J,mPsychologia różnic indywidualnych, prof. dr hab. Włodzimierz Oniszczenko

WYKŁAD I, 26.02.2007r.

Psychologia różnic indywidualnych powiązana jest z psychologią osobowości:

1. opis konsekwencji; teorii, jaki człowiek jest, jak działa; struktura psychiczna życia człowieka; teoria osobowości (koncepcji); badania; narzędzia umożliwiające diagnozę cech.

2. zwracają uwagę na różnice, zróżnicowanie w poziomie cech:

- co z różnic wynika odnośnie zachowania

- różnice w ludziach na poziomie cech - co to jest za cecha, jakie jest jej znaczenie np. sposób funkcjonowania neurotyków w sytuacji trudnej.

- zróżnicowanie cech praktycznie wykorzystywany np. selekcja i dobór zawodowy; wyjaśnienie zachowania

- wyjaśnianie zachowania - stosowanie różnic - różne zachowanie różne osobowości

Różnica pomiędzy psychologią osobowości a psychologią różnic indywidualnych opiera się na koncepcjach ale i wiąże się z psychometrią (konstrukcja testów); z diagnostyką psychologiczną; problem wyjaśnienia źródeł różnic (przyczyny różnic); polityka; związki z praktyką

Pojęcie różnic indywidualnych

Różnice indywidualne to zjawisko odnosi się od każdej populacji ludzkiej zwierzęcej, polega na tym, że jednostki jednej populacji różnią się między sobą pod względem mierzalnych, porównywalnych charakterystyk fizycznych i psychicznych np. skład krwi, kolor oczu.

RI to zróżnicowanie ze względu na każdą porównywalną charakterystykę.

Różnice indywidualne, między osobnicze, między jednostkowe odnosi się do jednostek

Różnice między jednostkami:

- między osobnicze: ludzie mają różne natężenie cech

- wewnątrz osobnicze: różna wrażliwość tej samej osoby na różne kategorie bodźców np. pobieranie krwi (widok swojej krwi) i widok krwi innych; zróżnicowanie w czasie reakcji na bodźce wzrokowe i słuchowe u tej samej osoby (słuchowe dłuższe); zdolności: osoby dobre w inteligencji ogólnej (akademickiej) słabo sobie radzą w kontaktach z ludźmi i odwrotnie.

RI koncentruje się na różnicach między osobniczych.

RI nie obejmuje różnic między grupowych, między rasowych, czy różnic między płcią.

Występuje dychotomia przy opisie ludzi i np. ktoś jest introwertykiem a ktoś inny nie. Ale to błędne gdyż zróżnicowanie jest bardziej subtelne, dyskretne, np. 5 kategorii (zróżnicowanie ilościowe) natężenie cech, jak często w populacji dana charakterystyka występuje. Ujmujemy różnice statystyczne, różne wartości w populacji.

Zakres zmienności populacji krzywa Gaussa, rozkład intelige4ncji nie jest rozkładem normalnym, ale rozkład genów jest.

Względnie stałe różnice indywidualne obejmuje takie dziedziny jak:

- inteligencja, zdolności

- zdolności specjalne, uzdolnienia specyficzne np. poznawcze, matematyczne

- osobowość, temperament/ temperament wchodzi w skład osobowości

- style poznawcze, preferowany sposób funkcjonowania poznawczego

- determinanty różnic indywidualnych

- pomiar i diagnoza charakterystyk zachowania

Zakres różnic indywidualnych przedmiot pomiaru:

- możliwości człowieka, potencjał, ile może osiągnąć

opisane przez:

- zdolności

- temperament, regulacja poziomu pobudzenia np. wytrzymałość, sposób radzenia sobie z pobudzeniem

- preferencje - odpowiadające jednostce wybierane sposoby zachowania, funkcjonowania; czasem wybierają czasem jest narzucony, jeśli np. sytuacja nie odpowiada preferencją to jest kłopot

- ogólne nastawienie, ogólny kierunek działania np. wybór kariery zawodowej, ustalenie celów które chcą realizować

- zainteresowania i zamiłowania, zainteresowania to poznawczy kontakt; zamiłowanie motywacyjno-wykonawczy lubimy to robić

- style działania, preferowany sposób wykonywania czynności np. sposób pisania pracy; proporcje czynności pomocniczych np. przewidują ze może im się nie udać np. gwóźdź i ściana wykonywanie w sposób ciągły lub przerywany

- style poznawcze - preferowane sposoby opisywania i odzwierciedlania rzeczywistości np. refleksyjne osoby, impulsywne

Możliwości		mają wpływ	Preferencje
Zdolności	Mają wpływ		Na ogólne nastawienie
						Zainteresowania, zamiłowania
						Style działania
						Styl poznawczy ale bardzo mały wpływ
Temperament		mają wpływ	Styl działania
			Zainteresowania, zamiłowania
			Style poznawcze

Wybrane kategorie służące do opisu różnic indywidualnych:

- CECHA - niezmienna dyspozycja do określonych zachowań w sytuacji adekwatnych, angażujących daną cechę. Jeżeli nie ma sytuacji , która angażuje daną cechę to ta cecha się nie ujawni, nie określimy poziomu cechy. Badana za pomocą: wywoływania sytuacji, testy, kwestionariusze, obserwacje zachowania.

- WYMIAR - służy pokazaniu, że każda jednostka zajmuje pozycje na osi (wymiarze) prezentującym wyniki pomiaru cechy np. uporządkowanie na osi wymiarów i określimy pozycje osoby badanej

- CZYNNIK - zmienna wyodrębniana w analizie czynnikowej, która powiązana jest z zachowaiem, które nas interesuje, odpowiadać możne cesze, oznaczać możę jakąś zmienną, które ma wpływ na coś np. na kształtowanie się cechy.

- STYL - sposób przebiegu działania, zachowania, procesu.

WYKŁAD II, 05.032007r.

Pojęcie cechy w ujęciu Allporta

Podstawową kategorią do opisu różnic to cecha - dyspozycja do określonych zachowań, pozwala dokładnie opisać różnice.

Pojęcie cecha wprowadzone przez Gordona Allporta. Cecha to struktura neuropsychiczna mająca zdolność dostosowania wielu bodźców do organizmu i jego funkcjonowania.

Teorię Allporta krytykował Michel (krytyka Mischela) - zmienił on definicje na - cecha jako zdolność, właściwość, związek z procesem adaptacyjnym

Krytyka Mischela: nie zanegował cechy, ale zwrócił uwagę że cecha ma ograniczone znaczenie w wyjaśnianiu i przewidywaniu zachowań, to konstrukt nie obserwowalny.

Wątpliwość jaka powstała: rozumienie i użyteczność pojęcia. To spowodowało, że zmieniono sposób rozumienia cechy.

Pojęcie cechy jest popularne, użyteczne, przejrzyste, jednoznaczne w psychologii, ale występuje problem:

- liczba cech za pomocą których opisujemy osobowość.

Eysenck wyróżnia 3 cechy (ekstrawersja, neurotyczność, psychotyzm)

Wielka Piątka - 5 cech (ugodowość, sumienność, otwartość na doświadczenia, neurotyczność, ekstrawersja)

Liczba cech jest zmienna np. Cattell wyróżnił 16

W koncepcji temperamentu też jest różna liczba cech

Pojęcie cechy uwzględniające krytykę Michela

Cecha to względnie stała charakterystyka dla jednostki, to dyspozycja, tendencja do zachowań w sytuacjach które są do cechy adekwatne. Cecha X nie ujawni się we wszystkich sytuacjach, ale w tych co angażują tę cechę np. lęk - sytuacja lękotwórcza.

Do badań cech posługujemy się kwestionariuszami, na podstawie samopisu wnioskujemy o cesze, ale nie jest to metoda w 100% pewna.

Schemat. Status cechy. Strelau

Przedmiot badań :

Zachowanie

Poziom wykonania zadania, badane są stany, procesy (przedmiot pomiaru)

Czynniki mające wpływ na stan:

- aktualna sytuacja

- spostrzeganie sytuacji

- stany psychiczne, zachowanie tuż przed pomiarem, bo ma to wpływ na wyniki

- stany fizjologiczne to, co dzieje się w organizmie przed pomiarem

Cechy mają podłoże neurologiczne, biochemiczne, hormonalne. Cechy funkcjonują jako „blok” - są powiązane, tworzą interakcję.

Mechanizm biologiczny człowieka kształtowany jest przez wpływy genetyczne i środowiskowe, na bazie których tworzą się cechy (cecha nie jest zapisana w genach).

Mechanizm przy udziale środowiska kształtuje cechy, a te ukształtowane cechy wpływają na zachowanie.

Różnice między pojęciami stanu i cechy

Stan	cecha
- Jest krótkotrwały, trwa przez określony czas np. stan pobudzenia, zmienia się	- silne, długotrwałe reakcje
- przejawia się w sposób ciągły, utrzymuje się przez jakiś czas	- ujawnia się w sytuacjach w odpowiedzi na bodźce
- konkretny, można dokładnie zmierzyć	- status pojęcia abstrakcyjnego
- zależy od sytuacji	- przypisywana osobie, zależy od mechanizmów biochemicznych
- zdarzeniowy np. gwałtowna reakcja	- dyspozycja w różnych sytuacjach na różne bodźce mogą tak samo reagować
- wynika z cechy	- przejawia się w stanach
- może być zaobserwowany	- nieobserwowalna, wnioskujemy np. przez obserwowanie zachowań lub stanów
- mierzymy bezpośrednio	- mierzymy pośrednio
Np. Siła reakcji może być cechą, ale jeśli mierzymy intensywność to mierzymy stan

Pojęcie typu wg Sterna

TYP - dominująca dyspozycja, która przypisywana jest określonej jednostce na podstawie dyspozycji, można wyróżnić grupę ludzi mającą charakterystykę i można stworzyć typ (grupę ludzi mającą określoną właściwość).

Typ powinien umożliwić rozróżnianie osób mających typ X od typu Y, ale jest to niezmiernie trudne. Np. Typologia osobowości wg Eysencka jest jednoznaczna: albo ktoś jest ekstrawertykiem, albo introwertykiem, ale w rzeczywistości te cechy mieszają się.

Dominujące cechy o osoby tworzą typ.

Typologia Hipokratesa- Galena w ujęciu „szufladkowym” i wymiarowym

-szufladkowy Kanta 1798r.

- wymiarowy Wundta 1887r

Charakterystyki specyficzne dla kategorii typu

- typ to kategoria klasyfikacyjna, wkładanie ludzi do szufladek

- typ jest kategorią, którą można umieścić na pograniczu tego co charakterystyczne dla jednostki i jednocześnie ogólne (mogą być inni ludzie co mają właściwości takie jak dana jednostka).

- typ obejmuję podstawę do klasyfikacji, jednostkami mogą być właściwości fizjologiczne (Pawłow), psychiczne, anatomiczne

- granice pomiędzy typami są płynne, nie można wyraźnie określić granic pomiędzy typami. Osoby z różnych typów mogą mieć podobne charakterystyki -> nie można dokładanie poszufladkować ludzi.

- podstawą do klasyfikacji jest albo cecha albo zespół cech muszą być charakterystykami dominującymi, musza wyróżniać jednostkę

Klasyfikacje mogą porządkować świat, ale nie jest to rzetelne

Źródła różnic indywidualnych

- co wynika dla zachowania ludzi z faktu iż są zróżnicowani?

- z czego wynikają tak duże różnice u ludzi?

Zależnie od tego czy różnice indywidualne przypiszemy wpływom genetycznym czy środowiskowym to konsekwencje dla grupy ludzi będą odmienne.

Różnice indywidualne są stałe np. poziom inteligencji, zdolności

RI wynikają z wpływów środowiskowych, ale mogą ulec modyfikacji.

Badania różnic indywidualnych

To przedmiot poszukiwań genetyki zachowania

Genetyka zachowania - powiązana z różnicami indywidualnymi na pograniczu genetyki i nauk społecznych.Wyjaśnia RI odwołując się do wpływu czynników genetycznych i jednocześnie posługuje się narzędziami typowymi dla nauk społecznych np. testy

Przedmiot GZ

Genetyka zachowania poszukuje odpowiedzi na pytanie jakie są przyczyny zmienności zachowania, jaki jest udział czynników genetycznych w populacji zmienności zachowania

Cel - badanie jaki jest wkład czynników genetycznych w obserwowalne zmienności populacyjne, zróżnicowanie w ludziach nie można wyjaśnić tylko z wpływu genetycznego, ale też z wpływu środowiskowego.

Przedmiot badań to wpływ genetyczny i środowiskowy na różnice indywidualne. Wpływu pozagenetyczne to wpływu środowiskowe. To co nie wyjaśnione przez wpływu genetyczne może być wyjaśnione przez wpływy środowiskowe.

Błąd pomiaru (rzetelność) przenosi się na wpływ środowiskowy. Przypisywany jest czynnikom środowiskowym.

Rzeczywisty wpływ środowiska + błąd pomiaru = oszacowanie wpływu środowiskowego.

I tu nie wiem o co chodzi, tzn. nie mogę się rozczytać ;)

Badania GZ wykraczają poza oszacowanie statystyczne. Opiera się na analizie dopasowania modeli???????

Poszukiwanie i nadawanie związku pomiędzy polimorfizmami genetycznymi a zachowaniem. Opisanie sekwencji genomu człowieka pozwoliło na wyjście poza statystykę;

skanowanie genomu; rozwinięcie technik molekularnych tłumaczą związki pomiędzy polimorfizmem genetycznym a zachowaniem.

Pierwsze badanie w latach 90 na myszach - odkryto powiązanie różnic na poziomie genów z różnicami na poziomie zachowania.

Ogólne założenia genetyki zachowania

GZ opiera się na 2 założeniach:

1. jednostki w populacji różnią się zarówno z przyczyn genetycznych jak i środowiskowych. RI wynikają z przyczyn genetycznych i środowiskowych. Założenie to nie zawsze było obecne.

