ATRAKCYJNOŚĆ INWESTYCYJNA

MAŁYCH MIAST

Warszawa, wrzesień 2001

Ranking atrakcyjności miast małych

Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową już po raz trzeci przygotował ranking atrakcyjności inwestycyjnej miast. Tak jak poprzednio miasta zostały podzielone na 4 grupy, w zależności od ich statusu administracyjnego:

• miasta wojewódzkie (18 miast)

• miasta - siedziby powiatów wydzielonych (48 miast)

• pozostałe miasta powiatowe (270 miast)

• inne miasta (tzw. miasta małe - łącznie 508 jednostek).

W niniejszym raporcie prezentujemy wyniki dotyczące tej ostatniej grupy miast. Tak jak poprzednio, miasta podzielono na klasy atrakcyjności oznaczone literami: od A do G. Klasa A oznacza największą atrakcyjność inwestycyjną. Należy podkreślić, że klasy oznaczają atrakcyjność względną - w stosunku do grupy miast objętych badaniem. Nie można zatem w identyczny sposób traktować np. klasy A dla miast wojewódzkich i dla miast małych. Z wcześniejszych badań wiadomo, że występuje ogólna zależność zwiększania się atrakcyjności inwestycyjnej wraz ze wzrostem wielkości miasta. Można się więc spodziewać, że klasa A dla miast małych jest na ogół mniej „pociągająca” dla przeciętnego inwestora niż klasa B dla miast dużych.

Tak jak poprzednio podstawą przeprowadzenia rankingu były dane urzędowe gromadzone przez różne instytucje (m.in. GUS, Ministerstwo Finansów, NBP, PAIZ). Korzystaliśmy także z danych Związku Miast Polskich, a także z informacji publikowanych przez poszczególne miasta (strony internetowe, materiały promocyjne, oferty dla inwestorów). Najważniejsze czynniki uwzględnione w badaniu to:

• chłonność rynku lokalnego, powiązana z wielkością rynku, zamożnością społeczności lokalnej oraz poziomem aktywności gospodarczej

• jakość rynku pracy, mierzona głównie poziomem wykształcenia oraz obecnością i jakością instytucji naukowych, edukacyjnych i badawczych

• klimat społeczny, związany z aktywnością społeczną, tworzeniem się instytucji społeczeństwa obywatelskiego oraz ze stabilnością polityczną

• infrastruktura techniczna

• infrastruktura otoczenia biznesu, a więc rozwój sieci bankowej, instytucji ubezpieczeniowych i innych obsługujących życie gospodarcze

• dostępność komunikacyjna: położenie względem głównych dróg i linii kolejowych, planowanych autostrad, portów, przejść granicznych, lotnisk międzynarodowych i lokalnych

• skuteczność transformacji gospodarczej: postępy w rozwoju sektora prywatnego, dotychczasowa aktywność inwestorów zagranicznych, zróżnicowanie branżowej struktury gospodarczej

• aktywność marketingową lokalnych władz samorządowych

• możliwości wypoczynkowe związane z bliskością terenów wartościowych przyrodniczo (jak parki narodowe), obiektów zabytkowych, muzeów, a także z wielkością i jakością bazy noclegowej.

Na podstawie tak wyróżnionych 10 czynników obliczony został wskaźnik syntetyczny atrakcyjności inwestycyjnej.

Wyniki rankingu miast małych

Spośród 508 małych miast 46 zaliczono do klasy A atrakcyjności (mapa 1), przy czym 15 pierwszych miast można wyróżnić dodatkowo, jako dość zdecydowanych liderów. Do tej grupy (A1 w tabeli) zaliczone zostały: Łomianki, Kórnik, Podkowa Leśna, Karpacz, Swarzędz, Józefów, Konstancin - Jeziorna, Szklarska Poręba, Chojna, Kostrzyn n. Odrą, Ustroń, Wesoła, Zielonka, Duszniki Zdrój i Ciechocinek.

Wymieniona grupa miast charakteryzuje się wysoką chłonnością rynku lokalnego, wysoką jakością rynku pracy i bardzo dobrym klimatem społecznym. Dodatkowe atuty to dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna i infrastruktura otoczenia biznesu. Wszystkie miasta (oprócz Ciechocinka) zaliczone zostały do klasy A lub B w klimacie - skuteczność transformacji gospodarczej. Na uwagę zasługuje bardzo zróżnicowany poziom aktywności marketingowej władz samorządowych wymienionych miast.

