WYKŁAD 1-2

Czym jest emocja?

Emocja, (łac. emotion) -silne odczucie (świadome lub nieświadome) o charakterze pobudzenia pozytywnego (pod wpływem szczęścia, zachwytu, spełnienia) lub negatywnego (pod wpływem gniewu, odrazy, strachu).” - Wikipedia

„Emocje doznawane przez człowieka mogą cechować się określonym nasileniem i znakiem. Znak emocji pozwala kwalifikować je w dwie główne grupy: emocje negatywne np. złość, rozpacz, rozczarowanie oraz emocje pozytywne, np. zadowolenie, radość, rozkosz. Emocje negatywne mają za zadanie sprowokować jednostkę do przerwania aktywności, która stała się przyczyną tych emocji bądź przerwania kontaktu ze źródłem tych emocji

Definicja emocji -Oatley i Jenkins

1.Emocja spowodowana jest zazwyczaj przez świadome lub nieświadome wartościowanie przez podmiot jakiegoś zdarzenia jako istotnego dla jakiejś ważnej dla niego sprawy (celu); emocja odczuwana jest jako pozytywna, jeżeli wydarzenie sprzyja tej sprawie, a jako negatywna, jeżeli ją utrudnia.

2.Rdzeniem emocji jest gotowość do działania i podsuwania planów; konkretna emocja nadaje priorytet jednemu lub kilku rodzajom działania, narzucając poczucie ich pilności -może więc zakłócać alternatywne procesy umysłowe lub działania albo rywalizować z nimi. Odmienne typy gotowości tworzą odmienne wyjściowe zarysy relacji z innymi.

3.Konkretna emocja jest zazwyczaj doznawana jako odrębny typ stanu umysłowego, któremu niekiedy towarzyszą lub następują po nim zmiany somatyczne, akty ekspresji i działania.

Emocje a inne zjawiska afektywne R.J. Davidson Różnica funkcjonalna:

-Emocje modulują zachowanie

•Emocje wzbudzane są najczęściej w sytuacjach wymagających działań przystosowawczych

•Ich wzbudzeniu towarzyszy aktywność autonomicznego układu nerwowego wspierająca działanie

-Nastroje modulują przetwarzanie informacji

•Nastrój nasila pamięciową dostępność pewnych treści i osłabia dostępność innych

•Nastrój może wpływać na sposób przetwarzania treści (np. pozytywny nastrój sprzyja twórczości)

Czym jest emocja?- definicja funkcjonalna

•Spowodowana jest przez świadome lub nieświadome wartościowanie przez podmiot jakiegoś zdarzenia jako istotnego dla niego (znak + gdy pozytywne wartościowanie; znak -gdy negatywne)

•Rdzeniem jest gotowość do działania i nadanie mu ważności czy priorytetu (czucie zmusza do zmiany)

•Jest doznawana jako odrębny typ stanu umysłowego któremu towarzyszą lub następują po nim zmiany:

Somatyczne, akty ekspresji i działanie

EMOCJE BEZ ŚWIADOMOŚCI: NIEŚWIADOMOŚĆ PIERWOTNA(NIEMOŻNOŚĆ UŚWIADOMIENIA)

•Źródła nieświadomości pierwotnej :

•Stymulacje podprogowe

•Stymulacje nadprogowe -poza zakresem uwagi

•Stymulacje w polu uwagi, gdy brak zdolności rozpoznania

BADANIA NAD PROCESAMI NIEŚWIADOMYMI PIERWOTNIE: podprogowe

•Paradygmat afektywnego poprzedzania(affective priming paradigm): Murphy i Zajonc (1993)

•BODŹCE EMOCJONALNE PODPROGOWE MAJĄ (NIEDOSTRZEGALNY dla PODMIOTU) WPŁYW NA ŚWIADOME OCENIANIE I FORMUŁOWANIE SĄDÓW

FIGURA 3 -1

Sekwencja bodziec -odczucie

Rozpoznanie procesu pośredniczącego pomiędzy pojawieniem się bodźca wzbudzającego emocję a świadomością emocji (odczuciami) jakie wywołuje, było jednym z głównych celów

badań nad emocjami

O kluczowej tajemnicy zróżnicowania dół -góra układu nerwowego

•Znaczenie cech fizycznej konstrukcji układu nerwowego :rola DŁUGOŚCI dróg łączących różne ośrodki nerwowe

•CZAS przebiegu impulsów drogami nerwowymi jako wyznacznik odmiennych cech zachowania

•Procesy świadome zależą od aktywności ośrodków korowych -to jest od aktywności ośrodków położonych DALEKO od receptorów

•Główne siedliska emocji znajdują się NIŻEJ: w ośrodkach podkorowych

Dolne i górne drogi wzbudzania afektu Joseph Ledoux wykazał że istnieją dwie drogi wzbudzania afektu: droga dolna i droga górna: Droga DOLNA, biegnąca bezpośrednio ze wzgórza do ciała migdałowatego jest krótsza, przekaz informacji ZEWNĘTRZNYCH jest SZYBSZY niż wtedy, gdy impuls przebiega przez korę. Ponieważ omija ona korę, dostarcza ciału migdałowatemu impulsy nieprzetworzone świadomie. Jest to zatem droga, która umożliwia rozpoczęcie reagowania zanim możemy się przekonać, co istotnie reprezentuje bodziec. Jest więc odpowiedzialna za reakcje emocjonalne NIEŚWIADOME.W cytowanym eksperymencie Roberta Zajonca wyrazy mimiczne twarzy wzbudzały afekt poprzez drogę dolną

Gdy CIAŁO MIGDAŁOWATE zostaje zniszczone, zwierzęta i ludzie tracą umiejętność odczytywania emocjonalnego znaczenia bodźców, choć nie tracą zdolności spostrzegania danych bodźców jako obiektów, bo POSTRZEGANIE obiektu i jego EWALUACJA są oparte o informacje przetwarzane przez mózg oddzielnie. Bodziec wywołuje w mózgu rozpoczęcie procesu wartościowania, zanim systemy spostrzegania w pełni przetworzą bodziec. Jest zaprawdę możliwe, że -twój mózg będzie wiedział, co jest dobre a co złe, -zanim ty dowiesz się szczegółowo, co to jest. Mechanizmy mózgu, które wywołują emocje są związane z różnymi strukturami mózgu, ale AFEKT jako składowa emocji pochodna jest od procesów wzbudzanych w obszarze ciała migdałowatego.

SYTUACJA EMOCJONALNA

Obecnie uważa się, że w mózgu istnieje wiele różnych układów pamięci.--W pamięci świadomej, zwanej też deklaratywną lub JAWNĄ pośredniczy hipokamp i związane z nim obszary korowe, podczas gdy w różnych formach pamięci utajonej, niedeklaratywnej pośredniczą inne układy. --Jednym z układów pamięci UTAJONEJ jest układ pamięci emocjonalnej, którego częścią jest ciało migdałowate i powiązane z nim obszary.

Jeśli zostaniesz wystawiony na działanie bodźców, które obecne były w sytuacji, kiedy doznałeś urazu, najprawdopodobniej zostaną pobudzone oba układy . Dzięki układowi hipokampowemu będziesz pamiętał , z kim byłeś i co robiłeś w tamtej sytuacji, a także -jako suchy fakt -to, że sytuacja ta była straszna. Dzięki układowi, w którym główną rolę odgrywa ciało migdałowate, bodźce te wywołają u ciebie napięcie mięśni, zmiany ciśnienia krwi i rytmu serca, wydzielanie hormonów i inne reakcje ciała i mózgu.

Ponieważ układy te aktywizowane są przez te same bodźce i funkcjonują jednocześnie, nie mamy wrażenia DYSOCJACJI: oba rodzaje wspomnień wydają się być częściami tej samej funkcji pamięci.

• Drogi dolna i górna wyznaczają odmienne rodzaje reakcji emocjonalnych:--afekty -odpowiednio -pierwotne i wtórne względem ROZPOZNANIA bodźca.

• Gdy afekt pierwotny jest silny -silnie determinuje przebieg procesów poznawczych, bowiem pojawia się wcześniej, a impulsy są przekazywane z ciała migdałowatego do kory.

• Ten mechanizm wyjaśnia powody, dla których nie mamy kontroli nad emocjami-nie tylko wtedy, gdy reakcje emocjonalne powstają drogą dolną i nie jesteśmy ich świadomi, ale także wtedy, gdy świadomi swych reakcji nie potrafimy nad nimi zapanować

* Sam umysł jednak jest także źródłem emocji: w następstwie procesów symbolicznych(myśli, konkluzji, przewidywań) powstają reakcje emocjonalne.

* A zatem konieczne jest wskazanie -obok dróg dolnej i górnej impulsów zewnętrznych -prowadzącej od KORY do CIAŁA MIGDAŁOWATEGO.

* Gdy proces jest generowany w ośrodkach korowych, powstają reakcje emocjonalne, których źródła są w pełni świadome.

ROZUMIENIE EMOCJI

Dane kliniczne -pacjenci z uszkodzeniem prawej półkuli mają większe trudności w rozróżnianiu emocji wyrażanych mimicznie niż pacjenci z uszkodzoną lewą półkulą

•pacjenci z uszkodzeniem prawej półkuli mają większe trudności w interpretacji emocjonalnej intonacji wypowiedzi -aprozodia recepcyjna (czuciowa)

Badania osób zdrowych

•Ocena wyrazów mimicznych dokonywana jest poprawniej gdy pierwszy bodziec adresowany jest do półkuli prawej (badania Ley'a i Brydena)

•Wnioskowanie o przeżywanej emocji na podstawie tzw. twarzy chimerycznych -jako bardziej emocjonalną wybierano tę twarz, której emocjonalna połowa znajdowała się w lewym polu widzenia

•Trzymanie przez matki dzieci na lewym ramieniu

PODSUMOWANIE: Prawa półkula pełni dominującą rolę w percepcji emocji wyrażanych zarówno w mimice jak i tonie głosu

EKSPRESJA EMOCJI

Dane kliniczne-

•pacjenci z uszkodzeniem prawej półkuli w sposób znacznie uboższy wyrażają emocje w mimice niż pacjenci z uszkodzeniem lewej półkuli

•pacjenci z uszkodzeniem prawej półkuli wykazują mniejsze pobudzenie AUN (zmiany przewodnictwa skóry)

•pacjenci z uszkodzeniem prawej półkuli wykazują zaburzenia w ekspresji własnych emocji w mowie -aprozodia ekspresyjna (zaburzona zdolność do intonowania wypowiedzi zgodnie z emocjonalnymi treściami w niej zawartymi)

Badania osób zdrowych

•Porównywanie ekspresyjności twarzy składających się z dwóch lewych i prawych połówek (badania Sackeima i Gura)

•Analiza ruchów mięśni twarzy -istnienie asymetrii jedynie w sytuacji gdy zadanie polega na świadomym ułożeniu mięśni w grymas sprzeczny z emocjonalnym zabarwieniem prezentowanych treści (badania Ekmana)

PRZEŻYWANIE EMOCJI

Dane kliniczne -

•Uszkodzenie lewej półkuli prowadzi do zamartwiania się

•Uszkodzenie prawej półkuli wywołuje reakcje euforyczne, stan podwyższonego nastroju (obserwacje Gainottiego)

•Wybuchy gwałtownych emocji pozytywnych lub negatywnych u pacjentów cierpiących na padaczkę zależą od umiejscowienia ogniska padaczkowego -lewa półkula -wybuchy śmiechu; prawa -wybuchy płaczu (wynika to z nadmiernego pobudzenia struktur danej półkuli)

Badania osób zdrowych: Założenia:

•Różnice indywidualne pod względem asymetrycznych wzorów pobudzenia okolic przednich płata czołowego wiążą się z tendencjami do określonego reagowania emocjonalnego.

