Ćwiczenie 1

Akuszeria i położnictwo

1. Anatomia i fizjologia ukł. rozrodczego samic

ściśle powiązany z ukł. moczowym

oba wywodzą się z jednego pierwotnego narządu (pranercze)

• nerki, moczowody itd.

• jądra, jajniki i dalsze części

przewody wyprowadzające pranercza

• nasieniowody

• jajowody, macica, pochwa

okres pranercza w życiu płodowym-okres obojnactwa

dopiero przy organogenezie następuje różnicowanie

Narządy płciowe żeńskie

• jajnik ovarium s. oophorum

• jajowód tubae uterinae s. salpinx s. oviductus

• macica uterus s. metra s. hystera

• pochwa vagina s. colpos

• przedsionek pochwy vestibulum vaginae

• srom pudendum femininum s. vulva

• łechtaczka clitoris

2.Pochodzenie narządów płciowych

• Początkowo zawiązek hermafrodytyczny: składa się z dwóch pranerczy i przewodów wyprowadzających Volfa (moczowody);

dwa zawiązki gruczołów płciowych

dwa przewody płciowe Mϋllera

stek

• Pranercze i przewód Volfa - przejściowe, ulegają uwstecznieniu; z pranercza powstaje:

• u samca - głowa najądrza

• u samicy - struktury jajników

• Gruczoł płciowy ulega bardzo wielu zmianom, które zapoczątkowują powstawanie jąder i jajników

• Przewód Mϋllera - powstają jajowody, macica i pochwa

• Stek (kloaka) - wspólna jama p.p. i moczopłciowego

JAJNIK

ma kształt owalny, fasolowaty; zawieszony jest na krezce jajnikowej zawieszonej na więzadle szerokim macicy;

jajniki umieszczone są w zachyłku jajnikowym; nie są całkowicie otoczone otrzewną za wyjątkiem klaczy

2 powierzchnie-boczna facies lateralis

-pośrodkowa f. media lis

2 brzegi -krezkowy margo mesovaricus

-wolny m. liber

2 końce -maciczny extremitas uterina

-jajowodowy e. tubaria

na przekroju dwuwarstwowa budowa

-warstwa korowa/rozrodcza zona parenchymatosa (tu są pęcherzyki)

-warstwa rdzenna/naczyniowa z. vasculosa

Linia Valdeyera- błona surowicza otrzewnej ściśle łączy się z warstwą rozrodczą jajnika.

U klaczy warstwa korowa występuje wewnątrz jajnika z wyjątkiem dołu owulacyjnego (fossa ovarii)!!!

2 funkcje jajnika:

• rozrodcza

• wydzielnicza = endokrynalna (estrogeny, inhibina, progesteron)

Rozwój pęcherzyka Graafa zależy od hormonów podwzgórzowych, przysadkowych - FSH.

Budowa dojrzałego pęcherzyka Graafa:

• błona pęcherzykowa- zewnętrzna (unaczynienie)

wewnętrzna

• błona podstawna

• płyn- odżywia komórkę jajową

• warstwa ziarnista- otacza od wewnątrz pęcherzyk; z czasem rozwarstwia się i tworzy jamę pęcherzykową

• oocyt otoczony jest osłonką przejrzystą i znajduje się na wzgórku jajonośnym

• wokół oocytu jest wieniec promienisty corona radiata

estrogeny - gł. przygotowują samicę do kopulacji, wywołują ruję

owulacja - w czasie lub po zakończeniu rui, w zależności od gatunku;

zdarza się, że komórka jajowa może wypaść do jamy otrzewnowej;

stadia rozwoju ciałka żółtego:

1. ciałko czerwone (corpus rubrum) - hemoglobina z czerwonej na żółtą

2. ciałko żółte (corpus luteum) :

mniejsze od pęcherzyka Graafa

namnażanie komórek luteinowych

ma postać grzybka lub stożka

-ciąża- ciałko żółte utrzymuje się do końca ciąży

-brak ciąży- w macicy pojawia się prostaglandyna, która wraz z krwią dostaje się do

jajnika; następuje spadek ukrwienia c.żółtego i rozpuszczenie; powstaje:

3. ciałko białe (corpus albicans)

JAJOWÓD

Budowa:

• lejek jajowodu infendibulum tubae

• brzeg lejka zakończony jest strzępkami jajowodu fimbrie tubae

• ampułkowa te rozszerzenie jajowodu ampulla tubae uterinae

• cieśń jajowodu isthmus tubae uterinae

u klaczy jajowód uchodzi do rogu macicy na brodawce macicznej jajowodu (papilla uterina tubae);

na dnie lejka jajowodu znajduje się otwór jajowodu wewnętrzny, który łączy jamę otrzewnową ze środowiskiem zewnętrznym (przez jajowód, macicę, pochwę); jest to jedyne takie połączenie w organizmie;

Budowa histologiczna:

• błona surowicza

• błona mięśniowa

• błona śluzowa- nabłonek jednowarstwowy cylindryczny; niektóre komórki mają mikrokosmki (ruch w kierunku macicy); kosmki przesuwają komórkę jajową; w czasie rui następuje złuszczenie nabłonka jajowodu;

zapłodnienie ma miejsce w 1/3 wysokości jajowodu;

Otrzewna tworzy torebkę jajnikową- u suk bardzo otłuszczona; z jednej strony łączy się ona z jajowodem.

Warstwa mięśniowa jajowodu: - włókna podłużne

- włókna poprzeczne

- włókna skośne-w mięśniówce macicy- może dopasować się

do różnych kształtów;

MACICA

Budowa anatomiczna:

• rogi macicy cornua uteri

• trzon macicy corpus uteri

• szyjka macicy cervix uteri

Przewód szyjki macicy (canalis cervicis uteri) łączy się z macicą ujściem wewnętrznym (ostium uteri internum), a z pochwą ujściem macicznym zewnętrznym (ostium uteri externum).

Warstwy ściany macicy:

• śluzowa

• mięśniowa

• surowicza

• przymacicze (parametrium)-tk. łączna podsurowicza zlokalizowana pod więzadłem szerokim, w której przebiegają naczynia i nerwy

Więzadła szerokie macicy (ligamentum latum uteri) przymocowują trzon i rogi macicy do ściany grzbietowej jamy brzusznej i miednicznej.

Rodzaje macic (rozwój z przewodów Mϋllera):

macica powstaje przez częściowe zrośnięcie się doogonowych odcinków przewodów

przypranerczowych; w zależności od tego na jak dużej wysokości zrastają się te

przewody można wyróżnić różne typy macic:

1. macica podwójna - uterus duplex - przewody przypranerczowe nie zrastają się prawie wcale; 2 szyjki macicy

2 macice

np. królik, nutria, nietoperz

2. macica dwudzielna - uterus bipartitus - między zrośniętymi odcinkami przewodu pozostaje przegroda; 1 ujście zewnętrzne szyjki macicy

2 ujścia wewnętrzne szyjki macicy

np. świnka morska

3. macica dwurożna przedzielona - uterus bicornis subseptus - szyjka całkowicie zrośnięta, trzon podzielony;

np. małe przeżuwacze, świnia, mięsożerne

4. macica dwurożna nieprzedzielona - uterus bicornis nonsubseptus - trzon zrośnięty;

np. kopytne

5. macica pojedyncza - uterus simplex - całkowite zrośnięcie przewodów przypranerczowych na dość długim odcinku i zupełny zanik przegrody między tymi przewodami;

np. naczelne

bydło- macica wygląda jak baranie rogi; młode krowy- macica jest w jamie miednicznej

starsze krowy- macica opada do jamy otrzewnowej

klacz- macica wygląda jak płozy sań, wyginają się do góry, nie czuć szyjki macicy;

świnie- macica bardzo długa, podobna do jelit; dł. do 1m; jajnik podobny do owocu morwy;

Macica jest również gruczołem dokrewnym; wytwarza:

- prostaglandyny

- łożysko - produkuje progesteron; od 3 mies. ciąży przejmuje funkcję c.żółtego (za

wyjątkiem mięsożernych)

ŁOŻYSKO

Narząd powstający w wyniku połączenia kosmówki płodu z odpowiednią strukturą błony śluzowej macicy.

Podziały łożysk:

• ze względu na ilość warstw

1. nabłonkowo-kosmówkowe - placenta epitheliochorialis

6 warstw: śródbłonek naczyń krwionośnych

tk. mezenchymatyczna części płodowe

nabłonek kosmówki

nabłonek endometrium

tk. łączna endometrium części matczyne

naczynia krwionośne włosowate

najluźniejsze połączenie

np. świnie, klacze

2. łącznotkankowo-kosmówkowe - placenta desmochorialis s. syndesmochorialis

dochodzi do zniszczenia endometrium przez trofoblast

5 warstw

np. małe i duże przeżuwacze

3. śródbłonkowo-kosmówkowe - placenta endotheliochorialis

kosmki kosmówki wnikają do naczyń krwionośnych włosowatych błony śluzowej macicy

4 warstwy

np. mięsożerne

4. krwio-kosmówkowe - placenta haemochorialis

naczynia krwionośne tworzą zatoki gdzie wnikają kosmki kosmówki

3 warstwy

np. naczelne, gryzonie

a i b - łożyska nieinwazyjne

c i d - łożyska inwazyjne

• ze względu na rozmieszczenie kosmków na kosmówce

1. rozproszone = rozsiane - placenta diffusa s. disseminata

kosmki kosmówki rozproszone są na całej powierzchni

np. klacze, świnie

2. liścieniowate = wielokrotne - placenta cotyledonaria s. multiplex

kosmki na kosmówce są w niektórych tylko miejscach zwanych liścieniami

liścienie (płód) łączą się z brodawkami macicznymi (matka) - corumbule endometriales - tworząc łożyszcza - placenton

np. krowy ( 60-120 łożyszcz)

3. popręgowe = pierścieniowate - placenta zonaria

kosmki zgrupowane są w obrębie pasma otaczającego część środkową jaja płodowego, pozostała część kosmówki jest gładka

np. mięsożerne

4. tarczowate - placenta discoidalis

kosmki na kosmówce zgrupowane są na obszarze przypominającym tarczę

np. naczelne, gryzonie

SZYJKA MACICY

• bydło - 4 poprzeczne fałdy, szczelnie zamknięta

• owca, koza - fałdy z tk. chrzęstną, bardzo szczelne

• klacz - brak fałdów poprzecznych tylko podłużne

• świnie - fałdy poduszeczkowate

Ćwiczenie 2

3. Metody poskramiania zwierząt

Jeśli nie ma zapewnionych bezpiecznych warunków, można odstąpić od badania.

Na początku należy przywitać się ze zwierzęciem.

KOŃ:

• musi mieć ogłowie np. kantar

• zwykle przy głowie jest właściciel i odwraca uwagę konia od lek. wet.

• pętla Gagnyego - z liny, imituje kantar lub uździenicę

• gdy koń chce się położyć należy pociągnąć go za głowę do góry

• dudka (jedno- lub dwuramienna) - drażni n. błędny powodując uspokojenie konia

• zabezpieczenie przed kopnięciem:

• uniesienie jednej kończyny piersiowej

• hypolasso - dwie pętle na pęcinach tylnych nóg

ściągnąć linę, by kończyny były blisko siebie

linę założyć na szyję i zawiązać na jedną kokardkę

• stać jak najbliżej nóg zwierzęcia - lepiej być odepchniętym niż kopniętym

• badanie zza winkla - za rogiem jakiejś ściany

• najpierw zapoznać się ze zw.- pogłaskać, poklepać, dopiero potem badać per rectum

• najlepiej stosować poskromy

BYDŁO:

• chwyt za przegrodę nosową

• chwyt za róg - ten bliżej nas i przechylenie głowy

• klucz Harmsa - do nosa

• uniesienie ogona lekko do góry (hamulec teksański) - wtedy można ustawić tyłek krowy jak się chce, następnie ustawiamy dwoje ludzi po obu stronach, by chwycili za fałdy pachwinowe

• gdy krowa leży i nie chce wstać, wlewamy jej trochę zimnej wody do ucha

• pętanie kończyn tylnych w ósemkę

• buhaj - musi mieć w nosie kółko

• drążek do oprowadzania

ŚWINIE:

• zakładanie postronka na tylną kończynę

• pętla Mϋllera - nakładamy na szczękę i ciągniemy świnię, która cofa się aż oprze się o ścianę

• by przewrócić, zakładamy pętlę na przednią i tylną kończynę

• prosięta - chwyt za tylne kończyny

odwracamy grzbietem do siebie i między nogi

PSY:

• kagańce

• przewiązki na pysk

• dobry i mocny chwyt

KOTY:

• postawić na czymś śliskim

• w rękaw fartucha

• zawinięcie w ręcznik

• włożyć do buta z cholewką

4. Narzędzia

Narzędzia powinny być czyste, jałowe, podgrzane do temp. ciała; srom należy umyć; środek poślizgowy; narzędzia wprowadza się w pozycji zamkniętej; dopiero po wprowadzeniu przekręcamy je do pozycji badania, otwieramy i oceniamy.

