uwzględnianie norm i reguł współpracy, a osobowość pojmuje się tutaj jako skutek ludzkiej komunikacji, skutek socjalizacji, samotność człowieka jest możliwa pod warunkiem socjalizacji, kiedy powstaje indywidualny umysł, jaźń; człowiek w tym ujęciu jest istnieniem nie tylko substancjalnie, tylko w odniesieniu do innych podmiotów, do samego siebie => relacjonalne ujęcie człowieka,
„ja” przedmiotowe i ”ja” podmiotowe - przedmiotowe, to ta część osobowości, która uczestniczy w interakcjach społecznych i na ogół są one rutynowe, powtarzalne; „ja” podmiotowe jest tworzone, nie powtarzane, ludzie mimo powtarzalności są niepowtarzalni i jedyni,
zabawa i gra - „zabawa” - kiedy dziecko uczy się być np. dziewczynka uczy się roli kobiecej bawiąc się lalkami, dziecko uprzedmiotowia siebie; „gra” - koordynacja wielu podmiotów np. spotkanie w pubie, drużyna piłkarska, kształtuje się jaźń, mogą siebie odnosić do oczekiwań ludzi,
Mead mówi o socjalizacji kontroli społecznej, wiąże się to z grą i zabawą, kontrola społeczna ma głównie charakter wewnętrzny, zewnętrzny były nieskuteczny,
społeczeństwo to wielość interakcji, dyskursów, jest to proces, nie stan; radykalne, procesualne rzeczywistości świata, w którym ludzie negocjują definicje sytuacji statusu - odbiega to od ujęcia socjologicznego, gdzie świat jest określony, Mead mówi, że wszystko jest płynne,
Mead jako filozof człowieka, próba przezwyciężenia kontrowersji między naturalizmem a antynaturalizmem filozoficznym,
Mead wpływa na wiele teorii.
INTERAKCJONIZM zapoczątkował inne spojrzenie na społeczeństwo, które ujmowało ten obiekt jako pewną superzłożoną interakcję; rzeczywistość nie tyle co istnieje, ale staje się.
Ujęcie interakcjonistyczne miało zalety, jak i wady. Okazywało skuteczność w szczególności w socjalizacji, mikrosocjologii, teorii małych grup - generalnie działania niezinstytucjonalizowane. Wszędzie tam, gdzie statusy ludzkie, role społeczne, definicje sytuacji są płynne i nieustalone.
Interakcjonizm interesowało życie codzienne. Interakcjoniści protestowali przeciwko neopozytywizmowi i metodom w nim stosowanych np. badania ankietowe, laboratoryjne. Preferowali badania jakościowe np. etnograficzne, zastosowanie w socjologii rodziny, edukacji, kryminologii (teoria zaznaczania społecznego Beckera),
Wady klasycznego interakcjonizmu wskazywane przez krytyków:
nie dostrzega autonomii kultury, autonomii reguł i norm, obecności w życiu społecznym skutków dominacji, bo cała rzeczywistość jest płynna. Interakcjonizm okazywał się być mniej skutecznym w makrostrukturach niż w mikro,
słabo zakorzeniony w Polsce, ale FLORIAN ZNANIECKI i jego współpracownik THOMAS - rozwija w swoich pracach teorię ról społecznych,
świat społeczny w interakcjonizmie jest konstruowany, a nie tak jak np. w behawioryzmie dany;
interakcjonizm odrzuca koncepcję zoomorficzną człowieka,
FENOMENOLOGIA - socjologia fenomenologiczna
wpływ filozofii na socjologię,
EDMUND HUSEL - pół socjolog, pół filozof; MAX ( autor socjologii wiedzy), SCHELER,
SCHELER utworzył 2 pojęcia:
socjologii wiedzy - uwarunkowanie poznania czynnikami biologicznymi przez czynniki społeczne,
antropologia filozoficzna - zajmuje się człowiekiem, jego powinnościami, jego istotą,
HUSEL - może uchodzić za twórcę socjologii fenomenologicznej, zmarł przed II wojną światową, z wykształcenia matematyk, fizyk,