•Lewy obszar przedni wyspecjalizowany w emocjach związanych z tendencją do zbliżania się, podczas gdy prawy obszar przedni w emocjach wyspecjalizowanych w tendencji do unikania.

Hipotezy (badania Davidsona)

•Osoby z obniżoną aktywacją przedniej części lewego płata czołowego cechować się będą względnie słabym pobudzeniem systemu zbliżania się a w konsekwencji podatnością na smutek i depresję.

•Osoby z nasiloną aktywacją prawego obszaru przedniego cechować się będą względnie silnym pobudzeniem systemu unikania, a w konsekwencji będą szczególnie podatne na emocje i zespoły psychopatologiczne np. strach, nerwica lękowa.

•Osoby z nasiloną aktywacją lewego obszaru przedniego cechują się nasiloną aktywacją systemu zbliżania, dzięki czemu dają sobie radę ze stresem i mają skłonność do emocji pozytywnych.

Pomiar:

•EEG (analiza częstości fal alfa (odwrotnie proporcjonalny wskaźnik aktywacji (do 13 Hz)

•Psychologiczny profil funkcjonowania emocjonalnego

•Aktywność białych krwinek cytotoksycznych (reakcje systemu immunologicznego na stres)

Badania:

•projekcja filmów

•badania dzieci

•badanie aktywności układu immunologicznego w sytuacji stresu naturalnego i eksperymentalnego

Wnioski:

•Różnicowanie ludzi ze względu na fizjologiczne wskaźniki aktywności mózgu pozwala na wykazanie istnienia systematycznych różnic między nimi pod względem dyspozycji afektywnych i reagowania emocjonalnego na pojawiające się w otoczeniu bodźce. Można mówić o klasyfikacji osób na wymiarze od afektu negatywnego do afektu pozytywnego.

WYKŁAD 3-4

Afekt i zjawiska afektywne 3 sposoby użycia terminu „afekt”

Afekt to synonim emocji

Afekt to bardzo silna emocja, która nie podlega samokontroli lub podlega jej w niewielkim stopniu (np. „zbrodnia w afekcie”)

Afekt to składowa emocji-wzbudzana wskutek procesów nadawania afektywnego znaczenia (wartościowanie) bodźcom przez ciało migdałowate

My będziemy stosować te pojęcia w następującym znaczeniu:

Afekt to składowa emocji (i innych stanów afektywnych) -wzbudzana wskutek procesów nadawania afektywnego znaczenia (wartościowanie) bodźcom przez ciało migdałowate

Stany afektywne- szeroka kategoria zjawisk obejmująca emocje, nastroje, uczucia i wszystko to, co zawiera w sobie element wartościowania (nadawania znaczenia afektywnego)

Mózg emocjonalny Metody badania aktywności mózgu

Główne (wybrane) metody:

Analiza urazów powypadkowych

Kontrolowane uszkodzenia mózgu- wykonywane tylko w badaniach na zwierzętach, pozwalają na analizę tylko prostych zachowań

Elektoencefalografia (EEG) oraz podobne techniki -badania potencjałów wywołanych (ERP), magnetoencefalografia (MEG)

Tomografia rentgenowska CAT (osiowa tomografia komputerowa)

Emisyjna tomografia komputerowa (wykorzystująca substancje promieniotwórcze) -np. PET

Obrazowanie rezonansem magnetycznym MRI

Mózg emocjonalny Pozytonowa tomografia emisyjna PET)

PET wykrywa wprowadzony do krwi promieniotwórczy znacznik podlegający rozpadowi beta i wysyłający pozytony.

W badaniach aktywności mózgu wykorzystuje się fakt, że zwiększona praca danego obszaru zwiększa zapotrzebowanie na energię, a zatem dopływ krwi.

Mózg emocjonalny Układ limbiczny i wzgórze

Układ limbiczny:

Kontroluje autonomiczny układ nerwowy odpowiedzialny za zmiany somatyczne (tętno, pocenie się, rytm i głębokość oddechu itp.)

Za pomocą gruczołu przysadkowego kontroluje system hormonalny

U człowieka uczestniczy w subiektywnym odczuwaniu emocji

Wzgórze- wstępne rozpoznawanie bodźców na podstawie ich parametrów zmysłowych

Ciało migdałowate- rozpoznaje i zapamiętuje znaczenie afektywne bodźca (obiektu)

Hipokamp- rozpoznaje i zapamiętuje znaczenie kontekstowe bodźca (obiektu)

„...hipokamp pozwoli rozpoznać w prezentowanej twarzy np. twarz cioci. Ale ciało migdałowate wzbogaca ten fakt o emocjonalny stosunek do niej”

Co wynika z odkryć LeDoux?

POSTRZEGANIE obiektu i jego EWALUACJA są oparte o informacje przetwarzane przez mózg oddzielnie.

Bodziec wywołuje w mózgu rozpoczęcie procesu wartościowania, zanim systemy spostrzegania w pełni przetworzą bodziec.

Jest zatem możliwe, że -twój mózg będzie wiedział, co jest dobre a co złe, -zanim ty dowiesz się szczegółowo, co to jest.

Mechanizmy mózgu, które wywołują emocje są związane z różnymi strukturami mózgu, ale AFEKT jako składowa emocji pochodna jest od procesów wzbudzanych w obszarze ciała migdałowatego.

Badania i obserwacje zwierząt

Usunięcie ciała migdałowatego powoduje:

Upośledzenie zdolności do określenia i uczenia się znaczenia motywacyjnego bodźca (nagradzająca wartość bodźca)

Zwierzęta z uszkodzonym ciałem migdałowatym nie odczuwają strachu w sytuacji zagrożenia

U małp -zespół Klüvera-Bucy'ego (utrata strachu przed ludźmi, pozbawienie ekspresji mimicznej, jedzenie surowego mięsa i ekstrementów itp.)

Lateralizacja mózgu

Lateralizacja-inaczej "stronność" -asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ciała ludzkiego, która wynika z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych.

Asymetria półkul ma związek z:

ASYMETRIĄ POZYTYWNO-NEGATYWNĄ emocji oraz

odrębnością dwóch systemów wartościowania: AUTOMATYCZNEGO i REFLEKSYJNEGO

Podzielony mózg W sytuacji, gdy „emocjonalna” prawa półkula nie potrafi właściwie rozpoznać obiektu, „racjonalna” lewa półkula obserwując reakcje emocjonalne organizmu tworzy konfabulacje (wypełnianie luk pamięci przez zmyślanie sobie historii, wydarzeń, których naprawdę nie było), ab zachować ciągłość narracji wewnętrznej.

LEWA PÓŁKULA

Ruchy prawej strony ciała

Zdolności językowe

Postrzeganie szczegółów

Przetwarzanie werbalne, symboliczne i analityczne

Mówienie, pisanie, liczenie, czytanie

PRAWA PÓŁKULA

Ruchy lewej strony ciała

Zdolności przestrzenne

Postrzeganie całościowe, kształty i schematy, rozpoznawanie twarzy

Funkcje emocjonalne, abstrakcyjne

Myślenie symboliczne

Doświadczeniowy system jaźni

Lateralizacja mózgu Badania i obserwacje ludzi

Udar lewej strony może prowadzić do paraliżu prawej strony ciała i utraty zdolności mowy, zaś udar prawej strony może powodować niezdolność do rozpoznawania ekspresji emocji u innych ludzi

Pacjenci z uszkodzeniami lewej strony lepiej, niż ci z uszkodzeniami prawej strony, oraz lepiej niż pacjenci bez uszkodzeń, rozpoznają mimiczne sygnały kłamstwa

Pacjenci po lewostronnych udarach uszkadzających okolice czołowe kory z większym prawdopodobieństwem zapadają na depresje kliniczne, a u pacjentów po udarach prawostronnych częstsze są objawy manii

Rozpoznawanie ekspresji emocji

W przypadku niesymetrycznych ekspresji twarzy obserwowana jest skłonność do interpretacji ekspresji zgodnie z wyrazem prawej strony twarzy (po lewej stronie pola widzenia z punktu widzenia obserwatora)

Lateralizacja mózgu Doznawanie i ekspresja emocji negatywnych i pozytywnych

Dla negatywnych epizodów emocjonalnych silniejsza jest rejestrowana techniką EEG aktywacja prawej półkuli (okolicy czołowej)

Napinanie mięśni twarzy lub dłoni z prawej strony wywołuje emocje pozytywne, a napinanie mięśni twarzy lub dłoni z lewej strony wywołuje emocje negatywne- bez udziału świadomości

Napinanie mięśni twarzy lub dłoni z prawej strony wywołuje niekiedy zachowania asertywne(tendencja do zbliżania się?)

WYKŁAD 5-6

Procesy automatyczne i kontrolowane

Procesy automatyczne:

Nie angażują świadomości

Małe zapotrzebowanie na procesy uwagi

Przebiegają w sposób równoległy (wiele czynności jednocześnie)

Zadania dobrze znane i łatwe

Duża szybkość

Procesy kontrolowane:

Angażują świadomość

Duże zapotrzebowanie na procesy uwagi

Przebiegają w sposób sekwencyjny (kolejna czynność po zakończeniu poprzedniej)

Zadania nowe i trudne

Mała szybkość

Stany świadomości

Stany świadomości a poziom aktywacji:

Intensywne pobudzenie- ograniczenie świadomości i rozproszenie uwagi

Czujność- pełna świadomość i selektywna uwaga

Swobodne czuwanie- płynna uwaga i tendencja do wolnych skojarzeń

Senność- ograniczenie świadomość, lekkie stany pomroczne

Lekki sen- zniesienie świadomości i marzenia senne

Głęboki sen- całkowite zniesienie świadomości, słaba wrażliwość na stymulację

Coma (śpiączka)-brak świadomości i niewrażliwość na jakąkolwiek stymulację

Poziomy świadomości (D. Armstrong):

Świadomość minimalna- elementarna wrażliwość na bodźce pochodzące z organizmu i otoczenia oraz elementarna zdolność motoryczna (stan przytomności)

Świadomość percepcyjna- świadomość minimalna oraz zdolność do zdawania sobie sprawy z tego, co dzieje w otoczeniu i/lub we własnym ciele -zdolność reprezentowania w umyśle fizycznych stanów świata i własnej osoby

Świadomość introspekcyjna- zdolność wglądu we własne procesy umysłowe (psychiczne) -percepcja własnych stanów wewnętrznych

Teorie emocji Relacyjna teoria Lazarusa i Folkman

Emocja powstaje w rezultacie oceny poznawczej wydarzenia (sytuacji) w kontekście relacji jednostki z otoczeniem.

Najpierw dokonywana jest ocena pierwotna znaczenia zdarzenia dla dobrostanu i możliwości realizacji celów jednostki. W wyniku tej oceny zdarzenie może być uznane za nieistotne, pozytywne (sprzyjające), bądź negatywne (niesprzyjające).

Następnie dokonywana jest ocena wtórna, w której podmiot analizuje możliwości poradzenia sobie z sytuacją. Ocenie poddane zostają zasoby, jakimi dysponuje jednostka i ich adekwatność w danej sytuacji

Czy emocje mogą być nieświadome? Gerald L. Clore:

Choć powodujące emocję przetwarzanie informacji jest nieświadome, ważność informacyjnych i motywacyjnych skutków emocji zależy od świadomego doświadczania emocji świadomego ukierunkowania uwagi podmiotu.

Odczuwanie nie jest wystarczającym warunkiem emocji, ale jest jej warunkiem koniecznym.

