WSPÓŁCZESNE TEORIE SOCJOLOGICZNE

SZKOŁA CHICAGOWSKA

Szkoła Chicagowska: Thomas, Park (socjologowie), Mead (filozof, psycholog).

Interakcjonizm symboliczny - narodził się na gruncie szkoły chicagowskiej (Blumer, Strauss).

Reprezentanci współczesnego interakcjonizmu symbolicznego - Blumer, Strauss, Hughes.

1890r. - w Ameryce żyje 1 mln. Ludzi.

1910r. - już 3,750 tys. ludzi.

W latach tych nastąpiła masowa migracja amerykańskiej ludności wiejskiej do metropolii oraz imigracja ze wszystkich kontynentów.

Przyczyny:

• Uprzemysłowienie.

• dynamiczny rozwój gospodarczy.

• konfliktowy charakter rzeczywistości społecznej - narastały różnice ekonomiczne, napięcia na tle rasowym, religijnym, kulturowym, etnicznym.

• gwałtowny wzrost problemów społecznych - alkoholizm, prostytucja, rozpad więzi społecznej, przestępstwa.

• Bezwzględna rywalizacja - wg Parka jednym z głównych czynników tworzących rzeczywistość społeczną była walka, szczególnie o terytorium miejskie.

Miasto to przestrzeń, gdzie walka się toczy i o którą się toczy.

Socjologowie pytali: Czym jest to, co się dzieje? Jak to badać? Po co jest socjologia?

Uważali, że powinni wejść w środowisko społeczne, być wśród ludzi, rozmawiać z nimi, a nie zamykać się w gabinetach.

Blumer uważał, że należy uszanować rzeczywistość społeczną, nie należy mędrkować, od razu stawiać tez, badacz powinien wejść do rzeczywistości społecznej.

Jak to badać?

Wiedza socjologiczna powinna posiadać praktyczne zastosowanie, socjologia ma misję do spełnienia - musi dbać o to, by zrozumieć skąd się biorą problemy społeczne i im przeciwdziałać (socjologia społecznikowska).

Socjologia obywatelska - socjologia powinna współpracować z mediami (prasa lokalna), z administracją.

Na czym polega porządek społeczny?

Porządek nie jest czymś zastanym, jest procesem, który się staje, tworzy, jest procesem wielorodnym, nieodłączny jego elementem jest chaos, kryzys. Socjologia ma doradzać, wskazywać kierunki zmian, zgłaszać projekty zmian. Szkoła Chicagowska to odpowiedź na to, co się działo w społeczeństwie amerykańskim w XIX w.

Podłoże intelektualne Szkoły Chicagowskiej:

Myślenie socjologiczne było związane z determinizmami:

• socjologizmem - rzeczywistość społeczna jest zawieszona między jednostkami.

• psychologizmem - rzeczywistość społeczna da się zredukować do instynktów.

Spór między socjologizmem i psychologizmem jest jałowy, bo obie strony zakładają determinizm. Ci, którzy należeli do Szkoły Chicagowskiej uważali, że rzeczywistość społeczna nie jest zdeterminowana.

Thomas (1863-1947), Park (1864-1944) - 4 główne punkty łączące Thomasa i Parka:

1. Rzeczywistość społeczna ulega ustawicznym zmianom. W zmianie tkwi potencjał postępu technicznego, ale trzeba nim pokierować. Nie jest zagwarantowane, że z rozwoju powstanie postęp.

2. Jednostki ludzkie są potencjalnie twórcze (tkwi w nich potencjał działania twórczego, jest związany z umiejętnością wprowadzania w życie planów działania).

3. Relacje społeczne mają wartość samą w sobie (im więcej jest innych, w których się przeglądamy, tym jesteśmy bogatsi, bardziej cenni).

4. Nie mają racji determiniści i indeterminiści (społeczeństwo jest ciągiem przypadkowym zdarzeń).

George Herbet Mead (1863-1931) - reprezentował nurt filozoficzny zwany pragmatyzmem amerykańskim, filozof i psycholog, główne prace: „Umysł, osobowość, społeczeństwo”, „Filozofia czynu”, „Filozofia czasu teraźniejszego”. Socjologowie przejęli od niego pojęcie Jaźni (self).

Jaźń - mechanizm, dzięki któremu człowiek aktywnie odnosi się do otoczenia.

Ja podmiotowe „I” - nieukierunkowane, witalne, popycha mnie do działania.

Ja przedmiotowe „Me” - refleksyjnie, planujące, poddaje kontroli działanie, które inicjuje Ja podmiotowe; role-taking - umiejętność spojrzenia na samego siebie A↔B.

Jaźń w ciągu całego życia ulega rozwojowi (gra, zabawa), kształtuje się. Jednostką ludzkiego działania jest czyn (act). Ludzkie działanie nie zależy od czynników zewnętrznych, ale od percepcji zewnętrznego świata, od filtru kulturowego. Mowa jest podstawowym mechanizmem, dzięki któremu ludzie mogą się ze sobą komunikować symbolicznie. Każdy czyn jest złożonym procesem, otwartym, całościowym, sam z siebie się zaczyna i kończy się, gdy potrzeba zostanie zaspokojona albo zaspokojenie zostanie oddalone. Nasze czyny zależą od rozumienia siebie i innych.

Przedmiot - znak tego, co mogłoby się stać, gdyby wobec danego obiektu podjęte zostały działania, symbolem oznaczającym, kontrastem jest gest. Gest jest bodźcem, ruchem organizmu, który wywołuje reakcję automatyczną. Symbol oznaczający to ten gest, któremu towarzyszy zamiar wywołania reakcji. Mowa jest formą komunikowania się, która pozwala nam przejmować czyjś punkt widzenia.

Różnice między Thomasem i Parkiem:

1. Thomas był przywiązany do tezy, że społeczeństwo poprzez swoje elity, liderów jest w stanie inicjować procesy rekonstrukcji. Elity mogą dawać propozycje zmian w społeczeństwie, wierzył w reformę społeczną.

2. Park uważał, ze istnieją pewne cykle zmian, rzeczywistość społeczna to pole, na którym toczy się walka. Park interesował się relacjami etnicznymi (rasowymi), interesował się problematyką miejską, twórca socjologii miasta, mówił o cyklu relacji etnicznych, uważał, że istnieją 4 fazy tego typu relacji:

1. Współzawodnictwo - faza konfliktu ukrytego (pomiędzy zatrudniającymi, a zatrudnionymi).

2. Konflikt - forma ujawnienia sprzeczności wykształconych w pierwszej fazie, np. strajk, zamieszki na tle rasowym.

3. Akomodacja - dopasowywanie punktów widzenia, aby przezwyciężyć narastający konflikt, np. negocjacje.

4. Asymilacja - powstanie nowego układu relacji między stronami.

3. Wg Parka najcenniejszą metodologią jest badanie opierające się na wielu źródłach, technikach.

4. Thomas - (case study), studium przypadku, najlepsza jest analiza jednego przypadku poprzez pamiętniki, biografie.

5. Park - problem motywacji.

6. Thomas - definicja sytuacji (jeśli ludzie definiują sytuację jako realną, to jest ona realna w swoich konsekwencjach, dalszy przebieg ludzkich działań zależy od tego, czy sytuację uważa się za realną).

Źródło działań zależy od tego, jak rozumiemy świat.

SOCJOLOGIA WIEDZY

Powstała w ramach socjologii niemieckiej, w latach 20, była odpowiedzią na kontekst społeczny, na wielorodną kulturę, skonfliktowaną, sprawiającą wrażenie chaosu. Stworzona przez M. Schellera (1874-1928) i K. Männheima (1893-1947).

Socjologia wiedzy:

• nurt umiarkowany (Scheller).

• nurt radykalny (Männheim).

Na czym polega społeczne uwarunkowanie wiedzy?

Scheller wyróżniał dwie kategorie czynników kształtujących wiedzę:

• realne

• idealne

Istnieją klasy czynników kształtujących wiedzę.

Czynniki realne wiążą się z 3 podstawowymi potrzebami (pędami - drang):

• rozmnażania.

• odżywiania.

• władzy.

Z drugiej strony istnieje sfera kultury duchowej (Geist). Pomiędzy pędami, a duchem istnieje przepaść. Następuje selekcja, skazanie na śmierć, wyrzucenie pewnych tworów.

Männheim - autor radykalnej teorii wiedzy. Uważał, że nie ma takiej różnicy pomiędzy podstawą życia społecznego, a kulturą duchową. Wiedza jest uwarunkowana przez życie ekonomiczne, ale jednocześnie z niego wyrasta.

Scheller - wiedza wyraża nasz szacunek do świata, jak go rozumiemy.

3 rodzaje wiedzy:

1. Wiedza dająca władzę, pozwala nam manipulować ludźmi, panować nad przyrodą, połączenie dwóch aspektów wiedzy: „co wiem”, „jak wiem”.

2. Wiedza kształcąca, służy indywidualnemu rozwojowi, nie ma znaczenia praktycznego, jest to wiedza o istocie, umożliwia rozwój duchowy, jest bezinteresowna, wyraża egzystencjalny stosunek do świata.

3. Wiedza wyzwalająca, była obszarem religijnym, wiedza metafizyczna, dotycząca najwyższej zasady organizacji świata.

SOCJOLOGIA WIEDZY KARLA MÄNNHEIMA

„Konserwatyzm” (1924), „Ideologia i utopia” (1929).

Myślenie jest faktem grupowym, myślimy wg pewnych wzorów (stylów myślenia), nie myślimy tylko o czymś, ale też w jakiś sposób. Myśleć konserwatywnie, to odnosić się do egzystencjalnego doświadczenia jednostek, konserwatyzm szuka odniesienia w przeszłości.

3 etapy analizy światopoglądu: 1) Najpierw trzeba opisać styl myślenia danego światopoglądu, 2) Potem zanalizować całość kulturową, z jaką ten styl współwystępuje, 3) potem zastanowić się, jakie jest zakorzenienie w strukturze społecznej danego światopoglądu.

W społeczeństwie współczesnym w tym samym czasie, przestrzeni istnieje wiele punktów widzenia, w miejskości spotykamy się z różnymi punktami widzenia, w mieście możemy modyfikować nasz punkt widzenia.

Typologia różnych sposobów badania problematyki wiedzy:

1. Społeczne uwarunkowania wiedzy

2. „Społeczna konstrukcja rzeczywistości”

3. Pytanie: z czego wynika stronniczość danej postaci wiedzy

4. Zajmuje się tym, w jaki sposób współtworzymy rzeczywistość społeczną, w której żyjemy poprzez to, że mamy o tej rzeczywistości jakieś wyobrażenia.

5. Dwie główne formy tego sposobu patrzenia na wiedzę:

1. Marksistowska krytyka ideologii (wskazywała na ideologiczny charakter religii)

2. Klasyczna socjologia wiedzy (nie zakłada, że istnieje pewna kategoria czynników, zwłaszcza ekonomicznych, bada skąd wynika stronniczość punktów widzenia, stawia sobie za cel pokonanie nieświadomości zbiorowej, zajmuje się myślą, kulturą)

Zaplecze intelektualne klasycznej socjologii wiedzy: wprowadzono zasadę podejrzliwości, nieufności wobec ludzkich myśli, szukali ukrytych mechanizmów, wg nich wiedzę należy odrzeć z iluzji (należy ją poddać demistyfikacji).

Marks, Nietzsche, Freud.

Żyjemy w świecie, który interpretujemy, interpretując go (tworząc znaczenia) tworzymy rzeczywistość. Należy zrekonstruować podstawowe zasady komunikacji międzyludzkiej, a nie szukanie ukrytych mechanizmów. Szuka się tutaj zasad uniwersalnych, wspólnych wszystkim kulturom, partiom politycznym. Dominuje przekonanie, że istnieje podstawowa matryca wiedzy i należy ją zrekonstruować. Istnieją różnorodne światy, w którym istniejemy.

Klasyczna socjologia wiedzy była krytykowana przez orientację marksistowską, bo jej zdaniem klasyczna socjologia wiedzy tworzy fałszywą świadomość. Myśl konserwatywna była przeciwnikiem klasycznej socjologii wiedzy (jest ona przykładem relatywizmu, powoduje rozpad kultury). Klasyczna socjologia wiedzy znajduje się między młotem a kowadłem - z jednej strony marksizm, z drugiej konserwatyzm.

Männheim:

• Istnieje myślenie koniunkcyjne - głosi to, co głosimy i nie zdajemy sobie sprawy, z czego wynika to, co głosimy.

• Myślenie komunikacyjne - ustawicznie zadajemy sobie pytanie, z czego wynika to, co głosimy i z czego wynika to, co głoszą inni ludzie, sprzyja ono komunikowaniu się ludzi, zrozumieniu jeden drugiego.

Socjologia wiedzy ma być zdystansowana wobec różnych punktów widzenia, ma służyć komunikacji społecznej, decyzje polityczne mogą być podejmowane w sposób mniej irracjonalny, a bardziej racjonalny. Inteligencja jest grupą społeczną, która może być nośnikiem klasycznej socjologii wiedzy, ponieważ nie jest w społeczeństwie zakorzeniona. Metajęzyk, metaperspektywa - nadrzędna perspektywa, która miała być podstawą, matrycą dla innych punktów widzenia.

Wada: Männheim nie stosował żadnych ograniczeń, które by wykluczały poza obręb syntezy jakikolwiek punkt widzenia (socjologia wiedzy miała r4ekonstruować to, co już się zdarzyło, tworzyć syntezę, stosować różne punkty widzenia).

STRUKTURALNY FUNKCJONALIZM TALCOTTA PARSONSA

Lata 30, apogeum lata 50,60, główny nurt w teorii socjologicznej, twórca Talcott Parsons (1902-1979), „Struktura działania społecznego” (1937), „System społeczny” (1951).

Dzięki teorii można opracować dowolny aspekt życia społecznego. Teoria socjologiczna nie osiągnęła stopnia ogólności, systematyczności, nie może być konkretna, musi być abstrakcyjna (musi być funkcjonalna - punktem wyjścia są funkcje danego aspektu społeczeństwa, jakie pełni dla ogółu). Strukturalny funkcjonalizm musi spełnić zasadę analitycznego realizmu (teoria składa się z pojęć, relacje między pojęciami muszą odpowiadać relacjom między realnymi obiektami społecznymi).

4 wymogi funkcjonalne:

1. adaptacja (każdy system musi zaadaptować się dla swojego otoczenia).

2. każdy system dąży do celów właściwych dla danego systemu.

3. każdy system musi być wewnętrznie zintegrowany.

4. każdy system musi się wewnętrznie uspokoić, by się nie zdestabilizować (redukcja napięć i podtrzymywanie wzorów).

A - G

| |

L - I

Adaptacja jest związana z gospodarką (system ekonomiczny).

Osiąganie celów (wszystkie instytucje dążące do jakiś celów, sfera polityki).

Integracja (infrastruktura społeczna - cała sieć strukturalna, związki zawodowe, stowarzyszenia, organizacje).

Wewnętrzne uspokojenie (światopoglądy - normy, wartości, twórczość artystyczna, nauka, religia).

Strukturalny funkcjonalizm jest próbą integracji wcześniejszych teorii, przekonań. Aktor, żeby działać musi mieć ochotę, pęd ku czemuś (wymiar woluntarystyczny, wolicjonalny). Aktor działa w jakiejś sytuacji, to działanie musi mieć jakąś strukturę.

Wymiar:

• Instrumentalny (sposoby dojścia do celu).

• Konsumacyjny (realizacyjny).

Kontroli musi ulegać mój stosunek do świata (kontrola wewnętrzna) oraz tego, co ja robię ze światem, przyrodą (kontrola zewnętrzna). Krzyżując te dwie kontrole oraz wymiar instrumentalny z konsumacyjnym powstają 4 wymogi funkcjonalne.

2 założenia funkcjonalizmu:

1. rzeczywistość społeczna ma charakter systemowy, który jest wielopoziomowy, niezależnie od poziomów, skali musi spełniać 4 wymogi.

2. teoria socjologiczna powinna mieć charakter systematyczny.

Teoria funkcjonalizmu, która odnosi się do rzeczywistości to izomorfizm. Polega on na tym, że relacje pomiędzy poszczególnymi elementami teoretycznymi są podobne, do relacji między analitycznie wyróżnionymi elementami rzeczywistości społecznej.

X ↔ Y

↓ ↓

Z ↔ W

Zasada analitycznego realizmu - realizm, który polega na relacji homologii logicznej (a nie analogii).

Model teoretyczny - zespół pojęć układający się w czteropolówkę.

Teoria funkcjonalizmu:

1. Podstawowy układ odniesienia „aktor - sytuacja”.

2. Teoria ta jest teorią ogólnego systemu działań.

4 główne obszary, które mogą być przedmiotem badań i refleksji:

• organizm

• osobowość

• system społeczny - jest przedmiotem socjologii

• system kulturowy

Aktor stoi wobec 2 zasadniczych problemów kontroli - wewnętrznej (odnosi się do ukształtowania naszych działań), zewnętrznej (odnosi się do działań w środowisku wewnętrznym).

Ze skrzyżowania aspektów instrumentalnego i konsumacyjnego powstają 4 wymogi: adaptacja: wyraża kontrolę wewnętrzną i aspekt instrumentalny, osiągania celów: aspekt łączenia działań, kontrola zewnętrzna. Parsons uznał, że efektem kończącym jest wymóg redukcji napięć i podtrzymywania wzorów (wcześniej twierdził, że on służy integracji systemu).