Biorąc pod uwagę poszczególne czynniki czołowe miejsca zajęły:

• chłonność rynku lokalnego - Łomianki, Ząbki, Trzebinia, Zielonka i Bogatynia

• jakość rynku pracy - Dęblin, Ciechocinek, Konstancin-Jeziorna, Sulechów, Milanówek i Puszczykowo

• klimat społeczny - Wesoła, Podkowa Leśna, Konstancin-Jeziorna, Józefów, Pobiedziska i Karpacz

• infrastruktura techniczna - Góra Kalwaria, Międzyzdroje, Ożarów Mazowiecki, Kostrzyn n. Odrą, Niepołomice i Polanica Zdrój

• infrastruktura otoczenia biznesu - Swarzędz, Kostrzyn n. Odrą, Nałęczów, Krynica i Żukowo

• dostępność komunikacyjna - Rzepin, Sulechów, Lipiany, Swarzędz, Stęszew oraz Zbąszynek

• skuteczność transformacji gospodarczej - Łomianki, Kostrzyn n. Odrą, Pniewy, Mszczonów i Ząbki

• możliwości wypoczynkowe - Karpacz, Międzyzdroje, Szklarska Poręba, Kazimierz Dolny, Hel a także Iwonicz Zdrój

• aktywność marketingowa - Duszniki Zdrój, Gubin, Wschowa, Rogoźno, Połaniec i Trzcianka.

Porównując tegoroczne wyniki z poprzednim rankingiem warto odnotować fakt zwiększenia się liczebności grupy miast najatrakcyjniejszych. Obecnie liczy ona 46 miasta, zaś w 1999 r. w grupie tej znajdowało się 38 miejscowości.

Grupę A opuściły m.in. Brzeg Dolny, Czechowice-Dziedzice, Kalwaria Zebrzydowska, Krzeszowice, Radzymin, Rogoźno i Rydzyna. Nowe miasta wśród najatrakcyjniejszych to: Kąty Wrocławskie, Łęknica, Mosina, Mszczonów, Niepołomice, Polanica Zdrój, Rabka, Rumia, Sulechów, Sztum, Trzcianka i Ząbki. Przykładowo Kąty Wrocławskie poprawiły swoją pozycję pod względem infrastruktury technicznej i skuteczności transformacji. Podobnie Łęknica i Mosina. Z kolei Mszczonów charakteryzuje zwiększona chłonność rynku, rozwój infrastruktury technicznej i poprawa możliwości wypoczynkowych w mieście. W przypadku Niepołomic zwraca uwagę poprawa infrastruktury otoczenia biznesu.

W ścisłej czołówce zaszły niewielkie zmiany. Lider Karpacz znajduje się obecnie na czwartym miejscu, Konstancin Jeziorna przesunęła się z drugiego na siódme, zaś trzeci Kórnik jest obecnie drugi. Tegoroczny lider - Łomianki zajmowały w poprzednim rankingu miejsce 5.

Największą poprawę swojej pozycji wewnątrz klasy A odnotowały: Ożarów Mazowiecki (awans z 37 na 20), Oborniki Śląskie (z 38 na 16), Zielonka z 34 na 13). Jednak największego skoku dokonał Swarzędz, który awansował z pozycji 29 na 5.

główne determinanty atrakcyjności inwestycyjnej miast

W kolejnych edycjach rankingu powtarzają się podobne czynniki wpływające na atrakcyjność inwestycyjną miast. Czynniki te to:

• wielkość miasta

• położenie w stosunku do największych aglomeracji miejskich

• położenie względem granicy zachodniej.

Zmiany zachodzące pod tym względem są bardzo powolne. Zależności te ilustrują tabele 1 i 2. Wielkość miasta W porównaniu z wynikami pierwszego rankingu (1997 rok) zaszły bardzo niewielkie zmiany.

Jeśli chodzi o zależność atrakcyjności inwestycyjnej od wielkości miasta, to w ciągu minionych czterech lat osłabła przewaga miast dużych pod względem możliwości wypoczynkowych. Można to wiązać z rozwijającymi się żywiołowo usługami turystycznymi, a zwłaszcza poprawą stanu bazy noclegowej w najmniejszych, a posiadających naturalną atrakcyjność turystyczną miasteczkach. Większe miasta są jednak nadal atrakcyjniejsze ze względu na niemal wszystkie elementy klimatu inwestycyjnego. Jak widać z danych zamieszczonych w tabeli 2, wpływ omawianego tu czynnika na przynależność do klas atrakcyjności inwestycyjnej jest olbrzymi. Zaledwie 1% miast liczących poniżej 3 tysięcy mieszkańców znalazł się w klasie A, a kolejne 5% w klasach B lub C. Natomiast prawie połowa (43%) zaliczona została do klas najmniej atrakcyjnych - F lub G. Zupełnie inna sytuacja panuje wśród miasteczek większych - powyżej 10 tys. mieszkańców. Co czwarte z nich znalazło się w klasie A, co drugie w klasach A lub B, a aż 3 na 4 w klasach A, B, C - a zatem tych, które odznaczają się atrakcyjnością inwestycyjną wyższą od przeciętnej.