2. Wielogenowe uwarunkowanie RI. Zróżnicowanie w populacji (zgodne z krzywą Gaussa) jest zróżnicowaniem, które nie może wpływać przez jeden gen, tylko przez dychotomie np. zaburzenie - albo jest albo go nie ma. Ale różnice ilościowe wypływają z wielu genów

Weryfikacja założenia: jeżeli różnice wynikają z wielu genów i nie wiemy ile jest takich genów, to nie wiemy jaki jest jednostkowy wpływ na zachowanie i różnice indywidualne. Jeden gen może wyjaśnić np. 1% zmienności, 2%,3% - suma wpływów wyjaśnia 100% zmienności.

GZ z definicji powiązana jest z problematyką RI. Nie dostarcza informacji o przyczynach poziomu cechy u jednostki, wiedza od odnosi się tylko do populacji (genetyka populacyjna, ilościowa). Wiedza GZ jest wiedzą która odnosi się do RI.

GZ dostarczając informacje jaka część zmienności zachowania dostarcza danych na temat biologicznego uwarunkowania cechy.

GZ dostarcza informacje na temat środowiskowego uwarunkowania cech. Wpływ środowiska na cechę RI. Genetycy uważali że RI uwarunkowane są genetycznie, ale dostarczając dowodów na rolę czynników środowiskowych. Genetycy zachowania odkryli wpływ środowiska

GZ pozwala na ilościową ocenę wkładu genotypu i oszacować ilościowy udział czynników genetycznych i środowiskowych w zmienności zachowania.

WYKŁAD III, 12.03. 2007r.

Genetyka zachowania jako narzędzie dostarczające informacje o czynnikach determinujących różnice indywidualne w zachowaniach, cechach.

GZ bada udział czynników w zmienności zachowania

GZ argumentuje biologiczne uwarunkowanie różnych charakterystyk zachowania.

Sir Francis Galton

Kuzyn Darwina; twórca różnic indywidualnych; ojciec genetyki zachowania; wprowadził do badań metody statystyczne, wprowadził badania bliźniąt - `metoda bliźniąt' by wyjaśnić znaczenie czynników genetycznych.Badał odziedziczalność wybitnych zdolności (geniuszu).

Punkt wyjścia to obserwacja: sprawności uczenia się przez dzieci na wsiach; rodzine biologiczną. Metoda studiów rodzinnych (genealogicznych) porównanie pomiędzy rodzinami liczbę osób z wysoką pozycją <- większa aprawność intelektualna. W niektórych rodzinach więcej osób z wyższą pozycją sytuacyjną, a w innych nie <- duże różnice są między nimi.

Pytanie Galtona: Natura czy wychowanie? (geny czy środowisko) pytanie o źródła RI w zakresie zdolności. Uważał że różnice wynikają z wpływy genetycznego, dziedziczności.

Grzegorz Mendel

Odkrywca podstawowych praw dziedziczenia 1865r.

Wahadło natura czy wychowanie - jak zmieniały się poglądy na pytanie Galtona

Środowisko dziedziczność

1890 (behawioryzm miał duży wpływ) 1920

1950 1960

1970 1980

Współcześnie

1920 - dziedziczność; rozwój badań nad mózgiem, układem nerwowym; badania Pawłowa nad uczeniem się, warunkowanie klasyczne - w korze mózgowej są procesy o podstawowym znaczeniu dla zachowania, uczenia, przystosowania

1930, 1940 - rozwój konstytucjonalnych teorii osobowości, temperamentu. Typ budowy ciała związany z temperamentem poprzez układ hormonalny. Typ budowy związany z powstawaniem zaburzeń psychicznych np. epilepsja, schizofrenia. Przekształcone w system twierdzeń, że choroby psychiczne wynikają z przyczyn biologicznych, skłonność do chorób jest dziedziczna. Połączenie psychologii z polityką - oczyszczanie społeczeństwa z jednostek nieprzydatnych, obciążonych genetycznie - mordowano takich ludzi

1950 - odrzucenie myślenia o biologicznym uwarunkowaniu, tylko środowisko kształtuje ludzi

1960 - rola genetycznych czynników. Artur Jensen - badał inteligencję; autor tezy że inteligencja ma podłoże genetyczne - szacowanie wpływu genetycznego na wszystko. Jensen badał różnice między rasowe pod względem inteligencji - niższą inteligencją mają Murzyni (wpływ genetyczny). Posługiwał się wskaźnikiem ???. Zignorował różnice środowiskowe. Później częściowo pod falą sprzeciwów i konfliktów na tle rasowym w USA wycofał się z tego stwierdzenia.

1970 - środowisko, zrównoważone podejście, zaczęto mówić że RI mogą wynikać z genetyki jak i środowiska.

1980 - dziedziczność, za sprawą badań w latach 70 - najwięcej prac o udziale czynników genetycznych i środowiskowych w zmienności zachowania oparte na metodach bliźniąt

1990- molekularne badania na poziomie DNA 1994r. Manifest w Warszawie - Plomin- badania nad myszami a nie na bliźniętach. Rozwój technik genetyki molekularnej daje więcej możliwości i bardziej jest dokładna.

Od połowy lat 90, 2000 - nastąpił rozwój molekularnych badań związków geny zachowanie. XXI w. - opisano sekwencje genomu

Obecnie wahadło zatrzymało się, nie formułowane są poglądy skrajne, ze albo geny albo środowisko, ale w jakim stopniu natura w jakim środowisko.

Schemat. Ile i jakie czynniki , co oznacza wpływ genetyczny i środowiskowy

Genetyka < > Środowisko

Addytywny Nieaddytywny efekt epigenezy wspólne specyficzne

Dobór rodziców

Genetyka i środowisko złożony wpływ, nie są to pojedyncze czynniki.

Wpływ efektu epigenetycznego - najnowsze, więc mało danych jest; duża rola w patologii, np. nowotwory, somatyczne choroby. Są hipotezy , że może mieć znaczenie dla różnicowania populacji i bliźniąt monozygotycznych.

Co warunkuje powstanie RI

1. Zarówno genetyczne jak i środowiskowe czynniki są powiązane ze sobą. Korelacja i interkorelacja pomiędzy genami a środowiskiem. Wpływy już od chwili zapłodnienia np. leki mogą wpływać na aktywność genetyczną płodu. Genotyp u ludzi ujawnia się w genetycznym uwarunkowaniu zachowania, cechach. Genotyp - zespół genów. Genotyp ujawnia się w zachowaniach, wywołujemy reakcję u innych <- współzależność genetycznie uwarunkowanego zachowania a zachowaniem innych.

2. Genetyczne czynniki obejmują 3 wpływy: addytywny, nieaddytywny, wpływ epigenetyczny

- addytywny - addytywny to zsumowanie się. Sumują się wpływu genetyczne od matki u ojca, po 50 % genów otrzymujemy. Wpływ sumuje się w organizmie potomnych. Przekaz genetyczny pokolenia rodziców dla dzieci - dziedziczenie

Jeżeli istnieje addytywny związek z przekazem genetycznym to dobór rodziców ze względu na genetycznie uwarunkowane cechy nei jest obojętny, jakie geny się do siebie dodają. Istotny jest dobór rodziców oparty o uwarunkowanie genetycznie cechy.

Jeżeli dobór jest losowy ro rozkład cechy w populacji jest normalny. Jeżeli dobór jest celowy - dobór tendencyjny, selektywny, oparty na określonym kryterium, partnerzy odpowiadają kryterium. Krzyżowanie wybiórcze:

• na zasadzie podobieństwa cech, podobni do nas - rozkład w populacji siodłowy, segregacja genów, dychotomizacja cechy: niskie, wysokie

• przeciwieństwo cech - coraz więcej cech o przeciętnym poziomie

Rozkład intelektualny rozchyla się od rozkładu normalnego - tendencyjność szukanie ludzi o zbliżonym rozkładzie cech.

Dobór rodziców

Powiązany z addytywnym wpływem, przekaz genetyczny z pokolenia rodziców na pokolenie dzieci.

Badania nad strategiami doboru partnerów przez psychologów ewolucyjnych. Zadawano pytania jakie cechy chciałbyś/chciałabyś aby miał twój partner. Podobieństwo w już istniejących parach mających dzieci - wtedy pojawia się czynnik addytywny. Pomiędzy partnerami istnieje podobieństwo w zakresie cech, nie jest to przypadkowe.

2002r. badania w Polsce badanie par małżeńskich, ale brak kontroli nad stażem w małżeństwie. Im dłuższy staż tym bardziej podobni.

NEO-FFI - w zakresie otwartość na doświadczenia, ugodowość, sumienności - istniej korelacja istotna, podobieństwo 0,23 0,16 0,21.

FCZ-KT - też niektóre cechy istotne

Otwartość na doświadczenia (intelekt) występuje podobieństwo - stały dobór tendencyjny to jest, ale występuje podobieństwo.

- Genetyczny czynnik nieaddytywny

Addytywny - podobieństwo pomiędzy genetycznie spokrewnionymi osobami - za podobieństwo odpowiada.

Podobieństwo rodzic - dziecko nie jest czasem duże. Za mniejsze podobieństwo odpowiadają czynniki nieaddytywne - interakcja genów / wersje genów - allele/ w organizmie potomnym dziecko otrzymuje allele genu od ojca i matki pomiędzy genami zachodzi interkorelacja, dotyczy alleli w tym samym chromosomie - dominacja i różne umiejscowienie w chromosomie - epistaze. Wpływ nieaddytywny - interakcja alleli (wersji w genach)

Czynniki nieaddytywne nie są dziedziczone. Wypływ ich nie jest taki sam, nie jest dziedziczny, bo dotyczy interakcji, nie jest wspólny z wyjątkiem bliźniąt jednojajowych, wpływ genów nieaddytywnych powoduje zmniejszenie podobieństwa pomiędzy spokrewnionymi osobami dzieci mniej podobne do rodziców i rodzeństwa. Wpływy nieaddytywne różnicują.

- czynnik epigenetyczny

To związek z regulacją funkcji genów, wpływ epigenetyczny nie zmienia sekwencji genów, ale może tłumić aktywność genów. Sekwencja nie zmieniona, ale aktywność zmieniona.

Metyzacja - zmiany chemiczne w białkach otaczających gen - powstaje grupa metylowa (CH3) powstaje, przyłącza się do genu i tłumi jego aktywność. Taki gen uczestniczy w kształtowaniu charakterystyki.

Wpływ epigenetyczny może mieć miejsce u jednego z bliźniąt jednojajowych, a u drugiego nie - różnice pomiędzy bliźniętami jednojajowymi, ale nie ma dostatecznych dowodów. Korelacja m\pomiędzy jednojajowymi bliźniętami nie jest równa 1 -> są różnice, ale co powoduje te różnice? - wpływ środowiskowy, Mozę decydować też czynnik genetyczny, wpływ epigenetyczny.

Jeżeli cecha np. przy kształtowaniu dłoni bierze udział 70 genów, na skutek wpływu epigenetycznego u jednego z rodzeństwa będzie brać udział 50 genbów, to może urodzić się bez palca.

Jeżeli ilość genów uczestniczy w podstawowych cechach, a tylko część gebów jest aktywna, to nie ma cechy.

Środowisko wspólne

Badania nad środowiskiem towarzyszyły badaniam genetycznym od zawsze, bo czynniki genetyczne nie tłumaczą w 100% różnic. Ta różnica przypisywana jest wpływom środowiskowym.

Wspólne środowisko (środowisko naturalne) - odnosi się do ogółu warunków czynników które opisują daną rodzinę, nawet rodzina adopcyjna gdze nikt nie jest spokrewniony genetycznie.

To co opisuje rodzinę, co określa wspólne środowisko, te składniki to np.:

- status społeczno-ekonomiczny (dochody) (SES)- najwyższy poziom funkcjonowania

- warunki materialne

- liczba osób mieszkających

- klimat rodziny (atmosfera rodzinna), nie wynika tylko z czy7nniów ekonomicznych, ale też z zachowania i relacji pomiędzy członkami rodziny

- osobowość poszczególnych członków rodziny

- rodzaj ich wzajemnej relacji

- sposób wychowywania dzieci

- itp.

Wspólne środowisko upodabnia do siebie członków rodziny, czyli obok czynników addytywnych.

Jak udowodnić ten wpływ środowiskowy - porównanie podobieństwa pomiędzy dziećmi adoptowanymi a rodzicami - jest podobieństwo - to da się to wyjaśnić wpływem środowiskowym, bo nie ma między nimi podobieństwa genetycznego.

WYKŁAD IV, 19.03.07r.

Nie do końca znany jest mechanizm wpływu środowiska , łatwiej je3st zbadać wpływ genetyczny.

Dzieci wychowywane w tej samej rodzinie też mogą różnić się między sobą. Podobnie może być z bliźniętami monozygotycznymi - występują różnice (powodem może być czynnik środowiskowy + osobiste doświadczenia jednostki).

Środowisko unikalne = nie dzielone ( z innymi ludźmi) = specyficzne (dla danej jednostki). Pojęcie to odnosi się do zasobów indywidualnych, niepowtarzalnych doświadczeń środowiskowych danej osoby, tworzy się w wyniku specyficznych dla tej osoby interakcji i korelacji jej genotypu i środowiska w rodzinie i poza nią.

Genotyp - genetycznie uwarunkowane cechy jednostki

Korelacje genotypu i środowiska - współwystępowanie genetycznie uwarunkowanych charakterystyk i środowiska.

-korelacja reaktywna

-korelacja aktywna

Interakcja - podatność jednostki na wpływ środowiska (podatność uwarunkowana genetycznie)np. to samo zdarzenie dla osób o różnej wrażliwości będzie miało różne znaczenie.

W kształtowaniu RI, cech ?????? istotne jest środowisko specyficzne. Środowisko specyficzne nie jest jakimś szczególnym rodzajem środowiska. Chodzi raczej o specyficzny wpływ środowiskowy wynikający z różnych doświadczeń jednostki.

