PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

Psychologia społeczna - nauka zajmująca się badaniem zachowań i procesów psychicznych ludzi w różnych sytuacjach społecznych.

Człowiek w sytuacji społecznej nie jest bierny, przekształca ją, oddziałuje. Ludzie mogą w sytuacjach społ. występować w sposób:

1. bezpośredni

2. pośredni - kontakt z wytworami materialnymi i niematerialnymi (normy, ideologie, wartości)

Grupy społeczne dzielimy na:

1. Małe - kontakt między jej członkami jest bezpośredni

2. Duże - występują w niej relacje pośrednie

1. Historia psychologii społecznej

1.1 Rozwój psychologii społecznej na świecie

Pierwszym dziełem dotyczącym tematyki psychologii społecznej była „Psychologia tłumów” W. Wundta.

W 1900 r. na kongresie w Paryżu, poświęconym usystematyzowaniu dziedzin psychologii, po raz pierwszy użyto nazwy psychologii społecznej. Mimo to, pierwsze podręczniki o tej tematyce pojawiły się dopiero w1907 r. Były to:

• McDougall - „Wprowadzenie do psychologii społecznej” - McDougall, który był psychologiem, zagadnienia psychologii społecznej tłumaczył odwołując się do ludzkich insynktów

• Ross - „Psychologia społeczna” - Ross, jako socjolog, uważał, że psychologia społeczna powinna badać organizacje społeczne pod kątem czynnika ludzkiego. Badanie funkcjonowania organizacji społecznych z punktu widzenia czynnika ludzkiego, wpływ cech psychicznych członków na działanie organizacji

Po pojawieniu się tych książek pojawiły się dwa nurty:

• obiektem badań jest człowiek - do wyjaśniania zachowań służy kontekst społeczny

• obiektem badań jest organizacja społeczna - tu człowiek jest interesujący tylko w aspekcie wyjaśnienia różnic pomiędzy funkcjonowaniem ludzi indywidualnie, a w organizacji. Do wyjaśniania zachowań służy człowiek

W 1924 r. Allport wydał podręcznik, w którym próbował połączyć oba te nurty, jednak bez skutku.

Teodor Newcomb - wprowadził pojęcie diady - to w nich odbywają się kontakty interpersonalne i nimi ma się zajmować psychologia społeczna. (psychologia zajmuje się jednostką, socjologia grupami, a diady są pomiędzy)

1.2 Rozwój psychologii społecznej w Polsce

Podobnie jak na świecie, wyodrębniły się dwa nurty, których głównymi przedstawicielami byli:

• F. Znaniecki - psycholog kliniczny

• B. Zawadzki - socjolog

W 1956 r. S. Ossowski wydał książkę pt. „Z zagadnień psychologii społecznej”

Andrzej Malewski - stworzył w Poznaniu pierwszą placówkę, która zajmowała się badaniem zjawisk psychologii społecznej.

2. Metody badawcze w psychologii społecznej

1. Sondaż ankietowy

2. Studium w terenie - np. Bettelheim i badania w obozie koncentracyjnym

3. Eksperyment naturalny

4. Eksperyment laboratoryjny

5. Eksperyment w terenie

Artefakty - wszelkie rodzaje przeszkód, które zmieniają wagę wyniku

3. Dysonans poznawczy i uzasadnianie własnego postępowania

3.1 Definicja

Racjonalizacja - wyszukiwanie argumentów broniących naszych decyzji, które ma na celu „obronić” naszą psychikę

Dysonans Poznawczy - Nieprzyjemne napięcie emocjonalne, które występuje, gdy pojawia się niezgodność między zachowaniem, a poglądami. Nie zawsze jednak po niezgodności występuje napięcie.

Powstawanie dysonansu poznawczego i jego redukcja:

Najskuteczniejszą formą redukcji dysonansu jest zmiana zachowania. Zmiana poglądów jest również długotrwała, lecz trudna do zastosowania.

Najczęściej posługujemy się jednak racjonalizacją.

3.2 Sposoby redukowania dysonansu podecyzyjnego

1. Podwyższenie atrakcyjności wybranej alternatywy i zdewaluowanie alternatywy odrzuconej

2. Nawrócenie - przekonanie innych, by przyjęli nasze stanowisko

3. Zniekształcenie - zmiana sposobu myślenia o dwóch obiektach - poznawcze oddalenie ich od siebie w umysłach ludzi

4. Technika niskiej piłki - stosowana przez sprzedawców - decydujemy się na zakup towaru po atrakcyjnej cenie, lecz nagle okazuje się, że nastąpiła pomyłka i cena jest w rzeczywistości wyższa. Mimo kupujemy wybraną rzecz. Im ważniejsza i bardziej nieodwołalna decyzja, tym silniejsza potrzeba zredukowania dysonansu

5. Uzasadnienie zewnętrzne - wyjaśnienie wskazuje przyczynę, która znajduje się poza osobą redukującą dysonans

6. Uzasadnienie wewnętrzne - likwidacja dysonansu poprzez dokonanie jakiejś zmiany w sobie, zmniejszenie rozbieżności między elementami poznawczymi

4. Komunikacja interpersonalna

Komunikacja - wzajemna wymiana informacji przez partnerów interakcji o charakterze sprzężenia zwrotnego.

4.1.1. Funkcje komunikacji

1. R. B. Adler, G. Rodman

Zaspokojenie potrzeb:

1. Fizycznych - satysfakcjonujące komunikowanie się z innymi ludźmi stanowi niezbędny warunek zdrowia fizycznego. Izolacja społeczna może być przyczyną przedwczesnej śmierci

2. Ego - komunikacja ułatwia określenie własnej tożsamości

3. Społecznych - komunikacja umożliwia nawiązanie prawidłowych więzi społecznych i relacji interpersonalnych

4. Praktycznych - proces komunikacji pozwala przekazywać i uzyskiwać informacje istotne dla sprawnego funkcjonowania

2. Argyle

1. możliwość zaspokojenia potrzeb biologicznych

2. możliwość otrzymania pomocy, ochrony

3. możliwość nawiązania ciepłych, przyjacielskich kontaktów, poczucia akceptacji społecznej

4. możliwość przewodzenia innym, dominacji

5. możliwość nawiązania bliskości fizycznej, intymnych interakcji z płcią przeciwną

6. możliwość ranienia innych

7. możliwość podtrzymania obrazu samego siebie

8. inne motywacje, np. zdobycie pieniędzy

4.1.2 Poziomy komunikacji

1. Fatyczny - swobodne rozmowy na nieistotne tematy; wolne od emocji; podejmujemy tematy bezpieczne, które nie budzą u nas lęku, poczucia zagrożenia i wstydu; rozmowa między ludźmi, którzy mało się znają

2. Instrumentalny - rozmówcy przekazują sobie informacje i/lub instrukcje. Robią to w sposób wolny od emocji. Celem jest wywołanie pewnego zachowania u odbiorcy komunikatu

3. Afektywny - ujawnienie poglądów, wartości, emocji. Ujawniają się tu osobiste cechy rozmówców

4.1.3 Cztery aspekty procesu komunikacji wg K. Deaux i L. Wrightsman

1. Komunikacja jest tworzeniem wspólnego systemu społecznego - biorą w niej udział dwie, lub więcej osób, z których każda wnosi do tego procesu swoje własne oczekiwania, intencje, doświadczenia

2. Komunikacja jest ciągle dziejącym się, dynamicznym systemem

3. Istnieje komunikacja werbalna i niewerbalna

4. Ważny jest także relacyjny komponent informacji, czyli nie to, co jest przekazywane, lecz również w jaki sposób

4.1.4 Schemat procesu komunikacji wg Jakobson

Kod - system zachowań, których znaczenie jest uzgodnione i podzielane przez pewną grupę społeczną.

Kanał - sposób, w jaki przekazywane są informacje

Szum informacyjny - wszelkie zniekształcenia procesu komunikacji. Mogą występować na poziomie nadawcy, odbiorcy i kanału

Rodzaje szumów:

1. fizyczny - czynniki utrudniające nadawanie i odbiór informacji

2. psychologiczny - wszelkie czynniki tkwiące w każdym z uczestników komunikacji obniżające sprawność nadawania i odbierania komunikatów

4.1.5 Bariery komunikacji

1. brak zainteresowania odbiorcy komunikatem nadawcy

2. używanie przez strony odmiennych kodów

3. tendencja do oceniania rozmówcy

4. chęć dominacji przez jednego z partnerów

5. przekazywanie komunikatów sprzecznych

6. brak zaufania między rozmówcami

wg. Heun i Heun:

1. nieostrożność

2. zniekształcenie motywu - odbiorca wybiórczo odbiera informacje (przyjmuje tylko te, które są zgodne z jego poglądami, a odrzuca wszystkie inne)

3. nadmierne zaabsorbowanie sobą

4. przejawianie zachowań obronnych

5. brak zaufania

6. nastawienie do nadawcy

7. emocje wyrażane przez nadawcę

8. różnice językowe

9. różnice wieku, wykształcenia, doświadczenia itp.