Ewolucja społeczna Parsonsa:

Wg Parsonsa strukturalny funkcjonalizm może zaoferować spójną koncepcję zmiany społecznej. Społeczeństwa w ujęciu globalnym zmierzają w jednym kierunku, wszystkie społeczeństwa za ziemi prędzej czy później będą dążyły w tym samym kierunku. Prędzej czy później dojdzie do zbliżenia systemu komunistycznego do systemów zachodnich, jego zdaniem dojdzie do zbliżenia w drugim kierunku (uważał, że już to się dzieje - nazwał to ewolucyjnymi powszechnikami).

Powszechniki:

• Uwarstwienie społeczne, procesy stratyfikacji.

• Powstanie anonimowej biurokracji państwowej (fundament racjonalności w życiu społecznym).

• Gospodarka o charakterze rynkowym (jest gwarantem sprawnego funkcjonowania gospodarki).

• Nowoczesny system praw (uniwersalny, taki sam dla wszystkich).

Aktor - sytuacja

Aktor posiada 4 alternatywy (4 zmienne wzoru)

1. Aktor może orientować się w sytuacji afektywnością (nastawienie emocjonalne) lub neutralnością (nastawienie wychłodzone). Rodzina, relacje osobiste - aktor powinien być afektywny; sfera polityki, pracy, wykonywanie zawodów profesjonalnych (lekarz, adwokat) - powinien być chłodny, opanowany.

2. Dyfuzyjność (mogą w relację społeczną wejść w sposób całkowity, całym sobą, ale nie uczestniczą w relacjach tylko pewnym aspektem siebie), specyficzność ( nie uczestniczymy w relacjach całościowo).

3. Partykularyzm - uniwersalizm (albo traktują innego w jego unikalności albo zgodnie z ogólnymi zasadami postępowania z ludźmi).

4. Jakość - wykonanie (patrzę na innego z uwagi, kim on jest - powodzenie etniczne, itp., albo patrzę z uwagi na to, co ta osoba robi, do czego zmierza, jakie są jej osiągnięcia). Jakość - odnosi się do statusów przypisanych; wykonanie - odnosi się do statusów osiąganych.

Dwie pierwsze pary alternatyw odnoszą się do nastawienia, dwa następne odnoszą się do obiektu moich działań. W każdym systemie społecznym, w każdym podsystemie istnieją względnie jasne zasady, które określają, który wybór jest trafny, pożądany. Jeżeli oddzielimy lewą stronę od prawej, to po lewej stronie otrzymamy wspólnotę (Gemeinschaft), a po drugiej stowarzyszenie (Gesellschaft).

Typy działań profesjonalnych: lekarz, prawnik, duchowny, naukowiec.

Profesjonalista - typ roli społecznej związany z wykonywaniem wysoko wykwalifikowanego zawodu, powinien się charakteryzować neutralnością, specyficznością, uniwersalizmem i powinien się znajdować po stronie wykonania. Orientacja indywidualistyczna (na swoją korzyść) ≠ kolektywistyczna (zbiorowość, dobro wspólne). Profesjonalista musi wyznawać zasadę kolektywistyczną. Są oni awangardą modernizacji, na jej rzecz pracują. Modernizacja polega na racjonalizacji życia społecznego.

Teoria oparta na koncepcji systemu działań, punkt wyjścia, to wspólny system działania. 4 systemy: organizm, osobowość, kultura, system społeczny. W systemie społecznym - 4 podsystemy: gospodarka, obszar polityki, wspólnota społeczna. Podsystem powierniczy - redukcja napięć i podtrzymywania wzorów.

Media - środki wymiany (symboliczne), systemy, podsystemy, po to by móc działać muszą mieć swój język. I tak:

1. A - gospodarka - środek wymiany: pieniądz.

2. G - polityka - środek wymiany: władza.

3. I - integracja - środek wymiany: ulegamy komuś, kto ma pozycję prestiżową; jest to wpływ o charakterze społecznym.

4. L - podtrzymywanie wzorów - środek wymiany: zaangażowanie w wartości.

Miejsce dla nauki w ramach systemu społecznego.

A		G
		I
L

L

A racjonalność	G zaangażowanie osobowości
L zaangażowanie konstytutywne	I zaangażowanie moralne

Podsystem racjonalności:

1. Funkcje poznawcze (zaangażowanie poznawcze).

2. Zaangażowanie ludzkiej osobowości.

3. Zaangażowanie moralne.

4. System konstytutywny (zaangażowanie w definicje sytuacji pochodzące z religii, od państwa, instytucji).

STRUKTURALNY FUNKCJONALIZM ROBERTA MERTONA

Merton zgadzał się na strukturalny funkcjonalizm, ale nie w postaci uogólnionej, abstrakcji tylko w formie teorii średniego zasięgu. O ile Parsons kładł nacisk zbudowanie synkretycznego, uogólnionego, abstrakcyjnego języka oraz na „funkcjonalizm”, to Merton skupił się na „strukturalny”, na strukturze społeczeństwie.

2 obszary zarzutów stawianych strukturalnemu funkcjonalizmowi:

1. Odnosi się do deficytów o charakterze logiczno-koncepcyjnych (dotyczy sposobów rozumowania).

1. Odnosi się do teleologiczności - celowości, wszystko, co badamy pełni jakieś funkcje.

2. Hipostaza - powoływanie do istnienia tworów teoretycznych, sztucznych, myślowych, traktowanie ich tak, jakby odpowiadała im rzeczywistość.

2. Zarzuty o charakterze teoretycznym:

1. Strukturalny funkcjonalizm koncentruje się na ładzie (przeintegrowana koncepcja społeczeństwa).

2. Zarzut statyczności - jeśli zmiana jest ewolucyjna, to nie jest uwzględnione procesu stawania się.

3. System-Jednostka (akcentowanie systemowego ujęcia struktury społecznej, niedocenienie roli aktora, jako aktywnego podmiotu działania).

4. Norma-Internalizacja - przesocjalizowana koncepcja człowieka.

Na gruncie opozycji Ład-Konflikt powstała teoria konfliktu.

Teoria krytyczna - powstała w latach 20-tych i wczesnych 30-tych, w Niemczech, we Frankfurcie.

2 podstawowe fazy:

• I-pokolenie: Horkheimer, Adorno, Marcuse, Fromm.

• II-pokolenie: Habermas (uczeń Horkheimera i Adorno).

Główna idea szkoły frankfurckiej: nowoczesny kapitalizm wkroczył w nowa fazę rozwoju, w której na plan dalszy schodzi problematyka wyzysku, eksploatacji, niesprawiedliwości społecznej, nędza części społeczeństwa. Coraz większa część społeczeństwa zaspokaja swoje egzystencjalnego, podstawowe problemy, żyje powyżej minimum, punkt wyjścia: odczłowieczenie stosunków społecznych (dehumanizacja), utrata podmiotowości, ludzie nie zdają sobie z tego sprawy, to jest ukryte, w ludziach wytwarzana jest potrzeba podążania za sztucznymi potrzebami kreowanymi przez reklamy (są ukazywane jako potrzeby podstawowe, ludzie za nimi gonią, są wyalienowani).

Horkheimer - twórca pojęcia „rozum instrumentalny”, jego przejawem jest postęp cywilizacyjny, techniczny w Ameryce i Europie, nieporównywalny do innych obszarów świata, to forma racjonalności, która polega na umiejętności dobierania środków do obranego celu, (przyjmujemy, że potrzebny jest most, pytanie: Jak go zbudować?).

Adorno - filozof, muzykolog, zajmował się psychologią społeczną, twórca z zakresie teorii muzycznych, twórca teorii osobowości autorytarnej (połączenie cech tworzących syndrom osobowości autorytarnej: etnocentryzm, tendencje faszystowskie). Osobowości autorytarnej przeciwstawia się osobowość demokratyczną (otwartość na kontakty z innymi, na nowe informacje, równe traktowanie). Sztuka jest próbą naprawy rzeczywistości społecznej (będącej dramatem, tragedią), ta próba jest z góry skazana na niepowodzenie.

Marcuse - popularny wśród buntującej się młodzieży uniwersyteckiej lat 60-tych, cywilizacja techniczna nie nadaje się do żadnej naprawy, należy wyjść poza nią, tworzyć alternatywne wspólnoty, głosił hasła emancypacji jednostek.

Fromm - pozbawienie poczucia bezpieczeństwa może prowadzić do ucieczki od wolności, zgody na system totalitarny, wykorzenienie jednostek (indywiduacja), wyrwanie z trybów życia społecznego mogą powodować reakcję zgody na najbardziej rygorystyczny porządek, zyskiem jest wówczas odzyskanie poczucia bezpieczeństwa.

TEORIA KRYTYCZNA JÜRGENA HABERMASA

Początkowo realizował program teorii krytycznej, potem wyszedł poza nią i stworzył teorię działania komunikacyjnego.

Teoria krytyczna - ludzka wiedza o świecie społecznym jest kierowana przez różnego rodzaju interesy, przekonanie dotyczące teorii poznawczej, że wiedza przychodzi do nas, my ją tylko przetwarzamy, generalizujemy, przyjmujemy. Twierdzi, że nie ma bezinteresownego podmiotu uznania.

Habermas wyróżnił 3 rodzaje nauki (żaden nie jest bezinteresowny):

1. Empiryczno-analityczne - rejestrują obiektywne fakty o świecie, są związane z działaniem instrumentalnym, należy je wykorzystać (zainteresowanie techniczne).

2. Historyczno-hermetyczne (rozumienie znaczeń) - zainteresowaniem jest rozumienie, odczytanie sensu.

3. Połączenie odkrywania świata wartości i rozumienia znaczeń - nauki krytyczne.

W rozwoju cywilizacyjno-technicznym w procesie modernizacji dochodzi do uprzedmiotowienia jednostek, grupy stają się przedmiotem zewnętrznego sterowania. Habermas chce odnaleźć drogę odejścia od urzeczowienia. Chce stworzyć warunki, dzięki którym byłaby możliwa emancypacja.

Praxis - podmiotowa działalność oparta na samorefleksji (pożądany kierunek, do którego społeczeństwa powinny zmierzać. Reifikacja → (emancypacja) → Praxis.

W procesie emancypacji swój udział powinny mieć nauki krytyczne, powinny rozpoznawać mechanizmy życia społecznego i uczestniczyć w ich zmianie. Nauki krytyczne powinny być połączeniem rozumu teoretycznego (odkrywać prawidłowości) i praktycznego (umieć wprowadzać zmiany, wykorzystywać te prawidłowości).

W 1962 roku Habermas publikuje „Strukturalne przemiany sfery publicznej”, gdzie główną kwestią był kryzys sfery publicznej, uważał On, że zasadniczym wzorem normatywnym dla sfery publicznej jest oświecenie (szczególnie chodziło mu o oświeceniową publiczność (opozycja do masy). W dobie oświecenia wykształciła się publiczność, środowisko społeczne, które jest aktywne, zainteresowane sprawami własnymi i publicznymi, jest otwarte na nowe informacje, człowiek jest tyle wart, ile rozumie ze świata, przewodnikiem na tej drodze jest rozum, to poznawanie jest wysiłkiem, gotowość do dyskutowania z innymi o tematyce publicznej)dyskutujący ludzie są sobie równi, dyskusja powinna odbywać się bez emocji.

Oświeceniowa publiczność - zbiorowy podmiot wytwarzający opinię publiczną (jest to wspólne przekonanie wytwarzane oddolne w procesie komunikowania się). Opinia publiczna rozumiana współcześnie to dla Habermasa, opinia niepubliczna, niepublikowana, opinia poszczególnych, indywidualnych nastrojów ludzi, te opinie są matematycznie przeliczalne.

3 formy opinii o charakterze społecznym:

1. Niepubliczna.

2. Quasi-publiczna (niby publiczna, to są treści zawarte w oficjalnych dokumentach przedsiębiorstw, organizacji rządowych).

3. Publiczna (ma ograniczone warunki rozwoju, bo w XIX wieku doszły do głosu 2 potężne mechanizmy, które zablokowały rozwój opinii publicznej: 1) związany z powstawaniem państwa socjalnego, państwo takie ma interweniować w gospodarkę w taki sposób, by ludziom zapewnić bezpieczeństwo, obywatele są traktowani jak klienci, którzy idą po coś do okienka, bo im się należy z tytułu ustawy, tacy ludzie stają się pasywni; 2) rozwój środków masowego przekazu - z jednej strony demokratyzują kulturę, ale jednocześnie czynią członków społeczeństwa odbiorcą.

W wyniku tych mechanizmów społeczeństwo jest masą, bierną, podatną na zewnętrzne manipulację, nie kłóci, bo jej się nie chce, nie umie, społeczeństwo charakteryzuje się polityczną apatią.

Problem społeczeństwa obywatelskiego (obywatelsko-mieszczańskie) - uległ on zapomnieniu w procesie rozwoju w XIX wieku, racjonalny charakter podmiotów - uwolnienie od czynników panowania, aktywny i bezpośredni udział obywateli w polityce, zwolennik demokracji bezpośredniej, ma to związek z protestami studenckimi w latach 60-tych, potępia przemoc jako środek do walki politycznej w partiach lewicowych.

„Student i polityka. Uczestnictwo w życiu politycznym” - książka poprzedzająca „Strukturalne przemiany sfery publicznej”. Twierdził, że środowiska studenckie powinny być obszarem, gdzie idea społeczeństwa obywatelskiego miałaby być odrodzona. Jednak w trakcie protestów studenckich zdystansował się od tego. Idea wczesnych prac Habermasa to problem nauk krytycznych (emancypacyjnych), które mają odnowić zapomniany duch oświecenia. Podstawowym zadaniem wiedzy o rzeczywistości społecznej jest refleksja, rozumowe rozpoznanie rzeczywistości społecznej.

Ekspansja racjonalności instrumentalnej - główny problem całej teorii krytycznej. Prawda związana z rozumem instrumentalnym jest oczywista sama przez się. Jest mylona ze zdrowym rozsądkiem. Teoria krytyczna łączy krytykę poznania z krytyką społeczną.

„Poznanie i interes” 1964r.

Habermas twierdzi, że poznanie, akty poznawcze są zawsze społecznie uwikłane, mają społeczny charakter.

2 typy nauk, w których można to łatwo zauważyć:

• empiryczno-analityczne (charakter przyrodoznawczy).

• hermeneutyczno-historyczne (historia, antropologia, nauki społeczne)

Sposób poznawania świata w naukach empiryczno-analitycznych ma interes techniczny (jaką rzeczywistość stworzyć i jakimi narzędziami ją zmieniać). Interes praktyczny jest zorganizowany na szukanie sensu, znaczenia, kierują się nim ludzie w swoich działaniach i niektóre nauki hermeneutyczno-historyczne).

2 podstawowe rodzaje ludzkiej aktywności:

• działanie celowo-racjonalne (praca - działanie instrumentalne).

• działanie komunikacyjne (bo w społeczeństwach ludzkich istnieje wymóg porozumienia)

Prócz interesu technicznego, praktycznego istnieje emancypacyjny - wzorowany na upodmiotowieniu.

3 rodzaj ludzkiej działalności - Praxis (działanie wolnych podmiotów, polega na połączeniu rozumu praktycznego i teoretycznego).

SOCJOLOGIA INTERPRETATYWNA

Socjologia interpretatywna nie zgadza się na socjologię akademicką (podobnie jak teoria krytyczna). Koncentruje się ona na interakcji, znaczeniu. Pojęcie socjologii interpretatywnej powstało w opozycji do socjologii normatywnej (stworzonej w 1969 roku przez T. Wilsona). Paradygmat normatywny - do tamtej pory istniał paradygmat jako zespół podstawowych przesłanek pozwalających uprawiać daną naukę, uznawanych za oczywiste.

1. W naukach przyrodniczych - rozwój skokowy (rewolucyjny), między rewolucjami panuje paradygmat.

2. W naukach społecznych - równocześnie może istnieć kilka paradygmatów.

Paradygmat normatywny - początkiem, źródłem porządku społecznego są normy i wartości.

Paradygmat interpretatywny - procesy wzajemnej interpretacji miedzy ludźmi, dzięki nim kształtuje się organizacja społeczna, ludzie komunikując się ze sobą tworzą własne działania.

3 różnice między paradygmatami: normatywnym i interpretatywnym (teoretyczne):

Paradygmat normatywny	Paradygmat interpretatywny
Interakcje między ludźmi są wyznaczone przez struktury ponadjednostkowe.	Interakcja jest wytwarzana krok po kroku, role społeczne są dokładnym realizowaniem odgórnych scenariuszy, role są tworzone, a nie odtwarzane, nie wiadomo dokładnie jak interakcja przebiegnie.
W społeczeństwie istnieje zgoda poznawcza, ludzie w mniej więcej taki sam sposób rozumieją symbole, znaczenie słów.	Ludzie miedzy sobą próbują budować zgodę poznawczą w interakcjach między sobą, aktywność w działaniach ma zawsze charakter interpretacji.
Socjologia normatywna wiąże szczególne znaczenie z normami, są one źródłem kontroli, są internalizowane, istnieją poza jednostkami.	Normy należą do zasobu interpretacji (norma jest narzędziem interpretacji, nie jest źródłem porządku, nie płynie z góry, nie podlega internalizacji).

Różnice metodologiczne: socjologia interpretatywna - trzeba rekonstruować procesy interpretacji, które miały miejsce w rzeczywistości, socjolog nie może wiedzieć z góry, analiza jest mozolna, wymaga czasu, tworzona jest krok po kroku. W naukach społecznych do interpretacji można stosować kategorie etyczne - z góry narzucone, wyprowadzone ze środka.

WSPÓŁCZESNY INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY

Symboliczny interakcjonizm zakłada, że organizacja społeczna polega na wzajemnym oddziaływaniu ludzi na siebie, to wzajemne oddziaływanie ma charakter komunikacji przy pomocy symboli.

