Ocena zasobów obrotowych

Podział i charakterystyka zasobów obrotowych

Do zasobów obrotowych zalicza się:

1. Zapasy,

2. Należności krótkoterminowe,

3. Krótkoterminowe aktywa finansowe

-inwestycje krótkoterminowe (papiery wartościowe oraz instrument finansowe posiadane przez jednostkę nie dłużej niż jeden rok),

-środki w banku i kasie,

- inne środki pieniężne (czeki obce, weksle obce o terminie wykupu do 3 miesięcy).

Zapasy zaliczamy do majątku obrotowego jednostki gospodarczej. Są najmniej płynne z tego majątku i najczęściej magazynowane. Do zapasów zaliczyć należy:

• materiały,

• materiały w drodze

• towary,

• wyroby gotowe,

• półprodukty,

• produkcję w toku.

Dwa ostatnie elementy stanowią produkcję niezakończoną. Półprodukty mogą być magazynowane a produkcja w toku pozostaje w halach produkcyjnych, ponieważ nie zakończono części procesów.

Struktura zapasów jest zależna od rodzaju jednostki gospodarczej i charakteru prowadzonej przez nią działalności. W przedsiębiorstwach produkcyjnych , wytwórczych dominują zapasy materiałów i produktów pracy. Natomiast w jednostkach handlowych przeważają towary.

Materiały zalicza się do przedmiotów pracy gdyż uczestniczą w procesie produkcji i ulegają całkowitemu, jednorazowemu zużyciu. Zmieniają się z postaci rzeczowej w postać kosztów.

Materiały można podzielić na:

- surowce i materiały podstawowe,

- materiały pomocnicze,

- paliwo,

- części zapasowe maszyn i urządzeń,

- opakowania,

- odpadki.

Towary są to rzeczowe składniki majątku obrotowego zakupione w celu odsprzeda. Celem obrotu towarowego jest pośredniczenie między producentem a nabywcą (konsumentem).

Pośrednikami na rynku są jednostki handlu hurtowego i jednostki handlu detalicznego i inne jednostki prowadzące działalność handlową.

Jednostki handlu hurtowego zaopatrują głównie detal natomiast bezpośredni kontakt z klientem, konsumentem indywidualnym i zbiorowym ma głównie detal.

Na pokrycie kosztów swojego utrzymania oraz na wypracowanie zysku jednostki obrotu towarowego dysponują marżami. Wysokość marży z reguły ustala sama jednostka. Marżę tę ustala się wskaźnikiem procentowym do ceny zakupu.

W ramach obrotu towarowego ma miejsce struktura cenowa zaprezentowana na rys 19.

Rys. 19. Struktura cenowa w handlu

cena zakupu

+marża hurtowa

=cena hurtowa

+marża detaliczna

=cena detaliczna

Źródło: Opracowanie na podstawie literatury przedmiotu

Łączna marża handlowa jest różnicą między ceną zbytu ustaloną przez producenta a ceną detaliczną. Jest to suma marży handlowej i detalicznej.

Cykl obrotu towarami obejmuje zakup, składowanie i sprzedaż. Im proces składowania będzie krótszy tym większy obrót towarami będzie mogła dokonać jednostka gospodarcza. Zostanie wówczas zrealizowana większa marża. Podmioty handlowe rozliczają się w ramach realizowanego obrotu z urzędem skarbowym z tytułu VAT.

Cena z marżą bez VAT nazywa się wartością netto sprzedaży ( lub nabycia) zależnie od strony transakcji. Cenę z marżą i VAT-em nazywa się ceną brutto sprzedaży lub zakupu. VAT nalicza się od wartości powiększonej o marżę.

Marżę można ustalić dwoma metodami:

1. w stu,

2. od stu.

Marża jest pojęciem określającym zysk uzyskiwany na sprzedaży. Określa ona nadwyżkę uzyskiwaną na sprzedaży dobra ponad bezpośrednie koszty jego uzyskania. Marża może być wyrażona kwotowo lub procentowo.

Marża wyrażona kwotowo wynika z różnicy (cena sprzedaży - koszt sprzedanego dobra).
Marża wyrażona procentowo to nic innego jak stosunek marży kwotowej do ceny sprzedaży lub kosztu towaru bądź produktu. Występują dwa sposoby procentowego określania marży zależnie od tego czy wylicza się ją w odniesieniu do ceny sprzedaży czy do kosztu sprzedawanego towaru. Odpowiednio określa się ją jako marżę „w stu” lub marżę „od sta”. Jak przedstawiamy na przykładach poniżej, w zależności od sposobu jaki wybierzemy, otrzymamy inny wartość.