jego filozofię można scharakteryzować jako radykalny protest, walkę z pozytywizmem, wszelkimi relacjami, postaciami sceptycyzmu;
jest optymistą, chce przywrócić kulturze europejskiej wiarę w prawdę, ponieważ zrezygnowała ona z poznania filozofii - KARTEZJUSZ, KANT, którzy podejmowali prawdziwe poznanie, nie rezygnowali z ambicji, zagłębienia podstaw poznania i na tym polegał sceptycyzm Husela, że nie rezygnuje on z tych ambicji,
Husel twierdzi, że filozofia nie jest podsumowaniem walk, nie jest metodologią, wyprzedza ona naukę, która ma założenia filozoficzne; funkcją filozofii byłoby poznanie wszelkiego powstawania - Husel w tym sensie należy do linii Kartezjańsko-Kantowskiej,
redukcja fenomenologiczna (transcendentalna) - polegała na tym, że kwestionuje się, zawiesza wszystkie sądy o świecie,
redukcja ejoletyczna - oznacza, że badacz musi dążyć do uchwycenia istoty badanych zjawisk, Husel „jak przejść między zakwestionowanym światem do sądów prawomocnych?”,
ważne dla socjologii - Husel i jego prace „Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna” - powstała pod koniec lat 30-tych, znajdziemy tu ideę naturalnego obrazu świata albo nastawienia naturalnego, które jest światopoglądem czy punktem widzenia normalnego człowieka, który nie uprawia teoretycznej refleksji i praktycznie się zachowuje,
Husel mówi, że punktem wyjścia dla nauk humanistycznych jest nastawienie naturalne,
Ten punkt widzenia przyjęty jest przez Schutza, który może uchodzić za ojca socjologii fenomenologicznej,
SCHUTZ
usiłuje łączyć późnego Husela i Webera,
ceni WEBERA, ale nie widzi u niego odpowiedzi na ważne pytanie „Jak powstaje intersubiektywność?” - wspólny świat - Weber uważa, że to jakoś się dzieje,
Schutz znalazł wartościowe pomysły u HUSELA - potoczna i naukowa wiedza o świecie zawiera jakieś założenia, że mamy w świecie i zakładamy, że istnieje przestrzeń, czas, rozciągłość ciała; ale to co uważamy za fakty, to zawiera w sobie już jakiś element konstrukcji, jest już zinterpretowane i stanowi pewien aspekt świata,
konstrukty nauk społecznych różnią się od nauk przyrodniczych, świat przyrody nie istnieje dla elektronów, one nie mają elementów samoświadomości,
świat społeczny istnieje dla ludzi, ludzie mają świadomość, czyli konstrukty odnoszące się do świata codziennego; uświadamiają sobie to, co się z nimi dzieje,
konstrukty 1-go stopnia, składniki Schutz nazywa typifikacjami - są to ogólne pojęcia, fragmenty o rzeczywistości społecznej,
konstrukty 2-stopnia - powinny opierać się na konstruktach 1-go stopnia, aby badacz z konieczności musiał uwzględniać konstrukty 1-go stopnia, potocznych,
świat potoczny jest dla ludzi wspólny; znaczy to, że porozumienia są o tyle możliwe, o ile istnieją kategorie;
konstrukty 1-go stopnia porządkują nam świat, nie jest on chaosem, elementem tego porządku są typifikacje, mają one ważną cechę, mają otwarty horyzont, a warunkiem otwartości jest ogólność, mają one charakter praktyczny, stanowią wiedzę podręczną i dzięki niej planujemy rozmaite działania w świecie,
według Schutza wiedza nie jest tworzona przez jednostki, jest dziedziczona społecznie; nie wymyślamy wiele, ale dziedziczymy - społeczna dystrybucja wiedzy - typifikacje zawierają w sobie fragmenty języka, język zawiera w sobie generalizacje i społeczne uznanie ważności pewnych zjawisk,