1. wzierniki pochwowe

• Skatkina - wygląda jak „kaczy dziób”; służy do oglądania zewnętrznego ujścia szyjki macicy u dużych zwierząt, a także przedsionka pochwy i pochwy;

• Miłowanowa

• Polańskiego (śrubowy) - górne ramię jest podzielone;

• Albrechtsena

• wziernik rurowy Uebellego - oglądanie zewnętrznego ujścia szyjki macicy w celu:

• sprawdzenia stopnia rozwarcia

• zmiany

• stany zapalne

• pobrania materiału (ustalenie czy samica jest w ciąży lub w jakiej fazie cyklu)

2. rozwieracze pochwowe

• Heistera (pochwowy)

• Albrechtsena (sprężynowy) - rozwarcie sromu i przedsionka pochwy

• Polańskiego

• Hegemana (dla suk)

3. rozwieracze szyjki macicznej

• igitator

4. katetery domaciczne

• kateter Getzego - z oliwką, do badania drożności jajowodów:

• przedmuchiwanie (perturbatio)

• przepłukiwanie (persulfatio)

• kateter wygięty podwójnie esowaty

• kateter powrotny Soderlunda

zastosowanie:

• wprowadzanie leków

• upuszczanie patologicznej zawartości

• inseminacja

5. cewniki do pęcherza moczowego

6. noże pętelkowe do usuwania zanieczyszczeń

7. narzędzia do uszczelniania sromu

• klin Bayera

• trójkąt Lunda

• przyrząd Flesha

• szew kapciuchowy

8. narzędzia do ovariorectomii

• perforator Rudolfa

• efiminator Alforta (ekranowy)

9. narzędzia do albrechtzenizacji

• kleszcze szparowe

• rozwieracz

• zgłębnik

10. narzędzia stosowane przy porodzie

• kołki

• łańcuszki porodowe

• haki porodowe (Obermayera, Harmsa, Orteraga)

• szczudło porodowe Kina

• kleszcze Wita

• kleszcze Pulsona

11. narzędzia do fetotomii

• fetotom Thygesena

• piłka drucikowa Lyssa

• przetyczka do fetotomu

• uchwyty do piłki

• zawłoczka Bahlkego lub Sanda

• hak Krey-Schottlera

• łańcuszki porodowe

• haki typu ostrego

12. narzędzia do cesarskiego cięcia

• materiał szewny atraumatyczny

• igły, kochery, peany

• skalpel

• pompa ssąco-tłocząca

• imadło

• łańcuszki porodowe

• fetotom

13. narzędzia do zabiegów na wymieniu

• przedzdajacze

• pompka Eversa

• katetery nostrzykowe

• kaniule

• nóż strzykowy

śrutownik Becka:

• zadawanie kulek ołowianych (śrut ołowiany) do macicy świni

• ma to na celu oszukanie samicy, że jest w ciąży, by jadła i przybierała na wadze i nie wchodziła w ruję

Ćwiczenie 3

5.Poród fizjologiczny (partus maturus)

def.: proces fizjologiczny, w czasie którego dojrzały płód, jego błony płodowe i zawarte w nich wody płodowe są wydalane do środowiska zewnętrznego przy użyciu naturalnych sił matki, przez naturalne drogi rodne samicy;

dojrzałość porodowa płodu:

• źrebię, cielę - ciężar płodu fizjologicznie powinna wynosić mniej niż 10% ciężaru matki

co stanowi ok. 40-60 kg

• owce, kozy - ciężar płodu stanowi 5-10% ciężaru matki

• świnia - waga prosiąt wynosi 1-2 kg

• psy - waga miotu u ras dużych to 1-2% ciężaru ciała matki

u ras małych to 5-7% ciężaru ciała matki

waga szczenięcia - 100-500 g

stopień owłosienia:

wszystkie zwierzęta domowe mają rozwiniętą okrywę włosową

uzębienie noworodków:

• cielęta - w czasie porodu są już wyrżnięte siekacze, 3 pary mlecznych zębów

trzonowych

• źrebięta - posiadają 3 pary mlecznych trzonowców w szczęce i żuchwie oraz

wyrośnięte cęgi w szczęce

• owce i kozy - u płodów dojrzałych powinny być wyrośnięte cęgi i siekacze

• prosięta - widoczne ostre kły, siekacze oraz mleczne przedtrzonowe i trzonowce

• szczenięta i kocięta - rodzą się bezzębne

czas trwania ciąży:

• klacz 330 dni (320-350)

• osły 365 dni

• bydło - rasy nizinne 264-295 dni

rasy górskie 272-306 dni

przeciętnie 288 dni

• słoń 660 dni

• żyrafa 435 dni

• szympans 227 dni

• owce i kozy 150 dni (140-160)

• świnia 114 dni (110-121)

• psy 63 dni (58-70)

• koty 60 dni (56-65)

• królik 30 dni (28-36)

• norka 47 dni (36-85)

• chomik 16 dni (15-19)

• tchórzofretka 42 dni (39-49)

• nutria 130 dni (128-132)

• świnka morska 67 dni (62-72)

• szczur 20 dni (16-22)

• mysz biała 22 dni (18-25)

cechy odróżniające mięśnie macicy od innych mięśni:

• kurczenie w różnych kierunkach - może dostosować się do różnych kształtów jak np. płód

• 10x większa zdolność kurczenia się niż mm. poprzecznie prążkowane

• włókna mięśniowe macicy mają mostki między komórkami ułatwiające komunikację między poszczególnymi komórkami mm.;

gdy jedna komórka zacznie się kurczyć, inne komórki również się kurczą;

im bliżej porodu tym więcej tych mostków;

pod koniec ciąży kurczy się już cała macica;

na początku ciąży występuje blok progesteronowy, który utrzymuje błonę komórkową w potencjale spoczynkowym - macica się nie kurczy

wraz z długością trwania ciąży następuje wzrost ilości receptorów dla oksytocyny na bł. kom. macicy;

Hormony biorące udział podczas ciąży i porodu:

• estrogeny

• zwiększają amplitudę potencjałów czynnościowych, co powoduje wzrost siły skurczu kom. mm.

• pobudzają metabolizm

• zwiększają lb. rec. dla oksytocyny w miometrium

• przygotowują drogi rodne do porodu: nacieczenie, obrzęk, obrzęk wymienia

• zwiększają przepuszczalność naczyń krwionośnych: płyn przesiąka z naczyń do okolicznych tkanek i powstają fizjologiczne obrzęki

• w wymieniu - rozwój kanalików wyprowadzających mleko

• progesteron

• rozwój pęcherzyków mleko twórczych w gruczole mlekowym

• utrzymuje blok progesteronowy: hyperpolaryzacja→potrzeba większego bodźca by spowodować depolaryzację

• hamuje procesy metaboliczne

3.oksytocyna

• łączy się z rec. w mięśniówce macicy→depolaryzacja bł. kom. miometrium→skurcz mięśniówki macicy

• podczas ciąży - blok enzymatyczny: w łożysku wytwarzana jest oksytocynaza, która dostaje się do krwi matki i rozkłada oksytocynę

• gdy łożysko traci swoją fizjologiczną aktywność (pod koniec ciąży) następuje spadek il. oksytocynazy i wzrost il. Oksytocyny

4.prostaglandyny (gł. PGF2)

• działanie luteolityczne - likwiduje c.żółte→wzrost il. progesteronu→zmniejsza się blok progesteronowy

• zdolność kurczenia się macicy (podobnie jak oksytocyna ale oksytocyna działa tylko jak są rec. oksytocyny; PG działa niezależnie od rec.)

• rozluźnia szyjkę macicy

• produkowane są przez bł. mm. macicy (miometrium);

• podczas ciąży też są produkowane, ale nie wchłaniają się do krwi tylko są wydalane do wnętrza macicy

5.relaksyna

• największe stężenie 2-3 tyg. przed porodem

• rozluźnia więzadła, połączenia chrzęstne i łącznotkankowe w miednicy, by mogła się dopasować do wielkości płodu

• hamuje skurcze macicy (rozluźnia)

• produkowana przez jajnik i łożysko

Neurohormonalna regulacja porodu:

1. płodowy układ podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowy

2. gestageny i estrogeny płodowo-łożyskowe

3. PG - gł. PGF2

4. Oksytocyna przysadkowa matki

Płód staje się na tyle duży, że matka nie jest w stanie zapewnić mu składników odżywczych i tlenu, by mógł funkcjonować; następuje wzrost il. CO2 i innych metabolitów.

Przed porodem nadnercza płodu stają się kilka razy większe, bo produkują sterydy, które informują matkę, że płód jest gotowy do porodu.

podwzgórze płodu

 wydziela ACTH-RH

przysadka

 wydziela ACTH (hormon adrenokortykotropowy)

nadnercza

 wydzielają kortyzon

kortyzon do krwi matki



Informuje ukł. hormonalny, że płód jest gotowy



spadek il. progesteronu

wzrost il. estrogenów



PORÓD (najpierw powolne skurcze potem wypierające)

Objawy zwiastunowe:

1. bydło

• obrzęk sromu

• rozpulchnienie okołoporodowe tk. łącznej

• delikatne, ostrożne poruszanie się

• zapadnięcie krzyża (rozluźnienie więz. kolcowo-guzowo-kulszowego)

• upłynnienie czopa śluzowego szyjki macicy (wisi w postaci długiej nici śluzu - mętny)

• wymię obrzękłe, pojawia się siara (początkowo bezbarwna, bursztynowa, potem biało-żółta) zwykle tuż przed porodem, czasem nawet tydzień

• spadek ciepłoty ciała do 38C na 12-36 h przed porodem

2. klacz

• obrzęk sromu

• zapadnięcie krzyża

• powiększenie wymienia

• siara wypływa na sutki i zasycha (bursztynowe strupki)

3. świnie

• bardzo obwisły brzuch

• powolne, delikatne poruszanie się

• nitkowaty śluz z dróg rodnych - początkowo przejrzysty, potem mętny

• na kilka godz. przed porodem pojawia się siara ( po naciśnięciu sutka wytryskuje)

• zaczerwienienie sromu i gruczołu mlekowego

• robienie gniazda

4. suki

• robienie gniazda

• popiskiwanie, załatwianie się (w czasie skurczów przedporodowych)

• wzrost temp. ciała 2-3 dni przed porodem

• obniżenie temp. poniżej 37C tuż przed porodem (8-24 h)

Fazy porodu:

1. otwieranie szyjki macicy - dolores ante partum

trwanie:

• klacz 2-3 h, czasem do 12 h

• krowa 3-6 h

• koza 3-6 h, czasem dłużej

• owca 3-6 h

• świnia 2-6 h

• suka, kotka 3-10 h

pełne rozwarcie jest wtedy, gdy światło macicy = światłu pochwy

faza ta zależy tylko od mięśniówki macicy

2. wypieranie płodu - dolores ad partum

w pochwie znajdują się mechanoreceptory, które drażnione przez płód pobudzają tłocznię brzuszną do parcia - jest to odruch Fergusona;

skurcz macicy + tłocznia brzuszna→wzrost ciśnienia w jamie brzusznej→wyparcie płodu;

faza ta jest o wiele krótsza:

• klacz 15-30 min

• krowa 0,5-kilka godz.