Blumer - konstrukcjonizm społeczny (spojrzenie na rzeczywistość społeczną w świetle, którego świat, w którym żyjemy sami stworzyliśmy. Problemy społeczne mierzy się miarami obiektywnymi.

Problem społeczny jest procesem, w którym można wyróżnić fazy, problem polega na interpretacji.

1. Faza procesu problemu - społeczna definicja sytuacji w kategoriach tego problemu.

2. Faza procesu problemu - uprawomocnienie problemu, zostaje uznany za istotny.

3. Faza procesu problemu - mobilizacja działania, pojawiają się inicjatywy społeczne na rzecz ogarnięcia tego problemu.

4. Faza procesu problemu - oficjalny plan działania, w problem muszą włączyć się specjalistyczne instytucje (rządowe, ministerialne).

5. Faza procesu problemu - wprowadzenie planu w życie.

Niepokój społeczny - społeczeństwo musi uznać, że dany stan rzeczy jest nieprawomocny. Blumer jest znany z tekstów ogólnych, abstrakcyjnych, wyciąga wnioski socjologiczne z teorii G.H. Meada.

Podstawowe elementy teorii Blumera:

1. Działanie ma charakter intencjonalny, refleksyjny.

2. Tożsamość - w toku procesów interakcji symbolicznej ludzie przywiązują dużą wagę do tego, jak widzą innych i siebie (nadają, przypisują tożsamość sobie i drugiej osobie).

3. Rzeczywistość społeczna - jest rzeczywistością komunikacji w sferze makro (konflikty, dyskusje publiczne) i mikro.

4. Zbiorowe symboliki - wspólne wyobrażenia symboliczne są bardzo ważne w życiu społecznym.

Everet Hughes - praca i badania profesjonalne, dzięki niemu w socjologii zaczęła upowszechniać się perspektywa, że działania pracownicze, a w ich ramach działania profesjonalne nie mogą być traktowane w kategoriach systemowych, ale w interakcjonistycznych.

Społeczny podział pracy ma charakter symboliczny. W każdym społeczeństwie istnieje brudna praca (robota), która nie przynosi prestiżu, ale jest powodem do wstydu, a nawet hańby. To. Co wykonuję nie może mnie reprezentować, musi być rozróżnienie między pracą, którą wykonuję a tym, kim jestem w rzeczywistości, chodziło mu przede wszystkim o hitlerowskich ludobójców.

Działanie profesjonalne - nie jest z góry określone, jest często obciążone dylematami (czy ma być afektywny, czy też afektywnie neutralny). Praca ma nie tylko dla człowieka charakter instrumentalny, ale działalność pracownicza (a szczególnie działanie profesjonalne) ma także inne znaczenie. Działania profesjonalne - aktywność pracownicza, w których profesjonalista wykonuje wykwalifikowane usługi na rzecz klienta lub pacjenta. 3 typy działań profesjonalnych:

• lekarz

• prawnik (praktykujący)

• duchowny

Hughes twierdził, że jest więcej tych typów. Szuka On aspektów tożsamościowych profesjonalisty. Profesjonalista to ten, który musi mieć wątpliwości, Hughes trzyma się tego, co faktycznie dzieje się w profesjonalizmie, włącza do niego te typy, które wg tradycji nie zasługują na profesjonalizm. Nie ma jednoznacznych zasad wg, których należy postępować.

Strauss - nowoczesna służba zdrowia utrzymuje przy życiu osoby, które przy innej technologii już dawno by nie żyły. Służba zdrowia jest coraz bardziej związana z interakcjami między personelem szpitala, a osobami chorymi, np. na nieuleczalne choroby. Również zajmował się pracą, zwłaszcza medyczną. Doprowadził do istotnych przemian w rozumieniu służby zdrowia i jej pracy. Nowoczesna służba zdrowia wymaga złożonej siatki różnych odmian pracy medycznej, niekiedy spełniania wykluczających się wymogów: 1) wysokie kwalifikacje i profesjonalna wiedza, obsługa urządzeń; 2) posługiwanie się zmodernizowaną medycyną stwarza nowe problemy - psychospołeczny stosunek między pacjentem, a lekarzem (problem umieralności).

Pojęcie „trajektoria” - zewnętrzne okoliczności, uwarunkowane, na które nie mamy wpływu. Rodzaje: choroby chroniczne (osoby, które muszą co jakiś czas przebywać w szpitalu, np. dializa, do końca życia zwraca uwagę, jaką pracę wykonują wszystkie osoby związane z tym zabiegiem.

Światy społeczne i areny sporu - przedmiot zainteresowania Straussa. W XIX w. Utrzymywano zasadę, że porządek społeczny w mieście związany był z przestrzenią miejską, np. Szkoła chicagowska wspomina o ekologii miejskiej i obszarach nędzy. Strauss powiada, że tylko częściowo jest przestrzennie zróżnicowana, a reszta dotyczy światów społecznych. (świat społeczny to pewna płaszczyzna rozumienia siebie). Wspólnie wykonywana czynność np. wśród lekarzy powoduje \stworzenie swojego świata społecznego. Każdy świat społeczny dzieli się na podsystemy. W każdym świecie toczy się spór wokół tego, jak ludzie wykonują swoje zadania, kto dobrze i z zainteresowaniem wykonuje czynności, a kto nie. Areny sporu istnieją także pomiędzy światami społecznymi, np. arena dotycząca AIDS, alkoholizmu (tu są zaangażowani lekarze, ludzie tym dotknięci, rodziny tych osób, środowisko rządowe). Taka arena jest niezwykle złożona. Strauss mówi, że dziś nie można mówić o strukturze, my należymy do wielu światów społecznych. Świat jest dynamiczny, ale jest też niejasny i mglisty, przypomina niezbyt uporządkowaną mozaikę światów społecznych i aren sporu. Interakcjonizm interesuje się przede wszystkim strefą mikro, ale także proponuje coś w skali ogólnej.

Zasługa metodologiczna - Strauss opracował metodologię, którą nazwał strategią teorii ugruntowanej, daje odpowiedź na pytanie: jak badacz na podstawie własnego badania może dojść do teorii? Tradycyjny podział na empiryka i teoretyka nie ma sensu. Alternatywą jest właśnie strategia teorii ugruntowanej. Teoria nie powinna się tworzyć za biurkiem i nie poznać rzeczywistości. Teoria ma być wytwarzana przez samych badaczy, którzy są jednocześnie empirykami i teoretykami, wytwarzają własny system pojęć. Przechodzą od kodowania, poprzez osiowe do selektywnego. Najważniejsze jest dojście do własnej teorii. Teorie ugruntowane - takie, które w chwili konfrontacji z nowymi danymi nie przynoszą żadnych istotnych zmian. Ten stan nazywamy wysyceniem. Sam Strauss w służbie zdrowia zbudował trajektorię (to jest Jego przykład teorii ugruntowanej).

TEORIE INTERAKCJONISTYCZNE DEWIACJI

1. U progu jest podejście ekologiczne (chodzi o ekologię miejską) - porządek społeczny jest skorelowany z porządkiem miejskim. Dewiacje (patologie) są przestrzennie zakotwiczone, są miejsca, gdzie są one problemem, są też miejsca, gdzie ich nie ma. Pierwszy zajął się tym Park, później Show (wyprowadzili nowe pojęcia). Ten porządek ekologiczny ma swoje granice, jeśli wyobrazimy sobie grupy etniczne i jeśli one zmienią miejsce zamieszkania, to dewiacje nie zostaną u nich wyeliminowane. A więc niektóre grupy etniczne mają tę skłonność, niezależne to jest od czynników przestrzennych.

2. Podejście kulturowe.

3. Lata 40. Koncepcja wytwarzania subkultury dewiacyjnej (Sutherland), trzeba zbadać jak socjalizowane są jednostki, sposoby uczenia, nie można piętnować osób dotkniętych patologią, mówimy, że zeszli na złą drogę, sugerujemy, że sami ją wybrali, stawiamy ich w złym świetle. Interakcjonizm zawsze stoi po stronie tych, którym wiedzie się gorzej, trzeba spojrzeć na wpływ społeczny, któremu podlegają dewianci.

4. Teoria dryfu - młodzi ludzie idą złą drogą, Matz mówi, że pewien system norm jest wspólny dla wszystkich, normalnych i dewiantów, istnieje ukryta zgodność norm, nie jest tak, że nie możemy zrozumieć zachowań dewiacyjnych.

1. Wartości konformistyczne.

2. Wartości nieoficjalne.

Różnica między ludźmi nie jest różnicą norm, ale różnicą ich rozkładu. Dla większości społeczeństwa wartości nieoficjalne wiążą się z wolnym czasem, kiedy można się dopuścić wybryku. Matz mówi, że młodociana przestępczość rodzi się z tego, że młodzi ludzie chcą uznawać wartości nieoficjalne w całym swoim życiu, nie tylko w wolnych chwilach. Kultury dewiacji różnią się od kultur większości tym, że przenoszą wartości niekonformistyczne z czasu wolnego na całość życia. Młodzi przestępcy rozbudowują techniki neutralizacji - pozwala im to wytłumaczyć sobie i innym, że to przestępstwo nie było takie złe. Niektóre z tych technik są powszechnie zrozumiałe i formułowane także w dziedzinie nauk społecznych, np. ukradłem, bo byłem głodny. Przestępca tłumaczy przestępstwo w taki sam sposób, jak socjologowie, więc socjologowie formułują często tezy neutralizacyjne.

5. Teoria etykietowania (Labelling Theory) - zajmowali się nią H. Becker, E. Goffman, także psychiatrzy, którzy zainteresowali się psychiatrią humanistyczną. Dewiacja jest efektem procesów komunikacji, naznaczania. Koncepcja wtórnej dewiacji (Lemert): bardzo ostre przypisanie tożsamości (jesteś zły) na wyrost, np. chłopcom, którzy chcieli zrobić psikusa. Lemert mówi, że młodzi ludzie poszukują tożsamości, nie wiedzą kim są, mają być tacy zgodnie z przyczepioną do nich etykietą. Jest to inaczej przyjęcie, zaakceptowanie projektu tożsamości podanego przez innych.

E. Goffman (1922-1982), „Człowiek w teatrze życia codziennego”, „Stigma”, „Azyle”.

Jego teorie wywodzą się z tradycji interakcjonizmu symbolicznego, był uczniem Hughesa. Jego praca to prezentacja siebie w życiu społecznym.

„Stigma”:

• I część - stygmat może mieć charakter fizyczny lub społeczny, opisuje techniki ukrywania stygmatów, które pozwalają uniknąć tego, aby nasi partnerzy interakcyjni nie dowiedzieli się o stygmacie.

• II część - mówi o tym, że dana osoba ma stygmat i wszyscy o tym wiedzą, pytanie: „Jak żyć z dyskredytacją?”

• III część - świadomość stigmy.

Te 3 dzieła ukazują podejście dramaturgiczne:

1. Model interakcji strategicznej - typ postępowania, w którym chodzi o to, by druga osobę wyprowadzić w pole i odnieść korzyści.

2. Analiza rytuałów interakcyjnych - jeśli każde społeczeństwo potrzebuje czynników integracyjnych, to np. reguły grzecznościowe, normy religijne, skostniałe rytuały integrują społeczeństwo.

3. Analiza ramowa - dotyczy mikrodefinicji sytuacji, współczesna kultura przypomina wysypisko śmieci, tam są ramy (mikroelementy sytuacji), np. boks: 2 znaczenia - 1) Czym jest? 2) Walka, praktyka. Współczesna kultura jest zużyta, łączy nowe elementy w różne całości.

Dramaturgizm można różnie interpretować:

1. Interakcjonizm symboliczny - Blumer zakłada, że jednostka to podmiot obdarzony jaźnią, refleksyjny; wg Goffmana - Czym jest aktor?, Jaką rolę odgrywają emocje u aktora?

2. W XX wiecznej humanistyce pojawił się model teatru i dramatu, tu szukano sposobu zrozumienia społeczeństwa. Geert powiedział, że w dramacie pojawiły się nurty:

1. Obrzędowy - antropologowie mówili, że rytuały przejścia są charakterystyczne dla wszystkich społeczeństw, także współczesnych (Turner).

2. Chodzi też o grę wrażeń, Jak mogę wpłynąć na to, co o mnie pomyśli inny? Tutaj główną rolę odgrywa Goffman (problematyka wywierania wrażeń).

Inne ramy odniesienia:

• Teoria etykietowania czy autopsychiatria?

• Fenomenologia - podstawowe pytanie to struktura doświadczenia (np. socjologia, wiedza potoczna, marzenie senne, doświadczenie potoczne, a więc co to znaczy myśleć potocznie, czy uprawiać naukę?). Schütz powiada, że zanim zaczniemy badać socjologię, musimy określić strukturę doświadczenia, czym są nauki społeczne. Aby zbadać tę strukturę trzeba się zdystansować.

Koncepcja komunikacji u Goffmana:

1. N (nadawca, posiada intencję komunikacyjną)→P(przekaz)→O(odbierany przez odbiorcę, możliwe jest to dzięki kulturze, językowi, dekoduje przekaz). Takie komunikowanie się intencjonalne, zamierzone jest wąskim marginesem tego, co się dzieje między ludźmi w procesie komunikowania.

2. Jednostka wydziela z siebie, emituje informacje, w jaki sposób to robi (gestykulacja, tempo mówienia, ułożenie ciała). Odbiorca odbierając część tych informacji szufladkuje je zgodnie z kulturowymi schematami, klasyfikuje jednostkę.

3. Sztuka manipulowania wrażeniami:

1. Ekspresja - to, co z jednostki płynie, nie zawsze mamy nad tym kontrolę.

2. Impresja - wrażenie, które jednostka wywiera na odbiorcy.

Współpraca pomiędzy wykonawcą (zależy im na podtrzymaniu definicji sytuacji, jaka została przyjęta).

4. Rola komunikacji face-to-face rośnie w społeczeństwach, gdzie występuje proces modernizacji. Dramaturgiczny model komunikacji znajduje swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości.

5. Socjologia interakcji - to rzeczywistość społeczna swojego rodzaju. Cechy trwałego położenia społecznego są zasobem gry, mogą, ale nie muszą być uaktywnione.

FENOMENOLOGIA SPOŁECZNA

Zajmuję się strukturami świadomości, a nie rzeczywistością.

Fenomenologia:

• wiedza naukowa

• wiedza potoczna

• świat szaleństwa

• świat marzeń sennych

Fenomenologia prowadzi do zastanowienia się nad statusem nauk społecznych. Ludzie wiążą ze swoim działaniem zawsze motyw. Socjolog tworzy modele o rzeczywistości społecznej, modelujące rozumowanie prowadzi do wyjaśnienia rzeczywistości. Schütz nie proponuje ontologii społecznej. Problematyka intersubiektywności - idealizacja wymienialności punktów widzenia, idealizacja zgodności systemów ważności, dzięki temu mamy taki sam obraz świata. Łamiąc te idealizacje powoduje się problemy. Intersubiektywność nie jest faktem, czymś stałym, ale konstrukcją. Fenomenologiczna orientacja w socjologii jest najbardziej znana z orientacji Schütza. Na początku XX w. pierwsi fenomenologowie uznali, że eidos jest bardzo cenną metoda badawczą. Fenomenologia koncentruje się na badaniu istoty zagadnienia. Badajmy rzeczywistość za pomocą wiedzy, doświadczenia potocznego.

Obiektywna rzeczywistość społeczna jest dla Garfinkla dokonaniem (efektem procesu interpretacji). Rzeczywistość jest tworzona krok po kroku przez ludzi. Istotnych różnic między wiedzą potocznych a socjologiczną nie ma. Fenomenologia społeczna jest pod wpływem filozofii, zwłaszcza fenomenologii, której twórcą był E. Husserl. Był On przekonany, że istniał gwałtowny rozwój nauk szczegółowych (XIX/XX w.), jak również nauk szczegółowych w obrębie nauk społecznych. Wg Husserla intensywny rozwój nauk jest efektem kryzysu kultury europejskiej, ten rozwój jest tylko pozorny w dziedzinie poznania i jest świadectwem kryzysu wartości. Wiedza zaczyna być aspektowa (niepełna), pokawałkowana. Nauki szczegółowe dostarczają wiedzy odwoływalnej, czyli niepewnej, która w wyniku nowych badań może zostać zakwestionowana. Nauki nie mają szansy dotarcia do wiedzy pełnej i pewnej. Taka szansa stoi przed fenomenologią, która dąży do wiedzy o istocie, która dąży do bycia pełną i nieodwoływalną.

Ludzka świadomość jest zawsze zwrócona ku czemuś, czym nie jest, świadomość jest intencjonalna. Należy ją zbadać, ta intencjonalność ma różne odmiany, jedną z nich jest wiedza potoczna. Husserl uważał, że z filozoficznego punktu widzenia świadomość wytwarza świat, w którym żyje, nadaje mu znaczenie, sens, kształt. Schütz zakładał, że można sensownie uprawiać analizę fenomenologii przez zajęcie się konstytucją znaczenia (wytwarzaniem znaczenia, chciał zbadać, w jaki sposób rzeczywistość, w której żyjemy nabiera znaczenia). Chciał szukać na ten temat wiedzy przez analizę fenomenologiczną, chciał szukać wiedzy pełnej i pewnej. Zdaniem Husserla rozwój nauk szczegółowych polega na tym, że mają one destruktywny wpływ na świadomość społeczną, rozwój tych nauk prowadzi do amnezji, co do kondycji natury ludzkiej (a przecież świat jest światem ludzkich uczuć, myśli, problemów). Wiedza o rzeczywistości nie może tracić podstawowego odniesienia do wartości. Schütz bronił socjologii humanistycznej. Kolejne źródło fenomenologii społecznej - amerykański pragmatyzm G.H. Meada, symboliczny interakcjonizm, gdzie punktem wyjścia jest działanie. Intersubiektywny charakter wiedzy potocznej wyraża się w przekładalności perspektyw. Ta przekładalność jest łatwiejsza w grupie „My” (in-group), czyli takiej gdzie istnieje podobno kultura, historia.