Model odczucia jako informacji -doświadczenie jest ważnym pośrednikiem wpływu nastroju i emocji na formułowane przez człowieka sądy i decyzje.

Joseph E. LeDoux:

Emocje są stanami świadomości- afektywnie naładowanymi, świadomie doświadczanymi stanami afektywnymi.

Świadome stany emocjonalne są rezultatem działania nieświadomych procesów emocjonalnych.

Ocena emocjonalna o neuronalnym podłożu umiejscowionym w ciele migdałowatym.

Należy założyć, że każde korowe przetwarzanie informacji jest nieświadome, póki nie udowodni się jego świadomego charakteru.

Robert B. Zajonc:

Dowody na istnienie afektu nieświadomego- w odróżnieniu od afektu opartego na poznawczych ocenach bodźca:

zjawisko samej ekspozycji

nieświadome torowanie (priming) afektywne

Oddziaływania afektywne mogą następować bez udziału procesów poznawczych i afekt ma wówczas charakter globalny, rozlany i może być nieświadomy.

Nieświadomy afekt -dane empiryczne Efekt samej ekspozycji

-wzrost atrakcyjności obiektów w wyniku kilku powtarzających się ekspozycji

1)Świadome rozpoznawanie bodźców jako starych bądź nowych i ich lubienie są reakcjami niezależnymi (Matlin, 1971)

badanym podobały się bardziej znaki stare niż nowe -niezależnie od tego, czy badany myślał, że je widział czy nie

2)obiektywne doświadczenie z określoną liczbą ekspozycji japońskich ideogramów wpływało na lubienie tych bodźców i nie było to konsekwencją odczuć płynących z ich znajomości (Moreland i Zajonc, 1977, 1979

3)Bodźce subiektywnie rozpoznane jako już słyszane były bardziej lubiane -stopień podobania się bodźców (sekwencji dźwięków) zależał od obiektywnego doświadczenia związanego z ekspozycjami bodźców (Wilson, 1979)

4)Bodźce eksponowane wcześniej są bardziej lubiane od zupełnie nowych nawet w warunkach uniemożliwiających badanym zapamiętanie treści bodźca (Kunst-Wilson i Zajonc, 1980)

Nieświadomy afekt -dane empiryczne Odrębność wartościowania

1)Badanym prezentowano w czasie poniżej progu świadomości serię słów opisujących cechy. Jak się okazało badani nie mieli dostępu do zakresu semantycznego słów, ale potrafili rozpoznać ich znaczenie ewaluatywne (Bargh i in., 1989)

2)Automatyczne wartościowanie a zachowanie typu dążenie-unikanie: badani szybciej odpychają dźwignię dla bodźców o znaku negatywnym, a szybciej przyciągają dźwignię dla bodźców o znaku pozytywnym (Bargh i in. 1992)

Relacja między emocjami a pamięcią Emocje a zapamiętywanie

Bodźce emocjonalne są lepiej zapamiętywane, niż bodźce nie emocjonalne -niezależnie od tego, czy są to wydarzenia, słowa czy obrazy

Intensywne emocje poprawiają zapamiętywanie głównych szczegółów, a pogarszają zapamiętywanie szczegółów tła -prawdopodobnie dlatego, że powodują stronniczość uwagi oraz późniejszego powtarzania wspomnień

Relacja między emocjami a pamięcią Nastrój a przypominanie

Możliwe wyjaśnienia przypominania zgodnego i niezgodnego z nastrojem:

Przypominanie zgodne z nastrojem- teoria sieci skojarzeniowej.

Wątpliwości dotyczące tej teorii:

Coraz więcej niezgodnych z nią danych empirycznych

Dlaczego nie dochodzi do niekończącej się pętli pozytywnego sprzężenia zwrotnego (wzmacniania aktualnego nastroju)

Przypominanie niezgodne z nastrojem:

Motywacyjne teorie emocji i pamięci- jednostka może aktywnie przywoływać swoje wspomnienia, by podtrzymywać, zmieniać albo wzmacniać swoje nastroje, cele i plany

Konstruktywistyczne i kontekstualne teorie emocji i pamięci -kodowanie oraz wydobywanie wspomnień jako procesy konstrukcyjne

Procesy wartościowania Model B. Wojciszke (1991)

Trzy rodzaje zjawisk afektywnych: emocje, nastroje, oceny.

Co odróżnia oceny od emocji i nastrojów:

brak pobudzenia wegetatywnego

raczej werbalny niż motoryczny wzorzec ekspresji

możliwość punktu indyferencji(ocena neutralna)

możliwość sprzeczności synchronicznych(ten sam obiekt w tym samym czasie jest różnoimiennie oceniany) i diachronicznych(ten sam obiekt jest różnoimiennie oceniany przy różnych okazjach)

Proces oceniania innego człowieka może mieć z grubsza dwojaki przebieg:

ocenianie aposterioryczne(a posteriori-po fakcie) ocena jest sformułowana po poznawczym przeanalizowaniu danych o człowieku ocenianym

ocenianie aprioryczne(a priori-przed faktem) -ocena jest zasadniczo formułowana przed analizą danych dot. ocenianego człowieka

W większości przypadków proces oceniania zawiera (w różnych proporcjach) komponenty zarówno aprioryczne, jak i aposterioryczne.

Aprioryczne komponenty procesu oceniania:

identyfikacja osoby spostrzeganej

oznakowanie afektywne osoby spostrzeganej

oznakowanie afektywne -bardzo prosta, najczęściej automatyczna operacja ustalenia globalnej wartościowości danej osoby jako pozytywnej lub negatywnej

wygenerowanie jakościowej hipotezy ewaluatywnej

formułowanie oceny, które w zakresie selekcji kryterium oceny, poszukiwania i analizy danych ma charakter tendencyjnego weryfikowania hipotezy ewaluatywnej(ukierunkowane na jej potwierdzenie)

Aposterioryczne komponenty oceniania:

identyfikacja osoby spostrzeganej

brak oznakowania afektywnego osoby spostrzeganej

ustalenie kryterium oceny, które zwykle wynika z celu realizowanego przez podmiot

wstępna ocena wynikająca z analizy danych

jeśli jest subiektywnie wiarygodna proces oceniania jest zakończony

jeśli nie -podmiot powraca do dalszego poszukiwania danych i/lub reanalizy już uzyskanych, ew. zmiana kryterium oceny.

Wpływ emocji na procesy poznawcze Model infuzji afektu (Forgas i Vargas)

Infuzja afektu- proces, w którym informacja niosąca ładunek emocjonalny wywiera wpływ na procesy poznawcze oraz oceniające i zostaje przez nie wchłonięta, ingerując w przemyślenia danej osoby i modyfikując ich wynik końcowy.

Mechanizmy powodujące infuzję afektu:

Torowanie afektywne

Afekt jako źródło informacji(zgodność oceny z nastrojem)

Samokontrola emocjonalna według Younga to:

„oznaczenie tłumienia dowolnej ekspresji emocjonalnej”

„opisywanie zdolności do świadomego, celowego unikania sytuacji wywołujących emocje”

Czynności samokontroli:

zachowania inicjowane w celu zredukowania rozbieżności miedzy standardem osobistym, a własną emocją lub formą zachowania

czynność, której wystąpienie zmienia prawdopodobieństwo wystąpienia innej formy zachowania

Techniki samokontroli:

Kontrola negatywna- pohamowywanie własnych impulsów emocjonalnych, powstrzymywanie się od nieakceptowanych zachowań itp.

Kontrola pozytywna- zwiększenie prawdopodobieństwa występowania określonych form zachowania.

Techniki samokontroli (Kocowski)

oddziaływanie na sytuacje emocjorodną w celu jej zmiany

dokonanie reinterpretacji sytuacji emocjorodnej

oddziaływanie na ośrodkowy proces emocjonalny (poprzez wzbudzanie emocji przeciwstawnej lub wyładowanie zastępcze)

oddziaływanie na motywację

pohamowanie działania sterowanego emocją

Samokontrola emocjonalna Techniki kontroli wewnętrznej

Hamowanie autowerbalizacji emocjorodnych (tłumienie) -uruchomienie nowego ciągu myśli, który eliminuje ciąg niepożądany, będący źródłem emocji

Emitowanie autowerbalizacji uspokajających -„uspokój się”, „nie jest tak źle”

Samokontrola emocjonalna Doniesienia z badań

LeDoux: Nie jest możliwe zamierzone przerwanie ekspresji wzorca reakcji emocjonalnych, które mają charakter natychmiastowy i ulegają wzbudzeniu, gdy afektywnie oznakowany bodziec zostanie oceniony przez struktury ciała migdałowatego

Gros i Levenson(badania nad tłumieniem wstrętu): Badani byli w stanie wyraźnie (ale nie całkowicie) stłumić wzrokowe sygnały przeżywanej przez siebie emocji.

WYKŁAD 7-8

Wyłanianie się ludzkich emocji Przyczyny emocji

Przyczynami („wyzwalaczami”) emocji są pewne sytuacje, zdarzenia czy bodźce.

Związek pomiędzy określonymi „wyzwalaczami”, a powstającymi w odpowiedzi na nie reakcjami emocjonalnymi, zmienia się wraz ze zmianą systemu znaczeń danej jednostki, np.:

Doświadczenie porażki wywoła smutek u dzieci w wieku poniżej 2 lat, ale u starszych dzieci wywoła wstyd lub poczucie winy

Rozwój stanów emocjonalnych

Model różnicowy- specyficzne stany emocjonalne wywodzą się ze zmian rozwojowych:

W momencie urodzenia się dzieci mają jeden dwubiegunowy stan emocjonalny:

negatywny (dyskomfort)vs. pozytywny (zaspokojenie)

Inne stany wyłaniają się z czasem poprzez różnicowanie w wyniku dojrzewania, socjalizacji i rozwoju poznawczego

Model odrębnych systemów- specyficzne stany emocjonalne istnieją już w chwili narodzin, ale mogą się ujawniać dopiero na dalszym etapie rozwoju. Określone stany emocjonalne wyłaniają się w określonym porządku, albo zgodnie z zapotrzebowaniem jednostki.

Rozwój doświadczeń emocjonalnych

Doświadczenie emocjonalne jest dokonywaną przez jednostkę interpretacją i oceną własnego stanu emocjonalnego i ekspresji.

Dopóki jednostka nie jest zdolna do obiektywnej samoświadomości, może jej brakować zdolności do doświadczania emocji

Rozróżnienie zdarzeń na wewnętrzne i zewnętrzne wymaga samoświadomości (samouświadamiania swojej odrębności)

Część emocji wymaga samoświadomości -nie mogą się więc pojawić, zanim jednostka nie rozwinie swojej samoświadomości

Socjalizacja wyrażania i regulacji emocji Wpływy rodzicielskie

Socjalizacja- proces rozwoju społecznego człowieka, będący efektem zarówno kierowanych i zamierzonych (wychowanie), jak i nie zamierzonych oddziaływań otoczenia społecznego

Wpływy rodzicielskie:

bezpośrednie- intencjonalne próby wpływu na emocjonalne zachowanie dziecka (np. informowanie dziecka, że uczucia innego dziecka zostaną zranione, jeśli będzie się z niego śmiało, że się przewróciło)

pośrednie- niejawne, lub nie intencjonalne modyfikowanie emocjonalnych zachowań dziecka (np. wpływ sposobów wyrażania radości lub złości przez rodziców)

Wpływy rodzicielskie

Sposób wyrażania emocji przez rodziców, a socjalizacja emocji:

Intensywność wyrażania emocji przez rodziców może wpływać na zdolność dzieci do interpretacji i rozumienia reakcji emocjonalnych innych ludzi.