konstrukty 2-go stopnia muszą opierać się na potocznych, ale muszą też być spójne logicznie, mamy też odnajdywać subiektywny sens działań autorów,
Schutz wprowadza klasyfikację motywów ludności, odróżnia on motyw „ażeby” od „ponieważ” - „ażeby” związany jest z osiąganiem celów ludzkich np. studiujemy po to, aby zdobyć jakiś status, w grę wchodzi przyszłość; „ponieważ” dotyczy zdeterminowania nowych działań przez przeszłe doświadczenia, w grę wchodzi przeszłość, niekoniecznie pozytywne działania,
do Schutza nawiązuje ETNOMETODOLOGIA- kilkanaście lat temu była ona hitem, teraz jej popularność trochę przygasła - ale do niej się wraca, nawiązuje;
nazwa - metodologia wywodzi się z metody badań, etno - powszechny, potoczny - współtwórcy to H. GARFINKIEL, CICOUREL,
badanie tego co powszechne, potoczne, chodzi tu o skomentowanie jak dochodzi w życiu codziennym do definicji sytuacji, rekonstrukcji sytuacji, jak ludzie koordynują swoje działania i codziennych interakcji,
etnometodologia należy do socjologii życia codziennego,
wniosek - socjologia powinna wychodzić od wiedzy potocznej i ma się na niej koncentrować, nauka pochodna jest od wiedzy potocznej,
socjologia nie za bardzo powinna odwoływać się do wiedzy potocznej, nauka powinna dystansować się od wiedzy potocznej, ewentualnie patrzeć tylko na jakieś aspekty,
etnometodologia ma różne odmiany,
główny przedmiot to porządek społeczny, który jest konstruowany przez aktorów, zatem istnieje więcej niż tylko 1 możliwość interpretacji,
etnometodologowie podkreślają, że wypowiedzi ludzkie maja charakter okazjonalny, który określa semantykę słów - indeksynalność języka,
główne metody to obserwacja uczestnicząca, zapisy magnetofonowe, magnetowidowe,
Podsumowanie
w latach 60/70-tych etnometodologia stanowiła rewelację, zwracała się przeciwko funkcjonalizmowi, ale zauważono, że pomija szereg spraw, jest dobra np. w rekonstrukcjach życia codziennego,
zarzucano jej nienaukowe myślenie,
etnometodologia została wypracowana do pewnego stopnia np. etnometodologia badań codziennych,
etnometodologia stawia pytanie „jak istnieje i odtwarza się świat społeczny”.
SOCJOLOGIA jest nauką nieuleczalnie paradygmatyczną. Jej paradygmatyczność pogłębia się w ostatnich latach. Wiąże się z konglomeratem różnych specjalistów. Nie pomaga to np. w integracji nauk społecznych. Socjologia nie osiągnęła wielkiej użyteczności praktycznej, teoretycznej, możliwości kształtowanie wiedzy. Nie mamy do czynienia z tą socjologią, z którą dawniej. Nastąpiło otwarcie socjologii na różne kierunki w szczególności filozofię.
powszechne jest przekonanie o kryzysie socjologii,
samo pojęcie paradygmatu jako stanu myślenia,
zakwestionowanie kumulacji pewnych odkryć i faktów,
paradygmat - to zbiór założeń uprawiania nauki,
relacje między filozofią a socjologią:
rehabilitacja filozofii, socjologia już od niej nie stroni,
socjologia w przypadku z pragmatyzmem, fenomenologią, wydaje się wynikać z filozofii,
na zwrot w stronę filozofii wpływają zmiany, odejście od przekonania, że socjologia to tylko zbiór faktów,
filozofowie mówili o sprawach nowych,
stosunki społeczne są reinterpretowane w działaniach ludzi zanim zajmuje się nimi badaniach.