ETNOMETODOLOGIA

Garfinkel (1917r.), uczeń Schütza, jest prof. na Uniwersytecie Kalifornijskim.

Podstawowe zadanie socjologii - analiza tych reguł, metod interpretacji, których używają wszyscy ludzie w sposób powszechny. Podstawowe reguły interpretacji są jednocześnie nawykowo stosowane, ale nie są przez wiedze postrzegane. Ludzie ich nie analizują.

Samobójstwo - fakt społeczny, jest to zjawisko obiektywne, powszechne i przymusowe. Garfinkel uważał, że należy badać, w jaki sposób obiektywna rzeczywistość jest dokonana, osiągnięta przez ludzi w życiu społecznym przez interpretację.

Metody interpretacji - za ich pomocą zatrzymujemy świat, szufladkujemy go. Ludzie są ustawicznie zajęci wytłumaczalnością, czynienia świata wytłumaczalnym. Ludzie, którzy działają w życiu społecznym są uczestnikami zespołów wiedzy potocznej, wspólny mianownik dla ludzi - wytłumaczalność - ludzie tłumaczą sobie świat.

Procesy interpretacji (tłumaczenie) dzieją się w tych samych działaniach i sytuacjach, których dotyczą. Procesy interpretacji są ucieleśnione. Mają miejsce w działaniach i poprzez działania, których dotyczą. Stają się częścią sytuacji, której dotyczą, są zwrotne i refleksyjne. Staramy się unieruchomić czas, uchwycić to, co płynne, posługujemy się wyrażeniami „okazjonalnymi”, czyli zależnymi od kontekstu sytuacji, chcemy zastąpić wyrażenia okazjonalne, obiektywnymi, niezależnymi od sytuacji.

Nie jest ważne, jakie stany emocjonalne ludzie odczuwają, jak one wpływają na przebieg interakcji, ale jak ludzie na siebie reagują. Dzięki procesom interpretacji świat społeczny zyskuje powtarzalność. Ludzie są kompetentnymi uczestnikami wykorzystującymi wiedzę potoczną do interpretacji.

Przedmiot - to, co badamy (np. szkolnictwo, struktury społeczne w wymiarze sprawiedliwości).

Zasób - reguły interpretacji, które przenikają do socjologii z wiedzy potocznej, wpływają na to jak socjolog dochodzi do swoich wniosków, jaki typ badania wybierze, jak zdefiniuje przedmiot swoich badań.

Wiedza socjologiczna polega na wykorzystaniu potocznych metod interpretacji. Z reguł wiedzy potocznej należy utworzyć przedmiot badania, tak uważa etnometodologia.

3 typy socjologii:

• etnometodologia - ani pierwsza, ani druga socjologia nie jest wystarczająca (trzeba zrozumieć wewnętrzną organizację danego typu działań, jak ludzie siebie interpretują przez określone schematy).

• pierwsza - szuka ilościowych relacji, szuka obiektywnych prawidłowości.

• druga - pod wpływem antropologii kulturowej, trzeba poznać kulturę i kod kulturowy każdego społeczeństwa, to inaczej socjologia norm i reguł kulturowych.

Giddens - wykorzystuje niektóre wątki etnometodologii do teorii przemian w skali makro, zmierzających do późnej nowoczesności.

Etnometodologia zakwestionowała wiedzę socjologiczną, twierdziła, że socjologia jest naukową metodą badania społeczeństwa, a wiedza potoczna zajmuje się amatorskimi metodami badania społecznego.

Wyższość wiedzy socjologicznej jest nieuzasadniona, ponieważ posługuje się takimi samymi sposobami interpretacyjnymi, jak wiedza potoczna. Rzeczywistość społeczna jest tworzona przez jej uczestników, jest procesem dziejącym się w toku procesów interpretacji, ludzie ciągle nadają znaczenia wszystkiemu, szukają zasad.

Norma - narzędzie interpretacji, którym posługują się ludzie w życiu społecznym, dzięki normom rozumiemy świat, ale nie gwarantują one ładu, dzięki nim potrafimy zrozumieć sytuacje, w której się znaleźliśmy. Nie ma zewnętrznej instancji, która buduje i stoi na straży ładu społecznego, buduje go norma. Etnometodologia mówi: spójrz na rzeczywistość społeczną, tak jakby to ludzie tworzyli ją własnymi rękami.

Metoda biograficzna - zaproponowana została w szkole chicagowskiej, umożliwia dostęp do postaw, pozwala dotrzeć do tego, jak uczestnicy zdarzeń je postrzegali, jakie były ich uczucia, aspiracje, motywy. Socjolog uważa, że poprzez metodę można dotrzeć do typowych dążeń, przeświadczeń. Współczesna metoda biograficzna uznaje autonomiczny charakter przeżyć, materiały biograficzne służą jako środek, istniej autonomiczna kategoria socjologii losów ludzkich i narracji biograficznych, biografia jest celem (trajektoria to proces biograficzny, na który nie mamy wpływu).

Pomosty i syntezy.

Kierunki rozumowania socjologicznego zaczęły się zbyt mocno oddzielać, za bardzo iść własną drogą. Należy skończyć z polaryzacją makro-mikro, to rozgałęzienie nie jest dobre.

Giddens.

1. Teoria strukturacji - dążenie do wyjścia z opozycji teorii struktury, a teoriami działania. Strukturowanie, strukturacja - zasada organizacji społecznej, proces kształtowania porządku społecznego, aktorzy są wyposażeni w świadomość, nawykową wiedzę o strukturach społecznych (ogranicza ich), z tego tworzy się ład społeczny.

2. Koncepcja późnej nowoczesności - alternatywna wobec postmodernizmu, jest oparta na tezie, że przemiany w 2 poł. XX w. Nie spowodowały żadnych głębokich przemian, jakościowo, zasadniczo innej rzeczywistości, ale doprowadziła do przemiany takiej, że w skali społecznej ludzie zaczęli zdawać sobie sprawę z tego, jak nowoczesność wygląda, czym jest, do jakich konsekwencji prowadzi, tożsamość w epoce nowoczesnej, nie jest z góry określona przez miejsce, w którym przyszliśmy na świat, jest zmienna, ludzie kształtują swoją tożsamość, tożsamość jest obiektem życiowym, możemy uczynić ja celem naszych działań, późna nowoczesność opiera się na refleksyjności, przed ludźmi stoją różne możliwości, możemy je wybierać jak chcemy, aczkolwiek zawsze wiąże się to z ryzykiem. Odwołuje się też do niemieckiego socjologa Becka. Nową fazą rozwoju kapitalizmu jest proces refleksyjnej modernizacji. To, co się dziej nigdy nie odbywa się w próżni, każde działanie wyrasta z pewnych warunków brzegowych, czynników. W działaniu ludzkim pojawił się nowy czynnik - refleksyjność. Oznacza to, że nasza wiedza o rzeczywistości, nowoczesności warunkuje nasze działania.

3. Problem trzeciej drogi - Giddens jest analitykiem symbolicznym, autorem politycznym, stworzył koncepcję nowej lewicy, jest odpowiedzialny za oblicze współczesnej socjaldemokracji w Niemczech i Wielkiej Brytanii (idea związków zawodowych, idea równości, sprawiedliwości społecznej, redystrybucja dóbr, ubezpieczenia emerytalne, urlopy, państwo socjalne, które rodzi roszczeniowców).

Otwarcie się na biznes, przedsiębiorczość, ale z odrobiną socjaldemokratycznej wrażliwości (należy odrzucić równość, ale zadbać o równość szans) - trzecia droga, socjaldemokracja liberalna. Giddens odrzucał starą socjaldemokrację - pierwsza droga.

Głównym składnikiem wiedzy jest świadomość, że podlegamy indywidualizacji, nie znaczy to jednak, że człowiek jest całkowicie wolny, niezależny od jakichkolwiek warunków. Koncepcja ponowoczesności ma swoje zastosowanie w feminizmie. Płeć kulturowa „gender” - człowiek jest kształtowany przez społeczeństwo, kulturę, jednostka ma jednak prawo do tego, by sama mogła kształtować swoją płciowość, siebie jako kobietę lub mężczyznę.

Emancypacja - wyzwolenie podmiotowości, ludzie zarządzają swoim życiem, ale z drugiej strony ponoszą konsekwencje swoich działań, emancypacji.

Bourdieu.

1. Władza i panowanie jako podstawowy wymiar życia społecznego, każda relacja społeczna oparta jest na panowaniu.

2. problematyka iluzji, mylnych wyobrażeń o życiu społecznym, wyobrażenia zakamuflowane, fałszywe stanowią podstawę dla porządku panowania, socjolog ma niszczyć iluzję, powinien być prowokatorem, burzyć spokój większości.

3. Pojęcie „praktyk” sięga do antropologii kulturowej, zajmuje się symboliką ludzkich działań, zawiązanych z kodem kulturowym, panowanie i iluzje nie mogą być oderwane od praktyk, praktyki są przejawem dwóch głównych elementów.

Habitus - zespół dyspozycji do działania, odczuwania, myślenia, podsuwa nam pewne praktyki, nasz gust, sposób ubierania się jest dla nas czymś naturalnym, habitusy są zróżnicowane czasowo, są wcześnie socjalizowane.

Pole - przejście od zawężonych kwestii do ogólnych zaowocowało pojęciem „pola”. Pole - obszar działania anonimowych sił, proces walki o dominujące pozycje toczy się na obszarze pola. (naukowe, medialne, literackie). Pola ulegają wzajemnemu wpływowi. Wczesny Bourdieu odnosi się do względnie stałego systemu społecznego system edukacyjny służy odtwarzaniu systemu kulturowego, a system kulturowy, porządek służy odtwarzaniu porządku społecznego.

TEORIA DZIAŁANIA KOMUNIKACYJNEGO HABERMASA

Wczesny Habermas.

Teoria krytyczna miała mieć charakter emancypacyjny, miała uświadamiać realne procesy społeczne, których sobie nie uświadamiamy, gdyż ulegamy presji nowoczesnej nauki i techniki. Zadaniem nauki i techniki jest promocja rozwoju rozumu instrumentalnego.

Późny Habermas.

Teoria działania komunikacyjnego - podstawowym typem nauki nie jest nauka emancypacyjna, ale rekonstrukcyjna. Taką nauką ma być teoria działania komunikacyjnego, ma ona polegać na wyłuskaniu i uporządkowaniu procesów komunikacyjnych. Następuje rozróżnienie między rzeczywistymi zdarzeniami, a zasadami.

Roszczenia ważnościowe - do prawdziwości zdań, do szczerości, do normatywnej ważności, słuszności zdań, ich prawdziwości, szczerości, zrozumiałości.

Świat życia - obszar, w którym mamy poczucie intersubiektywności, bezpieczeństwa, szczerości.

Porozumiewanie się między ludźmi jest możliwe poprzez założenie idealnych warunków. Komunikowanie jest możliwe dzięki temu, że ludzie uznają roszczenia ważnościowe jako zasady, choć nigdy nie są w stanie do końca im sprostać. Struktura społeczna, władza nie ma wpływu na proces komunikacji, podkreśla to Habermas.

Współczesne społeczeństwo jest różnorodne, można wyróżnić w nim 2, nie do końca przystające do siebie wymiary - świat życia i system. Nie jest możliwe zniesienie różnic pomiędzy światem życia i światem systemowym (rządzą się w nim gospodarka, polityka, media - te 3 aspekty nie gwarantują ładu demokratycznego, pomiędzy nimi a nowoczesną demokracją istnieją napięcia). Proces demokratyzacji polega na tym, że struktury działania komunikacyjnego obowiązują nie tylko w relacjach osobistych, ale przenoszą się na wymiar publiczny. Czy uda się poddać kontroli te sfery, które są zorganizowane systemowo - od tego zależy rozwój demokracji, rozwój demokracji wymaga, by te sfery były pod ciągłą kontrolą autonomicznej, niezależnej opinii publicznej, która tworzy się w ruchach społecznych, inicjatywach obywatelskich, klubach dyskusyjnych, stowarzyszeniach.

Rzeczywistość zorganizowana systemowo nie dokona autokorekty. Porządek demokratyczny polega na tym, że nowoczesne media, gospodarka a zwłaszcza polityka nie mogą ignorować opinii publicznej. Jeśli polityka będzie długofalowo ignorować opinię publiczną, to straci prawomocność, społeczne poparcie. 3 sfery systemowe muszą tolerować krytykę ze strony niezależnej opinii publicznej, która wypływa ze świata życia, zorganizowana jest przez zasady świata życia. Kolonizacja świata życia - wpływ systemów na świat życia (1 problem), brak kontroli opinii publicznej nad polityką, gospodarką, mediami (2 problem). Habermas zwraca uwagę na instrumentalizację działania komunikacyjnego, instytucje wpływają na demokratyzację działania i jego racjonalizację. Działanie komunikacyjne, jego idealny model stoi u źródeł uzasadnienia nowoczesnego porządku społecznego. Nowoczesne społeczeństwo dąży do prawomocności różnych punktów widzenia, do tego, żeby każdy mógł wyrazić swoje zdanie, zetrzeć je z innymi.

LUHMANN

Nowoczesne społeczeństwo oparte jest na zróżnicowaniu systemowym. Systemów jest wiele, jednym z nich jest system relacji osobistych i rodzinnych. Zasadą organizacji życia społecznego jest zróżnicowanie systemów. Rzeczywistość staje się coraz bardziej wielorodna. Te systemy są w pewien luźny sposób ze sobą powiązane, ale nie ma ono ścisłego charakteru, dzięki temu możliwe jest istnienie nowoczesnych społeczeństw.

Każdy system jest oparty na innym medium komunikacyjnym.

Miłość - medium komunikacyjne, które organizuje system relacji osobistych i rodzinnych. Ten system stabilizuje to medium. Każde medium posiada kod, i tak:

1. Medium miłości posiada kod: „Ty i nikt inny”.

2. Medium pieniądza (system pieniądza): „Mieć i nie mieć”.

3. Medium władzy (system polityki): kod nadrzędności i podrzędności.

4. Medium wiary: „Wierzyć i nie wierzyć”.

Podstawowa funkcja systemu religii odnosi się do tajemnicy świata, do formułowania odpowiedzi na pytania, których żaden inny system nie potrafi sformułować, poza tym zajmuje się pytaniami ostatecznymi.

Medium prawdy koduje w sposób następujący: „To jest zgodne z rzeczywistością, a to nie” (medium prawdy jest związany z systemem nauki).

Każdy system posiada swój mechanizm symbiotyczny (prócz religii), podłoże biologiczne. Dla miłości i systemu relacji osobistych jest to seksualność, dla pieniądza i systemu gospodarczego jest to zaspokajanie podstawowych potrzeb (żywność), dla władzy i systemu polityki jest to przemoc fizyczna (związek z fizjologią, cielesnością), dla prawdy, wiedzy jest to postrzeganie w sposób empiryczny.

Każdy system przetwarza informacje z pomocą odpowiedniego medium. Każdy system prowadzi do jego stabilizacji. Rozwija się na zasadzie odnoszenia się do samego siebie (samozwrotność). Wszystkie organizmy żywe rozpatrywane z punktu widzenia cybernetycznego mają taką cechę. Wg Luhmanna społeczeństwa będą się nadal różnicować, mówi o rzeczywistości w sposób pozbawiony iluzji, zrywa z emancypacją podmiotową.

Zadania jakie stawia sobie Luhmann to przede wszystkim budowanie neutralnego, obiektywnego, systematycznego opisu rzeczywistości społecznej, gdyż chce uprawiać naukę, a ona ma właśnie pewne zasady. Socjologia ma budować sformalizowany, neutralny obraz świata.

FOUCAULT

Uważa, że idee intersubiektywności należy odrzucić, dokonuje dekonstrukcji (rozbiórki) intersubiektywności, trzeba zbadać, jakie były jej historyczne dzieje, jak ona się kształtowała. Foucault stworzył nową dziedzinę badań na pograniczu kilku dyscyplin - filozofii, socjologii, historii kultury, a ta dziedzina to historia systemów myślenia. 3 pojęcia:

1. Wiedza - jest istotna, ponieważ historia ludzkiej wiedzy, to historia ludzkiego społeczeństwa, wiedza jest ważna jako wyobrażenia, które są zawarte w konkretnych formach życia społecznego, wiedza jest zjawiskiem wpisanym w funkcjonowanie społeczeństwa, jest uwikłana w aspekty polityczne i ekonomiczne.

2. Foucault twierdzi, że nieprawdą jest, że wiedza jest zawsze związana z władzą, nie funkcjonują one poza sobą, wiedza służy emancypacji od relacji władzy. Mówi za to o władzy rozumu, oparta na rozumie interpretacja świata jest podbojem, wiedza kształtowana w imię rozumu jest jedną z najdotkliwszych form władzy. Wiedza o charakterze społecznym nie rozwija się zgodnie z charakterem postępu, współorganizuje rzeczywistość, interpretuje ją - to jest podbój, nie ma charakteru kumulatywnego, wiedza i władza manifestują się poprzez środki dyskursywne, praktycznie nie ma rzeczywistości empirycznej nie będącej dyskursem.

3. Dyskurs - to jakby splot wiedzy i władzy, stają się realne, widzialne przez praktyki dyskursywne.

Trzeba skończyć z historią globalną, jako niekończącym się procesem.