10. niezgodność komunikatów werbalnych i niewerbalnych

4.1.6 Działania przeciwko barierom komunikacyjnym

1. Parafraza - ujmowanie własnymi słowami, tego co powiedział partner. Funkcje parafrazy:

1. Umożliwia zrozumienia intencji partnera

2. Daje szanse, by nadawca usłyszał, co powiedział

3. Daje czas na zastanowienie się co dalej

4. Jest aktem uwagi

5. Zachęca partnera do dalszej wypowiedzi

6. Skłania osobę, którą parafrazujemy do wzięcia na siebie odpowiedzialności za rozmowę

7. Kierunkuje rozmowę na właściwe tory

Parafraza plus - dodanie elementu, który bezpośrednio pobudza do szerszej wypowiedzi w pożądanym kierunku

2. Akty uwagi:

1. Zadawanie pytań

2. Parafraza

3. Mimika, dźwięki

4. Rozwijanie tematu

3. Odzwierciedlenie - mówimy komuś, jakie naszym zdaniem są jego uczucia

4. Zadawanie pytań:

1. Otwarte - prowokują do szerszych odpowiedzi (co? Kto? Jak? Dlaczego? Kiedy? Po co? Gdzie? Itp.)

2. Zamknięte - odpowiedzią może być tylko „tak” lub „nie”

3. Zanurzone - „ciekaw jestem...”, „ponieważ zależy mi na dobrym zrozumieniu, chciałbym wiedzieć...”

4.1.7 Komunikat

Dwie warstwy znaczeniowe:

1. Poziom słów

2. Poziom ukryty dotyczący uczuć i nastrojów nadawcy (metakomunikat)

Metakomunikaty- są głównie zawarte w wysokości dźwięku i modyfikacjach werbalnych

Informacja zwrotna - jest przekazaniem naszego ustosunkowania, co do zachowania innej osoby. Żeby była pomocna i bezpieczna musi spełniać szereg warunków:

1. nie mów o osobie, ale o zachowaniu

2. odróżniaj spostrzeżenia od wniosków

3. dokonuj opisów, a nie ocen

4. opisuj zachowania w kategoriach „mniej lub bardziej”, a nie „tak lub nie”

5. skup się na zachowaniu w odniesieniu do kontrolnej sytuacji, najlepiej tu i teraz

6. dziel się pomysłami i informacjami, a nie dawaj rad

7. zajmij się badaniem możliwości, nie zostawaj przy gotowych odpowiedziach

8. skup się na korzyści, jaką informacja może dać odbiorcy, a nie jaką da ci wyrzucenie jej z siebie

9. ogranicz się do tej liczby informacji, której odbiorca jest w stanie przyjąć

10. uważaj na miejsce i czas - udzielać jak najprędzej, ale dopiero po tym jak opadną emocje

11. myśl o tym co zostało powiedziane, a nie dlaczego

4.2. Komunikacja niewerbalna

Jest to komunikacja bez użycia słów. Może być intencjonalna i nie intencjonalna.

Od werbalnej różni się tym, że:

• przekazywane komunikaty bywają nieświadome

• niektóre informacje zostają przekazane mimowolnie

• komunikaty niewerbalne nie mają charakteru kodów

4.2.1. Funkcje komunikacji niewerbalnej (Argyle)

1. Komunikowanie emocji

2. Przenoszenie postaw

3. Informowanie o cechach osobowości

4. Wspomaganie komunikacji werbalnej

5. Zastępuje mowę w sytuacji utrudnionego kontaktu słownego

4.2.2. Elementy komunikacji niewerbalnej:

1. Mowa ciała - pojawia się niezależnie od obecności drugiej osoby

1. Mimika twarzy /występują też mikroruchy mimiczne trudne zarówno do opanowania, jak i do dostrzeżenia

2. Zmiany średnicy źrenicy - żeby je świadomie odczytać, trzeba znajdować się w odległości mniejszej niż 1,5 m od partnera, ale przy dalszej odległości odbieramy zmiany nieświadomie i dostosowujemy się do nich. Emocje pozytywne - rozszerzanie, emocje negatywne - zwężanie

3. Pantomimika - sposób siedzenia, poruszania się, dynamika ruchów, dotyk

4. Postawa ciała

5. Zabarwienie skóry

6. Wygląd - ubiór, fryzura, makijaż itp.

7. Gesty:

1. emblematy - można jej jednoznacznie zastąpić komunikatem werbalnym, a ich znaczenie jest znane członkom danego społeczeństwa

2. regulatory i ilustratory - ruchy obrazujące wypowiedź słowną, lub jej towarzyszące. Pozwalają uzyskać synchronię w trakcie komunikacji

3. adaptery - pomagają przystosować się do konkretnej sytuacji, zwykle związane z opanowaniem negatywnych emocji

*Zalety gestykulacji:

• pomaga mówiącemu wypowiedzieć się

• pomaga odbiorcy zrozumieć przekaz

*Warunki, które musi spełniać gestykulacja:

• zgodność z komunikatem werbalnym

• musi być wykonywana na wysokości tułowia - powyżej pasa, ale poniżej szyi

1. czynniki paralingwistyczne - aspekty mowy, które nie są przekazywane za pośrednictwem kodu językowego, lecz towarzyszą wypowiedzi językowej

1. donośność i natężenie głosu

2. modulacja głosu

3. tempo wypowiedzi

4. przerwy w wypowiedziach

5. ton głosu

6. wtrącenia językowe

7. pomyłki

8. powtórzenia słów

• Komunikaty interakcyjne - uzależnione od obecności innych; są w dużej mierze zdeterminowane wzorcami kulturowymi; nie zależą od procesów fizjologicznych jednostki; stanowią odbicie relacji społecznych; rodzą się i trwają tylko w obrębie danej interakcji

1. Kontakt wzrokowy - nawiązanie, przerywanie, unikanie, przerwy w trakcie trwania

2. Przestrzeń interpersonalna :

1. dystans interakcji

*Koncepcja obszarów dostępności E. Hall




2. struktura przestrzeni - miejsce zajmowane przez człowieka ma różną wartość w zależności od np. statusu zajmujących je osób




4.2.3. Koło komunikacji A. Mehrabiana

4.3. Zaburzenia komunikacyjne

4.3.1. Szkoła komunikacji Watzlawicka

4 główne aksjomaty dotyczące porozumiewania się ludzi wg szkoły komunikacji Watzlawicka:

1. Każde zachowanie jest komunikatem

2. W każdej komunikacji odbywa się definiowanie relacji pomiędzy uczestnikami

3. W komunikowaniu się zaburzonym aspekt relacyjny dominuje nad treściowym

4. Zachowania w interakcjach społecznych są:

1. symetryczne - oparte na równości i dążeniu do minimalizacji różnic

2. komplementarne - nastawione na maksymalizację różnic

Zaburzenia komunikacji występują, gdy jednostka potrafi funkcjonować tylko w jednym z typów interakcji.

Psychoterapia ukierunkowana jest na zmianę tych patogennych wzorców komunikacji m.in. przy wykorzystaniu tzw. paradoksów komunikacyjnych. Ten rodzaj psychoterapii wykorzystuje też szkoła Miltona-Eriksona

4.3.2. Programowanie neurolingwistyczne (NLP) - Bandler, Grinder

Założenia:

1. Źródłem problemów człowieka jest zubożała reprezentacja świata - każdy z nas ma inną reprezentację świata w umyśle

2. Intencje człowieka są z natury dobre

3. Każde zachowanie ma na celu realizację jakichś wartości lub idei; nie ma zachowań przypadkowych

4. Każdy człowiek ma w sobie mnóstwo zasobów, do których nie potrafi dotrzeć.

5. Generalnym celem terapii jest zwiększenie ilości alternatyw

6. Dobra komunikacja to komunikacja adekwatna do modelu świata partnera

Każdy z nas tworzy swój model świata przy pomocy trzech procesów modelujących:

• selekcja

• generalizacja

• deformacja

Są to procesy potrzebne, ale mogą zniekształcać i ograniczać komunikację.