Wykład 5 - 10. 05. 2006
ANTHONY GIDDENS:
kilka prac przełożył na język polski,
najwybitniejszy socjolog angielski, zrobił dużo dla socjologii w Wielkiej Brytanii - nie miała ona wielu dobrych filozofów,
w 1996 został rektorem na.................,
jest on również działaczem politycznym - wybitnym politykiem partii pracy, a wysoka sytuacja w życiu politycznym poprawia jego pozycję w życiu akademickim,
zdyscyplinowany eklektyzm - Giddens uprawia swoja pracę w intensywnym dialogu z wieloma wybitnymi socjologami i tradycjami - MARKSOWSKĄ, DURKHEIMEM, WEBEREM,
czyta on Goffmana, Eliasa, etnometodologów, fenomenologów jak np. Alfred Schitz,
zdyscyplinowany eklektyzm - rozmowa z kimś pod jakimś kontekstem,
Giddens jest zwolennikiem intensywnych dialogów, jak również zwolennikiem interdyscyplinarności - znajomości historii i antropologii - jest ona potrzebna, możemy dostrzec coś wcześniej istniejącego, również podróż w przestrzeni, ważna jest również filozofia - Giddens jest przekonany, że socjologia jest na wskroś filozoficzna, antropologiczna i epistemologiczna zarazem,
Giddens jest przekonany, że socjologia niekoniecznie musi dążyć do odkrywania praw, w niektórych przypadkach wystarczą generalizacje historyczne, a czasami przy dużym zróżnicowaniu kultur odkrywanie jest niemożliwe,
generalizacja - twierdzenia ogólne, które mają ograniczenie czasoprzestrzenne,
Giddensa zalicza się do nowej socjologii humanistycznej,
jest antynaturalistą przekonanym, że byt społeczny jest odmienny od przyrodniczego - w życiu istnieją świadome przedmioty obdarowane wolną wolą, która ma swoja autonomię - twierdzi on, że człowiek zawsze może postąpić inaczej, nie można go nazwać bezwolną marionetką,
antypozytywizm - uczony nie może uniknąć wartościowania,
„Nowe zasady metody socjologicznej” - 1976, ważna praca przetłumaczona na polski, nawiązanie i polemika z koncepcjami DURKHEIMA,
przełom 60/70 - szczególne znaczenia miały wtedy prace KUHNA i jego koncepcja paradygmatów, wysuwają się na przód koncepcje subiektywizmu, które traktują człowieka jako podmiot świadomy, ale nie są w stanie ujmować społeczeństwa jako systemu ponadindywidualnych instytucji - jako zbór mikrostruktur, w którym ludzie się spotykają => i naprzeciw takim koncepcją wychodzi Giddens, uważa, że mamy instytucje, struktury istniejące obiektywnie i tu Giddens sięga do kierunków obiektywistycznych między innymi DURKHEIMA, dla którego fakty społeczne były czymś zniewalającym jednostkę,
Giddens chce uniknąć dwóch skrajności - chce uniknąć imperializmu (obiektywizmu) przedmiotu i podmiotu; imperializm przedmiotu - jako osoba bezwolna, ani działający podmiot, ani system społeczny nie mają pierwszeństwa jako kategorie - obie mają znaczenie w praktykach społecznych, trzeba uwzględnić zarówno 1 i 2 - budowanie pomostów np. pomiędzy subiektywizmem a obiektywizmem, skrajną podmiotowością i skrajną przedmiotowością człowieka,
struktura - strukturacja - instytucje i struktury nie są bytem odmiennym od naszych działań, ale są zawsze związane z ludzką praktyką i ludzkim działaniem; pojmuje struktury dynamicznie, ponieważ mogą się zmieniać w trakcie działań - mówi nie tylko o strukturach, ale o strukturacji - struktury nie istnieją poza działaniami ludzkimi, są one względnie trwałe, ale również podatne na pewne zmiany,
refleksyjność - ma wiele aspektów, jego socjologia albo życie społeczne jest refleksyjne; w życiu społecznym uczestniczą świadome podmioty, człowiek zawsze może postąpić inaczej; refleksyjność oznacza także to, że socjolog chcąc zrozumieć życie społeczne, nawiązuje do kategorii życia społecznego bezpośrednio, musi uchwycić subiektywną definicję sytuacji poszczególnych podmiotów; refleksyjność można pojmować jako to, że wiedza naukowa przenika do życia codziennego, a czasem socjologia pomaga ludziom w refleksji społecznej, współtworzy ich światopogląd (ale Giddens w przeciwieństwie do J. HABERMASA, nie ma złudzeń - socjologia sama w sobie ewolucji nie wywołuje - socjologia może tyle ile może) - refleksja może dotyczyć socjologii jako nauki i życia społecznego, w którym działają świadome/myślące podmioty,
