FIZJOLOGIA - wykład 8:

ZMYSŁY:

ZMYSŁY - formy przyjmowania bodźców z otoczenia, oraz ich analizy i reagowania na nie, cechujące wszystkie zwierzęta i człowieka. Na każdy ze zmysłów składają się odpowiednie narządy zmysłów, w których najważniejszą rolę odgrywają receptory wykształcone w kierunku reagowania na konkretny rodzaj bodźca (….)

Zmysły:

1. Wzrok

2. Węch

3. Smak

4. Słuch

5. Dotyk

Inne zmysły u zwierząt:

Echolokacja - niektóre zwierzęta dysponują dodatkowymi narządami do emisji (odbiór ultradźwięków, co umożliwia im echolokację (nietoperze, delfiny) a nawet dodatkowo naturalną ultrasonografię - „prześwietlenie” ultradźwiękami (delfin)

Rozpoznawanie kierunku i siły prądu wody - płazy i ryby, dysponują nadto narządem zwanym LINĄ BOCZNĄ, umożliwiającym odczuwanie zaburzeń otaczający je wody (…) [J]

ZMYSŁ WZROKU

- pręciki - fotoreceptory, odpowiadają za widzenie w nocy, zawierają barwnik RODOPSYNĘ tzw. czerwień wzrokową {-lumirodopsyna-metarodopsyna-retinen i skotopsyna, która wyzwala impuls nerwowy}

- czopki - fotoreceptory odpowiadające za widzenie dzienne, zawierają podobny barwnik do rodopsyny, ale występują inne 3 rodzaje białka niż skotopsyna

- plamka ślepa - tarcza nerwy wzrokowego, nie ma tu fotoreceptorów

- plamka żółta - część środkowa dołka środkowego siatkówki, gdzie występują tylko czopki w bardzo dużej ilości, gęsto do siebie przylegające

Zdolność przystosowania wzroku do odczuwania światła i wyraźnego widzenia w różnych warunkach oświetlenia - adaptacja

1. Przystosowanie do ciemności:

- wzrasta wrażliwość na światło po 5-15 minutach (źrenica rozszerzona, wzrost wrażliwości pręcików - regeneracja barwnika) - widzenie ekotopowe

- w dalszych 30 minutach adaptacja bardzo wolna, ale czułość 100000 razy większa niż przed 45 minutami

2. Adaptacja do jasności:

- polega na działaniu źrenicy i powiek ograniczających dostęp nadmiaru światła

- w siatkówce rozpada się rodopsyna i wyłączane zostają bardziej czułe pręciki, a czynne pozostają mniej wrażliwe na światło czopki - widzenie fotopowe

Podwidok - jest to utrzymywanie się wrażenia wzrokowego przez pewien czas po zaprzestaniu drażnienia światłem

1. dodatni - oznacza, że przez pewien czas po ustaniu bodźca widzie się zwykły obraz oglądanego przedmiotu lub zjawiska

2. ujemny - obraz utrzymuje się w odwróconych proporcjach odczuwania światła

Oczopląs - ruchy nystagmoidalne gałek ocznych

- fizjologiczny

- optokinetyczny

- poobrotowy

Akomodacja oka - odruchowa zmiana kształtu soczewki przy patrzeniu z bliska

Konwergencja oczu - przecinanie się osi patrzenia w miarę zbliżania przedmiotu obserwowanego

Krótkowzroczność - powstaje, gdy ogniskowa oka jest mniejsza niż odległość osiowa, ognisko znajduje się przed siatkówką, a obiekty oddalone nie są ogniskowane na siatkówce (soczewki rozpraszające)

Dalekowzroczność - powstaje, gdy ogniskowa oka jest większa od odległości osiowej, ognisko znajduje się poza siatkówką (soczewki skupiające)

Astygmatyzm - nierówność rogówki, a tworzone obrazy są zniekształcone (norma-rogówa sferyczna) - soczewki cylindryczne, które zwiększają zdolność skupiającą tylko w jednej osi, pozwalając układowi soczewek zachowywać się jak powierzchnia kulista

ZMYSŁ SMAKU

Kubki smakowe - znajdują się na brodawkach językowych, na podniebieniu miękkim i twardym oraz na nagłośni. Każdy kubek smakowy składa się z 40-60 KOMÓREK SMAKOWYCH i licznych komórek podporowych.

Brodawki smakowe: (zawierają kubki smakowe)

1. grzybkowate

2. okolone

3. liściaste

Natomiast brodawki rzęskokształtne nie są to tzw. brodawki mechaniczne.