Odległość od metropolii bardzo silnie koreluje się z chłonnością rynku lokalnego, poziomem infrastruktury technicznej, dostępnością komunikacyjną i skutecznością dotychczasowej transformacji gospodarczej. Wśród miasteczek położonych bliżej niż 30 kilometrów od największych metropolii, aż 40% znalazło się w klasie A, a łącznie 75% w klasach A, B, C (o atrakcyjności wyższej od przeciętnej). Odwrotna jest sytuacja w miasteczkach położonych peryferyjnie (ponad 100 km od największych metropolii). Zaledwie 6% z tej grupy znalazło się w grupie A, ale ponad połowa (56%) zaliczona została do klas o atrakcyjności poniżej przeciętnej (E, F lub G).

Inną zaobserwowaną w porównaniu z sytuacją w 1997 roku zmianą jest zmniejszenie się związku między odległością od granicy zachodniej i klimatem społecznym dla inwestycji. Miasteczka położone w zachodniej części kraju pozostają jednak bardziej atrakcyjne ze względu na chłonność rynku lokalnego, dostępność komunikacyjną, skuteczność dotychczasowej transformacji gospodarczej oraz większą aktywność marketingową władz lokalnych. Jedynym atutem Polski wschodniej pozostaje wyższy poziom wykształcenia i lepsza struktura szkolnictwa w małych miasteczkach tej części kraju. Połowa miasteczek położonych do 150 km od granicy zachodniej ma atrakcyjność wyższą od przeciętnej, a mniej niż co trzecie niższą od przeciętnej. Zupełnie inaczej wygląda obraz atrakcyjności miast w Polsce wschodniej (ponad 500 km od granicy zachodniej) - zaledwie co ósme z nich odznacza się atrakcyjnością ponad przeciętną, ale prawie trzy czwarte (73%) atrakcyjnością niższą od przeciętnej. Najbardziej drastyczna jest różnica w klasach skrajnych, tzn. A i G - prawdopodobieństwo znalezienia się w klasie A jest wśród miasteczek Polski zachodniej dziesięć razy większe niż w Polsce wschodniej. Odwrotnie z przynależnością do klasy G - w tym przypadku prawdopodobieństwo jest 10 razy większe wśród miasteczek wschodnich rejonów kraju.

Charakterystyczne jest, że miasta mniejsze, położone peryferyjnie i daleko od granicy zachodniej są bardzo często mniej aktywne w działalności marketingowej na rzecz rozwoju. Prawdopodobnie można to tłumaczyć w ten sposób, że władze tych miast, zdając sobie sprawę z mniejszej ilości atutów, które mogłyby przyciągnąć inwestorów, zniechęcają się do prowadzenia działalności promocyjnej. Ma to jednak wpływ na pogłębianie się różnic między tymi bardziej i mniej atrakcyjnymi, a także zmniejsza dodatkowo szanse na wykorzystanie tych mniej licznych silnych stron jakie te miasta posiadają.

Tabela 1. Zależność poszczególnych elementów atrakcyjności inwestycyjnej od wielkości, odległości od największych metropolii i położenia w stosunku do granicy zachodniej

	Wielkość miasta	Odległość od metropolii	Odległość od granicy zachodniej
Wskaźnik syntetyczny	+++	---	---
Chłonność rynku lokalnego	+++	---	--
Jakość rynku pracy	+++	0	+++
Klimat społeczny	+++	--	0
Infrastruktura techniczna	+++	---	-
Infrastruktura otoczenia biznesu	+++	-	0
Dostępność komunikacyjna	+++	---	---
Skuteczność dotychczasowej transformacji gospodarczej	0	---	---
Możliwości wypoczynkowe	0	0	0
Aktywność marketingowa	+++	-	---

Uwaga: 0 - oznacza brak korelacji, + - słabą korelację dodatnią, ++ - silną korelację dodatnią, +++ - bardzo silną korelację dodatnią (znaki - oznaczają analogiczną siłę korelacji ujemnej).