• koza i owca 15 min-2 h

• świnia 2-12 h (w zależności od ilości płodów)

• suka 1-6 h (w zależności od ilości płodów)

jeśli przed pełnym rozwarciem szyjki macicy i pochwy pękną błony płodowe, poród już nie będzie fizjologiczny

zwykle omocznia wychodzi wcześniej

3. wypieranie popłodu - dolores post partum

trwanie:

• klacz 15-30 min, max 2 h

• krowa do 8 h, 8-12 h - opóźnione, powyżej 12 h - zatrzymanie

• koza i owca kilka godz. po porodzie

• świnia po ostatnim płodzie lub co 3-4 płody

• suka razem z płodami lub tuż po płodzie lub płód, płód i 2 łożyska

Najmniejsza bolesność jest u świń.

3 podstawowe pojęcia:

1. POŁOŻENIE PŁODU situs - stosunek długiej osi płodu do długiej osi ciała matki;

• powinno być proste/podłużne - długa oś ciała matki jest zgodna z długą osią ciała płodu;

może być z przodowaniem: główkowym

pośladkowym

• odstępstwa:

położenie: pionowe

poziome

przodowanie: grzbietowe

brzuszne

2. POSTAWA PŁODU positio - stosunek grzbietu płodu do grzbietu matki

• dolna - grzbiet płodu leży na jamie brzusznej matki

• górna - grzbiet płodu znajduje się przy grzbiecie matki

• boczna

• półboczna

może być z przodowaniem główkowym lub pośladkowym

3. UŁOŻENIE PŁODU habitus - stosunek wolnych części płodu-głowa, kończyny, ogon-w stosunku do jego tułowia;

• fizjologicznie w przypadku przodowania główkowego powinny być wyprostowane kończyny przednie a na nich leżeć głowa;

nozdrza leżą na wysokości stawów nadgarstkowych, obie gałęzie żuchwy przylegają do nóg;

• w przodowaniu pośladkowym obie tylne kończyny wychodzą jako pierwsze a między nimi ogon;

W okresie ciąży u klaczy jest postawa dolna; podczas skurczów porodowych następuje przejście z postawy dolnej do górnej. Pysk jest ułożony na stawie pęcinowym, wyprostowane kończyny przednie, tylne zaś podkurczone. U klaczy fizjologiczna może być też postawa boczna i dolna.

U krowy fizjologiczna jest tylko postawa górna.

Określenie żywotności płodu:

1. przodowanie główkowe

• odruch koronkowy - ucisk; jeśli płód jest żywy, to próbuje wyrwać kończynę

• odruch rogówkowy - ucisk na gałkę oczną→cofanie głowy

• odruch ssania - włożenie palca do jamy gębowej

2. przodowanie pośladkowe

• odruch koronkowy

• odruch m. zwieracza odbytu

Określenie rodzaju przodowania:

• kończyny przednie

• stawy zginają się w tym samym kierunku

• kończyny tylne

• guz piętowy

• stawy zginają się naprzemiennie

Badanie poporodowe samicy (bardzo istotne):

1. czy nie ma drugiego płodu

2. czy nie ma uszkodzeń dróg rodnych (szyjka macicy)-krwawienia

3. czy łożysko będzie prawidłowo odchodziło

Ćwiczenie 4.

6. Poród ciężki partus gravis

poród, podczas którego dochodzi do komplikacji uniemożliwiających poród fizjologiczny/fizjologiczne wyparcie płodu;

Przyczyny ciężkiego porodu:

1. ze strony matki

1. nienormalne bóle porodowe

1. zbyt słabe

• pierwotne - od początku trwania porodu; jest już termin porodu, ale jest bardzo słaba praca tłoczni brzusznej co uniemożliwia poród

tłocznia brzuszna - mm. międzyżebrowe, przepona i mm. brzucha; odruch Fergusona;

przyczyny osłabienia:

• niedobory oksytocyny, estrogenów (wytwarzają rec. dla oksytocyny)

• wycieńczenie organizmu (choroby wyniszczające, niedożywienie)

• wtórne - na początku porodu są normalne, w pewnym momencie ulegają osłabieniu;

przyczyny osłabienia:

• nieprawidłowa postawa, położenie, ułożenie

• może dojść do spazmu macicy (cały czas przykurcz)

• po podaniu środków - na początku zbyt silne parcia, potem następuje osłabienie parć (zmęczenie mięśniówki macicy)

2. zbyt silne - początkowo silne, potem osłabienie (wtórne)

2. wąskość dróg rodnych

1. wąskość pochwy i sromu

• u zwierząt młodych (jałówki, suki, klacze-bardzo rzadko); nie wiadomo też jak zwierzę będzie reagowało;

często zdarza się przewężenie w okolicy pierścienia błony dziewiczej (często u jałówek); w tych przypadkach musi się odbyć poród na siłę (może doprowadzić do przerwania pochwy lub sromu);

bardzo często u jałówek dochodzi do przerwania pochwy w okolicy pierścienia błony dziewiczej-po wygojeniu pozostaje blizna→zwężenie dróg rodnych;

pękanie naczyń w okolicy pochwy (t. i ż. maciczna grubości kciuka)-może dojść do skrwawienia; pęknięcie należy zszyć→brak zakażeń, mniejsze blizny;

• blizny - pozostałość po wygojeniu głębokich ran; jest to tk. łączna, która nie podlega rozciąganiu; nie dochodzi też w tym miejscu do rozpulchnienia bł. śluzowej

• torbiele

• guzy

• krwiaki

• nieszczelność sromu - szpara jest większa niż normalnie; następuje zasysanie powietrza do pochwy→ciągłe drażnienie bł. śluzowej→ stan zapalny→niepłodności; w takim przypadku wykonuje się plastykę sromu, co powoduje wąskość dróg rodnych;

• nieprawidłowa pomoc przy porodzie (zbyt częste wkładanie i wyciąganie ręki) - dochodzi do obrzęku tk. okalających pochwę;

2. wąskość szyjki macicy

• brak rozwarcia szyjki macicy

• niedorozwarcie szyjki macicy - średnica szyjki macicy nie jest taka sama jak średnica pochwy;

przyczyny niedorozwarcie:

• osłabione bóle porodowe

• zaparcia

• skręty macicy - torsio uteri

• blizny - po wcześniejszych uszkodzeniach

• spazm - skurcz szyjki macicy (często łączy się ze spazmem macicy-zbyt wczesne podanie środków kurczących macicę)

• zbyt wczesne pękanie błon płodowych

skręty macicy - 2 rodzaje:

• przedszyjkowe torsio uteri praecervicalis - skręt przed szyjką macicy

• zaszyjkowe torsio uteri postcervicalis - skręt razem z szyjką macicy; fałdy tworzą się też w pochwie; łatwiej rozpoznać;

• prawostronne - macica skręca się w prawo, fałdy są w lewo

• lewostronne - od strony macicy fałdy są w lewo, od zewnątrz-w prawo

stopnie skrętu: 90, 180, 270, 360

przyczyny skrętu macicy:

• tuż przed porodem przy zmianie postawy płodu (z dolnej lub bocznej na górną)

• przy nagłych ruchach zwierzęcia

rozpoznawanie rodzaju skrętu:

• zaszyjkowy - w badaniu wyczuwamy fałdy w pochwie; płód da radę rozewrzeć szyjkę i wydostać się na zewnątrz;

• przedszyjkowy - trudno rozpoznać; bad. per rectum - wyczuwamy napięte więz. macicy;

zreponowanie skrętu nie nastręcza większych problemów, ale trzeba mieć dużo siły;

3. wąskość miednicy

• względna

• bezwzględna

łączy się to ściśle z wielkością płodu (względną lub bezwzględną)

• względnie za duży płód - gdy płód jest normalnej dla danego gatunku wielkości, ale drogi rodne są zbyt wąskie

• bezwzględnie za duży płód - gdy drogi rodne mają prawidłową średnicę, a płód jest bardzo duży (wtedy cesarskie cięcie)

3. wypadnięcie pochwy lub pęcherza moczowego

przyczyny:

• przyczyną wypadnięcia pochwy jest zwykle hiperestrogenizacja - gł. u krów (w okresie okołoporodowym), też u suk (w okresie rujowym-gdy jest cieczka); estrogeny powodują wzrost przepuszczalności naczyń krwionośnych (przygotowanie dróg rodnych do ciąży) i uczulają macicę na oksytocynę (wzrost lb. rec.); następuje nacieczenie ściany pochwy, która zaczyna wpuklać się do światła;

• nieprawidłowe stanowiska

• niedobory żywieniowe

następuje wzrost ciśnienia i pochwa jest wypychana na zewnątrz;

4. suchość dróg rodnych (małowodzie)

zdarza się to bardzo rzadko

przyczyny:

• długotrwający poród - szybkie wyparcie wód→wtórna suchość dróg rodnych

• przedwczesne pęknięcie błon płodowych

• odejście błon płodowych przed porodem (odklejenie) - gł. u klaczy, gdzie łożysko jest luźno połączone z macicą; konsekwencje:

• łożysko może utrudniać pomoc przy porodzie

5. pęknięcie macicy

• gdy jest np. niedorozwarcie szyjki macicy lub są silne parcia - macica bardzo silnie obkurcza się na płodzie i pęka

• powstaje przepuklina macicy

• całkowite pęknięcie - płody dostają się do jamy otrzewnowej→stan zapalny

• przy nieprawidłowej fetotomii również może dojść do pęknięcia macicy

• również płód, który umiera wykonuje gwałtowne ruchy kończynami i może uszkodzić macicę doprowadzając do jej pęknięcia

6. opadnięcie macicy - przybliżenie do ściany brzucha

1. skłon macicy (ventroversio) - położenie macicy na dolnej ścianie brzucha

2. zgięcie macicy (ventroflexio) - przesunięcie macicy w kierunku ściany brzucha i do tyłu

konsekwencje: gdy macica zacznie się kurczyć, napierać będzie kierunku innym niż szyjka macicy→niedorozwarcie i pękanie macicy;

7. puchlina wód płodowych = wielowodzie

przyczyny:

• zaburzone krążenie w łożysku

• zaburzenia krążenia płodu

• schorzenia nerek płodu - płyn gromadzi się w płodzie

8. przepuklina brzuszna, przez którą wypadła ciężarna macica podczas porodu

2. ze strony płodu

1. względnie i bezwzględnie za duży płód

2. martwy płód - może się urodzić normalnie, ale nie współpracuje przy porodzie; często może dochodzić do nieprawidłowych ułożeń = zawinięć: główki, kończyn np. zaparcie nosowe potem czołowe, głowa opada jeszcze niżej, bo płód się nie porusza;

3. potworkowatości płodu - często wskazanie do cesarki, np. wodogłowie, dwugłowce, syjamskie, dodatkowe kończyny, bezpostaciowiec (duża kula z kończynami), wynicowce;

4. nieprawidłowe ułożenie głowy

1. zaparcia - opadnięcie głowy na dół

• nosowe

• czołowe

• potyliczne

najczęściej odcinamy głowę z szyją

2. zawinięcie głowy do góry na grzbiet

przyczyny:

• niedorozwarcie szyjki

• nieumiejętna pomoc przy porodzie

może być z jednoczesnym skręceniem na bok

3. zawinięcie na bok - często głowa zostaje w dole głodowym

5. zaparcia przednich kończyn - jedno- lub obustronne

1. kopytowe, racicowe, koronowe

2. nadgarstkowe

3. łokciowe

4. barkowe

• wklinowane (do dróg rodnych)

• niewklinowane

6. zaparcia tylnych kończyn - jedno- lub obustronne

1. kopytowe, racicowe, koronowe

2. skokowe

3. biodrowe

• wklinowane

• niewklinowane

7. zaparcie ogona

8. nieprawidłowe postawy

• dolna (wyj. u źrebaka - postawa ta może być fizjologiczna)

• boczna

zawsze przy porodzie trzeba doprowadzić do postawy górnej z przodowaniem główkowym

9. nieprawidłowe położenie

• pionowe

• poprzeczne

z przodowaniem brzusznym lub grzbietowym

położenie pionowe z przodowaniem brzusznym to postawa siedzącego psa

3. ze strony człowieka

1. nieprawidłowe użytkowanie zwierzęcia

• męczenie

• zbyt gwałtowne ruchy

• nieprawidłowe żywienie (wychudzenie)

• nieprawidłowe stanowiska (zbyt krótkie)

2. nieprawidłowa profilaktyka

• nierozpoznanie ciąży bliźniaczych u klaczy, potworkowatości

3. podczas porodu

• zbyt późne wezwanie

• nieodpowiednia pomoc przy porodzie

• zbyt częste wkładanie ręki do dróg rodnych

Ćwiczenie 5

7. Rozwiązywanie ciężkich porodów metodą korekcji

Korekcja = repozycja - gdy nieprawidłowa postawa, położenie, ułożenie; polega na ręcznym lub przy użyciu narzędzi nadaniu prawidłowego położenia, ułożenia czy postawy;

Zasady (by uzyskać zamierzony efekt ale nie doprowadzić do uszkodzeń):

• zabezpieczenie samicy - poskrom, hypolasso

• zapewnienie maksimum miejsca w drogach rodnych samicy - płód spycha się do macicy

• ustawienie samicy wyżej zadem

• ułożenie w pozycji na grzbiecie

• uzupełnić wody płodowe, by rozciągnąć ścianę macicy

• korekcję przeprowadzamy w przerwach między parciami

• gdy zbyt silne parcia:

• sonda do tchawicy

• środki zwiotczające mm. gładkie - Clenbuterol

• środki uspokajające i przeciwbólowe

Przeprowadzenie korekcji jest trudne u klaczy, bo źrebię ma długą szyję i kończyny; trudności są także u małych zwierząt i u świń.

