SCHEMATY I SKRYPTY POZNAWCZE

Poznanie społeczne to analiza tego, w jaki sposób ludzie selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informacje społeczne w wydawaniu sądów i w podejmowaniu decyzji.

Z olbrzymią liczbą danych, które do nas docierają, radzimy sobie stosując metodę oszczędności poznawczej. Zwykle pobieramy tylko tyle informacji, ile potrzeba, by zrobić to, co należy (np. podjąć decyzję).

W codziennym życiu każdy z nas posługuje się teoriami, które dotyczą nas samych i świata społecznego. Teorie dotyczące rzeczywistości społecznej nazywane schematami mają istotny wpływ na to, co zauważamy, o czym myślimy, co sobie przypominamy. Schematy to struktury poznawcze, za pomocą których ludzie organizują swoją wiedzę o świecie według pewnych tematów. Dotyczą one różnych spraw: innych ludzi, nas samych, ról społecznych (np. jakim człowiekiem jest bibliotekarz) i określonych zdarzeń (np. co zwykle się dzieje, gdy jemy posiłek w restauracji). Kiedy spotykamy sytuację niejednoznaczną, interpretujemy ją zgodnie z naszym schematem.

Zwykle łatwiej zauważamy i zapamiętujemy informacje odpowiadające naszym schematom, a lekceważymy i zapominamy informacje niezgodne z nimi. Ponadto pamięć ludzka ma charakter rekonstuktywny, tzn. „przypominamy sobie” informację zgodną z naszym schematem nawet wtedy, gdy nigdy się z nią nie zetknęliśmy. Konsekwencją zniekształcania tego, co spostrzegamy, może być zjawisko wrogich mediów. Polega ono na tym, że każda z przeciwnych grup, silne zaangażowanych w coś, spostrzega neutralne, zrównoważone przekazy mediów jako sobie wrogie. Dzieje się tak, ponieważ media nie przedstawiły faktów w jednostronnym ujęciu, które przeciwnicy spostrzegają jako prawdziwe. Każda z grup jest przekonana, że media są wobec niej negatywnie nastawione.

Czasami sytuacji odpowiada tylko jeden schemat (tak jak w przypadku schematu restauracji), innym razem do jednej sytuacji ma zastosowanie wiele schematów. To, którym się z nich posłużymy, może zależeć od dostępności i od wzbudzenia schematu pod wpływem zdarzeń poprzedzających. Dostępność to łatwość, z jaką możemy sobie uświadomić rozmaite myśli i idee. Wzbudzanie schematu pod wpływem zdarzeń poprzedzających to zwiększenie się dostępności schematu pod wpływem tego, co było doświadczane bezpośrednio przedtem. Tak więc ostatnie doświadczenia mogą zaktywizować schematy, które wykorzystamy do zinterpretowania sytuacji niejednoznacznych.

Poleganie na schematach jest do pewnego stopnia przystosowawcze i funkcjonalne. Jednak czasami uparcie trzymamy się swoich przekonań, mimo iż została wykazana ich bezpodstawność. Takie zachowanie nazywamy efektem uporczywości.

Efekt pierwszeństwa to proces, za sprawą którego nasze pierwsze wrażenie dotyczące innej osoby wpływa na to, że jej późniejsze zachowanie interpretujemy w sposób zgodny z tym pierwszym wrażeniem. W pewnych okolicznościach zamiast efektu pierwszeństwa występuje efekt świeżości. Największy wpływ na nasze zachowanie ma informacja uzyskana na końcu - jest to zjawisko o charakterze wyjątku od reguły.

Schematy wpływają też na nasze postępowanie. Często wykorzystujemy swoje schematy i w ten sposób wpływamy na to, w jakim stopniu zostają one potwierdzone lub podważone. Badania dotyczące tego procesu - nazwanego samospełniającym się proroctwem - dowodzą, że ludzie bezwiednie zachowują się w sposób, który prowadzi do wytworzenia danych wspierających schemat. Samospełniające się proroctwo to zjawisko polegające na tym, że ludzie: mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby, co wpływa na ich postępowanie względem tej osoby, które powoduje, że zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami.

ZACHOWANIA WERBALNE I NIEWERBALNE

Spostrzeganie społeczne to badanie, w jaki sposób tworzymy wyobrażenia innych ludzi i wyciągamy wnioski dotyczące ich.

Poza słowami istnieje także inne źródło informacji o ludziach, którzy te słowa wypowiadają a mianowicie komunikacja niewerbalna. Komunikacja niewerbalna to sposób, w jaki ludzie komunikują, intencjonalnie bądź nieintencjonalnie, bez słów. Wskaźniki niewerbalne obejmują mimikę, ton głosu, gesty, pozycję, ruchy ciała, dotyk, spoglądanie.

Według Michaela Argyle funkcje komunikacji niewerbalnej to: wyrażanie emocji, przenoszenie postawy, informowanie o swoich cechach osobowości, ułatwianie komunikacji werbalnej. Niektóre wskaźniki niewerbalne powtarzają lub uzupełniają komunikat językowy. Inne mogą natomiast przeciwstawiać się wypowiedziom słownym (np. mówienie sarkastycznym tonem „ bardzo Cię lubię”). Bywa także, że przesłanki niewerbalne zastępują komunikat słowny, tak ja w powyższym ćwiczeniu.

Zdolność do interpretowania 6 głównych emocji (gniew, strach, niesmak, smutek, szczęście, zaskoczenie) jest zdolnością międzykulturową. Przykładem są badania Paula Ekmana i współpracowników. Przebadali oni zdolność do odczytywania 6 głównych emocji z fotografii u plemienia Fore, które wcześniej nie miało kontaktów z cywilizacją zachodnią. Następnie poprosili członków plemienia o zademonstrowanie tych 6 emocji i zrobili fotografie, które później pokazali Amerykanom. Oni również prawidłowo odczytali emocje na fo tografiach.

Kultura odgrywa rolę w przypadku, gdy chodzi o to, kiedy i jak odzwierciedlać emocje na twarzy. Np. normy kulturowe zabraniają mężczyznom przejawiać takie emocje jak: smutek, płacz.

Emblematy to niewerbalne gesty, które w danej kulturze są dobrze zdefiniowane i mają zwykle swoje bezpośrednie słowne odpowiedniki. Każda kultura wypracowuje swoje własne emblematy, które nie są rozumiane przez ludzi z innych kręgów kulturowych.

Zdolność ludzi do odkrywania kłamstwa nie jest wysoka. Mamy bowiem tendencję do wyjaśniania wątpliwości na korzyść innych, do zakładania, że mówią prawdę. Mamy także skłonność do poszukiwania wskazówek, czy ktoś kłamie czy też nie, w niewłaściwym miejscu tzn. w twarzy. Kłamcy natomiast wiedzą jak kontrolować spojrzenie i mimikę, by wyglądać na szczerych. Kłamstwo najlepiej rozpoznać na podstawie kombinacji sygnałów pochodzących z ruchów ciała i zmian w głosie, przy całkowitym ignorowaniu twarzy.

Badania dowodzą, że kobiety lepiej odczytują i nadają komunikaty niewerbalne niż mężczyźni. Istnieje jednak jeden wyjątek: jest to sytuacja, gdy ktoś kłamie. Kobiety są skłonne bardziej niż mężczyźni przyjąć kłamstwo za prawdę, prawdopodobnie dlatego, że są uprzejmiejsze i przestają korzystać z umiejętności odczytywania informacji niewerbalnych.

Postawy i zmiana postaw

Postawa - trwała ocena - pozytywna lub negatywna - ludzi, obiektów, pojęć. Wszystkie postawy mają komponent: emocjonalny, poznawczy i behawioralny. Postawy mogą być oparte na jednym z komponentów bardziej niż na pozostałych.

Geneza postaw:

- poznawcza - wynikają przede wszystkim z przekonań na temat właściwości obiektu postawy

- emocjonalna - powstają raczej na bazie emocji i wartości; można je też tworzyć przez klasyczne i instrumentalne warunkowanie. Warunkowanie klasyczne - to przypadek, kiedy bodziec wywołujący reakcję emocjonalną jest wielokrotnie doświadczany razem z bodźcem neutralnym, który nie wywołuje takiej reakcji do czasu, aż nabierze emocjonalnych właściwości pierwszego bodźca. Warunkowanie instrumentalne - przypadek, w którym częstotliwość swobodnie podejmowanych zachowań alb rośnie albo maleje w zależności od tego, czy następuje po nich wzmocnienie pozytywne czy kara.

- behawioralna - oparte na zachowaniu są skutkiem działań wobec obiektu postawy. Jeżeli nasze postawy są słabe lub wieloznaczne, to wnioskujemy o nich na podstawie obserwacji swojego zachowania. Postawy oparte na zachowaniu prawdopodobnie będą się charakteryzować wysoką dostępnością - siła związku między obiektem i oceną tego obiektu; dostępność jest mierzona czasem, w jakim ludzie mogą odpowiedzieć na pytanie, co czują wobec danej sprawy lub danego obiektu.

Zmiana postaw:

- próba zredukowania dysonansu poznawczego - ludzie angażują się w obronę stanowiska sprzecznego z własną postawą przy niskim uzasadnieniu zewnętrznym. Jeśli to się zdarzy, to poszukują wewnętrznego uzasadnienia swojego zachowania, dostosowując do niego własną postawę

- poprzez komunikaty perswazyjne (komunikat przekonujący do zajęcia określonego stanowiska w danej sprawie). Perswazyjność komunikatu zależy od różnych aspektów nadawcy lub źródła komunikatu, różnych aspektów samego komunikatu oraz różnych aspektów odbiorcy. Model wypracowania prawdopodobieństw - teoria, w której zakłada się, że istnieją dwa

sposoby zmiany postaw za pośrednictwem komunikatów perswazyjnych. Centralna strategia pojawia się, gdy ludzie mają motywację i zdolność do skupienia uwagi na argumentach zawartych w komunikacie; peryferyczna strategia występuje, gdy ludzie nie skupiają swojej uwagi na argumentach, lecz są pod wpływem charakterystyk powierzchownych (np. kto jest nadawcą komunikatu - jego atrakcyjność; długość komunikatu). Zmiana postawy jest bardziej długotrwała i odporna na atak, jeśli zachodzi przez zaktywizowanie strategii centralnej. Komunikaty perswazyjne wzbudzające strach to próba zmiany postaw ludzi poprzez wzbudzanie w nich strachu.

Skuteczność komunikatów perswazyjnych zależy od źródeł i siły postaw.

Sposoby uodpornienia się na ataki wymierzone w nasze postawy:

- Dążenie, aby postawa była oparta na emocjach, poprzez wzmacnianie wyznawanych przez daną osobę wartości (odporność na argumenty logiczne)

- Poprzez aplikowanie małej dawki argumentów sprzecznych z danym stanowiskiem, ułatwiając w ten sposób odrzucenie tych argumentów, gdy zostaną użyte.

Kiedy komunikaty perswazyjne są nieskuteczne:

- gdy są zbyt natarczywe - surowe zakazy angażowania się w pewne zachowania mogą w konsekwencji spowodować wzrost zainteresowania tym działaniem. (1) Może być wzbudzona reaktancja (przeciwstawnie się) - zagrożenie wolności wyboru określonego zachowania powoduje wzbudzenie nieprzyjemnego stanu przeciwstawienia się; ludzie mogą zredukować ten stan, angażując się w zakazane zachowanie. (2) Gdy istnieje zewnętrzny i wewnętrzny powód unikania jakiegoś działania, to może pojawić się efekt naduzasadnienia (to proces, w którym ludzie koncentrują się na zewnętrznych powodach swojego zachowania i pomijają motywy wewnętrzne).

Postawy a zachowanie

- przez odwołanie się do postaw można przewidzieć zachowania spontaniczne tylko wtedy, gdy postawy są stosunkowo łatwo dostępne

- teoria wyrozumowanego działania - teoria utrzymująca, ze najlepszą podstawą do przewidywania planowanych, rozmyślnych zachowań są postawy ludzi wobec konkretnego zachowania i ich subiektywne normy.