1. Selekcja - zwracamy uwagę na pewne aspekty rzeczywistości, a pomijamy inne. Jest przyczyną następujących zaburzeń komunikacji:

1. Niedomówienia - stosowanie wypowiedzi, z których usunięte zostało dopełnienie

2. Brak wskaźnika odniesienia - dopełnienie jest słabo sprecyzowane

3. Stosowanie czasowników nieokreślonych - takich, które mają przynajmniej dwa znaczenia

4. Nominalizacja - zamiana czasownika na rzeczownik

2. Generalizacja - pewne elementy modelu świata oddzielają się od konkretnego doświadczenia, które było u ich podłoża i zaczynają odwzorowywać cały obszar podobnych doświadczeń

1. Stosowanie kwantyfikatorów - „każdy”, „zawsze” itp.

2. Operatory modalne - słowa wskazujące na brak możliwości wyboru; są stosowane, gdy ktoś chce zrzucić z siebie odpowiedzialność za swoje decyzje

3. Deformacja - zniekształcenie informacji

1. Powiązanie przyczyny i skutku - nadawca w komunikacie umieszcza informacje, które wskazują, że jakaś osoba jest przyczyną jego uczuć

2. Czytanie w myślach - człowiek stawia hipotezę na temat właściwości drugiej osoby i nie sprawdzając, wyraża ją w formie przekonania

3. Nieznany autor - wyrażanie zdań jako osąd ogólnie przyjęty

4.3.3. Analiza transakcyjna

Założenia:

1. Wszyscy ludzie są OK. - człowiek jest wartością samą w sobie i tkwi w nim potencjał do samorealizacji, ale nie wszystkie jego zachowania takie są - nie można oceniać ludzi tak jak zachowania

2. Każdy jest zdolny do myślenia - wynika z tego, że człowiek jest odpowiedzialny za swoje decyzje

3. Człowiek kształtuje swoje zachowania zgodnie z modelem decyzyjnym - wszelkie zachowania są wynikiem decyzji

Źródła patologii:

1. Istnienie destruktywnych skryptów życiowych - przekazy tkwiące w nas od dzieciństwa (np. „do niczego się nie nadajesz”)

2. zaburzona komunikacja

Stany „Ja”:




W jaki sposób rozpoznać stany „ja”?

• obserwacja postawy i ruchów ciała

• obserwacja dźwięków mowy

• analiza określonych słów i zdań

Transakcja - dowolna wymiana werbalna i niewerbalna pomiędzy dwoma osobami.

Rodzaje transakcji:

1. Prosta (równoległa, komplementarna)

1. 
   Reakcja pochodzi z tego samego stanu „ja”, do którego był skierowany bodziec

2. Reakcja jest skierowana do tego stanu „ja”, z którego wywodzi się bodziec

3. Transakcje proste są źródłem satysfakcji w kontaktach interpersonalnych

2. Transakcja skrzyżowana - prowadzi do gier




3. 
   Transakcja ukryta

5. Negocjacje

5.1 Definicje

Negocjacje - (Nęcki), sekwencja wzajemnych posunięć służących obu stronom w osiągnięciu możliwie korzystnego rozwiązania częściowego konfliktu interesów.

Do istnienia negocjacji muszą być spełnione trzy warunki:

1. W kontakcie mamy przynajmniej dwie osoby

2. Strony mają różne opinie, potrzeby, motywacje itp.

3. Strony starają się dojść do porozumienia w ważnych dla nich kwestiach

Kiedy podejmować negocjacje?

1. Obie strony musza być gotowe do podjęcia porozumienia

2. Istnieje pomiędzy nimi zarówno konflikt, jak i zgodność interesów

3. Negocjujące osoby są przygotowane do prowadzenia negocjacji

4. Obie strony dysponują wystarczającym poziomem kompetencji decyzji i władzy

Kiedy nie podejmować negocjacji?

1. Kiedy nie widać w nich żadnych korzyści

2. Jeśli jedna ze stron ma niewiele do zaoferowania, lub nie jest przygotowana na ustępstwa

3. Jeśli napięcie emocjonalne wynikające ze spotkania przekracza możliwości radzenia sobie z nim.

Negocjacje - (H. i J. Brdulak), proces komunikacyjno-decyzyjny. Istotnym elementem procesu komunikacji jest podejmowanie decyzji - dobry negocjator:

1. nie może mieć problemów z podejmowaniem decyzji

2. posiada moc decyzyjną

Negocjacje jako proces wymiany handlowej (G. Kennedy)

Negocjując prowadzimy wymianę handlową, w której obie strony dostają to, co stanowi o zaspokojeniu ich potrzeb.

Negocjacje jako komunikacja (R. Fisher, W. Ury)

Negocjacja to dwustronny proces komunikowania się, gdzie celem jest osiągnięcie porozumienia.

1. Obok interesów sprzecznych są też zgodne

2. Negocjacje to trudny proces, dzięki któremu zostaną uwzględnione interesy obu stron, a nie walka, lub spotkanie towarzyskie

3. Osoby traktują negocjacje jako zadanie na przyszłość, a nie koncentrują się na przyszłości

Negocjacje jako komunikacja perswazyjna - jedna strona (nadawca komunikatu) chce przekonać drugą (odbiorca komunikatu) do podjęcia pewnych decyzji i określonego sposobu zachowania zgodnego z intencjami nadawcy

5.2. Strategie perswazyjne w negocjacjach

1. Strategia marchewki - przedstawienie korzyści możliwych do uzyskania dzięki podporządkowaniu się sugestiom

2. Strategia kija - przedstawienie strat pojawiających się w wyniku braku podporządkowania się sugestiom

3. Strategia emocji dodatnich - takie działania, by odbiorca uznał przyjęcie naszej sugestii za powód do dumy

4. Strategia emocji ujemnych - takie działania, by odbiorca odczuwał wstyd, lub poczucie winy w przypadku odmowy przyjęcia sugestii nadawcy

5.3. Style negocjacji

1. Rywalizacyjny (twardy, wygrana - wygrana):

1. My wygramy - wy przegracie

2. Moim celem jest zwycięstwo

3. Druga strona jest wrogiem

4. Jestem wobec przeciwnika nieufny, agresywny, sztywny w swoim stanowisku

5. O wygranej decyduje siła

6. Nalegam na przyjęcie mojego stanowiska

7. Stosuje manipulacje, chwyty, kłamstwa, wywieram presję

2. Kooperatywny (miękki, przegrana-przegrana):

1. Obie strony mają wygrać

2. Celem negocjacji jest ugoda

3. Druga strona to przyjaciel

4. Atmosfera wspólnego rozwiązywania problemu

5. Jestem otwarty, szczery, uprzejmy

3. Rzeczowy (zasadniczy, wygrana-wygrana):

1. Osoby są partnerami

2. Nie mieszam swojego stanowiska w sprawie ze stosunkiem do ludzi, z którymi rozmawiam

3. Przyglądam się partnerowi, próbuję poznać jego potrzeby

4. Próbuję zrozumieć dlaczego druga strona przyjęła taki, a nie inny punkt widzenia

5. Koncentracja na zadaniu, a nie na stanowisku

6. Naleganie na przyjęcie kryteriów obiektywnych

7. Postępowanie niezależne od zaufania

8. Uleganie zasadom argumentacji a nie presji

9. Poszukiwanie wielu rozwiązań, aby ostatecznie wybrać takie, które będzie satysfakcjonowało obie strony

5.4. Umiejętności niezbędne do prowadzenia negocjacji - wielka szóstka

(Donaldson i Donaldson)

1. Solidne przygotowanie

2. Umiejętność wyznaczania granic i celów

3. Umiejętność utrzymywania dystansu emocjonalnego

4. Umiejętność słuchania

5. Umiejętność klarownego przekazywania myśli

6. Umiejętność finalizowania transakcji

5.5. Podstawowe błędy negocjacji

1. Rozpoczynanie bez przygotowania

2. Negocjacje z niewłaściwą osobą

3. Poczucie bezsilności

4. Martwienie się o utratę kontroli nad negocjacjami

5. Odejście od swoich celów i ograniczeń

6. Zbytnia troska o drugą stronę

7. Myślenie typu „Trzeba to było wczoraj powiedzieć”

8. Oskarżanie siebie o cudze błędy

9. Koncentrowanie się na innych rzeczach niż zamknięcie rozmów

6. Postawy społeczne

6.1. Definicje

Postawa:

1. Gotowe i trwałe ustosunkowanie się do konkretnych osób, obiektów, lub ich rodzajów

2. Względnie trwała tendencja do pozytywnego lub negatywnego wartościowania danego obiektu przez człowieka

3. (S. Mika) Względnie trwała struktura:

1. procesów poznawczych

2. procesów emocjonalnych

3. tendencji do zachowań (jeszcze nie zachowanie, ale tylko zamiar)

w której wyraża się określony stosunek wobec przedmiotu postawy.