Technika korekcyjna:

• Nieprawidłowe ułożenie główki

1. Zaparcie główki i opadnięcie główki na przedpiersie

• chwytamy dłonią za gałąź żuchwy, spychamy płód do macicy, prostujemy główkę i wprowadzamy do miednicy

• przy zaparciu nosowym może wystarczyć podłożenie płaskiej dłoni pod żuchwę, by wyprostować głowę

• chwyt kleszczowy - palcem wskazującym i kciukiem chwytamy za oczodoły, spychamy płód do macicy, prostujemy główkę i wprowadzamy do kanału miednicy

• pętla szczękowa - pętlę zakładamy za szczękę i podciągamy za główkę jednocześnie spychając płód do macicy

• szczudło porodowe Kina - pętlę zakładamy do jamy ustnej płodu, a ramiona opieramy o kość czołową; spychamy płód do macicy jednocześnie podnosząc główkę

• jeśli główka opadła na przedpiersie, należy zepchnąć płód do macicy i doprowadzić do zaparcia nadgarstkowego

• u źrebiąt przy zawinięciu główki czy opadnięciu często dochodzi do śmierci płodu; ankiloza = zesztywnienie→fetotomia; jeśli płód żyje→cesarka

2. zawinięcie główki na bok

• chwyt za gałąź żuchwy z boku - uciskając na główkę spychamy płód do macicy jednocześnie prostując główkę

• chwyt za nozdrza - spychamy płód do macicy, prostujemy główkę i wprowadzamy do kanału miednicy

• chwyt za oczodoły - cofamy płód do macicy i prostujemy

• podkładamy płaską dłoń pod gardło, drugą ręką spychamy płód do macicy i prostujemy główkę

konie:

• martwy płód:

• pomagamy sobie parą haków Kry-Schottler'a - należy jak najdalej chwycić za skórę i podciągnąć główkę, potem drugim hakiem chwytamy bliżej i podciągamy;

• gdy jest ankiloza - odcięcie główki lub cesarka

• żywy płód:

• pętla żuchwowa - podciągamy główkę jednocześnie spychając płód do macicy; ręką należy chronić zęby, by nie pokaleczyły dróg rodnych

• pętla kantarowa = Gagnyego - składa się podwójnie linkę, zakłada na potylicę, robi pętlę i jedno z ramion pętli zakłada się na część nosową

• haki oczodołowe na jednej lince - zaczepiamy haki za przyśrodkowe kąty oczodołów i podciągamy

• czterohak Wogla - a przyśrodkowe kąty oczodołów

• jeden hak - zaczepiamy za dalej leżący oczodół

małe przeżuwacze:

• repozycje samą ręką

• kleszcze Albrechtsena - chwytamy za skórę szyi

świnie:

• nie da się wprowadzić dłoni

• haki porodowe - drut lekko zakrzywiony na końcu

suka, kotka:

• palcem

• kleszcze porodowe Kulsola

• jak się nie da - cesarka

3. zawinięcie główki na grzbiet

u dużych zwierząt wiąże się to zwykle z obumarciem płodu:

• obciąć głowę

• zepchnąć do macicy, zawinąć na bok główkę i reponować j.w.

u owcy udaje się samą ręką;

4. skręt główki wzdłuż długiej osi

• chwyt za nozdrza lub oczodoły i skręcenie wzdłuż długiej osi

• Kończyny przednie

1. zaparcie nadgarstkowe

• repozycja po maksymalnym zepchnięciu płodu do macicy; najlepiej przy bocznej postawie płodu

• samą ręką - chwytamy za śródręcze kończyny i unosimy ku górze i ku tyłowi, maksymalnie zginając w stawach; podchodzimy pod raciczkę/kopytko płaską dłonią i spychając płód do macicy ruchem ślizgowym wyprostowujemy kończynę

cielęta:

• pętla Jonka - pętlę końcową zakłada się powyżej pęcinowego, koniec linki przez szparę raciczną; pociągając za łańcuszek wyprostowujemy kończynę; ale nie jest chroniona ściana macicy przed urazami

• szczudło porodowe Kina - pętlę wiążemy w okolicy śródręcza, ramiona opieramy o staw nadgarstkowy, spychamy kończynę do góry i do tyłu, rękę podkładamy pod racicę i prostujemy kończynę

2. zaparcie łokciowe

(nozdrza prawie na wysokości śródręcza)

• założenie linek porodowych powyżej śródręcza (dłoń na kształt stożka na pętli, linka napięta); na wolny koniec linki zakładamy kołek (pętla bieżąca-nie zaciska się); pociągamy za kończynę jednocześnie spychamy staw barkowy do macicy

3. zaparcie barkowe - kończyny podwinięte pod brzuch

• samą ręką - chwyt za przedramię, drugą ręką spychamy płód, by doprowadzić doza parcia nadgarstkowego i postępujemy jak przy zaparciu nadgarstkowym

• repozytor Kina - pętlę wiążemy wokół stawu nadgarstkowego, spychamy płód i jednocześnie podciągamy kończynę do tyłu i do góry, by doprowadzić do zaparcia nadgarstkowego

u szczeniąt i prosiąt zaparcie barkowe można uznać jako sytuację fizjologiczną - płody rodzą się bez większych problemów;

4. skrzyżowanie kończyn nad główką

• spotykane gł. u klaczy

• może dojść do przebicia kopytkami górnego odcinka przedsionka pochwy i prostnicy

• najpierw należy rozciąć krocze, by dostać się do kończyn

• zakładamy pętle na kończyny - kończyny pociągamy w dół i na boki; główkę staramy się dłonią wprowadzić między kończyny

• Kończyny tylne

1. zaparcie skokowe

• samą ręką - podchodzimy pod kończynę, unosimy kończynę spychając jednocześnie w głąb macicy i wyprostowujemy

• szczudło porodowe Kina - linkę zakładamy na śródstopie, ramiona opieramy o guz piętowy, unosimy kończynę i spychamy płód do macicy; wyprostowujemy kończynę

cielęta:

• pętla Jonka - pętla końcowa powyżej stawu pęcinowego, przez szparę raciczną przewlekamy koniec linki; prostujemy kończynę jednocześnie spychając płód do macicy

2. zaparcie biodrowe

zabieg repozycji przeprowadza się na zw. stojącym, a najlepiej na leżącym w pozycji grzbietowej; należy ocenić jak przebiega pępowina, bo może dojść do zapętlenia, przerwania lub uciśnięcia co może doprowadzić do śmierci płodu;

są 2 etapy repozycji:

• chwyt za powrózek Achillesa lub guz piętowy; spychając zad płodu podciągamy kończynę do zaparcia skokowego i reponujemy zaparcie skokowe

• szczudło porodowe Kina - pętla wokół stawu skokowego; kończynę podciągamy doogonowo i ku górze doprowadzając do zaparcia skokowego

• u klaczy przy obustronnym zaparciu biodrowym jest możliwość wydobycia płodu bez repozycji - przy dużych klaczach i małych płodach:

• pętla Saakego (końcowa) - opasuje tułów płodu przed wpustem do miednicy; oczko pętli znajduje się no kości krzyżowej płodu; u dołu przebiega druga linka

• pętla Wejmana (końcowa) - przebiega przez pachwiny płodu-jedna linka przez jedną pachwinę, druga linka przez drugą pachwinę

• Nieprawidłowe postawy płodu

1. boczna

• płody żywe i przodowanie główkowe - chwyt za nozdrza lub oczodoły i skręcenie główki→płód sam się przekręca

• płody martwe - założenie linki na wyżej leżącą kończynę i pociągnięcie za nią, jednocześnie układamy dłoń pod niżej leżącą kończynę i podnosimy→chwyt Kamera

• skrzyżowanie kończyn i za pomocą linek porodowych ściągnięcie kończyny w dół i na boki

• przodowanie pośladkowe:

• pociąganie za wyżej leżącą kończynę

• skrzyżowanie kończyn i ciągnięcie w dół i na boki

2. dolna

• płody żywe - chwyt za nozdrza i oczodoły i skręcenie główki

• skrzyżowanie kończyn i obrócenie płodu wykorzystując zasadę dźwigni

• można też założyć pętlę ósemkową, między nią włożyć kołek i obrócić płód

• stara metoda: mankiety Benesza zakładało się na przednie kończyny, w taki mankiet wkładało się „widelec” i przekręcało

• przodowanie pośladkowe - skrzyżowanie kończyn i zasada dźwigni

• Nieprawidłowe położenia

1. poziome = poprzeczne

• przodowanie brzuszne - 4 kończyny wklinowują się w drogi rodne

• zniesienie silnych bólów

• uzupełnienie wód płodowych

• ustalenie, które kończyny są przednie, a które tylne i czy są to kończyny tego samego płodu (zaczynamy od jednej kończyny, idziemy do tułowia, potem do drugiej kończyny, znów do tułowia itd. aż do czwartej kończyny); kończyna przednia - 1 i 2 staw zgina się w tą samą stronę, kończyna tylna - 1 i 2 staw zginają się w różne strony

• wynicowiec zgięty (potworkowatość płodu) - należy sprawdzić czy nie ma na zewnątrz trzewi→fetotomia

• repozycja - łańcuszki na kończyny tylne; przód spychamy do macicy, doprowadzając do postawy bocznej z przodowaniem pośladkowym

• przodowanie grzbietowe - trudne do repozycji

• chwyt za ogon lub palec do odbytu - spychamy płód do macicy, tylną część ciała podciągamy doprowadzając do obustronnego zaparcia biodrowego i to reponujemy

2. pionowe

• przodowanie brzuszne

• 4 kończyny - określić, które są przednie, a które tylne

• zakładamy na tylne kończyny łańcuszki, podciągamy zad i spychamy przód doprowadzając do postawy dolnej z przodowaniem pośladkowym, następnie doprowadzamy do postawy górnej

• przodowanie grzbietowe

• jeśli bliżej przód, chwytamy za szyję i podciągamy a zad spychamy

• jeśli bliżej zad, spychamy przód a podciągamy zad

Ćwiczenie 6

8.Pomoc przy porodzie fizjologicznym

1. pomieszczenie dla rodzącej samicy - porodówka

• widne

• czysta ściółka

• wybielone ściany

• nie może się pylić

• w porodówce umieszczamy samicę na 2 tyg. przed spodziewanym terminem porodu, by wytworzyła przeciwciała w stosunku do antygenów bytujących w danym środowisku i następnie przekazała je wraz z mlekiem noworodkowi

2. przygotowanie przed porodem

• bele słomy - w razie gdy wypadnie pochwa ustawiamy na nich samicę, by podnieść zad do góry

• ręczniki

• woda

• środki dezynfekcyjne

• środki poślizgowe

• leki wzmacniające

3. środki bezpieczeństwa

• trzymanie za nozdrza

• klucz Harmsa

• min. 1 osoba przy głowie - trzyma za kantar

• 2 osoby przy bokach zwierzęcia

• chwyt pachwinowy u krów

• uderzenie po grzbiecie lub czole w celu odwrócenia uwagi - u klaczy

• hypolasso - linka zawiązana na tylnych kończynach, przeciągnięta przez klatkę piersiową i zawiązana na szyi

• dudka lub kantar u klaczy

• poskrom

4. przygotowanie czystego sprzętu

• linki lub łańcuszki porodowe (łańcuszki łatwiej dezynfekować, są bardziej trwałe)

• kołki porodowe

• haki tępo- (do żywych płodów) i ostrokończyste (do martwych płodów) zakładane na oczodoły

• palczaki - noże zakładane na skórę

• wiadro z ciepłą i zimną wodą

• czyste płachty i prześcieradła

5. postępowanie

• obmycie zadu zwierzęcia środkiem lekko odkażającym np. nadmanganian potasu, Vircon

• nałożenie czystej odzieży ochronnej, fartuchy nieprzemakalne

• odkażenie rąk

• ustalenie za pomocą badania ogólnego stanu zdrowia samicy - może trzeba będzie zastosować wlew dożylny, podać środek do macicy itp. - należy od razu to wykonać

• stosowanie świeżo wyjałowionych narzędzi

• wszystkie zabiegi należy przeprowadzać z rozwagą i pomysłem (sposób rozwiązania porodu należy ustalić w ciągu 15 min. - czy poród fizjologiczny, cesarka czy fetotomia)

• w razie komplikacji można wezwać pomoc fachową (drugi lek. wet.) lub odesłać na klinikę

• gdy suchy poród - zastępcze wody płodowe: bioakryl, olej parafinowy

• by odeprzeć parcia, trzeba założyć sondę do tchawicy (przerwanie działania tłoczni brzusznej)

• nie można zbyt wcześnie przebijać błon płodowych!!!