INTERPRETACJE PRZYCZYN ZACHOWANIA SIĘ LUDZI - ATRYBUCJE

Teoria atrybucji to określenie sposobu, w jaki ludzie wyjaśniają przyczyny swojego zachowania i innych ludzi. Gdy próbujemy określić, dlaczego ludzie zachowują się tak, a nie inaczej możemy czynić zarówno atrybucje wewnętrzne (wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób zarówno ze względu na swe właściwości, jak i postawy, charakter czy osobowość), jak i atrybucje zewnętrzne (wnioskowanie, iż jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwości sytuacji, w której się znalazła; zakłada się tu, że w tej sytuacji większość ludzi reagowałaby w ten sam sposób).

Podstawowy błąd atrybucji - tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych przynależnych do dyspozycji, a niedocenianie roli sytuacji. Dzieje się tak dlatego, że zachowanie człowieka ma często dla osoby spostrzegającej większą ważność niż kontekst sytuacyjny.

Przyczynami podstawowego błędu atrybucji są: wyrazistość spostrzeżeniowa (obserwując kogoś bardziej jesteśmy skupieni na osobie a nie na sytuacji) oraz kultura (kultura zachodnia - indywidualistyczna uczy nas preferowania wyjaśnień odwołujących się do dyspozycji; kultura kolektywistyczna uczy nas przywiązywać większą wagę do sytuacji).

Różnica miedzy aktorem a obserwatorem jest istotą podstawowego błędu atrybucji: jesteśmy bardziej skłonni popełniać ten błąd, gdy wyjaśniamy zachowanie innych, niż wówczas, gdy wyjaśniamy własne zachowanie. Różnica między aktorem a obserwatorem to tendencja do spostrzegania zachowań innych ludzi jako następstwa ich dyspozycji, podczas gdy swoje własne zachowanie tłumaczy się wpływem czynników sytuacyjnych.

Atrybucje w służbie ego to wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zależnym od dyspozycji, za niepowodzenia zaś obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji.

Na dokonywane atrybucje wywiera wpływ potrzeba ochrony swej samooceny (atrybucje w służbie ego) oraz potrzeba unikania poczucia własnej śmiertelności (atrybucje obronne). Atrybucje obronne to wyjaśnienia zachowania, które pozwalają tłumić świadomość tego, że jest się śmiertelnym i podatnym na zranienia. Formą atrybucji obronnej jest nierealistyczny optymizm polegający na przeświadczeniu ludzi, ze rzeczy dobre przydarzą się raczej im niż ich partnerom, a złe spotkają raczej innych niż ich samych.

Inną formą obronnej atrybucji jest wiara w sprawiedliwy świat - gdzie zakłada się, że zło dotyka złych ludzi, a dobro spotyka dobrych. W wielu eksperymentach stwierdzono, że ofiary zbrodni lub wypadków są często spostrzegane jako sprawcy swego losu. Dzięki atrybucjom, polegającym na obwinianiu ofiary, możemy nie dostrzegać przypadku w naszym życiu i w ten sposób powstrzymywać lęk na myśl o własnym zagrożeniu.

INNE STRATEGIE UPRASZCZAJĄCE - HEURYSTYKI POZNAWCZE

Heurystyki poznawcze to uproszczone reguły wnioskowania, którymi posługują się ludzie, by wydawać sądy w sposób szybki i efektywny.

Heurystyka dostępności - uproszczona metoda wnioskowania polegająca na tym, że ludzie oceniają prawdopodobieństwo wystąpienia jakiegoś zdarzenia na podstawie tego, z jaką łatwością przychodzą im na myśl przykłady tego wydarzenia.

Heurystyka reprezentatywności - uproszczona metoda wnioskowania polegająca na klasyfikowaniu jakiegoś zjawiska do danej kategorii na podstawie tego, że przypomina ono typowy przykład z tej kategorii.

Heurystyka zakotwiczenia/dostosowania - uproszczona metoda wnioskowania, polegająca na posłużeniu się jakąś liczbą czy wartością jako punktem wyjściowym i następnie na sformułowaniu odpowiedzi na pytanie przez zmodyfikowanie tej wartości stanowiącej zakotwiczenie; ludzie często nie modyfikują jej w stopniu wystarczającym.

Szacowanie współzmienności to ocenianie stopnia, w jakim dwie zmienne są skorelowane, tzn. przewidywanie jednej zmiennej na podstawie innej zmiennej (np. rudowłose dziewczyny mają gorący temperament). Czasami współzmienności, których uczy nas kultura, są błędne. W badaniach stwierdzono, że przyswojone schematy mogą zdominować oceny współzmienności, prowadząc do dostrzegania korelacji pozornych. Korelacja pozorna to przekonanie, że dwie zmienne są skorelowane, podczas gdy, w rzeczywistości tak nie jest; wynika ono ze schematu, zgodnie z którym istnieje związek pomiędzy nimi.

DYSONANS POZNAWCZY

Dysonans poznawczy - popęd spowodowany poczuciem dyskomfortu, pierwotnie definiowany jako konsekwencja utrzymywania dwóch lub więcej niezgodnych ze sobą elementów poznawczych (myśli, uczucia, przekonania lub wiedza o czymś) (Leon Festinger). Następnie określany jako konsekwencja zaangażowania się w działanie, które jest sprzeczne z koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej.

Redukowanie dysonansu poznawczego:

• Przez zmianę naszego zachowania - tak, aby było ono zgodne z dysonansowym elementem poznawczym,

• Przez uzasadnienie naszego zachowania - zmieniając jeden z elementów poznawczych tak, aby był on mniej sprzeczny (a zatem bardziej zgodny) z zachowaniem,

• Przez uzasadnienie naszego zachowania - dodając nowe elementy poznawcze, które są zgodne z zachowaniem i je wspierają.

Potrzeba podtrzymania samooceny sprawia, że nie zawsze myślimy racjonalnie; raczej racjonalizujemy. Ludzie zaangażowani w redukowanie dysonansu są tak zajęci przekonywaniem samych siebie, że zawsze postępują i postępowali właściwie, że często kończy się to zachowaniem irracjonalnym i dezadaptacyjnym. Jest to tzw. pułapka racjonalizacji - możliwy skutek działania wywołanych w procesie redukcji dysonansu usprawiedliwień samego siebie, które ostatecznie skończą się łańcuchem niedorzecznych i niemoralnych działań.

Dysonans podecyzyjny - dysonans, który zostaje nieuchronnie wzbudzony po podjęciu decyzji. W takiej sytuacji dysonans jest najczęściej likwidowany przez podwyższanie atrakcyjności wybranej alternatywy i zdewaluowanie alternatywy odrzuconej.

Technika niskiej piki - strategia, mocą której sprzedawca nakłania klienta, aby zgodził się kupić produkt po bardzo niskiej cenie; następnie twierdzi, że to była pomyłka i podnosi cenę; często klient godzi się na zakup po zawyżonej cenie.

Dlaczego technika niskiej piłki jest skuteczna?

• Chociaż decyzja klienta o kupnie nie jest ostateczna, to jakiś rodzaj zaangażowania istnieje i to stwarza iluzję nieodwołalności,

• Zaangażowanie wyzwoliło antycypację zdarzenia, udaremnienie oczekiwanego zdarzenia spowodowałoby wystąpienie dysonansu i zawód,

• Chociaż ostateczna cena jest istotnie wyższa niż proponowano klientowi na początku, to jest ona prawdopodobnie tylko nieznacznie wyższa niż cena u innych sprzedawców.

Dysonans pojawia się także wtedy, gdy ludzie wkładają dużo wysiłku, aby robić coś nudnego lub uzyskać coś niepotrzebnego. Pojawia się wtedy dążenie do uzasadnienia wysiłku, co prowadzi do podniesienia oceny osiągnięcia.

Źródłem dysonansu są też niemoralne lub nieracjonalne zachowania, którym brak wystarczającego uzasadnienia. Na przykład, jeżeli ludzie mówią coś sprzecznego z własną postawą przy niskim uzasadnieniu zewnętrznym (wyjaśnienie, jakie podaje osoba dla swojego dysonansowego zachowania, wskazujące na przyczynę, która znajduje się poza nią samą (np. jeśli ktoś coś robi, aby uzyskać dużą nagrodę lub uniknąć surowej kary - ludzie zwalniają, gdy widzą policję, bo boją się mandatu), to znajdują wewnętrzne uzasadnienie (likwidowanie dysonansu poprzez dokonanie jakiejś zmiany w sobie np. jakiejś postawy lub zachowania) swojego zachowania i zaczynają wierzyć w to, co powiedzieli. Podobnie jest, gdy ludzie unikają czegoś, co lubią, a towarzyszy temu niewystarczająca kara (dysonans wzbudzony wtedy, gdy jednostka nie ma wystarczającego zewnętrznego uzasadnienia, że nie zaangażowała się w pożądane prze nią działanie lub zrezygnowała z pożądanego przez nią obiektu, co zwykle prowadzi do obniżenia atrakcyjności zakazanego działania lub obiektu), to będą wierzyć, że tego czegoś naprawdę nie lubią. Tak samo oddanie komuś przysługi przy braku wystarczającego uzasadnienia pociąga za sobą pojawienie się przeświadczenia o sympatii dla tej osoby. Ponadto jeśli ludzie sprawiają komuś przykrości przy braku wystarczającego uzasadnienia, to będą poniżać swoją ofiarę.

Inni ludzie jako źródło dysonansu poznawczego

Teoria podtrzymania poczucia własnej wartości Tessera - teoria, która głosi, że wyobrażenie o nas może być zagrożone zachowaniem drugiej osoby i że na wielkość tego zagrożenia wpływa zarówno to, jak bliska jest nam ta osoba, jak i znaczenie jej zachowania dla naszego pojęcia ja.

Jak redukujemy dysonans?

• Możemy rozluźnić nasze kontakty z osobą, która góruje nad nami, dochodząc do przekonania, że ustatecznienie jest ona tak bliska przyjacielem,

• Zmiana znaczenia, jakie a dane zadanie dla tworzenia wyobrażenia ja,

• Zmieniając poziom wykonania porównywany z wykonaniem innej osoby.

Teoria autoafirmacji Steelea - teoria sugerująca, że ludzie będą likwidować wpływ dysonansu wzbudzającego zagrożenie dla ich samooceny przez potwierdzanie swojej kompetencji w dziedzinie, która nie jest związana z zagrożeniem.

Teoria samopotwierdzenia: teoria sugerująca, że ludzie posiadają potrzebę potwierdzania swojego pojęcia Ja, bez względu na to, czy to pojęcie jest pozytywne czy negatywne. W pewnych sytuacjach ta tendencja może być w konflikcie z podwyższaniem własnej wartości i usprawiedliwianiem siebie.

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA I METODY BADAWCZE

Psychologia społeczna to naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista lub wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie.

Metody badawcze w psychologii społecznej

Metoda obserwacyjna - technika, w której badacz obserwuje ludzi i systematycznie rejestruje pomiary ich zachowania.

Obserwacja systematyczna - forma metody obserwacyjnej, w której obserwatorem jest wyszkolony badacz społeczny, który szuka odpowiedzi na pytania odnoszące się do określonego zjawiska społecznego, badacz obserwuje i koduje informacje zgodnie z wcześniej przygotowanym zbiorem kryteriów.

Obserwacja uczestnicząca - forma obserwacji systematycznej, w której badacz wchodzi w interakcje z obserwowanymi ludźmi, ale stara się w żaden sposób nie wpływać na sytuację.

Analiza archiwalna - forma obserwacji systematycznej, w której badacz obserwuje zachowanie społeczne przez badanie nagromadzonych w danej kulturze dokumentów lub archiwaliów (np. pamiętników, czasopism itp.).