Składniki środowiska specyficznego:

- kolejność urodzenia się dziecka ( pierwsze dziecko w rodzinie ma szczególną pozycję - rodzice mają mniejsze doświadczenie i traktują je surowiej)

- losowe zdarzenia i przeżycia ( np. choroby, urazy pre- i postnatalne, rozdzielenie dzieci) -> osobiste doświadczenia chorującego. Rozdzielenie dzieci - np. przy rozwodzie rodziców, takie doświadczenie może mieć rózny wpływ na dziecko ( np. czy zostało z tym rodzicem , z którym chciało)

- wyniki interakcji pomiędzy rodzeństwem, dzieci i rodzicami oraz pomiędzy pozostałymi członkami rodziny.

- czynniki pozarodzinne: skład grupy rówieśniczych, rodzaj i wynik interakcji z rówieśnikami, nauczycielami i innymi osobami spoza rodziny, wpływ telewizji itp.

- u osób starszych doświadczenie nabyte w pracy, ekonomiczne i psychologiczne warunki życia, nagle zachowania i urazy, rodzaj relacji z innymi ludźmi.

Schemat wpływu genetycznego na zachowanie:

Środowisko Geny

Mechanizmy neurohormonalne

Cechy osobowości

Zachowanie, RI

Czy osobowość tworzy się dzięki temu, że podlegamy wpływom środowiska. Cechy rozwijają się w różnym tempie u osób, różnie wpływają na zachowanie i mamy do czynienia z RI.

Zamiast osobowości można podstawić zdolności - proces przebiega podobnie

Endoferotypy - wewnętrzny mechanizm /struktury, które stanowią podstawę dla rozwoju osobowości, inteligencji jednostki.

Im starszy człowiek tym większy wpływ czynników genetycznych, w przypadku osobowości udział czynników genetycznych maleje na rzecz środowiska specyficznego.

Czynnik genet. Wspólne środ. Specyficzne środ

Inteligencja 50% 25% 25%

Temperament 40% 0% 60%

(udział czynników genetycznych i środowiskowych w zmienności inteligencji i temperamentu,osobowości)

Wprowadzenie w problematykę temperamentu. Klasyfikacje teorii temperamentu

• Dziecko (Thomson i Chess, Buss, Plomin) vs. Dorosły (Eysenck, Strelau)

• Opisowe (Thomson, Chess vs. Przyczynowe (Buss, Plomin, Eysenck, Strealu)

• Jednowymiarowe (Zuckereman) vs. Wielowymiarowe (Buss, Plomin, Eysenck, Thomas, Chess, Strelau)

• Emocje (Kregan) vs. Całe zachowanie (Buss, Plomin, Eysenck, Stralau, Thomas, Chess, Zuckerman

Pojęcie osobowości w relacji do temperamentu:

Podstawy biologiczne Temperament (zwierze i człowiek)

Środowisko fizyczne

Środowisko społeczne Osobowość (człowiek)

WYKŁAD V, 26.03.2007r.

Koncepcje temperamentu

Koncepcje temperamentu dzieli się ze względu na:

- populację do jakiej się odnoszą teorie, np. dzieci

- na liczbę wymiarów - jednowymiarowe, wielowymiarowe, funkcjonalne

- opisowe, przyczynowe

Podział pozwala uporządkować wiedze.

Czym jest temperament, jak odróżnić cechy temperamentu od tych innych? Dlatego koncepcje dzielą się na:

1. temperament to zachowanie - cechy temp., to cechy opisujące zachowanie. To charakterystyki dostrzegalne w zachowaniu. Temperament jako charakterystyka behawioralna.

2. Mechanizmy biologiczne, genetyczne, koncepcje wyjaśniające wpływ genetyki na RI.

3. Temperament jako cechy osobowości - charakterystyka osobowościowa

Jeśli temp. określimy jako charakterystyka osobowości to pojawi się problem kryteriów różnicujących temperament od innych cech osobowościowych. Należy wprowadzić te kryteria, co odróżniają osobowość, od cech temperamentu..

Osobowość to worek w którym są wszystkie cechy osobowości i temp., odróżnić należy temp. Od osobowości. Cechy temperamentu rozumiane są jako cechy uwarunkowane genetycznie.

Cechy osobowości

1. w większym stopniu wynikają z wpływu społecznego, osobowość to wytwór warunków społeczno-historycznych. Odziedziczalność, pływ genetyczny odnosi się do każdej charakterystyki osobowości.

Wielka Piątka - Ekstrawersja i Neurotyczność oraz E i N u Eysencka - temeperamentalna charakterystyka. N i E są wymiarami temperamentu, to czy WP (Wielka Piątka) odnosi się do temp czy osob?

WP to charakterystyka temp, biologicznie uwarunkowana. Jakie warunki muszą być spełnione? Teoria musi opisywać biologiczny mechanizm danej cechy, nie tylko uznać cechę jako dziedziczną, ale też wskazać podłoże rozwoju cechy, jak wpływa.

2. Obecność cechy w okresie wczesnego dzieciństwa - kryterium rozwojowe.

Wątpliwości:

- co to znaczy wczesne dzieciństwo?, kiedy widać cechę?. Obecność cechy w okresie niemowlęcym - cecha temp, jeśli występuje w okresie niemowlęcym.

Konsekwencje:

- anglosaskiej kulturze temp odnoszony jest tylko do dzieci

- w Polsce, Rosji, Niemczech w każdym wieku u ludzi są cechy temp.

Ale odnośnie anglosaskiej teorii: Thomas i Chess - temp odnoszony do zieci, ale twierdzą że charakter temp jest względnie stały przez całe życie. Zmieniają się przejawy temp.

3. Jako kryterium słabsze . obecność cech temp i osobowości u ludzi jak i zwierząt

Temp - obecny u ludzi i u zwierząt.

Cechy opisują ludzi i zwierzęta - Pawłow, typ, układ nerwowy stanowi odpowiednik temp u ludzi.

Osobowość jest typowa ludziom, nie zawsze temp cechy można opisać u zwierząt, npo. Jeżeli Wielką Piątkę traktować jako temperamentalną charakterystykę, to czy sumienność z WP występuje u psów, czy jest odpowiednik sumienności u zwierząt.?

4. Stałość i niezmienność cech - słabsze kryterium

Cechy osobowości charakteryzuje się dużą stałością i niezmiennością, są cechami temperamentalnymi.

Cecha temp jest stała o niezmienna, jeśli się zmieni to powoli i są to zmiany rozwojowe.

W strukturze osobowości można a wskazać struktury, które charakteryzują się stałością i niezmiennością np. system wartości - stały i niezmienny; zdrowie, życie.

4.Oparte na funkcjach regulacyjnych temperamentu i osobowości

Różnice w funkcjach regulacyjnych temp i osob

Temp pełni funkcję moderujące - temp to moderator zachowania (stres).

Osobowość to system centralnej regulacji zachowania; osob definiowana jako integracyjny system regulacji zachowania, system kieruje procesami psychicznymi, regulacyjnymi, osobowość wiązana z właściwościami kory mózgowej.

Temp - to charakterystyka obecna od wczesnego dzieciństwa, charakter temp wyprzedzają późniejsze zdarzenia, z którymi ma styczność. Doświadczenie z późniejszego życia pojawia się gdy temp już jest. Temp modyfikuje, moderuje późniejsze zachowanie człowieka.

To jak człowiek funkcjonuje zależy od cech

Modyfikowanie zachowania - temp np. zwiększa integracyjność reakcji, nadaje kierunek rozwoju osobowości.

Znaczące kryterium definicji temp - to genetycznie uwarunkowane i mechanizm biologiczny i okres rozwoju w którym dana charakterystyka się rozwija.

Temp - niemowlaki

Osobowość - dorośli, starsze dzieci

Relacje temp a osob, jakie znaczenie dla osobowości ma temperament - Temperament należy od osobowości.

Temp to cechy osoba, charakteryzuje się genetycznym (biologicznym) uwarunkowaniem i obecnością we wczesnym okresie życia, są stałe i niezmienne, charakteryzują się dostępnością bezpośredniej obserwacji.

Poznając kogoś, poznajemy kogoś temperament, bo obserwujemy tego kogoś, jego zachowanie, nie obserwujemy osobowości, bo ciężko ją na pierwszy rzut oka poznać, np. samoocenę ciężko określić po krótkiej obserwacji.

Charakterystyka temperamentu często odnoszona jest do formalnych cech zachowania.

W każdym zachowaniu można wyróżnić dwa aspekty:

1.treściowy - zachowanie czemuś służy, ma cel i motyw - uruchamia i ukierunkowuje zachowanie

2.formalny - sposób zachowania, w jaki sposób i jak? Odpowiedź odnosi się do temperamentu.

Koncepcje temperamentu przykłady

- podejście konstytucjonalne

Kretschmer Ernest

Kretschmer Ernest - znacząca rola typu budowy ciała, powiązanie budowy ciała z temp i chorobami psychicznymi, wiązał tez to z polityką np. faszyzm, rasizm.

Założenia:

- Związek cech temp z budową ciała, konstytucja anatomiczna wyznacza, powiązana z typem temp.

- cechy temp powiązane stanowią część psychiki (osobowości), temp powiązany z budową ciała, pośredniczące ogniwo między budową a temp to układ hormonalny (humoralny)

- pomiędzy budową ciała a podatnością na zaburzenia psychiczne istnieje powiązanie. Typ budowy ciała określa podatność na różne zaburzenia psychiczne.

3 typy:

pykniczny - tkanka tłuszczowa - maniakalno-depresyjne zaburzenie

leptosomatyczny - b.chude - schizofrenia

atleci - mięśnie - epilepsja

- związek budowa ciała z chorobami istnieje też u osób normalnych pod względem budowy ciała

Zarzuty: mało naukowa koncepcja, mało dowodów, oparta tylko na korelacji, zbieżności, nie informuje o zbieżnościach przyczynowo-skutkowych

Typy temperamentu wg Kretschmera

- schizotymiczny - leptosomatyczna budowa ciała, rezerwa do świata, niestali emocjonalnie, wycofywanie się ze świata realnego

- cyklotymiczny - pyknicy - cykliczność stanów nastroju radość-smutek. Dobry kontakt z otoczeniem, realistyczne, ciepłe, łatwo się zaprzyjaźniają.

- iksotymiczny - ciche, mało wrażliwe, słaba mimika i pantomimika, trudno przystosowują się do otoczenia

Obszary funkcjonowania psychicznego w których przejawia się w działaniu temperament:

- psychastezja - wrażliwość na bodźce psychiczne

- nastrój: radość, smutek

- tempo psychiczne: przyspieszenie, zahamowanie pr. Psychicznych np. myślenie

- ruchliwość psychiczne: ogólne tempo ruchów, specyficzne sposoby poruszania się (Pawłow)

Pawłow

Koncepcja jego odnosi się do procesu uczenia się

Tworzenie powiązań z procesami w korze mózgowej

Zakładał , że podstawowym procesy nerwowe: pobudzenie i hamowanie opisane przez właściwości:

- siła procesu pobudzenia - poziom wrażliwości i wydolności komórek nerwowych:

- proces pobudzenia duży - mała wrażliwość i duża wydolność

- mały proces pobudzenia - duża wrażliwość, mała wydolność

- siła procesu hamowania przeciwna do pobudzenia - przejawia się w zdolności do powstrzymywania się przed zachowaniem, przerywaniem zachowania, gdy wymaga tego sytuacja.

- ruchliwość procesów nerwowych - proces pobudzenia i hamowania występuje na przemian, gdy komórki nerwowe osiągną właściwy stan, po przekroczeniu optimum następuje hamowanie np. pod koniec dnia czujemy zmęczenie. Zdolność przechodzenia od pobudzenia do hamowania i od hamowania do pobudzenia określa ruchliwość.

- równowaga procesów nerwowych jako cecha wtórna. Siła procesu pobudzenia jest większa od hamowania. Hamowanie większe od pobudzenia. Stosunek siły procesu pobudzenia do hamowania to równowaga procesów nerwowych, gdy jest równowaga to pobudzenia=hamowanie. Równowaga to cecha wtórna, bo najpierw zdiagnozować trzeba siłę procesu pobudzenia później hamowania, znaczenie procesu równowagi nie jest jasne.

WYKŁAD VI, 02.04.2007r.

Typ układu nerwowego a temperament wg Pawłowa

Punkt wyjścia dla innych twórców, np. dla Eysencka, Strelaua

Teoria typu układu nerwowego nawiązywała do wcześniejszych koncepcji np. klasycznej Hipokratesa-Galena.

Typ to kategoria do opisu RI

Typologia Pawłowa:

- typ silny układu nerwowego - siła procesów pobudzenia przeważa nad procesem hamowania; mała wrażliwość, duża wydolność; osoby takie nie łatwo ulegają zmęczeniu

- typ słaby układu nerwowego - przewaga hamowania nad pobudzeniem, duża wrażliwość, mała wydolność; zmęczenie, melancholik.

Typ silny ze względu na równowagę procesów nerwowych dzieli się na:

- zrównoważony - to z kolei dzieli się ze względu na ruchliwość:

- ruchliwy - szybkie przełączenie z jednej czynności na inną (sangwinik), przejawia się w ruchliwości zachowania

- nieruchliwy - bezwładny, powolny, flegmatyk

- niezrównoważony - choleryk

Główne postulaty neopawłowistów:

1.to co ma stanowić przedmiot badania: odejść od konstrukcji typologii bo jest zawodna, należy badać znaczenie cech, specyfikę poszczególnych cech, znaczenie funkcjonalne cech, ale teraz prowadzi to do powstania „typów”.

2.metody analizy - zamiast opisu cech (Pawłow, Eysencka) postulowali metody matematyczno-statystyczne, wzory matematyczne

3.podstawowa metoda badań to eksperyment laboratoryjny. Opiera się na innym założeniu że to co najlepiej informuje o charakterze temperamentu to relacje mimowolne, reakcje nad którymi organizm nie ma wpływu np. bioelektryczne czynności mózgu. Maskowanie cech temp - aby ukryć prawdziwe cechy temp.