• worek płodowy można przebić, gdy:

• ze szpary sromowej wystają kończyny piersiowe do nadgarstków i podczas parć wysuwają się nozdrza

• przy przodowaniu pośladkowym - wystają kończyny tylne do stawów skokowych

• noworodki:

• położyć na czyste i suche prześcieradło, ręcznik, słomę itp.

• nie może być mokro, ani wilgotno

• wycieramy go, by pobudzić krążenie i oddech, a także by go osuszyć

• opatrzyć pępowinę (przez kilka kolejnych dni) - jodyna, denaturat; jest to brama wejścia dla mikroorganizmów

6. postępowanie po porodzie

• przemycie okolicy sromu środkiem odkażającym

• dokładne badanie ginekologiczno-położnicze (obejrzeć okolicę sromu i bad. per vaginam) w celu stwierdzenia ewentualnych zmian:

• perforacje

• ubytki

• krwawienia

• niezbędne leczenie

• czopki domaciczne

• środki kurczące macicę

• środki nasercowe

• witaminy, minerały itp.

• późne odejście łożyska - odciąć wystające błony płodowe 30 cm od sromu

• odsunąć odchody poporodowe i dbać o higienę środowiska, w którym znajduje się samica wraz z noworodkiem

• zalecenia dla właściciela co do dalszego postępowania z samicą

Źrebak nie wstaje przy:

• osłabieniu

• kulawce

• przykurczu ścięgien

Zasady ekstrakcji płodów u dużych zwierząt:

• poród fizjologiczny

• siła pociągowa jednostajna

• niedopuszczalne są szarpnięcia

• siła powoli może rosnąć lub maleć

• lek. wet. ustala w którym kierunku ma być skierowana siła

• siła w czasie bólów porodowych powinna rosnąć, a podczas ich osłabienia powinna słabnąć lub w ogóle nie powinno się wtedy ciągnąć

• dopuszczalna siła pociągania płodu to 3 osoby

• samica nie może być ściągana ze stanowiska podczas ciągnięcia (za duża siła pociągowa)

• kończyny i głowę płodu należy zapętlać oddzielnie

• kończyny pociągamy na przemian (raz lewa, raz prawa), oddzielnie głowę

• rozwiązywanie porodu metodą „na siłę”:

• na początku należy ustalić, który sposób rozwiązania porodu będzie lepszy - „na siłę” czy cesarskie cięcie

• przed ekstrakcją zatroszczyć się o zastępcze wody płodowe, bo zwykle jest suchość

• założyć haki oczodołowe

• siła pociągania może być zwiększona do 8 osób

• drogi rodne - gł. szyjka macicy - powinny być całkowicie rozwarte

• kończyny ciągniemy na przemian - raz lewą, raz prawą - a nie jednostajnie obie na raz

• jeśli są zbyt silne parcia, należy wyłączyć tłocznię brzuszną:

• sonda do tchawicy

• znieczulenie nadoponowe

• należy liczyć się z uszkodzeniem szyjki macicy i krocza, trzeba więc mieć narzędzia niezbędne do zszycia dróg rodnych

• przy przodowaniu pośladkowym wskazany jest pośpiech, bo jak płód wyjdzie do połowy, to pępowina może być uciskana przez spojenie miedniczne; w takiej sytuacji płód dusi się i zaczyna wierzgać nogami co znacznie utrudnia poród i może doprowadzić do przebicia pochwy lub macicy

• często u jałówek stosuje się metodę „na siłę” (konieczność ochrony krocza):

• zastępcze wody płodowe

• masaż spojenia miednicznego

• wkładamy narzędzie od dołu i unosimy płód

• ręce układamy na kształt daszka, by ochronić płód przed kośćmi miednicy

• ochrona przed pęknięciem sromu - masaż

• jeśli jesteśmy pewni, że pęknie srom należy wykonać epizjotomię - nacięcie sromu

• po założeniu haków linkę należy trzymać cały czas napiętą, w przeciwnym razie haki spadną z miejsca zaczepienia

Zwierzęta wielopłodowe:

• najczęściej płody wypierane są naprzemiennie - raz z jednego, raz z drugiego rogu

• wypieranie pierwszych płodów jest szybkie, a przerwy między kolejnymi płodami są krótkie - 20-30 min; potem przerwy te wydłużają się; czasem zdarza się, że suka rodzi 24h;

• często ostatnie płody są martwe

• by przyśpieszyć akcję porodową i nie narażać suki na wyczerpanie oraz śmierć płodów, podajemy kroplówkę środki wzmacniające i oksytocynę

• w przypadku zwierząt wielopłodowych nie mówi się o zaparciach; szyja płodu jest krótka dlatego z łatwością wychodzi on na zewnątrz może dojść do wklinowania płodów z obu rogów - samica długo prze i może dojść do osłabienia akcji porodowej

• dobrze jest znać przybliżoną liczbę płodów:

• USG - nie można określić liczby płodów, ponieważ obrazy mogą się na siebie nakładać (liczymy serca płodów); mówi się tu o żywotności płodów

• RTG - liczbę płodów można określić po 42 dniu ciąży (liczymy kręgosłupy płodów)

• ważne jest to, ile łożysk odeszło (właściciel musi liczyć łożyska); gdy dojdzie do zatrzymania łożyska, może rozwinąć się stan zapalny→śmierć

Postępowanie przy zatrzymaniu łożyska:

• środki upłynniające łożysko

• laparotomia i usunięcie łożyska

Okres poporodowy:

• krowa - utrata wapnia

• klacz - ochwat

Poród kleszczowy u małych zwierząt:

• u wielopłodowych możliwy przy max. 2 płodach

• rasy duże (rottweiler, nowofunland, monosy) - można uchwycić płód, poród „na siłę”

• kleszcze porodowe - wprowadzamy w pozycji góra-dół

U małych zwierząt zazwyczaj nie ma komplikacji porodowych; jeśli jakieś są, to wykonujemy cesarskie cięcie.

W przypadku zwierząt rasowych właścicielowi zależy na każdym płodzie, dlatego też metodą z wyboru jest cesarskie cięcie.

9.Poród sterowany farmakologicznie

Jeśli nie ma akcji porodowej, ale jest rozwarcie szyjki macicy należy podać środek zwiększający kurczliwość macicy:

• oksytocyna

• depotocin - oksytocyna o przedłużonym działaniu

Stosowanie oksytocyny:

• okres półtrwania - 3-7 min. (zwykle 3-5 min.)

• wystarczy podać 2-3 razy; jeśli brak efektów - cesarka

• nie można dawać właścicielowi do domu, bo jest to hormon, który użyty nieodpowiednio może być niebezpieczny

• ryzyko: spastyczny skurcz macicy (wtedy cesarka)

może dojść do pęknięcia macicy

Dawki:

krowa 60 j.m.

klacz 60-70

świnia 5-20-30 (w zależności od wielkości świni)

owca 10-20

suka 3-20 (rozpiętość rasowa)

kotka 3-10

Oksytocynę można dawać 2-3 razy w odstępach 20-30 min. lub powolny wlew dożylny wraz z PWE.

Jest to tani i ogólnodostępny lek dla lek. wet.

Ćwiczenie 7

10.Fetotomia

= embrionotomia - cięcie płodu wewnątrz macicy;

Jest to zabieg ratujący życie matki i pozwalający zakończyć poród w sytuacji, gdy płód jest martwy lub gdy jest zmieniony potworkowato i nie jest zdolny do życia w środowisku zewnętrznym.

Na zabieg ten decydujemy się też, gdy napotykamy na przeszkody porodowe ze strony płodu:

• złe położenie, ułożenie płodu

• zbyt duży płód (gdy właścicielowi zależy na samicy a nie na płodzie, bo cesarka bywa niebezpieczna dla samicy)

Fetotomia najczęściej przeprowadzana jest u klaczy, gdyż przy komplikacjach źrebię zwykle jest martwe. Również repozycja nastręcza dużych trudności, jednocześnie zabieg cesarskiego cięcia jest ryzykowny i mogą występować komplikacje prowadzące do śmierci klaczy.

Najpierw należy uśmiercić płód:

• przecięcie pępowiny

• przecięcie tętnic szyjnych

Warunkiem do przeprowadzenia fetotomii jest otwarta szyjka macicy.

Rodzaje fetotomii:

• naskórna

1. bezplanowa

• u małych zwierząt

• potrzebne są kleszcze porodowe i większe kleszcze naczyniowe

• obcięcie tej części płodu, która jest bezpośrednią przyczyną ciężkiego porodu

• chwytanie za pomocą kleszczy płodów oraz ich kawałków i ich wyrywanie

2. planowa

• u dużych zwierząt

• gdy warunki anatomiczne pozwalają określić co jest przeszkodą i precyzyjnie wykonać cięcia

• dzieli się na:

• częściową = skróconą - odcięcie części płodu

• całkowitą - pocięcie całego ciała płodu wg. pewnego schematu i wyrywanie ich po kawałku

• podskórna

• stara metoda, której się już nie wykonuje

• potrzebne narzędzia:

• nóż porodowy - palczak

• szpatuła de Bruina

• nóż skórny de Bruina

• łańcuszki, linki, kołki porodowe do wyciągnięcia kończyny przedniej

• polega na wyłuszczeniu kończyny przedniej wykorzystując fakt połączenia jej z tułowiem za pomocą mięśniozrostu

• postępowanie:

• nacinamy skórę wokół nadgarstka z pozostawieniem nieprzeciętego kawałka (1/4 nieprzecięta)

• robimy kieszeń i szpatułą de Bruina oddzielamy skórę od tk. podskórnej aż za łopatkę (podczas tego zabiegu koniec szpatuły chronimy przez skórę płodu)

• palczakiem odcinamy mięśniozrost między łopatką a tułowiem

• docinamy pozostałą część skóry na nadgarstku

• odcinamy skórę nożem aż za łopatkę i wyłuskujemy obdartą ze skóry kończynę

• skóra jest punktem zaczepu dla łańcuchów

• ten rodzaj fetotomii wykonywany jest, gdy obręcz barkowa jest za duża

Fetotomia naskórna planowa:

• potrzebne narzędzia:

• fetotom Thygesena - głowicę wkłada się do jamy miednicznej

• przetyczka do fetotomu - do przekładania piłki Lyssa

• piłka drucikowa Lyssa

• uchwyty do piłki drucikowej Simmona - do ciągnięcia piłki

• zawłoczka Bahlkego lub Sanda z odkręcaną kulką - do przekładania piłki Lyssa

• hak Krey-Schottlera

• linki, łańcuszki, kołki porodowe

• wszelkiego rodzaju haki typu ostrego

• nóż Lindchorta - do zmniejszania osi poprzecznej

• zasada uzbrojenia fetotomu:

• przetyczkę wkładamy w otwór od strony głowicy

• przez dziurkę przewlekamy piłkę drucikową i przeciągamy ją

• bierzemy zawłoczka Bahlkego, by schować ostry koniec piłki

• zawłoczka przerzucamy za tą część płodu, którą chcemy obciąć

• wyciągamy na zewnątrz odłączoną zawłoczkę

• przetyczkę wkładamy w drugi otwór głowicy, przeciągamy piłkę i tworzy się pętla, która jest dookoła tej części płodu, którą chcemy odciąć

• w momencie cięcia potrzeba dużo siły, by popychać fetotom, dlatego jest zabezpieczenie

• do przeprowadzenia zabiegu potrzebne są minimum 3 osoby:

1 osoba - trzyma głowicę fetotomu wewnątrz macicy

2 osoba - wypycha lub wpycha fetotom

3 osoba - tnie (im dłuższe cięcia tym lepiej)

• 3 rodzaje cięć:

• podłużne - wzdłuż płaszczyzny strzałkowej płodu

• poprzeczne

• skośne

• dodatkowo cięcia te mogą być od operatora lub do operatora

Zasady wykonywania fetotomii:

• zabieg należy wykonać w jak najkrótszym czasie, bo powstają obrzęki co doprowadza do zwężenia kanału rodnego

• należy unikać zbędnych cięć

• zabieg najlepiej wykonywać na stojącym zwierzęciu z zadem uniesionym do góry - wtedy jest najwięcej miejsca w środku

• warunkiem rozpoczęcia zabiegu jest pełne rozwarcie szyjki macicy

• trzeba pozbyć się niepotrzebnych w tym czasie parć:

• sonda dotchawicza - wyłączenie tłoczni brzusznej

• niskie znieczulenie nadoponowe:

• 6-12 ml 2% lidokainy, polokainy

• wkłucie między 4 kręg krzyżowy a 1 ogonowy lub między 1 i 2 kręg ogonowy

• sprawdzenie czy jest się w kanale kręgowym - próba deponacji środka; jeśli ciężko idzie to znaczy, że nie jesteśmy w kanale

• odkażone i ciepłe narzędzia (po zabiegu włożyć do wiadra z KMnO4

• dokładnie zbadać sytuację i zaplanować takie cięcia, których przeprowadzenie pozwoli na jak najszybsze rozwiązanie porodu

• w momencie założenia piłki Lyssa - kontrolowanie przebiegu piłki i usytuowania głowicy fetotomu

• rozpoczęcie cięcia na komendę lek. wet., który trzyma rękę w drogach rodnych samicy i kontroluje sytuację

• głowicę fetotomu układamy na ciele płodu, na głowicy trzymamy rękę dociskając ją, ale palce należy mieć wyprostowane

• nie należy od razu pozbywać się punktów dobrego zaczepu - np. przy zaparciu nadgarstkowym obcinamy kończynę poniżej lub w połowie stawu

• obcięte części płodu najlepiej od razu usunąć osłaniając je ręką, by nie uszkodzić dróg rodnych

• gdy nie ma możliwości usunięcia odciętej części, nie robimy tego za wszelką cenę

• duża ilość zastępczych wód płodowych:

• siemię lniane

• olej parafinowy

• bioakyl

• woda nie może być stosowana, bo nie daje poślizgu

• przy wyborze rodzaju cięcia trzeba ustalić czy obcięta część zmieści się w drogach rodnych samicy

• nigdy głowicy fetotomu nie wkładamy pod płód

• po zabiegu należy przeprowadzić dokładne badanie samicy i skontrolować stan dróg rodnych

Niebezpieczne momenty:

• niekontrolowane wprowadzenie fetotomu ze zbyt dużą siłą

• nie prowadzimy fetotomu pod płód

• może dojść do odgnieceń kanału rodnego, pochwy, macicy, sromu (gdy są parcia) doprowadzając do powstawania martwicy

• uszkodzenie dróg rodnych podczas usuwania ostrych fragmentów płodu

• uszkodzenia powstające podczas pracy piłki Lyssa

Rodzaje cięć:

1. do operatora - wciskanie się fetotomu do dróg rodnych; należy ciągnąć go w swoją stronę; np. cięcie podłużne

2. od operatora - powoduje wysuwanie się fetotomu z jamy miednicy; podczas pracy trzeba go dopychać; np. niektóre cięcia poprzeczne

Fetotomia naskórna - rodzaje cięć:

1. przodowanie główkowe

1. dekapitacja

• głowica fetotomu między żuchwą a szczęką płodu

• piłka za głową i uszami (ucho zapobiega zsuwaniu się piłki)

• cięcie podłużne do operatora

• np. przy wodogłowiu, względnie lub bezwzględnie za dużym płodzie

2. usunięcie głowy z szyją

• głowica fetotomu między łopatkami, by odciąć głowę przy samej klatce piersiowej

• piłka obejmuje szyję od dołu

• cięcie od operatora

3. zawinięcie głowy ku górze

• głowica u podstawy szyi

• cięcie do operatora

4. zaparcie nadgarstkowe

• głowicę umiejscawiamy na stawie nadgarstkowym

• nie można uciąć za wysoko, bo brak będzie zaczepu dla łańcuszka czy linki porodowej

• cięcie do operatora

5. obustronne zaparcie barkowe

• cięcie kończyny, szyi i głowy

• przerzucenie zawłoczki za pachę

• głowica u nasady szyi, za łopatkami lub za łopatką z boku ciała płodu

• cięcie od operatora

• druga kończyna - cięcie skośne od operatora przez klatkę piersiową

6. cięcie poprzeczne brzucha

• przysuwamy pozostałą część płodu

• głowica na wierzchu

7. rozcięcie pasa miednicznego wraz z kończynami

1. piłka między nogami - przecięcie na pół

cięcie do operatora

2. doprowadzenie do tego, by jedna kończyna była wyciągnięta

• głowica między nogami

• przecięcie na pół

2. przodowanie pośladkowe

1. zaparcie skokowe

• przerzucamy zawłoczkę wokół stawu skokowego

• zaciskamy pętlę, by nie zsunęła się głowica

• tniemy tak, by przy kikucie zostały nasady kości piszczelowej i strzałkowej (w połowie stawu)

• cięcie do operatora

2. zaparcie biodrowe

• głowica w okolicy wcięcia łonowego

• piłka przebiega przez pachwinę i obejmuje nasadę ogona

• cięcie skośne przez miednicę do operatora

• głowica może też być umieszczona na kręgosłupie w okolicy lędźwiowej - cięcie skośne od operatora obejmujące nasadę ogona

3. cięcie poprzeczne na wysokości brzucha

• głowica na kręgosłupie

• cięcie obejmuje pozostałą część, przez tk. miękkie

4. rozcięcie klatki piersiowej cięciem od operatora skośnym

• głowica w kierunku szyi, między łopatkami

Całkowite kawałkowanie płodu:

1. przodowanie główkowe

• odcięcie główki lub główki z kończyną piersiową

• odcięcie kończyny jeśli przedtem jej nie odcięto

• cięcie poprzeczne wokół tułowia jak najbliżej jamy miednicznej (nożem Lindchersta można przeciąć żebra i wepchnąć je do klatki piersiowej)

• cięcie podłużne przez miednicę płodu i wyciągnięcie osobno kończyn miednicznych

2. przodowanie pośladkowe

• odcięcie jednej z kończyn miednicznych

• cięcie poprzeczne - tułów maksymalnie w kierunku główki

• cięcie skośne przez klatkę piersiową; za kikut kręgosłupa zakłada się hak Krey-Schottlera

• pozostaje główka i jedna kończyna

Ćwiczenie 8

11.Cesarskie cięcie sectio cesarea

Pierwsze zabiegi cesarskiego cięcia w medycynie weterynaryjnej:

1839r. - u suk - John Hild

1908r. - u klaczy - Węgier Lukacz

Cesarskie cięcie wykonuje się wtedy, gdy wydobycie płodu przez naturalne drogi rodne jest niebezpieczne zarówno dla samicy jak i płodu. Zabieg ten należy traktować jako jedną z metod a nie jako ostateczność.

Cele:

• utrzymanie matki i płodu przy życiu

• skrócenie czasu trwania porodu w razie wystąpienia przeszkody porodowej

• zmniejszenie ilości zaburzeń okresu poporodowego poprzez uniknięcie uszkodzeń mogących powstać w następstwie manipulacji w drogach rodnych

• utrzymanie na właściwym poziomie wydajności mlecznej

• zachowanie płodności rodzącej samicy

Założenia:

• właściwe wskazanie do wykonania zabiegu

• zastosowanie prawidłowej techniki

• dobry stan ogólny rodzącej samicy (duża utrata krwi, długotrwały poród, skręt macicy, zakażenie błon płodowych, płodu i macicy, choroby przebiegające z gorączką - rokują niepomyślnie)

Wskazania bezwzględne:

• żywy płód względnie lub bezwzględnie za duży

• niedorozwarcie szyjki macicy (np. na tle blizn)

• niedostateczne rozwarcie pozostałych części dróg rodnych

• nie dające się reponować przemieszczenia płodu lub macicy

• potworkowatości stanowiące przeszkodę porodową

• zmacerowane lub zmumifikowane płody

• puchlina błon płodowych

• przepukliny ciężarnej macicy

• zahamowanie porodu z powodu ogólnego osłabienia (choroby, ciąża mnoga itp.)

• spazm szyjki macicznej

• skręty macicy wysokiego stopnia

• świnie

• każdy przedłużający się poród

• podejrzenie pozostania płodów w macicy - laparotomia diagnostyczna

• małe zwierzęta

• każdy przedłużający się poród

• jednopłodowość (przeważnie bezwzględnie za duży płód)

Wskazania względne:

• alternatywa dla innych metod - korzystniejsza dla matki i płodu (przy porodzie „na siłę” może dojść do uszkodzenia dróg rodnych, skrwawienia lub uszkodzenia płodu)

Rodzaje:

• zabieg na żywej samicy

• planowany

• nieplanowany

• zabieg na ginącej samicy - gdy matka umiera a my chcemy uratować płody; każda minuta jest cenna

• cesarskie cięcie zachowawcze (histerotomia)

• cesarskie cięcie radykalne (ovariohisterectomia) - wraz z usunięciem macicy i jajników; nie jest wskazane ze względu na duże obciążenie samicy

Przygotowanie samicy do zabiegu:

podaje się:

• środki uspokajające

• znieczulenie miejscowe

• znieczulenie ogólne

ma to na celu:

• zmniejszenie uczucia strachu

• zniesienie odruchów

• zmniejszenie lub wyłączenie bólów partych

• zniesienie bolesności tkanek podczas cięcia

• wywołanie oszołomienia ogólnego zwierzęcia

• zapobieżenie psychicznemu i fizycznemu stresowi

• ułatwienie operującemu wykonania pracy

Znieczulenie ogólne (narkozę) stosuje się przeważnie u koni i mięsożernych, rzadziej u dużych i małych przeżuwaczy.

przygotowanie:

• płynoterapia

• dobrać leki o jak najmniejszym działaniu depresyjnym na płód i matkę

• dokładne zważenie samicy

• premedykacja zawsze tuż przed zabiegiem (umycie, wygolenie i założenie wenflonu wykonuje się bez premedykacji)

• odpowiednią premedykację dostosowujemy do:

• gatunku

• ogólnego stanu matki i płodu

• stosujemy dawki o połowę niższe niż te najmniejsze zalecane

• uregulowanie elektrolitów

• badanie czy płód jest żywy:

• USG

• EKG

Z punktu widzenia płodu i depresji jaką wywołują u niego środki znieczulające, zalecane jest stosowanie krótkich, bezpiecznych mieszanek infuzyjnych niż narkozy wziewnej.

Halotan został wycofany, bo:

• jest toksyczny

• powoduje zwiększenie krwawienia

Izofluran jest w miarę bezpieczny.

Jeśli zabieg trwa 10-15 min. najlepiej stosować mikrodawki narkotyków infuzyjnych.

Uwaga! Ostrożnie z narkozą wziewną u wysokociężarnych!!!