Epistemy - epoki myślenia naukowego, reprezentacja rzeczywistości jest ideą kulturową, ta idea już umarła, nastąpił kryzys reprezentacji, idei reprezentacji, dzięki temu Foucault otworzył drogę do postmodernizmu, ale nie chciał się z nim wiązać, bo postmodernizm odchodzi od władzy.

Podstawą dla Niego była filozofia Nietzschego - anarchistyczna, oparta na idei wolności, która nie może być zrealizowana, antyhumanistyczna, mimo to faszyzm dokonał gwałtu na filozofii Nietzschego, wykorzystał ją by się uprawomocnić. 3 zasady:

1. Zadaniem badacza jest szukanie interpretacji świata, przy założeniu, że nie można jej do końca znaleźć, badacz ma uchylać interpretacje, odsłaniać iluzję. Prymat interpretacji nad znakiem.

2. Wszystkie interpretacje, systemy myślenia, które próbujemy opisać mają charakter podboju, kultura proponuje nowy podbój interpretacji.

3. Z dwóch powyższych zasad badacz nie jest zwolniony, jest uwikłany w relacje społeczne, jest zobowiązany do kwestionowania przesłanek, które sam stworzył.

2 tradycje badania kultury:

• hermeneutyka demistyfikacji - Marks, Nietzsche, socjologia wiedzy Männheima i Foucault, badanie sceptyczne, to, co widać jest pewną iluzją.

• hermeneutyka prawdy - szuka podstawowych reguł komunikowania, interakcjonizm symboliczny.

1. Dyscyplinarna - związana z panoptyzmem, jest jednym z podstawowych narzędzi rozwoju współczesnego kapitalizmu.

2. Pastoralna - jest urządzeniem społecznym służącym do egzekwowania określonej formuły aspektu życia seksualnego, moralności seksualnej.

3. Liberalna racjonalność - liberalne społeczeństwo systemu kapitalistycznego wprowadza zasadę egalitaryzmu, system demokracji parlamentarnej, idee wyzwolenia, liberalna racjonalność oznacza tak naprawdę kontrolowanie siebie nawzajem.

4. Biopolityczna - nie rozwijała się autonomicznie, ale w powiązaniu z władzą dyscyplinarną, związana z polityką rodzinną, kontrolą urodzin, czystkami etnicznymi ludobójstwem, z przedłużaniem życia, oznacza sterownie prze władze państwową strumieniami ludzi, z tym jakie grupy społeczne będą żyły i jak długo.

Zdaniem krytyków, Foucault zbyt łatwo miesza wartości, daje wspólny mianownik dla zbrodni, ludobójstwa, stalinizmu oraz idei demokracji parlamentarnej, zbyt wiele jest uproszczeń intelektualnych. Bez Niego nie byłoby postmodernizmu, jego idei, hołdował humanizmowi antyoświeceniowemu, uwrażliwił nauki społeczne na różne aspekty dyskryminacji, upokorzenia dzięki podejściu neutralnemu i demistyfikacyjnemu. Foucault spierał się z Habermasem, wg Foucault Jego krytycyzm nie jest radykalny, dlatego nie może do końca demistyfikować. Foucault skupia się na genealogicznych badaniach, poszukiwaniu genezy podmiotu, człowieka jako miary świata, mówi „Człowiek umarł”, człowiek wolny, racjonalny, mający zaufanie do drugiej osoby, biorący udział w świecie życia umarł, przestał istnieć. Wg Niego Habermas jest myślicielem utopijnym, zakłada On różnice między zasadami, wg których należy się stosować a rzeczywistością, która nigdy do końca nie będzie funkcjonować wg tych zasad. Habermas uważa, że oświecenie jest szczytowym punktem kultury, najlepiej interpretuje rzeczywistość. Wg Foucault oświecenie to najbardziej zakamuflowana forma ujarzmiania, wyrzuca je nas śmietnik historii.

MYŚL POSTMODERNISTYCZNA

1979r. „Kondycja ponowoczesna” Lyotard

1983r. „Różnica zdań”

Ponowoczesność, w 2 poł. XX w. skończyła się epoka nowoczesności, nastała epoka ponowoczesności.

Podstawową cechą nowoczesności były wielkie powieści, wielkie narracje, legendy, zbiory wyobrażeń, zgeneralizowane przekonania służące uprawomocnieniu nauki, wiedzy, dążenia do wiedzy, rozwoju nauki, wielkie narracje pośrednio uprawomocniają działalność społeczną.

2 wielkie opowieści, sposoby uprawomocniania wiedzy:

1. Opowieść wolnościowa - uzasadniała dążenie do wiedzy tym, ze miała służyć uwolnieniu od ekonomicznych, społecznych, politycznych, przyrodniczych, ograniczeń, miała emancypować. Głównym źródłem tej opowieści jest europejskie oświecenie, które mówiło, że wszyscy ludzie są rozumni, wolni, Lyotard mówi, że gdyby wszyscy korzystali z rozumu szli za jego głosem, tylko się nim kierowali, to świat byłby sprawiedliwy, rozum jest potencjalnym dobrem, które człowiek powinien wykorzystać w życiu społecznym, w warunkach równości i wolności.

2. Opowieść spekulatywna - wiedza jest wartością samą w sobie, jest elementem świata ducha, jej rozwój nie wymaga żadnych przełożeń praktycznych, rozwój wiedzy jest tym samym, co rozwój społeczny, wiedza rządzi się swoimi prawami.

Te 2 wielkie opowieści straciły w sposób nieodwracalny swoją prawomocność, są przeszłością, w to puste miejsce nie jest w stanie wejść żadna inna jednocząca społeczeństwo wizja (utopijna lub ideologiczna), ludzie nie wierzą już w wielkie idee, są nieufni wobec wielkich projektów, następuje spłaszczenie świadomości, pojawia się przywiązanie do dóbr materialnych, kultura ponowoczesna jest pragmatyczna. Wzrost technologii przetwarzania informacji, utowarowienie informacji tworzy podłoże dla kultury ponowoczesnej. Nie jest w niej możliwe porozumienie, możliwe są tylko gry interakcyjne (językowe), im ktoś jest bardziej społecznie kompetentny, w im bardziej zróżnicowany sposób potrafi rozgrywać interakcje, tym większą liczbą idiomów się posługuje, gry: językowe-ironiczne, autoironiczne, mozaikowate, nieprzewidywalne, dowcipne. Te gry prowadzą ludzie w życiu prywatnym, ale również publicznym, ponieważ (niezgodnie z Habermasem) w tej sferze również nie jest możliwe porozumienie, consensus.

Ponowoczesność zmiotła rolę intelektualisty w różnych dziedzinach, procesy rozwoju nauk prowadza do szerokiej specjalizacji, tak, że nie jest możliwe obeznanie w wielu różnych dziedzinach. Dawniej intelektualista to był ktoś, kto udzielał się, działał społecznie, ta rola była misją, wypowiadał się w istotnych sprawach społecznych, wskazywał drogę, w kulturze ponowoczesnej potrzebni są sprawni komentatorzy. Upadek wielkich opowieści, nie jest zagrożeniem barbarzyństwem.

Kondycja ponowoczesna - oznacza fragmentaryzację, rozczłonkowanie życia społecznego i kulturowego, sfery życia różnicują się, oddzielają się od siebie, izolują.

Sztuka - nie ma w niej miejsca na kontemplację, głębokie wrażenia, jej przedmiotem może być wszystko, staje się ona elementem społecznych gier, rynku, w sztuce chodzi o doznania o charakterze przyjemnościowym, odczuwać przyjemność, to nie nudzić się tylko zostać wciągniętym w akcję.

Lyotard zastanawia się, czy skoro ponowoczesna kultura jest pofragmentaryzowana (nie ma jednego kanonu kultury, szkieletu), to każdy może uznać, że w jakimś sensie ma rację.

Komunikacja jest możliwa w posługiwania się metaidiomami, spory rozstrzygalne są tylko częścią wszystkich sporów, spory rozstrzygalne to takie, w których występują metaidiomy stanowią one uprawomocnienie dla obu stron (konfliktu). Rozstrzyganiu sporów sprzyja instytucja sądu, posługującym się metaidiomem - językiem prawniczym.

Baudrillard (radykalizacja koncepcji Lyotarda).

Nowoczesna kultura, społeczeństwa doszły do stanu anomalii, czyli nieustępowalnego, nie dającego się uporządkować chaosu. Świat jest pełen przemocy, często niezwykle okrutnej, jest obsceniczny - kultura przesycona jest pornografią, wulgarnością brakiem taktu. W kulturze tradycyjnej sceną była miejscem, na którym rozgrywały się zdarzenia widzialne, przeznaczone dla wszystkich, rozgrywała się nieznana komunikacja. Poza sceną - miejsce tabu, intymności czegoś wstydliwego. Obecnie nie ma sceny i tego poza sceną - życie seksualne znajduje się na scenie, ludzie nie wstydzą się swojej seksualności, nie znajduje się ona już w sferze intymności.

Ekstaza komunikacyjna - nieustanny ogrom informacji, jakie między ludźmi przepływają, w związku z ekstazą pojawiła się implozja znaczenia, tzn. z zapadaniem się do środka kultury współczesnej, która zalewa się informacjami, z tego wynika, że jej waga społeczna polegająca na przekazywaniu znaczeń zanika. Komunikacja, mimo że polega na ciągłym przekazywaniu informacji oznacza zanik znaczenia, komunikacja staje się migoczącym obrazem.

Współczesna kultura składa się z symulacji, wyobrażeń, iluzji, które blokują nam dostęp do rzeczywistości społecznej, politycznej, ekonomicznej, przyrodniczej, gospodarczej, emocjonalnej. Między nami a rzeczywistością istnieją obrazy, tracimy kontakt z rzeczywistością, sama rzeczywistość realna zanika, żyjemy w świecie kopii bez oryginałów, żyjemy w świecie sztucznym, „władza” - podstawowy wymiar organizacji społecznej, wg socjologów zanika, władza jako relacja nadrzędności i podrzędności. Władza ma charakter polityczno informacyjny.

Za stan chronicznej anomalii (przypadkowości, wirtualności) odpowiada tradycja oświecenia, polegało ono na konstrukcji świata poprzez ideę rozumności, w tym tkwi początek totalności, rozum jest narzędziem kontroli, oświecenie wprowadza dychotomię między racjonalnym i irracjonalnym urządzeniem świata, rozumem i antyrozumem.

Bauman.

„Nowoczesność i zagłada”

Idea budowy obozów śmierci może być wyprowadzona z oświecenia. Kultura nowoczesności, tworzenia wzorów, planów i wprowadzania ich w życie przyjmuje swoją radykalną postać w czystkach etnicznych, ludobójstwie. Barbarzyństwo współczesne jest najdalej idącą konsekwencją moderny, nowoczesności.

„Prawodawcy i tłumacze”

Autor zastanawia się, na czym ma polegać kultura duchowa, prawodawca zakłada istnienie centrum, w którym istnieją rzeczy najważniejsze, mniej ważne, najmniej istotne, wokół niego panuje pewien porządek.

Nauki społeczne - otwarcie na podejście etnograficzne, analizę rzeczywistości (można wykorzystywać swoje subiektywne odczucia), bez uogólnień.

Czy możliwa jest socjologia ponowoczesności? (pytanie jakie stawia Bauman)

Jaka ma być socjologia ponowoczesna, może być nastawiona na konkret lub uogólnienia, formułowanie sądów krytycznych lub rezygnacja z nich. Nauka - uogólnione sądy o charakterze krytycznym (taką socjologię stworzyli Weber i Durkheim).

1. Droga uprawiania socjologii ponowoczesnej wymaga uogólnień, krytyki wobec kultury.

2. Socjologia jest częścią kultury ponowoczesnej, kończy się czas prawodawców, nastał czas tłumacz, ta właśnie droga jest możliwa.

NORBERT ELIAS

Socjolog nowoczesny, chce budować teorię ogólną, niezaangażowaną społecznie, klasyk 2 poł. XX w., kontynuator klasycznego nurtu socjologii, asystent Männheima, zradykalizował Jego pogląd na temat związku między rzeczywistością społeczną a kulturową, bardzo silnie, wg Eliasa, wpływają na ten związek stosunki władzy, w rzeczywistości społecznej trudno znaleźć relacje jednostronne, wszystkie relacje są wzajemne, tworzą sieci relacji.

„Społeczeństwo dworskie” - opisuje obyczaje we Francji, za panowania Ludwików, zwłaszcza Ludwika XIV, mówi, że życie zależy od uśmiechu, łaski, spojrzenia władcy, rytuał wstawania i udawania się do łóżka, powodował, że pojawiało się grono ludzi najbliższych królowi, towarzyszących mu w najbardziej intymnych czynnościach, pojawiają się też ludzie coraz bardziej oddaleni od króla, ich pozycja w każdej chwili może ulec zmianie.

3 filary figuracji kulturowo-historycznej:

• Organizacja społeczno-gospodarcza.

• Przemiany obyczajów.

• Aparatura psychiczna.

3 znaczenia pojęcia figuracja:

1. Kulturowo-historyczna - wzajemne powiązanie, splot zdarzeń społecznych, gospodarczych, psychicznych. Proces cywilizacji jest ogólnym modelem teoretycznym, naukowym, sam w sobie nie jest oceniający, nie mówi, że fazy późniejsze są lepsze, są po prostu różne, ten proces występuje w różnych miejscach, w różnym czasie i zakresie, to stwierdzenie było przeciwstawne zarzucanemu Eliasowi europocentryzmowi, ponieważ możliwy jest regres, decywilizacja.

2. Ogólnosocjologiczna - „Co to jest socjologia?”, próba sformułowania ogólnych kategorii socjologicznych, autor mówił, że społeczeństwo jest procesem, ulega strukturowaniu, efektem tego jest powstanie figuracji, np. osoba prowadząca wykład siedzi wyżej niż studenci, ludzie na przyjęciu tworzą różne grupy.

3. Związane z książką „Ci, którzy są po stronie uprzywilejowanej i outsiderzy”. Elias próbuje wytłumaczyć, dlaczego między tymi grupami pojawia się i rośnie niechęć, mówi tu o figuracji jako o układzie władzy, outsiderzy, którzy się pojawiają są zagrożeniem dla grupy uprzywilejowanej, istnieje pewien dystans społeczny między tymi, którzy są osiadli, a tymi, którzy są przybyszami, osiadli (uprzywilejowani) boją się, że dystans między nimi a przybyszami przestanie istnieć, osiadli uważają przybyszów za grupę bez kultury, boją się anomicznego zakażenia, boją się, że zatracą swoją kulturę, mają poczucie zagrożenia statusowego.

„Rozważania o Niemcach” - Elias zadaje pytanie „Jak możliwa była III Rzesza?” Odpowiedzią jest decywilizacja, regres cywilizacyjny. Cywilizacja nie jest dana raz na zawsze, jest procesem, który ma dynamiczny charakter, istnieje zawsze możliwość zastoju, regresu. Przyczynami regresu w Niemczech, były względy ekonomiczne, chociaż Jego zdaniem zagłada Żydów nie może być wytłumaczalna przez pryzmat sytuacji ekonomicznej, mówi, że kultura niemiecka zawierała wiarę narodową, przekonanie o swoich szczególnych możliwościach, zadaniach, misji, to przekonanie było wyidealizowane, powinno być dawno temu zrewidowane, przekonanie to zostało mocno zderzone z sytuacją po I wojnie światowej (Traktat Wersalski, kryzys ekonomiczny).

Wzór wiążący dolę narodu z dolą jednostki, te dwie formy szczęśliwości (narodu i jednostki) nie były wobec siebie zdystansowane, Niemcy czuli się głęboko upokorzeni, chcieli się z tego wyrwać, potwierdzić prawomocność wiary narodowej. Od przymusów zewnętrznych nastąpiło przejście do przymusów wewnętrznych (przejście od I etapu cywilizacji do II). Kontestacja kultury mieszczańskiej, kształtowanie nowych nieformalnych relacji społecznych, w kontaktach przywiązanie do konwenansów, etykieta ustępuje prywatyzacji kontaktów publicznych (częściowo). To wszystko składa się na deformalizację (III etap). Z jednej strony następuje wyzwolenie się od formalności w sferze życia publicznego (w obszarze szkolnictwa, polityki, przedsiębiorczości), z drugiej sfera prywatna, nieformalna zaczyna na nowo być formalizowana.

Elias jako reprezentant socjologii historycznej uważa, że sądy socjologiczne należy formułować w oparciu o zdarzenia historyczne, które kształtują rzeczywistość, wpływają na nią.

TEORIA WYMIANY

Podstawowe twierdzenia, na gruncie, których ukształtowała się teoria wymiany:

• dorobek behawioryzmu (badania Pawłowa nad odruchami warunkowymi)

• klasyczny utylitaryzm (koncepcje A. Smitha i inni myśliciele liberalni)

• antropologia społ. (Levi-Strauss, Malinowski, Mauss)

• koncepcje teoretyczne zarysowane przez Marksa i Simmla

Behawioryzm psychologiczny - w gruncie rzeczy nie ma istotnych różnic między organizmem zwierzęcym i ludzkim, zachowanie człowieka sprowadza się do reakcji na bodźce; badania przeprowadzane były na zasadzie eksperymentu (na szczurach, studentach), obserwowano, jak ludzie się zachowują w danej sytuacji.

Pojęcia związane: nagroda - gratyfikacja, kara - wycofanie gratyfikacji, koszt - relacja między nagrodą a karą

Wg behawiorystów nie ma miłości, sprawiedliwości. Istnieją tylko czynności ludzkie, ich konsekwencje.

Każdy organizm (ludzki i zwierzęcy) przejawia zachowania zorientowane na redukcję napięć, osiąganie nagród, unikanie kar.