Eksperyment laboratoryjny to badania: EEG, układ wegetatywny, odruchy

4.koncentracja na reakcjach mimowolnych - odruchy bezwarunkowe Pawłowa

5.Dobór wskaźników psychofizjologicznych, bioelektrycznych obok odruchów warunkowych

6.Jednak diagnoza psychometryczna dominuje, bo badania laboratoryjne są kłopotliwe, muszą być odpowiednie warunki, a badanie psychometryczne nie wymaga przygotowania szczegółowego. Badania laboratoryjne nie są ekonomiczne, bo materiałem psychometrycznym można zbadać o wiele więcej osób. Badania psychometryczne - można porównywać wyniki bada w różnych koncepcjach teoretycznych; mimo różnych teorii można porównać wyniki.

7.REzygancja z postawy oceniającej wobec cech temperamentalnych. Cechy temperamentalne nie podlegają wartościowaniu - zasada : nie ma dobrej odpowiedzi na pytanie, czy lepiej być ekstrawertykiem czy introwertykiem, bo znaczenie cechy zależy od tego w jakiej sytuacji będzie się przejawiać. Wartość cechy zmienia się w zależności od sytuacji.

Cechy układu nerowoego wyodrębnione przez neopawłowistów:

Neopawłowiści opisali cechy układu nerwowego przez:

- dynamiczność układy nerwowego - przejawia się w szybkości powstawania zanikania procesów nerwowych (pobudzenie, hamowanie)

- labilność - szybkość przechodzenia jednego procesu w drugi, zbliżone do ruchliwości

- aktywowalność - zachowania w sytuacjach trudnych. Poziom aktywacji nie jest taki sam <- RI w poziomie aktywacji to aktywowalność, to cecha RI odnośnie aktywacji; względnie stałe różnice w poziomie aktywacji. Aktywowalność to właściwość - pobudliwość układu nerwowego - im bardziej pobudliwy tym wyższy poziom aktywowalności = pobudliwość układu nerwowego.

Biologiczne uwarunkowane cechy osobowości związane z typologią Pawłowa:

- ekstrawersja

-neurotyczność - ujemnie skorelowana z równowagą procesów nerwowych i siłą procesów pobudzenia

- lęk - jako cecha - skłonność do reagowania lękiem

- cechy RTT (żwawość -ruchliwość; wytrzymałość-wydolność; itd.)

Interpretacyjna koncepcja temperamentu Thomasa i Chess

Koncepcja ta jest mniej zbliżona od koncepcji Pwałowa; opisuje sposób zachowania dziecka - koncepcja opisowa

Temperament uwarunkowany jest biologicznie, ale nie wskazuje mechanizmów biologicznych powiązanych z cechami temperamentu.

- interakcyjne podejście akcentuje rolę cech temperamentu w działaniu. Interakcja temperamentu i środowiska może mieć różne konsekwencje dla podmiotu. Jeżeli cechy nie są adekwatne do środowiska to są zaburzenia zachowania. Jeśli środowisko nie jest adekwatne do cech to też powstają zaburzenia.

Założenia:

- cechy temperamentu to cechy stylistyczne - odnoszą się do stylów, sposobów zachowania

- opis cech dokonany w oparciu na wymiarach badań podłużnych (NYLS przez 25 lat - Nowojorskie badanie podłużne)

- Thomas i Chess opisali 9 charakterystyk temperamentu opisujących zachowanie dziecka

Kwestionariusz DOC-R do badania tych cech.

Cechy te są niezmienne, zmieniają się tylko ich przejawy

- aktywność ruchowa

-rytmiczność - regularność funkcji biologicznych np. pory jedzenia

- zbliżanie się - wycofywanie - w reakcji a nowe, nieznane osoby

- łatwość przystosowania - zdolności przystosowawcze, przejawia się w reakcjach dziecka na polecenia dawane przez otoczenie

- próg reagowanie - wrażliwość

- siła reakcji - stosunek wielkości reakcji do wielkości bodźca

- jakość nastroju - proporcja emocji pozytywnych i negatywnych

- roztargnienie - łatwość z jaką można rozproszyć uwagę dziecka

- zasięg uwagi - zakres uwagi i wytrwałość - zdolność skupienia się na jakiejś czynności

Te wyżej wymienione cechy charakteryzuje:

- duża stałość i niezmienność na przestrzeni życia

- tworzą układy, wiązki cech, konstrukcje, syndromy, zespoły cech wyodrębnione analizą czynnikową tworzą 3 grupy (dziecko łatwe, dziecko trudne, dziecko wolno rozgrzewające się (trudny temp.)). Trudny temp oznacza układ cech temp który opisuje dziecko mające małą rytmiczność, regulację, małe zdolności przystosowawcze, łatwo wycofują się w kontaktach z innymi; ogólny zły nastrój emocje negatywne. Otoczenie częściej będzie negatywnie reagować na takie dziecko, cechy temp i warunki wychowania będą miały wpływ na życie dziecka. W odniesieniu do osób dorosłych - źle dopasowane osoby wynika z trudnego temperamentu. Dzieci mają zaburzenia przystosowane; Dorośli - przewlekły stres jako konsekwencję złego przystosowania.

Teorie temperamentów (Genetyczne teorie temp) EAS Bussa i Plomina

Używali kwestionariusza do diagnozy cech temp dla dzieci i dorosłych

Założenia teorii:

- cechy temp występują u dzieci i dorosłych (Thomas i Chess). Ma to znaczenie dla diagnostyki. Cechy temp są genetycznie uwarunkowane - bardzo mocno akcentują wpływ genetyczny. Możliwości diagnozy tych samych cech pozwala na rozwój badań behawioralno-genetycznych - podobieństwo rodzice-dziecko.

- temperament to zespół dziedziczonych cech osobowości, które występują we wczesnym dzieciństwie

- odnosi się do całego zachowania. 3 podstawowe cechy temp: emocjonalność, aktywność, towarzyskość, czyli w skrócie EAS. Cechy te odnoszą się do wszystkich obszarów funkcjonowania człowieka. Aktywność - aktywność ruchowa, wydatkowanie energii. U dzieci wyodrębnili też nieśmiałość (tylko u dzieci)- wypadkowa dużej emocjonalności i małej towarzyskości. U dorosłych rozwija się inny rodzaj nieśmiałości wynikający ze społeczności i unikania np. wystąpień publicznych. U dzieci - nieśmiałość też jako lęk przed obcymi.

Opis cech temp pokazuje, że EAS odwołuje się do Thomsona, Chess i Eysencka. Towarzyskość to podstawowa składowa ekstrawersji u Eysencka. Emocjonalność to rdzeń neurotyczności.

Poziomy organizacji zachowania wg Eysencka:

Typ - typologia Ekstrawersja, introwersja

Cechy wynikające z typów, tendencje do zachowań.

Reakcje nawykowe, bo z definicji cechy wynika, ze to dyspozycje do zachowania w sytuacjach angażujących, jeśli mamy do czynienia z powtarzającymi się sytuacjami to uruchamiane są reakcje nawykowe

Reakcje specyficzne - np. zachowanie niezgodne z osobowością np. introwertyk zachowuje się jak ekstrawertyk bo sytuacja tego wymaga.

WYKŁAD VII, 16.04.07r.

Trzy superczynniki PEN

- ekstrawersja - tendencja do kierowania aktywacji na zewnątrz; otwartość na środowisko; związana z otwartością stymulacyjną; kontakt z innymi to źródło pobudzenia

- neurotyczność - zrównoważenie/stabilność emocjonalna

- psychotyczność - wysoki poziom dla ludzi aspołecznych, szkodzenie innym ludziom; „sztywność myślenia”

Mogą one tłumaczyć podatność na rozwój zaburzeń

- skrajnie wysoka neurotyczność - nerwica

- wysoka ekstrawersja - agresja

- wysoka psychotyczność - choroby psychiczne

Czynniki osobowości wg Eysencka

PEN obejmują szereg charakterystyk, co opisują osoby co zajmują w nich skrajne wyniki, nie przejawia się u wszystkich tak samo.

Wartościowanie cech temperamentu jest ryzykowne, czy lepiej być ekstrawertykiem czy introwertykiem? Zależnie od sytuacji różne charakterystyki mają różne znaczenie

Ekstrawersja-Introwersja

Eysencka odniósł się do Pawłowa - wyjaśnienie E i I w oparciu teorię hamowania.

E: siła pobudzenia (P) < hamowanie (H), to typ słaby układu nerw

I: P > H, to typ silny

Pobudzenie nie oznacza procesu pobudzenia, ale wielkość potencjału pobudzeniowego - to jest wielkość pobudzenia co odpowiada działającemu bodźcowi i pobudliwości; łatwość z jaką układ nerwowy reaguje i wielkość tego pobudzenia.

Pobudzenie odwrotnie skorelowane z siłą układu nerwowego.

Typ silny - mało wrażliwe osoby, reagują słabiej, nie jest łatwo wywołać pobudzenie

Typ słaby - bardziej wrażliwe, mniej wydolne, łatwiej pobudzenie wywołać, bo mają słabe hamowanie

Introwertycy ograniczają stymulację zewnętrzną ograniczając np.. kontakty, nie otwierają się na otoczenie

Ekstrawertycy to typ słaby

Introwertycy to typ silny

Teorie aktywacji

Chronicznie niski poziom aktywacji mają ekstrawertycy, aby dostarczyć sobie więcej stymulacji aby osiągnąć optimum pobudzenia muszą dostarczyć aktywację zewnętrzną i wewnętrzną. Ekstrawertycy muszą stale dostarczać aktywacji stymulacji aby osiągnąć optimum

Stale wysoki poziom aktywacji - introwertycy muszą ograniczać dopływ stymulacji bo przekracza on optimum, „łatwo się męczą”

Postulat lekowy - wpływ różnych leków pobudzających lub uspokajających na zachowanie

E: niskie pobudzenie P<H + leki pobudzeniowe to P>H i będą nadmiernie pobudzeni, i będą zachowywać się jak I

I: wysokie pobudzenie P>H + leki uspokajające to P<H i będą zachowywać się jak E.

Krytyka postulatu - nie uwzględnia RI w działaniu leków, zmiany te są tylko sytuacyjne.

Podstawowe twierdzenia Eysencka dotyczące funkcjonalnego znaczenia ekstrawersji.

- ekstrawersja to jedna z ważniejszych cech, ma znaczenie funkcjonalne. Pomiędzy wielkością bodźca a sprawnością działania pojawia się ekstrawersja jako moderator, czynnik modyfikujący. W zależności od siły bodźca i siły ekstrawersji są różne reakcje.

- ekstrawertycy są poszukiwaczami doznań, stymulacji. Introwertycy ograniczają dopływ stymulacji. E - stymulacja jest emocjonalnie pozytywna. I - nadmierna stymulacja jest emocjonalnie negatywna

- warunkowanie (uczenie) szybciej następuje u I niż u E, bo I mają P>H

Eysenck jak Pawłow chciał odnieść się do Hipokratesa-Galena, aby potwierdzić swoją teorię

Chwiejny emocjonalnie

melancholik choleryk

flegmatyk sangwinik

Stabilny emocjonalnie

Definicje Pięciu Wielkich czynników osobowości w ujęciu Costa i McCrae

- neurotyczność - podatność na doświadczanie negatywnych emocji oraz wrażliwość na stres psychologiczny

- ekstrawersja - jakość i ilość interakcji

- otwartość na doświadczenia - (autonomia intelektu) tendencja do poszukiwania i pozytywnego oceniania doświadczeń życiowych

- ugodowość - pozytywne, negatywne nastawienie wobec innych ludzi, orientacji interpersonalnej przejawiającej się w altruizmie, antagonizmie

- sumienność - zorganizowanie, wytrwałość, motywacja w działaniach ukierunkowanych na cel.

Argumenty na rzecz traktowania WP jako podstawowych wymiarów osobowości

- czynniki istnieją realnie, ujawniają się w samopisie, mają dużą stałość i znaczenie w procesie adaptacji. Ujawniają się niezależnie od techniki diagnostycznej

- niezmienność czynników - ujawnia się niezależnie od stosowanego kwestionariusza, niezależność wyników

- uniwersalność - ich obecność wykazać można niezależnie od płci, kultury i rasy.

- podstawy biologiczne czynników - RI w czynnikach NEOAC są w dużym stopniu uwarunkowane genetycznie, nie sposób zidentyfikować podstaw autonomiczno-fizjologicznych tych czynników. Dziedziczność to wykazana w różnych badaniach ale znaczenie ma tylko środowisko specyficzne (obok genetyki).

Regulacyjna teoria temperamentu Strealua

Nacisk na znaczenie temperamentu w regulacji zachowania w różnych sytuacjach.

Źródła RTT:

- Pawłow - podstawowe właściwości układu nerwowego

- koncepcja aktywacji

- pojęcie energetycznego i czasowego poziomu zachowania (to formalne charakterystyki zachowania). Temp jako charakterystyka zachowania.

Każde zachowanie składa się z :

- energetycznego poziomu - kumulowanie i rozładowanie energii, intensywność reakcji

- czasowy poziom - szybkość, ruchliwość zachowania.

- reaktywność i aktywność zachowania - składają się na energetyczność. Reaktywność jako cecha temperamentu - psychologiczny przejaw siły układu nerwowego w zakresie pobudzenia behawioralnego, odpowiednik siły procesu pobudzenia. Reaktywność przejawia się we wrażliwości i wydolności.

- na poziomie psychologicznym reaktywność ujawnia się w sile i intensywności reakcji, na ten sam bodziec , sytuację ludzie reagują z różną intensywnością.

- reaktywność jako cecha i stan. Różnice w intensywności reakcji - tendencje ludzi do różnego reagowania jest wynikiem wpływu cechy albo różnice w intensywności jest stanem, przejawem stanu.

- mechanizm fizjologiczny reaktywności. Pojecie WPEB - Współczynnik Przetwarzania Energii Bodźca. Odpowiada za różnice w intensywności reakcji, u niektórych wzmacnia bodźca u innych osłabia działanie bodźca - stąd RI

Jak badać?