Wyrażanie emocji przez rodziców (np. wrogości wobec dziecka czy złości) może wpłynąć na poziom społeczno-emocjonalnej kompetencji dziecka, np. poprzez kształtowanie jego odczuć wobec siebie i innych ludzi.

Małe dzieci matek wyrażających pozytywne emocje skłonne były do wyrażania emocji także pozytywnych.

Małe dzieci matek częściej dających wyraz złości wykazywały większą skłonność do wyrażania także negatywnych emocji.

Przedszkolaki, których matki cechowały silne wyrażanie emocji, częściej wyrażały swe emocje w przedszkolu.

Możliwe mechanizmy odpowiedzialne za podobieństwo w sposobie wyrażania emocji przez rodziców i dzieci:

Zaraźliwość emocjonalna -modelowanie stylu ekspresji

Czynniki genetyczne

Sposób reagowania rodziców na ekspresje emocjonalne dzieci, a socjalizacja emocji:

Dzieci, które karano za wyrażanie negatywnych emocji, stopniowo uczą się te emocje hamować lub ukrywać, jednak wraz z wiekiem stają się one skłonne do wyższego poziomu pobudzenia fizjologicznego w sytuacjach wywołujących negatywne emocje

Zachęty rodziców do kontrolowania przez dzieci ich emocji wiążą się z niską zdolnością dzieci do wyrażania współczucia (dotyczy głównie chłopców)

Zniechęcenie przez matkę do wyrażania przez dziecko swych emocji może uniemożliwić mu nabycie umiejętności rozpoznawania emocji innych

Dwulatki, których matki odpowiednio reagowały na ich objawy złości były mniej skłonne do wybuchu złości w zetknięciu ze złością innych dzieci i w większym stopniu były zdolne do pozytywnego reagowania na innych ludzi podczas nieobecności matki.

Dzieci, których matki optymalnie reagowały na ich strach, były mniej bojaźliwe w innych sytuacjach.

Wrażliwość matek na smutek ich 2-letnich dzieci wiązała się u tych dzieci z niskim poziomem afiliacji. Uspakajanie dziecka efektywnie redukuje jego stres, ale zmniejsza szanse na nauczenie się efektywnych metod radzenia sobie

Socjalizacja wyrażania i regulacji emocji Kontekst kulturowy

Reakcje rodziców na nieposłuszeństwo dzieci (w wieku przedszkolnym):

Japonia -matki częściej odwołują się do uczuć, aby skłonić dzieci do posłuszeństwa.

USA -matki częściej stosują bezpośrednie polecenia

Socjalizacja złości i agresji dzieci:

Plemię Kung -brak reakcji matek na skierowane wobec nich akty agresji dzieci, brak agresji i przyjazna współpraca wśród rówieśników

USA -matki zachęcają dzieci do agresji interpersonalnej, wzmacniają pragnienie zemsty, prowokują

Rozwój psychospołeczny Style przywiązania

Wskaźniki przywiązania:

Selektywny uśmiech społeczny- skierowany do znanych osób, przede wszystkim matki (występuje ok. 2-3 miesiąca życia)

Lęk przed obcymi- okazywanie niezadowolenia, niepokoju i ostrożności na widok nieznanych twarzy (pojawia się ok. 6 miesiąca życia)

Lęk przed rozstaniem- okazywanie rozpaczy i protestu w sytuacji rozdzielenia z opiekunem (występuje ok. 12 miesiąca życia)

Przywiązanie zapewniające poczucie bezpieczeństwa

Dzieci w nowym, nieznanym otoczeniu próbują badać otoczenie, a zwracają się do matek o pocieszenie, gdy go potrzebują

Przywiązanie lękowo-oporne: nie zapewniające poczucia bezpieczeństwa, z zachowaniami lękowo-opornymi

Dzieci w nowym, nieznanym otoczeniu nie badają otoczenia, wykazują skłonności do niepokoju, gdy matka je opuszcza, a gdy wraca, do reakcji ambiwalentnych (przywierają, potem odpychają)

Przywiązanie lękowo-unikowe: nie zapewniające poczucia bezpieczeństwa, zachowania lękowo-unikające

Dzieci są słabo przywiązane do matek i rzadko okazują niepokój lub rozpacz, gdy zostają same, a po powrocie matki słabo (lub w ogóle) nie reagują

Teoria Erika Eriksona

skupienie się na etapach rozwoju społecznego „połączenie teorii dziecięcej seksualności i wiedzy o fizycznym i społecznym wzrastaniu dziecka w rodzinie i społeczeństwie” (Erikson, 1980)

zasada epigenetyczna „epigeneza (biol.)-stopniowy rozwój zarodka przez stopniowe różnicowanie się komórek powstałych z podziału zygoty, a następnie tworzenie się tkanek, narządów i ich układów” (Słownik PWN)

8 stadiów rozwoju, obejmujących również wiek dorosły i starość

Stadia rozwoju opisane w kategoriach kryzysów i sił ego (cnót)

Rozwój emocjonalny Fazy rozwoju emocjonalnego

Rozwój emocjonalny obejmuje 3 fazy:

Nabywanie- jednostka nabywa i ćwiczy różnorodne emocje, uczy się ich okazywania oraz nazywania

Doskonalenie- w tej fazie następuje różnicowanie okazywania emocji, a także rozwija się umiejętność ich wiązania z kontekstem społecznym

Transformacja -dotyczy zmian w całym systemie emocjonalnym. Stany emocjonalne stają się elementem systemów myśli i zachowań.

W fazie NABYWANIA

Niemowlęta wkrótce po narodzinach dysponują sporym zasobem ekspresji emocji złości (gniewu? strachu?), radości i wstrętu

Niemowlęta szybko uczą się odczytywania ekspresji emocji podstawowych i najdalej w wieku 11 tygodni potrafią rozpoznać na twarzy matki ekspresję smutku, złości, strachu i szczęścia

Niemowlęta rozumieją znaczenie ekspresji emocji podstawowych i dostosowują swoje zachowanie do emocji okazywanych przez matkę

W fazie DOSKONALENIA:

Nie zmieniają się podstawowe znaczenie emocji, a jedynie sposób i miejsce ich wyrażania.

Nabywane są umiejętności, które umożliwiają dziecku ukrywanie przeżywania emocji

Rozwijane są elementy samokontroli emocjonalnej, tzn. umiejętność sterowania emocjami poprzez ich hamowanie lub podsycanie.

Okres niemowlęcy:

W trakcie zabaw „twarzą w twarz” z mamą kształtowany jest sposób wyrażania poszczególnych emocji

Mogą się pojawiać dysfunkcje emocjonalne -np. wtedy, gdy dziecko naśladuje ekspresję emocjonalną depresyjnej matki

Dzieciństwo:

Sposoby wyrażania emocji stają się coraz bardziej przystosowane do wymagań kulturowych i rodzinnych

Okres dojrzewania:

Rozwija się ekspresja emocji społecznych, np. okazywanie pogardy albo poczucia winy

Początkowa ma miejsce duża niezręczność w okazywaniu emocji, zwłaszcza tych związanych z zachowaniem dystansu i prywatności -ekspresje emocji interpretowane są jako wrogość.

TRANSFORMACJA

Dzieciństwo:

Pojawiają się transformacje doświadczeń emocjonalnych do systemów reprezentacji świata -np. różne style narracyjne w opowiadaniu historii związanymi z różnymi uczuciami.

Okres dojrzewania:

Doskonalenie mechanizmów emocjonalnych obejmuje wzrost świadomości zmian nastrojów

Wraz z wiekiem zmienia się wpływ kontekstu społecznego na sposób przeżywania emocji. Dla dziecka pierwszoplanowymi postaciami są członkowie rodziny i z tym kontekstem wiążą oni swoje życie emocjonalne. Dla nastolatka emocje zaczynają się łączyć z rówieśnikami.

Rozwój emocjonalny Empatia i rozwój moralny

Empatia-„reakcja afektywna bardziej odpowiadająca cudzej niż własnej sytuacji”(M.L. Hoffman)

Pięć trybów empatycznego pobudzenia:

Mimikra motoryczna i dodatnie sprzężenie zwrotne

Klasyczne warunkowanie

Bezpośrednie kojarzenie cechy ofiary lub jej sytuacji z własnym, bolesnym doświadczenie

Kojarzenie pośrednie (zapośredniczone przez semantyczne przetwarzanie informacji)

Przyjmowanie ról i zmiana perspektywy

Rozwój uczuć empatycznych u dzieci:

Reaktywny płacz noworodka

Egocentryczne cierpienie empatyczne(dystres) -dzieci reagują na cierpienie innych tak, jakby to one same cierpiały

Quasi-egocentryczne cierpienie empatyczne- dziecko zdaje już sobie sprawę z tego, że cierpi kto inny, ale myli swój stan wewnętrzny ze stanem innej osoby i robi dla niej to, co jemu przyniosłoby pocieszenie

Cierpienie empatyczne- uczucia dziecka zbliżają się do uczuć drugiej osoby, bo nie utożsamia już ono stanów wewnętrznych innych osób z własnymi odczuciami

Empatia dla doświadczenia innej osoby- wykraczająca poza bieżącą sytuację (np. chroniczna choroba, ubóstwo)

Regulacja emocjonalna a problemy z zachowaniem

Zaburzone zachowania u dzieci:

Internalizacja- zachowania skierowane ku sobie, takie jak lęk, wycofanie, depresja i uskarżanie się na dolegliwości somatyczne.

Eksternalizacja -zachowania skierowane na zewnątrz, takie jak hiperaktywność, agresja, zachowania aspołeczne i problemy z dyscypliną.

Zaburzenia internalizujące:

Krańcowa nieśmiałość

Lęki

Zahamowania w reakcji na bodźce

Nastroje depresyjne

Brak elastyczności w koncentracji na własnej osobie (dziewczęta)

Nadmierna samokontrola łącząca się z nastrojami depresyjnymi (dziewczęta)

Niekontrolowane zachowania agresywne w połączeniu ze skłonnościami depresyjnymi (chłopcy)

Słabsza adaptacja w nowych sytuacjach, pewność siebie, samokontrola (chłopcy).

Zaburzenia eksternalizujące:

Utrata panowania nad sobą

Wysoka reaktywność

Niska koncentracja uwagi

Wysokie pobudzenie motoryczne

Negatywne emocje (drażliwość, smutek, gniew, złość)

Brak umiejętności przystosowania i elastyczności.

Inteligencja emocjonalna przejawia się w 5 podstawowych zdolnościach:

Znajomość własnych przeżyć

Kierowanie emocjami

Zdolność motywowania się

Rozpoznawanie emocji u innych (empatia)

Nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi

WYKŁAD 9-10

Co to jest stres?

Stres psychologiczny to złożona reakcja emocjonalno-behawioralna, która pojawia się wtedy, gdy wymagania sytuacji (środowiska) przewyższają możliwości poradzenia sobie z nimi przez człowieka.