Giddens często odnosi się i dialoguje z marksizmem - teza: aby można mówić o użyteczności marksizmu, należy go poddać zasadniczej przeróbce, ponieważ jest on w postaci z XIX wieku nieaktualny; marksiści traktowali zmianę społeczną jako efekt rozwoju sił wytwórczych, wyłączny efekt,
Giddens nawiązuje do Webera w polemice z marksizmem - próbuje wykazać, że kapitalizm był tworem religii; aby siły wytwórcze zaistniały, potrzebne były masowe działania wynikające z religii - według Giddensa teza Webera się liczy - nie można widzieć działań społecznych tylko jako konfliktu pomiędzy klasami,
kapitalizm się zmienił,
MARKS nie analizował nierówności płciowych, rasowych, etnicznych, a według Giddensa to stanowi ważny aspekt społeczny,
według Giddensa państwo to siła samodzielna, która odgrywa istotną rolę w interakcji narodowej,
twórczość MARKSA nie może stać się podstawą analizy,
Giddens jest diagnostą współczesnej epoki, którą nazywa późną nowoczesnością, praca „Nowoczesność i tożsamość” - tu Giddens usiłuje dopasować język, stworzyć go - język opisu do analizy współczesnego społeczeństwa, do społeczeństw industrialnych; uważa, że nowe zjawiska potrzebują nowego języka,
kluczowy problem - określenie refleksyjności instytucjonalnej, wiedza i pewne instrumenty mierzenia zjawisk (jak pieniądz) przestają się wiązać w świat pojęć, w którym tworzymy - jest językiem abstrakcyjnym i na tym polega wykorzenianie; wiedza w abstrakcyjny sposób wykorzenia nas z pewnego konkretu i tym samym nasza tożsamość musi być skonstruowana, nie jest dana, jest zadana - jednostka musi sobie wybrać styl życia - trudne jest to, że nowoczesność charakteryzuje się wielością autorytetów, możliwości, wiedza jest cały czas rewidowana, wielkie tempo, znacznie słabnie autorytet tradycji,
zadanie wyboru jest skomplikowane, nie mamy się na czym oprzeć i to tworzy często poczucie bezsensu, pogłębione przez erozję więzi religijnych - tu Giddens nawiązuje do „odczarowywania świata”, które można spotkać w pracach WEBERA - wszelkie autorytety nie są w pewnym sensie autorytetami, nie są w stanie ogarnąć całości,
Giddens nawiązuje do koncepcji U. BECKA („Społeczeństwo ryzyka”) - czasy współczesne charakteryzuje wzmożone ryzyko, wywołane skutkiem naszych działań, nieprzewidywanych i nieplanowanych; ryzyko jest pod pewnymi względami coraz większe; Giddens posługuje się pojęciem „efektu koloru” - łączenie różnych elementów w strukturze np. malarstwa, rzeźby; współczesna kultura jest kolorem, często niespójnym,
Giddens i jego analizy płci, określenie „płeć kulturowa”, czyli konstruowana przez oddziaływania społeczne - płeć jest wyuczona, a nie efektem konstrukcji biologicznej, to efekt wychowania, to element naszej osobowości,
kryzys tożsamości, kłopoty z interpretacją samego siebie są problemem; teraz jest status osiągany, dawniej przypisany - Giddens twierdzi, że możliwości wyboru tożsamości są ograniczone, ograniczona możliwość wybory drogi życia - zróżnicowany dostęp do tych możliwości wyboru stanowi istotny element nierówności społecznych,
kryzys we współczesnej kulturze - jest czymś normalnym, ponieważ sama zmienność kulturowa tworzy sytuacje, w której kruche są autorytety, małżeństwo, związki przyjaźni - wszystko jest problematyczne, kryzys jest formą istnienia naszej kultury,
socjologia jest próbą odpowiedzi dotyczącej społeczeństwa industrialnego,
BOURDIEU
napisał około 35 książek, najważniejsza „Reprodukcja”,
miał pochodzenie chłopskie,
profesor „College de France”