U zwierząt WPEB mierząc wielkość stymulacji i wielkość pobudzenia

WPEB - hipotetyczna wartość o która wzrasta intensywność reakcji

Intensywność bodźca można zmierzyć - gdy jest wysoki poziom aktywowalności to jest wysoki poziom reaktywności i WPEB, mamy relacje silniejsze w stosunku do wielkości bodźca R _N+X

Niski poziom aktywowalności bodźca powoduje reakcje słabsze pod względem siły bodźca. Niski poziom reaktywności WPEB R _N-X

Wysoki poziom aktywowalności

S_N mózg -> R _N+X -wysoki poziom reaktywności oraz WPEB

-niski poziom aktywności

Niski poziom aktywowalności

S_N mózg -> R _N-X -niski poziom reaktywności i WPEB

- wysoki poziom aktywności

WYKŁAD VIII, 23.04.07r.

RTT oparta na:

- podstawą koncepcji są właściwości układu nerwowego Pawłowa

- koncepcja aktywacji procesu pobudzenia w orze mózgowej; formalne cechy (siła, wielkość reagowania, czasowość, szybkość, tempo - występują we wszystkich zachowaniach) powiązane z aktywacją

Aktywacja przekłada się na charakter zachowania temperament

Pierwsza koncepcja cech temperamentu zakładała obecność w zachowaniu dwóch poziomów:

- czasowy

- energetyczny, siła, intensywność reakcji. Opisany przez dwie cechy temperamentalne:

-reaktywność- odpowiednik behawioralny siły procesu pobudzenia; przejawia się w sile, intensywności reakcji w odpowiedzi na bodziec. Reaktywność jako cecha lub jako stan

- aktywność

RI w wielkości intensywności reakcji osób o różnym poziomie aktywowalności (pobudliwości układu nerwowego) mechanizmie wzmacniania, tłumienia stymulacji, wielkości WPEB. Osoby o wysokim poziomie aktywności i WPEB to osoba ta ma wysoką reaktywność i silnie reaguje. Osoba o Niskiem poziomie aktywności i WPEB to jest to osoba o niskim poziomie reaktywności, mniejsza stymulacja

WPEB to poziom optymalny aktywacji/stymulacji. Każdy ma optimum procesu pobudzenia, należy go osiągnąć i utrzymać dostarczając stymulacji zew lub wew.

Można ograniczyć dopływ stymulacji gdy poziom aktywacji jest niższy.

Ludzie różnią się optimum stymulacji. Osoby które mają wysokie WPEB szybciej osiągają optimum, każda dodatkowa stymulacja jest przykra, negat. Niższy poziom WPEB - aktywacja jest zbyt niska, te osoby by mieć optimum muszą mieć więcej stymulacji

Za mechanizm fizjologiczny reaktywności uważa się różnice w intensywności reaktywności i aktywności - regulacja dopływu bodźców do podmiotu

Mechanizm ma dwa znaczenia: wyznacza RI w intensywności reagowania i reaktywności.

Geneza RTT

- aktywność cecha związana z dopływem stymulacji do organizmu, może docierać z zewnątrz (sytuacje np. hazard) i wewnątrz (własna aktywność np. jazda na rowerze).

Jeżeli połączymy mechanizm aktywacyjne to łatwiej odkryć zależność reaktywność-aktywność a Eysenck:

Wysoka reaktywność - introwertycy

Niska reaktywność - ekstrawertycy, poszukują stymulację

- aktywność to element mechanizmu regulacji optimum pobudzenia, aktywacji

- jest odwrotna zależność między reaktywnością a aktywnością

- krytyka koncepcji o reaktywności i aktywności:

Wyniki badań reaktywność a zachowanie - nie potwierdzają hipotezy;

-Jedna cecha nie może wyjaśnić zachowania złożonego, w złożonych sytuacjach

-Niejasność WPEB - ma ograniczoną stosowalność u ludzi (bo stosowany u zwierząt), coś innego odnosi się do stymulacji zmysłowej i społecznej.

- psychometryczna - diagnoza, pomiar cech - do badania aktywności nie było narzędzia tylko na podstawie reaktywności ją określano

W latach 90 skonstruowano nowe narzędzie do badania cech temperamentalnych - było to rozwiązaniem dla krytyki RTT - FCZ-KT. Odkryto, że jest możliwa inna struktura cech temperamentalnych. FCZ-KT zyskał duża popularność, używa się do badania różnic międzykulturowych

Postulaty RTT - na nich opiera się RTT

1. temperament przejawia się w formalnych charakterystykach zachowania, aspekt energetyczny i czasowy

2. są RI jako cechy, dyspozycje do zachowania

3. RI w temp są powszechne u ludzi i zwierząt, cały temp to wynik ewolucji

4. Temp ulega powolnym zmianom w ontogenezie, na przestrzeni życia człowieka to zmiany rozwojowe

5. Temp pełni funkcje regulacyjną w różnych sytuacjach, szczególnie ekstremalnych, trudnych stresujących bp temp związany z mechanizmem biologicznym odpowiedzialnym za pobudzenie w sytuacjach trudnych.

- Reaktywność - odpowiednik siły układu ner4wowego w zakresie pobudzenia

- na poziomie psychologicznym ujawni się w RI w sile (wielkości) reakcji na ten sam bodziec lub sytuację

- Rozróżnienie pomiędzy reaktywnością jako cecha i stan

- mechanizm fizjologiczny reaktywności. Pojęcie WPEB (współczynnik Przetwarzania Energii Bodźca)

Pierwotna wersja RTT odnosiła się do układu nerwowego - cechy temp charakteryzują energetyczny poziom zachowania (kumulowanie, rozładowanie energii);reaktywność, aktywność.

Reaktywność - siła procesu pobudzenia. Przejawia się jako cecha w tendencji do intensywnych reakcji; jako cecha traktowana do reagowania z intensywnością; reaktywność jako stan - intensywność wynika z cechy, dyspozycji ale też zależy od znaczenia bodźca, sytuacji, doświadczeń.

Reaktywność - przejawia się w RI w intensywności reakcji, to cecha której biologiczne mechanizmy u jednych zachowanie wzmacnia - intensywność reakcji większa od wartości bodźca; u innych obniża - wartość reakcji jest mniejsza od wartości bodźca, stymulacji.

Co powoduje, że na ten sam bodziec lub sytuacje, reakcje różne, są RI ?: bo reakcje różnią się poziomem reaktywności

Należy zmierzyć wielkość stymulacji; co to znaczy skłonność do osłabiania/wzmacniania wartości stymulacji.

Stymulację fizyczną łatwo można zmierzyć np. stymulacja świetlna, łatwo też można zmierzyć wielkość pobudzenia

Stymulacje inne niż sensoryczne np. społeczne, jest trochę trudniej, ale można wielkość takiej stymulacji ocenić opisując wielkość reakcji emocjonalnych. Ale jest z ty problem dlatego wprowadzono WPEB - odnosi się do hipotetycznych mechanizmów wzmacniania, osłabiaia wartości bodźca. Organizm wytwarza większą/mniejszą stymulację. Ludzie reagują z różnym pobudzeniem na te same bodźce.

Biologiczne podstawy temperamentu w RTT

- biologiczne podstawy cech temperamentalnych jako o układzie mechanizmów hormonalnych i nerwicowych. Mechanizmy nerwicowe i hormonalne - koncepcje indywidualności neuro-hormonalnej ?????. Badania DNA- nie wiadomo jakie konkretne geny są odpowiedzialne za RI.

- indywidualność neuro-hormonalna powiązana z regulacjąpoziomu aktywacji. Za RI w cechach temperamentu i zachowania odpowiedzialne są różnice w poziomie aktywacji, regulowania układu neuro-hormonalnego.

- blok mechanizmów regulujących. Mechanizmy biologiczne i cechy mają podłoże genetyczne, bo neuronalny i hormonalny układ powiązane są z genami. Życie płodowe. Koncepcja bloku - jedność - regulacja zintegrowana, blokowa, mechanizmy są powiązane

- mechanizmy regulacyjne są uwarunkowane biologicznie i podlegają procesom dojrzewania i procesom rozwoju. W rozwoju cech istotną rolę odgrywają czynniki biologiczne i środowiskowe.

Definicje cech temp w ujęciu RTT

- Żwawość - połączenie cech dotychczas funkcjonujących niezależnie, tempo, szybkość, ruchliwość, czyli czasowość (Pawłow); cecha ta integruje cechy ze względu na podobieństwo funkcjonalne

- Perseweratywność (uporczywe powracanie do świadomości pewnych wyobrażeń, myśli, słów) - przejawia się w tendencji do utrzymywania reakcji, gdy zmieniła się sytuacja lub bodziec przestał działać, utrzymywanie reakcji; cecha ta jest istotna, bo: może być związana z zaburzeniem zachowania (emocjonalność) np. nie rozładowuje negatywnych emocji; cecha Może sprzyjać radzeniu sobie ze stresem, rozładowanie emocji.

- Wrażliwość sensoryczna - u Pawłowa, cecha której znaczenie funkcjonalne jest wątpliwe, nie ma związku z zachowaniem, nie jest związane z reakcją na stres

- Reaktywność emocjonalna - powiązana z energetycznością zachowania, intensywność reakcji emocjonalnych. Dwa bieguny: jeden - wrażliwość, drugi - odporność; cecha powiązana z pomiarem reakcji na stres - bardzo wyraźne powiązanie

- Wytrzymałość - w Pawłowa wydolność; zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach silnie stresujących; powiązana z zachowaniem w sytuacjach silnie stymulujących; jak długo wytrzymamy w takiej sytuacji.

- Aktywność - do tej pory jako cecha odpowiadająca za dostarczanie stymulacji; teraz jako cecha przejawiająca się w poszukiwaniu stymulacji i reguluje stymulacje.

Cechy mierzone przez FCZ-KT mają podstawy biologiczne. Udział składników: genetycznych G i środowiska specyficznego E i wspólnego C. Dane z samopisu i szacowania.

G w FCZ-KT - niezależnie od danych podstawy genetyczne można wykazać

Cechy w RTT - w ujęciu RTT znaczenie na cechy mają czynniki G i E

Związek polimorficzny w genie 5-HTT - transporter serotoniny, powiązany z różnicami w zakresie aktywności.

Jeden allel długi - niski poziom aktywności

Dwa krótkie - wysoki poziom aktywności

Za odziedziczalnością aktywności kryje się gen 5-HTT - transporter serotoniny, odpowiedzialny za wypróżnianie synapsy z serotoniny.

Związek DRD4 z różnicami w zakresie reaktywności, regulator dopaminy - kodowanie białek, wypełnianie się szczeliny synaptycznej. Więcej dopaminy - więcej bodźców - silne pobudzenie - większa stymulacja.

Wysoki poziom reaktywności - brak allela z 7 powtórzeniami

Niski poziom reaktywności - obecność allela z 7 powtórzeniami.

Podstawa do kształtowania aktywności to serotonina - regulacja nastroju

Podstawa do kształtowania reaktywności to dopomina - intensywność reakcji.

WYKŁAD IX, 07.05.07r.

Pozytywne znaczenie niepowodzeń badań.

- zaczęto się zastanawiać czy założenia teoretyczne są właściwe

- czy narzędzie do badania cech temp Kwestionariusz Temperamentu Strelaua jest dobrym narzędziem

Dlatego skonstruowano nowe narzędzie FCZ-KT, biorąc pod uwagę postulaty RTT.

Struktura cech temperamentu - 6 cech temp powstały z analizy czynnikowej, opisuje osobowość ( Temperament to charakterystyka osobowościowa)

Nowa struktura cech pozwoliła spojrzeć na funkcjonalność ?? funkcjonowanie??? Cech:

- przetwarzanie stymulacji, ludzie różnie się zachowują; przełożenie na poziom pobudzenia zależy od układu (struktury cech temp o mechanizmów które sięga cechami kryją). Mechanizmy jako niespecyficzne indywidualności neuro-hormonalne. Struktura cech decyduje jak człowiek funkcjonuje i radzi sobie z stymulacją.

Układ cech zapewniających człowiekowi różne możliwości przetwarzania stymulacji te same cechy w różnym układzie - dają różne skutki przetwarzaniu stymulacji

- duże możliwości przetwarzania stymulacji daje: wysoki poziom wytrzymałości (dłużej reagują na bodźce); duża aktywność(więcej mogą stymulacji sobie dostarczyć); duża żwawość i wrażliwość sensoryczna); mała reaktywność emocjonalna; słaba intensywność reakcji; mała perseweratywność

- małe możliwości - osoby u których układ temperamentu jest odwrotny: mała wytrzymałość, duża reaktywność emocjonalna, duża perseweratywność(sprzyja obniżaniu stresu pourazowego)

Nastąpiła zmiana w sposobie myślenia o te3mperamencie 0 układ cech temp odnoszące się do różnych zachowań; różnych sytuacji; struktura cech zapewnia większe/mniejsze przetwarzanie stymulacji.

Funkcjonalne znaczenie temperamentu

Z RTT cechy temp mają znaczenie dla zachowań w sytuacjach o dużej wartości stymulacyjnej (stresotwórcze); powiązane mechanizmy odpowiedzialne za przetwarzanie stymulacji.

Znaczenie temperamentu (biologicznie uwarunkowane cechy osobowości)

- reakcje interpersonalne np. ekstrawersja, towarzyskość; RTT - aktywność, emocjonalność, neurotyczność, nieśmiałość

- wybór partnera: podobieństwo cech temp w parach małżeńskich - jest pewne podobieństwo temp przy wyborze partnera.