Tabela 2. Przynależność małych miast do klas atrakcyjności inwestycyjnej w zależności od ich wielkości, odległości od największych metropolii i położenia w stosunku do granicy zachodniej (% miast w poszczególnych klasach)

	Klasa
	A	B	C	D	E	F	G
Wielkość miasta
- do 3 tys.	1	2	3	18	34	34	9
- pow. 10 tys.	24	26	24	14	9	2	0
Odległość od największych metropolii
- do 30 km.	40	13	21	16	8	3	0
- do 50 km.	24	13	18	21	18	6	0
- pow. 100 km.	6	6	14	19	27	21	8
Odległość od granicy zachodniej
- do 150 km	10	17	23	19	21	9	1
- pow. 500 km	1	3	9	13	33	29	11

Atrakcyjność inwestycyjna a aktywność inwestorów

Opisywaną w rankingu atrakcyjność inwestycyjną można określić mianem atrakcyjności potencjalnej wynikającej z obiektywnie panujących na terenie miasta warunków. Można powiedzieć, że miasta sklasyfikowane najwyżej mają największe szanse, aby w najbliższym czasie czerpać profity w „grze o rozwój ekonomiczny”. Wyniki rankingu to zatem nie to samo, co zestawienie miast, w których w ostatnich latach inwestowano najwięcej (choć związki między tymi dwoma zestawieniami są bardzo ścisłe).

Zdecydowanie najwięcej dużych inwestorów zagranicznych prowadzi działalność w Warszawie (326, przyrost o 71 w ciągu ostatniego roku), następnie w Poznaniu (94), Wrocławiu (81) i Łodzi (75). Najgorzej pod tym względem wśród miast wojewódzkich wypadają Zielona Góra (9), Rzeszów (11) i Gorzów Wielkopolski. Są to porównywalne wyniki z najlepszymi miastami małymi, wśród których wyróżniają się: Kostrzyn n. Odrą (6) oraz Czeladź i Czechowice-Dziedzice po 5.

Innym wskaźnikiem charakteryzującym zaangażowanie kapitału zagranicznego jest liczba spółek z udziałem tego kapitału. Na wstępie warto podkreślić, że co czwarta nowo rejestrująca się spółka z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce w 1999 r. uczyniła to w Warszawie.

Tabela 3. prezentuje zestawienie aktywności inwestorów zagranicznych w czterech grupach miast. Wskaźniki średnie oraz wartości odniesione do liczby mieszkańców wskazują na większą skuteczność przyciągania inwestycji do miast dużych - stolic województw. Jednak w przypadku liczby zarejestrowanych spółek z udziałem kapitału zagranicznego na 10000 mieszkańców na drugim miejscu znajdują się miasta małe, zaś miasta powiatowe są tylko niewiele słabsze od powiatów grodzkich.

Wartości średnie spółek przypadających na jedno miasto w danej grupie wyraźnie różnicują badane zbiorowości „od największych do najmniejszych”. Średnio w mieście wojewódzkim zarejestrowało się w 1999 r. ponad 100 spółek z kapitałem zagranicznym, w powiecie grodzkim już tylko 7,6, a w mieście powiatowym nieco poniżej 2. Tylko 0,6 spółki przypada na przeciętne miasto małe.

Tabela 3. Aktywność inwestorów zagranicznych w miastach

miasta	liczba spółek z udziałem zagranicznym zarejestrowanych w 1999 r.
		ogółem	na 10 000 mieszkańców	średnio
wojewódzkie	1850	2,4	102,8
powiaty grodzkie	363	0,7	7,6
powiatowe	502	0,6	1,9
małe	309	0,9	0,6

Mapa 1. Atrakcyjność inwestycyjna miast małych

Klasa A

Mapa 2. Atrakcyjność inwestycyjna miast małych

Klasa B

Mapa 3. Atrakcyjność inwestycyjna miast małych

Klasa C

Mapa 4. Atrakcyjność inwestycyjna miast małych

Klasa D

W przypadku województwa kujawsko-pomorskiego uwzględniono zarówno Bydgoszcz jak i Toruń, a w przypadku lubuskiego Gorzów Wlkp. i Zieloną Górę. W ten sposób rankingiem miast wojewódzkich objęto 18 miast.

Wprawdzie omawiamy obecnie sytuację miast małych, ale ze względu na liczbę ludności jest to zbiór dość silnie zróżnicowany. Z jednej strony, prawie 20% tych miast liczy mniej niż 3 tysiące mieszkańców, a z drugiej mamy podobną grupę miast z ponad 10 tysiącami ludności.

2

---