Obiektywność obserwacji ocenia się poprzez sprawdzenie zgodności sędziów kompetentnych - jest to stopień zgodności pomiędzy dwiema lub więcej osobami, które niezależnie obserwują i kodują grupę danych; poprzez pokazanie, że dwóch lub więcej ekspertów niezależnie obserwujących i kodujących dochodzi do tych samych obserwacji, badacze upewniają się, że obserwacje te nie są subiektywnymi, zniekształconymi wrażeniami jednostki.

Wady metody obserwacyjnej: metoda ta jest odpowiednia, gdy celem badania jest opis zachowania społecznego. Niektóre rodzaje zachowań są trudne do obserwacji (zdarzają się rzadko lub tylko wtedy, gdy człowiek jest sam).

Metoda korelacyjna - metoda, w której mierzy się systematycznie dwie zmienne lub więcej i oszacowuje się relacje pomiędzy nimi (tj. w jakim stopniu można przewidzieć wartość jednej z nich na podstawie drugiej).

Korelacja dodatnia - taka relacja pomiędzy dwiema zmiennymi, w której wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy wzrost wartości drugiej zmiennej.

Korelacja ujemna - taka relacja pomiędzy dwiema zmiennymi, w której wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy zmniejszanie się wartości drugiej zmiennej.

Wady metody korelacyjnej: metoda korelacyjna mówi nam tylko, że dwie lub więcej zmiennych są ze sobą powiązane. Jeżeli wykorzystujemy metodę korelacyjną, to nie możemy wyprowadzić wniosku, że jedna zmienna jest przyczyną drugiej.

Metoda eksperymentalna - metoda badania relacji przyczynowo-skutkowych; badacz losowo przydziela uczestników eksperymentu do różnych sytuacji i upewnia się, że sytuacje te są identyczne pod wszystkimi względami z wyjątkiem jednego, zdefiniowanego przez zmienną niezależną warunku (badacz oczekuje, że ten jedyny warunek będzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi). Eksperymenty mogą być przeprowadzane w laboratorium lub w warunkach naturalnych.

Zmienna niezależna - zmienna, którą badacz zmienia albo różnicuje, aby stwierdzić, czy ma ona wpływ na jakąś inną zmienną. Badacz oczekuje, ze ta właśnie zmienna będzie powodowała zmiany jakiejś innej zmiennej.

Zmienna zależna - zmienna, którą badacz mierzy po to, by stwierdzić, czy ma nią wpływ zmienna niezależna; badacz stawia hipotezę, że zmienna zelżona zależy od poziomu zmiennej niezależnej.

Trafność wewnętrzna - upewnienie się, że nic więcej poza zmienną niezależną nie może wpływać na zmienną zależną; realizuje się to poprzez kontrolowanie wszystkich zmiennych ubocznych oraz poprzez losowe przydzielanie wszystkim badanym różnych warunków eksperymentalnych.

Trafność zewnętrzna - stopień, w jakim wyniki badań mogą być generalizowane na inne sytuacje i na innych ludzi. Najlepszym sposobem sprawdzenia trafności zewnętrznej jest powtarzalność czyli przeprowadzenie tego samego eksperymentu z udziałem innych osób i w innych sytuacjach oraz porównanie wyników.

Realizm sytuacyjny - to stopień, w jakim sytuacje eksperymentalne podobne są do sytuacji spotykanych w życiu codziennym.

Realizm psychologiczny - to stopień, w jakim kontrolowane w eksperymencie procesy psychologiczne są podobne do procesów psychologicznych pojawiających się w życiu codziennym.

Problemy etyczne:

zgodna na badanie osób badanych

możliwość rezygnacji z udziału w badaniach w każdym momencie ich trwania

zapewnienie anonimowości

przeprowadzenie sesji wyjaśniającej po zakończeniu eksperymentu (zwłaszcza, gdy wykorzystano instrukcję maskującą, która dotyczyła rzekomego celu badań albo zmiennych niezależnych bądź zależnych).

UKRYTE TEORIE OSOBOWOŚCI

Według Rosenberga, Nelsona, Vivekananthan dwa wymiary: pozytywne/negatywne cechy społeczne oraz pozytywne/negatywne cechy intelektualne, są sposobami syntetyzowania funkcjonującymi w ramach ukrytych teorii osobowości.

Piękno jest taką cechą, która nie kojarzy się jednoznacznie z jakimś zbiorem cech. Jeżeli wierzymy w teorię, że „to, co piękne jest dobre”, to będziemy oczekiwać , że ludzie atrakcyjni fizycznie mają wiele innych pozytywnych cech takich jak serdeczność, pracowitość, dobroć. Z drugiej strony, jeśli uważamy, że bardzo atrakcyjni ludzie są silnie skoncentrowani na sobie, to będziemy uważać, że są również zimni, leniwi, skłonni do manipulowania innymi.

Ukryte teorie osobowości to schematy, które ludzie stosują, by pogrupować różne rodzaje cech osobowości. Na przykład wielu ludzi jest przekonanych, że jeśli ktoś jest uprzejmy, to jest także hojny. UTO pełnią te same funkcje, co inne schematy tzn. wystarczy nam zaledwie kilka obserwacji odnoszących się do danej osoby, by stosując swe schematy, stworzyć znacznie bogatszy jej obraz. UTO zawierają silny komponent kulturowy, czyli w danej społeczności większość osób podziela pewne ukryte teorie osobowości, ponieważ stanowią one przekonania kulturowe funkcjonujące w jej obrębie.

Kontrola spostrzegania

Poczucie kontroli - przekonanie, że możemy wywierać wpływ na nasze środowisko w sposób, który decyduje o tym, czy doświadczamy pozytywnych czy negatywnych wyników.

Jeżeli człowiek przekonuje się, że osiąganie wzmocnień zależy od jego własnego postępowania, zaczyna przypisywać sobie kontrolę nad wzmocnieniami. Mamy wówczas do czynienia z tzw. poczuciem kontroli wewnętrznej. W przypadku doświadczeń negatywnych, to znaczy spostrzegania zależności wzmocnień od świata zewnętrznego, człowiek utwierdza się w poczuciu kontroli zewnętrznej.

Wyuczona bezradność

Stan pesymizmu, który wynika z wyjaśniania negatywnego wydarzenia jako spowodowanego przez stabilne, wewnętrzne i globalne czynniki. Skutki: depresja, zniechęcenie do wysiłku, utrudnia uczenie się nowego materiału (Abramson, Seligman, Teasdale, 1978).

Atrybucja stabilna

Przeświadczenie, że przyczyna zdarzenia jest spowodowana przez czynniki, które nie zmieniają się wraz z upływem czasu (np. inteligencja), przeciwnie do czynników niestabilnych, które się zmieniają w czasie (np. wysiłek włożony w wykonanie zadania).

Atrybucja wewnętrzna

Przeświadczenie, że przyczyna zdarzenia jest spowodowana twoimi właściwościami (np. zdolności), przeciwnymi do czynników, które są względem ciebie zewnętrzne (np. trudność zadania)

Atrybucja globalna

Przeświadczenie, że przyczyna zdarzenia zależy od czynników, które występują w wielu różnych sytuacjach (np. inteligencja), przeciwstawne do przeświadczenia, że przyczyna jest specyficzna i dotyczy tylko ograniczonej liczby sytuacji (np. zdolności muzyczne).

Wyuczona bezradność to (podsumowanie):

- pesymistyczny, nie prowadzący do przystosowania sposób wyjaśniania negatywnych zdarzeń jako: stabilne, wewnętrzne i globalne

- złe funkcjonowanie zadaniowe po przejściu treningu bezradności zdefiniowano jako zespół wyuczonej bezradności; polega on na deficycie: motywacyjnym, poznawczym, emocjonalnym.

- w czasie konfliktu z sytuacja niekontrolowaną, człowiek uczy się, ze nie ma związku między zachowaniem, a jego następstwami, jest to poczucie braku związku między tym, co się robi, a tym co się osiąga (również w odniesieniu do nowych sytuacji).

Czynniki wpływające na percepcję kontroli

Czynniki zmniejszające poczucie kontroli:

- teoria reaktancji - jednostka zostaje pozbawiona pewnych możliwości bądź możliwości te są zagrożone

- przekazywanie komuś komunikatu, że powinien postąpić w taki, a nie inny sposób

- tzw. zobowiązanie się do zrobienia czegoś, pierwotnie zupełnie dobrowolnie, w przyszłości mogące nas ograniczać

- gdy ludzie mają umiarkowaną liczbę alternatyw, ale te alternatywy niewiele się różnią od siebie pod względem atrakcyjności

- doświadczenia innych ludzi mogą wpływać na poczucie kontroli; jeśli ktoś podobny do nas nie daje sobie rady z pewnym zadaniem to my w sytuacji problemu podobnego, również możemy utracić kontrolę

Czynniki podwyższające poczucie kontroli:

- dobry humor (pozytywny stan emocjonalny) sprawia, że wyolbrzymiamy nasze możliwości kontrolowania biegu wydarzeń

- egotyzm atrybucyjny - skłonność do spostrzegania siebie i własnych działań, jako źródła zdarzeń przyjemnych a zarazem do zaprzeczania, ze jest się źródłem zdarzeń negatywnych

- myślenie życzeniowe przy planowaniu działań - myśląc o przyszłości wyolbrzymiamy możliwości kontroli nad własnym losem

- przyjęcie orientacji na działanie, towarzyszy mu uczucie „omnipotencji”

- autoafirmacja - po doznaniu niepowodzenia, ludzie często angażują się w jakieś zupełnie inne działania, stawiające ich w bardzo korzystnym świetle

- styl autokoncentracji - przesunięcie uwagi ze świata zewnętrznego na samego siebie, może to pomagać ludziom w przezwyciężeniu następstw porażek

- tendencja do przypisywania porażek zewnętrznym okolicznościom a sukcesów samemu sobie

- „gdybanie w górę” - gdy zdarzą się jakieś wydarzenia niepomyślne, to tłumaczymy je sobie, tworząc w wyobraźni lepszy scenariusz niż ten, który miał miejsce

- racjonalizacja - dostarczenie z pozoru racjonalnych uzasadnień dla własnego, niezbyt pozytywnego zachowania

- kiedy ktoś inny odnosi sukces w dziedzinie, która jest ważna dla naszej samooceny, unikamy powiązań z tą osobą (dysonans poznawczy)

SAMOWIEDZA

William James - podstawowy dualizm Ja. Na Ja, które poznajemy składa się świadomość (poznający) oraz pojęcie Ja (poznawane).

Pojęcie Ja - to zawartość naszego Ja, to znaczy spostrzegane przez nas nasze myśli, przekonania, cechy osobowości.

4 drogi dochodzenia do wiedzy o sobie:

• Introspekcja

• Obserwacje własnego zachowania

• Schematy Ja

• Interakcja społeczna

Introspekcja - to proces, w którym człowiek spogląda w swoje wnętrze i bada swoje myśli, uczucia, motywy.

Teoria samoświadomości - koncepcja przyjmująca, ze kiedy człowiek koncentruje uwagę na sobie samym, zaczyna oceniać własne zachowanie i porównywać je ze swymi wewnętrznymi normami i wartościami.

Teoria przyczynowości - teoria dotycząca przyczyn naszych uczuć i zachowań, wiele z tych teorii przyswajamy sobie z kultury, w której żyjemy („rozstania sprzyjają uczuciu”).

Zmiana postawy spowodowana wyszukiwaniem przyczyn - zmiana postawy będąca konsekwencja zastanawiania się nad przyczynami własnych postaw, ludzie zakładają zgodność swoich postaw z przyczynami, które wydają się wiarygodne i są łatwe do zwerbalizowania.

Tłumienie - usiłowanie, by nie myśleć o czymś

Obserwacja własnego zachowania

Teoria spostrzegania siebie - teoria głosząca, ze gdy nie jesteśmy pewni naszych postaw i uczuć, bądź są one niejednoznaczne, to wnioskujemy o nich, obserwując własne zachowanie i sytuację, w której się ona pojawi.