- funkcjonowanie seksualne

- zdrowie i dobrostan - zdrowie psychiczne w relacji zech temp, są RI w poziomie np. depresji, w poziomie cech temp. Badanie powodzian

- psychopatologia - depresja, temp a zachowanie nieagresywne-skrajnie agresywne. Jest różnica w cechach temp u osób popełniającymi różne przestępstwa, szczególnie lęk - niższy lęk - gorsze przestępstwo

- funkcjonowanie zawodowe - osoby mało reaktywne lepiej są odporne na zakłócenie preferencji zawodowych, czyli na to jakiej pracy nie chcą

- funkcjonowanie szkolne/akademickie - bak badań. Teoretycznie jest zależność np. dziecko z trudnościami co się za tym kryje może skrajnie wysoki poziom niektórych cech np. ADHA, ale nie zawsze to ADHD.

- narażenie na stres - najpopularniejsze, związek temp a zachowanie w sytuacjach stresujących

- postawy - neurotyczność i otwartość na doświadczenie - różnice w postawach konserwatyzmu, liberalizm.

- rozwój człowieka - brak badań, teoretycznie powinien być związek Thomas i Chess.

Źródła RI w badaniach nad stresem

Temperament a zachowanie ludzi w sytuacjach trudnych

Jakie są źródła RI - badania nad stresem

- spostrzeganie stresorów (zdarzeń) - to samo zdarzenie może być różnie spostrzegane, odmienna interpretacja wynika z doświadczeń, z specyficznego środowiska, wrażliwości receptorów, stan jednostki - jak oceniamy zdarzenia - w jakim jesteśmy stanie np. zmęczenie

- różnice w reagowaniu - odmienność w spostrzeganiu odpowiada różnicom w reagowaniu, ktoś spostrzega że coś jest stresotwórcze reaguje silniej. RI obserwujemy w reagowaniu w wielkości reakcji, emocjach, aktywności (działaniu) gdy znajdą się w sytuacji trudnej

- radzenie sobie ze stresem - wykorzystywane sposóbów radzenia sobie ze stresem (style i strategie radzenia sobie ze stresem)

- osobowość jako źródło RI w stresie - tolerancja na stres(temp moderuje modyfikuje w odniesieniu do stresorów). Temp określa podatność jednostki na stres, mogą sprzyjać indukowaniu na stres. Wysoki poziom skłonności reagowania lękiem - więcej i częściej sytuacji spostrzegają jako zagrażające. Z cech temp wynikają zachowania stresory zależne od podmiotu.

Wymagania, możliwości i stres

1. Koncepcja - Zeliego (behawioralna) - oparta na schemacie S-R (bodziec -reakcja). Wymagania sytuacyjne powodują reakcję (stres)

2. Zmiany życiowe wywołują stres o różnym natężeniu. W zdarzeniach stresowych np. rozwód niektórzy są załamani inni nie. Dlaczego? Bo ludzie różnie reagują na jedno zdarzenie (RI), inaczej ją spostrzegają; jest różna odporność i różne możliwości radzenia sobie ze stresem.

3. Koncepcja relacyjna - stres jako konsekwencja relacji wymagań w stosunku do możliwości.

Możliwości - opisane przez zdolności i osobowość (temp)

-jeżeli wymagania są zbyt wysokie to powstaje stres

- źródłem stresu mogą być wymagania poniżej możliwości jednostki, np. jednostka ma świadomość, ze jest zdolna a to co „obecnie” robi jest oceniane poniżej możliwości - poczucie niewykorzystania potencjału, marnowanie potencjału.

Optimum: wymagania adekwatne do możliwości lub nieco je przewyższają /Wygocki/

Transakcyjna koncepcja stresu

Temperament ma znaczenie dla oceny zdarzeń stresowych (ocena poznawcza), ma znaczenie dla podejmowania działań zwrotnych radzenia sobie w sytuacjach trudnych, znaczenie dla reagowania (możliwe reakcje) na każdym poziomie w kategoriach cech formalnych (siła, czas, itd.)

Temperamentalny czynnik ryzyka (TCR)

Cechy temperamentu w interakcji ze środowiskiem są czynnikiem ryzyka np. trudny temperament.

TCR to cecha lub układ cech, które w interakcji z innymi czynnikami silnie lub długo działającymi zwiększa ryzyko powstania zaburzeń zachowania, źle przystosowanej osobowości.

Odległe konsekwencje stresu mogą stanowić rezultat nieadekwatności warunków do możliwości cech temperamentalnych. Człowiek mając określony układ cech podejmuje aktywność niezgodną z przetworzoną stymulacją (???????????) powoduje to rozbieżność cech temp a wielkością stymulacji: im większa rozbieżność temp a wartość stymulacyjna sytuacji , tym większy stres.

Jeśli występują rozbieżności i TCR to wzrasta ryzyko zaburzeń wynikających z długoterminowego stresu, przeciążenie.

Czynniki określające stan stresu (praca)

Temp ma znaczenie dla rodzaju pracy jaką człowiek wykonuje, ma znaczenie dla powstawania sytuacji stresowych pracy (przekłada się to na zachowanie)

Temp ma znaczenie dla uzyskiwania wsparcia społecznego (inaczej odczuwa, przeżywa i radzi sobie ze stresem osoba samotna inaczej osoba mająca wsparcie).

WYKŁAD X 14.05.07r.

Jakie znaczenie mają cechy temperamentu dla regulowania stresu i jego powstawania. Taki czynnik temperamentalny to Temperamentalny Czynnik Ryzyka - cechy temperamentu a wymagania sytuacji.

Znaczenie cech temperamentalnych - Model relacji temperament - stres

- neobehawiorystyczna SOR; S - stresory, O- temperamentalny styl radzenia sobie ze stresem, stan stresu, R- reakcja, konsekwencja stresu.

Szczególne reakcje temperamentu , znaczenie temperamentu:

- może być związany z narażeniem jednostki na stres,

- charakterystyka współdecyduje o podatności na stres, jak łatwo reaguje

- współdecyduje o poziomie, wielości stresu, jak silny jest stan stresu

- temperament może współdecydować o czasie trwania stresu

- wpływ temperamentu na odległe konsekwencje stresu.

Dlaczego temperament to czynnik podatności na stres?

Np. emocjonalność, lęk, neurotyczność, reaktywność sensoryczna, są zależne od poziomu cech , ludzie mają różną wrażliwość ma stres, inaczej reagują. Temperament związany z mechanizmami biologicznymi odpowiadającymi za indywidualne procesy pobudzenia - aktywacje. Mechanizmy biologiczne odpowiadają za regulację aktywacji,

Czas utrzymywania się stanu stresu jest współzależny przez stresory. Perseweratywność utrzymuje stres mimo że bodziec już nie działa,

Temperament może sprzyjać występowania stresorów:

- co dzieje się ze stresorami:

1. stresory mają miejsce niezależnie od ich aktywności np. „mam pecha”. Część stresorów pojawia się losowo, niezależnie od woli, działalności człowieka np. katastrofy. Temperament ma wpływ na wielkość stresu i radzenie sobie z nim

2. stresotwórcze bodźce zależne od jednostki. Mają miejsce w wyniku określonej aktywności podmiotu, który podejmując aktywność naraża się na wystąpienie stresorów. Np. osoba o Wysokiej potrzebie doznań podejmuje ryzykowne zachowania np. ekstremalne sporty. Jednostka dostarcza sobie pozytywny przeżyć emocjonalnych, ale jest to źródło zagrożenia.

Działanie zwrotne - stres może modyfikować charakterystykę temperamentalną.

Stres pozorowany - powoduje modyfikacje temperamentu, zmiany w reaktywności emocjonalnej - np. RE podwyższa się.

Ludzie sobie radzą ze stresorami wybierając strategię. Wybór strategii zależy od temperamentu. Wybór strategii: np. osoba o większej wytrzymałości wybierze styl skoncentrowany na zadaniu; osoba o małej wytrzymałości wybierze strategię skoncentrowaną na emocjach.

Niezależnie od stresorów jeśli stres jest długotrwały to powoduje to odległe konsekwencje . konsekwencje są niższe u osób radzących sobie lepiej.

Aktywność i regulatory

Mózg to generator rytmów bioelektrycznych w korze mózgowej. Istotą regulacji poziomu aktywności jest stymulacja.

Symulacja wew- poszukiwanie doznań

Stymulacja zew - aktywność intelektualna np. dobór treści myślenia

Niezależnie od rodzaju stymulacji zmienia poziom aktywacji przez układ siatkowaty, który pobudza korę mózgową w różnym stopniu - ludzie mogą mieć stały wyższy/niższy poziom aktywacji. Względnie stałe różnice w poziomie aktywacji wynikają z cechy aktywowalności - cecha odpowiada za łatwość pobudzenia

„prawa siły”

Poziom aktywności ma znaczenie dla różnic w intensywności reakcji

Aktywacja:

- wysoka - duża siła reakcji

- niska - mała siła reakcji

Im wyższy poziom aktywacji tym silniejsza reakcja

Im niższy poziom aktywacji tym słabsza reakcja

Wyjaśnienia różnic w intensywności reagowaniu

Wymiary temperamentu odwołujące się do aktywacji

- Ekstrawersja - introwersja

- neurotyczność, emocjonalność

- lęk

Impulsywność

- poszukiwanie doznań

- wzmacnianie/tłumienie stymulacji

Związek temp ze stresem pourazowym (PTSD)

Punkt wyjścia: powodzie, badania na powodzianach.

Wyniki: znaczenie cech dla rozwoju PTSD, cecha powiązana z poziomem PTSD niezależnie od czasu - to reaktywność emocjonalna. Wysoka reaktywność emocjonalna - to czynik ryzyka dla PTSD.

Wprowadzenie do problematyki zdolności

Inteligencja przenika każde zachowanie człowieka.

Badanie inteligencji wiąże się z emocjami, pobudzeniem.

Zdolności i inteligencja - czynniki od których zależy jakość działania, sprawność działania, jest to właściwość niedostępna obserwacji dlatego tworzone są koncepcje aby można to sobie było wyobrazić.

Zaciera się podział zdolności - inteligencja

Zdolności :

- właściwość determinująca jakość ludzkiego działania

- związane z skutecznością działania

- właściwość odnosząca się do procesów uczenia się

- potencjalne możliwości jednostki warunkujące osiągnięcie sprawności działania.

Poziom zdolności wyznacza zakres, określa możliwości człowieka, granice funkcjonowania intelektualnego. Więcej lub mniej potencjału można przekształcić na rzeczywiste zdolności

Od czego zależy rozwój zdolności, potencjalnych możliwości:

- od środowiskowych warunków: korzystne -niekorzystne np. dziecko ma zadatek ale brak mu warunków do rozwijania tych zdolności

- własna aktywacja podmiotu

Podział zdolności

Zdolności:

- potencjalne

- rzeczywiste:

- ogólne

- specjalne

Potencjalne zdol - potencjał, biologiczne podłoże

Rzeczywiste - te które są przekształconym potencjałem

Zakres wpływu: ogólne - w różnych dziedzinach; specjalne - jednak dziedzina

Zdol ogólne to inteligencja

Zdol specjalne to specyficzne zdol

Inteligencja

- specyficzna zdolność adaptacyjna (Piaget asymilacja-akomodacja)

- zdolność do uczenia się

- zdolność wykonywania zadań angażujących specyficzne procesy intelektualne, np. myslenei abstrakcyjne

- zdolność do dostrzegania i rozwiązywania problemów

WYKŁAD XI, 21.05.2007r.

Inteligencja to czynnik g , energia umysłowa zlokalizowana w mózgu, przejawiająca w zdolności rozumienia i wnioskowania. Speraman wyodrębnił dwa czynniki:

- czynnik g - potencjał mózgowy

- czynniki specjalne

- inteligencja to zdolność adaptacji do nowych warunków i wykonywania nowych zadań (Stern)

- to właściwość psychiczna przejawiająca się we względnej stałej charakterystycznej dla jednostki efektywności wykonywania zadań (Tiepłow) rola inteligencji w sprawności działania człowieka

- Intel to zdolność uczenia się(Pawłow) RI w łatwości i szybkości przyswajania wiadomości, użyteczne w badaniach porównawczych Intel ludzi i zwierząt

- zdolność rozwiązywania problemów (Piaget), musi być równowaga akomodacja - asymilacja

- jest tym co mierzą testy Intel

-Dwa rodzaje inteligencji A i B (Hebb):

- A potencjał mózgowy uwarunkowany genetycznie, sprawność funkcjonalna mózgu, podstawowy potencjał organizmu, zdeterminowany przez genotyp. Potencjalne możliwości człowieka

- B - zdeterminowana przez fenotyp - przejawia się w zachowaniach , jest czynnikiem interakcji inteligencji A i środowiska, to rzeczywiste możliwości człowieka

- C - wprowadzona prze kontynuatorów Hebba (Eysencka, Vernon) - przejawia się w testach inteligencji.

-Strelaua - inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych wewnętrznych właściwości człowieka, przejawiające się w działaniu wymagającym zaangażowania typowo ludzkich procesów poznawczych. Warunki te kształtowane w wyniku interkorelacji środowiska, genotypu i własnej aktywności człowieka

Czynniki determinujące RI w inteligencji:

- genetyczne

- wspólne środowisko

- specyficzne środowisko

- błąd

Dwuczynnikowa teoria zdolności Spearmana

Na podstawie analizy czynnikowej wyodrębnił :

- czynnik g - wynik analizy matematyczno-logicznej, utożsamiany z zdolnościami ogólnymi, zdeterminowany genetycznie

- czynnik s - niezależny od g, zdolności specyficzne

Zachowanie człowieka wynika z intel g i s , każdy czynnik uczestniczy w działaniu ale ich proporcje są różne

Zasady funkcjonowania inteligencji

- zrozumienie własnego doświadczenia

- edukcja relacji - ujmowanie stosunku pomiędzy elementami; dostrzeganie relacji pomiędzy elementami

- edukcja korelatu - odkrywanie brakującego elementu do którego odnosi się znana relacja

Hierarchiczne koncepcja inteligencji

Ogólny czynnik obejmuje grupy czynników coraz bardziej specyficznych

Teoria Cattella

Czynnik podzielił na:

- inteligencję płynną (czynnik Gf) - uwarunkowana właściwościami mózgu, silnie genetycznie zdeterminowana' przypomina inteligencję A Hebba; rozwija się do 24 r.ż. później powoli lecz systematycznie spada; ujmowana w zadaniach niewerbalnych, materiał figuralny, odkrywanie zależności relacji

- inteligencja skrystalizowana (czynnik Gc) - powstaje jako wynik uczenia się, doświadczenia; przypomina inteligencję B; rozwija się równolegle do płynnej ale dłużej bo do okresu starości; wykorzystywana w zadaniach werbalnych

Triasowa teoria zdolności Cattella :

3 składniki:

- możliwości - potencjał i szybkość, przebieg procesów umysłowych, pamięć, inteligencja płynna, biologicznie ograniczone, potencjał mózgowy

- zdolności lokalne - ukierunkowane, związane z potencjałem sensoryczn-motorycznym

- zdol instrumentalne - podstawowe u ujęciu Thurstone oraz w intel płynnej.