KLACZ

• premedykacja i sedacja

• Acepromazyna 0,03-0,04 mg/kg m.c. i.m.

• Domosedan 0,2-0,4 ml/100kg m.c.

• Chloropromazyna (trankwilina, fenactil) 0,3-0,4 mg/kg m.c. i.m.

• Propionylopromazyna - Combelen (Sedavet) 1-2 ml/100kg m.c. i.m. (rzadziej i.v.)

• Detomidyna

• by zmniejszyć ilości podawanych dawek stosuje się mieszaniny:

• Combelen 0,1 mg/kg m.c. +Gwajamar (eter gwajamarowy glicerolu) 80-100 mg/kg m.c.

• Domosedan 20 mg/zwierzę + Gwajamar 80-100 mg/kg m.c.

• nie wolno stosować:

• siarczanu atropiny

• ksylazyny

• część koni ulega po niej pobudzeniu

• występują przypadki zwiększonej wrażliwości na ból

• znieczulenie ogólne

• 10% roztwór wodnianu chloralu sporządzony przed użyciem - podaje się dokładnie dożylnie (podanie poza żyłę powoduje zakrzepowe zapalenie żyły i martwicę) w dawkach:

• 0,8-1,5 ml/kg m.c. jako mononarkoza (1/3 dawki podać koniowi stojącemu, resztę po położeniu)

• 0,5-1,0 ml/kg m.c. po premedykacji

• pentobarbital sodu (Vetbutal) 1,5g/100kg m.c. i.v. (rzadko stosowany ze względu na występowanie depresji oddechowej)

• tiopental sodu 1g/100kg m.c. i.v. - po wcześniejszej premedykacji; w praktyce stosuje się często połączenie: atropina + gwajamar + tiopental (0,05 mg + 100 mg + 5 mg)/kg m.c.

• ketamina 4-8 mg/kg m.c. i.v. jako mononarkoza i do 4 mg/kg m.c. po premedykacji

• halotan po premedykacji i indukcji tiopentalem

• tlen, podtlenek azotu 1:2-1:3

• znieczulenie nadoponowe:

• niskie: 3-25 ml 1% środka znieczulającego

• wysokie: 30-100 ml 1% środka znieczulającego

wkłucie między kością krzyżową a pierwszym kręgiem ogonowym

znieczulenie ogólne złożone:

• indukcja:

diazepam + ketamina + butorfanol lub morfina

• znieczulenie infuzyjne złożone:

gwajamar + detomidyna + ketamina + morfina lub butorfanol→działa bezpiecznie 1,5h

narkoza wziewna: Izofluran - pacjent bardzo szybko się wybudza, jest nieobliczalny, musi być pod stałą kontrolą;

mononarkoza:

• duże dawki

• dużo większa depresja płodu

KROWA:

• premedykacja i sedacja

• chloropromazyna - trankwilina, feractil 1-1,5 mg/kg m.c. i.m. lub i.v. 50% mniej

• priopionylopromazyna (Combelen) 1-2 ml/100kg m.c. i.m.

• promazyna 1 mg/kg m.c. i.m.

• ksylazyny 2% 0,25-0,5 ml/100kg m.c.

• gwajamar - do kładzenia 80-100 mg/kg m.c. i.v.

• znieczulenie przewodowe (przykręgowe)

jest to znieczulenie ostatniego nerwu piersiowego i 2-3 nerwów lędźwiowych

2% polokainy w il. 80-100 ml

• znieczulenie przykręgowe bliższe

• środek znieczulający podaje się bezpośrednio przy otworach międzykręgowych

• punkty wkłucia:

• linia prosta nad wyrostkami kolczystymi kręgosłupa

• druga linia równoległa do poprzedniej w odległości 5 cm

• linia dodatkowa prostopadła, styczna do wyrostka poprzecznego 1, 2 i 3 kręgu lędźwiowego

• wkłucie na głębokość ok. 8 cm, po ok. 20 ml

• znieczulenie 3 nerwów: Th13, L1 i L2

• znieczulenie ściany brzucha i narządów wewnętrznych po ok. 10 min. przez 24h

• objawy: skolioza kręgosłupa na stronę, gdzie podano środek

• znieczulenie przykręgowe dalsze

• w trzech miejscach:

• w połowie długości między ostatnim żebrem a końcem wyrostka poprzecznego L1

• w połowie długości między wyrostkiem poprzecznym L1 i L2

• w połowie długości między wyrostkiem poprzecznym L2 i L3

• nerwy ulegają tam rozgałęzieniu na gałązki - grzbietową i brzuszną - dlatego iniekcji dokonujemy na dwóch głębokościach: deponacja głęboko i cofając się; w okolice gałązki grzbietowej ok. 10 ml i w okolicę gałązki brzusznej ok. 10 ml; w sumie ok. 60 ml

• znieczulenie nadoponowe - między 1 a 2 kręgiem ogonowym

• niskie: 5-7 ml 1% środka

• wysokie: 25 -50 ml 1% środka

• znieczulenie miejscowe

• polokaina

• lidokaina

Nie stosować morfiny i pochodnych (działanie pobudzające - ekscytacja)!!!

Uważać ze stosowaniem atropiny (działanie wagolityczne)!!!

• przebieg zabiegu:

• wygolić

• długie igły

• między wyrostki poprzeczne→do otworów międzykręgowych

• w linii cięcia znieczulenie nasiękowe (nastrzykanie tkanki płynem znieczulającym)

• znieczulenie ogólne rzadko jest wykonywane

MAŁE PRZEŻUWACZE:

• premedykacja i sedacja

• siarczan atropiny 0,05 mg/kg m.c.

• promazyna 0,5-1 mg/kg m.c. i.m.

• chloropromazyna 1-2 mg/kg m.c. i.m.

• Rompun 0,1 mg/kg m.c. i.m. + znieczulenie miejscowe

• znieczulenie ogólne (rzadko stosowane)

• ketamina 20-40 mg/kg m.c. i.v.

• w celu przedłużenia narkozy można podawać ketaminę w 5% roztworze glukozy w dawce 2 mg/kg m.c. 4 ml/min

• można stosować morfinę

ŚWINIE:

• premedykacja i sedacja

• siarczan atropiny 0,05 mg/kg m.c.

• chloropromazyna (trankwilina, feractil) 2-6 mg/kg m.c.

• promazyna 1-2 mg/kg m.c.

• azaperon (stresnil)

• diazepam 5-8 mg/kg m.c. (w formie doustnej)

• znieczulenie ogólne

• tiopental 10-25 mg/kg m.c. i.v. - ultrakrótki barbituran

• barbiturany (Vetbutal 10 mg/kg m.c. i.v.)

• 10% roztwór wodzianu chloralu 1 ml/kg m.c. i.v.

• Altezyna 5-6 mg/kg m.c. i.v.

SUKA:

• premedykacja i sedacja

• siarczan atropiny 0,05 mg/kg m.c.

• ksylazyna 1-3 mg/kg m.c.

• diazepam 0,4 mg/kg m.c. i.m.

• chloropromazyna 0,5-3 mg/kg m.c. i.m.

• promazyna 2-4 mg/kg m.c. i.m.

• droperidol 1-2,5 mg/kg m.c. i.m.

• stresnil 1mg/kg m.c. i.m.

• znieczulenie ogólne

• ketamina 5-10 mg/kg m.c.

• neuroleptanalgezja (silne analgetyki i neuroleptyki): fentanyl 0,1 mg/3kg m.c. + droperidol 1-2 mg/kg m.c.

• Enrarcon 20-30 mg/kg m.c. i.v.

• Vetbutal 25-35 mg/kg m.c. i.v.

• Tiopental 20-30 mg/kg m.c. i.v.

• Znieczulenie infuzyjne - jeśli jest ryzyko, że zabieg będzie trwał dłużej

• Izofluran

• Enfluran

Uwaga! Morfina i pochodne mogą powodować wymioty i biegunkę!!!

KOTKA:

• premedykacja i sedacja

• siarczan atropiny 0,05 mg/kg m.c.

• chloropromazyna 3-5 mg/kg m.c.

• propionylopromazyna do 2 mg/kg m.c. i.m.

• promazyna 2-4 mg/kg m.c.

• droperidol 1 mg/kg m.c. i.m.

• ksylazyna 1-3 mg/kg m.c. i.m.

• uważać z diazepamem!!!

• znieczulenie ogólne

• Enrarcon ok. 30 mg/kg m.c. i.v. (60 mg dootrzewnowo)

• Tiopental 5% 25-30 mg/kg m.c. i.v.

• Ketamina 5-15 mg/kg m.c.

Ćwiczenie 9

12.Technika cesarskiego cięcia

Instrumentarium:

• środki farmakologiczne

• substancje do odkażania

• tampony

• wenflony, wlewniki

• materiał szewny atraumatyczny (nić w igle)

• igły obłe, tnące

• peany, kochery

• skalpel

• kleszczyki Backhausa

• igłotrzymacze

• łańcuchy porodowe

• rozwieracze

• rurki intubacyjne

• pompa ssąco-tłocząca

Rodzaje cięć:

• małe zwierzęta

• cięcie w linii białej

• rzadko cięcie boczne

• świnie

• cięcie skośne boczne na linii - staw biodrowy-guz łokciowy

• cięcie przypośrodkowe

• cięcie przy linii białej

• bydło

• cięcie boczne wzdłuż mięśnia skośnego bocznego

• cięcie brzuszno-boczne lewe lub prawe ok. 10 cm nad żyłą mleczną

• cięcie boczne górne lub dolne, lewe lub prawe - na dłoń od guza biodrowego i na dłoń od wyrostków poprzecznych

• cięcie przypośrodkowe - na dłoń od linii białej

• cięcie przy linii białej

• klacze

• cięcie w linii białej

• cięcie przypośrodkowe

• cięcie skośne niskie

• cięcie boczne skośne

• cięcie boczne prostopadłe - bardzo niewygodne

Technika operacyjna:

KLACZE:

• zwierzę kładziemy na lewym boku, bo większa powierzchnia oddechowa występuje w prawym płucu (nie ma serca)

• cięcie chirurgiczne:

• przecinamy skórę

• atraumatycznie (na tępo) rozdzielamy mięśnie:

• powierzchowne

• skośne wewnętrzne

• mięsień prosty

• wtedy szybko się goi i zapobiega to wytrzewianiu

• cięcie z prawej strony boczno-dolne

• cięcie długości od kopytka do stawu nadgarstkowego lub pęcinowego (30-40 cm)

• przecinamy skórę, mięśnie (ważne jest, by nie przeciąć mięśnia prostego brzucha), otrzewną

• szukamy rogu macicy i wyciągamy łapiąc płód za kończynę lub główkę

• macicę tniemy na płodzie, równolegle do łuku żebrowego

• po wydobyciu płodu ostrożnie odklejamy łożysko; gdy nie chce się odkleić, to nie robimy tego na siłę (ale nie można zostawić łożyska w miejscu cięcia macicy)

• należy umyć macicę płynem fizjologicznym, zbliżyć brzegi rany i założyć szew zbliżający i zatapiający (materiał atraumatyczny)

• po zabiegu sieć powinna być nasunięta na macicę

• zbliżamy powłoki brzuszne i zakładamy szew ciągły na mięśnie i otrzewną co jakiś czas podłapując powięź

• skórę szyjemy szwem ciągłym, węzełkowym lub innym

• pooperacyjne odkażenie rany

• po zabiegu należy podać antybiotyki

• oksytocyna, by przyspieszyć obkurczenie macicy

• płynoterapia, by zapobiec zapaści krążeniowej

• masaż macicy przez prostnicę, by zapobiec zrostom

• w przypadku, gdy nie odejdzie łożysko stosujemy:

• 2 razy dziennie płukanie macicy

• antybiotyki

• ostatecznie odejmowanie łożyska

• powikłania:

• ochwat poporodowy

• zapalenie otrzewnej

• wytrzewienie (przepukliny poporodowe)

• płodność u klaczy po cesarskim cięciu w pierwszym sezonie jest obniżona, ale w następnym wraca do normy

• przez pierwszy miesiąc klacz dochodzi do siebie

• zaźrebienie dopiero w następnym sezonie hodowlanym

KROWY:

• zabieg przeprowadzany przeważnie na zwierzęciu stojącym

• cięcie silne, brutalne, by przeciąć wszystkie mięśnie

• rutynowo - cięcie lewe boczne w dole głodowym

• znieczulenie przewodowe korzonków Th13, L1, 2 i 3

• zalety:

• rana jest tamponowana żwaczem

• dobra manipulacja

• cięcie pionowe długości 30-40 cm

• przecinamy skórę, powięź żółtą, mięśnie, powięź poprzeczną i otrzewną

• po otworzeniu jamy brzusznej spychamy sieć i żwacz do przodu, szukamy ciężarnego rogu i podciągamy go

• przez macicę wyszukujemy kończyny płodu i wyciągamy na zewnątrz

• macicę tniemy po krzywiźnie większej

• na kończynę płodu nakładamy łańcuszki - wyciągamy płód, wylewamy wody płodowe, odklejamy delikatnie łożysko aby nie uszkodzić brodawek macicznych

• szyjemy macicę, obstrzykujemy oksytocyną i myjemy płynem fizjologicznym

• otrzewną szyjemy na okrętkę nićmi wchłanianymi

• mięśnie szyjemy węzełkami lub materacami

• skórę szyjemy szwami pojedynczymi

• cięcie brzuszno-boczne

• między fałdem kolanowym a wymieniem

• znieczulenie nasiękowe

• początek cięcia ok. 10 cm od podstawy lewej ćwiartki i ok. 4 cm nad żyłą mleczną

• cięcie w linii pośrodkowej

• wysokie znieczulenie

• kładziemy zwierzę na lewym boku

MAŁE PRZEŻUWACZE:

• zabieg przebiega podobnie jak u bydła

• po zabiegu podajemy antybiotyki z grupy penicylin, by uchronić samicę przed tężcem

ŚWINIE:

• cięcie małe, by zmieściła się dłoń lekarza

• wyciągamy ciężarną macicę (2 rogi) aż do jajników

• cięcie na krzywiźnie większej przy rozwidleniu rogów

• płody wyciągamy najpierw z jednego potem z drugiego rogu

• po zabiegu do macicy wkładamy antybiotyk i obstrzykujemy oksytocyną, by się obkurczyła

• zawsze należy opłukać jamę brzuszną płynem fizjologicznym, by usunąć skrzepy krwi

SUKA:

• cięcie w linii białej

• wyciągamy całą macicę

• cięcie macicy na krzywiźnie większej, tam gdzie nie ma naczyń

• płody wydobywamy najpierw z jednego potem z drugiego rogu

• materiał szewny przystosowany do wielkości suki

Postępowanie pooperacyjne:

• opieka nad noworodkiem/noworodkami

• toaleta rany

• antybiotykoterapia - 5 dni

• zdjęcie szwów po 7-10 dniach - małe zwierzęta

po 10-14 dniach - duże zwierzęta

• jeśli nie odeszło łożysko - odklejenie

Ćwiczenie 10

13.Plan badania ginekologiczno-położniczego

1. Opis zwierzęcia (generalia)

2. Wywiad

1. Pochodzenie zwierzęcia i okres jego posiadania

2. Warunki żywienia, pielęgnacji i utrzymania samicy

3. Dane dotyczące sfery ginekologicznej:

1. libido sexualis

2. objawy rui

3. czy cykle są regularne

4. czy są patologiczne zachowania

5. ile razy samica rodziła

6. czas trwania, przebieg i zejście dotychczasowych ciąż

7. czy były jakieś patologie ciąży, płodu

8. porody - czy były komplikacje, ronienia, kiedy odeszło łożysko

9. przebieg okresów poporodowych

10. szczególne uwzględnienie ostatniej ciąży, porodu, okresu poporodowego i czasu pojawienia się rui po porodzie

4. Objawy skłaniające właściciela do porady lekarskiej

5. Dotychczasowe postępowanie lecznicze

3. Badanie kliniczne zwierzęcia

1. Stan ogólny

1. Wiek zwierzęcia, budowa, stan odżywienia i utrzymania, ewentualnie waga zwierzęcia

2. Zachowanie się psychoseksualne, objawy rui (określa się jako -, +, ++, +++)

3. Błony śluzowe widocznych otworów ciała, CTO

2. Badanie zewnętrzne

1. Powłoki brzuszne

• oglądanie

• omacywanie

2. Zrąb miednicy

• stosunek miednicy do kości krzyżowej

• więzadła miedniczne

3. Srom, szpara sromowa, krocze

• ukształtowanie - pionizacja krocza: im bardziej spionizowany, tym lepiej;

• Indeks Caslicka (IC) - iloczyn kąta deklinacji krocza do efektywnej długości warg sromowych

• I IC <50 - krocze idealne

• II IC = 50-150 - będzie wymagana jakaś pomoc/korekta

• III IC>150 - sytuacja beznadziejna

• szczelność szpary sromowej

• zamknięta

• rozwarta

• ziejąca

szpara sromowa powinna być szczelna; jeśli nie jest, to zasysa powietrze i powstaje pneumovagina; pochwa robi się wtedy jak balon i może gromadzić się w niej mocz→urovagina→urometra wtedy należy wykonać plastykę krocza lub zewnętrznego ujścia cewki moczowej;

• ewentualny wypływ z dróg rodnych

• ciągły czy okresowy

• skąpy czy obfity

• rodzaj wypływu: śluzowy, śluzowo-ropny, ropny, posokowaty, krwisty

• wargi sromowe: położenie, pofałdowanie, wielkość, symetria, wrażliwość

• uszkodzenia dróg rodnych:

• przerwanie krocza

• kloaka

• przetoki

4. Gruczoł mlekowy

• wielkość

• kształt

• konsystencja wymienia

• liczba strzyków (strzyki dodatkowe)

• okres laktacji

• wydajność mleczna: dobowa, roczna

• okres zasuszenia

• guzy, rany, blizny

3. Badanie wewnętrzne

1. Badanie przez pochwę (exploratio per vaginam)

1. badanie palpacyjne

• małe zwierzęta - ogranicza się do włożenia palca do pochwy i ocenie czy są guzy, zrosty, przegrody

• duże zwierzęta - badanie bardziej dokładne:

• ocena fałdu błony dziewiczej

• obecność guzów, krwiaków

• badanie szyjki macicy - drożność, obecność zrostów

2. vaginoskopia

• bad. błony śluzowej przedsionka pochwy, pochwy, szyjki macicy

• oglądanie zewnętrznego ujścia szyjki macicy

• ruja - rozchylone (jak płatki róży)

• ciąża - szczelnie zamknięte

3. badanie histeroskopowe

• oglądanie wnętrza macicy (trudno jest wejść do światła macicy; najlepiej podczas rui)

• pobieranie wymazu z macicy:

• sterylna jednorazowa wymazówka znajdująca się w kateterze wewnętrznym, który z kolei znajduje się w kateterze zewnętrznym

• po wejściu do przedsionka pochwy wypychamy kateter wewnętrzny z zewnętrznego do szyjki macicy

• z kateteru wewnętrznego wypychamy wymazówkę do macicy i pobieramy materiał

• wykonujemy badania: cytologiczne

mikrobiologiczne

od małych zwierząt bardzo trudno pobrać wymaz z macicy, dlatego często pobiera się z pochwy;

u suki bad. cytologiczne jest odzwierciedleniem faz cyklu rujowego;

błędem w sztuce jest inseminowanie samic chorych ginekologicznie;

4. badanie biopsyjne macicy

• jest to rutynowe badanie u klaczy

• możemy precyzyjnie stwierdzić:

• w jakim % jest w stanie się zaźrebić

• czy jest guz czy zrost

• czy występuje torbiel limfatyczna czy gruczołowa

• ocena gruczołów macicznych

• ocena tętniczek

• czy nabłonek jest prawidłowy

• czy nabłonek jest w zaniku czy nie

badaniem przez pochwę oceniamy:

1. przedsionek pochwy

• łechtaczka

• ujście cewki moczowej

• błona śluzowa przedsionka pochwy (barwa, wilgotność, pofałdowanie, przewód Gertnera, gruczoły Bartoliniego, ewentualne zmiany-obrzęki, guzki, pęcherzyki, ubytki tkanek, blizny)

2. błonę śluzową pochwy właściwej

• barwa: blada, zmieniona ciążowo lub porodowo

• anoestrus - bladoróżowa

• estrus - przekrwiona, świecąca, wilgotna

• diestrus - mało wilgotna

• zapalenie - brudnoczerwona, nastrzykana

• wydzielina chorobowa w pochwie:

• śluz domieszką ropy

• ropa z domieszką śluzu

• sama ropa

• stopień napięcia ściany pochwy

• wrażliwość

• szmery pochwowe

3. pochwowa część szyjki macicy (portio vaginalis uteri)

• położenie

• wielkość

• rozwarcie

• kształt (czopowata, gwiaździsta, szeroka, wiotka, pofałdowana)

• błona śluzowa (zabarwienie, wydzielniczość, ruchomość pochwowej części szyjki, wilgotność - obecność śluzu - gęsty, rzadki, obfity, skąpy, brak śluzu, obecność lub brak czopa śluzowego)

2. Badanie przez prostnicę (exploratio per rectum) - klacz, krowa, duża świnia

• zrąb miednicy ( kanał twardy dróg rodnych) - czy nie ma zmian po złamaniach

• szyjka macicy

• położenie

• grubość

• tkliwość

• przesuwalność względem podłoża

• konsystencja

najłatwiej badać u krowy, bo ma fałdy

• trzon i rogi macicy

• położenie (miedniczne, miedniczno-brzuszne, brzuszne)

• wielkość (czy jest nakrywalna dłonią czy nie, czy jest osiągalna, trudno osiągalna czy nie jest osiągalna)

• rogi macicy porównujemy z grubością palca (jeden, dwa, trzy palce)

• symetria rogów

• oba symetryczne S

• asymetria fizjologiczna (ciąża) lub patologiczna AP lub AL.

• stopień asymetrii +, ++, +++

• konsystencja (wiotka, elastyczna, flakowata, miękka, mięsista)

• jak macica reaguje na dotyk (kurczy się czy nie)

• jeśli jędrnieje - ruja

• diestrus - średnia kurczliwość

• estrus - silna kurczliwość

• jeśli twarda - stan zapalny

• papierowata, cienka - ciąża

• zachowanie się powierzchni macicy

• konsystencja ścian macicy

• ruchomość macicy (czy jest przesuwalna względem podłoża czy nie)

• ewentualna obecność zrostów

• zawartość macicy

• jajowody

• fizjologicznie są niewyczuwalne

• patologicznie są wyczuwalne i mogą być różnej wielkości; wtedy zwracamy uwagę na ich przesuwalność, tkliwość i ewentualne torbiele

• jajniki

• położenie

• krowa - w pobliżu rogów, bocznie od nich, najczęściej między jamą brzuszną i miednicą

• klacz - do przodu od rogu macicy, na wysokości dołu głodowego

• wielkość

• kształt

• powierzchnia

• konsystencja (twarda, fluktująca, flakowato miękka)

• torbiele jajnikowe (cysty)

• charakter powierzchni (pęcherzyki, torbiele, różne fazy ciałka żółtego - tworzenie się, rozkwit i zanikanie)

• wrażliwość na ucisk

• próba wyłuszczenia z kieszonki jajnikowej

• więzadła szerokie macicy

• napięcie

• położenie

• czy nie ma skrętu

• tętnica maciczna środkowa

• grubość

• szmery

• drżenia (gdy jest ciąża)

U krowy badanie ginekologiczne przez prostnicę zaczynamy od szyjki macicy (jest bardzo charakterystyczna). U klaczy badanie to zaczynamy od rozwidlenia rogów macicy lub od jajników. Macicę należy badać dokładnie centymetr po centymetrze.

Bad. USG: można dokładnie ocenić ilość płynu w macicy, wielkość rogów macicy, obecność guzów, krwiaków, zrostów; jesteśmy w stanie obejrzeć jajnik, pęcherzyk, ocenić płyn pęcherzykowy, wtręty hyperechogenne, ciałko żółte (wielkość, czy jest cykliczne czy przetrwałe).

Bad. dodatkowe: hematologia, biopierwiastki, stężenie hormonów jajnikowych (markerem jest progesteron), immunologiczne, czy nie ma defektów chromosomalnych.

45

---