6.1.2. Wymiary postaw:

• znak - +/- (dot. Każdego z komponentów postawy)

• siła (dot. Każdego z komponentów postawy)

• treść przedmiotowa - co jest przedmiotem

• zakres - czy dotyczy jednego, czy większej ilości przedmiotów

• złożoność - na ile rozwinięte są poszczególne komponenty

• zwartość - zgodność pomiędzy komponentami względem siły i znaku, a także między komponentami, a zachowaniem

• stopień powiązania z innymi postawami:

1. postawy izolowane

2. postawy silnie związane z innymi

• trwałość

6.1.3. Funkcje postaw

• orientacyjna - postawa pozwala nam jaki jest przedmiot podstawy mimo nadmiaru lub niedoboru informacji

• instrumentalna - przedmiot jest dla nas pozytywny, lub negatywny, bo pomaga, lub przeszkadza w realizacji dążeń

• ekspresja wartości - ujawnianie postaw sprawia nam satysfakcję, ponieważ dzięki temu możemy wyrażać wiarę w cenione przez nas wartości

• społeczno-adaptacyjna - żywimy określoną postawę względem jakiegoś obiektu, ponieważ pomaga to zaprezentować się innym ludziom w pozytywnym świetle i podtrzymać pożądane przez nas więzi społeczne

• obrona ego - przejawiając daną postawę możemy utrzymać dobre mniemanie o sobie

6.2. Wpływ postawy na zachowanie

6.2.1. Czynniki wpływające na niezgodność postawy z zachowaniem

1. Czynniki osobowościowe:

1. Obecność innych, sprzecznych postaw

2. Brak umiejętności werbalnych

3. Umiejętności społeczne - związane z wiedzą o zachowaniu w danej sytuacji

2. Czynniki sytuacyjne

1. Obecność innych ważnych osób

2. Przepisy dotyczące ról społecznych

3. Istnienie alternatywnych zachowań

4. Przewidywanie konsekwencji zdarzeń

1. Zachowań spontanicznych - różnice między zachowaniem a postawą zależą od jej dostępności (postawa łatwo dostępna, to taka, która pojawia się w świadomości człowieka ilekroć spotyka się on z jej przedmiotem) - zgodność jest tu tym wyższa, im łatwiej dostępna jest postawa

2. Zachowań zamierzonych - dostępność postawy nie ma tu znaczenia
   Teoria wyrozumowanego działania (Fishbein, Ajzen):
   Najlepszą podstawą do przewidywania zaplanowanych zachowań są behawioralne intencje człowieka. Żeby je rozpoznać, trzeba wziąć pod uwagę dwa czynniki:

1. postawa względem zachowania - mowa tu o konkretnej postawie, dotyczącej jednego, określonego przedmiotu

2. przekonania na temat subiektywnych norm - przekonania ludzi na temat jak inni, z których opinią się liczą, będą oceniali zachowania, o których mowa

6.2.2. Kształtowanie i zmiana postaw

1. Postawa jako rezultat przekonań- Model postawy doskonale racjonalnej - Fishbein i Ajzen:
   równanie Fishbeina:
   P_x=pi_1*oi₁+pi_2*oi₂+...+pi_n*oi_n
   P_x - postawa wobec „x”
   p_i - przekonanie na temat cechy „i” obiektu „x”
   o_i - subiektywna ocena cechy „i” obiektu „x”
   Przekonania na temat „x” to subiektywne prawdopodobieństwo, że obiekt „x” ma cechę „i”

2. Postawa jako rezultat emocji

Nasze uczucia w stosunku do ludzi mogą być niezależne od tego, co o nich sądzimy. Podstawowym mechanizmem kształtowania i zmiany postawy jest skojarzenie jej obiektu z określoną reakcją uczuciową:

1. warunkowanie klasyczne - wykazano, że przy dużej ilości informacji o przedmiocie postawy, ulega ona słabszej zmianie pod wpływem warunkowania klasycznego, niż w przypadku obiektów, o których nic nie wiemy

2. warunkowanie instrumentalne - wzmocnienia duże wywierają słabszy wpływ na zmianę postawy. W przypadku stosowania dużych wzmocnień sprzecznych z postawą, zachowanie bywa uzasadnione wysoką nagrodą lub karą. Przy wzmocnieniu słabym, zachowanie sprzeczne z postawą jest uzasadniane w sposób niewystarczający. W związku z tym występuje zjawisko dysonansu poznawczego, które jest redukowane przez zmianę postawy

6.2.2.1. Modelowanie jako sposób zmiany postawy

Komunikat perswazyjny jako sposób zmiany postawy

O zmianie postawy przez komunikat decydują:

• Nadawca komunikatu - kto mówi?

• Treść i forma komunikatu - co mówi?

• Odbiorca komunikatu - do kogo mówi?

Cechy nadawcy zwiększające skuteczność komunikatu perswazyjnego:

1. Kompetencja - kompetentny nadawca nasila naszą uwagę i zwiększa rozumienie przekazu, oraz szanse na jego zaakceptowanie

1. Wiedza, bycie ekspertem

2. Podobieństwo do nas

3. Dopasowanie języka

4. Efekt bumerangowy - jeżeli mamy do czynienia z niekompetentnym nadawcą, to argumenty nie docierają do nas, uważamy, że mówi niezrozumiale itp.

5. Efekt przesypiania - po pewnym czasie od wystąpienia efektu bumerangowego siła oddziaływania przekazu nadawcy niekompetentnego rośnie - początkowo myślimy o treści w taki sposób, aby nie dać się przekonać, lecz po pewnym czasie zapominamy niektóre informacje (np. kto był nadawcą) i patrzymy na przekaz przez pryzmat treści w nim zawartych, a nie przez pryzmat nadawcy

2. Czystość intencji - bardziej wiarygodni są ci, których postrzegamy jako bezinteresownych

3. Atrakcyjność nadawcy - mieści się tu również jego znajomość

4. Podobieństwo do odbiorcy

Cechy komunikatu zwiększające jego skuteczność:

1. Efekt pierwszeństwa/świeżości - silniejszy jest efekt pierwszeństwa

2. Im więcej argumentów, tym większa skuteczność przekazu

3. Komunikaty jednostronne i dwustronne:

1. Jednostronny - pokazujemy tylko zalety; używany gdy osoba już jest zdecydowana

2. Dwustronny - pokazujemy zarówno zalety jak i wady; stosowany w przypadku, gdy osoba się waha (ma świadomość wad)

Cechy odbiorcy zwiększające skuteczność komunikatu:

1. Pozytywny nastrój

2. Motywacja i koncentracja uwagi - przy uwadze rozproszonej podatność na perswazję jest większa

3. okres wrażliwy (krytyczny) - 18-25 lat, w tym wieku podatność na perswazję jest większa

Model szans rozpracowania przekazu

Zmiana postawy zachodzi dwoma różnymi torami:

1. Strefa centralna - skupienie uwagi na faktach, które są logiczne. Tą strategią wywołujemy merytoryczną analizę zagadnienia

2. Strefa peryferyjna - kieruje uwagę na powierzchniowe charakterystyki komunikatu, takie jak jego długość, nadawcę itp.

Przy długotrwałej zmianie postawy skuteczniejsza jest strategia centralna

7. Manipulacja i wywieranie wpływu

Manipulacja - wszelkie sposoby oddziaływania na jednostkę, lub grupę które prowadzą do mylnego przekonania u osoby manipulowanej, że jest ona sprawcą jakiegoś zachowania, podczas gdy jest ona narzędziem w rękach rzeczywistego sprawcy.

Wpływ społeczny - człowiek, który mu podlega może zdawać sobie sprawę, że ktoś stara się zmienić jego sposób myślenia, zachowania, lub uczucia, bo albo w zachowaniu danej osoby są wyraźne wskazówki, że ktoś chce to zmienić, albo też te wskazówki są możliwe do uzyskania po dokonaniu odpowiedniej analizy.

Pełne koło psychologii społecznej - metoda badawcza, która służy do badania istniejących i tworzenia nowych technik manipulowania. W sposób naturalny podgląda się sposób funkcjonowania ludzi, którzy posługują się różnymi sposobami oddziaływania na innych z racji pełnionych przez siebie ról społecznych, a następnie opisuje stosowane przez tych ludzi techniki.