Hipoteza mimicznego sprzężenia zwrotnego - hipoteza głosząca, że własny wyraz mimiczny twarzy, może determinować emocję, która jest doświadczana. (Robienie zadowolonej miny może sprawić, że faktycznie będziesz czuł się zadowolony).

Efekt nadmiernego uzasadnienia - kiedy przyczyny naszego zachowania są szczególnie łatwo dostrzegalne, popadamy w przesadę, pomniejszając rolę czynników wewnętrznych.

Motywacja wewnętrzna - angażowanie się w jakieś działanie, ponieważ sprawia nam ono przyjemność lub wzbudza nasze zainteresowanie, a nie wskutek zewnętrznych nacisków lub dla zewnętrznych korzyści.

Motywacja zewnętrzna - angażowanie się w jakieś działanie wskutek zewnętrznych nacisków lub dla zewnętrznych korzyści, a nie dlatego, że wykonanie zadania sprawia nam przyjemność bądź wzbudza nasze zainteresowanie.

Dwuczynnikowa teoria emocji - koncepcja zgodnie, z którą doznanie emocji jest rezultatem dwufazowego procesu spostrzegania siebie - najpierw ludzie doświadczają pobudzenia fizjologicznego, a następnie poszukują dla niego odpowiedniego wyjaśnienia; jeśli przypisują to pobudzenie źródłu mającemu naturę emocjonalną, to przeżywają odpowiednią emocję.

Poznanie siebie przez schematy Ja

Schematy Ja - to oparte na naszych przeszłych doświadczeniach zorganizowane struktury wiedzy o nas samych, które pomagają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć własne zachowanie.

Poznawanie siebie przez interakcję społeczną

Ja odzwierciedlone - spostrzeganie siebie oczami innych ludzi i włączanie ich opinii do własnego pojęcia Ja.

Teoria porównań społecznych - koncepcja zgodnie, z którą poznajemy swoje własne zdolności i postawy poprzez porównanie się z innymi ludźmi.

Porównania społeczne w górę - porównywanie siebie z ludźmi, którzy lokują się wyżej niż my w zakresie jakiejś zdolności czy cechy, mające na celu określenie standardu doskonałości.

Porównania społeczne w dół - porównywanie siebie z ludźmi, którzy lokują się niżej w zakresie jakiejś zdolności czy cechy, mające na celu uzyskanie poczucia większego zadowolenia z siebie.

Wartości wg Rokeacha to „trwałe przekonania, że określony sposób postępowania lub stan końcowy jest osobiście lub społecznie bardziej pożądany niż przeciwny sposób postępowania czy stan końcowy.”

2 rodzaje wartości:

- wartości ostateczne (określają stany końcowe lub cele działania) np. piękno, wolność, szczęście, równość itp.

- wartości instrumentalne (wyznaczają sposoby i środki działania) np. ambicja, odwaga itp.

Każdy z powyższych rodzajów wartości dzieli się na osobiste i społeczne. Na przykład: wartość ostateczna, osobista - zdrowie; wartość instrumentalna, osobista - urok osobisty, wartość ostateczna, społeczna - przyjaźń; wartość instrumentalna, społeczna -

Wartości określają pożądane cele i sposoby zachowania.

Funkcje wartości:

1. wartości regulują zaspokajanie potrzeb. Wartości dookreślają potrzeby i wyznaczają sposób ich zaspokajania. Umożliwiają też jednostce podejmowanie decyzji odnośni tego, które potrzeby i w jakiej kolejności mają być zaspokajane.

2. System wartości wpływa na wybór odległych celów i sposobów ich realizacji - czyli wpływa na plany życiowe.

3. Wartości wpływają także na samoocenę jednostki m.in. ocenę swojego wyglądu, zdolności. Wpływają też na ocenę wyników własnego działania oraz spostrzeganie innych osób, grup społecznych, instytucji.

Główne źródła wartości:

- doświadczenie innych ludzi, zdobyte w interakcjach społecznych w trakcie zaspokajania potrzeb, przekazywane jednostce w procesie socjalizacji

- własne doświadczenie, nabywane w podobny sposób jak wyżej

Wartości przejęte od innych w procesie socjalizacji w mniejszym stopniu wpływają na zachowanie jednostki niż wartości ukształtowane w wyniku, jej własnych doświadczeń. Według Epsteina pierwsze z nich stanowią subsystem świadomy i werbalny (przejawia się głównie w wypowiedziach i często służy racjonalizacji zachowań kierowanych przez doznaniowy subsystem), drugie - subsytem przedświadomy, doznaniowy (wiąże się z emocjami i z działaniem, określa m.in. cele działania).

AGRESJA

Agresja - działanie intencjonalne, ukierunkowane na spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej.

Agresja wroga - celem jej jest zadanie bólu lub zranienie.

Agresja instrumentalna - służy do osiągnięcia innego celu poza zadaniem bólu i zranieniem.

Teorie agresji:

1. Agresja wrodzona - teoria instynktów - Freud - człowiek rodzi się wyposażony w dwie siły instynktowe: instynkt życia - eros, instynkt śmierci - tanatos. Instynkt śmierci może być skierowany do wewnątrz - wtedy może przejawić się w próbie samobójstwa. Może też zostać skierowany na zewnątrz - wówczas znajduje wyraz we wrogości, destrukcji, morderstwie. Według Freuda zgodnie z teorią hydrauliczną energia agresywna musi być rozładowana, gdyż w przeciwnym wypadku następuje jej wybuch.

2. Teoria frustracji - agresji - teoria, zgodnie z którą przeszkody występujące na drodze do osiągnięcia celu zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji agresywnych. Frustracja jednak nie prowadzi w sposób bezwarunkowy i automatyczny do agresji. Większe prawdopodobieństwo, że wyzwoli ona agresję, zachodzi wtedy, gdy niespodziewanie napotykamy przeszkodę na drodze do osiągnięcia celu i mamy poczucie, że spotkała nas z tego powodu niesprawiedliwość. Frustracja jest rezultatem deprywacji względnej (relatywnej) - jest to poczucie, że posiada się mniej niż się zasługuje lub mniej niż pozwolono nam wierzyć, lub mniej niż posiadają inni ludzie podobni do nas.

3. Teoria społecznego uczenia się - zgodnie z nią ogromną rolę w kształtowaniu zachowań agresywnych odgrywa obecność odpowiedniego wzorca wywołującego proces naśladowania. Wzorcem może być ktoś z rodziny lub osoby oglądane w środkach masowego przekazu.

Dlaczego przemoc w środkach masowego przekazu modyfikuje naszą gotowość do reagowania agresją?

1. Jeśli oni mogą to robić, to ja też mogę. Oglądanie bohaterów agresywnych w telewizji może osłabić naszą normę, nakazującą kontrolowanie impulsów agresywnych.

2. Ach, więc tak to się robi. Oglądanie agresywnych działań może dostarczyć pomysłów, jak ujawnić własne agresywne odczucia.

3. Myślę, że to, co czuję, to właśnie agresja. Oglądanie przemocy sprawia, że lepiej uświadamiamy sobie własną złość i szybciej uruchamiamy działania agresywne.

4. Ale lipa, znowu się tłuką, a co jest na innym kanale? Oglądanie scen brutalnych likwiduje nasze przerażenie i wstręt na widok przemocy i zmniejsza współczucie dla ofiary.

Uwarunkowania agresji:

1. Procesy neuronalne i chemiczne jako przyczyna agresji:

• Układ nerwowy - obszar mózgu zwany ciałem migdałowatym sprawuje kontrolę nad impulsami agresywnymi

• Mechanizmy genetyczne - dziedziczenie determinuje wrażliwość systemu nerwowego na bodźce wyzwalające agresje. Cechy temperamentalne takie jak: impulsywność, nieprzejawianie lęku, działanie emocjonalne sprzyjają agresji.

• Mechanizmy biochemiczne - zależność między zachowaniem agresywnym a testosteronem. Chemiczny skład krwi - alkohol sprzyja zachowaniom agresywnym ze względu na deindywiduację i odrzucenie hamulców przed przejawem wszelkich zachowań niezgodnych z normami społecznymi.

Odczuwanie zdarzeń awersyjnych jako przyczyny agresji - wystąpieniu aktów agresji sprzyja odczuwanie bólu i dyskomfortu (np. gorąco - fenomen „długiego, gorącego lata”, zatłoczenie - subiektywne poczucie braku dostatecznej przestrzeni jest stresujące).

Sytuacje społeczne prowadzące do agresji:

• Frustracja jako przyczyna agresji

• Bezpośrednia prowokacja i odwet

• Obecność przedmiotów kojarzonych z agresją

• Naśladownictwo

4. Środki masowego przekazu - przemoc prezentowana w telewizji, wywołuje u widzów nasilenie agresji oraz obniża ich wrażliwość na przejawy agresji w codziennym życiu społecznym i sprawia, że zaczynają te przejawy akceptować (efekt znieczulający).

5. Pornografia a przemoc seksualna - jeśli sceny pornograficzne zawierają elementy przemocy, to ich oglądanie zwiększa akceptowanie agresji wobec kobiet i sprawia, że częściej dochodzi do przypadków użycia przemocy wobec kobiet.

Przeciwdziałanie agresji:

• Omawianie przyczyn gniewu i wrogości

• Modelowanie zachowania nieagresywnego

• Ćwiczenie pokojowego rozwiązywania konfliktów (przeprosiny)

• Ćwiczenie kompetencji komunikacyjnych i negocjacji

• Rozwijanie empatii

• Karanie (może przynieść pożądane efekty, gdy kara nie jest zbyt wysoka i następuje zaraz po dopuszczeniu się aktu agresji).

Katharsis: zjawisko uwalniania się nagromadzonej agresji poprzez wysiłek fizyczny, obserwację zachowań agresywnych innych ludzi lub dopuszczanie się samemu agresji. Z badań wynika raczej inna zależność. Dopuszczanie się aktu agresji uruchamia proces poznawczy zmierzający do usprawiedliwienia swego działania (dehumanizacja - proces polegający na pozbawieniu ofiary cech ludzkich i deprecjonowaniu jej wartości). Zwiększa to prawdopodobieństwo wystąpienia następnych aktów agresji.

ATRAKCYJNOŚĆ INTERPERSONALNA

Przyczyny wzajemnej atrakcyjności osób to:

• fizyczna bliskość czyli efekt częstości kontaktów - zjawisko polegające na tym, że im częściej widzimy i kontaktujemy się z drugą osobą, tym większe prawdopodobieństwo, że zostanie ona naszym przyjacielem. Dzieje się tak dzięki efektowi czystej ekspozycji, który powoduje, że sam fakt częstego pojawiania się bodźca przyczynia się do jego polubienia.

• atrakcyjność fizyczna (stereotyp „to, co piękne, jest i dobre” świadczy, że w powszechnej opinii atrakcyjność fizyczna jest skojarzona z innymi pozytywnymi cechami). Zasada ta działa również w drugą stronę tzn. im kogoś bardziej lubimy, tym bardziej wydaje się on nam atrakcyjny fizycznie.

• podobieństwo jest znacznie silniejszym wskaźnikiem atrakcyjności niż uzupełnianie się cech - zjawisko przyciągania się przeciwieństw.

• obsypywanie pochwałami. W chwaleniu kogoś można jednak przesadzić, zwłaszcza jeżeli kryje się za tym ukryta motywacja.

• Obdarzamy sympatią tych, którzy okazują, że nas lubią. Jedynym wyjątkiem jest efekt zysku i straty, zgodnie z którym lubimy ludzi bardziej, gdy na początku znajomości byli nieco krytyczni, a później nas polubili (a więc zdobyliśmy sobie ich szacunek), niż gdy nas lubili zawsze. Ponadto mniej lubimy ludzi, gdy więcej ich sympatii straciliśmy (tj. jeżeli na początku znajomości nas lubili, a teraz nie).