Przy wyliczaniu marży metodą „w stu”, jako wartość odniesienia wykorzystujemy cenę sprzedaży. Nazwa „w stu” pochodzi od tego, że marża jest zawarta w wartości wykorzystywanej jako odniesienie, czyli w 100%.

Przykład 8

Jeśli cena zakupu towaru wynosi 80 zł. a marża kwotowa jest równa 20 zł. to cena sprzedaży (odniesienia) wynosi 100zł. To jest 100% w którym marża jest już zawarta. Marża procentowa „w stu” wynosi 20/100 = 20%

Przy wyliczaniu marży metodą „od sta”, jako wartość odniesienia wykorzystujemy koszt. Nazwa „od sta” pochodzi od tego, że marża nie jest zaliczona do 100% wartości wykorzystywanej jako odniesienie, czyli do kosztu. Marża „od sta” nazywana jest często „narzutem”.

Przykład 9

Cena zakupu towaru 80 zł to jest 100% i nie zawiera w sobie marży.
Marża kwotowa wynosi 20 zł.
Cena sprzedaży (odniesienia) jest równa 100 zł. Marża procentowa „od sta” = 20/80 = 25%

Istnieje zależność między marżami i możliwe jest przejście pomiędzy marżami „w stu” i „od sta”, a mianowicie:

• Marża „od sta” = marża „w stu” /(100- marża „w stu”),

• Marża „w stu” = marża „od sta”/(100+marża „od sta”).

Marża wyrażona procentowo jest bardzo popularnym miernikiem, ponieważ pokazuje ona rentowność sprzedaży. Pozwala ona na łatwe porównywanie ze sobą zyskowności sprzedaży towarów o rożnych cenach.

Należy pamiętać, iż przy wyliczaniu marży bierze się pod uwagę jedynie bezpośrednie koszty związane ze sprzedawanym dobrem. Dopiero z uzyskanej marży przedsiębiorstwo pokrywa koszty pośrednie związane z działalnością. W przypadku działalności handlowej, marża będzie różnicą pomiędzy ceną sprzedaży towaru a ceną jego zakupu. W przypadku działalności produkcyjnej i usługowej, marżę oblicza się jako różnicę między ceną sprzedaży a bezpośrednim kosztem wytworzenia produktu bądź usługi. W przypadku działalności kredytowej, marża obliczana jest inaczej niż w przypadku sprzedaży towarów, dóbr i usług. W działalności kredytowej marżę określa się jako różnicę w oprocentowaniu udzielonego kredytu a kosztem pozyskania środków na jego udzielenie (oprocentowaniem, na jakie pożyczkodawca zaciągnął pożyczkę na udzielenie kredytu).

W przypadku kredytów udzielanych przez banki konstrukcja oprocentowania jest następująca:

Oprocentowanie kredytu = stopa bazowa + marża banku, więc
Marża = oprocentowanie kredytu - stopa bazowa

Stopa bazowa jest to oprocentowanie, po jakim bank może pożyczyć środki na rynku międzybankowym. Stopa ta zależna jest od waluty w jakiej udzielony jest kredyt:

• Kredyt udzielony w PLN - WIBOR

• Kredyt udzielony w EUR - EURIBOR

• Kredyt udzielony w CHF - LIBOR

Stopa ta określona jest dla różnych okresów od jednodniowych aż do jednego roku. W przypadku kredytów najczęściej wykorzystuje się stopy trzymiesięczne.

W przypadku analizy finansowej, marża oznaczać może wskaźnik finansowy wyliczany na podstawie danych zawartych w sprawozdaniu finansowym spółki. Analiza finansowa rozszerza jednak pojęcie marży na marżę brutto i netto. Marżę jako wskaźnik finansowy wylicza się wykorzystując dane zawarte w wariancie kalkulacyjnym rachunku zysków i strat.

Marża brutto może więc oznaczać różnicę między przychodem ze sprzedaży a kosztem wytworzenia lub wskaźnik marży brutto czyli zysk brutto ze sprzedaży / przychody ze sprzedaży. Marża brutto w tym drugim przypadku jest bardzo podobna do opisywanej powyżej marży dla poszczególnego produktu liczonej „w stu”, z tą jednak różnicą, że zamiast dla pojedynczego produktu, jest ona liczona dla całej łącznej sprzedaży danej spółki w ciągu danego okresu.