Zasada naiwnego optymizmu - każdy z nas uważa, że nie podlega manipulacji („manipulacja działa na każdego, tylko nie na mnie”)

7.1. Mechanizmy wywierania wpływu

1. Zaangażowanie w działanie - podjęcie jakiegoś działania, czy nawet przygotowywanie się do niego, inicjuje szereg procesów sprawiających, że działanie wykonujemy, lub kontynuujemy, pomimo poważnych kosztów, na jakie nas to działanie naraża. U jego podstaw leżą:

1. Podwyższenie psychicznej dostępności danego zachowania

2. Zasada „łatwo przyszło, łatwo poszło” - jeżeli w uzyskanie jakiegoś efektu włożymy wiele wysiłku, bardziej to sobie cenimy

3. Pułapka utopionych kosztów - motywacja do odzyskania dóbr zainwestowanych w dotychczasowe działania

4. Zmiana postrzegania samego siebie

5. Wzbudzenie naszego pragnienia, by zaprezentować się ludziom jako osoby konsekwentne

2. Zasada słuszności - jeżeli inni ludzie coś robią, to jest o dowód, że jest to słuszne

3. Zasada lubienia

4. Zasada podobieństwa - lubimy osoby podobne

1. Gra „dobry glina - zły glina”

5. Zasada wzajemności - uzyskanie jakiegoś dobra, silnie obliguje jego odbiorcę do zrewanżowania się ofiarodawcy w podobny, bądź jakiś inny dostępny sposób. Skuteczność tej zasady nie zależy od tego, kto jest ofiarodawcą

6. Zasada niedostępności - coś niedostępnego jest dla nas cenniejsze przez sam fakt, że jest niedostępne. Ważne, by niedostępność pojawiła się nagle

1. Zasada ostatniego egzemplarza

2. Zasada ostatniej okazji

7.2. Techniki manipulacyjne

1. Stopa w drzwiach - prośbę zasadniczą poprzedzona jest prośbą mniejszą, której spełnienie jest wysoce prawdopodobne

1. Dwie stopy w drzwiach - prośba zasadnicza poprzedzona jest dwoma prośbami

2. Drzwi zatrzaśnięte przed nosem - prośba zasadnicza poprzedzona jest prośbą większą, niemożliwą do spełnienia

1. Drzwi dwukrotnie zatrzaśnięte przed nosem

3. Niska piłka - prowokujemy kogoś do podjęcia samodzielnej decyzji, która raz podjęta jest później trudniejsza do zmiany

4. Procedura scenariusza, czyli niebezpieczeństwo wyobraźni - prosi się kogoś o wyobrażenie sobie pewnego scenariusza, w którym ten ktoś jest bohaterem (najlepiej głównym)

5. Wzbudzanie poczucia winy - wzbudza się poczucie winy za jakieś negatywne konsekwencje jego własnego postępowania, a następnie zwraca się do niego z prośbą o zrobienie czegoś, co jest celem manipulacji

6. Liczy się każdy grosz - podkreślanie wagi symbolicznego nawet działania

7. „a to nie wszystko” i rozproszenie uwagi - zaopatrzenie propozycji w dodatkową atrakcję, która czyni tę propozycję bardziej kuszącą. Wieloskładnikowa propozycja wydaje się bardziej wartościowa. Dodatkowa atrakcja działa jak nieproszone ustępstwo sprzedawcy. Fraza „a to nie wszystko” rozprasza uwagę człowieka proszonego, co utrudnia mu obronę przed rekategoryzacją dokonywaną przez proszącego.

7.3. Ingracjacja

Ingracjacja - manipulowanie innymi ludźmi za pomocą zwiększenia własnej atrakcyjności.

1. Podnoszenie wartości partnera - najlepiej działa u partnera o niskiej samoocenie

2. Konformizm w zakresie opinii i zachowań

3. Przedstawienie siebie w korzystnym świetle:

1. Manipulacja swoim obrazem wprost

2. Manipulacja poprzez zasadę ukrytej skromności

8. Wpływ sytuacji społecznych na spostrzeganie

Wpływ sytuacji społecznej:

• wpływ obecności innych

• wpływ właściwości innych ludzi

na nasze zachowanie.

Sytuację społeczną tworzą:

• zachowanie innych

• otoczenie

• kultura

8.1. Wpływ sytuacji na procesy spostrzegania

1. Eksperyment Luchinsa

Badane były dzieci w wieku 11-13 lat. Prezentowano im serię rysunków - najpierw skomplikowany układ kresek, a później kolejne obrazki przejściowe, z których stopniowo wyłaniał się wyraźny obraz. Następnie proszono dzieci o powiedzenie co widzą, z tym że odpowiadali parami - najpierw mówiło dziecko podstawione przez eksperymentatora. Pod wpływem odpowiedzi pomocnika, większość dzieci odpowiadała podobnie.

WNIOSEK - W sytuacji niejasnej, wieloznacznej, nasze spostrzeżenia mogą być w znacznym stopniu modyfikowane przez opinie innych ludzi

2. Eksperyment Ascha

Badani porównywali długość odcinków - wiadomo o co chodzi

WNIOSEK - po badaniu rozmawiano z badanymi i wyróżniono dwie grupy:

1. badani ciągle utrzymują swoją odpowiedź (wpływ sytuacji na spostrzeganie)

2. badani w wyniku nacisku grupy zmienili sądy (wpływ sytuacji na procesy myślowe)

3. Eksperyment Brunera i Goodmana

Badali 10-letnie dzieci. Za pomocą specjalnego urządzenia umożliwiającego wyświetlanie krążka o zmiennej średnicy, miały dobrać wielkość wyświetlanego obrazu do monet amerykańskich.

I grupa - dzieci dokonywały porównań z pamięci

II grupa - badani mieli w polu widzenia monety

III grupa - zamiast monet krążki wycięte z kartonu

WYNIKI :

1. poprawniej spostrzegano wielkość krążków niż monet (które były przeceniane)

2. im wyższa wartość monety, tym większy błąd przeceniania jej wartości

8.2. Wpływ sytuacji społecznej na procesy pamięci

1. Eksperyment Bartleta

Studenci hinduscy i brytyjscy czytali wielokrotnie indiańską legendę pt. „Wojna duchów”.

WNIOSKI:

1. wszyscy skracali legendę przez opuszczanie jej fragmentów

2. materiał był odtwarzany w formie bardziej konkretnej niż to było w rzeczywistości

3. zmiana niektórych starodawnych i obco brzmiących słów i imion na znane badanym współczesne odpowiedniki

Zmiany te dotyczyły w większym stopniu studentów angielskich

2. Eksperyment Bartleta II

Przekazywanie opowiadania metodą głuchego telefonu, zachodziły następujące zniekształcenia tekstu:

• zapominanie tytułu opowiadania

• zapominanie imion i nazw własnych

• zmiana kolejności elementów

• wprowadzenie elementów z własnych kultur

WNIOSKI:

Kultura i społeczność w jakiej żyją ludzie, wpływają na wykształcenie procesów poznawczych.

3. Eksperyment Seeleman

Badanych wybrano spośród osób o najbardziej skrajnych postawach wobec czarnoskórych. Pokazywano im po 15 fotografii osób czarnych i białych. Po 10 minutach 46 twarzy czarnych lub białych, wśród których, badani mieli rozpoznać zdjęcia z pierwszego etapu. Osoby nastawione pozytywnie do czarnoskórych, rozpoznawały więcej takich twarzy.

WNIOSKI:

Lepiej zapamiętujemy informacje zgodne z naszymi postawami

8.3. Wpływ sytuacji społecznej na procesy motywacyjne

1. Eksperyment Schachter

Badał potrzebę afiliacji (wg Schater - dążenie człowieka do przebywania z innymi ludźmi wtedy, gdy znajdujemy się w sytuacji niejasnej - w tym także lękowej)

Poinformowano studentki, że zostaną poddane serii wstrząsów elektrycznych, przy czym jedna z grup dowiedziała się, że będą to silne wstrząsy, a druga, że słabe. Następnie pytano, czy wolą czekać na badanie same, czy w towarzystwie innych ludzi. 63% badanych o silnym lęku chciało przebywać z innymi (przy 33% o słabym lęku). W grupie o silnym lęku, przebywanie z innymi wybierały głównie jedynaczki, lub pierworodne.

8.4. Wpływ sytuacji społecznej na osiągnięcia

1. Efekt audytorium - Zając - występują zmiany w poziomie wykonywania zadania pod wpływem obecności ludzi, którzy obserwują osobę wykonującą czynność. Zachodzi przy zadaniach łatwych.

Żołnierze siedzący w kabinach mieli przed sobą tablicę z kołem, składającym się z dwudziestu czerwonych lampek, które zapalały się w określonej kolejności. Zadaniem badanych było naciśnięcie guzika, w przypadku, gdy któraś z lampek się nie zapaliła. Jedna grupa wykonywała to indywidualnie, a do drugiej przychodził przełożony, który ich kontrolował.

Kontrolowani pracowali o 34% lepiej.

2. Efekt hamowania społecznego - Zając - występuje wtedy, gdy obecność innych pogarsza wykonanie zadania. Zachodzi przy trudnych zadaniach.

3. Efekt facylitacji społecznej - Allport - (efekt działania razem) - zmiany w poziomie wykonywania czynności w obecności innych, również pracujących.

• Pozytywny wpływ jest większy na początku wykonywania zadania.

• Osoby pracujące wolniej zyskują w obecności innych więcej niż osoby pracujące szybko.