• Efekt potknięcia

Wiele przyczyn zjawiska atrakcyjności można wyjaśnić za pomocą teorii wymiany społecznej, zgodnie z którą ludzie oceniają własne związki uczuciowe w zależności od tego, jak spostrzegają nagrody (np. pochwały) i koszty będące ich udziałem. Aby przewidzieć, czy dany związek będzie kontynuowany, powinniśmy poznać poziom odniesienia czyli bilans (wyrażony w terminach kosztów i nagród), jakiego oczekujemy od danego związku oraz porównawczy poziom odniesienia czyli bilans (wyrażony w terminach kosztów i nagród), jakiego oczekujemy od danego związku, w porównaniu z innym, możliwym związkiem.

Czasami jednak ludzie nie cenią najbardziej tych osób, które są dla nich źródłem największych nagród. Zgodnie z teorią równości bowiem jesteśmy najszczęśliwsi wówczas, gdy zarówno koszty, jak i zyski będące udziałem jednej ze stron są w przybliżeniu takie same jak koszty i zyski przypadające drugiej stronie.

MIŁOŚĆ

Różne rodzaje miłości:

• Miłość braterska i miłość erotyczna (Hatfield). Miłość braterska to uczucie zaangażowania, bliskości w stosunku do drugiej osoby, któremu nie towarzyszy namiętność ani pobudzenie fizyczne. Miłość erotyczna - to intensywna tęsknota za drugą osobą, której towarzyszy fizjologiczne pobudzenie.

• Trójczynnikowa koncepcja miłości Sternberga - koncepcja, zgodnie z którą miłość jest stanem składającym się z trzech podstawowych elementów: uczucia bliskości (intymności), namiętności oraz zaangażowania. Lubienie, miłość ślepa (zakochanie), miłość pusta, miłość romantyczna, miłość przyjacielska, miłość fatalna, miłość kompletna. Namiętność - składnik emocjonalno-erotyczny. Charakteryzuje się wyraźnymi stanami pobudzenia fizjologicznego w reakcji na widok lub myśl o drugiej osobie. Pożądanie seksualne, pragnienie bycia wciąż z drugą osobą i bólu wynikającego nawet z chwilowego rozstania. Intymność to poczucie posiadania głębokich więzów i psychologicznej bliskości między dwojgiem ludzi. Wyraża się ona w pragnieniu pomyślności drugiej osoby i radości z istnienia tej relacji. Silny jest w intymności element emocjonalnego wsparcia i wzajemnego zrozumienia. Ludzie, którzy pozostają w relacji intymnej nie boją się odsłonić własnego Ja. Zaangażowanie - jest komponentem miłości oznaczającym decyzję pozostawania z drugą osobą „na dobre i na złe”. Oznacza ona gotowość ponoszenia wysiłku, a nawet poświęcenia na rzecz drugiej osoby.

Rozwój związku miłosnego:

- zakochanie (tylko namiętność)

- romantyczne początki (namiętność i intymność)

- związek kompletny (namiętność, intymność, zaangażowanie)

- związek przyjacielski (intymność i zaangażowanie)

- związek pusty (zaangażowanie)

- rozpad związku (wycofanie się nawet z zaangażowania)

Związki typu wymiany a związki typu darowizny:

Związki krótkotrwałe są najczęściej relacjami wymiany tzn. relacje interpersonalne oparte są na potrzebie równości (tj. na potrzebie wyrównania stosunku kosztów do zysków). Związki długotrwałe są najczęściej relacjami darowizny - są to związki, w których ludzie troszczą się przede wszystkim o zaspokojenie potrzeb drugiej osoby.

Teoria stylów przywiązania się (styl przywiązania się to oczekiwania, jakie ludzie formują co do kontaktów z innymi osobami; oczekiwania te wynikają z rodzaju więzi między ich pierwszymi opiekunami a nimi jako niemowlętami).

Styl bezpieczny - to styl przywiązania się do drugiej osoby, którego cechą charakterystyczną jest zaufanie, brak lęku przed odrzuceniem i świadomość, że jest się wartościową i lubianą osobą.

Styl unikający - to styl przywiązania się do drugiej osoby, którego cechą charakterystyczną jest tłumienie potrzeby nawiązania intymnych kontaktów z tą osobą, ponieważ realizacja tej potrzeby jest skazana na niepowodzenie. Ludzie charakteryzujący się tym stylem przywiązania z trudnością nawiązują bliskie kontakty z innymi.

Styl lękowo-ambiwalentny - styl przywiązania się do drugiej osoby, którego cechą charakterystyczną jest niepokój wynikający z niepewności, czy druga osoba odpowie na potrzebę nawiązania intymnego kontaktu. Rezultatem jest wyższy niż przeciętnie poziom lęku.

Zazdrość

Subiektywne spostrzegane zagrożenie związane z poczuciem własnej wartości i/lub szans dalszego istnienia związku. Mężczyźni i kobiety różnią się przede wszystkim powodami zazdrości - mężczyźni są bardziej zazdrośni o kontakty seksualne, kobiety o czas i uwagę poświęcane rywalkom.

Rozpad związku

5 podstawowych strategii kończenia romansów:

- ton oznajmujący (wyznanie partnerowi, że jest nam bardzo bliski, ale...)

- werbalne zmniejszanie zaangażowania (powiedzenie partnerowi, że już go nie kochamy)

- ucinanie zachowaniem (unikanie kontaktów z partnerem)

- tworzenie negatywnego obrazu siebie (propozycja, aby obie strony zaczęły spotykać się z kimś innym)

- usprawiedliwianie (poinformowanie partnera, że związek nie spełnia naszych oczekiwań)

Według Ducka istnieją 4 etapy odchodzenia od drugiej osoby: faza intrapersonalna (myślimy, jak bardzo niesatysfakcjonujący jest dla nas ten związek), faza diady (dyskutowanie na temat rozstania z partnerem), faza społeczna (przekazywanie informacji o rozstaniu innym osobom) oraz ponownie faza intraperosnalna (fakt rozstania zostaje przyjęty do widomości i podejmujemy próbę sformułowania własnej oceny tego, co się stało).

Skutki roli, jaką ludzie odgrywają w decyzji o rozstaniu:

Porzucani - czuli się bardzo pokrzywdzeni (samotni, nieszczęśliwi, pogrążeni w depresji), skarżyli się na zaburzenia somatyczne dokuczające jeszcze kilka tygodni po rozstaniu.

Porzucający - ocenili sytuacji rozstania jako najmniej bolesną, najmniej dokuczliwą i najmniej stresującą. Chociaż twierdzili, ze są nieszczęśliwi, to jednocześnie zgłaszali najmniej symptomów somatycznych takich jak: bóle głowy, żołądka, zaburzenia snu i trawienia.

Rozstający się (wspólnie podejmowali decyzję o rozstaniu) - uniknęli poważnych zaburzeń somatycznych jako reakcji na odejście partnera. Nie byli tak głęboko zranieni jak porzuceni, ale nie byli też tak dobrze zaadaptowani jak porzucający.
Według Lee istnieją następujące rodzaje miłości:

Eros - miłość namiętna i romantyczna

Storge - łagodna miłość przyjacielska

Ludus - miłość jako gra czy zabawa

Mania - mieszanka Eros i Ludus czyli miłość będąca obsesyjnym uzależnieniem od partnera i własnego uczucia

Agape - mieszanka Eros i Storge czyli pełna samopoświęcenia miłość altruistyczna

Pragma - mieszanka Storze i Ludu czyli miłość praktyczna, kierująca się świadomym rozpoznaniem zalet i wad partnera

INTERPRETACJE PRZYCZYN ZACHOWANIA SIĘ LUDZI - ATRYBUCJE

Teoria atrybucji to określenie sposobu, w jaki ludzie wyjaśniają przyczyny swojego zachowania i innych ludzi. Gdy próbujemy określić, dlaczego ludzie zachowują się tak, a nie inaczej możemy czynić zarówno atrybucje wewnętrzne (wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób zarówno ze względu na swe właściwości, jak i postawy, charakter czy osobowość), jak i atrybucje zewnętrzne (wnioskowanie, iż jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwości sytuacji, w której się znalazła; zakłada się tu, że w tej sytuacji większość ludzi reagowałaby w ten sam sposób).

Podstawowy błąd atrybucji - tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych przynależnych do dyspozycji, a niedocenianie roli sytuacji. Dzieje się tak dlatego, że zachowanie człowieka ma często dla osoby spostrzegającej większą ważność niż kontekst sytuacyjny.

Przyczynami podstawowego błędu atrybucji są: wyrazistość spostrzeżeniowa (obserwując kogoś bardziej jesteśmy skupieni na osobie a nie na sytuacji) oraz kultura (kultura zachodnia - indywidualistyczna uczy nas preferowania wyjaśnień odwołujących się do dyspozycji; kultura kolektywistyczna uczy nas przywiązywać większą wagę do sytuacji).

Różnica miedzy aktorem a obserwatorem jest istotą podstawowego błędu atrybucji: jesteśmy bardziej skłonni popełniać ten błąd, gdy wyjaśniamy zachowanie innych, niż wówczas, gdy wyjaśniamy własne zachowanie. Różnica między aktorem a obserwatorem to tendencja do spostrzegania zachowań innych ludzi jako następstwa ich dyspozycji, podczas gdy swoje własne zachowanie tłumaczy się wpływem czynników sytuacyjnych.

Atrybucje w służbie ego to wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zależnym od dyspozycji, za niepowodzenia zaś obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji.

Na dokonywane atrybucje wywiera wpływ potrzeba ochrony swej samooceny (atrybucje w służbie ego) oraz potrzeba unikania poczucia własnej śmiertelności (atrybucje obronne). Atrybucje obronne to wyjaśnienia zachowania, które pozwalają tłumić świadomość tego, że jest się śmiertelnym i podatnym na zranienia. Formą atrybucji obronnej jest nierealistyczny optymizm polegający na przeświadczeniu ludzi, ze rzeczy dobre przydarzą się raczej im niż ich partnerom, a złe spotkają raczej innych niż ich samych.

Inną formą obronnej atrybucji jest wiara w sprawiedliwy świat - gdzie zakłada się, że zło dotyka złych ludzi, a dobro spotyka dobrych. W wielu eksperymentach stwierdzono, że ofiary zbrodni lub wypadków są często spostrzegane jako sprawcy swego losu. Dzięki atrybucjom, polegającym na obwinianiu ofiary, możemy nie dostrzegać przypadku w naszym życiu i w ten sposób powstrzymywać lęk na myśl o własnym zagrożeniu.

INNE STRATEGIE UPRASZCZAJĄCE - HEURYSTYKI POZNAWCZE

Heurystyki poznawcze to uproszczone reguły wnioskowania, którymi posługują się ludzie, by wydawać sądy w sposób szybki i efektywny.

Heurystyka dostępności - uproszczona metoda wnioskowania polegająca na tym, że ludzie oceniają prawdopodobieństwo wystąpienia jakiegoś zdarzenia na podstawie tego, z jaką łatwością przychodzą im na myśl przykłady tego wydarzenia.

Heurystyka reprezentatywności - uproszczona metoda wnioskowania polegająca na klasyfikowaniu jakiegoś zjawiska do danej kategorii na podstawie tego, że przypomina ono typowy przykład z tej kategorii.

Heurystyka zakotwiczenia/dostosowania - uproszczona metoda wnioskowania, polegająca na posłużeniu się jakąś liczbą czy wartością jako punktem wyjściowym i następnie na sformułowaniu odpowiedzi na pytanie przez zmodyfikowanie tej wartości stanowiącej zakotwiczenie; ludzie często nie modyfikują jej w stopniu wystarczającym.

Szacowanie współzmienności to ocenianie stopnia, w jakim dwie zmienne są skorelowane, tzn. przewidywanie jednej zmiennej na podstawie innej zmiennej (np. rudowłose dziewczyny mają gorący temperament). Czasami współzmienności, których uczy nas kultura, są błędne. W badaniach stwierdzono, że przyswojone schematy mogą zdominować oceny współzmienności, prowadząc do dostrzegania korelacji pozornych. Korelacja pozorna to przekonanie, że dwie zmienne są skorelowane, podczas gdy, w rzeczywistości tak nie jest; wynika ono ze schematu, zgodnie z którym istnieje związek pomiędzy nimi.