Organizmy wykazują tendencję do powtarzania czynności, które w przeszłości przyniosły im nagrody, organizmy dysponują pamięcią.

Zachowania będą powtarzać się tak długo, jak długo będą przynosić nagrody i będą pozytywnie wzmacniane.

Emocje pojawiają się, kiedy organizm napotyka trudności w osiąganiu nagrody. Reakcje organizmu są podstawa teorii wymiany. Tym, co reguluje ludzkie zachowanie jest chęć uzyskania nagrody.

Klasyczny utylitaryzm - wprowadził racjonalny model człowieka, człowiek - istota racjonalna, wolna, ma możliwość wyboru, istotą jego działania jest maksymalizacja korzyści materialnych; warunkiem funkcjonowania wymiany jest wolność w otoczeniu człowieka, w rzeczywistości, w której działa, stąd pojęcie wolnego rynku.

1. Ludzie zawsze próbują osiągać jakieś korzyści w transakcjach z innymi

2. Chociaż ludzie nie są bezbłędnie racjonalni, to jednak dokonują kalkulacji kosztów i zysków w transakcjach społ.

3. Chociaż ludzie nie dysponują bezbłędnymi informacjami na temat wszystkich możliwości, to jednak wiedzą o części z nich i wykorzystują te informacje do oszacowania kosztów i zysków.

4. Ludzie współzawodniczą ze sobą, by osiągnąć korzyści poprzez transakcje.

5. Ludzie zawsze dążą do osiągnięcia zysku, w tych dążeniach są ograniczani przez zasoby, którymi dysponują.

Różnice pomiędzy behawioryzmem a utylitaryzmem:

Człowiek - organizm biologiczny, nieświadomy; człowiek - świadomy, racjonalny

Frazer.

Antropologia społeczna - procesy wymiany są rezultatem motywów skłaniających ludzi do zaspokajania potrzeb materialnych; wymiana prowadzi do zinstytucjonalizowania działań, wykształcenia się wzorów, układów interakcji; te zinstytucjonalizowane układy interakcji nie tylko prowadzą do zaspokajania potrzeb, ale również do ukształtowania się struktur zinstytucjonalizowanych.

Motyw skłaniający ludzi do wymiany to dobro materialne (żona).

Malinowski.

Znaczenie wymiany nie polega na osiąganiu korzyści materialnych; podstawą, która skłania ludzi do wymiany są procesy natury psychicznej a nie ekonomicznej.

Symboliczne procesy wymiany - stanowią bazę dla procesu różnicowania się społeczeństwa.

Czynnikiem motywującym do wymiany jest prestiż społeczny (posiadanie lub nie pewnych dóbr o znaczeniu symbolicznym, określa pozycję jednostki w systemie.

Lévi-Strauss

Źródłem procesu wymiany jest społeczeństwo, grupa społ. Wymiana nie istnieje po to, aby poszczególne jednostki zaspokajały swoje potrzeby indywidualne (materialne i niematerialne), ale po to, by jednostki funkcjonowały w określonym, spójnym systemie. Jednostki są zobligowane do wchodzenia w interakcje, wymiany z innymi, bo w ten sposób grupa społ. staje się coraz bardziej spójna.

Marks

Istnieją pewne dobra ogólnie pożądane przez ludzi, są to przede wszystkim rzadkie dobra ekonomiczne; osoby, grupy, które kontrolują, władają tymi cennymi dobrami sprawują władzę nad tymi, którzy tej kontroli nie mają; relacje dominacji i podporządkowania są podstawą wymiany; grupy, które kontrolują dobra dążą do powiększania swoich korzyści, starają się uzyskać większe zasoby od osób od siebie zależnych.

Osoby dążące do powiększania korzyści tworzą pewne warunki zachęcające osoby od nich zależne do tego, by zorganizowały się tak, by powiększyć swoje zasoby, oraz by wywrzeć przymus na osobach, od których zależą.

Proces wymiany jest procesem, w wyniku, którego wyłania się relacja władzy w społeczeństwie, relacja podporządkowana.

W wyniku podporządkowania powstają pewne warunki dla procesu zmiany społ.

Simmel

„Filozofia pieniądza”; wg niego z wymianą wiążą się elementy:

1. jej podstawą jest chęć posiadania cennego przedmiotu, wartości, którą jednostka nie dysponuje

2. posiadanie cennego przedmiotu przez jakiegoś innego człowieka, grupę

3. skłonność, chęć zaoferowania jakiegoś przedmiotu, wartości innemu przedmiotowi; wymiana - akt porozumienia między jednostkami

4. akceptacja propozycji przez partnera (propozycje wymiany)

Simmel wprowadza;

zasadę atrakcyjności - jeśli ludzie dysponują atrakcyjnymi dla siebie przedmiotami, są dla siebie atrakcyjni, tym bardziej możliwe jest zajście wymiany między nimi

zasadę wartości - im silniejsza jest u danego przedmiotu potrzeba posiadania dobra, i im mniej będzie ono dostępne, tym większa będzie jego wartość

zasadę władzy - w im większym stopniu aktor postrzega dobra posiadane przez innego jako cenne, tym większa będzie jego władza nad aktorem; im bardziej płynne są zasoby aktora, tym większe będą jego możliwości w wymianie

zasadę napięcia - im bardziej aktor manipuluje sytuacją, próbując ukryć swoje zasoby, fałszywie określa swoje potrzeby, tym większe jest napięcie, możliwość konfliktu w procesie wymiany

Wymiana - dobrowolna transakcja między jednostkami posiadającymi cenne dobra

Emerson

Koncentracja na formalnych aspektach stosunku wymiany. Stara się ustalić zasady adekwatne dla wyjaśniania teorii wymiany na różnych poziomach rzeczywistości (makro, mezzo i mikro).

Nawiązuje do dwóch tradycji intelektualnych:

• psychologii behawioralnej

• teorii sieci (współczesnej odmiany strukturalizmu)

Behawioryzm: przejmuje rozstrzygnięcia dotyczące relacji wymiany zachodzącej w diadach (między 2 osobami), zasadę, że stosunki wymiany składają się z sekwencji czynności uświadomionych przez podmioty.

Współczesny strukturalizm: przejmuje założenie, że struktura jako całość, byt poza jednostkowy wpływa na stosunki wymiany pomiędzy osobnikami; przejmuję tezę, że to, co stanowi o istocie wymiany nie jest atrybutem jednostki, ale powstaje w wyniku relacji (całość oddziałuje na uczestniczące części - jednostki, grupy).

Emerson skupia się na badaniu form wymiany, interesują go kształty, konstelacje stosunków wymiany, nie interesują go powody, jakimi kierują się jednostki wchodzące w system relacji. Jednostki działają racjonalnie, relacje zachodzące pomiędzy jednostkami dają się uporządkować, struktury uporządkowane oddziałują z kolei na jednostki.

Jak Emerson rozumie pojęcie „wymiany”:

Nie koncentruje się na incydentalnych stosunkach polegających na wymianie dóbr, wartości. Koncentruje się na stosunkach trwałych, które będą miały ciągłość w czasie. Nie bierze pod uwagę relacji odznaczających się nie zrównoważeniem, skupia się na relacjach dążących do utrzymania równowagi.

Wymiana - pewien proces składający się z następujących sekwencji:

1. świadomość sytuacji umożliwiającej podjęcie zawarcia pewnej transakcji (świadomość, że jednostka znajduje się w pewnej sytuacji społ. i z różnych przyczyn stwarza korzystne warunki, dzięki którym można podjąć wysiłki zmierzające do zawarcia stosunku, relacji wymiany; aktor orientuje się, czy sytuacja zewn.

2. obejmuje czynności inicjujące wymianę (chodzi o przekaz, jakiego typu dobra jestem skłonny wymienić z drugą osobą; proces zakomunikowania, jakie dobra jesteśmy w stanie wymienić, określane są warunki brzegowe, dzięki którym może dojść do powstania stosunku wymiany).

3. faza zawarcia transakcji (podmioty wchodzące w relację wymiany dostarczają sobie wzajemnie pozytywnych wzmocnień i dzięki temu stosunek, akt wymiany przeradza się w trwały stosunek między podmiotami A i B; jest to proces zinstytucjonalizowania zachowań).

Zdaniem Emersona te trwałe stosunki wymiany charakteryzują się 2 właściwościami:

1. - mogą być zrównoważone

2. - mogą być niezrównoważone

Ad.I. wymiana ma charakter zrównoważony, jeśli nagrody otrzymywane od podmiotu wzmacniającego są równoważne (zgodne z kosztami) kosztom przesyłanym przez nas w odwrotnym kierunku

„równowaga” - relatywizacja tego, co się otrzymuje oraz tego, czego się oczekuje; czy posiadamy takie samo dobro

Ad.II. wymiana nie równoważna - jeśli realnie otrzymywane nagrody, wzmocnienia nie są zgodne z naszymi oczekiwaniami

Teza ogólna: jeśli stosunki wymiany charakteryzują się pewnym nie zrównoważeniem to najprawdopodobniej w przyszłości jednostki będą skoncentrowane na przywróceniu stanu równowagi.

Jeden z podmiotów dysponuje większą ilością zasobów niż drugi (stan nierównowagi), stosunki wymiany nie równoważnej wprowadzają relację pewnych zależności pomiędzy podmiotami A i B.

Stosunki uzależnienia wytwarzają psychiczne poczucie zależności; zależność prowadzi do stosunku dominacji.

Władza (w kategorii teorii wymiany) jest możliwością dominacji podmiotu A nad podmiotem B, który (A) posiada dobra atrakcyjne dla B i B nie może ich zdobyć z innych źródeł.

Jak podmiot A, który zależy od B może starać się przywracać równowagę we wzajemnych relacjach; istnieją 4 rozwiązania;

1. polega na tym, że podmiot A redukował zapotrzebowanie na wartości, których źródłem jest B (wówczas nierównowaga zmniejsza się)

2. polega na tym, że A może starać się ograniczać alternatywne wobec niego źródła wynagradzania w stosunku do B (podmiot A może się starać być jednym z niewielu źródeł nagradzania podmiotu B)

3. A zwiększa dążności do otrzymywania nagród ze strony B (im więcej nagród od kogoś potrzebujemy, tym bardziej nagradzamy tego kogoś jako naszego dobroczyńcę, dostarczyciela, on zyskuje dzięki nam prestiż, nasz szacunek)

4. Przywrócenie równowagi może nastąpić na skutek zwiększenia liczby alternatywnych wzmocnień dla podmiotu B)

5 twierdzeń:

1. Im większa jest wartość nagród dla podmiotu w danej sytuacji, tym większe prawdopodobieństwo, że podmiot ten będzie podejmował czynności inicjujące wymianę, jednakże w dłuższym okresie czasu te czynności będą zmniejszać swoją intensywność

2. Im większa zależność jakiegoś podmiotu A od zespołu stosunku wymiany, tym bardziej prawdopodobne, że A zainicjuje zachowania w tym zespole stosunków

3. Im bardziej zwiększa się niepewność A w danej sytuacji, tym bardziej zwiększa się zależność A od tej sytuacji i odwrotnie.

4. Im większa jest zależność B od A ze względu na nagrody w obrębie stosunków wymiany pomiędzy A i B, tym większa jest władza A nad B i bardziej niezrównoważone są stosunki pomiędzy A i B

5. Im wyższe jest nie zrównoważenie między A i B w danym momencie, tym bardziej prawdopodobne, że te stosunki będą zrównoważone w innym momencie.

Jakie kształty, typy przyjmują relacje wymiany:

1. monopol jednostronny

2. monopol obustronny

3. podział pracy

4. kręgi społeczne

5. uwarstwienie

Ad. 1) Monopol jednostronny jest układem, w ramach którego jakiś jeden podmiot (A) może pobierać nagrody od wielu B, a każdy z B ma tylko jedno wzmocnienie pochodzące od A.

• im bardziej stosunek wymiany pomiędzy A i wieloma B zbliża się do postaci monopolu jednostronnego, tym bardziej każdy B będzie wprowadzał do stosunku wymiany dodatkowe zasoby przy równoczesnym, niezmienionym wykorzystywaniu zasobów przez A.

• im bardziej stos. wymiany pomiędzy A i wieloma B zbliża się do postaci monopolu jednostronnego, tym mniej wartościowe dla B stają się zasoby dostarczane przez A w trakcie transakcji.

Ad. 2) A otrzymuje nagrody typu y tylko ze strony B, a B otrzymuje nagrody typu X tylko ze strony A; dysproporcje, dystanse stają się dużo mniejsze.

Ad. 3) Podział pracy - wtedy, kiedy układ monopolu jednostronnego przechodzi transformację w czasie, różne B na skutek jednostronnego monopolu mogą starać się specjalizować w pewnych nagrodach, produktach; prowadzi to do sytuacji, że podmioty B1, B2, B3, które wcześniej oferowały to samo stają się innymi aktorami C,D,E.

• im bardziej zasoby są rozdzielone niejednakowo pomiędzy różne podmioty B znajdujące się w układzie jednostronnego monopolu z A, tym bardziej prawdopodobne, że każdy B będzie się specjalizował w odrębnych stosunkach wymiany z A, będzie dążył do utrwalenia tych relacji.

Ad. 4) Na podstawie wymiany można wyróżnić relacje zachodzące między odrębnymi typami zbiorowości przy równoczesnym wymienianiu różnych zasobów. W ten sposób powstają zbiorowości, grupy otwarte.

• im bardziej stosunki wymiany dokonywane są w obrębie tej samej zbiorowości dla tych samych dóbr, tym bardziej sprzyja to tworzeniu się grup, struktur zamkniętych.

Społeczne konsekwencje tworzenia się kręgów zamkniętych i otwartych:

• im bardziej kręgi wymiany są zamknięte, tym większe prawdopodobieństwo utrzymania struktury w niezmienionym stanie, struktura ulega petryfikacji, większa tożsamość.

• im bardziej kręgi wymiany są otwarte, tym bardziej struktura ulega przemianom, tożsamość mniejsza, ulega modyfikacjom.

Ad. 5) Im więcej zasobów jest ocenianych równo i im więcej zasobów jest nierówno rozdzielonych pomiędzy szereg podmiotów, tym bardziej prawdopodobne, że sieci wymiany ulegną procesom dywersyfikacji (zróżnicowania) wg kryterium wielkości dostępnych zasobów; tym bardziej prawdopodobne, że podmioty charakteryzujące się danym poziomem zasobów utworzą zamknięte sieci wymiany.

Kontynuatorem teorii Emersona była Cook, 4 problemy, którymi się zajmowała:

1. warunki, które sprzyjają angażowaniu się aktorów w relację wymiany

2. analizowała wpływ pozycji zajmowanej przez aktora w sieci wymiany na system i zasady dystrybucji władzy

3. badała związek zachodzący między postrzeganiem równości i sprawiedliwości, a użyciem w relacjach wymiany stosunków władzy

4. analiza wymiany bezpośredniej (wymian bezpośrednich) oraz niebezpośrednich (uogólnionych).

Ad. 1

Badania wystartowały z przekonania, że stosowanie władzy jest odwrotnie proporcjonalne do zaangażowania emocjonalnego w stosunku wymiany; im większe zaangażowanie, tym mniejsza skłonność do wykorzystywania równowagi. Zaangażowanie emocjonalne w procesie wymiany redukuje poczucie niepewności, im większe jest zaangażowanie, tym większa jest pewność, co do wystąpienia nagrody.

Wyższe zaangażowanie emocjonalne, tym większe ograniczenie alternatywy otrzymywania nagród od innego partnera.

Zaangażowanie emocjonalne w wymianę zależy od oceny warunków ryzyka (pewności lub niepewności) w otrzymywaniu nagród

Większe szanse na uwikłanie aktora w proces wymiany zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia nagrody

Zaangażowanie emocjonalne w stosunkach wymiany może być traktowane jako strategia równoważenia, polegająca na tym, że aktorzy o mniejszej władzy mają oferować większe zasoby aktorom, którzy mają większą władzę, dzięki temu aktorzy o większej władzy będą ją stosować na mniejszą skalę.

Ad. 2

Zależność między pozycją a jej wpływem na system dystrybucji władzy; pozycje centralne w sieci dają aktorom większy wpływ na dystrybucję władzy niż pozycje peryferyjne

Pozycja centralna - taki typ lokalizacji aktora w sieci, który daje możliwość pośredniczenia w przepływie zasobów między aktorami, dzięki temu, że dany aktor znajduje się na przecięciu połączeń pomiędzy innymi aktorami

Aktor może pobierać zasoby od wielu innych

Ad. 3

Sprawiedliwość - taki sposób dystrybucji wynegocjowanych nagród, który jest zgodny z wkładem danego aktora

Jeśli aktorzy uwikłani w sieć dysponują wiedza o nagrodach uzyskiwanych przez innych aktorów i jeśli system wynagradzania realizowany jest przez system wymiany sprawiedliwej, to aktorzy bardziej uprzywilejowani mają skłonność do stosowania władzy w sposób bardziej umiarkowany.