• U osób o wyższym IQ obecność innych obniża dokładność rozwiązywania zadań

• Pozytywny wpływ innych pracujących szczególnie duży jest u osób o średnim IQ

8.5. Wpływ dużych zbiorowości na zachowania człowieka

1. Eksperyment Zimbardo

Na ulicach dwóch miast (dużego i małego) pozostawiono samochód, którego stan wskazywał na porzucenie.

Nowy Jork - w ciągu 26 godzin, samochód pozbawiono większości części - zrobili to także ludzie wyglądający na „porządnych”.

Palo Alto - przez 7 dni nic nie zabrano, a nawet w czasie deszczu jeden z przechodniów zamknął klapę silnika.

Przy dużym zaludnieniu mamy do czynienia z „natłokiem informacji przy wejściu systemu” (systemem jest człowiek). Żeby uniknąć przeciążenia systemu uruchamiamy działania zaradcze:

• człowiek odkłada nadchodzące nowe informacje, aby najpierw opracować te, które dotarły wcześniej

• mniej czasu poświęca informacjom, które do niego dochodzą

• selekcjonuje docierające informacje, rezygnując z mniej ważnych

• wybiera z docierających informacji tylko najważniejsze elementy

• blokuje wejście - nie dopuszcza do szerszych/bliższych kontaktó międzyludzkich

To wszystko prowadzi do zwiększenia anonimowości, która obniża tendencję do przychodzenia z pomocą i powoduje częstsze zachowania aspołeczne.

9. Wiedza i sądy o świecie społecznym

Reprezentacja poznawcza - odwzorowanie mniej lub bardziej adekwatne do rzeczywistości, w której człowiek egzystuje.

9.1. Teoria prototypów

(Cantor, Rush)

Myślenie jest zorganizowane w oparciu o pojęcia - pojęcia to uporządkowane informacje o klasach różnych obiektów. Mają one:

• cechy typowe

• cechy odróżniające

Prototyp:

• jest egzemplarzem najbardziej typowym dla danej klasy obiektów

• najczęściej jest uśrednieniem wiedzy o wszystkich napotkanych egzemplarzach danej kategorii

Prototyp sytuacji społecznej + prototyp obiektu = prototyp interakcji

9.2. Teoria schematów społecznych

Schemat - wzorzec poznawczy, który umożliwia nam:

• absorpcję wiedzy

• przewidywanie zachowań

Schematy zawierają wiedzę ogólną, wyabstrahowaną od konkretnych przypadków. Działają jak filtr - odsiewają informacje sprzeczne, lub niespójne z dominującym motywem. Im lepiej wykształcony schemat, tym bardziej jego zawartość jest wyabstrahowana od wiedzy o konkretnych egzemplarzach. Wraz z upływem czasu, schemat staje się coraz silniejszy i mniej podatny na zmianę.

Schematy pozwalają na:

• lepsze i szybsze przyswajanie informacji z otoczenia

• łatwiejsze przewidywanie ludzkich zachowań

Schematy są źródłem:

• korzyści - łatwiejsze funkcjonowanie społeczne

• problemów - błędny schemat prowadzi do błędnych ocen

Przyczyny trwałości schematów:

• dysonans poznawczy

• wybiórczość naszego spostrzegania - spostrzeganie nowych danych przez pryzmat schematów

• efekt uporczywości - „i tego będę się trzymał”

• samo spełniające się proroctwo

9.3. Teoria skryptów

Skrypt - potoczny rodzaj zachowania w danej sytuacji społecznej, wiedza dotycząca przebiegu zdarzeń społecznych. Jest szczególnym rodzajem schematu (dotyczy zdarzeń). Charakterystyczna dla skryptu jest organizacja czasowa.

9.4. Teoria równowagi poznawczej

(Heider)

Organizacja naszej wiedzy musi podlegać zasadzie zgodności poznawczej

9.5. Heurystyki formułowania sądów

Heurystyki - uproszczone reguły wnioskowania, myślenia, pozwalające formułować sądy bez analizy większości informacji, na których sąd powinien się opierać.

1. Heurystyka dostępności - ocena częstości lub prawdopodobieństwa zdarzeń, dokonywana w oparciu o łatwość, z jaką przychodzą nam na myśl ich przykłady

2. Heurystyka reprezentatywności - klasyfikacja przedmiotu dokonywana jest na podstawie podobieństwa do przypadku typowego

3. Heurystyka zakotwiczenia (dostosowania) - posłużenie się liczbą/wartością, jako punktem wyjściowym, a następnie sformułowanie odpowiedzi na podstawie tej wartości, stanowiącej zakotwiczenie. Sąd jest wtedy przesunięty w stronę „kotwicy”

4. Heurystyka symulacji:

1. Wydawanie sądów w oparciu o umysłową symulację przebiegu zdarzeń

2. Łatwość symulacji wpływa na treść sądu. Zdarzenia które łatwo sobie wyobrazić wydają się bardziej prawdopodobne

10. Atrybucje społeczne. Spostrzeganie osób

Teorie atrybucji - wyjaśniają sposób, w jaki ludzie dociekają przyczyn zdarzeń

Teorie atrybucyjne -określają konsekwencje, jakie mają atrybucje dla różnych dziedzin ludzkiego funkcjonowania

10.1. Teoria atrybucji Fritz i Heider

Założenia:

1. Większość zachowań człowieka ma charakter zamierzony. Procesy wyjaśniania przyczyn tych zachowań to odczytywanie intencji

2. Oprócz zachowań intencjonalnych, człowiek przejawia również zachowania nie intencjonalne

Istnieją dwa rodzaje przyczyn zachowań:

• osobowe (intencje)

• środowiskowe

Atrybucje wewnętrzne - wnioskowanie na temat zachowania danej osoby na podstawie jej właściwości, postawy, cech charakteru i osobowości

Atrybucje zewnętrzne - wnioskowanie na temat zachowania danej osoby na podstawie właściwości sytuacji, w jakiej osoba się znalazła. Zakłada się że w danej sytuacji większość osób zachowałaby się tak samo.

Efekt atrybucyjny - nie docenienie roli sytuacji, w przecenienie roli cech osobowych w determinowaniu zachowań (później nazwany podstawowym błędem atrybucji)

Jest u ludzi tendencja do dokonywania atrybucji wewnętrznych kosztem atrybucji zewnętrznych.

10.2. Teoria odpowiednich wniosków

(Jones, Davis)

Wyjaśnianie zachowań ludzkich to proces znajdowania odpowiedniości pomiędzy obserwowanym zachowaniem, a leżącą u jego podstaw intencją, oraz trwałą dyspozycją osobowości.




Odnosimy dyspozycje osoby na podstawie zachowania, ale by dokonać atrybucji dyspozycji, musimy uznać, że zachowanie było intencjonalne.

Skłonni jesteśmy uznać, że dane zachowanie miało charakter intencjonalny, jeśli:

• wykonawca wiedział jakie skutki pociągnie za sobą to zachowanie

• wykonawca dysponował możliwościami wywołania pożądanych skutków

Wnioskowanie o dyspozycjach rozpoczyna się od obserwacji skutków podjętego działania, po czym następuje ich porównanie z przypuszczalnymi skutkami tych działań, które przez obserwowaną osobę zostały podjęte. Im więcej skutków różni te dwie kategorie działań, tym bardziej pewny wniosek obserwatora na temat osobowości wykonawcy.

10.3. Teoria wnioskowania z czynników towarzyszących

(James, Davies)

Teoria ta określa proces, w trakcie którego dochodzi do atrybucji wewnętrznych.