KONFORMIZM

Konformizm - zmiana swojego zachowania wskutek rzeczywistego lub wyimaginowanego wpływu innych osób.

Powody, dla których ludzie zachowują się konformistycznie:

• informacyjny wpływ społeczny - pojawia się wtedy, gdy ludzie nie wiedzą, co zrobić albo co powiedzieć, aby ich zachowanie było poprawne. Spostrzegamy wtedy inne osoby jako źródło informacji, dające wskazówki dla naszego zachowania; dostosowujemy się, ponieważ wierzymy, że cudza interpretacja niejasnej sytuacji jest bardziej poprawna niż nasza. Zwykle kończy się prywatną akceptacją - tzn. ludzie zaczynają wierzyć w to, co mówią i robi inni.

• normatywny wpływ społeczny - wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do konformizmu, ponieważ chcemy być lubiani i akceptowani. Zwykle kończy się publicznym konformizmem (jest to dostosowanie się publiczne do zachowania innych ludzi, bez wiary w to, co robimy lub mówimy). Typem normatywnego wpływu społecznego jest bezrefleksyjny konformizm normatywny - działanie na zasadzie automatycznego pilota. Bezrefleksyjny konformizm to posłuszne zinternalizowanie norm społecznych, bez zastanowienia się nad ich działaniem. Normy społeczne to ukryte albo jasno sprecyzowane reguły grupy, dotyczące akceptowanych zachowań, wartości i przekonań jej członków. Jedną z norm, której często podporządkowujemy się zbyt bezrefleksyjnie, jest norma wzajemności, która stwierdza, że jeżeli ludzie zrobią dla nas coś miłego, to jesteśmy zobowiązani uczynić coś miłego dla nich.

Kiedy ludzie podporządkowują się informacyjnemu wpływowi społecznemu:

• kiedy sytuacja jest niejasna

• kiedy sytuacja jest kryzysowa

• kiedy inni ludzie są ekspertami

Teoria wpływu społecznego określa, w jakich warunkach jest najbardziej prawdopodobne ujawnieni się normatywnego wpływu społecznego.

Kiedy zatem ludzie podporządkowują się normatywnemu wpływowi społecznemu:

• kiedy grupa liczy trzy lub więcej osób

• kiedy zależy nam na grupie

• kiedy grupa jest jednomyślna

Posłuszeństwo autorytetowi wynika z połączonych nacisków informacyjnych i normatywnych.

MANIPULACJA SPOŁECZNA

Narzędzia wpływu społecznego:

• Reguła wzajemności - wymaga ona od człowieka, by za otrzymane od kogoś dobro odwdzięczył się w podobny sposób. O skuteczności tej taktyki decydują trzy czynniki: po pierwsze, reguła wzajemności jest bardzo silna, co pozwala jej przezwyciężyć oddziaływanie wielu innych czynników wpływających na nasze decyzje. Po drugie, zobowiązania do wzajemności wzbudzają nawet nieproszone przysługi, co pomniejsza naszą zdolność do wybierania osób, którym coś zawdzięczamy i pozostawia rzeczywiste wybory w ich, a nie w naszym ręku. Po trzecie, reguła może inicjować niesprawiedliwą wymianę dóbr - w dążeniu do szybkiego pozbycia się nieprzyjemnego poczucia zobowiązania, człowiek może zgodzić się na oddanie znacznie większej przysługi niż ta, którą sam otrzymał. inny mechanizm, na mocy którego reguła nasila uleganie wpływom społecznym, opiera się na pewnym szczególnym rodzaju wzajemnych przysług. Osoba wywierająca wpływ dokonuje ustępstw na rzecz partnera prowokując go, aby i on ustąpił. Technika wpływu zwana odmową-wycofaniem (drzwiami w twarz; door-in-the-face) opiera się właśnie na obligacji do odwzajemniania ustępstw. Rozpoczynając od dużej prośby, która z pewnością spotka się z odmową, osoba prosząca może następnie wycofać się do prośby mniejszej (na której spełnieniu od początku jej zależało), podnosząc szanse spełnienia jej, bowiem działanie to spostrzegane jest jako ustępstwo zachęcające osobę proszoną do wzajemności. Dodatkowym skutkiem tej techniki jest wzrost szans na to, że osoba proszona dotrzyma swych obietnic oraz że będzie ulegać prośbom także w przyszłości.

• Zaangażowanie i konsekwencja - dążenie do zgodności między słowami, przekonaniami, postawami i czynami ma trzy źródła: po pierwsze, konsekwencja jest wysoko ceniona przez społeczeństwo. Po drugie, postępowanie konsekwentne jest zwykle korzystne dla osób, które potrafią się na nie zdobyć. Po trzecie, konsekwentne trzymanie się jakiejś linii postępowania jest wygodną „drogą na skróty”, pozwalającą poradzić sobie z komplikacjami współczesnego życia. Decyzje pociągające za sobą zaangażowanie, nawet jeśli są błędne, mają tendencję do samopodtrzymywania się. W konsekwencji, zaangażowanie często trwa pomimo zaniku warunków, które je początkowo wywołały. Prawidłowość ta wyjaśnia skuteczność niektórych technik wywierania wpływu na ludzi, takich jak na przykład „puszczanie niskiej piłki”. Z zaangażowaniem i konsekwencją związana jest także technika stopy w drzwiach (foot-in-the-door). Jest to technika skłaniająca ludzi do ulegania prośbie, polegająca na rozpoczęciu od małej prośby, którą na ogół każdy zgadza się spełnić, a następnie wyjawieniu prośby większej, co do której się oczekuje, że również zostanie spełniona.

• Społeczny dowód słuszności - (konformizm) wywiera największy wpływ w dwóch wypadkach: po pierwsze, gdy ludzie są niepewni, co czynić i poszukują wskazówek w postępowaniu innych. Po drugie, dowody społeczne działają szczególnie silnie wtedy, gdy pochodzą od ludzi nam podobnych.

• Autorytet - automatyczne uleganie autorytetom może oznaczać uleganie jedynie symbolom czy oznakom autorytetu, nie zaś jego istocie. Symbolami tymi są tytuły, ubrania i samochody. Ludzie nie tylko często ulegają takim symbolom, ale też nie doceniają skali swojej własnej wobec nich uległości.

• Niedostępność - polega na przypisywaniu większej wartości tym możliwościom, które stają się dla ludzi niedostępne. Reguła niedostępności obowiązuje z dwóch powodów: po pierwsze dlatego, ze rzeczy trudno osiągalne są zwykle cenniejsze. Po drugie, nieosiągalność jakiejś możliwości oznacza utratę swobody wyboru i działania, co wywołuje nasz opór. Opór ten przejawia się zaś w nasilonym pragnieniu posiadania tego, co niedostępne. Reguła niedostępności wpływa nie tylko na ocenę wartości dóbr, ale i na sposób przetwarzania informacji na ich temat. Ograniczenie dostępu do jakiegoś dobra powoduje, że ludzie bardziej pragną je mieć i widzą je w lepszym świetle (upozytywnienie postawy). Reguła niedostępności najsilniej obowiązuje w dwóch rodzajach warunków: po pierwsze, gdy niedostępność pojawiła się niedawno - bardziej pożądamy tego, co niedawno stało się niedostępne, niż tego, co niedostępne było zawsze. Po drugie, gdy konkurujemy z innymi o dobra trudno dostępne.

• Lubienie i sympatia - ludzie wolą mówić „tak” osobom, które lubią i znają. O sympatii do jakiejś osoby decyduje: fizyczna atrakcyjność, podobieństwo, komplementy pod naszym adresem, duża częstość kontaktów, skojarzenie z czymś, co już lubimy.

PRZYWÓDZTWO

Zależnościowa teoria przywództwa: teoria w myśl której efektywność przywództwa zależy zarówno od tego, czy ktoś jest zorientowany na zadanie bądź zorientowany na stosunki międzyludzkie, jak i od tego, jaka jest wielkość kontroli i wpływu przywódcy na grupę. Według Fiedlera przywódcy zorientowani na zadanie działają najlepiej wówczas, gdy kontrola nad sytuacją jest albo wysoka, albo niska. Natomiast przywódcy zorientowani na stosunki międzyludzkie działają najlepiej wówczas, gdy kontrola nad sytuacją jest średnia.

Przywódca zorientowany na zadanie: przywódca zainteresowany głównie wykonaniem pracy, a mniej uczuciami i stosunkami między pracownikami.

Przywódca zorientowany na stosunki międzyludzkie: przywódca skoncentrowany przede wszystkim na emocjach pracowników i stosunkach między nimi.

Postawy i zmiana postaw

Postawa - trwała ocena - pozytywna lub negatywna - ludzi, obiektów, pojęć. Wszystkie postawy mają komponent: emocjonalny, poznawczy i behawioralny. Postawy mogą być oparte na jednym z komponentów bardziej niż na pozostałych.

Geneza postaw:

- poznawcza - wynikają przede wszystkim z przekonań na temat właściwości obiektu postawy

- emocjonalna - powstają raczej na bazie emocji i wartości; można je też tworzyć przez klasyczne i instrumentalne warunkowanie. Warunkowanie klasyczne - to przypadek, kiedy bodziec wywołujący reakcję emocjonalną jest wielokrotnie doświadczany razem z bodźcem neutralnym, który nie wywołuje takiej reakcji do czasu, aż nabierze emocjonalnych właściwości pierwszego bodźca. Warunkowanie instrumentalne - przypadek, w którym częstotliwość swobodnie podejmowanych zachowań alb rośnie albo maleje w zależności od tego, czy następuje po nich wzmocnienie pozytywne czy kara.

- behawioralna - oparte na zachowaniu są skutkiem działań wobec obiektu postawy. Jeżeli nasze postawy są słabe lub wieloznaczne, to wnioskujemy o nich na podstawie obserwacji swojego zachowania. Postawy oparte na zachowaniu prawdopodobnie będą się charakteryzować wysoką dostępnością - siła związku między obiektem i oceną tego obiektu; dostępność jest mierzona czasem, w jakim ludzie mogą odpowiedzieć na pytanie, co czują wobec danej sprawy lub danego obiektu.

Zmiana postaw:

- próba zredukowania dysonansu poznawczego - ludzie angażują się w obronę stanowiska sprzecznego z własną postawą przy niskim uzasadnieniu zewnętrznym. Jeśli to się zdarzy, to poszukują wewnętrznego uzasadnienia swojego zachowania, dostosowując do niego własną postawę

- poprzez komunikaty perswazyjne (komunikat przekonujący do zajęcia określonego stanowiska w danej sprawie). Perswazyjność komunikatu zależy od różnych aspektów nadawcy lub źródła komunikatu, różnych aspektów samego komunikatu oraz różnych aspektów odbiorcy. Model wypracowania prawdopodobieństw - teoria, w której zakłada się, że istnieją dwa sposoby zmiany postaw za pośrednictwem komunikatów perswazyjnych. Centralna strategia pojawia się, gdy ludzie mają motywację i zdolność do skupienia uwagi na argumentach zawartych w komunikacie; peryferyczna strategia występuje, gdy ludzie nie skupiają swojej uwagi na argumentach, lecz są pod wpływem charakterystyk powierzchownych (np. kto jest nadawcą komunikatu - jego atrakcyjność; długość komunikatu). Zmiana postawy jest bardziej długotrwała i odporna na atak, jeśli zachodzi przez zaktywizowanie strategii centralnej. Komunikaty perswazyjne wzbudzające strach to próba zmiany postaw ludzi poprzez wzbudzanie w nich strachu.

Skuteczność komunikatów perswazyjnych zależy od źródeł i siły postaw.

Sposoby uodpornienia się na ataki wymierzone w nasze postawy:

- Dążenie, aby postawa była oparta na emocjach, poprzez wzmacnianie wyznawanych przez daną osobę wartości (odporność na argumenty logiczne)

- Poprzez aplikowanie małej dawki argumentów sprzecznych z danym stanowiskiem, ułatwiając w ten sposób odrzucenie tych argumentów, gdy zostaną użyte.