Stres obejmuje szereg zjawisk:

stres fizyczny- wynikający z przeciążenia organizmu narażonego na takie bodźce jak hałas czy praca w pośpiechu

stres incydentalny- reakcja na konkretne zdarzenie będące źródłem stresu, zwykle o charakterze zagrożenia

stres organizacyjny- związany z obecnością czynników specyficznych dla środowiska pracy

stres chroniczny- będący konsekwencją długotrwałego przeciążenia organizmu

stres traumatyczny- pojawiający się w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia osoby

Czynniki stresowe

Wśród czynników stresu można wyróżnić:

dramatyczne zdarzenia(zwykle obejmujące całe grupy), czyli różnego rodzaju katastrofy, wiążące się z bezpośrednim zagrożeniem życia lub zdrowia jednostki -charakteryzują się przeżywaniem ekstremalnie silnych emocji negatywnych, przeciążeniem systemu samoobrony psychologicznej i neurofizjologicznej oraz specyficznymi konsekwencjami reakcji pourazowej, w tym zespołu stresu pourazowego PTSD

poważne wyzwania i zagrożenia, często o charakterze krytycznych wydarzeń życiowych -dotyczą one spraw o ważnym znaczeniu dla celów życiowych jednostki i zakłócają jej funkcjonowanie w otoczeniu w na tyle radykalny sposób, że wymagają prowadzenia względnie istotnych i trwałych zmian w mechanizmach przystosowania jednostki

drobne, codzienne utrapienia

Czynniki stresu organizacyjnego Czynniki stresowe w środowisku pracy obejmują:

Warunki w pracy -obciążenie (lub przeciążenie) pracą, presja czasu, praca zmianowa, zmienność wymagań

Stosunki społeczne- brak wsparcia społecznego, konflikty, rywalizacja, styl sprawowania władzy

Struktura i kultura organizacyjna- poczucie osamotnienia, brak współpracy i współodpowiedzialności, zła komunikacja interpersonalna

Rola w organizacji- dwuznaczność i konfliktogenność roli, nieadekwatna do roli odpowiedzialność za zadania i ludzi, zbyt duża zależność

Źródła ekstraorganizacyjne- problemy rodzinne, trudności finansowe, konflikty w pracy i w domu, rozłąka z rodziną

Kariera zawodowa- brak perspektyw rozwoju, status zawodowy niezgodny z aspiracjami

Transakcyjna teoria stresu (Lazarus i Folkman)

Stres psychologiczny -zmiany występujące w psychologicznych mechanizmach regulacyjnych i czynnościach pod wpływem różnego rodzaju trudnych sytuacji.

Stres to „określona relacja między osobą, a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jego zasoby i zagrażająca jego dobrostanowi” (Lazarus i Folkman, 1984).

Ocena sytuacji stresowej

To, czy dana sytuacja (zdarzenie) stanie się źródłem stresu, oraz poziom i intensywność reakcji stresowej, zależy od wyniku subiektywnej oceny sytuacji stresowej:

ocena pierwotna- ocena stawki wchodzącej w grę w danej sytuacji, tzn. tego, czy zdarzenie jest ważne dla jednostki, jej dobrostanu oraz możliwości realizacji celów, oraz czy zdarzenie to jest sprzyjające (pozytywne), czy niesprzyjające (stresujące). Jeśli w wyniku oceny pierwotnej relacja łącząca jednostkę z otoczeniem zostanie uznana za stresującą, uruchamia się:

ocena wtórna- w której człowiek analizuje możliwości poradzenia sobie z sytuacją będącą źródłem stresu. Ocenie poddane zostają zasoby, jakimi dysponuje jednostka i ich adekwatność w danej sytuacji.

Wszystkie poziomy oceny są ze sobą powiązane i wpływają na siebie. Na jej przebieg i rezultat oprócz cech osoby oraz zdarzenia wpływa też wiele czynników kontekstowych i sytuacyjnych

Teoria zachowania zasobów (S.E. Hobfoll)Stres w ujęciu teorii Hobfolla

Założenia teorii zachowania zasobów (COR):

Ludzie dążą do uzyskania, utrzymania i ochrony tego, co jest dla nich cenne.

Ludzie starają się dbać o to, co jest dla nich cenne

Stres pojawia się, gdy:

istnieje groźba utraty zasobów

dochodzi do faktycznej utraty zasobów

zainwestowanie znacznej ilości zasobów jednostki nie przynosi oczekiwanego zysku

Teoria zachowania zasobów (S.E. Hobfoll)Typologia zasobów

Kategorie zasobów:

Zasoby materialne- obiekty fizyczne (dom, samochód) mające bezpośredni związek z przetrwaniem, ale też mające znaczenie dla samooceny (np. brylanty)

Zasoby osobiste- umiejętności oraz cechy osobowości

Zasoby stanu- obejmują zdrowie, zatrudnienie, pozycję społeczną, staż pracy, małżeństwo. Zasoby te dają dostęp do puli innych zasobów.

Zasoby energii- pieniądze, wiarygodność kredytowa i wiedza. Zasoby te można inwestować lub gromadzić oraz wymieniać na zasoby z pozostałych 3 kategorii.

Spirale zasobów i powiązania

Zasady działania zasobów na przestrzeni czasu:

Osoby dysponujące większymi zasobami są mniej narażone na ich utratę i mają większe szanse na uzyskanie zysku (przyrost zasobów)

Osoby pozbawione zasobów są bardziej narażone na skrajne konsekwencje straty

Niedostatek zasobów sprawia też, że strata początkowa pociąga za sobą kolejne

Ludzie posiadający zasoby są bardziej zdolni do osiągania zysków

Ludzie pozbawieni zasobów są skłonni przyjmować postawę defensywną i chronić to, co posiadają.

Symptomy stresu incydentalnego

Symptomy (objawy) stresu incydentalnego to:

Symptomy fizjologiczne- zmiany w funkcjonowaniu organizmu związane z jego pobudzeniem do działania (walki lub ucieczki)

Symptomy emocjonalno- behawioralne- silna reakcja emocjonalna powodująca mobilizację rezerw ustrojowych (opóźnienie zmęczenia fizycznego oraz zmniejszenie odczuwania bólu jako rezultat działania emocji).

Symptomy poznawcze- stres wpływa na procesy poznawcze w ten sposób, że obniża sprawność myślenia i zdolność uczenia się.

Symptomy fizjologiczne stresu incydentalnego to:

Zwiększona aktywność bioelektryczna mózgu (możliwość rejestracji za pomocą EEG)

Zwiększony poziom pobudzenia obwodowego układu nerwowego związany z ogólną mobilizacją zasobów energetycznych organizmu:

Oczy -wytrzeszcz oczu, rozszerzenie źrenic

Twarz -bladość twarzy (odpływ krwi, skurczenie się drobnych naczyń krwionośnych)

Dłonie -pocą się w celu zwiększenia swojej lepkości

Mięśnie -napinają się w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych

Usta -zwiększona częstość oddechu, suchość w ustach

Objawy trudniej dostrzegalne:

Serce i układ krążenia -wzrasta częstość uderzeń serca, zwężenie naczyń w jamie brzusznej i rozszerzenie w kończynach, zwiększenie krzepliwości krwi oraz ilości tlenu i glukozy we krwi, zwiększenie ciśnienia krwi

Układ trawienia -czynności trawienia i wydzielania ulegają zahamowaniu, zwężenie się naczyń krwionośnych w układzie trawiennym (odczucie ściskania w żołądku)

Pęcherz -pojawia się uczucie parcia

Nadnercza -zwiększenie wydzielania adrenaliny i innych hormonów

Symptomy stresu organizacyjnego

Symptomy (objawy) stresu organizacyjnego to:

Symptomy psychologiczne- alienacja, lęk, nuda, obniżona samoocena, obniżony nastrój spadek motywacji do pracy, wrogość, irytacja, niezadowolenie z pracy i z życia

Symptomy behawioralne- absencja, błędy w działaniu, wypadki, złe pełnienie roli zawodowej, zachowania agresywne, nadużywanie alkoholu, uzależnienia ,nadmierne karanie, mała wydajność pracy, rezygnacja z pracy

Symptomy zdrowotne- choroba somatyczna, choroba psychiczna, nerwice

Długotrwały stres organizacyjny wiąże się ze zwiększoną podatnością na choroby psychosomatyczne, a także różnego rodzaju zaburzenia funkcjonowania. Konsekwencją niepowodzeń w przeciwdziałaniu stresowi mogą być zaburzenia psychiczne(nerwice, psychozy) i dewiacje społeczne(uzależnienia, przestępczość, samobójstwa).

Specyficzny dla chronicznego stresu organizacyjnego jest jego związek z pojawieniem się takich deficytów funkcjonowania zawodowego, jak pracoholizm i wypalenie zawodowe. Nieefektywne radzenie sobie z nadmiernym obciążeniem może też wiązać się z pojawieniem się wyuczonej bezradności oraz stosowaniem nieefektywnych, obronnych (unikowych) strategii działania, np. samoutrudniania.

Stres i radzenie sobie ze stresem Style, strategie, procesy

Styl radzenia sobie ze stresem -trwała, osobowościowa dyspozycja jednostki do określonego zmagania się z sytuacjami stresowymi.

Strategia radzenia sobie ze stresem- poznawcze i behawioralne wysiłki, jakie jednostka podejmuje w konkretnej sytuacji stresowej

Proces radzenia ze stresem- ciąg zmieniających się w czasie strategii, związanych ze zmianami sytuacji i zmianami stanu psychofizycznego jednostki

Proces radzenia sobie (Lazarus i in.)

Radzenie sobie ze stresem (coping) to „stale zmieniające się (dynamiczne), poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obniżające lub przekraczające jej zasoby”

Proces radzenia sobie ze stresem pełni dwie funkcje:

instrumentalną- zorientowaną na rozwiązanie problemu, który był źródłem stresu, poprzez podjęcie (lub zmianę) określonego działania, albo zmianę zagrażającego otoczenia

uregulowanie emocji- obniżenie przykrego napięcia i innych negatywnych stanów emocjonalnych, oraz stymulowanie emocji w celu mobilizacji ich działania

Style radzenia sobie (CISS)

Nastawione na problem(zadaniowe) -tendencja do podejmowania wysiłków zmierzających do rozwiązania problemu poprzez poznawcze przekształcenia lub próby zmiany sytuacji. Główny nacisk położony jest na zadanie lub planowanie rozwiązania problemu

Nastawione na emocje- tendencja do koncentracji na sobie, na własnych przeżyciach emocjonalnych, takich jak złość, poczucie winy, napięcie. Osoby te mają także tendencję do myślenia życzeniowego i fantazjowania. Działania takie mają na celu zmniejszenie napięcia emocjonalnego związanego z sytuacją stresową. Czasami jednak mogą powiększać poczucie stresu, powodować wzrost napięcia lub przygnębienie.

Nastawione na unikanie- tendencja do wystrzegania się myślenia, przeżywania i doświadczania tej sytuacji. Styl ten może przyjmować dwie formy: a) angażowanie się w czynności zastępcze (np. oglądanie telewizji, myślenie o sprawach przyjemnych, sen);

b) poszukiwanie kontaktów towarzyskich

Style radzenia sobie (S. Miller)

Według S. Miller zasadniczą rolę w radzeniu sobie ze stresem odgrywa stosunek jednostki do informacji o sytuacji stresowej. Wyróżniono dwa niezależne wymiary (style):

Tendencja do poszukiwania informacji(high monitoring)

Tendencja do unikania informacji(high blunting)

Do pomiaru tych stylów opracowano Miller Behavioral Style Scale

Strategie radzenia sobie (Carver i in.)

W C.S. Carver i współpracownicy proponując wielowymiarowy model zmagania się ze stresem argumentują, iż analiza procesu zmagania się ze stresem i roli w nim czynników poznawczych i osobowościowych wymaga wyodrębnienia większej różnorodności strategii.

Dla przykładu -w ramach stylu skoncentrowanego na emocjach wyróżnić można zarówno tendencję do akceptowania, jak i odrzucania wiedzy o sytuacji trudnej. Obydwie te klasy reakcji prowadzą do podobnych rezultatów na poziomie samokontroli emocjonalnej, lecz wiążą się z uruchamianiem czasem zupełnie różnych zachowań, co prowadzi do odmiennych konsekwencji w zakresie adaptacji i rozwoju.