teoria kapitałów i nierówności wiąże się z jego osobistymi doświadczeniami,
człowiek lewicy - wspierał ruchy feministyczne, ekologiczne, krytykował MARKSA, w niektórych punktach zbieżny z GIDDENSEM,
TEORIA SOCJOLOGICZNA
za DURKHEIMEM uważa on, że socjologia powinna być związana z innymi naukami społecznymi, w szczególności z antropologią, ale socjologia powinna być centralna; powinna stanowić, dawać pojęcia, refleksje; socjologia powinna być związana z filozofią - związana z empirią jest bardziej filozoficzna,
tak jak GIDDENS - Bourdieu stara się znaleźć coś łączącego pomiędzy obiektywizmem a subiektywizmem - czyli jest on świadomy względnej autonomii człowieka, ale istnieją też trwałe zróżnicowania społeczne i twarde struktury, które ograniczają tą autonomię,
jego teorie - konstruktywistyczny strukturalizm - istnieją względnie trwałe struktury, ograniczające ludzką aktywność,
Bourdieu stara się by maksymalnie empiryczny - wprowadza do socjologii francuskiej wiele nowych metod badawczych,
metodologizm - uprawianie teorii dla nie samej, powinna ona być związana z uczonym,
trzy obszary badawcze:
ogólna teoria metodologiczna,
socjologia wychowania,
socjologia kultury,
wypracował pewną koncepcję habitusu - jest to łącze, rezultat oddziaływań socjalizacyjnych, kształtujący dyspozycje jednostek, jej postrzeganie świata, wpływający bezpośrednio na działanie jednostki; często jest nieuświadamiany przez jednostkę, to rodzaj nieświadomości - jest tworzony przez klasy społeczne, w których jednostka się wychowuje,
habitus jest efektem oddziaływania wzorów kulturowych,
Bourdieu nie zgadza się z determinantami społecznymi MARKSA
TEORIA KAPITAŁÓW
w polemice z MARKSEM wyodrębnia różne typy kapitału, który przybiera różne formy:
ekonomiczny - pieniądze, to co możemy sprzedać, kupić,
kulturowy - to co dana jednostka nabyła w procesie edukacji np. styl, sztuka, sposób bycia - umiejętności, które mogą decydować o awansie społecznym jednostki,
społeczny - otoczenie, w którym jednostka żyje, domownicy, również rodzina,
polityczny - udział jednostek we władzy,
analizy mechanizmów konwersji kapitałów - jedna forma kapitału może przechodzić w inną np. ten kto ma pieniądze, może zdobyć wykształcenie; ekonomiczny w polityczny i odwrotnie - konwersja kapitałów może służyć analizie struktury społecznej, analizie klasowego systemu społecznego,
Bourdieu zajął się „nadbudową”, czyli sferą polityki, kultury - marksiści zostali tylko w „bazie”,
Pojęcie „kultury dominującej/prawomocnej” - jest narzucana przez klasy panujące, w panowaniu istotną rolę odgrywa przemoc symboliczna, w której ci, którzy panują powodują, że ich poglądy i ich kryteria są akceptowane i w ten sposób dokonuje się reprodukcja klas,
dziecko z klas niższych musi wykonywać znacznie większy wysiłek, gdy chce osiągnąć coś takiego jak ci z klas wyższych,
Bourdieu tworzy „teorie pola” - pole to rozmaite dziedziny życia społecznego, w którym toczy się walka, gra o pozycję, o kapitały grup i jednostek - poszczególne grupy mają niejednakową siłę;
socjolog jest narażony na błędy, bo sam też zajmuje jakąś pozycję w polu - Bourdieu proponuje, aby zapobiec problemom, socjologię socjologii - jako jeden z warunków uprawiania socjologii,
NOWY PESYMIZM
lata 70/80-te - powstały teorie, które utrzymują jak zasadniczo wyglądało życie społeczne ostatnich 20-30 lat, że pojawiła się „nowa nieprzejrzysta rzeczywistość”,
te koncepcje mają wspólne założenia,
społeczeństwo nazywane społeczeństwem industrialnym, w którym większość ludzi zatrudniona jest w usługach,
nastąpił upadek komunizmu,
pojawiła się rewolucja elektroniczna, utrzymująca się do dziś,
w ekonomii powrót do poglądów,
TEORIA SYSTEMU ŚWIATOWEGO
Immanuel Wallerstein - „system światowy”,
korzenie w XIX wieku,
ekonomiści klasyczni rozwijali przekonanie, że powstaje społeczeństwo rozwojowe,