Kiedy komunikaty perswazyjne są nieskuteczne:

- gdy są zbyt natarczywe - surowe zakazy angażowania się w pewne zachowania mogą w konsekwencji spowodować wzrost zainteresowania tym działaniem. (1) Może być wzbudzona reaktancja (przeciwstawnie się) - zagrożenie wolności wyboru określonego zachowania powoduje wzbudzenie nieprzyjemnego stanu przeciwstawienia się; ludzie mogą zredukować ten stan, angażując się w zakazane zachowanie. (2) Gdy istnieje zewnętrzny i wewnętrzny powód unikania jakiegoś działania, to może pojawić się efekt naduzasadnienia (to proces, w którym ludzie koncentrują się na zewnętrznych powodach swojego zachowania i pomijają motywy wewnętrzne).

Postawy a zachowanie

- przez odwołanie się do postaw można przewidzieć zachowania spontaniczne tylko wtedy, gdy postawy są stosunkowo łatwo dostępne

- teoria wyrozumowanego działania - teoria utrzymująca, ze najlepszą podstawą do przewidywania planowanych, rozmyślnych zachowań są postawy ludzi wobec konkretnego zachowania i ich subiektywne normy.

PROCESY GRUPOWE

Grupa (Shaw) - dwie lub więcej osób, między którymi dłużej niż przez parę chwil zachodzi interakcja, które wzajemnie na siebie oddziałują oraz spostrzegają siebie w kategoriach „my”. Inna definicja: grupa - dwie lub więcej osób przebywających w tym samym miejscu, w tym samym czasie.

Grupa niespołeczna - grupa, w której dwie lub więcej osób znajdują się w tym samym miejscu, w tym samym czasie, ale nie współdziałają ze sobą (np. kibice na meczu). Grupa społeczna - grupa, w której dwie lub więcej osób współdziała ze sobą oraz współzależy od siebie w tym sensie, że w zaspokajaniu potrzeb i osiąganiu celów musi na sobie polegać.

Facylitacja społeczna - osiąganie przez człowieka lepszych rezultatów w prostych lub dobrze wyuczonych zadaniach, a gorszych w zadaniach trudniejszych, gdy obecne są inne osoby.

Próżniactwo społeczne - uspokojenie wywołane przekonaniem, że przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zadań prostych, lecz ułatwia wykonanie zadań trudnych.

Deindywiduacja - poczucie anonimowości, którą łączy się z utratą kontroli nad zachowaniem, co prowadzi do wzrostu impulsywności i agresywności.

Zadanie koniunktywne - zadanie grupowe, którego wynik zależy od tego, jak dobrze pracuje najsłabszy jej członek (np. jak szybko zespół alpinistów, połączonych liną, zdobędzie szczyt).

Zadanie dysjunktywne - zadanie grupowe, którego poziom rozwiązania zależy od pracy najsprawniejszego członka grupy (np. gdy grupa rozwiązuje wspólnie trudne zadanie matematyczne).

Zadanie addytywne - zdanie grupowe, którego wykonanie jest uzależnione od wysiłku wszystkich osób (np. ogólny okrzyk całej grupy).

Zadania addytywne mogą być wykonywane gorzej przez grupę, jeżeli dojdzie do straty w toku procesu (następuje to wówczas, gdy najsprawniejsza jednostka w grupie nie potrafi zmobilizować pozostałych członków oraz gdy członkowie grupy nie wymieniają między sobą informacji, która jest tylko im dostępna).

Burza mózgów - technika udoskonalania decyzji grupowych poprzez zachęcanie do swobodnej wymiany poglądów oraz eliminowaniu krytycyzmu.

Myślenie grupowe (Janis) - rodzaj myślenia, w którym bardziej liczy się dążenie do zachowania spójności i solidarności grupy niż realistyczne uwzględnianie faktów.

Symptomy grupowego myślenia:

• przecenianie własnej wartości:

• Iluzja odporności (iluzja wszechmocności) - przejawia się przesadnym optymizmem, który czyni członków grupy ślepymi na sygnały zagrożenia.

• Iluzja moralności (niekwestionowana wiara w moralność grupy) oznacza przekonanie o wysokiej etyczności motywów decydentów i zasad rządzących postępowaniem grupy.

• Zawężone horyzonty myślowe:

• Racjonalizacja wyraża się w tendencji do znajdowania argumentów usprawiedliwiających zasadność decyzji przy jednoczesnym lekceważeniu ostrzeżeń i negatywnych informacji.

• Stereotypowe spostrzeganie przeciwnika sprowadza się do traktowania przeciwnika jako głupiego, słabego i nierozumiejącego sprawy.

• Dążenie do uzyskania potwierdzeń własnej opinii

• Wewnętrzna presja (nacisk na konformizm) na podporządkowanie się członków grupy służy spowodowaniu zachowań konformistycznych.

• Autocenzura oznacza tendencję do powstrzymywania się przez członków grupy od wypowiadania własnych poglądów, które odchylają się od opinii większości. Właściwie ironią jest to, że autocenzura nasila się wraz z pozytywną atmosferą grupy.

• Ochroniarze umysłu (stróże poprawnego myślenia) - niektórzy członkowie grupy pełnią szczególną rolę, chroniąc pozostałych przed dopływem informacji, które mogłyby zrodzić wątpliwości co do skuteczności bądź etyczności.

• Iluzja jednomyślności - oznacza błędne przekonanie, że niewypowiadanie przez innych członków żadnych wątpliwości w sprawie danego projektu oznacza rzeczywistą jednomyślność.

Polaryzacja grupy: dzięki niej wzrasta tendencja do podejmowania bardziej skrajnych decyzji, ukierunkowanych na podkreślenie wstępnych preferencji członków.

Dwie teorie tłumaczą proces polaryzacji grupowej:

wpływ informacyjny

wpływ normatywny

Czynniki wpływające na efektywność oddziaływania mniejszości na otoczenie:

konsekwencja

pewność siebie

dokonanie pierwszego wyłomu

STEREOTYPY

Uprzedzenia - to emocjonalny komponent postaw.

Uprzedzenie definiowane jest jako nieuzasadniona negatywna i wroga postawa wobec ludzi wyodrębniona wyłącznie na podstawie grupowej przynależności.

Stereotypy - to poznawczy komponent postawy.

Stereotyp definiowany jest jako przekonanie na temat cech osobowych ludzi należących do jakiejś grupy. Stereotypy mogą być niedokładne, stanowić uogólnienie i wykazywać odporność na podważające je informacje.

Dyskryminacja - to behawioralny komponent postawy.

Dyskryminacja definiowana jest jako nieuzasadnione, negatywne lub krzywdzące działanie skierowane przeciwko członkom danej grupy, na podstawie ich grupowej przynależności.

Rasizm to:

(1) czyjeś uprzedzenia i zachowania dyskryminujące przejawiane wobec przedstawicieli określonej rasy lub (2) zinstytucjonalizowane praktyki, które nawet jeśli nie wynikają z uprzedzeń, prowadzą do upośledzenia społecznego ludzi określonej rasy.

Seksizm to:

(1) czyjeś uprzedzenia i zachowania dyskryminujące przejawiane wobec przedstawicieli określonej płci lub (2) zinstytucjonalizowane praktyki, które nawet jeśli nie wynikają z uprzedzeń, prowadzą do upośledzenia społecznego osób jakiejś płci.

Co powoduje uprzedzenia?

1. Społeczne źródła uprzedzeń:

• niejednakowy status (grupa ciesząca się społeczną i ekonomiczną przewagą często usprawiedliwia swą pozycję tendencyjnymi przekonaniami)

• dyskryminacja i samospełniające się proroctwo (uprzedzenia często skłaniają ludzi do traktowania tych, którzy są ich przedmiotem, w sposób wywołujący oczekiwane reakcje, co utrwala istniejące uprzedzenia)

• grupa własna a obca (tendencyjność wobec grupy własnej oznacza, że „naszych” traktujemy bardziej pozytywnie niż „innych”, ponadto spostrzegamy jednorodność grupy obcej tzn. członków grupy obcej spostrzegamy jako bardziej podobnych do siebie niż są w rzeczywistości)

2. Emocjonalne źródła uprzedzeń:

• frustracja i agresja - teoria kozła ofiarnego - poszukiwanie kozła ofiarnego jest procesem, za pomocą którego sfrustrowani i poirytowani ludzie są skłonni przemieszczać agresję z prawdziwego źródła na wygodny obiekt - grupę obcą, która jest nie lubiana, wyróżnia się i jest względnie słaba; jednym ze źródeł frustracji może być rywalizacja, teoria rzeczywistego konfliktu grupowego stwierdza, że źródłem uprzedzeń jest rywalizacja między grupami o dostęp do ograniczonych dóbr; uprzedzenia mogą spełniać inną jeszcze funkcję, poza wspomaganiem rywalizacji międzygrupowej - mianowicie mogą budować poczucie społecznej wyższości grupy i maskować uczucie niższości, ponadto osoby o cechach autorytarnych wykazują często uogólnioną skłonność do przyjmowania uprzedzeń o różnej treści.

3. Poznawcze źródła uprzedzeń:

• kategoryzacja - dzielimy ludzi na kategorie, co prowadzi do przeceniania różnic występujących między członkami innych grup i podobieństw między członkami jednej grupy

• bodźce wyróżniające się - osoby wyróżniające się na tle pozostałych, jak pojedynczy przedstawiciele mniejszości, przykuwają naszą uwagę, uświadamiają nam istnienie różnic, które w innym przypadku mogłyby zostać niedostrzeżone. Gdy dwa wyjątkowe fakty zbiegną się razem, łatwo dochodzi do powstania w naszych umysłach do iluzorycznej korelacji, każącej nam wierzyć, że pewne osoby wykazują skłonność do określonego typu zachowań. Korelacja pozorna jest rodzajem stereotypowego myślenia - jesteśmy skłonni spostrzegać współzależności tam, gdzie ich nie ma, szczególnie jeśli zdarzenia te bądź ludzie wyróżniają się w jakiś sposób.

• Procesy atrybucji - mogą sprzyjać zjawisku tendencyjności w służbie grupy. Podstawowy błąd atrybucji odnosi się do uprzedzeń - mamy tendencję do przeceniania roli czynników dyspozycyjnych, gdy oceniamy czyjeś zachowanie. Stereotypy mogą funkcjonować jako krańcowy błąd atrybucji - to tworzenie negatywnych atrybucji z dyspozycji o całości grupy obcej. Ponadto nasza wiara w sprawiedliwy świat skłania do poniżania ofiar oraz członków grupy obcej: spostrzegamy ich jako sprawców swojego losu, a także wypadków, które im się przydarzyły. Jest to zjawisko znane jako obwinianie ofiary.

Kiedy stereotypy są szczególnie przydatne?

• Gdy działamy pod presją czasu

• Gdy jesteśmy zaabsorbowani

• Gdy jesteśmy zmęczeni

• Gdy znajdujemy się w stanie emocjonalnego pobudzenia

• Gdy jesteśmy za młodzi, aby radzić sobie z napotykaną różnorodnością

Zmienianie stereotypowych przekonań (trzy modele umożliwiające zmianę stereotypowych przekonań):

• Model buchalteryjny - informacja niezgodna ze stereotypem, prowadzi do przekształcenia tego stereotypu

• Model przekształceniowy - informacja niezgodna ze stereotypem, prowadząca do radykalnej zmiany stereotypu

• Model wykształcania stereotypu niższego rzędu - informacja niezgodna ze stereotypem, prowadząca do stworzenia stereotypu niższego rzędu, w celu przyswojenia tej informacji, bez konieczności zmieniania początkowego stereotypu

Styl buchalteryjny i styl wykształcania stereotypu niższego rzędu osłabiają posiadane stereotypy, natomiast styl przekształceniowy nie.