WYKŁAD XII, 28.05.2007r.

Model strukturalny intelektu według Guilforda

Opisane struktury intelektualne w kategoriach zdolności mających skład przestrzenny trójwymiarowy - model Guilforda - model zdolności przestrzennych, odszedł od modelu hierarchicznego. Jego model nazywany też model różnorzędnych struktur intelektu

Każdą zdolność można opisać odwołując się do 3 składników intelektu:

- operacje umysłowe

- materiał (treść)

- wytwór (wynik)

Operacje obejmują 5 kategorii:

-poznawcze

- pamięciowe,

- myślenie dywergencyjne (rozbieżne)

- myślenie konwergencyjne (zbieżne)

- ocena efektów myślenia

Operacje wykonujemy podczas aktywności umysłowej

Operacje są wykonywane na 4 rodzajach materiału:

- figuralny

- symboliczny

- semantyczny

- behawioralny

5 operacji na 4 rodzajach materiału dają 6 wytworów:

- jednostki

- klasyfikacje

- relacje

- syntezy

- przekształcenia

- implikacje

Gdy pomnożymy 5 operacji 4 rodzaje materiału i 6 wytworów to otrzymamy 120 elementarnych zdolności - one tworzą inteligencję.

Guilforda krytykowano za to, że :

- jest to skończona liczba zdolności

- nie ma odpowiedniego narzędzia do identyfikowania zdolności

W odróżnieniu od czynnikowych modeli, model Guilforda jest modelem morfologicznym, - zdolności tworzą skład inteligencji

Model Thurstone, model czynnikowy, równorzędny

Negował sens tworzenia struktur inteligencji, ale że zdolności mają status czynników równorzędnych. Wyróżnił 7 pierwotnych zdolności umysłowych:

- płynność słowna W - łatwość i szybkość generowania słów, właściwego ich użycia, komunikowanie się

- rozumienie słów V - umiejętność definiowania słów (test Weschlera Test Słownikowy)

- zdolności liczbowe N - łatwość i umiejętność dokonywania operacji matematycznych, przetwarzanie materiału liczbowego.

- zdolności przestrzenne - operowanie figurami, kształtami, przetwarzanie ich w wyobraźni np. projektowanie

- zdolności rozumowania - rozumowanie indukcyjne

- szybkość spostrzegania i rozpoznawania obiektów

Teorie intelektualne Gardnera (zbliżone do Thurstone)

Nie ma jednej inteligencji, jest ich kilka

Inteligencja- zdolność do rozwiązywania problemów lub tworzenie produktów (wytworów) cenionych w danym środowisku kulturowym lub społecznym; wytwarzanie dóbr cenionych w kulturze; twórczość

Wyróżnił:

- inteligencja językowa - umiejętność werbalna, porozumiewanie się

- inteligencja logiczno-matematyczna - rozumowanie abstrakcyjnych relacji, posługiwanie się nimi; myślenie abstrakcyjne

- inteligencja przestrzenna - spostrzeganie informacji wzrokowych o przestrzennych

- inteligencja muzyczna- rozumienie bodźców dźwiękowych, ważne w świecie zwierząt

- inteligencja kinestetyczna - motoryka, aktywność ruchowa, manipulowanei przedmiotami. Podłoze biologiczne, apraksja

- inteligencja interpersonalna - zdolności rozpoznawania i odróżnianai uczuć, przetwarzanie intencji innych ludzi, składnik inteligencji społecznej

Koncepcje te różnią się zakładaną liczbą składników, znaczenia ich. Wspólne w nich jest to, że zakładają iż inteligencja jest zbiorem zdolności

Inteligencja psychometryczna

To inteligencja mierzona za pomocą testów psychometrycznych. To co mierzą testy to rodzaj inteligencji, ale wyniki w teście nie odzwierciedlają zdolności lecz wpływ czynników pozaintelektualnych

Definicja - to jest to co mierzą testy inteligencji (inteligencja Typu C - Hebb)

Czynniki wpływające na inteligencję:

- zdolności (Weschler) - wykonanie czegoś angażuje inne rodzaje zdolności, inteligencji (Gardner); wynik odzwierciedla poziom zdolności

- zakres wiadomości i umiejętności- uczenie się wymaga zdolności, pośrednio bada zdolności

- stan organizmu w chwili badania - poziom zmęczenia, stan zdrowia, poziom napięcia emocjonalnego, poziom motywacji

Te czynniki powodują, że inteligencja mierzona testami to specyficzny rodzaj inteligencji

Krytyka teorii strukturalnych

- problem utożsamiania czynników wynikających z analizy z bytami realnymi (rzeczywiste zdolności które wykorzystujemy), czy czynniki odpowiadające tym rzeczywistym

- problem arbitralności analizy czynnikowych, tzn. w analizie czynnikowej można wymusić czynniki - zakłada się z góry ile ma być wyodrębnionych czynników

- opisowy charakter teorii strukturalnych, nie dają informacji na temat wzajemnych powiązań

- niedostateczne uwzględnienie czynników rozwojowych, nie pokazują jak się inteligencja rozwija

Poznawcze ujęcie inteligencji , inny rodzaj inteligencji i zdolności

To proces - coś co się dokonuje jako proces inteligencji

Triarchiczna koncepcja inteligencji Sternberga

Obecność w strukturze 3 rodzajów składników:

- subteoria składników - podstawowy proces poznawczy, angażowany w procesach przetwarzanie informacji

- metaskładniki -

- składniki wykonawcze

- składniki nabywania wiedzy

- subteoria doświadczenia - praktyczne działanie, nabywanie doświadczenia, funkcjonowanie procesów poznawczych w doświadczeniu

- zdolność radzenia sobie z nowymi zadaniami

- zdolność automatyzacji procesów myślowych

-subteoria kontekstu - konkretne działanie

- adaptacja

- selekcja

- kształtowanie (zmiana)

Subteoria składników - obejmują procesy związane z planowaniem zachowania, wykonywania, ocena zachowania. Każde zachowanie wymaga stworzenia planu, kontroli wykonania operacji i oceny

Subteoria doświadczenia - odnosi się do rodzaju zadań, sytuacji w których zachowanie przebiega, z którymi mamy doczynienia są nowe lub znane (automatyzacja procesów przetwarzania informacji)

Subteoria kontekstu - zachowanie przebiega w określonym środowisku; środowisko określa zachowanie. To przyswajanie nowych elementów, adaptacji, wyboru (selekcji), kształtowanie środowiska odpowiada ono do realnie istniejącej rzeczywistości

Formalna teoria Nęckiego

Inteligencja - to sposób, forma przetwarzanie procesów myślowych

-Ważna dla zrozumienia procesów myślenia jest ni tyle jego treść , co sposób przebiegu procesów myślowych

- ważne składniki inteligencji to zasoby uwagi i pamięć robocza. Zasoby uwagi - stanowią energię uczestniczącą w kontrolowaniu

- energia, rodzaj energii kontroluje przebieg procesów myślowych, skupienie uwagi wymaga wysiłku, energii. Może skumulować więcej energii lub mniej

- pamięć robocza - to operacja, przebiegają w niej procesy myślowe, operacje, wnioskowanie, rozumowanie

- zdolność skupienia uwagi (energia) i pamięć operacyjna

Pobudzenie - moderuje zasoby uwagi i pamięci. Pobudzenie emocjonalne zwiększa zasoby obu procesów: uczenia, pamięci; pobudzenie napięciowe np. lęk zmniejsza ich zasoby

- proces inteligencji - oscylowanie w granicach pobudzenia, które są akceptowane dla osoby rozwiązującej konkretne zadanie w konkretnej sytuacji; przebieg w granicach zmobilizowania energii

Poziom pobudzeni zróżnicowany dla poszczególnych jednostek (nawiązanie do poziomu aktywacji - optimum)

- inteligentne zachowanie - kompetencje konkretnej osoby w zakresie rozwiązywania pewnej klasy zadań jest cechą latentną (ukrytą)

Różnice w zakresie zasobów uwagi i pamięci traktujemy jako trwałe strukturalne podłoże inteligencji determinującej jej rzeczywisty poziom.

Pomiar inteligencji wymaga odwołania do pomiaru psychofizjologicznego

Zdolności społeczne tworzące inteligencję społeczną

Inteligencja nie warunkuje różnic indywidualnych w zachowaniu we wszystkich sytuacjach np. społecznych

Inteligencja ogólna ma mniejsze znaczenie np. są ludzie o wysokiej inteligencji ogólnej, ale gorzej radzą sobie w relacjach interpersonalnych

Inteligencja społeczna - to zbiór zdolności elementarnych, mogą tłumaczyć RI w funkcjonowaniu społecznym ludzi. Określana jako zdolność „mądrego” postępowania z innymi ludźmi

Czynniki opisujące inteligencję społeczną:

- zdolności rozpoznawania emocji, myśli, pragnień innych ludzi (mówi się, że ktoś czyta w naszych myślach - gdy jest wysoki poziom tej zdolności)

- zdolność określania cech osobowości na podstawie zachowania. Tą cechę powinien mieć dobry psycholog

- zdolność rozpoznawania relacji między ludźmi, związków. Co się dzieje pomiędzy nimi

- interpretowanie relacji między ludźmi, sytuacji społecznej jako elementu ciągu wydarzeń

- rozumienie norm i reguł społecznych przesądza o możliwości adaptacji człowieka do środowiska społecznego

- zdolność odpowiedniego zachowania się w sytuacji społecznej.

WYKŁAD XIII, 04.06.2007r.

Inteligencja praktyczna

Inteligencja społeczna - wynika z doświadczenia, które można nabyć; doświadczenie w sytuacjach życiowych; brak jest korelacji wynik w teście a zachowanie w sytuacji społecznej.

Wysoki poziom inteligencji - słabe przystosowanie do środowiska społecznego, niedostateczny poziom zadowolenia umożliwiający kontakty społeczne.

Relacje matka-dziecko (niemowlę) - kontaktują się przez zachowanie np. płacz nie wiadomo czym jest spowodowany; sygnały dziecka muszą być dostrzegane i odpowiednio zinterpretowane. Rolę pośredniczącą w odczytywaniu poprawnym sygnałów odgrywa inteligencja społeczna - zdolność odczytywania emocji i pragnień innych.

Rozwój inteligencji społecznej spowodował rozwój innych inteligencji

Poza inteligencją akademicką, społeczną i emocjonalną istotna jest też inteligencja wykorzystywana w codziennych sytuacjach: w pracy, w domu

- zdolność/inteligencja praktyczna - zdolność radzenia sobie w codziennych sytuacjach, jest to też rodzaj inteligencji, który umożliwia człowiekowi realizację zamierzonych celów w zmieniających się warunkach

- radzenie sobie w rzeczywistym świecie

- umiejętność osiągania celów w zmieniających się warunkach

- podstawą inteligencji praktycznej stanowi tzw. Wiedza ukryta - związana z doświadczeniem (wynik uczenia się) i intuicja. Inteligencja praktyczna to połączenie wiedzy ukrytej i intuicji - dlatego przekazanie, nauczenie się tej sprawności jest niemożliwe

Struktura uzdolnień matematycznych

Obszar zdolności obejmuje też czynnik s (specyficzne) Czynnik s utożsamiany jest z zdolnościami specyficznymi, uzdolnieniami. Struktura zdolności ogólnych jest dobrze opisana przez teorie: czynnikowe, nie czynnikowe, opisowe. Natomiast słabiej znana jest struktura uzdolnień.

Zdolności ogólne - zbiór zdolności - trudno założyć, że jedna zdolność ogólna może mieć szeroki wpływ na zachowanie.

Uzdolnienia - struktura zdolności specyficznych, nie wiadomo czy to jeden czynnik, czy podobna struktura do ogólnych zdolności.

W latach 60 dokonano opisu zdolności matematycznych jako specyficzne zdolności, to operowanie na materiale matematycznym, sprawia to kłopoty wielu ludziom - czynnik różnicujący ludzi. Koncepcje zdolności matematycznych oparte są na założeniu, że osoby uzdolnione matematycznie różnią się od osób nieuzdolnionych, różnice te zależą od poziomu ogólnej inteligencji, ale ogólna inteligencja nie towarzyszy wysokiemu poziomowi uzdolnień matematycznych.

Uczniowie uzdolnieni matematycznie mają gorsze oceny w innych przedmiotach - brak równowagi zdolności matematyczne a ogólne

Później stwierdzono, że ta hipoteza nie była trafna. Różnice można wytłumaczyć wpływem motywacji. Osoby uzdolnione matematycznie mają wysoką motywację do nauki matematyki, jeśli podwyższy im się motywację w innych przedmiotach to też mają wysokie wyniki.

Wysoki poziom ogólnych zdolności sprzyja ujawnieniu się uzdolnień

Struktura uzdolnień matematycznych

Przeprowadzono eksperyment naturalny, analizę procesu rozwoju zadań matematycznych , diagnoza oparta na obserwacji.

Analizowano wytwory - zeszyty

Aktywność w rozwiązywaniu zadań matematycznych przenoszą na aktywność poza zajęciami szkolnymi.

