1

Współczesne teorie

socjologiczne

Podstawowe pojęcia i

problemy

2

Myślenie teoretyczne w socjologii:

• Ze względu na wielość i złożoność oraz wzajemną

konkurencję różnych perspektyw teoretycznych
w socjologii dyskurs jest bardziej abstrakcyjny
niż w przypadku socjologii empirycznej;

• Brak konsensusu, (powszechnej aprobaty), co do

określenia zasadniczego (dominującego) obszaru
teorii (propozycja R. Mertona o skupieniu się na
tzw. teoriach średniego zasięgu –
skoncentrowaniu się na konkretnym aspekcie
rzeczywistości społecznej nie znalazła u
większości socjologów zrozumienia);

3

Elementy składowe teorii

socjologicznej:

• Orientacja teoretyczno-metodologiczna

(tezy ontologiczne, epistemologiczne i
metodologiczna) -

ZAŁOŻENIA;

• Model pojęciowy (zespół kategorii

analitycznych określających budowę,
mechanizmy funkcjonowania i zmiany
świata społecznego) -

POJĘCIA;

• Teoria empiryczna (twierdzenia

określające zależności między cechami
obserwowalnymi) –

PRAWA.

4

Teorie socjologiczne

Teoria socjologiczna – zespół powiązanych, ogólnych,

uniwersalnych i abstrakcyjnych empirycznie

testowalnych twierdzeń uzupełnionych o zespół

warunków, które określają zakres teorii i dziedzinę jej

stosowalności.

Jedna z najbardziej kontrowersyjnych kwestii we

współczesnej socjologii wiąże się ze sposobem jej

rozumienia i pełnienia roli w nauce. Stąd różne

stanowiska:

• Tradycja interakcjonistyczna
• Socjologia i psychologia historyczna
• Hermeneutycy
• Postmoderniści

5

Tradycja

interakcjonistyczna

– uniwersalne prawa i teorie w socjologii są

niemożliwe ponieważ świat społeczny jest
tworem ludzi, ich działania powołują świat
społeczny i utrzymują jego istnienie;

– struktury społeczne tworzą się i zmieniają się

dzięki zmianom symbolicznego definiowania
obiektów.;

– organizacja życia społecznego powinna być

traktowana procesualnie jako wieczne
„stawanie się społeczeństwa”

• (A. Giddens)

6

Socjologia i psychologia

historyczna

– świat społeczny w przeciwieństwie do przyrodniczego

jest historyczny, zadaniem socjologii jest poszukiwanie
„historycznie umiejscowionych konwencji” (Bergen
1982)

– nauki przyrodnicze tworzą prawa zachowujące

prawdziwość zawsze i wszędzie, zaś społeczne tworzą
tylko prawa historyczne (tylko w odniesieniu do
miejsca i czasu);

– w socjologii nie ma teorii, bowiem nie można znaleźć

ogólnej i uniwersalnej teorii na poziomie historycznej
konkretności.

• ( Moore, Anderson, Skopcol, Lilly, Mann, Munch)

7

Hermeneutycy

– w naukach społecznych nie ma

prawdziwie empirycznych teorii, są one
trywialne;

– prawa są prawdziwe w sensie opisowym

lub formalnym (na mocy
przypisywanych znaczeń ich
podstawowych terminów)

• (Turner S.)

8

Postmoderniści

– teoria socjologiczna pozostaje jako narracja

społeczna

(Seidman)

9

Trzy generacje teorii

socjologicznej

*

Teorie pierwszej generacji

– klasyczne systemy socjologii XIX w., które

charakteryzują się bliskim związkiem z filozofią społeczną. Są to ogólne
koncepcje świata społecznego, zawierające rozbudowane schematy
pojęciowe i zespoły twierdzeń, które najczęściej nie były wyposażone w
procedury weryfikacyjne (np.
cała socjologia klasyczna, koncepcje Parsonsa, Luhmanna, Cosera,
Habermasa, Blumera, Goffmana itd.)

* Teorie drugiej generacji

– mają mniej lub bardziej sprecyzowany zasięg

oraz są zaopatrzone w procedury weryfikacyjne – np. w makrosocjologii
teorie stratyfikacyjne, teorie merytokratycznej sprawiedliwości, teorie
struktury społecznej w perspektywie porównawczej (Słomczyński, Miller,
Kohn), teorie ruchliwości społecznej (Wesołowski, Mach), a w
mikrosocjologii - teoria solidarności grupowej (Hechter), stabilności
grupowej (Carley), teoria procesów wyboru (Lawler)

* Teorie trzeciej generacji

– synteza teorii pierwszej (abstrakcyjny charakter

aparatury pojęciowej) z teoriami drugiej generacji (posiadania procedur
weryfikacyjnych), większa zgodność danych obserwowalnych z teorią,
oszczędność wiedzy naukowej (redukcja liczby pojęć elementarnych, praw i
zasad w obrębie jednej teorii i łączenie ich w zazębiających się obszarach w
jeden całościowy system).

10

Struktura teorii trzeciej generacji

• Pojęcia i twierdzenia teoretyczne

(są usystematyzowanie i precyzyjnie

zdefiniowanie);

• Teorie i twierdzenia powinny być abstrakcyjne

– wymóg abstrakcyjności

(wymóg bezwzględny) , nie mogą odnosić się do konkretnego obiektu;

• Ogólność

(co do zakresu i warunków zakresowych) (wymóg relatywny);

• Uniwersalność

(trafność teorii nie zależy od miejsca i czasu);

• Testowalność i związek z rzeczywistością

(ten wymóg teoretyczny jest

określony przez cztery elementy: (1) konstrukcję badanego układu, (2)
dedukcje przewidywanego zachowania, (3) rejestrację rzeczywistego
zachowania układu, (4) negatywny lub pozytywny werdykt odnośnie
zgodności danych z przewidywaniami;

• Zakres i warunki zakresowe

(własności, jakie musi spełniać sytuacja,

aby teoria znalazła zastosowanie)

• Symulacje komputerowe jako substytut testu empirycznego

(element

dyskusyjny)

11

Kumulatywny rozwój teorii

socjologicznej

Poziomy aktywności teoretycznej

• Strategie orientujące (metateoretyczne).

Odpowiadają na fundamentalne pytania o
charakterze ontologicznym i epistemologicznym
(np. materializm historyczny, funkcjonalizm,
interakcjonizm symboliczny, teoria wymiany,
teoria krytyczna, postmodernizm)

• Strategie robocze –

odpowiadają na bardziej

konkretne pytania w obrębie danej teorii i
oceniają je;

• Pojedyncze teorie

– opisują specyficzne procesy

empiryczne – mają empiryczny charakter

12

Kryteria teorii socjologicznej:

Wg M. Webera

1. Odchodzenie od wiedzy potocznej (tworzenie

nowej perspektywy oglądu);

2. Pozwala zrozumieć to, co było wcześniej

niezrozumiałe;

3. Prawomocność (spełnianie określonych

kryteriów naukowych oraz owocność –
generowanie nowych idei i stymulowanie
dalszych prac badawczych);

4. Podejście holistyczne (całościowe) i

dialektyczne (ujmowanie badanych spornych
kwestii w zróżnicowany i odmienny sposób)