C.S. Carver i współpracownicy wyróżniają następujące strategie zmagania się ze stresem:

aktywne radzenie sobie(koncentruję moje wysiłki, aby coś z tym zrobić; podejmuję dodatkowe działanie, aby pozbyć się problemu)

planowanie(tworzę plan działania, myślę intensywnie o tym, co zrobić)

osłabianie konkurencyjnych aktywności(odkładam inne sprawy, aby skupić się na tym)

powstrzymywanie działania(zmuszam się do poczekania, aż nadejdzie właściwy czas na działanie; powstrzymuję się przed zrobieniem czegoś zbyt szybko)

poszukiwanie instrumentalnego wsparcia społecznego(pytam ludzi, którzy mieli podobne doświadczenia, co należy robić)

poszukiwanie emocjonalnego wsparcia społecznego(mówię komuś, co czuję; poszukuję zrozumienia i akceptacji u innych)

pozytywna reinterpretacja(poszukuję dobrych stron tego, co się stało; staram się rozwinąć w rezultacie tego doświadczenia)

akceptacja(uczę się z tym żyć; akceptuję to, co się stało i to, że to się już nie zmieni)

zwrot ku religii(szukam pomocy Boga; modlę się więcej, niż dotychczas)

skupienie się na emocjach(wyrzucam z siebie swoje uczucia; czuję się zaniepokojony i bardzo się tego obawiam)

wyparcie(mówię sobie „to niemożliwe”; odrzucam wiarę, że to mogło się stać)

unikanie działania(po prostu rezygnuję z osiągania moich celów; ograniczam wysiłek, jaki wkładam w rozwiązanie tego problemu)

unikanie myślenia(oddaję się marzeniom o innych rzeczach; idę do kina lub oglądam TV, żeby mniej o tym myśleć)

unikanie z wykorzystaniem używek(piję alkohol, albo biorę narkotyki, żeby mniej o tym myśleć)

Strategie radzenia sobie (E. Heim)

Podstawą stworzenia the Bernese Coping Modes były wieloletnie obserwacje dokonywane w czasie pracy klinicznej z chorymi somatycznie. W efekcie opracowano wywiad strukturalizowany, który uwzględnia trzy wymiary strategii radzenia sobie ze stresem związanym z chorobą:

Radzenie sobie dotyczące czynności

Radzenie sobie o charakterze poznawczym

Radzenie sobie dotyczące emocji

Radzenie sobie dotyczące czynności

Aktywność jako ucieczka -podejmowanie działań zastępczych

Altruizm -podejmowanie działań ze względu na innych

Aktywne unikanie -nie podejmowanie leczenia, nie przyjmowanie leków itp.

Aktywność twórcza -realizowanie czegoś konstruktywnego, na co nie było czasu przed chorobą

Kompensacja -natychmiastowe zaspokajanie własnych zachcianek sprawiających przyjemność

Wycofanie społeczne -potrzeba bycia w izolacji, aby mieć warunki do refleksji

Przejawianie inicjatywy -poszukiwanie informacji, zwracanie się o pomoc, współpraca w leczeniu

Domaganie się uwagi i opieki -potrzeba opowiadania i bycia słuchanym

Radzenie sobie o charakterze poznawczym

Odwracanie uwagi -przenoszenie uwagi z choroby na inne sprawy

Akceptacja -akceptacja choroby może być połączona z rezygnacją, albo z aktywnym działaniem

Dysymulacja -minimalizowanie i wypieranie objawów choroby

„zachowanie twarzy” -samokontrola w obecności innych

Analizowanie problemu -rozpoznawanie, rozważanie, decydowanie

Relatywizacja -porównywanie swojej sytuacji z innymi

Religijność -szukanie wsparcia w religii, modlenie się

„Przeżuwanie” -stałe rozmyślanie o tym, co się stało

Nadawanie znaczenia -zmiana hierarchii, przewartościowanie

Wiara w siebie -pozytywna ocena własnych możliwości

Radzenie sobie dotyczące emocji

Bunt -protest wobec choroby i jej konsekwencji

Wyrażanie emocji -ekspresja emocji i uczuć

Supresja -nie dopuszcza się do uczuć adekwatnych do sytuacji

Optymizm -przekonanie, że trudności zostaną przezwyciężone

Pasywna współpraca -przenoszenie odpowiedzialności na inną osobę, powierzanie się komuś w opiekę

Rezygnacja, fatalizm -utrata nadziei

Samooskarżanie -poszukiwanie błędów w sobie, poczucie winy

Wyrażanie gniewu -ekspresja gniewu, złości, irytacji

Techniki relaksacyjne

Do najczęściej stosowanych technik autogennej relaksacji należą:

Relaksacja neuromięśniowa

Medytacja

Kontrolowane oddychanie

Biofeedback -różne formy biologicznego sprzężenia zwrotnego

Techniki relaksacyjne

Stosowanie technik relaksacyjnych:

Może wywołać chwilowy stan trofotropowy- stan czuwania o obniżonym poziomie funkcjonowania hipometabolicznego, charakteryzujący się ogólnym zmniejszeniem aktywności psychofizjologicznej. Stan ten prowadzi do zdrowia, ponieważ:

jest całkowitym przeciwieństwem współczulnej reakcji stresowej

zdaje się sprzyjać psychofizycznej regeneracji organizmu

Regularne praktykowanie technik relaksacyjnych może wytworzyć stan obniżonej aktywności układu limbicznego i podwzgórza, co powoduje kształtowanie się mniej lękowej postawy („profilaktyka antystresowa”)

Typy medytacji:

Powtarzanie myśli

Powtarzanie czynności fizycznej

Kontemplacja problemu

Koncentracja wizualna

WYKŁAD 11

Krytyczne wydarzenie życiowe Koncepcja Holmesa i Rahe'a (1967)

Krytyczne wydarzenia życiowe(life change events) to znaczące emocjonalnie wydarzenia dotyczące ważnych spraw w życiu jednostki.

Kiedy w życiu człowieka występują pewne zewnętrzne zmiany, które wymagają od niego poważnego wewnętrznego psychicznego przystosowania się, wówczas pojawia się u niego tendencja częstego zapadania na choroby.

Skala Ponownego Przystosowania Społecznego służy(ła) do orientacyjnej oceny nasilenia wydarzeń w ciągu roku, a badania przy jej pomocy wykazały, że nagromadzenie się w krótkim czasie wydarzeń zmiany życiowej obniża odporność organizmu i jest czynnikiem ryzyka.

Koncepcja S.-H. Filipp (1992)

Specyficzne znaczenie krytycznych wydarzeń życiowych polega na tym, że dotyczą one spraw o ważnym znaczeniu dla celów życiowych jednostki i zakłócają funkcjonowanie jednostki w otoczeniu w na tyle radykalny sposób, że wymagają prowadzenia względnie istotnych i trwałych zmian w mechanizmach przystosowania jednostki.

Rola oceny poznawczej w interpretacji wydarzenia życiowego i jego znaczenia oraz kierowaniu procesami przystosowania

Długofalowe konsekwencje wprowadzania zmian w mechanizmach przystosowania jednostki

Teoria zachowania zasobów (S.E. Hobfoll)Stres ekstremalny

Stres ekstremalny w sytuacji katastrofy:

wiąże się z poważnymi stratami zasobów

jest nie tyle efektem końcowym, co bolesnym systemem ostrzegawczym i aktywizuje system reakcji biopsychospołecznych, takich jak:

reakcja czujności

dokonanie oceny niebezpieczeństwa

wybór strategii radzenia sobie

uruchamia gwałtowne cykle strat i zysków

PTSD -zespół stresu pourazowego PTSD (ang. Post traumatic stress disorder) -zespół stresu pourazowego, to zaburzenie lękowe o charakterze przedłużonej lub opóźnionej reakcji na zagrożenie, spowodowane przez stres o dużej sile, powodujący kryzys psychiczny, przekraczający ludzkie przeżywanie (wojna, gwałt, przebywanie w obozie koncentracyjnym).

Początek zaburzenia występuje po okresie latencji, który może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy.

Przebieg stresu pourazowego ma charakter zmienny, ale w większości przypadków można oczekiwać ustąpienia objawów.

U niektórych osób zaburzenie może utrzymywać się przez wiele lat i przejść w trwałą zmianę osobowości

Zespół stresu pourazowego Kryteria diagnostyczne PTSD

Kryteria diagnostyczne PTSD według DSM-IV:

A. Osoba doświadczyła zdarzenia traumatycznego, podczas którego spełnione zostały obydwa kryteria:

Osoba doświadczyła, była świadkiem lub została skonfrontowana ze zdarzeniem które pociągnęło ze sobą śmierć, zranienie lub zagrożenie fizycznej integralności siebie lub innych (lub poczucie zagrożenia takim wydarzeniem)

Reakcję osoby charakteryzował intensywny strach, bezradność lub przerażenie

B. Traumatyczne wydarzenie jest stale lub na nowo przeżywane w jeden (lub więcej) ze sposobów:

Powracające, intruzywne, powodujące dystres/cierpienie wspomnienia zdarzenia (obrazy, myśli lub doznania zmysłowe)

Powracające, powodujące dystres/cierpienie sny, w których pojawia się zdarzenie traumatyczne

Nagłe działanie lub czucie się tak, jakby traumatyczne zdarzenie nastąpiło ponownie

Intensywny dystres podczas ponownego kontaktu z zewnętrznymi lub wewnętrznymi sygnałami symbolizującymi lub przypominającymi aspekt zdarzenia traumatycznego

C. Uporczywe unikanie bodźców skojarzonych z traumą i zmniejszanie ogólnej reaktywności*), na co wskazują 3 (lub więcej) z wymienionych objawów:

Usiłowanie unikania myśli, uczuć lub rozmów związanych z traumą

Usiłowanie unikania aktywności, miejsc lub osób wywołujących wspomnienie traumy

Niezdolność przypominania sobie ważnych aspektów traumy

Znacząco zmniejszone zainteresowanie bądź udział w ważnych aktywnościach

Poczucie wyobcowania, odizolowania od innych ludzi

Ograniczony zakres doznawanych emocji

Poczucie braku perspektyw na przyszłość

D. Utrzymujące się objawy zwiększonego pobudzenia, co wskazuje dwa (lub >) z poniższych objawów:

Trudności z zasypianiem lub snem

Drażliwość lub wybuchy gniewu

Trudności w koncentrowaniu się

Nadmierna czujność

Nasilona reakcja orientacyjna (przestrachu)

E. Czas trwania zaburzenia dłuższy niż jeden miesiąc

F. Zaburzenie powoduje istotny klinicznie dystres lub upośledzenie społecznego, zawodowego bądź innych aspektów funkcjonowania

Zespół stresu pourazowego Trauma a tworzenie reprezentacji zdarzeń

Specyficzne cechy tworzenia reprezentacji zdarzeń w traumie:

nieustanna aktywizacja biologicznych reakcji na stres w przypadkach zetknięcia się z bodźcami przypominającymi traumę

przy traumatycznym poziomie stresu układ hipokampa przestaje funkcjonować, a układ ciała migdałowatego staje się nadreaktywny, co daje fragmentaryczne (a nie czasowo-przestrzenne i spójne) kodowanie

oparty na hipokampie system kategoryzacji pamięci przestaje funkcjonować pozostawiając wspomnienia zakodowane jako stany afektywne lub percepcyjne

zablokowane kodowanie werbalne -ślady pamięciowe nie są zorganizowane w spójną całość

zdarzenia zakodowane na poziomie sensoryczno-motorycznym i afektywnym

osoba skupiona wyłącznie na wyzwalających strach cechach wydarzenia

dostęp do śladów pamięciowych związanych z traumą kosztem innych wspomnień

zaburzenia koncentracji uwagi

lęk dominującą emocją, co blokuje proces semantyzacji

uszkodzenie kory przedczołowej, upośledzona pamięć operacyjna, myślenie oraz rozumowanie wyższego szczebla