Wnioskujemy na temat czyjegoś zachowania biorąc pod uwagę trzy czynniki:

• cele, które dana osoba chciałaby osiągnąć poprzez dane zachowanie

• możliwe cele alternatywne w przypadku zachowania alternatywnego

• nasze oczekiwania - działania nieoczekiwane są znacznie lepiej informujące niż te, które są zgodne z informacjami

10.4. Teorie atrybucji (Kelley)

W inny sposób dociekamy przyczyny zdarzeń w przypadku zdarzeń powtarzalnych i jednostkowych:

• zdarzenia powtarzalne - model współzmienności

• zdarzenia jednostkowe - reguły atrybucyjne powiększania i pomniejszania

10.4.1. Model współzmienności

Polega na sprawdzaniu, które czynniki współzmieniają się z obserwowanym zachowaniem

Wyjaśniając przyczyny zachowania bierze się pod uwagę trzy grupy informacji:

• dotyczące spójności zachowania

• dotyczące wybiórczości zachowania - wysoka wybiórczość oznacza, że dana osoba zachowuje się w dany sposób tylko w odniesieniu do danego bodźca

• dotyczące powszechności zachowania - wysoka powszechność oznacza, że inni ludzie zachowują się podobnie w odniesieniu do tego samego bodźca




10.4.2. Reguły atrybucji powiększania i pomniejszania

Reguła pomniejszania - pomniejszamy rolę danej przyczyny zachowania, jeżeli w tej samej sytuacji działają jeszcze inne możliwe przyczyny tego samego zachowania. Regułę tę stosujemy w sytuacjach, w których istnieje wiele czynników ułatwiających dane zachowanie

Reguła powiększania - powiększamy rolę danej przyczyny zachowania, jeśli w tej samej sytuacji działają czynniki hamujące zaobserwowane zachowanie

10.5. Deformacje procesu atrybucji

1. Podstawowy błąd atrybucji - tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych, a niedocenianie innych czynników sytuacyjnych. Oznacza też skłonność do przypisywania pewnych dyspozycji innym, a nie nam samym

2. Asymetria atrybucji aktora i obserwatora - wyjaśniając własne zachowanie rzadziej odwołujemy się do dyspozycji - częściej uzasadniamy własne zachowanie na podstawie czynników sytuacyjnych

3. Egotyzm atrybucyjny - tendencja do wyjaśniania własnych zachowań w sposób pochlebny

4. Egocentryzm atrybucyjny - przecenianie własnego wkładu w jakiś wynik osiągnięty wspólnie z innymi

5. Efekt fałszywej pochlebności - polega na przecenianiu rozpowszechnienia własnych poglądów, zachowań, preferencji

11. Asertywność

11.1. Definicje

A. Salter (1949) - swoją koncepcję asertywności oparł na pawłowskich pojęciach pobudzenia i hamowania:

• ludzie rozwijają „pobudzające” i „hamujące” osobowości oparte na doświadczeniach warunkowanych na sytuacjach społecznych

• ludziom w sposób naturalny zależy na pobudzeniu, co prowadzi do ekspresji, typowej dla osób asertywnych. Przewaga procesów hamowania charakteryzuje osobowość nieasertywną, która rozwija się w toku negatywnych doświadczeń życiowych lub częstego przeżywania niepokoju

R. Cattel (1965) - wyróżnił czynnik H zwany „permia” (parasympatyczna odporność), potocznie określany jako śmiałość, przedsiębiorczość, oraz czynnik „threctia”, oznaczający nieśmiałość. Osobom asertywnym przypisał posiadanie temperamentu „parmia”, określając ich „jednostkami paramicznymi”.

S. Mika (1987) - Asertywność to zachowanie, które w kontaktach interpersonalnych zabezpiecza przed naruszeniem własnych praw przez inne osoby. Stanowi sposób przeciwstawienia się jednostki wobec wpływów społecznych i manipulacji. Dodatkowo zachowanie to musi być akceptowane społecznie i nie wyzwalać poczucia winy u jego odbiorców i nadawcy

Z. Gaś - asertywność to umiejętność skutecznej obrony własnego stanu posiadania przed agresją otoczenia. Wiąże ją z umiejętnością skutecznego wywierania wpływu na ludzi, która wraz z zachowaniem agresywnym wchodzi w skład działań konstruktywnych człowieka

H. Sęk (1988) - asertywność to „zespół umiejętności o charakterze kompetencji osobistych”. Te wyuczone umiejętności wyznaczają też zachowanie społeczne człowieka, których celem jest realizacja cenionych wartości osobistych i pozaosobistych.

R. Poprawa - asertywność to z jednej strony dyspozycja do zachowań asertywnych, z drugiej strony zbiór przekonań dotyczących siebie i świata.

M. Król-Fijewska - asertywność leży głównie w obszarze przekonań, poglądów itp. Asertywność jest obroną praw w sytuacjach społecznych.

Twoje prawa asertywne -masz prawo:

• sam ustalać swoje cele i samodzielnie podejmować decyzje

• być traktowanym z szacunkiem

• posiadać i wyrażać własne odczucia i opinie

• odpowiadać „nie” na prośby

• prosić o różne rzeczy

• wyrażać życzenia

• zachowywać się asertywnie

• nie zachowywać się asertywnie

• posiadać potrzeby i marzenia

• zastanawiać się

Style ludzkiego zachowania:




11.2. Obszary asertywności:

• obrona własnych praw w kontaktach pozaosobistych

• obrona swoich praw w kontaktach osobistych

• inicjatywa i kontakty towarzyskie

• wyrażanie i przyjmowanie krytyki i pochwał

• wyrażanie próśb

• wyrażanie uczuć

• wyrażanie opinii

• występowanie publiczne

• kontakt z autorytetem

• naruszanie cudzego teryterium

11.3. Rola asertywności

1. J. Wolpe i A. Lazarus asertywność wykorzystali w terapii osób, którym lęk uniemożliwiał utrzymanie samokontroli i prowadził do niedostosowania społecznego. Asertywność = mechanizm zaradczy w lękotwórczych sytuacjach społecznych

2. M. Król-Fijewska, Rees, Graham - celem zachowania asertywnego jest obrona praw, przekonań i potrzeb przez jednostkę, stanie na straży własnej odmienności, niezależności, ekspresywności

3. R. Rick, H. Schroeder - asertywność dotyczy „szukania, podtrzymywania i powiększania liczby wzmocnień pozytywnych w relacjach społecznych i występuje w sytuacji zagrożenia utraty tych wzmocnień, lub też w sytuacji poniesienia kary”. Funkcją asertywności jest dbałość o uzyskanie przez człowieka maksymalnej liczby wzmocnień pozytywnych ze strony otoczenia społecznego

4. H. Sęk - asertywność służy człowiekowi w osiąganiu zamierzonych celów jednostkowych i społecznych, , pełnieniu znaczących zadań społecznych, zapewnieniu indywidualnego rozwoju i zdrowia psychicznego. Dzięki zachowaniom asertywnym, jednostka ma nie tylko bronić obrazu własnej osoby, ale także potwierdzać własną wartość i dbać o swój rozwój

11.4. Skąd się bierze asertywność?

1. Uwarunkowania podmiotowe

1. Saltera, Cattel - asertywność jest naturalną i wrodzoną właściwością osobowości

2. Mika, Rees, Graham - jest wyuczona w ciągu życia

3. Asertywność to określona struktura przekonań i procesy poznawcze człowieka

2. Uwarunkowania sytuacyjne

1. Płeć partnera interakcji - jednostka częściej jest asertywna wobec przedstawicieli własnej płci, niż wobec płci podmiotu

2. Poufałość partnera interakcji wobec podmiotu

3. Różnice w zachowaniu w sytuacji wymagającej pozytywnej i negatywnej asertywności

4. Wzrost tendencji do zachowania asertywnego, jeśli partner interakcji jest jednostce znany, a przekazywane mu treści są o pozytywnym zabarwieniu emocjonalnym

5. Poziom asertywności jest większy, jeśli jednostkę łączy z partnerem związek przyjaźni, lub partner ten jest dla niej autorytetem

11.5. Typy zachowań asertywnych:

1. Zachowania asertywne reaktywne - prosta reakcja na bodźce o znaczeniu emocjonalnym. Ma charakter odruchowych, automatycznych reakcji opartych na dobrze wyuczonych zachowaniach. Jednocześnie jednostka je podejmująca dba o to, by partner nie odniósł strat wskutek jej zachowania

2. Zachowanie asertywne celowe indywidualistyczne - ma charakter zachowania refleksyjnego, twórczego. Jest ono wyznaczone nie tylko przez specyfikę bodźca, ale również i przede wszystkim przez zaktualizowane cele osobiste. Jednostka je podejmująca dba o to, by partner nie odniósł strat wskutek jej zachowania, ale też jest to zachowanie indywidualistyczne

3. Zachowanie asertywne kooperacyjne - ma charakter zachowania refleksyjnego, twórczego. Jest ono wyznaczone nie tylko przez specyfikę bodźca, ale również i przede wszystkim przez zaktualizowane cele osobiste. Jednostka je podejmująca dba zarówno o to, by podejmowane przez nią zachowanie nie przyniosło strat jego odbiorcy, oraz o korzyści o dla partnera.