Na podstawie tych badań opisano strukturę: to co składa się na uzdolnienia obejmuje:

- specyficzny odbiór informacji matematycznych - łatwość rozumienia symboli matematycznych, wzorów

- specyficzne przetwarzanie informacji matematycznych - operowanie na materiale symbolicznym. Dokonuje przekształceń bez konkretnych danych

- zdolność szybkiego i szerokiego uogólnienia materiału matematycznego.

- zdolność „streszczani” procesów rozumowania matematycznego. Zdolność do wyszukiwania uproszczonych sposobów rozwiązywania zadań matematycznych.

- plastyczność procesów myślowych - zdolność do myślenia wielokierunkowego (heurystyczne myślenie)zmiana kierunku myślenia.

- dążenie do prostych, ekonomicznych rozwiązań - dochodzenie do rozwiązania przy jak najmniejszym obciążeniu, zaangażowaniu energetycznym

- zdolność szybkiej zmiany kierunku myślenia, gdy dostrzegają że idą złą drogą

- pamięć matematyczna do liczb, do znaków, symboli, relacji, zależności, przechowując w pamięci m.in. wzory

- ogólny składnik „syntetyczny” - matematyczne ukierunkowanie umysłu, ”ścisły umysł' przejaw ukierunkowania umysłu.

Wniosek: podobnie jak ogólne zdolności mają złożoną strukturę, kilka czynników tworzy strukturę

Pojęcie inteligencji - podsumowanie

- specyficzna zdolność adaptacyjna, przystosowawcza

- zdolność do uczenia się - podkreślona u Sternberga

- zdolność wykonywania zadań angażujących procesy intelektualne

- procesy intelektualne właściwe człowiekowi

- wykonanie zadań - typowo ludzkie

- zdolność do rozwiązywania problemów - oparte na koncepcji Piageta, teoria rozwoju poznawczego.

Ważne pytania dotyczące inteligencji

Jakie jest biologiczne/genetyczne/neurofizjologiczne podłoże inteligencji?

Co jest podstawą dla rozwoju inteligencji dzieci, czemu człowiek jest inteligenccy

Zgodność do tego że podłoże inteligencji jest biologiczne - genetyczne i neurofizjologiczne, przykładem jest tego Zespół Downa

Co jest biologicznym substratem- składnikiem inteligencji? Nie wskazano mechanizmu biologicznego, jedynie tkanka mózgowa i jej właściwości (neuroprzekaźniki)

Ile jest różnych inteligencji? - jedna czy wiele?

Jedna - potencjał w różnych sytuacjach

Wiele - każdy rodzaj w innych dziedzinach się przejawia - obecnie jest to popularna koncepcja.

Inteligencja a czas reakcji

To próby wyjaśnienia biologicznego podłoża inteligencji za pomocą metod eksploracyjnych.

- neurofizjologiczne podłoże poziomu inteligencji można mierzyć czasem reakcji. Czas reakcji to wskaźnik inteligencji.

3 kierunki badań:

1. pomiar prostego czasu reakcji (CR) i czasu reakcji z wyborem

2. pomiar czasu inspekcji (AT wstępnej analizy percepcyjnej); osobie badanej prezentuje się bodziec maskujący i właściwy, musi zareagować na właściwy, mierzy się czas rozeznania w zadaniu, czy to jest bodziec maskujący czy właściwy

3. różne parametry potencjału wywołanego (EP); czas latencji - stopień złożoności potencjałów

Inteligencja a czas reakcji na bodziec fizyczny lub semantycznie identyczne

Inteligencja jako czas reakcji odzwierciedla efektywność przetwarzania informacji w neuronach w mózgu. Pomiar czasu relacji jest w prostych zadaniach poznawczych (Hunt).

Czas reakcji	Kto ten czas uzyskuje
100	młodzież dorosła, dorośli dobrze czytający, student o małych zdolnościach werbalnych, student o dużych zdolnościach werbalnych
200	Uczniowie, osoby stare
300
400	Osoby lekko niedorozwinięte umysłowo

Neuronalny model sprawności

Ogólna hipoteza - badanie czasu reakcji, czasu inspekcji, potencjału wywołanego interpretowana jako wskaźnik odzwierciedlający sprawność mózgu; odzwierciedlenie w neuronach i jakości pobudzeń, sprawność funkcjonowania mózgu (Vernon)

Aktywność metaboliczna mózgu a inteligencja

- tomografia pozytronowa PET jest metodą badania radiologicznego pozwalającego na obserwację zmian aktywności mózgowej, gdy występuje czynność umysłowa

- wyższe IQ - większa aktywność metaboliczna

- u osób zdrowych przy rozwiązywaniu zadań w różnych miejscach jest różne wzmocnienie radioaktywnego wskaźnika; osoby o wyższym IQ angażują mniejsze zasoby metaboliczne mózgu

- zastosowanie nieinwazyjnej techniki MRI daje podobne rezultaty

WYKŁAD XIV, 11.06.2007r.

Wielkość mózgu a inteligencja

Są różnice w wielkość mózgu kobiet i mężczyzn stąd mówi się o różnicach międzypłciowych i międzyrasowych.

Istnieje pogląd, że poziom inteligencji może zależeć od szybkości przewodzenia bodźca. Gdy mózg jest mały to przewodzenie odbywa się szybciej - wyższa inteligencja, jeśli mózg większy to wolniejsze przewodzenie - niższy poziom inteligencji. Ale to mylne stwierdzenie, bo słoń ma większy mózg od człowieka, a nie jest od niego inteligentniejszy.

- Pearson - korelacje między wielkością mózgu a inteligencją jest tak znikoma że pozwala o inteligencji wnioskować nie lepiej na podstawie koloru oczu czy włosów. Brak związku wielkość mózgu a inteligencja

- Rushton i Ankney - odnośnie przeglądu 47 badań nad zwierzętami nad związkiem IQ między nimi w zależności od badanej populacji waha się ona od 0,15 do 0,20 .

- Stwierdzono różnice w wielkości mózgu w zależności od płci i rasy

- Edward Nęcki - różnice wielkość mózgu a poziom inteligencji w zależności od płci i rasy. Zastanowił się jakie znaczenie ma badanie zależności między wielkością mózgu a inteligencją, bo to nie prowadzi do zrozumienia mechanizmów biologicznych inteligencji

- Jensen - tłumaczył różnice rasowe i płciowe genetycznie, ale nie miało to dobrych skutków (może to prowadzić do dyskryminacji rasowej). Źle zinterpretował wskaźnik odziedziczalności, bo odniósł go do różnic między populacjami, a stosuje się go do danej populacji.

STYLE POZNAWCZE

Style poznawcze wynikają z zdolności

Zdolności a preferencje

- zdolności to właściwości poznawcze określające maksymalny dostępny jednostce poziom funkcjonowania poznawczego podczas, gdy preferencje oznaczają poziom na który najbardziej jednostce odpowiada i który wybiera w sytuacjach pozwalających na taki wybór. dolność to preferencja oznaczająca górną granicę możliwości człowieka.

- potencjał wykorzystywany to nie cały potencjał, istniej „rezerwa”, ale niedostępna, mamy większy potencjał niż wykorzystujemy. Możliwości zawsze wyznaczają granicę funkcjonowania poznawczego. W ramach określonych zdolności , możliwości funkcjonalne wiążą się z preferencjami.

- zdolności wyznaczają zakres, sposób funkcjonowania poznawczego dostępnych preferencją, które skłaniają do określonych form aktywności poznawczej, mają być czynnikiem rozwoju odpowiednich zdolności.

- możliwe jest „sprzężenie zwrotne” - zdolność wyznacza zakres, preferencja wyznacza sposób funkcjonowania, sprzyja to rozwojowi zdolności, z którymi powiązane są preferencje, wzajemnych wpływ.

- preferowany sposób funkcjonowania poznawczego w granicach możliwości to preferencje poznawcze - style poznawcze. Styl to kategoria opisu RI.

Rozwój poznawczy człowieka

- niejednakowe tempo rozwoju

- doskonalenie się sposoby funkcjonowania w miarę rozwoju. (Piaget - poziomy funkcjonowania od konkretnego do abstrakcyjnego)

- doskonalenie rozszerzania się repertuaru sposobów funkcjonowania; wzrastają możliwości funkcjonowania, przyrost ilościowy.

- najwyższy rozwojowo sposób funkcjonowania poznawczego dostępny jednostce.

- ten najwyższy rozwojowo sposób nie jest jedynym, ani bezwzględnie najlepszym, jest po prostu najbardziej dostępny jednostce.

Możliwości poznawcze

- określają górną granicę funkcjonowania poznawczego jednostki w określonym momencie jej rozwoju. Jeżeli jednostka rozwija się to jej możliwości mogą się zmieniać.

- percepcyjne funkcjonowanie może być mniej lub bardziej odległe od granicy - człowiek ma różne poziomy funkcjonowania. Wybiera ten sposób, który my odpowiada, może odbiegać od najlepszego.

- to że jest rozbieżność: potencjał - rzeczywiste funkcjonowanie, oznacza że jednostka dokonuje wyboru, bo są one dostępne, działa tu zasada rozwojowa - pojawiające się wcześniej sposoby nie zanikają, a człowiek wybiera sposób który mu odpowiada.

- wybór rzeczywistego sposobu funkcjonowania zależy m.in. od wymagań sytuacji, rodzaju zadania. Preferencje zależą od warunków w których człowiek funkcjonuje

Preferencje indywidualne

- w sytuacja w których brak jakichkolwiek wymagań, co do sposobu funkcjonowania albo wymagania te nie SA dla człowieka wyraźne i oczywiste - ujawniają się preferencje indywidualne

- preferencje indywidualne odnoszą się do wyboru tych sposobów funkcjonowania poznawczego, które leżą w granicach możliwości a jednocześnie odpowiadają preferencjom jednostki.

Pojęcie stylu poznawczego

- charakterystyczny dla poszczególnych ludzi i stałe dla nich sposoby funkcjonowania w zakresie czynności poznawczych i intelektualnych (Witkin)

- stała preferencja indywidualna dotycząca sposobów spostrzegania, organizowania, kategoryzowania świata zew. (Kagan)

- indywidualny sposób funkcjonowania poznawczego pośredniczący pomiędzy stanem wewnętrznym jednostki a sytuacją zewnętrzną (Gardnem) funkcjonowanie może służyć utrzymaniu równowagi podmiot - otoczenie

Ważne właściwości stylów poznawczych

- stałe cechy stylów poznawczych pojawiają się wcześnie w ontogenezie, bo już u dzieci w wieku przedszkolnym a nawet w niemowlęctwie.

- stałość cech stylu poznawczego oznacza że charakteryzuje on jednostkę w ogóle, a nie tylko jej funkcjonowanie w określonej sytuacji. Styl poznawczy odnosi się do stałych charakterystyk jednostki.

- styl poznawczy może odzwierciedlać coś więcej niż możliwości poznawcze, odzwierciedla charakterystyki osobowościowe, temperamentalne np. ekstrawersja, impulsywność - to cechy temperamentalne

Kategorie służące do opisu stylów

- zależność- niezależność od pola percepcyjnego (tego co spostrzegamy) - to siła tendencji do przełamywania obrazu który spostrzegamy. Albo spostrzegamy (odbieramy) świat zewnętrzny dosłownie takim, jakim on jest (koncentracja na bodźcu) albo można przełamać to i dostrzegać np. szczegóły. Do badania używa się Testu Pręta i Ramki - to ramka w której jest pręt, osoba badana ,a ustawić pręt równolegle do boków ramki, ale osoba badana siedzi pod różnym kątem do podłoża - widzi ramkę pod innym kątem

- refleksyjność - impulsywność - należy do kategorii cech temperamentalnych; skłonność do zastanawiania się gdy ma się za zadanie np. odpowiedzieć na pytanie. Refleksyjni - długo się zastanawiają, mniej błędów popełniają, bardziej skuteczni; impulsywni - szybko odpowiadają, ale za to więcej błędów robią.

- abstrakcyjność - konkretność - odzwierciedlanie rzeczywistości mniej lub bardziej odległe od rzeczywistego obrazu

- szerokość kategoryzacji - rozległość grup pojęciowych, pojęć używanych do opisu rzeczywistości

- analityczność - stopień rozkładania docierających bodźców na elementy składowe,

- ekstensywność ekspansji - stopień w jakim skupiamy uwagę na różnych elementach spostrzeganej rzeczywistości. U dzieci jest mała, bo koncentrują się na poszczególnych elementach

- stopień asymilacyjnej (przyswajanie) integracji spostrzeżeń ze śladami pamięciowymi - stopień w jakim nowe odnosi się do starego

- twórczość - skojarzenia do bodźców

OGÓLNE ZASADY SELEKCJI i dobór pracowników uwzględniając znaczenie RI jako przykład praktycznego wykorzystania wiedzy o RI

- na RI bazuje psychometria i częściowo genetyka zachowania

- selekcja i dobór zawodowy - polega na dokładnym opisie wymagań, oczekiwań wobec ludzi (np. pracownika) - pozwala to na dokonanie identyfikacji cech, które są istotne z punktu widzenia zadań , wymagań, oczekiwań, stawianych przed potencjalnym pracownikiem( bowiem mogą one wywołać stres)

Identyfikacja cech pociąga za sobą konieczność diagnozy poprzez narzędzia standaryzowane. Uzupełnieniem może być obserwacja, wywiad, rozmowa lub utworzenie sztucznych warunków (coś a'la eksperyment)

RI a postulat równości człowieka

- RI ma znaczenie dla funkcjonowania populacji, trzeba uświadomić sobie, że bez RI cywilizacja nie przetrwałaby, RI są niezbędne bo to różne wymagania.

- RI łatwo powiązać z wartościowaniem ludzi, negatywne skutki to ma.

- RI a zasada równości szans w rozwoju

Równość szans jako dostęp do dóbr, edukacji, pracy itd.

RI nie wchodzą ze sobą w kolizję jeśli są równe szanse rozwoju

1

---