Zespół stresu pourazowego Psychobiologiczne konsekwencje

Długotrwałe utrzymywanie się reakcji stresowej prowadzi do złożonych konsekwencji psychobiologicznych, m.in:

dysocjacja -wyłączenie się z zewnętrznego świata i skierowanie uwagi na bodźce płynące ze świata wewnętrznego

pierwszą reakcją na utrzymujące się zagrożenie może być znieruchomienie w sensie dosłownym lub tzw. psychiczne zamrożenie (freezing)

może to pociągać za sobą oszołomienie, odrętwienie, marzenia na jawie, fugę, fantazje, derealizacje, depersonalizację, omdlenie i katatonię

Reakcja na traumę jest najczęściej kombinacją dwóch pierwotnych wzorców adaptacyjnych: pobudzenia i dysocjacji

analgezja postresowa(zniesienie reakcji na ból) -u osób z PTSD narażenie na działanie bodźca przypominającego oryginalny uraz powoduje odpowiedź układu opioidowego. Stres analgezji postresowej polega na wstrzymaniu ruchowych i afektywnych reakcji, na rzecz takich, które pozwalają organizmowi przezwyciężyć bezpośrednie skutki stresu

nadwrażliwość- silna stymulacja centralnego układu nerwowego może stać się przyczyną trwałych zmian neuronalnych, które w negatywny sposób wpływają na uczenie się, habituację i dyskryminację bodźców.

Moderatory skutków stresu

Czynnikami chroniącymi człowieka przed szkodliwymi skutkami ekstremalnego stresu są:

Czynniki osobowości i temperamentu

poczucie kontroli

twardość

poszukiwanie wrażeń

Czynniki środowiskowe

wsparcie społeczne

sytuacja rodzinna

pozytywne doświadczenia życiowe

Zespół stresu pourazowego -ofiary katastrof Wsparcie społeczne a rozwój PTSD

Wsparcie społeczne:

pomoc materialna, emocjonalna, informacyjna, towarzyska

otrzymywane rzeczywiście vs. spostrzegane

aby było skuteczne, powinna zaistnieć interakcja między dawcą a odbiorcą wsparcia

Źródłem wsparcia społecznego w obliczu traumy są:

najbliższa rodzina

przyjaciele

instytucje lokalne i państwowe

organizacje pozarządowe i inicjatywy społeczne

media

Zespół stresu pourazowego -ofiary katastrof Deterioracja wsparcia społecznego

Deterioracja wsparcia społecznego to obniżone poczucie wsparcia w obliczu katastrof. Jest ona wynikiem oddziaływania takich czynników, jak:

odcięcie ofiar katastrof od ważnych źródeł wsparcia wskutek fizycznej izolacji, śmierci, okaleczeń

osoby, które mogłyby być źródłem wsparcia (np. członkowie rodziny, sąsiedzi) sami mogli zostać ofiarami klęski

wskutek katastrofy zmienia się struktura i jakość więzi społecznych (często nieodwracalnie)

Główną siłą przeciwdziałającą deterioracji wsparcia społecznego jest mobilizacja wsparcia społecznego(Kaniasty i Norris)

Salutogenetyczna koncepcja stresu Aarona Antonovskyego

Główne założenia:

Stres jest elementem życia, a stresory są powszechne. Nie zawsze są to czynniki patogenne -mogą również sprzyjać zdrowiu.

Nie należy koncentrować się na stresorach, ale na zasobach umożliwiających radzenie sobie ze stresem.

Stresory sprzyjają wzbudzaniu reakcji adaptacyjnych, w których wykorzystuje się i wzbogaca zasoby odpornościowe.

Wpływ stresu na zdrowie może być pozytywny, a zależy to od wyniku transakcji pomiędzy poziomem obciążenia stresorami a zasobami.

Ważna rola „metazasobu” jakim jest poczucie koherencji- zrozumiałości, zaradności i sensowności

Rozwój po traumatyczny R.G. Tedeschi i L.G. Calhoun (2004)

Znaczące kryzysy życiowe są okazją do znaczących zmian w życiu człowieka.

Rozwój po traumatyczny to pozytywna zmiana, która następuje w człowieku w rezultacie przeżycia przez niego traumatycznego wydarzenia. Zmiana ta dokonuje się w podstawowych schematach świata i „ja”.

Rozwój potraumatyczny polega na restrukturyzacji (przebudowie) reprezentacji poznawczych świata w taki sposób, że w rezultacie zwiększa się poczucie rozumienia przez jednostkę sensu jej życia.

Rozwój potraumatyczny Obszary zmian rozwojowych

Podstawowe obszary, w jakich dokonuje się rozwój potraumatyczny, to:

zwiększenie znaczenia życia i zadowolenia z niego, odkrycie radości życia

poprawa i pogłębienie relacji z innymi ludźmi

zwiększenie poczucia osobistej siły (personal strenght)

odkrycie nowych możliwości w swoim życiu

rozwój duchowy

Rozwój potraumatyczny Wpływ czynników osobowości

Resilience, twardość, optymizm czy poczucie koherencji to cechy osobowości, które łączą się z większą odpornością na stres oraz stosowaniem bardziej adaptacyjnych strategii radzenia sobie ze stresem.

Osoby o bardzo wysokim poziomie resilience, twardości, optymizmu i poczucia koherencji podlegają rozwojowi potraumatycznemu w niewielkim stopniu.

Osoby o bardzo niskim poziomie tych cech w wyniku traumatycznego przeżycia podlegają destrukcji.

Proces wzrostu potraumatycznego Model Calhoun i Tedeschi (1998)

Wybrane konstrukty (elementy procesu):

Ujawnienie się (disclosure) i uzyskanie wsparcia społecznego -inni ludzie oferują dobre opowieści (craft narratives) wyjaśniające, co się stało i dlaczego, odpowiednie metafory, oraz inną perspektywę spojrzenia na problem

Ruminacje- nieustanne rozmyślanie o krytycznym zdarzeniu, jego przyczynach i konsekwencjach, oraz o tym, co dalej będzie.

Zmiana planów życiowych i sposobów rozumienia świata (worldview) -rezygnacja z nieosiągalnych celów i formułowanie nowych celów; zmiana sposobów pojmowania świata na takie, które pozwalają zrozumieć traumę

WYKŁAD 12-13

Procesy motywacyjne są to procesy organizujące, ukierunkowujące i pobudzające czynności systemu nerwowego (w tym procesy psychiczne) tak, aby sterowana przez te czynności aktywność osiągała cele określone treścią motywów.

Motywy to czynniki które:

-skłaniają do ukierunkowanej aktywności określonego rodzaju (stymulatory)

-powstrzymują pewne kierunki aktywności (inhibitory)

Aktywność człowieka jest najczęściej polimotywacyjna

Teorie motywacji w głównych systemach teoretycznych

Teorie instynktów- motywacja jako gotowość do wykonania utrwalonych wzorców zachowania

Psychodynamiczna teoria motywacji -popędy, redukcja napięcia jako mechanizm motywacyjny

Behawiorystyczna teoria motywacji -zależność między wzmocnieniem a gotowością do podjęcia zachowania

Psychologia humanistyczna- potrzeby niedoboru i potrzeby wzrostu

Psychologia poznawcza- źródłem motywacji jest przetwarzanie informacji

Teorie motywacji Ewolucyjne podejście do motywacji

Teorie instynktów- motywacja jako gotowość do wykonania utrwalonych wzorców zachowania

Podstawowe pojęcia:

-Instynkt (popęd)-biologicznie ukształtowany stereotypowy wzorzec postępowania

•Instynkt rodzicielski, rozrodczy, migracji itp.

-Wrodzony mechanizm wyzwalania- nie wymagający uczenia się bodziec lub zespół bodźców stanowiący konieczny i wystarczający warunek wystąpienia zachowania instynktowego

•Bodźce wyzwalające: kształt, barwa, zapach, kierunek ruchu itp.

Nawet silny instynkt sam w sobie nie uruchamia zachowania -konieczny jest bodziec wyzwalający

Zasada podwójnej kwantyfikacji: uruchomienie zachowania jest efektem interakcji siły działania popędu i siły działania bodźca wyzwalającego, a zatem:

-Przy silnym popędzie wystarcza słaby bodziec wyzwalający, aby uruchomić zachowanie

-Przy słabym popędzie do uruchomienia zachowania konieczny jest silny bodziec wyzwalający

Teorie motywacji Psychodynamiczna teoria motywacji Podstawowe założenia:

-Źródłem wszelkich zachowań jest energia psychiczna

-Mechanizmem motywacyjnym jest redukcja napięcia

-Zachowania są ukierunkowane przez wrodzone popędy: popęd życia (czyli popęd seksualny) oraz popęd przeżycia (np. głód)

-Motywy ludzkiego zachowania mają charakter nieświadomy

Konflikt -id, ego i superego pozostają w nieustannym konflikcie, bo konfliktowe są ich motywy i cele.

Konflikt toczący się między ego, id i superego „wewnątrz” osobowości wywołuje lęk neurotyczny lub lęk moralny oraz motywację do podejmowania działań broniących przed lękiem

-Lęk obiektywny -powstaje w wyniku niebezpieczeństwa lub zagrożenia w otoczeniu zewnętrznym.

-Lęk neurotyczny -rodzi się z opozycji celów id i ego.

•lęk nieokreślony- stała obawa, że przydarzy się coś strasznego

•fobia -intensywny, irracjonalny strach

•reakcja paniki

-Lęk moralny (przeżywany jako wstyd lub poczucie winy)-rezultat konfliktu między impulsami id a superego.

Mechanizmy obronne -sposoby radzenia sobie z lękiem

Wyparcie

Zaprzeczenie

Reakcja upozorowana

Projekcja

Przemieszczanie

Sublimacja

Izolacja

Intelektualizacja

Racjonalizacja

Anulowanie

Regresja

Identyfikacja z agresorem

Teorie motywacji Behawiorystyczna teoria motywacji Podstawowe pojęcia:

-popęd- wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub siła oddziaływania czynnika negatywnego

•popędy pierwotne -nie wymagają uczenia się (np. głód)

•popędy wtórne -wymagają uczenia się (np. głód nikotynowy)

-pobudka(przynęta) -to obiekt lub stan mający zdolność redukowania lub zmniejszania wielkości popędu

-wzmocnienie każdy obiekt lub stan rzeczy, który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodźca (popędu i/lub pobudki)

Prawdopodobieństwo wykonania reakcji (gotowość do podjęcia określonego zachowania) zależy od:

-wielkości wzmocnienia(nagrody)

•funkcję nagrody spełnia też brak kary, czyli wzmocnienia negatywnego

-odstępu czasowego między reakcją a wzmocnieniem

-częstości wzmocnień

•im większa częstość nagrody ,tym większa gotowość do zachowania

•jednak w miarę ponawiania tej samej nagrody jej wartość motywacyjna maleje

-regularności wzmocnień

Teorie motywacji Teoria potrzeb i psychologia humanistyczna Podstawowe założenia:

-wszystkie ludzkie działania można wyjaśnić przy pomocy ograniczonej ilości potrzeb:

•niedoboru (np. podstawowe potrzeby fizjologiczne)

•wzrostu (rozwoju)

-ludzie są z natury dobrzy i mają wrodzoną (biologiczną) skłonność do rozwoju i dojrzewania

-ludzie dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb i rozwoju potrafią ocenić, co jest dla nich dobre, a co złe -a zatem to, do czego dążymy, zależy od naszej oceny korzyści

Teorie motywacji Motywacja w psychologii poznawczej Podstawowe poznawcze mechanizmy motywacyjne to:

-Ciekawość poznawcza -ciekawość i uruchamiane przez nią dążenia często mają większe oddziaływanie motywacyjne niż podstawowe potrzeby

-Oczekiwania -im wyższe oczekiwania, tym wyższa motywacja i lepsze osiągane wyniki

-Niezgodność poznawcza -sytuacja, w której następuje niezgodność poznawcza, jest przykra. Wielkość dysonansu poznawczego zależy od:

•wielkości różnicy między danymi poznawczymi

•stopnia ważności niezgodnych danych

•stopnia usuwalności niezgodności

Rodzaje motywacji Motywacja braku vs. motywacja wzrostu

Motywacja homeostatyczna -motywacja braku:

Gdy potrzeby są niezaspokojone, rodzi się napięcie energetyczne wywołujące negatywne emocje, co prowadzi do podjęcia działań prowadzących do odzyskania równowagi wewnętrznej (homeostazy)

Motywacja heterostatyczna -motywacja wzrostu:

Dotyczy takich motywów, jak dążenie do sensu życia, potrzeba samorealizacji, czy żądza władzy. Nie podlegają one prawom „napięcie-ulga”, ale działają według zasady „apetyt rośnie w miarę jedzenia”.