11.6. Rozwój gotowości do prezentowania zachowań asertywnych - badania

Założenia:


Wnioski z badań

1. Nie ma prostej zależności pomiędzy etapem rozwoju, a poziomem ogólnej asertywności

2. Istnieją podstawy, by mówić o skumulowanym wpływie faz rozwoju psychospołecznego na ogólny poziom gotowości do prezentowania zachowań asertywnych

3. Na każdym etapie rozwoju psychospołecznego u człowieka dominuje skłonność do preferowania innego typu asertywności:

1. Faza II - asertywność reaktywna

2. Faza III - asertywność celowa indywidualistyczna

3. Faza IV - asertywność celowa kooperatywna

4. Jednocześnie każdy z typów asertywności pozostaje pod wpływem określonych czynników sytuacyjnych:

1. Na asertywność reaktywną wpływ wywierają kierunek zależności między partnerami oraz stopień oficjalności kontaktu

2. Na asertywność celową indywidualistyczną wpływa liczba uczestników kontaktu interpersonalnego

3. Na asertywność celową kooperatywną wpływają kierunek zależności oraz liczba uczestników kontaktu

5. Czynniki socjodemograficzne nie różnicują ludzi w zakresie gotowości do prezentowania zachowań asertywnych




12. Agresja

Agresja - zachowanie mające na celu wyrządzenie szkody lub przykrości

Agresja - zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi, który jest motywowany do uniknięcia tego cierpienia

12.1. Rodzaje agresji

1. Ze względu na cel zachowania:

1. Instrumentalna - służy osiągnięciu konkretnego celu

2. Emocjonalna - stanowi cel sam w sobie, celem jest rozładowanie napięcia emocjonalnego

2. Ze względu na to, do kogo jest skierowana:

1. Skierowana na innych

2. Autoagresja

3. Przemieszczona - skierowana na przedmioty, osoby itp.

1. otwarta

2. zakamuflowana (złośliwe uwagi, ironia, drwiny itp.)

Agresja/agresywność:

• agresja = zachowania agresywne

• agresywność = cecha, skłonność do agresji

12.2. Koncepcje agresji

1. Teorie biologiczne

1. Agresja jako instynkt (Konrad Lorenz) - agresja jest zachowaniem wrodzonym, zdeterminowanym biologiczną koniecznością wyładowania agresywnej energii, mało podatnym na wpływy zewnętrzne i uczenie się. Agresja jest wzbudzana automatycznie przez pojawiające się w otoczeniu wyzwalacze, a hamowana przez kontrwyzwalacze. Ich znacznie ma charakter wrodzony.
   Gromadzi się w nas energia negatywna, którą rozładowujemy poprzez agresję, co przynosi ulgę. Jeśli brak w środowisku wyzwalaczy, a poziom energii jest zbyt wysoki, może dojść do spontanicznej eksplozji agresywnej.

2. Teoria Sheldona - organizm warunkuje zachowanie, a ono z kolei wywołuje pewne zmiany w organizmie. To co się dzieje z organizmem, pozostawia w nim pewne ślady w układach i budowie somatycznej.
   Wyróżnił trzy główne typy budowy ciała:

1. Mezomorficzny - budowa silna, zwarta, muskularna, towarzyszy jej duża aktywność w działaniu (największa skłonność do agresji)

2. Ektomorficzny - budowa smukła, szczupła, towarzyszy jej duża wrażliwość i skłonność do przemyśleń

3. Endomorficzny - budowa niska, krępa, towarzyszy jej zmienność nastrojów, łatwy kontakt z innymi i mała stabilność uczuciowa

2. Agresja jako rezultat uczenia się (Bandura) - agresja jest nabywana w ciągu życia za pośrednictwem warunkowania sprawczego i modelowania. Obserwowanie zachowań agresywnych osłabia hamowanie wzorców agresywnych wykształconych wcześniej. Podatność na oddziaływanie modeli zależy od obserwowanych konsekwencji ich zachowań

3. Agresja jako popęd - agresja stanowi rozładowanie popędu, jednak sam popęd i sposób jego rozładowania są rezultatem oddziaływania czynników sytuacyjnych

1. Teoria frustracji - agresji (Dollard, Miller):

1. Wynikiem każdej frustracji jest agresja

2. Frustracja zawsze prowadzi do jakiejś formy agresji
   
   Późniejsze modyfikacje tej teori:

1. nie tylko agresja - wynikiem frustracji mogą być regresja, nasilenie zachowań dążących do zlikwidowania przeszkody, apatia i wycofanie się, redukcja samego napięcia bez prób zmiany jego źródła, zaburzenia psychosomatyczne

2. nie każda frustracja - tylko tzw. frustracja arbitralna, czyli zamierzona przez sprawcę i niczym nie uzasadniona

3. nie sama frustracja - żeby mówić o agresji, sama frustracja nie wystarczy, potrzebny jest sygnał wywoławczy (np. widok broni)

12.3. Wyznaczniki agresji

1. Sytuacyjne:

1. Prowokacja

2. Pobudzenie emocjonalne

3. Przemoc w środkach masowego przekazu

4. Normy i oczekiwania społeczne

5. alkohol

2. Dyspozycyjne

1. Czynniki genetyczne

12.4. Sposoby rozładowania agresji

• katharsis

• karanie agresji

• karanie agresywnych modeli

• nagradzanie alternatywnych wzorców

• interwencje psychologiczne

• argumentacja rozumowa

1

Niezgodność poglądów z zachowaniem

Nieprzyjemne napięcie emocjonalne

(dysonans poznawczy)

Zmiana jednego z elementów poznawczych

Dodanie nowych elementów poznawczych, które wspierają nasze zachowanie

Modyfikacja poglądów

Modyfikacja zachowania

Racjonalizacja

Zlikwidowanie sprzeczności

Zmniejszenie sprzeczności

Redukcja napięcia emocjonalnego

Nadawca

Koder

Przekaz

Kanał

Odbiorca

Dekoder

Kod

Szum

Szum

Szum

Dz

D

R




1. Strefa intymna - <70cm, tylko najbliżsi

2. Strefa osobista - na odległość wyciągniętej ręki, znajomi

3. Strefa społeczna - do 3m, osoby w relacji szef - pracownik itp.

4. Strefa publiczna 3,5-7m

Granice tych stref są uzależnione kulturowo i mają związek z zagęszczeniem ludności w danym kraju.

Im bliższa strefa, tym pilniej strzeżona

Ja-rodzic pochodzi od rodziców, dziadków, starszego rodzeństwa itp. Z tego stanu karzemy, pouczamy, nagradzamy, krytykujemy.

• rodzic krytyczny - krytykuje, rozkazuje, karze, złorzeczy, kontroluje

• rodzic opiekuńczy - pielęgnuje, ochrania, chwali, wspiera

Ja- dorosły - działa jak komputer, dzięki niemu spostrzegamy i oceniamy obiektywnie rzeczywistość, zbieramy fakty, informacje i opracowujemy je wg praw logiki. Wysuwamy odpowiednie wnioski. Działamy niezależnie od uczuć

Ja-dziecko - sposób zachowania pochodzący z dzieciństwa, znajdują się w nim życzenia, pragnienia, nastroje. Odczuwamy smutek, radość, bawimy, śmiejemy się itp.

• dziecko przystosowane - posłuszne, ustępuje, dąsa się, uprzejmość

• dziecko naturalne - zabawa, radość, śmiech, nie liczenie się z prawami etyki, ani z reakcjami otoczenia

Lub

Obserwowane zachowanie

Identyfikacja intencji

Dyspozycja osobowościowa wykonawcy

Wysoka spójność

Wysoka wybiórczość

Wysoka powszechność

Wysoka spójność

Niska wybiórczość

Niska powszechność

Atrybucja zewnętrzna

Atrybucja wewnętrzna

Zachowania manipulacyjne

Zachowania

uległe

Zachowania asertywne

Zachowania agresywne

Ja OK

Ja nie OK

Inni OK

Inni nie OK

Poziom rozwoju psychospołecznego

Osiągnięta faza wczesnego dzieciństwa

(faza II)

Osiągnięta faza wieku zabawy

(faza III)

Osiągnięta faza wieku szkolnego

(faza IV)

TAK

TAK

TAK

NIE

NIE

NIE

Asertywność reaktywna

Asertywność celowa indywyidualistyczna

Asertywność celowa kooperatywna

Gotowość do zachowań asertywnych

Zachowania nieasertywne

Sytuacja podporządkowana partnerowi

Sytuacja przewagi nad partnerem

Kierunek zależności występującej pomiędzy partnerami interakcji

Kontakt oficjalny

Kontakt nieoficjalny

Stopień oficjalności kontaktu

Liczba uczestników kontaktu

Kontakt indywidualny

Kontakt zbiorowy

Kontekst sytuacyjny

Płeć

Stan cywilny

Status ekonomiczny

Czynniki socjodemograficzne

Kontekst sytuacyjny

Liczba uczestników kontaktu

Stopień oficjalności kontaktu

Kierunek zależności występującej pomiędzy partnerami interakcji

Zachowania nieasertywne

Gotowość do zachowań asertywnych

Asertywność celowa kooperatywna

Asertywność celowa indywyidualistyczna

Asertywność reaktywna

NIE

NIE

NIE

TAK

TAK

TAK

Osiągnięta faza wieku szkolnego

(faza IV)

Osiągnięta faza wieku zabawy

(faza III)

Osiągnięta faza wczesnego dzieciństwa

(faza II)

Poziom rozwoju psychospołecznego

---