Marża netto może oznaczać różnicę między przychodem z działalności podstawowej a kosztem własnym (koszt wytworzenia, koszty sprzedaży, koszty ogólnego zarządu) lub też wskaźnik marży netto czyli zysk ze sprzedaży / przychody ze sprzedaży. W tym drugim przypadku marża netto nie jest precyzyjnie marżą zgodnie z pierwszą przedstawioną definicją, bierze ona bowiem pod uwagę również koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu, a wiec koszty niezwiązane bezpośrednio z nabyciem lub wytworzeniem sprzedanych produktów. Zastosowanie marży netto jest jednak szerokie, gdyż mierzy ona rentowność sprzedaży biorąc pod uwagę wszystkie koszty niezbędne do dokonania sprzedaży.

Analiza zasobów obrotowych

Analiza zasobów obrotowych dotyczy analizy kapitału obrotowego (pracującego) a więc:

• zarządzania zapasami,

• zarządzania należnościami krótkoterminowymi,

• zarządzania środkami pieniężnymi,

• zarządzania zobowiązaniami bieżącymi (ustalenia strategii finansowania aktywów obrotowych).

Zarządzanie zapasami polega na pozyskiwaniu, gromadzeniu i utrzymywaniu surowców, materiałów, produkcji w toku, półproduktów, wyrobów gotowych i towarów. Zarządzanie tymi zasobami wpływa na wyniki przedsiębiorstwa.

Utrzymywanie zbyt wysokiego poziomu zapasów powoduje nadmierne koszty związane z magazynowaniem, ubezpieczeniem, możliwością kradzieży i powstawania ubytków naturalnych. Świadczy również o nieefektywnym wykorzystaniu kapitału oraz utracie alternatywnych okazji inwestycyjnych.

Formy określania poziomu zapasów :

• bezwzględna wielkość zapasów, wyrażona wartościowo lub ilościowo,

• relatywny poziom zapasów wyrażony w formie stosunku zapasów do wielkości przychodów lub kosztów - rotacja.

Wielkość zapasów jest ustalana na początek lub koniec okresu sprawozdawczego i jest oceniana w stosunku do normy, którym jest: zapas średni, zapas maksymalny (największy uzasadniony ekonomicznie), zapas minimalny (najmniejszy zapewniający ciągłość działania).

Zapas średni jest obliczany jako średnia chronologiczna:

Zs = Zp I / 2 + Zk I + ZKII +ZkIII + Z IV / 2 {27}

gdzie:

Zp - zapas początkowy,

Zk - zapas końcowy,

I-IV - kolejne kwartały roku.

W praktyce ustala się zapas przeciętny jako zwykłą średnią arytmetyczną stanu początkowego i stanu końcowego.

Analiza zapasów polega m.in. na ustaleniu tendencji zmian w ich strukturze i ich prawidłowości oraz ocenie stwierdzonych odchyleń.

Badanie struktury zapasów może odbywać się w przekrojach:

• ilościowym lub wartościowym,

• asortymentowym, branżowym, według grup towarów, faz działalności przedsiębiorstwa,

• sieciowym, oddziałów, magazynów,

• czasowym.

Wskaźniki rotacji są podstawowym narzędziem analizy wyrażające relacje między wielkością zapasu średniego a wielkością sprzedaży towarów czy też kosztów działalności.

Rotacja w dniach = Zś x d/Sprzedaż

Otrzymany wynik informuje co ile dni jest odnawiany zapas.

Rotacja w razach ( w cyklach) = Sprzedaż/Zś

Wskaźnik związania zapasów W= Zś/Sprzedaż

Pozwala on stwierdzić ile groszy zapasu przypada na złotówkę sprzedaży. Jest odwrotnością rotacji w cyklach.

Kształtowanie przyszłych poziomów zapasów powinno być oparte o następujące założenia:

• Celem rachunku ekonomicznego w zakresie zapasów jest utrzymanie zapasu ekonomicznie uzasadnionego;

• Zmniejszenie zapasów spowoduje przyspieszenie cyrkulacji materiałów i towarów, obniżenie kosztów, zmniejszenie zapotrzebowania na kapitał obrotowy;

• Zbyt niski stan zapasu może spowodować przerwanie ciągłości działania ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami.

Optymalizacja zapasu polega na przeprowadzeniu rachunku. Przedmiotem rachunku są nakłady związane z pozyskiwaniem i utrzymywaniem zapasów. Nakłady te w formie wartościowej wyrażone są przez koszty:

- zakupu - dostaw (transport, płaca),

- magazynowania (płace, amortyzacja, niedobory).

Ważna jest minimalizacja łącznych kosztów zakupu i magazynowania. Wzrost wielkości jednostkowej partii zakupu spowoduje zmniejszenie ilości dostaw, zmniejszenie kosztów dostaw. Rosną jednak wówczas koszty składowania - wyższy jest poziom zapasu średniego. Odwrotna sytuacja wystąpi gdy zmniejsza się jednostkowa wielkość zakupu.