2 rodzaje sprawiedliwości w stosunkach wymiany:

1. sprawiedliwość dystrybutywna odnosi się do zasad wg których następuje w danej sieci wymiany alokacja zasobów między aktorami wymiany; to zasady podziału dóbr w procesie wymiany

3 zasady dystrybucji (rozdziału dóbr):

1. każdemu po równo (skrajny egalitaryzm)

2. każdemu wg potrzeb - dystrybucja dóbr nie powinna być związana z tym ile dóbr każdy wytworzył, lecz ile jest mu potrzebnych, dla niego ważnych

3. każdemu wg zasług - wg dostarczonych przez niego zasobów

2. sprawiedliwość proceduralna - subiektywne poczucie uczciwości, stosowania określonych zasad, procedur uwikłanych w system wymiany; przyjęta zasada nie jest generalnie łamana, zmieniana

władza a sprawiedliwość - aktorzy o wyższej władzy, pozycji na ogół postrzegają istniejący poziom dystrybucji zasobów jako sprawiedliwy; częściej odbierają sprawiedliwość w kategoriach zasady „każdemu wg zasług”; uprzywilejowani aktorzy maja tendencje do ograniczania władzy, jeśli wiedzą, że ich przewaga oparta jest na aspektach strukturalnych, a nie indywidualnych predyspozycjach;

ci aktorzy, którzy dysponują mniejszą władzą, częściej postrzegają stan dystrybucji jako wymianę mniej sprawiedliwą, dość twardo negocjują w relacjach wymiany, aby zredukować dystanse występujące w stosunkach władzy

jednostki, które wyczuwają, że zostały odpowiednio potraktowane częściej reagują w sposób emocjonalnie pozytywny i przypisują osiągane wyniki swoim, indywidualnym zdolnościom

jednostki o wyższej władzy wyniki przypisują swoim zdolnościom

jednostki o niższej władzy wyniki przypisują swoim zdolnościom oraz sytuacji wymiany, która im sprzyjała

Ad. 4

Wymiana bezpośrednia występuje w diadzie (wymiana między dwoma osobami)

Wymiana uogólniona polega na łączeniu zasobów albo przekazywaniu ich innym aktorom w sposób pośredni

Uogólniona - przybiera postać wymiany grupowej - poszczególni aktorzy łączą swoje zasoby w całość, by korzystać z pozytywnych rezultatów takiego połączenia przez wszystkich członków grupy, zasada redystrybucji wtórnej albo wymiany sieciowej - aktor A przekazuje jakieś zasady aktorowi B, a B dostarcza korzyści jeszcze innemu, itd.

Racjonalne dążenie do obniżenia kosztów własnych, grupa wytwarza nacisk na członków, by pewne dobra zostały wytworzone.

Wymiany typu sieciowego są bardziej motywujące niż wymiany typu grupowego, ponieważ osoba odpowiedzialna za przekazanie korzyści dalej może być łatwo skontrolowana.

1. Podejście Emersona i Cook charakteryzuje się większym rygoryzmem dedukcyjnym niż podejście Homansa.

2. Dzięki ich badaniom doszło do zainteresowania relacją władzy na poziomie mikro, więc jednostkami.

3. Struktura - wzory powiązań między aktorami, podmiotami uwikłanymi w stosunki wymiany

4. Emerson i Cook odchodzą od analizy natury podmiotu wchodzącego w system wymiany

TEORIA SIECI

Koniec lat 50-tych, początek 60-tych; nawiązuje do innych podejść występujących w socjologii oraz w innych dziedzinach

1. nawiązuje do teorii wymiany

2. dokonań antropologów kulturowych (dotyczących zamkniętości, otwartości społeczności)

3. do Poda (psychologa)

4. do teorii grafów

1. Podważa twierdzenie funkcjonalizmu, że całości społ. mają charakter systemowy (system powiązań wewnętrznych przewyższa system powiązań zewnętrznych, nie są trwałymi strukturami)

2. Odrzucenie ustaleń, które przyjmowały, że działanie, czynności są konsekwencją wewnętrznych motywacji jednostek

Działanie społ. - rozumiane jest w kategoriach strukturalnych barier, jest efektem nacisku zewnętrznej sytuacji na jednostkę

Działanie - styczność pomiędzy jednostkami pod wpływem nacisku

3. struktura - jest siecią różnego rodzaju kontaktów, styczności zachodzących między jednostkami

centralny program - wzory styczności, relacje między ludźmi

Podstawowy problem: czy i w jakim stopniu związki zachodzące między ludźmi są trwałe lub są luźne, nie tworzą trwałej relacji. Trzy wstępne hipotezy, które w dalszych badaniach zostały poddane weryfikacji:

1. Community Lost - wspólnota zagubiona, społeczeństwo zatomizowane, we współczesnym społeczeństwie ze względu na postępujący proces biurokratyzacji, specjalizacji, urbanizacji, bliskie relacje między jednostkami nie istnieją.

2. Community Save - badania społeczności lokalnej jak i relacji interpersonalnych zachodzących we współczesnym świecie. W tej hipotezie zakłada się, że z jednej strony intymność powiązań międzyludzkich jest nadal wysoka we współczesnym świecie, a z drugiej strony terytorialne podstawy integracji społecznej nie straciły na znaczeniu. Zarówno ludzie wchodzą w bliskie, intymne relacje, jak też terytorium pełni ważną rolę w społecznej integracji. Założenie, że nie jest to proste powtórzenie typu więzi, z jaką mieliśmy do czynienia w ramach tzw. wspólnot tradycyjnych. Różnice zwolenników zdań tej koncepcji mają polegać na tym, że:

1. Zmieniają się przestrzenne ramy odniesienia dla kreacji struktur społecznych, tymi społecznymi ramami odniesienia nie jest ani państwo, miejscowość, tylko najbliższe otoczenie, w którym ulokowana jest jednostka (sąsiedztwo jako pewna grupa interesu).

2. Zmieniają też charakter relacje społeczne pojawiające się w obrębie tego typu struktury społecznej. Te relacje charakteryzuje pewny brak ciągłości, nie występują permanentnie. Pojawiają się tylko wówczas, kiedy osoby zajmujące określoną przestrzeń potrafią wytworzyć wspólny społeczny interes. Ta nowa wspólnota posiada kontekst terytorialny, przestrzenny, charakteryzuje ją gęstość powiązań. Jednostki uwikłane są we wzajemne udzielanie pomocy. Interes społeczny jest trudny do wykreowania, jeśli jednostki dysponują ograniczoną liczbą zasobów.

3. Community Liberate - wspólnota wyzwolona, że na skutek istniejących procesów społecznych, takich jak biurokratyzacja, rozwój środków masowego komunikowania oraz specjalizacja w zaspokajaniu potrzeb, dochodzi do sytuacji, w której przestrzeń fizyczna (terytorialna) nie odgrywa istotnej roli jako ów czynnik integrujący. Powstanie środków komunikacji, takich jak Internet, telefon umożliwia intensywne komunikowanie się z innymi ludźmi w sposób pośredni, ale umożliwia to łatwiejsze niwelowanie różnic przestrzennych. Mamy łatwość wchodzenia w interakcje z różnymi partnerami, niezależnie gdzie są ulokowani. Przestrzeń nie jest czynnikiem ograniczającym zasięg kontaktów. Członkowie współczesnej społeczności uwalniają się od przestrzennych ograniczeń, niemniej jednak podtrzymują bliskie gęste kontakty społeczne, czyli wspólnota staje się w gruncie rzeczy związana społecznie i psychicznie, pozbawiona jednak elementów naturalnych i terytorialnych.

Te trzy hipotezy stały się przedmiotem analiz tych badaczy, którzy posługiwali się koncepcją network analize. Charakteryzuje się ona pewnymi założeniami metodologicznymi dotyczącymi sposobu badań społecznych. Te założenia charakteryzują się tym, że przedmiotem badań są relacje styczności i jej atrybuty (tak jak w strukturalnym funkcjonalizmie). Do tego typu analizy używamy socjogramów albo macierzy korelacyjnej. N - najczęściej stanowi potencjalną liczbę kontaktów, jakie zachodzą w danym środowisku.

Parametry opisujące naturę więzi społecznych.	Hipoteza Community Lost	Hipoteza Community Save	Hipoteza Community Liberate
Rozmiar sieci.	Niewielka liczba osób, z którymi się kontaktuje, ograniczenie do najbliższych.	Rozmiar wspólnoty ulega rozszerzeniu.	Wielkość pomiędzy Lost a Save.
Pochodzenie społeczne, podstawa zawierania kontaktów społecznych.	Wywodzący się albo ze związków nacechowanych przyjaźnią lub z konsekwencją przynależności do pewnych struktur formalnych.	Sąsiedztwo jak i związki krwi, istotna rola pokrewieństwa.	Miejsce pracy, przyjaźnie i kontakty w pracy.
Rola pełniona przez osobę wchodzącą w interakcję.	Brak.	Krewni i sąsiedzi.	Przyjaciele i pracownicy.
Czas trwania powiązań.	Bardzo krótkie kontakty.	Bardzo długie.	Kontakty w większości krótkie, przyjaciele.
Socjopsychologiczny kontekst nawiązywania relacji.	Przyjaźń (długie, otwarte), znajomość (zamknięte).	Sąsiedzka.	Przestrzeń prywatna.
W jakim stopniu te kontakty są przestrzennie rozproszone?	Relacje są rozproszone.	Ograniczona do danej struktury.	Wysokie rozproszenie.
Częstotliwość zachodzących kontaktów w pewnej jednostce czasu.	Niska	Wysoka.	Wysoka, ale głównie kontakty pośrednie, np. telefon, Internet.

Rezultaty badań:

• Współcześnie rozkład jest raczej wysoki, tzn. składa się głównie z przewagi więzi intymnych oraz kontaktów mających charakter rutynowy.

• Partnerzy interakcji wywodzą się w większości z relacji pokrewieństwa, sąsiedztwa, efektem przebywania w miejscu pracy.

• Skala obcości - intymności: utrzymuje głównie kontakty z definicji jako przyjaciele, przeciętny czas trwania wynosi 15-17 lat, kontakty bezpośrednie - raz w tygodniu, pośrednie - częściej.

Tą metodą bada się małe grupy o średniej wielkości, miasta. Logika analizy sieciowej jest również stosowana w badaniu makrostruktury. Przedmiotem analizy są wzajemne relacje przepływu różnych zasobów pomiędzy różnymi krajami czy regionami.

Manuell Castells - koncepcja społeczeństwa sieciowego.

W odniesieniu do poziomu makro podstawowym modelem jest tzw. paradygmat technologii informacyjnej. Wg Niego informacja jest nie tylko instrumentem do przekształcania technologii. Przeciwnie, różnego rodzaju technologie są po to by usprawnić przekazy informacyjne (szybkość, precyzja przekazu).

Informacja staje się kluczowym elementem ekonomicznym, podstawowym instrumentem, za pomocą którego wypracowuje się zyski dotyczących bytów współczesnych społeczeństw. Informacja wywiera istotny wpływ na kształt naszego życia społecznego, ekonomicznego i politycznego. Im więcej informacji o różnych partnerach, tym bardziej nasz wybór będzie optymalny (relacje społeczne).

Przekazywane dane do społeczeństwa kształtują opinię publiczną, która wpływa na decyzje polityczne (informacja kształtuje sferę polityczną). Powiększamy nasze zasoby materialne, kiedy dysponujemy dobrą informacją gospodarczą.

Współczesne społeczeństwo charakteryzuje się logiką sieciowych powiązań podstawowych przedmiotów społecznych. Podmioty w przeszłości: rodzina, jednostka, państwo narodowe; obecnie: jednostki oraz międzynarodowe korporacje gospodarcze, na znaczeniu traci instytucja państwa narodowego.

Sieciowa logika powiązań - polega na strukturze społecznej nie charakteryzującą się trwałością w czasie i brakiem dużej gęstości wzajemnych powiązań. Korporacje - znikają trwałe struktury biurokratyczne, w ramach których są jasno określone relacje między podwładnymi a kierownikami. Relacje ulegają zmianie i są wynikiem negocjacji podejmowanych przez różnych aktorów. Sieciowość charakteryzuje się pewną skłonnością do centralizacji podejmowania decyzji, a drugiej strony występuje zjawisko delokalizacji produkcji. Następuje pewne przestrzenne rozproszenie wytwarzania dóbr i usług, zmienność i elastyczność wytwarzanych produktów. W sensie ekonomicznym przejście od dominującego systemu produkcji masowej do produkcji elastycznej (postfordyzm). Wytwarzana jest wielka ilość produktów, cykle produkcyjne są krótkie, ulegają zmianom. Różne produkty należą do różnych kategorii społecznych.

Konsekwencje makrospołeczne funkcjonowania społeczeństwa sieciowego.

1. Szalona zmiana składu społecznego różnych warstw i grup społecznych (ulegają zmniejszeniu odsetki osób związanych z rolnictwem).

2. Powstanie dwóch oddzielnych klas społecznych:

1. Yuppies - młodzi profesjonaliści, bardzo dobrze wykształceni, zorientowani na sukces zawodowy, poświęcają dla niego tradycyjne wartości, zwłaszcza rodzinę (Single).

2. Klasa ludzi zbędnych tzw. Waste-People, klasa ludzi wykluczonych, powiększa się ich liczba na skutek procesów technologicznych, które wzmacniają intensyfikację różnego rodzaju produkcji, zmienia się cały system zatrudnienia, ewoluuje od założenia etatowego do kontraktowego, płacimy nie za stanowisko, ale za ilość wykonanej pracy.

3. Proces proletaryzacji białych kołnierzyków, powstawanie coraz większych różnic ekonomicznych i kulturowych między klasami wyższymi a niższymi, struktura społeczna ulega pewnemu rozwarstwieniu, a to powoduje, że jest coraz mniej członków klasy średniej, systematycznie odbiegają oni na bieguny.

Główne przyczyny zaistnienia społeczeństwa sieciowego (Wg Castellsa).

• Powstanie nowoczesnych technologii informacji i biotechnologie.

• Upadek patriarchatu, władza ulega pewnemu rozproszeniu, a szczególną cechą tego rozproszenia jest coraz silniejsza pozycja kobiet i coraz mniej uprzywilejowana pozycja mężczyzn.

• Kształtowanie się związków społecznych nie na podstawie więzi naturalnych, ale głównie na podstawie poczucia tożsamości indywidualnej. Związki i relacje społeczne podtrzymujemy ze względu na relacje psychiczne, a nie ze względu na obiektywne więzi naturalne występujące w przeszłości.

• Bauman - zasada estetyzacji życia społecznego jest podstawą dla budowania więzi społecznych. Polega to na kierowaniu się pewnym psychicznym poczuciem identyczności, jako zasadą nawiązywania kontaktu. To poczucie identyczności odnosi się do sfery psychicznej, prymat pozytywnych doznań psychicznych nad obowiązkiem powstawania więzi.

• Upadek, stale zmniejszająca się rola państwa narodowego jako podmiotu społecznego. Państwo współczesne zdaniem Castellsa nie jest instytucją, która jest w stanie zaspokoić potrzeby jednostki. Z drugiej strony nie jest w stanie zapewnić powodzenia ekonomicznego, nie jest w stanie sprostać zapotrzebowaniom w dziedzinie kultury, ani rozwiązać podstawowych problemów bezpieczeństwa. Państwo musi wchodzić w koalicje z innymi strukturami.

TEORIA SYSTEMU ŚWIATOWEGO WALLERSTEIN'A

Została sformułowana w połowie lat 70, zebrana w trzy tomy. Źródła teoretyczne:

1. Historiozofia - nawiązanie do Hegla (społeczeństwa przechodzą ewolucję, niektóre osiągają wyższy poziom rozwoju, inne niższy, świat nie rozwija się w sposób jednorodny, są społeczeństwa, które nadają ton rozwojowi cywilizacyjnemu, po pewnym jednak czasie społeczeństwo traci jednak swój wiodący charakter).

2. Socjologia.

3. Filozofia.

4. Nawiązanie do Marksa - niektórzy koncepcję Wallerstein'a uważają za neomarksistowską (założenie o decydującym czynniku ekonomicznym i dystrybucji dóbr przesądza o rozwoju globalnym, Holizm - świat jest pewną społeczną, polityczną i ekonomiczną całością).

5. Założenie o osiowym (przestrzennym) podziale pracy (Szkoła chicagowska, ekologowie, neoekologowie - Hawley, Queenn).

6. Szkoła chicagowska - rozwój produkcji charakteryzuje się właściwościami dającymi się odnieść do przestrzeni, istnieje koncentracja procesów wytwórczych w pewnych obszarach, obniża to koszty produkcji.

7. Klasyczni ekologowie - koncentracja powoduje, że pewne miejsca są bardziej atrakcyjne dla inwestorów, ze względu na miejsce wytwarzania, prace i produkcje, przestrzeń wprowadza elementy zróżnicowania społecznego.

Tezy:

1. Założenie, że społeczeństwo globalne jest pewną całością, jednością, jest powiązane zależnościami ekonomicznymi, ta całość ukształtowała się, zaczęła wyłaniać się pod koniec XV w. - moment, od którego system kapitalistyczny zaczął się wyłaniać. Główne powody:

1. Odkrycia geograficzne, wprowadzenie wymiany ekonomicznej.

2. Epoka Odrodzenia i zejście na dalszy plan religii, pojawienie się w filozofii i religii pewnych trendów indywidualistycznych, kwestia znaczenia jednostki zostaje zauważona.

3. Motyw zysku jako pewnej nagrody wynikającej z aktywności społecznej.

4. Kapitalizm - dążność wszystkich podmiotów do osiągnięcia zysku, korzyści, następuje proces jednoczenia się całego świata, od końca XV w. można wyróżnić różne fazy rozwoju kapitalizmu:

1. Pocz. XVI - koniec XVII w. - okres kapitalizmu agrarnego, wszystkie cechy związane z zyskiem, indywidualną gospodarką odnoszą się do rolnictwa.

2. Pocz. XVIII - 1815/1820 - wstępna faza kapitalizmu przemysłowego, podstawowy obszar działalności gospodarczej to przemysł.

3. Pocz. XIX w. - do lat 20 XX w. - okres szczytowego rozwoju kapitalizmu przemysłowego.

4. Od lat 20 do 70 - okres zmierzchu kapitalizmu.

5. Lata 80-te - formowanie się kapitalizmu postprzemysłowego, źródłem bogacenia się są usługi oraz sfera związana z wytwarzaniem i przesyłaniem informacji.