Głód i jedzenie Skąd wiemy, co jeść? Jemy po to, by:

-Uzyskać energię -tłuszcze, węglowodany, białka

-Uzyskać materiał do budowania komórek oraz tworzenia potrzebnych substancji chemicznych (np. neuroprzekaźników) -aminokwasy, minerały, witaminy,

Dobór pokarmów:

-Wrodzone preferencje smakowe (np. wobec słodkich i słonych pokarmów)

-Wyuczone preferencje smakowe

-Modelowanie społeczne

Głód i jedzenie Skąd wiemy, czego nie jeść? Mechanizmy obrony przed toksynami:

-Zmysły smaku i zapachu -emocja wstrętu

-Reakcje krztuszenia się, wypluwania, wymiotowania -reakcje automatyczne

•mdłości odczuwane przez kobiety ciężarne

-Warunkowanie -uczenie się związku między zjedzeniem czegoś, a chorobą

•mdłości wobec pokarmów spożywanych w trakcie chemio-lub radioterapii

-Współczesnym problemem jest brak naturalnych mechanizmów przed konsekwencjami odkładania się w organizmie małych dawek trujących substancji

Anoreksja: Jadłowstręt psychiczny (z grec. an-brak, pozbawienie ,orexis -apetyt Anorexia nervosa) -choroba cywilizacyjna polegająca na utracie wagi wywołanej przez osobę chorą, z objawami dysmorfofobii, w której odczuwa ona lęk, ponieważ nie spełnia wymogów współczesnego świata co do własnego wyglądu oraz w sposób zaburzony spostrzega własne ciało. Lęk przybiera postać uporczywej idei nadwartościowej, w związku z czym pacjent wyznacza sobie niski limit wagi.

Dwa typy anoreksji:

-anoreksja restrykcyjna

-anoreksja bulimiczna

Biochemiczne podłoże anoreksji:

-Uszkodzenie części bocznej podwzgórza -zwierzęta z takim uszkodzeniem zaprzestają jedzenia / jedzą dużo mniej.

-Hipoteza „serotoninowa” -badania przeprowadzone przez dr Ursulę Bailer sugerują, że u większości badanych pacjentek chorych na anoreksję niektóre obszary mózgu produkowały i zużywały kilkakrotnie więcej serotoniny, niż u zdrowego człowieka. Anoreksja może być zjawiskiem wtórnym -reakcją na nieustanny, paraliżujący lęk spowodowany nadmiarem neuroprzekaźnika

Kryteria diagnostyczne:

-przeżywa silny lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością, nawet jeśli ma niedowagę;

-nie chce utrzymać wagi w granicach normy dla swojego wieku i wzrostu, co nie jest spowodowane żadnym schorzeniem fizycznym ani psychicznym;

-jej BMI jest równy lub mniejszy od 17,5;

-nieprawidłowo ocenia wagę własnego ciała, wymiary i sylwetkę;

-lekceważy skutki nagłego spadku wagi;

-w okresie dojrzałości płciowej (po okresie pokwitania) cierpi na wtórny brak miesiączki w ciągu co najmniej 3 miesięcy;

-spożywa posiłki w samotności (ze wstydu przed innymi);

-gotuje dla innych tzw. "zdrowe posiłki";

-uprawia intensywne ćwiczenia fizyczne;

-kłamie o ilości zjedzonych posiłków;

-główny temat rozmów z osobą chorą to jedzenie, kalorie, zawartość tłuszczu w produktach i diety.

WYKŁAD 14

Sterowanie wywieranym wrażeniem

Autoprezentacja= kształtowanie (kontrola) sposobu, w jaki spostrzegają nas inni ludzie

Funkcje autoprezentacji:

1. ułatwia wpływ na innych i pozyskanie dóbr lub uniknięcie strat

2. ułatwia utrzymanie pozytywnej samooceny i/lub konstrukcję własnej tożsamości

3. regulacja emocji -nasila pozytywne, a osłabia negatywne emocje

4. regulacja kontaktów społecznych -zapewnia szybkie rozeznanie kto jest kim i sprawny przebieg interakcji społecznych

Wyznaczniki natężenia skłonności do autoprezentacji Jesteśmy tym bardziej motywowani do autoprezentacji:

a) im silniej wierzymy, że sposób spostrzegania nas przez innych ludzi decyduje o osiągnięciu naszych celów (szczególnie gdy osiąganie celów ma charakter publiczny, inni kontrolują możliwość osiągnięcia celu, -przełożeni; złudzenie szefa -oczekujemy kontaktów z tymi innymi także i w przyszłości);

b) im bardziej zależy nam na tym celu(np. wskutek jego niedostępności, konkurencji ze strony innych przy ubieganiu się o pracę)

c) im bardziej zależy nam na aprobacie innych (wskutek ich atrakcyjności, wskutek naszych kłopotów z samooceną lub silnej osobowościowej potrzebie aprobaty społecznej)

d) im większa jest rozbieżność między pożądanym a rzeczywistym obrazem naszej osoby, jaki mają inni (np. kiedy ponieśliśmy niedawno porażkę, szczególnie publiczną, lub inni byli świadkiem sytuacji, w której “straciliśmy twarz”)

e) im bardziej cechujemy się skłonnością do obserwacyjnej samokontroli zachowania (Snyder) i samoświadomością publiczną (Scheier, Fenigsteini Buss

Obronne taktyki autoprezentacji

zachowania ukierunkowane na ochronę utrzymanie lub obronę zaatakowanej / zagrożonej tożsamości naszej osoby:

samoutrudnianie

wymówki

usprawiedliwienia

przeprosiny

Asertywne taktyki autoprezentacji

zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie, utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby

ingracjacja

zastraszanie

autopromocja

autopromocja przez skojarzenie

świecenie przykładem

Manipulowanie wywieranym wrażeniem przybierać może następujące postaci:

autofaworyzacje- prezentacje siebie czy kierowanie wrażeniem w sposób prezentujący nas w bardzo korzystnym świetle. Możemy wyjaskrawiać cechy, które autentycznie posiadamy, lub przypisywać sobie cechy i postawy, których de facto nie posiadamy;

autodeprecjacje- opisywanie siebie w taki sposób, który pozbawia nas pewnych cech lub umiejętności. Niekiedy umniejszmy pewne cechy pożądane z osobistego, czy społecznego punktu widzenia po to, aby podwyższyć wizerunek partnerów interakcji, lub w umyśle odbiorcy uruchomić interpretację nas jako "skromnych"; "ludzkich" itp.

opisywanie siebie-jest to selektywne ujawnianie informacji na swój temat. Jednostka mówi czy prezentuje tylko to, co jej zdaniem wywrze odpowiednie wrażenie na słuchaczach, jednocześnie ukrywając informacje niekorzystne;

wyrażanie postaw-przy pomocy krótkich, stereotypowych z reguły twierdzeń przekazujemy o sobie wiele informacji. Istotą tej techniki jest wyrażanie swojej postawy w danej dziedzinie życia w taki sposób, aby to odbiorcy "dopowiedzieli" sobie resztę na temat osoby prezentującej daną postawę;

publiczne atrybucje-jest to wyjaśnianie przyczyn występowania czy zajścia określonych zdarzeń, ale w sposób, który słuchaczom pozwoli na wyciągnięcie wniosków zgodnych z naszą intencją

manipulacje pamięcią-jako technika autoprezentacji wykorzystywana może być dwojako. Z jednej strony w trosce o swój wizerunek np. osoby altruistycznej możemy nie wywiązywać się z poczynionych obietnic dlatego "że na śmierć o tym zapomnieliśmy" albo "wyleciało nam to z głowy" i dodatkowo obciążyć osobę, której coś obiecaliśmy przez stwierdzenie "sam/a jesteś sobie winna, mogłaś/łeś mi przypomnieć". Natomiast z drugiej strony technika ta opiera się na "przypominaniu" nam faktów które tak naprawdę nie miały miejsca. Kiedy chcemy "wmontować" innym jakiś nasz wizerunek wystarczy, że powiemy "przypomnij sobie kiedy..............".

pławienie się w odbitym blasku czyjejś chwały-metoda ta odwołuje się do przenoszenia kompetencji, chwały, czy pozytywnego afektu z osób znaczących w danym środowisku, czy grupie odniesienia na tego kto się na znajomość z takimi osobami powołuje. Jednym ze sposobów sterowania własnym wizerunkiem przez pławienie się w odbitym blasku jest powoływanie się "mimochodem" na specjalne znajomości z ważnymi "osobistościami.

Usuwanie się z cienia porażki-metoda ta jest odwrotnością poprzednio opisywanego sposobu kreowania własnego wizerunku. Z tym, że tutaj mamy do czynienia z odcinaniem się od osób, czy ugrupowań, które zdecydowanie tracą swój wpływ społeczny.

Kłamstwo jako technika autoprezentacji

Kłamstwo- intencjonalne wprowadzanie drugiej osoby (osób) w błąd bez uprzedzenia o posiadaniu takiego zamiaru (Ekman)

Kłamać można przez:

Ukrywanie- nie przekazanie informacji

Fałszowanie- ukrywanie prawdziwej informacji i podawanie informacji w pełni lub częściowo zmyślonych

Inne techniki kłamania

Fałszywa atrybucja- przyznanie się do przeżywania określonej emocji ale fałszywe zidentyfikowanie jej przyczyny (np. jestem zły/a bo nie udało mi się wynegocjować warunków jakie chciałam/łem)

Fałszywa prawdomówność -mówienie prawdy ale w taki sposób lub z taką przesadą (ton głosu, intonacja itp.) że słuchający wątpi w prawdziwość komunikatu

Mówienie półprawdy -pomijanie kluczowej informacji, lub podawanie kontekstu zmieniającego znaczenie informacji, tak aby odciągnąć kogoś od tego co jest ukrywane;

Podstęp błędnego wnioskowania -mówienie prawdy ale w taki sposób, że wynika z niej coś przeciwnego. Stosowanie zabiegów komunikacyjnych np. zamiast odpowiedzieć na pytanie milczymy patrząc komuś głęboko w oczy, powtarzamy imię w kontekście dwuznacznym itp..

---