Poziom zapasów jest uzależniony od wielkości, częstotliwości dostaw.

q= 2xC2xQ/C1 {28}

gdzie: q- poziom zapasów

Q- przewidywana wielkość sprzedaży, zużycia,

C1- koszty składowania na jednostkę zapasu,

C2 - koszty dostawy pojedynczej partii produktu.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie…

Zapas optymalny w tym modelu jest równy połowie wielkości optymalnej partii dostawy.

q = q/2 {28}

W warunkach niepewności zużycie surowca czy też sprzedaż towarów są kształtowane przez czynniki o charakterze losowym - nie są równomiernie rozłożone w czasie. W związku z tym przewidywane zapotrzebowanie na surowiec, towar jest określone z pewnym prawdopodobieństwem.

Nie raz w modelu uwzględnia się dodatkowy, rezerwowy poziom zapasu, który ma na celu zniwelowanie przypadkowych wahań zużycia i sprzedaży:

q = q/2 +r {29}

gdzie: r - wielkość zapasu rezerwowego

r = (1/2 - p) x (Wmax -Wmin) {30}

gdzie: W - górna i dolna granica wahań sprzedaży, zużycia,

p- współczynnik ryzyka, wyrażający prawdopodobieństwo, że rezerwa będzie niewystarczająca, wartość przyjmowana z góry lub p = C1/C1+C3

C3- zysk jaki można osiągnąć sprzedając jednostkę produktu lub strata nie sprzedania

Całkowity koszt magazynowania i zakupu w czasie, na który planujemy dostawy i zapasy obliczany jest wg wzoru

K = C1 x (q/2 +r) + C2 x Q/q {31}

Całkowity koszt składa się z dwóch części. W pierwszej ujęte są koszty składowania (iloczyn jednostkowego kosztu składowania przez zapas średni). W drugiej są wyrażone całkowite koszty dostaw (iloczyn kosztu dostawy jednej partii przez liczbę dostaw w okresie planowania).

Przedsiębiorstwa w praktyce utrzymują wiele pozycji zapasów. Ustalenie dla każdego z nich optymalnego poziomu oraz terminu dostaw może być dość kosztowne oraz skomplikowane organizacyjnie.

Celowe jest wówczas wykorzystanie dwuskładnikowego modelu zapasów.

Wyznaczony zostaje poziom zapasu krytycznego Zk, który niweluje wahania w zakresie zużycia surowców i terminów dostaw. Zapas ten dodatkowo zapobiega nieterminowości dostaw.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie….

Pierwszym składnikiem tego modelu jest stały poziom każdej dostawy - ustalony jako wielkość optymalna lub jako suma zużycia w okresie od poprzedniej dostawy plus zapas krytyczny. Drugim składnikiem jest poziom zapasu krytycznego, który informuje o tym, kiedy należy złożyć nowe zamówienie. Punkty Z1, Z2, Z3 są momentami składania zamówienia, natomiast d1, d2, d3 momentami nadejścia dostawy.

Przykład 10

W hurtowni - pod koniec 2008 roku postanowiono obliczyć optymalną wielkość zapasu na 2009 rok dla towaru „D” sprzedawanego masowo. Zebrano następujące informacje: przewidywane zapotrzebowanie na towar w 2009r - 100.000 sztuk, zaobserwowano granice wahań sprzedaży miesięcznej (max) 8.800 szt., (min) 7200 szt., jednostkowy koszt składowania towaru 50 zł, koszt jednej dostawy na poziomie 600zł, cena towaru wynosi 1500 zł, marża netto od ceny (c3) 10%. Oblicza optymalną wielkość partii dostawy, zapas optymalny, przewidywany całkowity koszt pozyskania i utrzymywania zapasów w 2009r.

Ad.1 q = 2x600x100.000/50 = 1550szt.

Wielkość zapasu rezerwowego na podstawie współczynnika ryzyka p=50/50+150 = 0,25

gdzie c3=10% od ceny 1500 = 150zł

R = (1/2 - 0,25) x (8800-7200) = 400 szt.

Poziom zapasu optymalnego g=1550/2+400 = 1175szt.

Ad.2. Przewidywane całkowity koszt pozyskania i utrzymania zapasów 2009 roku:

K= 50 x 1175 = 600 x 100 000/1550=97 460;

Liczba dostaw wyniesie Q/q = 100.000/1550 = 64,5

Częstotliwość dostaw w dniach t x q / Q = 365x1550/100.000= 5,7 dnia

t = liczba dni, na które planujemy dostawy.

Wykorzystano literaturę przedmiotu - podaną w sylabusie.

Financial Dictionary & Business information

---