Kanały, przez które dokonuje się ewolucja:

• Społeczeństwa rdzenne.

• Społeczeństwa semiperyferyjne.

• Społeczeństwa peryferyjne.

Istotą struktury świata społecznego jest podział na 3 segmenty. Ten podział jest trwałym elementem społeczeństwa bez względu na to, czy jest to poziom makro (świat), mezzo (kontynent), czy też mikro (państwo).

Obszary centralne - w danym okresie historycznym skupiają na swoim terytorium największe zasoby kapitału finansowego, ludzkiego, fizycznego (potencjał ekonomiczny, intelektualny, militarny).

Obszary semiperyferyjne - dysponują niższym poziomem wymienionych kapitałów.

Obszary peryferyjne - kapitał jest bardzo znikomy, dysponują jednak tanią siłą roboczą, zasobami naturalnymi.

Te wszystkie obszary oddziałują na siebie nawzajem, wchodzą w interakcje, które polegają na tym, że społeczeństwa rdzenne są zainteresowane gromadzeniem coraz większego bogactwa. To bogactwo może być osiągane przez zwiększanie procesu wymiany z obszarami, które do tej pory nie były nią objęte, bądź poprzez monopolizację pewnych segmentów gospodarki. Mają do zaoferowania tanią siłę roboczą i surowce. Żeby osiągnąć wyższy poziom rozwoju niezbędne są pewne zasoby kapitału, którego nie mają. Kogą osiągnąć pewien postęp tylko przez kooperację ze społeczeństwami wyżej rozwiniętymi, muszą dać trochę swojej niezależności.

Typy dominacji obszarów rdzenia nad peryferyjnymi:

1. Dominacja kolonialna - istniała w pierwszym okresie funkcjonowania kapitalizmu, społeczeństwa rdzenia podporządkowują sobie obszary peryferyjne poprzez podbój militarny, polityczny, eksploatacja ekonomiczna - państwa rdzenne przejmują na własność wszystkie dobra znajdujące się na obszarach peryferyjnych, izolacja społeczna - np. apartheid - oddzielenie tubylców od ludzi, którzy dokonali podboju, kultura tubylców całkowicie podporządkowana kulturze tych, co podbili.

2. Dominacja handlowa - społeczeństwa rdzenia nie kontrolują całego obszaru peryferyjnego, kontrolują jednak obszary ważne w procesie wymiany dóbr.

3. Dominacja finansowa - (pojawiła się najpóźniej), oznacza uzależnienie kraju peryferyjnego od centralnego na skutek zaciągnięcia długu, społeczeństwa centralne nie zajmują obszaru peryferyjnego w sposób polityczny, zakładają fabryki, gdzie wytwarzane są składane elementy złożonego produktu, tam siła robocza jest tańsza, osiągamy zysk nie pozostaje w obrębie społeczeństw peryferyjnych, ale w dużej mierze jest transferowany do społeczeństw centralnych.

Podział społeczeństw ma wymiar klasowy. Jeżeli społeczeństwo centralne przywłaszcza sobie produkt dodatkowy, to klasy niższe być na takim samym poziomie jak klasa średnia i wyższa w społeczeństwach semiperyferyjnych i peryferyjnych. Jeżeli społeczeństwo centralne zyskuje coś, to ten zysk dotyka wszystkie klasy w jego obrębie.

Krytyka teorii Wallersteina.

• Świat jest jednym systemem, ale możemy mieć do czynienia z przepływami kontynentalnymi (Wg Wallerstein'a nie było socjalizmu, tylko był kapitalizm państwowy).

• Próba wykorzystania Marksowskiej walki klas, nie da się formować przestrzennego podziału klas.

GLOBALIZACJA

Z jednej strony oznacza pewną ideologię mobilizującą do działania pewne kręgi społeczne, z drugiej strony jest koncepcją teoretyczną wypracowaną na polu ekonomii i nauk społecznych (socjologii, nauk o komunikowaniu). Koncepcja globalizacji jako rozwoju, jako koncepcja teoretyczna pojawiła się w połowie lat 70, na początku 80, prekursorem był Robertson:

1. Teoria systemu światowego Wallerstein'a (wzajemne powiązania różnych części globu, społeczeństwo jako pewna całość, powiązana ze sobą zależnościami ekonomicznymi, kulturowymi).

2. Idea rewolucji środków masowego przekazu i ograniczania dystansu przestrzennego (idea „globalnej wioski”), założenie, że przestrzeń przestaje odgrywać rolę czynnika ograniczającego wymianę dóbr ekonomicznych (rozwój środków łączności - telefony nowej generacji, Internet, kolej, samoloty), nie ma miejsc, które byłyby białymi plamami, o których nic nie wiadomo.

3. Neoliberalizm ekonomiczny (Friedrich von Hayek, Friedman) - idea, że podstawowym podmiotem działającym jest jednostka, założenie, że jednostka jest istotą względnie racjonalną i dokonuje wyboru w ten sposób, że stara się maksymalizować swoje zyski - idea podmiotowości, wolnego wyboru w sferze ekonomicznej, politycznej, ideologicznej, kulturowej, istotnym elementem systemu normatywnego powinny być prawa jednostek, podstawowym czynnikiem rozwoju jest afektywność jednostki, zakłada się element egalitaryzmu między jednostkami, oznacza to prawo do równego traktowania, co nie oznacza, że będzie ono egzekwowane.

Globalizacja - jest koncepcją rozwoju ekonomicznego, społecznego, która sprowadza się do rozwoju (zmierzania do przodu), a nie do zacierania różnic między regionami, klasami, obszarami, do wyrównywania poziomu rozwoju między nimi, wg globalistów rozwój jest możliwy, polega na utrzymywaniu nierówności, na wyższy poziom przechodzą zarówno klasy niższe jak i wyższe, podziały klasowe jednak nadal istnieją.

Sens społecznego rozwoju - przyjęcie zasady pluralistycznej, rozwój sprowadza się do akceptowania różnorodności, zasada pluralizmu wyklucza łamanie prawa do wolnego wyboru.

Sens ekonomiczny globalizacji - sprowadza się do swobodnego przepływu, towarów, kapitału i usług.

Sens kulturowy globalizacji - sprowadza się do swobodnego przepływu idei, wartości.

Konsekwencje rozwoju:

1. Zjawisko konwersji regionalnej - polega na tym, że dominujące obszary związane z lokalizacją przemysłu, przestają odgrywać kluczową rolę, miejsce tych obszarów zajmują regiony, w których dominują przemysły związane z nowoczesną technologią informacyjną, biotechnologiczną, rozrywkową (kasyna). Warunki rozwoju (postulaty dające szansę na rozwój):

1. W danym regionie musi być znaczna koncentracja ośrodków naukowych.

2. Eliminacja w różnych instytucjach związków zawodowych, które uniemożliwiają przeprowadzenie zmian w strukturze pracy.

3. Lokalizacja, działanie w pobliżu ośrodków związanych z armią, ośrodków zbrojnych.

4. Wysoki poziom kapitału społecznego.

Kapitał fizyczny - wartość, dzięki której można prowadzić wymianę dóbr, np. pieniądz.

Kapitał ludzki - umiejętności poszczególnych jednostek.

Kapitał społeczny (Bourdieu) - każdy rodzaj zasobów, jakie mogą być wykorzystywane przez członków - danej grupy społecznej, nie jest atrybutem jednostki, nie jest jej własnością, chodzi o wzajemne pomaganie sobie, wspieranie się w danej grupie, istnienie sieci powiązań i wykorzystywanie jej do rozwoju.

2. Zmiany w systemie organizacji pracy:

1. Odchodzi się od zatrudnienia etatowego, przechodzi się na kontraktowe.

2. Proces wytwarzania ulega delokalizacji, produkcja odbywa się poza strukturami instytucjonalnymi.

3. Relacje między pracodawcą i pracobiorcą, stają się coraz mniej sformalizowanie, nie ma jasno sformułowanych praw i obowiązków pracownika, sytuacja między zatrudnieniem a niezatrudnieniem jest płynna.

3. Zmiana typu więzi społecznych - wiąże się z procesem indywidualizacji, najważniejszym elementem jest estetyzacja związków społecznych, polega na tym, że członkowie społeczeństwa wchodzą ze sobą w interakcje krótkie, doświadczają przeżyć, doznań psychicznych - jeśli są miłe, to ludzie utrzymują interakcję, jeśli nieprzyjemnie, to zrywają; konieczność podtrzymywania więzi nie występuje, ponieważ tak rozwinięty rozwój możliwości poznawczych sprawia, że nie istnieje wg nas jedna formuła mówiąca, co jest dobre, a co złe, nie ma jasnych reguł gry narzuconych z zewnątrz, brakuje jednolitych wzorów normatywnych, występuje różnorodność norm, a więc moralność jest relatywna, normy są rezultatem negocjacji między ludźmi, którzy nieustannie je prowadzą, maleje poczucie bezpieczeństwa społecznego, jeśli nam nie zależy na innych, to innych nie będzie interesowało, co się z nami dzieje, globalizacja prowadzi do całkowitego rozpadu (atrofii) więzi społecznych oraz do deinstytucjonalizacji, wg globalistów, to nie prawda, wg Nich podstawą do rekonstrukcji grup społecznych jest zawiązywanie się związków społecznych stanowiących opozycję wobec procesów globalnych.

4. Utrzymywanie się klarownych podziałów między klasami wyższymi a niższymi, warstwy wyższe zaczynają się integrować, by zabezpieczyć się przed inwazją warstw niższych, np. powstają luksusowe osiedla otoczone murami, monitorowane, z jednostkami obronnymi, klasy niższe muszą się organizować, by zabezpieczyć siebie i swoje bezpieczeństwo, które jest niezaawarowane przez instytucje państwowe.

Pozytywne aspekty globalizacji:

1. Tak rozumiany rozwój wiąże się z większą kreatywności jednostek, grup społecznych, z rozwojem tożsamości społecznej.

2. Daje poczucie otwartych szans, bo nie ma barier instytucjonalnych.

Negatywne aspekty globalizacji:

1. Globalizacja nie zmierza do rozwiązania nierówności między krajami.

2. Absolutna dominacja instytucji finansowych (banków) nad politycznymi, kulturalnymi.

3. Brak ładu normatywnego, rozproszenie systemu wartości, sprzyja to dekadencji, zagładzie, zagubieniu człowieka.

TEORIA INNOWACJI

Pojawiła się w antropologii kulturowej i socjologii w latach 30,40 XX w. Koncepcja zmiany, która stara się odpowiedzieć na pytanie, jakie jest źródło zmian zachodzących w strukturach społecznych, stara się ustalić właściwości procesu przejmowania innowacji kulturowych, jej fazy czynniki powodujące, że pewne nowości są łatwiej przyswajalne, a inne spotykają się z oporem.

Wykorzystuje 4 pojęcia:

• Innowacje - pewne wartości materialne i niematerialne, które w danym momencie są nowe dla danej grupy społecznej, społeczeństwa, są to nowe idee, pewne technologie, rozwiązania organizacyjne.

• Przekaz - wzajemne oddziaływanie różnych podmiotów wprowadzających informacje o zjawiskach nowych.

• System społeczny - grupa, społeczeństwo, zbiorowość, do której docierają innowacyjne przekazy, która przekazuje nowe treści dla grupy.

• Czas społeczny - rozumiany w kategoriach społecznych, oznacza wielość faz, które pojawiają się, poprzedzają przyjęcie nowych treści, jako wysoce zinternalizowanych przez daną kulturę.

Proces dyfuzji i innowacji:

1. Faza uświadomienia - świadomościowego zaistnienia nowości w ramach danej grupy, zbiorowości, grupa, jednostka nabywa pewnej wiedzy o tym, że istnieje jakieś zdarzenie, wartość, która była nieobecna w jej mapie mentalnej, jest fazą poinformowania o tym, że istnieją zjawiska, które w danej grupie do tej pory nie występowały.

2. Faza zainteresowania - w fazie uświadomienia członkowie grupy na ogół zachowują się biernie, są tylko odbiorcami nowych informacji, charakteryzuje się tym, że grupa, jednostka podejmuje pewne wysiłki, stara się zdobyć jak najwięcej informacji o nowym zjawisku, wartości.

3. Faza ewaluacji (oceny) - charakteryzuje się tym, że jednostki, grupy społeczne posiadając informacje o danym zjawisku starają się je porównać, analizować, jakie są konsekwencje przyjęcia lub nie danej wartości, jednostka, grupa nie podejmuje żadnych działań praktycznych, jest to analiza czysto teoretyczna, oznacza wykonanie symulacji bez działania.

4. Faza prób (faza testowania) - jednostka, grupa społeczna podejmuje wysiłki praktyczne w ograniczonym zakresie, które polegają na przetestowaniu przyjętego wyboru odnoszącego się do nowego zjawiska, grupa nie rozważa, jakie są za i przeciw tylko w sposób mentalny, członkowie tych grup społecznych, którzy wykazują się większą zdolnością do myślenia abstrakcyjnego często pomijają tę fazę.

5. Faza przyswojenia - nowe rozwiązania, idee, technologie są uznane, zaakceptowane i traktowane jako wartości danej grupy społecznej.

Proces przyswajania innowacji posiada aktorów społecznych, 4 typy aktorów na podstawie szybkości przyswajania nowych rozwiązań:

1. Liderzy, nowatorzy - osoby, które najwcześniej i najszybciej akceptują nowe rozwiązania jako należące, charakterystyczne dla danej grupy, osoby te jeśli podejmują próby, to podejmują je w bardzo krótkim czasie od fazy uświadomienia.

2. Tzw. pierwsi w większości - osoby te potrzebują mniej więcej tyle samo czasu na uświadomienie sobie, ocenę i weryfikację (testowanie), odsetek takich osób w zbiorowościach nie przekracza zwykle 20%.

3. Tzw. drudzy w większości - osoby, które więcej czasu poświęcają na zrozumienie, ocenę, zebranie jakichś informacji o nowym zjawisku, mniej czasu poświęcają na próby.

4. Tzw. maruderzy - akceptują nowe zjawisko, gdy zostanie ono zaakceptowane przez prawie wszystkich członków grupy, w każdej grupie jest ich około 15%.

Proces upowszechniania się nowości charakteryzuje się tym, że jest zainicjowany w tych grupach, obszarach, które stanowią centrum danej kultury. Następnie innowacje przenikają stopniowo na dalsze obszary, by na końcu przeniknąć obszary peryferyjne. Innowacja pojawiająca się na obszarach peryferyjnych nie jest innowacją, która funkcjonowałaby w obszarach centralnych. Innowacja tak długo występuje w danym kręgu kulturowym, jak długo zaspokaja jego potrzeby. Badacze innowacji zastanawiali się nad barierami, które opóźniają proces przyswajania innowacji. Te bariery to:

1. Przyswajanie innowacji zależy od samej natury nowego zjawiska, stwierdzono, że idee czy innowacje wyrażone w formie abstrakcyjnej przyjmowane są znacznie wolniej, z większymi oporami, niż innowacje, które dają się wyrazić w sposób prosty i mają zastosowanie w naszym życiu codziennym.

2. Przyjmuje się, że nowy przekaz jest tym łatwiej akceptowany im mniejszy jest dystans pomiędzy nowym zjawiskiem, ideą, a pewnym wyposażeniem kulturowym, którym dysponuje dana jednostka, grupa, im bardziej nowe rozwiązanie jest podobne do czegoś, co funkcjonowało wcześniej, tym łatwiej jest przyswajane.

3. Opór wobec zmian zależy od struktury społecznej społeczeństwa przyjmującego innowację oraz tego, jakie jest społeczne pochodzenie danego zjawiska, w im większym stopniu jakaś nowa idea, technologia ma związek z kulturą ocenianą przez daną grupę pozytywnie, tym większe prawdopodobieństwo, że będzie szybko przyswojona, zaakceptowana, w im większym stopniu dana innowacja będzie kreowana i promowana przez kręgi i grupy społeczne cieszące się zaufaniem w danym społeczeństwie, tym większe prawdopodobieństwo, że zostanie przyswojona, w im większym stopniu ta innowacja będzie wspierana przez kręgi nielubiane, tym bardziej proces jej przyswajania będzie się przedłużał.

4. Przyswajanie w dużej mierze zależy od środka przekazu, czyli tego, za pomocą jakiego środka będzie przekazywana idea, wartość, środki masowego przekazu odgrywają największą rolę w procesie budowania świadomości, wzbudzania zainteresowania daną nowością, natomiast przekaz bezpośredni, wynikający z kontaktów face-to-face jest najbardziej skuteczny w fazie testowania, kiedy podejmujemy decyzję czy przyjąć, czy odrzucić daną innowację.

5. Przyswajanie innowacji jest ściśle związane z czynnikami statusowymi (pozycją społeczną), im młodszy wiek i wyższy poziom kompetencji kulturowej (wiedza o tym, co może się wydarzyć w danych warunkach), tym szybsze przyswajanie innowacji, im starszy wiek i niższy status tym mniejsza skłonność do przyswajania innowacji.

Krytyka:

• Twórcom koncepcji zarzucono, że przyjmują Oni, iż ludzie nie posiadają wewnętrznej zdolności, możliwości endogennych do wprowadzania innowacji.

• Zarzuca się, że źródłem rozwoju jest środowisko wielkomiejskie, które emanuje na wieś, obszary peryferyjne.

• Krytyka przyjętego założenia, że potrzebne są kolejne fazy by nowość została zaakceptowana, czasami nie potrzeba faz by nowość została przyjęta.

6

---