Smaki:

1. słodki - koniec języka

2. gorzki - tył języka

3. słony - przednia połowa bocznej części języka

4. kwaśny - tylna połowa bocznych części języka

5. umami - receptor odkryty na początku XX wieku, opisany w 2001 roku (odczuwanie smaku glutaminianu sodu)

Bez węchu wrażenia smakowe są bardzo słabe!

Ogólna liczba kubków smakowych u zwierząt:

kura - 25

kaczka - 200

kot - 473

pies - 1706

świnia i koza - 15 000

królik - 17 000

krowa - 30 000

ludzie - 10 000

Zwierzęta roślinożerne mają lepiej rozwiniętą percepcję smakową niż mięsożerne.

Koty, psy, świnie, króliki, gołębie i kury mają receptory smakowe pobudzane przez czystą wodę (inne zwierzęta nie)

ZMYSŁ SŁUCHU

Ucho zewnętrzne, środkowe, wewnętrzne.

Właściwym narządem receptorowym jest narząd cortiego składający się z 2 grup komórek rzęsatych:

1. wewnętrznej - odpowiada za dokładne rozróżnianie bodźców słuchowym

2. zewnętrznej - odpowiada za wykrywanie obecności dźwięku

Fale dźwiękowe są wytwarzane przez drgające cząsteczki, które powodują naprzemienne zagęszczanie i rozrzedzanie w otaczającym je środowisku. Te zagęszczenia i rozrzedzania rozprzestrzeniają się jako fala dźwiękowa.

Odbieranie drgań:

człowiek - częstotliwość 16 - 20 000/s

mysz - 30 000

świnka morska i pies - 30 000 - 40 000

kot i nietoperz - 50 000

ZMYSŁ WĘCHU

Receptory węchowe znajdują się w błonie śluzowej grzbietowo-tylnej części jamy ustnej (okolica węchowa) oraz w błonie śluzowej przegrody nosowej.

Liczba komórek węchowych:

jamnik - 125 mln

owczarek niemiecki - 220 mln

królik - 100 mln

człowiek - 60 mln

Koty i owca posiadają dodatkową opuszkę węchową.

Psy wyczuwają niektóre zapachy na 1000m. Psy mogą wykryć obecność 1 cząsteczki zapachowej w litrze powietrza.

NARZĄD RÓWNOWAGI

Błędnik - znajdują się tu proprioreceptory narządy równowagi. Składa się z:

1. części kostnej - błędnika kostnego

2. części błoniastej - błędnika błoniastego

W skład błędnika wchodzą: 3 PRZEWODY PÓŁKOLISTE oraz przedsionek obejmujący łagiewkę i woreczek.

W czasie obrotów głowy następuje przepływ endolimfy wewnątrz przewodów półkolistych i jej napływanie lub odpływ do baniek błoniastych, co powoduje przechylanie grzebienia bańkowego utworzonego z wypustek komórek receptorowych w postaci rzęsek zlepionych substancją galaretowatą nazywaną osklepkiem.

Komórki w błędniku reagują na obrót głowy czyli na:

- przyśpieszenie kątowe

- przyśpieszenie liniowe

CZUCIE

- proste wrażenie zmysłowe polegające na subiektywnej ocenie bodźców pobudzających odpowiednie receptory

Podział czucia:

1. telereceptywne - wzrok, słuch, węch

2. eksteroreceptywne - dotyk, ucisk, ciepło, zimno, ból

3. prioprioreceptywne - stan układu kostno-stawowo-mięśniowego oraz ruchy ciała

4. interoreceptywne - czucie trzewne: mechaniczne i chemiczne

PERCEPCJA

- złożone wrażenie zmysłowe (obejmuje kilka rodzajów czucia, bodziec jest odbierany przez kilka rodzajów receptorów jednocześnie)

Mechanoreceptory skórne:

RECEPTORY	ROZMIAR POLA RECEPCYJNEGO	ADAPTACJA	KODOWANE CZUCIE
Ciałko Paciniego	Duże	Bardzo szybka	Wibracja
Ciałko Meissnera	Małe	Szybka	Szybkość stosowania bodźca
Tarczka Markela	Małe	Wolna	Lokalizacja bodźca
Ciałko Ruffiniego	duże	Wolna	Wielkość i czas trwania bodźca

CZUCIE SOMATYCZNE

Receptory w skórze:

- dotyku

- ucisku

- temperatury

- bólu

Receptory dotyku:

- ciałka dotykowe (Meisnera)

- ciałka blaszkowate (Paciniego) - skóra, tkanka podskórna, mięśnie i stawy, krezka

- łąkotki dotykowe (Merkela)

- ciałka zmysłowe (Ruffieniego)

Próg czucia dotyku przeliczony na energię w jednym punkcie = 0,03 erg

Fizjologia - wykład 8: ZMYSŁY

4

---