potem pogląd, że powstaje system kapitalistyczny, w którym są państwa metropolii kolonie, a zaufanie kolonii to efekt objęcia świata przez metropolie,
teoria zależności - szczególna rola latynosów - założenie, że zacofanie krajów III-go świata i krajów latynoamerykańskich to efekt eksploatacji prowadzonej przez USA i Europę Zachodnią, również związane z eksploatacją i transferem zysków przez kraje metropolii,
deperdyści (zwolennicy tej teorii) utrzymywali, że USA popiera demokratyczno-totalitarne reżimy i postulowali rewolucję w krajach latynoamerykańskich,
WALLERSTEIN wykładowca Yalle - nawiązuje do teorii zależności, myśliciel lewicowy, krytykuje kapitalizm i przewiduje jego upadek,
założenia jego teorii:
jednostką analizy jest system, nie państwo narodowe - czyli taki układ społeczny, w ramach którego mamy pełny podział pracy, własną kulturę, która ewoluuje i nie zależy od czynników zewnętrznych - jednostką analizy nie jest jednostka, ale system,
dwa rodzaje systemów:
minisystemy - odizolowane społeczeństwa zbieracko-pasterskie,
systemy światowe - występują w dwóch postaciach”
dawne imperia np. Starożytny Rzym, Starożytny Egipt,
gospodarka kapitalistyczna - kapitalizm powstał tylko raz na świecie w Europie Zachodniej, a potem nastąpiło rozpowszechnienie go na całej kuli ziemskiej,
system kapitalistyczny ma 4 składniki:
centrum - zaliczają się do niego najbardziej rozwinięte kraje kapitalistyczne,
półperyferia - kraje rozwinięte, ale stojące niżej od tych najbardziej rozwiniętych np. Polska, Brazylia - starają się awansować do centralnych, ale również mogą spaść niżej,
peryferia - najuboższe części świata, w szczególności Trzeci Świat, kraje najbiedniejsze, w których panują ostre konflikty klasowe, wybuchają rewolucje, dysproporcje wskutek wyzysku przez kraje bogate,
Wallerstein uważa, że kapitalizm wyczerpuje swoje możliwości,
Teoria systemu światowego jest teorią interdyscyplinarną - antropologia, historia, polityka, socjologia - które kiedyś były uprawiane osobno.
TEORIA ULRICHA BECKA - TEORIA SPOŁECZNEGO RYZYKA
centralna kategoria - pojęcie ryzyka - ryzyko rośnie wraz z globalizacją, a globalizacja to teoria badająca procesy rosnącej współzależności między różnymi państwami w sferze ekonomii, polityki i kultury - jest to wielość procesów, które czynią świat coraz bardziej jednym,
jednostką analizy nie musi być tylko społeczeństwo czy państwo narodowe, ważne jest to co się dzieje na zewnątrz,
sfera ryzyka wzrasta wraz z procesami globalizacji,
kiedyś ludzie byli nastawieni na innego typu ryzyko: epidemie, pożary, powodzie - naturalne,
dzisiaj ryzyko - uboczny efekt dziedzin nowoczesności, efekty niezaplanowane, procesy żywiołowe; świat komplikuje się, ryzyko jest coraz bardziej nieprzewidywalne.
POSTMODERNIZM
ma różne postacie,
postmodernizm socjologiczny łączy się cechy z postmodernizmem filozoficznym - wiara w możliwości całościowych syntez, kontrolowania całościowych poglądów; łączy przekonanie, że świat jest niestabilny, zaprzeczenie ładu, świat jest nieobiektywny, dominacja konsumpcji nad produkcją - obiektywne informacje, rośnie rola mas mediów w kreowaniu reklamy,
sugestywny obraz człowieka w kulturze - turysta, włóczęga - zagubienie człowieka, samotność więzi, brak światopoglądów, wielość opcji,
krytycy: poglądy postmodernistów nie są do końca prawdziwe, bo nie odkrywają oni innego nowego,
być może postmodernizm dostarcza naturalistycznych oporów, usiłuje oswoić nową nieprzejrzystość.
nieokreślony, niewyraźny, ma charakter subiektywny,
rozwinął się w połowie lat 60-tych lub na przełomie lat 60-tych i 70-tych (nie ma co
do tego zgodności wśród uczonych). Jest wiele określeń tego okresu - postmodernizm, ponowoczesność. Istnieje wiele jego definicji, możliwość tworzenia
definicji przez każdego w zależności od potrzeb, jest to termin nieokreślony.