Stereotypy płci

Kobietom stereotypowo przypisuje się cechy ekspresyjne (prospołeczne): opiekuńczość, wrażliwość, uległość, delikatność, niezdecydowanie itp. Mężczyznom z kolei stereotypowo przypisuje się cechy sprawcze (instrumentalne): dominację, agresję, pewność siebie, niezależność itp.

Geneza stereotypów płci:

1. czynniki biologiczne

2. czynniki kulturowe

Stanowisko biologiczne opiera się na założeniu, że to sama odmienna natura biologiczna kobiet i mężczyzn wpływa bezpośrednio na różnice psychiczne pomiędzy obiema płciami. Zakłada się między innymi, że różnice te są wynikiem różnic w produkcji hormonów płciowych. Testosteron - hormon męski - odpowiedzialny jest za agresję i cechy z nią związane takie jak pewność siebie i skłonność do dominacji. Prolaktyna - hormon kobiecy - wyzwala natomiast zachowania opiekuńcze, wrażliwość i czułość. Między kobietami i mężczyznami występują także różnice strukturalne i funkcjonalne mózgu. Różnice te mogą wyjaśniać społeczno-emocjonalny charakter kobiecego działania i poznawczy charakter męskiego działania. Z kolei według socjobiologów różnice w osobowości kobiet i mężczyzn powstały w toku procesów ewolucyjnych, które faworyzowały odmienne zachowania reprodukcyjne przedstawicieli obu płci. Ewolucyjnie wykształciła się specjalizacja zajęć - pierwotne kobiety zajmowały się dziećmi i domem, pierwotni mężczyźni łowiectwem - co z kolei ukształtowało różne cechy osobowości u współczesnych kobiet i mężczyzn. U kobiet wrażliwość, opiekuńczość i zależność, a u mężczyzn - aktywność i agresywność. Zatem zgodnie z podejściem socjobiologicznym w toku ewolucji zostały wyselekcjonowane takie kobiety i tacy mężczyźni, których cechy wrodzone odpowiadają treści funkcjonujących obecnie stereotypów płciowych.

Odmienne stanowisko prezentuje podejście kulturowe. Podkreśla ono rolę procesu socjalizacji wzorców kobiecości i męskości. Według teorii ról społecznych Eagly współczesne różnice psychiczne wynikają z odmiennych ról społecznych kobiet i mężczyzn. Zdaniem Eagly zdolności, zainteresowania i cechy osobowości przedstawicieli obu płci są różne nie z przyczyn biologicznych, ale dlatego, że społeczeństwo kształtuje u kobiet i mężczyzn odmienne upodobania i skłania do rozwijania różnych aspektów osobowości. Od wczesnego dzieciństwa dziewczynki i chłopcy są uczeni różnych zachowań zgodnych ze stereotypami płci. Różnice w cechach osobowości pomiędzy płciami w tym kontekście są nabyte.

Między wyżej wymienionymi czynnikami (biologią a kultur a) zachodzi jednak interakcja na trzech płaszczyznach: (1) każda jednostka w nieco inny sposób interpretuje i reaguje na określoną sytuację (2) ludzie często sami wybierają sytuacje, które będą wywierać na nich wpływ (3) człowiek dysponuje możliwością kreowania sytuacji społecznych.

Jak można przeciwdziałać seksizmowi?

Należy uświadamiać ludziom, czym jest seksizm oraz jak istotne jest unikanie jego. Społeczeństwo powinno zmienić sposób spostrzegania mężczyzn i kobiet i uznać, że między obiema płciami istnieje więcej podobieństw niż różnic. Trzeba zmienić instytucje działające w społeczeństwie.

Test psychologiczny jest specyficzną procedurą diagnozowania. Może on być zbiorem zadań lub pytań, które w standardowych warunkach mają wywołać określone rodzaje zachowań i dostarczyć wyników o pożądanych własnościach psychometrycznych tj. posiadających wysoką rzetelność i trafność. Od testu wymaga się, aby był obiektywny (tzn. różni psychologowie badający tę samą osobę powinni uzyskać ten sam wynik), wystandaryzowany (co oznacza, że badanie nim przeprowadzone przebiega zawsze według tego samego schematu), znormalizowany (oznacza, że można porównać wynik osoby badanej do przeciętnego wyniku grupy, która stanowi dla niej układ odniesienia). Od prawdziwego testu psychologicznego wymaga się, aby cechowała go wysoka trafność teoretyczna (czyli powiązanie z określoną teorią psychologiczną, w której terminach jego wynik może być sensownie interpretowany).

Test psychologiczny powinien być rzetelny. Rzetelność to miara dokładności pomiaru dokonywanego za pomocą testu.

Metody oszacowania rzetelności testu:

- metody oparte na porównaniu dwukrotnego badania tym samym testem

- metody oparte na porównaniu form alternatywnych (równoległych) testu

- metody oparte na porównaniu części tego samego testu

- metody oparte na analizie właściwości statystycznych pozycji testowych

- metody oparte na analizie związku pozycji testowych z ogólnym wynikiem testu

- grupa metod oparta na badaniu stopnia zgodności sędziów kompetentnych oceniających odpowiedzi testowe

Test psychologiczny powinien być trafny. Trafność dotyczy poprawności wniosków wyprowadzanych na podstawie wyników testowych.

W psychometrii wyodrębnia się 4 podstawowe aspekty trafności: trafność kryterialną: diagnostyczną i prognostyczną, trafność treściową (wewnętrzną) i trafność teoretyczną (zewnętrzną).

Trafność kryterialna - pojęcie trafności związane z procedurą ustalania korelacji między wynikami nowego testu i jakimś zewnętrznym kryterium (najczęściej jest nim inny test psychologiczny o uznanej już trafności, rzadziej jest to kryterium nietestowe np. diagnoza psychiatryczna, kryteria opracowane przez sędziów kompetentnych, miary fizjologiczne). Jeżeli kryterium jest zastosowane równolegle w czasie do testu, to mówimy o trafności diagnostycznej. Jeżeli chcemy przewidzieć na podstawie wyników testu wystąpienie zachowania opisanego przez kryterium, to mówimy o trafności prognostycznej. Aby potwierdzić trafność treściową zbioru wyników otrzymanych w teście należy wykazać, że zachowania demonstrowane w badaniu testowym są reprezentatywną próbą zachowań ujawniających się w interesującej badacza sferze. Trafność teoretyczna pokazuje związek narzędzia pomiarowego z konstruktem teoretycznym zaczerpniętym z danej teorii psychologicznej.

Test powinien być znormalizowany.

Normalizacja testu jest przeprowadzana na reprezentatywnej dla danej populacji próbie. Po przebadaniu całej próby danym testem przeliczamy otrzymany zbiór wyników surowych na wyniki jednej ze skal standardowych np. tenowej, stenowej, centylowej.

Test powinien być wystandaryzowany i obiektywny.

Dobrze wystandaryzowany test posiada: instrukcję, którą badacz podaje każdej osobie badanej w dosłownym brzmieniu, w sposób ściśle określony przez autora testu; klucz czyli określone zasady według których ocenia się odpowiedzi na poszczególne pozycje testu i interpretuje wyniki.

ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE

Zachowanie prospołeczne - każde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści innej osobie.

Dlaczego pomagamy innym?

1. Teoria wymiany społecznej - przekonanie, w którym przyjmuje się zasadę maksymalizacji zysków i zasadę minimalizacji kosztów. Interes własny decyduje o udzieleniu pomocy. Formą nagrody może być m. in. Zmniejszenie własnego dyskomfortu lub pochwały i uznanie.

2. Psychologia ewolucyjna - traktuje okazywanie pomocy jako instynktowną reakcję sprzyjania osobom podobnym do nas pod względem genetycznym (dobór krewniaczy - koncepcja, zgodnie z którą zachowania jednostki mające na celu ochronę życia spokrewnionych z nią osób są utrwalane poprzez mechanizm naturalnej selekcji). Ponadto w toku rozwoju wypracowaliśmy normę wzajemności, zgodnie z którą przychodzenie drugiej osobie z pomocą stanowi pewna gwarancję zwrotnego otrzymania pomocy w chwili, gdy sami będziemy jej potrzebować.

3. Hipoteza empatii - altruizmu - przekonanie, zgodnie z którym empatia odczuwana względem drugiej osoby skłania nas do udzielenia jej pomocy bez względu na konsekwencje podjętych działań. Empatia - zdolność do postawienia siebie na miejscu drugiej osoby i odbierania w podobny sposób zachodzących wydarzeń oraz odczuwania podobnych emocji. Altruizm - każde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści drugiej osobie z pominięciem własnego interesu.

Czynniki indywidualne warunkujące zachowania prospołeczne:

1. Osobowość altruistyczna - osobowość, którą charakteryzuje tendencja do udzielania pomocy innym osobom. Można sprzyjać rozwojowi takiego typu osobowości u dzieci przez nagradzanie, gdy okazują innym pomoc, i wskazywanie przykładów zachowań pomocnych, które mogłyby stanowić dla nich wzór do naśladowania. Należy jednak ostrożnie dawkować nagrody, bo mogą one stłumić wewnętrzną motywację dziecka do pomagania, wywołując tzw. efekt nadmiernego uzasadnienia.

2. Płeć - mężczyźni są bardziej skłonni pomagać w sposób heroiczny i rycerski, kobiety wybierają formy pomocy wymagające długotrwałych poświęceń i wyrzeczeń.

3. Nastrój - zarówno dobry jak i zły nastrój sprzyjają naszej gotowości do zachowań altruistycznych niż stan obojętności. Dobre samopoczucie sprawia, że dostrzegamy dobre strony innych osób i jesteśmy bardziej pozytywnie do nich nastawieni. Złe samopoczucie, zgodnie z hipotezą redukcji negatywnego stanu emocjonalnego, skłania nas do szukania sposobów pokonania własnej chandry, na przykład poprzez udzielenie pomocy drugiemu człowiekowi.

4. Religijność - osoby bardzo religijne chętniej służą pomocą innym.

Społeczne czynniki warunkujące zachowania prospołeczne:

1. Środowisko miejskie lub wiejskie - na wsi szanse na uzyskanie pomocy są znacznie większe niż w mieście - to zjawisko wyjaśnia między innymi hipoteza przeładowania urbanistycznego, zgodnie z którą mieszkańcy miasta poddawani są różnego rodzaju stymulacji, stąd też - aby uniknąć nadmiaru bodźców - zamykają się w sobie.

2. Liczba widzów - im mniej widzów, tym większa szansa, ze ktoś nam pomoże (efekt widza).

3. Cechy ofiary - bardziej skłonni jesteśmy pomagać osobom podobnym do nas.

4. Pomaganie, gdy pomaga jeszcze ktoś - modele prospołeczne sprzyjają altruizmowi.

5. Presja czasu - pospiech sprawia, iż mniej interesujemy się tym, co się wokół nas dzieje, oraz obniża prawdopodobieństwo, że pośpieszymy z pomocą drugiemu człowiekowi.

Schemat procesów prowadzących do okazania pomocy:

1. zauważenie zdarzenia

2. zinterpretowanie zdarzenia jako nagłego wypadku (może tu pojawić się zjawisko skumulowanej ignorancji, polegające na tym, że świadkowie obserwując wzajemnie swoją obojętność wnioskują, że sytuacja nie wymaga interwencji - przykład informacyjnego wpływu społecznego)

3. przyjmowanie odpowiedzialności (może tu zaistnieć zjawisko rozproszenia odpowiedzialności - wraz ze wzrostem liczby przygodnych świadków zmniejsza się poczucie odpowiedzialności za rozwój wypadków)

4. znajomość właściwych form udzielania pomocy

5. realizacja decyzji

6. interwencja i oferta pomocy

Pomaganie może przynieść zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki - ważne jest, aby oferta pomocy nie stanowiła zagrożenia dla czyjejś samooceny.

Badania wykazują, iż znajomość uwarunkowań zachowań prospołecznych sprawia, ze ludzie zdają sobie sprawę z tego, dlaczego nie pomagają innym. Rezultat to zwiększenie gotowości do działań na rzecz innych.

---