Podstawa teorii:
nowa jakość,
negacja nowoczesności,
dopełnienie nowoczesności.
Zarzuty odnośnie nowoczesności:
koncepcje modernistyczne nie wyjaśniają współczesnych problemów,
krytyka uniwersalnych praw, teorii, koncepcji,
dominacja scjentyzmu w modernizmie- postmoderniści krytykowali ten pogląd
Wielkie narracje, wielkie odpowiedzi:
ideologie polityczne według Marksa i Engelsa,
teorie socjologiczne,
koncepcje religijne,
grupa dogmatów o świecie.
Postmoderniści chcieli powyższe wielkie narracje wyrzucić z nauk społecznych, bo sprzyjają szerzeniu się nietolerancji. A także nie tłumaczą współczesnego świata. Należałoby wszystko rozpocząć od nowa. Owe wielkie narracje nie mają większej wartości.
Relatywizm postmodernizmu
tolerancja tego kierunku do lokalnych wpływów, generowanych przez określony czas, miejsce,
nie tworzy się ogólnych teorii, lecz teorie lokalne,
zmiana wyobrażenia na temat przestrzeni i czasu - można odpowiedzieć jak jest teraz, nie tworzy się wypowiedzi ogólnych na temat przyszłości.
zauważamy swoisty język,
wielkie narracje - metanarracje,
Socjetalność (to, co trzeba powiedzieć po wyrzuceniu słów: postęp, system, społeczeństwo) - opisuje dynamiczną zmienność, nie wiadomo kiedy zmieni kierunek.
Absolutyzowanie nowości - to, co powstaje teraz, jest dobre, ważne; wszystkie zjawiska i pomysły z modernizmu są nieistotne,
Postmodernizm jest jednak związany z modernizmem. Gdyż społeczeństwo postindustrialne jest po prostu kontynuacją społeczeństwa industrialnego.
PONOWOCZESNA SOCJOLOGIA.
Krytyka:
odrębność socjologii od innych nauk, a powinna być częścią nauk społecznych; jest niesprecyzowana, a stanie się przydatna, gdy będzie więcej praktyki.
Socjologia postmodernistyczna - odnosząca się do konkretnego miejsca, czasu, sytuacji, grupy. Socjologia kontekstualna. Socjologia nie może być wielką narracją; powinna badać małe grupy, dostępne tu i teraz poprzez wywiady, obserwację uczestniczącą - postmoderniści podchodzą do nauki subiektywnie.
Krytyka nauki:
problem reprezentacji - problem wyników badań, teorii w przełożeniu ich na rzeczywistość; teorie nie wiążą się z teraźniejszością,
wielkie narracje tworzone są przez ludzi (konkretnych), to one wpływają na kształt społeczeństwa - taki, jaki jest naprawdę,
skoro osiągnięcia nauk są wątpliwe to kult nauki jest nieuzasadniony.
Przedstawiciele:
RATH - język nauki i rzeczywistość różnią się między sobą, jednak możliwa
jest rekonstrukcja tej przepaści. Ważne by teorie socjologiczne były
rozbierane na elementy - ukazywanie sposobu ich łączenia i tłumaczenie
ich związku z rzeczywistością.
Postmodernizm ekonomiczny - kapitał - nadkumulacja kapitału - ruch środków
finansowych, kapitału, materii między różnymi systemami. Termin ten silnie
wiąże się z globalizacją. Przepływ technologii.
Postmodernizm kulturowy:
podkreślanie fragmentaryczności kultury,
relatywizacja czasu i miejsca,
nacisk na środki masowego przekazu - równouprawnienie różnych kultur,
tolerancja.
1
4